CroALa, 2024-05-11+02:00. Nodus PONTANO.mete-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/PONTANO.mete-01.xml.
Hinc ego quae nubes causae, quis spiritus auras Sollicitet, quae vis agitet liquida aequora ponti Expediam, et salsae dicam sapor unde lacunae; Qui densas cogat nebulas, densumque relaxet Aera, cum laeto descendit plurimus himbri, Aut abit in rorem, aut crepitanti grandine tectis Dissilit, aut vasto coelum quatit omne fragore; Unde et praecipites liquidum per inane ferantur Sive faces, rutilive angues, aut ignea lampas, Quique micantve, caduntve corusci e nubibus ignes, Aut coelo quae impulsa ruunt vulcania tela; Seu qui per dirum miseris mortalibus omen Spargit sanguineos flammato vertice crines, Ille quidem morbosque ferens inopinaque bella; Unde etiam tanto spirent cum murmure venti Aera per vacuum, et pelago dominentur aperto, Nunc altis in speluncis tellure sub ima Inclusi, superas quatiant cum moenibus urbes: Atque hinc digrediens fontis, quaeque amne citato Flumina diversis erumpunt partibus orbis, Undarumque vagos latebroso e pumice ductus, Et quae sint liquidis memorabo exordia lymphis. Tu modo, quae digressa polo sebethida ad undam Divertens tacitas inter facunda sorores, Uranie, repetisque iter et tua sidera narras, Pande etiam immensas coeli variabilis oras, Aeris et motus aperi, dea: sic tibi ripae Clitunni teneras gignant per litora myrtus, Et tua perpetuae crescant ad flumina lauri. Incipe; purpureos florum iam spargit honores En tibi Sebethos, veniunt ad carmina cultae Naiades, dum fontis opes, dum flumina cantas, (Gratum opus) inscripto texunt sibi serta hyacintho. En properant hudis fusae per colla capillis, Quaeque tibi niveis pingunt redimicula baccis Nereides; tibi magna Iovis sua regna reclusit Et soror et coniux, secretaque certa profundi. Tu vero, regina deum, cui mille ministrae Aera per vacuum famulantur, cui pater aether Iungitur et sociis implet conceptibus orbem Ne desis, coeptisque veni pede, diva, secundo. Nate, vides, age nate, oculis, age, suspice numen Et venerare; vides vultu quae tristis honesto Et lento incedit gressu, nec lumina torquet Fixa tuens, nec multa loqui, nec garrula curat: Haec ratio est, proles magni Iovis; huic pater uni Nosse dedit causas rerum atque aperire latentes, Hac duce nubiferas mundi penetrabimus arces. Te colimus, dea, thuricremam tibi ponimus aram; Sparge rosam, da thura, puer; linguisque favete. Vos quoque felices tumuli manesque parentis, Quo duce romanae statuunt sua signa Camoenae Tarpeia pro rupe, canit tuba et aenea Martem, Vos manes mihi felices et adeste vocanti: Sic vobis ver perpetuum violaeque rosaeque, Sic spirent et amoma, fluant sebethides undae. Principio genus omne hominum, genus omne ferarum, Prognatae et silvis volucres, quaeque aequora ponti Monstra colunt, quaeque haerba solo florente virescit, Et quae sullimis crescens subit arbor ad auras Quatuor e primis ducunt exordia causis. Hinc etenim proprias sumunt animantia vitas, Huc redeunt, quotiens fragiles mors solverit artus. Ipsa aeterna manent elementa, vicesque ministrant, Dum sua iura simul cedunt, aut cessa reposcunt, Alternosque agitant constanti foedere motus, Vertunturque, eademque aut mox diversa resurgunt. Hinc rerum satus aeternus aeternaque origo, Aeternam quoniam sortem et data fata repensant. His parent nascentum animae, legesque sequuntur, Quas dederint elementa suos retinentia nexus. Ipsa autem coeli motus ac signa tuentur, Imperiisque assunt stellarum, et iussa capessunt. Nanque per obliquum mundi invariabilis orbem Quinque agitant varios errantia sidera cursus, Adversisque rotis subeunt duodena per astra. Praesidet his pater ipse hominum princepsque deorum Sol, rerum sator et numerosi temporis auctor, Qui coelum et terras radiis cavaque aequora lustrat. Hunc iusta comes incedit latonia luna, Noctis honos, lucisque alienae haud certa ministra; Cuius et imperium late maris aequor, et ipse Oceanus rex undarum, ac maurisia coniux Attoniti venerantur; et undoso aequore Nereus Alternatque sequens fluctus et temperat aestus, Dum Triviae instabiles servat per tempora currus; Hinc etiam largo turgent sata semina succo, Hinc manat liquidus per venas humor in artus, Hinc fluit ac refluit per membra tenerrima sanguis, Humidaque infuso lentescunt corpora rore, Corporibus quoniam praesit Latonia nostris. Ille et vitales spirat nascentibus auras, Atque agit in membris animas, et stillat in artus Fomitis aetherii calefacta per ossa vigorem. Denique sol patrium ius officiumque paternum Exercet; peragit matris Latonia partes, Quae bigis invecta vagoque per aethera lapsu Discursans, prensat nunc hos, nunc deserit illos, Auxilium implorans et opem acceptura deorum, Corporibus quam materna pietate refundat. His ducibus parent elementa, haec signa sequuntur. Imprimis aer, multa caligine densus, Mane novis radiis et luce rubescit heoa, Cum necdum orta dies et nox sua sidera condit, Cum surgit iubare exorto titonia coniux; Mox clarum sparsura diem lux suscitat almum, Lux solis comes et coniux et filia solis, Qua nil mobilius, qua nil velocius unquam, Non levis aligerae mentis pernicior aura. Quin rapido sub sole liquens rarescit, et ignem Concipit, incensumque ab humo rapit usque calorem. Ipse etenim, tenuis penetratu et corpore raro, Labente coelo radium sola ad ultima terrae Traiicit; hic duro frangens umbone resultat, Exsiliensque cavo succendit in aere flammam, Quoque locus cavus ipse magis, quo densior aer, Quo propiore deus prospectat ab aethere terras, Hoc magis ignescit flammis et concipit aestum, Incandetque aestate, tepet sub Atlantidis ortum, Quo nidum in tignis peregrina reponit irundo. Vos etiam maris undisoni fluitantia monstra, Et solem rapidum et latices sentitis amaros, Quandoquidem obiectas urens sol dum coquit undas Et radiis infestat agens neptunnia regna, Assidue dulces epulas tenuemque liquorem Haurit aquis, succosque rapit populator amicos Grata sequens, sensum longe indignatus amarum: Hinc salsus sapor atque asper fluit aequore amaror. Quippe etiam, ut nostro fluitat de corpore sudor, Ille quidem dulci e baccho mellisque liquore Exclusus venis; etenim sitis ipsa calorque Levibus indulgent succis et amara recusant. Quin etiam fama est, captum Telluris amore Oceanum tacitos primum occuluisse dolores; Post, ubi concepit flammam, penitusque medullis Arsit, et ipsa imis haesere incendia venis, O quotiens primo fixit sua munera posti, Pinxit et e vario non mollia limina flore, Ac cecinit miseram lacrimosa voce querelam, Longaque per vacuas rupit suspiria rimas. Inde, ubi iam longo patientia victa dolore est, Multa quoque iratus foribus convicia dixit, Crudelem et dominam per verba indigna notavit; Nunc supplex veniam petit et connubia poscit, Et thalamum optatum, et socii sua gaudia lecti. At postquam nil dona movent promissave magni Dos pelagi, atque preces frustra cessere mariti, Non ullae supra spes, tum furiatus et amens Perculit adversam nodoso verbere Calpen. Ingemuit, traxitque gravem a radice ruinam Mons cavus. Ille imo victor ciet aequora fundo; Agmina densantur campis; tum rupe soluta Irrumpit pelago, et terris insultat apertis. At Tellus tremefacta metu confugit in altos Nube cava montes, tutoque in vertice sistit: Exanimem excipiunt nymphae refoventque patentem. Ut vires rediere, deosque excivit agrestes, Et quae sit dubiis nota est sententia rebus. Continuo e mediis terrae pentralibus actam Alloquitur Saliam, et precibus nova munera iungit. Tum dea conventu in medio dux ipsa repostas Exsolvit venas, totoque e viscere terrae Eruptat sale saxa super sudantia amaro; Quicquid ubique asprum egeritur, fluitatque malignus Aequora per sapor, inficiens undasque deosque, Ipse etiam Oceanus retro dare signa coactus. Inde manet sensu sapor aspernandus amaro. Praecipue tamen in gremio telluris amatae Exercet sua iura deus, latonia proles. Semina nam rerum campis obstrusa sub auras Evocat, inque nova convertit germina frondes, Educit ramis tenuato codice flores; Mox agit in crudos beneolenti cortice fructus, Hinc sua iucundo maturat poma sapore, Felices laetis segetes inspicat aristis, Vestit pampineis baccheia dona racemis, Educit sata, nata fovet, quae fota animantum Pabula sint, succisque suis alimenta ministrent. Quin etiam ipsius e venis terraeque cavernis Sursum agit eductos alta ad convexa vapores, E quibus aut rores bibula funduntur in haerba, Aut atrae incumbant nebulae convallibus imis, Aut passim coelo fusae sparguntur in agris Coeruleae pluviae, aut multo cum verbere grando Personat, aut canis albescunt rura pruinis, Aut nivibus summi cinxere cacumina montes. Terra etenim duplicem exhalat saturata vaporem: Humidus hic crassoque madens se corpore vix fert, Aridus et calido suffimine prosilit alter; Accipit hos late in gremium circumfluus aer. Hunc ipsum triplex regio secat, altera candet Ignibus, horrentique gelu riget altera, utrunque Prima quidem aestatemque suam sua frigora sentit. Ille igitur per inane vagum sullatus in auras Convertit sese insinuans, passimque coactus Densatur magis atque magis; tum nubibus actis Frigida per loca sub coeli regione maligna Id, quod erat calidum, sensim effluit, et volat alta Sub loca, qua positis fervent incendia castris. Ipse autem, cogente gelu, tabescit et inde Liquitur, irriguaeque cadunt ex aere guttae. Quin et frigida vis propius cohibente calore Colligit in sese, maioraque robora sumit; Cogitur hinc sparsus passim vapor, inde coactus Solvitur, et pluvii rumpunt de nubibus himbres. Interdum rapidos amnes est cernere passim Diffluere, et totum in pluvias descendere coelum; Tantus in aerio sese globus orbe coegit. Ast ubi defluxit calor omnis et omnia circum Horrescunt hieme et solem loca iniqua negabunt, Concrescunt gelido nubes e frigore, et una Coguntur, motaeque loco atque e pondere pressae Descendunt passim tractae caesimque rotatae, Ac nivibus iuga summa tegunt, et ad ima feruntur Albentes, quoniam albescit concretus aquarum Humor; at admoto quamprimum ardore liquescunt Stiriaque, glaciesque, solutaque sole pruina, In rivos abeunt fusi de grandine rores. Inque nives transire himbrem atque inolescere tignis Edocet et quod zona illas quae torrida nescit, Frigida quod canis horret Germania campis. At tenuis vapor ille quidem nec viribus auctus, Nec dum summotos habilis contingere montes, Ipse die excitus, gelida mox noctis in umbra Cogitur, in canas hieme obstringente pruinas; Idem abit in rorem liquidum sitientibus haerbis Auxilium coelo tepido atque in nocte serena. Quin etiam calabris in saltibus, ac per opacum Labitur ingenti Crathis qua coerulus alveo, Quaque etiam syriis silvae convallibus horrent, Felices silvae, quarum de fronde liquescunt Divini roris latices, quos sedula passim Turba legit gratum auxilium langentibus aegris. Illic aestate in media, sub sole furenti, Dum regnat calor et terrae finduntur hiantes, Tum tener ille vapor sensim sullatus ab aestu, Versatusque die, multoque incoctus ab igni Concava per loca et arescentibus undique silvis, Ingratum ut sensit frigus sub nocte madenti, Cum nullae spirant aurae et silet humidus aer, Contrahitur paulatim, et lento humore coactus In guttas abit, et foliis sitientibus haerens Lentescit, rursumque diurno a sole recoctus Induit et speciem cerae mellisque saporem. Quodque et apes praestant arte ingenitoque favore, Hoc medicos natura hominum producit in usus. Tu vero, iuvenis tenerorum assertor amorum, Mane tuae qui serta paras intexere nymphae, Aut Veneri ante aram lectos inspergere flores Pratorum decus, hoc precibusque, hoc suscipe votis, Threicio ut Boreas tacitus requiescat in antro: Hic misere rorem infestat crudelis et asper, At praedo et facilis et rapta coniuge mitis. Nanque per aerias ponti dum praeterit oras Vota ferens, vidit procul in convalle remota Planitiem viridi late florescere campo. Admonuit locus optatae cum coniuge noctis; Desilit, ac molli lacrimantem amplexus in haerba Explicuitque sinus munusque implevit amantis. Illa gravis oculos ab humo vix anxia tollens Flebat; eam insolito coniux solatur honore: "His ego pro lacrimis florum gratusque memorque Nocturnos spargam rores, ea praemia sunto, Debeat hoc raptae pontus memor Orithyiae." Subrisit, tenerumque genis suffudit honorem Laeta viri dictis et tanto munere coniux. Ille novam sensit labi per pectora flammam, Optatos rtreptens somnos, mollique quiete Leniit accensum complexu coniugis ignem. Scilicet et Boreas calido contrarius Austro Occurrit. Calor hinc, rigor inde exsurgit; et alter, Dum tepet ipse, humili demittit ab aere rorem; Ast alter stringit magis ac de frigore siccat, Exsudet ne languentes nova gutta per haerbas. Ergo frigida vis ponto dum insultat, et acres Conatus contra calor obiicit, agminaque extra Noxque simul Boreasque instigant, explicat ecce Ipse suas calor intus opes, et viribus auctus In stillas tenuem vertit sub mane rigorem. Grandinis hinc quae sit paucis natura docebo. Saepe per aestatem coelo incandente, sed ipso Autunno magis, aut illo sub tempore, quo iam Laeta parat nidos praenuntia veris irundo, Nunc flavam e culmis late deturbat aristam, Nunc laetas nemorum de culmine decutit umbras, Nunc stragem molita etiam pastoribus una Prosternit validos sub eodem vulnere tauros; Ac primum ut gelido crescunt humore liquentes Crystalli, quas post frigentia rupibus antra In densum cogunt guttisque rigentibus anni Et longo durant labentia secula cursu, Sic rigido compacta gelu per inania grando Cogitur, et stricto concrescunt frigore guttae; Pondere mox tractae frangunt se, et ad ima feruntur. Ipsa igitur gravitate sua ac sub mole dehiscens Prona cadit, saepe ingenti demissa fragore; Quandoquidem sullime ruens frangitque feritque Cum gemitu sese, multumque umbone rotata Obtunditque aciem, glomerataque verbere tectis Dira sonat; saepe ipsa levem haud procul acta sororem Dat veniens, etenim tacito regione propinqua Agmine descendit, tanto sed corpore maior Et facie horridior, quanto breviore rotatu Et spatio propiore cadens minus atterit alas. Vere igitur, seu Libra pares cum dividit horas, Tum tractu leviore feruntur ad alta vapores Incensi, ac loca summa petunt, ubi frigida sese Vis cohibet, quo non radiorum offensa resultat Saeva acies, ubi pigra gelu torpetque rigetque Tempestas, ubi frigoribus domus alta reposta est; Huc postquam vapor ascendit calidusque madensque Continuo riget attactu regionis iniquae, Quoque vapor magis incaluit, postquam ipse refrixit, Extinctusque gelu calor aut evasit in auras, Hoc magis admissum trahit in praecordia virus. Himber enim multo large decoctus ab igni Contrahit et citius glacem, et mage frigora sentit; Desilit inde vago praeceps per inania lapsu In valles, quanquam iuga saepe petit, nec, aprica Infestet licet ipse magis loca, frigida nescit. An mage cum paribus calor hinc, hinc se instruit armis Frigus, et aequali concursat uterque vigore, Ille suis late in campis exsultat, et hostem Insequitur; cogit vires et robora frigus, Inque globum sparsos trahit hinc atque inde maniplos, Confirmatque aciem, durataque tergora contra Obiectat; quantumque calor se tollit in altum, Hoc magis aeria praeceps delabitur arce Duraque frigidaque crepitanti et verbere grando. Cogit opes natura suas et robora victrix Ingeminat, quotiens obversis viribus una Concurrunt impulsa suo contraria nisu. Ergo, age, neve anni partes, neu quae loca terrae Despiciens, varios lunae sic inspice cursus, Ut neque Saturni gelidum neglexeris astrum, Nec quae stella cadet coelo quaeve exerat ortum. Contemplator item terras sub tempora brumae Fervere, et urentem interius cohibere calorem; Quod putei fontesque docent, nam frigora cogunt, Ast aperit calor et venas diducit hiantes. Aethiopum manant campis sitientibus himbres, Non amnes capiunt ripae, ruit arduus aether In nimbos, et sole tamen Leo fervidus ardet. An non Allobrogum gentes, rhodaneia pubes, Excidium attonita extimuit coelique ruinam, Tempore quo sol ipse humeros ac terga Laconum Torrebat sitiens summo et radiabat olympo? Hic e praeruptis movet Alpibus atra procella Involvens hiemesque simul tenebrasque polumque; Horrescunt nimbis aurae, nubesque dehiscunt Cum tonitru, micat igniferis fulgoribus aether; Intremit insolito sub verbere concita tellus, Ac coelum ruere et terras subsidere certum est. Ecce autem per inane ruens cum turbine vasto Volvitur, horrendamque cadens trahit icta ruinam Ingentis moles saxi glacieque geluque Concreta, ac bis quinque pedes porrecta, et in altum Quatuor, at septem protento margine lata, Terribilis visu ac dirum mortalibus omen: Tantum adeo variat rerum natura situsque. Quid grandes aestate cadunt super aere guttae? An rarus vapor et stillae paulo ante minutae Miscentur, crassus cadit hinc e nubibus himber; An sparsim subitoque gravi fervore sub altum Evectus, primum ut sensit mala frigora coeli Afflatusque gelu, nec densa nube nec ipse Densus, humi propior descendit corpore maior. Nate, vides spatium immensum tractusque profundos Aeris, atque una terras pontumque obeuntes. Rara quidem natura illi ac penetrabilis alte, Densatur tamen, et crassum fovet usque vaporem, Quemque et aquae, quemque et terrae excrevere frequentem. Aspirant quaecunque etenim, quaecunque vaporant, Sufficit haec pontus ponto et circumdata tellus; Cuncta sinu gravido recipit diffusior aer, Vertit et humentem in rorem pluviasque nivemque, Qui fuerit gelidas humor sullatus ad auras. Halitus ille autem, largo qui percitus igni Evolat ac tenuis multum loca frigida tranat, Et longe ad sedes victor perlabitur aestus Fumidus incoctusque atque arescente fluore; Non nunquam tamen hunc nubes circumvenit atra Deprensum, et strictis frigus circumsonat armis. Hic ille inclusus vallo et circum aggere saeptus Perquiritque aditum intentans et singula lustrat, Et nunc hac aciem ostentat, nunc ingruit illac Parte ferox, parte et factis et viribus impar: Ast illum densis mucronibus horrida nubes Verberat impellitque premens, frustraque parantem Summotas intrare domos et ad ardua ferri Deiicit ipse super impacto umbone. Ibi ictus Ingentem effracto sonitum dedit aggere, multusque Intonat, et coelum tonitru quatit; inde coruscus Sese agit in flammas et coelo lubricus errat. Interdum tantus fragor ut concurrere montes Iam timeas, ut terra tremat coelumque dehiscat; Tum quod erat fractum discussa nube, repente Impulsum ruit, atque obliquo tramite praeceps It flamma rutilante, ingenti et verbere summos Aut petit incassum montes, aut aurea divum Templa ferit, dirum trepidis mortalibus omen. Interdum levis ipse levem flammamque sonumque Aut sonitum sine luce dedit, sine verbere flammam; Interdum erumpit crepitu sine, sed tamen actus Adversam in nubem validos hinc perculit ictus, Unde tremunt nigri postes et limina coeli. Nec vero prior excusso de verbere flamma Emicat, aut ipso sonitus fit tardior ictu, Serior ad nostras quamvis eat impetus aures. Ipse vides pastorem alto de colle securi Sternentem quercum cuneisque in frusta secantem, Ipse quidem iactatam alte post terga securim Ante vides, mox ingenti convulsa fragore Vox sonat et ruptae luctantur in auribus aurae; Non aliter, cum excussa polo flagrante ruina Horrendum tonat, ipsa suo prius acta tumultu Concurrit nimbosa acies frangitque feritque Impellens, hinc fulmineus succenditur ignis Collisu, tandem ille fragor ruit et ruit una In pluviam et largos conversus Iupiter himbres. Vulcanum fama est, coelo cum pulsus ab alto, Sub terris sine honore diu sine munere claudum Vixisse, et sicula exilium traxisse sub Aethna, Solantem casus noto genitricis amore; Quem tandem meritam vertit dolor acer in iram. Quondam etenim Cybele in magna berecynthia mater Solennes de more dapes ac vina pararat, Constiterantque deae ad mensas ac pocula nymphae Ultima miscuerant, cum sic Venus aurea coepit: "Felicem mea me soboles facit; haec mihi divos Subiicit, haec mortale genus." Quam plura parantem Occupat his Latona: "Decus noctisque dieque Cum peperi, et lucem terris et lumina coelo Tum peperi, toto et tenebras ex orbe fugavi, Luceat ut per me tellus, resplendeat aethra, Exornentque vagum lustrant quae sidera mundum." Dicentem increpuit Iuno atque haec vocibus infert: "Immemor es nostri, Latona, et adultera iactas Infamem sobolem et media inter vina superbis." Illa refert: "Tua te proles invisa parenti Nobilitet, regina, et coelo excussus ab alto Ille, ille e Iunone satus, quem fumida Lemnos Exercet fabrum aut nigris incudibus Aetna." Demisit Iuno vultum, mox indecor ira: "Monstrosos partus fumantemque obiicis Aetnam, Cui gener Alcides, cui filia nobilis Hebe? Haud proles mea Vulcanus. Plutonia proles Ille ille est, enisa cavo quem fornice tellus Expulit e latebris, quem vix in luce receptum Non Erebo pater admisit, non aethere divi." Riserunt incensam aliae in convicia divam; Indoluit tamen una Ceres, quaeque astitit illi Fida comes Lypare, aeolidum quae prima sororum. Ergo ubi zanclaeos portus tenuere, et amicis Trinacria accepit terris, aetneiaque antra Admisere deas solitum et Vulcanus ad ignem. Nacta ibi tum Lypare tempus convicia matris Rettulit et partus inimica mente negatos, Mentitamque deae prolem ac plutonia furta. Intumuit dictis iuvenis, succensus et ira Ultorem minitatur, et acri in corde volutat Maternum vulnus, odiisque incessit amaris. Inque dies auget vires dolor, ac memor artes Excutit, exploratque iter ac vestigia matris. Dum Samon Oceani mensis digressa per altum Ire parat, movet abruptis fornacibus Aetnam Exitium intentans. Illa acri victa dolore Ingemit et coelum insolitis conquestibus implet. Leniit iratam complexu laetus amato Iupiter, et placidam accepit per membra quietem. Tum deus ignipotens invento fulmine primum Ipse suum miratur opus, mox limina gratus Accedit Iovis et laudato munere donat. Iupiter ob meritum Lemnon dedit, inde trisulcum Molitus dextra fulmen cognovit in illo Usus quantus erat, seque hoc audentior armat. "Hoc mea periuros leto dat dextera, dixit, Hoc ego terrigenas extinguam aliquando Gigantes, Hoc etiam coniux timeat sacrumque potensque;" Tum movit caput et percussit honoram. Fulminis hinc ingens et mira potentia fertur. Nunc etenim afflatu tenui pecudemque bovemque Aut virides tondentem haerbas, aut ilice ab arcta Arcentem nimios animosi sideris aestus Exanimat, nulla ut maneant vestigia mortis, Optatum ut credas armenta haurire soporem, Ut placidum videas pastorem ducere somnum. Nunc ustos artus atque ossa rigentia cernas, Non faciem, non ora hominum, non corpora noris; Nunc ipsis etiam in stabulis (mirabile dictu) Quadrupedem exsolvit, pedibus quoque ferrea demit Vincula, et intacto terram quatit ungula cornu, Illesus sonipes alta ad praesepia mandit. Vidi ego, cum incolumi totus pede calceus arsit; Senserunt alii fulvum effluxisse metallum E loculis, tanta est vis insita fulminis auris: Rara etenim densis cedunt, at densa repugnant Ipsa obiecta sibi contra et sua praelia miscent, Concedit duro tenerum et penetrabile acuto, Dissipat afflatu subito leve, trudit ad imum Quod grave, diffringunt rigida atque obtusa recludunt, Insinuant tenui quae disploduntur ab aura. Quin variant etiam vires et vulnera teli Fulminei, seu marmoreis se in turribus altum Impegit, seu litorea desedit in alga, Aut quae per mediam fumant foenilia brumam. Saepe per aestatem coelo si forte silenti Aut carpes iter, aut mavortia signa secutus Traduces vigilem per iussa silentia noctem, Collucere faces coeloque cadentia cernes Sidera et incensos per sudum albescere tractus. Halitus hic modicusque et caeco impulsus ab igni Incidit in gelidas ut primum frigoris oras, Nec potis incretum longe exsuperare rigorem, Torquet iter fugiens nunc huc, nunc mobilis illuc; Donec conceptam traxit per viscera flammam, Nunc proprio incensus raptu, nunc terque quaterque Exagitata ferens impactae verbera nubis. Ast ubi summotosque locos atque aera summum Pervasit, qua continuus convertitur orbis, Hic rapido impulsus cursu vertigine et ipsa Incensus varia splendet per inane figura. Arida concipiunt ignem, fervetque agitando Spiritus, incendit pugnantia corpora motus. Sive igitur lato amplexu multumque coacta est Materia, atque ingens series et longior ordo, Seu contra brevis et tenuem sortita vigorem, Quae facies, quae forma etiam, qualisque figura, Talis in aerio perlucet vertice flamma: Nunc iaculi in morem, validus quod torserit hostis, Nunc quales splendent lychni laquearibus aureis, Nunc qualis tenues ignescit stuppa per auras, Nunc flectit sese in spiras sinuata draconum, Nunc micat, ut celeri fallantur lumina sensu, Nunc cadere ut timeas ex ipso sidus olympo. Saepe etiam torrem ambustum rutilante favilla Cernere erit, coelumque cavo se scindere hiatu, Tum, cum sub noctem obscuram atque in nube profunda Nigrescit vapor, et permultum coerula fumant Fomenta, trahit et subitam vis ignea flammam. Illicet e mediis tenebris fumoque frequenti Erumpit flamma et coelo se fundit aperto, Ut timeas noctem ruere atque fatiscere olympum; Praesertim cum praecipiti vertigine torris Excussus cadit, atque cadens nigrum aera findit. Flamma etenim cum coeruleo se miscuit et cum Lux atro insinuat penetratque immissa profundo, Tum nubes patet et lato se solvit hiatu Luminaque ipsa imum subeunt admissa recessum, Ac patefacta cavo pandunt sese abdita tractu. Et quoniam tres in partes distinguitur aer, Prima aeque patiens est frigoris atque caloris, Alternasque vices alterna sorte rependit, Vere tepens, aestate calens, eadem horrida bruma; Proxima, ab inflexu radiorum amota, malignum Frigus et algentem late complexa rigorem, In quam coeruleus passim vapor actus inerrat, Unde cadunt himbres, unde et nix concitat alas; Ultima torrenti semper sitit usta calore, Flammarum consueta vagos involvere tortus. Halitus ille igitur longe validusque potensque Huc penetrat, superatque hiemes et frigora victor. Ergo aut est partes aeque diffusus in ipsas, Et lato arescens incendia suscipit orbe Lampadis in faciem, quae plurima nocte refulget Ante deos, aut in latus inclinante figura Contrahitur magis hinc, inde altera prominet ala, Ut crassum aut credas lapidem, aut ignescere truncum; (Ipse quidem dextra pellem trahis, illa trahentem Iam sequitur protenta manu, sed parte sinistra Subtrahitur, quodque hac accedit, demitur illac: Hinc titubant duplices sub iniquo pondere lances); Aut sparsim fusus rapidoque abreptus ab igni Scintillantem animam vomere atque efflare videtur, Ut quando in stipulis furtim vagus incidit ignis, Huc illuc dispersa volant incendia, nec se Miscet flamma salitque leves perfervida culmos. Sed neque tam tenuis terrarum est halitus, ut non Et densas habeat fumoso in corpore partes, Quae sursum raptae totoque volumine mistae Densantur. Leve in aerium se tollit acumen Consurgens, graviora suo sese ordine ad imum Detrudunt, donec cunei sub imagine flammam Concipit et rutilus micat inter sidera conus. Tunc aliquis limosa agitans ad flumina Nili Piscator, dum nocte oculos ad sidera tollit, Obstupuit doluitque simul super astra referri Pyramidas veterumque rapi monumenta virorum, Aeqyptumque suis superos spoliare trophaeis. Interdum longam erectus consurgit in hastam Parte levis, parte obducta caligine densus, Non tamen ut maiora trahat vestigia cauda. Hoc quondam telo Tityon per viscera adacto Stravit humi, stratumque novem per iugera victor Extendit thalamos ultus tentataque matris Fulcra, nec indignos statuens Mars ferre dolores. Laudarunt facinus superi, atque hinc ipse superbus Spicula non ponit manibus, non deserit hastam. Aeris haec partim media regione feruntur Ipsa suis incensa opibus, dum vulnere crudo Certatim exercent vires et praelia miscent; Aestiferis partim in campis, regione suprema, Qua coeli vertigo agitans rapit, unde coruscat Tractim flamma rubens, atque ignea fulget imago. Nubibus est etiam color et suus. Hoc, age, ut omnem Aera percipias, ut ventos denique noscas. Alba parum densa est raroque immista vapore, Quam sol irrumpit radiis et ad intima tranat; Nigra gravem traxit densa caligine fumum, Non illam ut penetrent nemeaei lumina Phoebi; Puniceam multus subiit calor; occupat humor Coeruleam gravidamque himbri longeque madentem. Has collidentes sequitur fragor, et simul ingens Porta tonat coeli, rumpitque ad tartara clamor. E quibus ut sese emisit violentior ignis, Fulgurat, et densas rutilus discriminat auras, Nonnunquam ut longum nubes diducat hiatum, Ac nigri pateant prorsus penetralia nimbi; Nonnunquam levis ipse levem sine vulnere nubem Evadit, tamen et splendet qua semita monstrat, Ac micat, ut celeri fallantur lumina sensu. Flamma rubescenti multum saturata colore Admonet admistas fluviali e corpore vires, Humidaque ingentem praebere alimenta vigorem, Quod probat exsiliens lignis viridantibus ardor; Albescens tenuem succum atque arentia monstrat Fomenta et celerem peracuti luminis auram; At cui sanguineus color insidet, et nigrantem Prae se fert late obscura sub luce cruorem, Haec validas terrae vires durataque iactat Robora, et immanem vasta cum mole ruinam. Fulminis hinc varians et tanta potentia fertur. Nanque ubi nube cava tenuisque et plurimus alte Truditur incensis et se fert spiritus alis, Ille quidem levitate sua penetratque ruitque Lubricus, et tenuis multum loca pervia tranat, Ut nulla incensae linquat vestigia flammae, Nec mora sit telo tenui ac penetrantibus auris. Aera fluent tamen afflatu, ac via vulneris atro Livescet fumo, et piceum dabit usta nigrorem, Aeratis quotiens clipeis impegit, et ipse Mole piger lentis it tardior impetus alis, Duraque pugnaces obiectant robora conti. Cernere erit flagrantem iterum Ucalegonta et opimis Cum spoliis templa excisis avulsa columnis, Ac furere attonitas incendia saeva per urbes: Tanta mole ruit tantaque impulsa ruina Fumida vis, procul acta polo atque e nube profunda. Siquando extrusus multoque accensus ab aestu Spiritus it tonitru horrificans, atque igne coruscus Tractu ingens tardusque gradu et longe auctus eundo Scinditque uritque et longo secat aera hiatu, Tum montes quatit impellens, discindit et arces, Et correpta micant diris navalia flammis. Praecedit longe vulnus tremor, usqueadeo vis Impellens furit atque intendit spiritus auras, Et late arentes coeunt ad vulnera fumi: Ut, cum irata manus tormento exclusit aheno Fumantem pilam versatque volubile saxum, Inclusi erumpunt ignes nigrantibus auris, Fit tremor horrendumque sonat, tum plurimus ante Sternit iter fragor, et gemitu saxa icta resultant, Disiectaeque ruunt prostratis moenibus arces. Ventorum nunc te causas patriamque docebo, Quaeque illis natura, et quae sit cuique potestas. Aridus ille autem atque ima tellure remissus Hos generat, viresque animis roburque ministrat; Sol pater educit, mater dedit hubera tellus. A summo Boreas, Notus imo spirat olympo, Occasum insedit Zephyrus, venit Eurus ab ortu; Hos circum varii dextra levaque feruntur, Atque agitant tenues diversis flatibus auras. Et quoniam medium lustrans sol circuit orbem Per duodena vago digressus signa meatu, Iccirco quicquid gremio telluris in altum Eduxit, partim algentem festinat in Arcton, Partim ad declivem Libyae divertitur oram, Dum radios ac saeva timens incendia vitat. An dextra laevaque ferens se, impune vagatur Fumida vis, quando hinc libycos, ast inde recessus Arctoos semel in toto sol ambiat anno? Unde sibi vis ipsa et opes et robora firmet, Cum tamen assiduus media regione recurset Heoum hesperiumque petens sol annuus orbem, Urat et accensos quos ipse per aera fumos Traxerat? Inde frequens nunc hinc, nunc effurit illinc Frigidus aut Aquilo, aut nimbis violentior Auster, Auster solstitio veniens regnisque perustis, Unde calet magis, et pennis madidantibus usus Invergit largos agris sitientibus himbres; Quin imo quoque digrediens et fessus et in se Saepe repercussus graviores concipit aestus. At Boreae patriam horrentem frigusque rigorque Insedere; hinc terra gelu concreta vaporat Tenuius horrescitque aer, volat inde serenus Spiritus et siccis vestigia commovet alis; An quia, summa tenens coeli loca, multus et ingens Inde ruit pellitque auras et nubila differt, Nulla ut hyperboreo maneant vestigia tractu; Sed tamen et longo vectus trans aequora cursu Irrorat caput et madidus cervice fluenti Fundit aquas, servatque olim quae foedera sanxit. Nanque olim provectum Austrum trans litora Rheni Oceani fama et totiens refluentibus undis Excipit incautum Boreas, et vincula nectit. Ille ut se captum agnovit sensitque catenas: "Non ergo te siculove mari, nec finibus afri Litoris arcuerim, liceat nam te quoque nostram Visere Cyrenen, libycosque intrare recessus, Ac nostro terram arentem sanare liquore." Hinc quoque securus per regna aliena recursat, Et madidus pennis sitientes irrigat Afros; Hoc quoque frigidior, quod per declivia labens Obiicibus nullis cursus agit ipse secundos. Vere etiam regnare volunt, quo tempore primum Optatae crescunt luces et lubricus annus Convertit terga atque hiemem postegit iniquam; Tum, liquefacta movens terrarum claustra, caminos Sol aperit laxos, volvitque per aera fumum: Hic sommo excitus, commotisque impiger alis, Linquit hyperboreos declivi tramite montes. Quin ubi sol propior maiora incendia movit Flagrantisque impegit equos per viscera Cancri, Cum nebulosa cavis fumat Germania campis, Ac multus vapor ad superas sese extulit auras, Quemque frigida vis Boreae comes addita cogit; Illa etiam de parte graves incumbere nimbos Cernere erit, fusisque augescere nubibus amnes, In mediisque natare etiam fervoribus agros. Hoc etiam e coelo ac semper radiantibus Arctis Et gelidae incumbunt aurae, ac vehementior urget Ventorum vis finitimis regionibus acta. Omnis in adversos ventus non pervenit axes, Et quidam certo sedem posuere recessu. Circion hispanas fama est regnare per urbes Et pecori strages meditantem et praelia nautis; Non alpes hunc aeniae, non frigida norunt Pangaea, aut nimbis nunquam non turbidus Haemus, Vix fessum Entellae excipiunt cavaque hostia Macrae. Sentit vicinum solem nabatheius Eurus, Arentisque impellit equos comitante calore. Diversum Zephyri spirant Aquilone propinquo, Et solem fessum excipiunt altoque cadentem; Frigidus hinc pluviusque vigor. Sed turbidus Auster Ipse agit undantes nimborum in praelia turmas, Dux ipse pluviarum et longe maximus auctor. Eductos nanque immensum regione perusta Densorum fluctus longinqua ab sede vaporum Involvit, raptatque agitans, qui deinde soluti Fundunt praecipites abruptis nubibus himbres, Diluvioque una absorbent pecudesque virosque: Tantum Auster discussa furens per nubila saevit. Cur autem quando huc totiens discurset et illuc Spiritus hic, varios agitans sine lege tumultus, Cur non et superas pennis petit improbus arces? Omnis in aerias quicunque elabitur oras Halitus, immisto paulatim educitur igni; Qui postquam gelidam summo capite attigit arcem, Sensit et adversi contraria frigoris arma, Illicet ipse pedem retro fert, pondere et ipso, Quod multum traxit gravida de matre, volutus Ad matrem trahitur. Ecce hic novus advenit ignis Auxilio, retinet labentem. Ille arma resumit Fortior ad pugnam simul huc perlatus et illuc. Dumque cadit resilitque, levis dum pellitur aer, Et quo maiores a frigore pertulit ictus, Maioremque trahit foecunda e matre vigorem Halitus, hoc maiore ruens ferit aera pulsu: Ut, cum Moeoniae in campis vada ad alta Maeandri Pastor agens baculo stagnantem percutit undam, Illa fugit circum et gravidum dat pulsa sonorem, Impellitque undam illabens nova protinus unda. Ergo paulatim augescens fit maior eundo Impetus, et vires gravioraque robora sumit: Ut, cum de tenui primum fonte effluit humor, It rivus, post collectis procul himbribus amnem Ingentem raptat ripis, longumque profectus, Tum plenus rapidis in pontum immittitur undis. Autunno sed enim vento vis plurima, largum Cum spirant terrae, cum plenior halitus exit, Terrenique magis suffundunt aera fumi. Hoc iterumque iterumque etiam multumque monebo. Incendunt nimii leviter fumantia soles, Incensa exurunt late, praesertim ubi altos Phoebus agit currus fulvoque sidere lustrat Exiguis habitata locis massilia regna. Iccirco latera ad mundi atque extrema viarum Terrestris caligo habitat, quo languida solis Vix penetrat vis et radiis minus urit acutis. Ipsa etiam partim levis aspiratio, ut alte Fumida, partim etiam gravis, ut tellure remissa; Atque illinc facile admittit resoluta calorem, Hinc percussa gelo riget ac densata gravescit; Inde etiam transversa ruit, nam frigore abacta Ne sursum penetret, mistoque calore retenta Ne cadat in praeceps, transversum impellat oportet Aera, sive quod extremis in finibus orbis Regna tenens castris illinc se fundit apertis Visura et medias mundi penetrabilis oras. Nam neque pulveream in pluviam descendere par est. Nec tamen abnuerim lunamque errantiaque astra, Quae medium assiduis peragrant discursibus orbem, In medium quoque ab extremis caliginis auras Attrahere, in variasque orbis depellere partes. Ergo et cum arentes rapidus sol usserit agros, Et cum victa gelo queritur mala frigora tellus, Tum tibi tranquillae permittent ocia luces, Grataque sedatae praestabunt somnia noctes, Pacatisque ingens requiescet flatibus aer. Nec non post largos himbres pluviamque madentem Compositae cessant aurae, tacitusque quiescit Spiritus et nulli veniunt in praelia venti. Hoc quoque post Boream algentem atque rigentia flabra Cernere erit, quotiens crudo sub frigore tellus Concrevit, simul et durato tergore saevit; Spiramenta soli claudit rigor, obstruit omnem Vis aditum, nullus spirat vapor aut fluit extra Halitus, unde novis veniant alimenta procellis. Si tamen exspectes novus ut calor et nova flamma Torreat humentes latices, et forte per altum Ire paras, videas turbantibus aera ventis Magna mole graves urgeri ad litora fluctus; Alternis dat enim tellus adimitque alimenta. Turbineus fortasse glomus miraberis, unde Eruat evulsam summis radicibus ornum, Nunc frangens monte adverso, nunc nubibus actam Agglomeratque agitatque frequens; tandem illa ruina Prona cadit, longo plangens sola senta sonore. Interea densa obscurus caligine fertur, Perque vias perque arva simul sternitque, feritque Pulvereus globus, involvens coelumque diemque. Nanque per adversum dum curcursantia venti Arma movent animisque pares et viribus, ecce Certamen magnum exoritur: ille impiger instat, Hic clipeo obnitens longe adversatur; utrinque Impetus, utrinque et robur; nunc pellitur ille, Hic pellit; nunc sors variat mutata, nec ullus Statve loco ceditve loco; nunc ille sinistra, Hic dextra incursat feriens et in orbe gerit rem; Nunc ictus clipeo exsiliens petit aera, nunc se Intorquens terram ingenti divellit hiatu, Dum vel uterque cadat moriens vel cesserit alter, Aut iungant socias concordi foedere vires. Quin et fumida vis tellure exclusa levemque Aera per sullata, suoque evecta calore, Conflictata diu propter terrasque solumque, Aridaque et multo firmans sese aucta vigore Vexatque, infringitque agitans pulsum aera, et una Aequoraque et fracto displosa tonitrua coelo Disiicit; infremitatque aequor, cavaque antra resultant, Torquentur nemora, et valles ad sidera clamant, Pulvereusque diem tegit intra nubila nimbus. Tempora quin etiam certa ratione tenenda, Ut cum se in praeceps aut ver agit, advenit aestas, Aut cum declinat rapidus sol, appetit aeger Ventorum pater autunnus, seu frigida bruma Autunnum fugat, aut vere adventante fugatur; Turbat enim versatque omnis mutantia rerum. Iccirco si tum nimbosi aut sideris ortum Videris, aut properare cavo procul aequore Mergi Infelix astrum, atque acri lunam hoste teneri, Mercuriique graves sidus portendere ventos, Ne dubita ingentem coelo variante procellam Affore, quae simul involvat terrasque fretumque, Vertat et audaces in vota miserrima nautas. Saepe etiam rapidum ad solem mediosque per aestus, Colle vel aerio, aut hudi prope litoris oram, Aut propter liquida nebulosi fluminis undas. Aestatem indomitam increpitans Zephyrosque silentes, Aurarum gelidas sensi properare cohortes, Solis anhelantes pellunt quas axe quadrigae. Ipsae iter intenduntque fuga, traduntque repulsum Aera, qui tenues motu fovet incitus auras, Adiuvat et mare commotum fluviique recessus: Hinc mulcent tenerae summotis aestibus aurae. Nanque etiam umbrosa in scena, cum incanduit aer, Oraque saltantes tergunt sudantia nymphae, Frondentem siquis ramum ramaliave arma Ventilet, aut tenui dimoverit aera penna, Quamprimum Zephyri frigentem exciverit auram. Circum etenim qui nostra frequens se calfacit ora Spiritus impulsu facili fugit, advenit aer Inde novus, mora nulla, alter succedit et alter, Ut nequeant circum ora novae recalescere partes, Cum fugiant subitis excitae impulsibus aurae. Nec vero vallesque cavae recubantiaque antra Ac, coelo variante, situs terraque marique Non multum adiiciunt ventis densantve acuuntve. Inde salutiferis spirant afflatibus illi, Hi gravibus tentant morbis languentia membra; Nam venti mutant quotiens mutantur et una Corpora cuncta, habitu perstat natura nec uno. Flat saltus post pelignos, qua volvitur ingens Aternus de valle cava atque humentibus antris, Ipsa quidem sub mane novum cita solis ab ortu Aura recens, qua culta nitent, qua poma foventur Ramis laeta suis, largo et sata semine turgent; Haec eadem rapidum ad solem mediosque per aestus, Nec longo spatio provecta aut viribus auctis, Vanescit primo moriens et solvitur aevo: Usqueadeo variant venti visque insita ventis. Illyricis specus est ingens in finibus, antrum Ventorum immane, unde irae immitesque procellae Erumpunt, quotiens terris fera saevit Erinnys, Immittitque hiemes pelago et se proripit umbris: Non tutae stabulis pecudes, non oppida muris, Non ipso in portu classes; fremit Hadria, et atros Horrescit trepida Garganus ab arce tumultus. Non illo quicquam vento crudelius, ut se Excussitque antro et portis ruit acer apertis: Pastores, cohibete ignem et procul abdite flammas. Quae ventos moveant causae, quis et halitus auras, Hactenus, o mihi care puer. Nunc unde tumultus, Et tanti veniant terrarum in praelia motus, Unde vagi excutiant divulsa cacumina montes, Flumina convertant cursum, aut premat alta vorago, Unde tremat tellus quamprimum, adverte, docebo. Principio ingenti late circumdata ponto Tellus fumificis incendia pascit in antris; Inde tepent bruma fontes, cerealiaque arva Spargit saepe novis, quas evomit, Aetna favillis. Haec eadem sub speluncis tenuem aera claudit; Inde sonant saepe occultis mugitibus antra. Arida quanquam etiam ac venis sitientibus, amnes Emittit tamen et dulci rigat arva fluore, Et quamvis largum coelo ruat agmen aquarum, Excipit in sese ac rursus madefacta remittit; Hinc ergo humentes animas fluidumque vaporem Spirat agens, calido aut rursum secat aera fumo. Nunc halat siccum et crasso de pectore flamen, Aut tenui volucrem suffitu exsuscitat auram; Hinc ille et motu facilisque et viribus acer Spiritus, atque imas habilis penetrare cavernas, Et rursum violentus atroxque erumpere, claustrisque Inclusus fremit et multus vacua atria versat; Idem etiam in flammas abit et furit igneus atros Intorquens lapides tormento exclusus aheno. Evocat haec genitor rerum sol, excipit aer, Ipsa parens tellus large indefessa ministrat. Quae tamen e nimiis nunc inde caloribus usta, Hinc nunc, victa gelu et multa durata pruina, Contraxit dubios languenti corpore morbos, Ut neque sit superante anima spirare potestas. Ergo incerta ferens raptim vestigia anhelus Spiritus incursat nunc huc, nunc percitus illuc, Exploratque aditum insistens et singula tentat, Siqua forte queat victis erumpere claustris. Interea tremit ingentem factura ruinam Terra suis quatiens latas cum moenibus urbes; Dissiliunt avulsa iugis immania saxa, Procumbunt turres, sternuntur funditus arces, Magnorumque cadunt templa impolluta deorum, Excidium ut magni iam iam timeatur olympi. Hoc etiam, ut magna e parvis cognoscere possis, Cernere erit, nostro quotiens in pectore sistit Spiritus ac tenuem neque dat neque suscipit auram; Tum velut intercepta anima tremor occupat artus, Pugna intus, micat extremis in partibus horror. Ergo ubi collectis immensum se viribus aurae Crebrescunt, via fit, ruptisque meatibus efflant; Antra sonant mugitque solum vallesque resultant, Turbatos putei eruptant super hostia fontes. Vanescit paulatim aeger dolor, antra quiescunt, Quique vigor fuit ante, refert se in viscera terrae, Atque alacres redeunt desueta ad munera venti. Saepe igitur, cum iam multis maduere diebus Arva, natant plenis demersa novalia fossis, Nec pelagus capit avulsis minitantia ripis Flumina; tum sua castra movens sullimis ab Arcto Nubila de toto Boreas discussit olympo Frigidus, et sociis commisit praelia Cauris. Hic tellus, primum assiduis gravis himbribus et iam Obstrusis venis validarum pondere aquarum, Post, Borea perflante, solo concreta et iniquis Obsita frigoribus, sese contraxit et horrens Horrentem late duxit per membra rigorem, Unde nequit clausis efflare canalibus auram. Ut quondam infelix valido Campania motu Oppressit miseras ipsis cum civibus urbes, Cum vatem fessae vix eripuere Camoenae Labenti e thalamo ac tecti minitante ruina. Interdum vacuis tellus male nisa cavernis Finitimisque agitata fretis propter maris aestum Concutitur ventis pugnantibus, effurit intus Vis ingens, extra prohibet ventusque fretumque; Quod saepe euboico testantur litore Cumae, Et quondam vexata gravi Pelopeia motu. Praeterea saepe occultis fornacibus ignis Aestuat, involvitque globos, siqua potis extra Rumpere, et imposito luctans sub pondere saevit Improbus, attollitque elato vertice colles; At postquam superas victor pervasit ad oras Spiritus, immistus fumo et caligine densa, Pulveream spargit tremefacta per oppida nubem, Immundum et cinerem iactat vicina per arva. Aeoliam fama est Lyparen de rupe propinqua Hoc sensisse malum et lucem doluisse negatam; Aenariam quoque (certa manent vestigia) ut olim Idem agit in cineres glomeratus pulvis ad auras; Pulvereum queritur spargi Prochyte ardua nimbum, Illa solo fumante, gravi concussa ruina Spargit desertos incendia lata per agros. Pertimuit mare flammigeros devolvier amnes, Incenseum et late scopulos super aera ferri. Aestati atque hiemi male creditur, et tamen hudo Vere magis, seu cum pedibus fluit uva sub unctis, Tum saevit furor et bello sese arduus armat. Quin etiam ut natura soli tractusque locorum est, Flumina nunc iter intorquent, nunc alta vorago Sorbet hians, nunc sicca fuit quae terra paludem Hausta facit, quae coeruleo circumflua ponto Continet, insiluit pelago quae iuncta manebat; Nunc nutare urbes, nunc et fluitare videmus Undarum in morem, dubio nunc verbere subter Quassari, aut sursum sullato pondere ferri, Horrendos nunc clamores ad sidera tolli, Nunc mugire solum, aut animas Acheronte remissas Auribus instrepere, aut equitem resonare sub armis; Sibilat ecce alibi, aut antro fremit aura recluso. Vidimus antiquas veteris Dicearchidos arces Assiduam longo motu traxisse ruinam. Bis messor legit spicas bis vinitor uvas. Interea validi quatiebant moenia venti Funditus, atque imo versabant tartara Averno; Arebant sitiente solo sata, nec temere ullae Manabant coelo pluviae, tristisque per arva Squalor erat moerorque haerbis morientibus ingens. Non usquam coeli rabies torrentior arsit. At postquam cessit tremor ac solida arva quierunt, (Certa fides) terris cessit mare, reddidit agris Neptunnus longo tandem post tempore quod iam Abstulerat prius et victor ditione tenebat: Usqueadeo impellens variat vis. Ergo, age, coelum Inspice, si quando terrestribus aemula signis Arma ferant Mars bellipotens et Iupiter Ammon, Iupiter aerias qui fulmine concutit arces. Hi tibi signa dabunt venientis ab aere motus, Quo tellus tremit incluso et gravida antra fatigat. Nec vero aut tenebrae, aut nocturna silentia, cum iam Frigore concrescunt terrae et vis humida regnat, Sunt tantum metuenda, aut matutina pruina; Verum etiam mediis in solibus, atque ubi saevit Aestivus calor, et cum spiramenta retundit Sol medius retro et fumos compellit inertes, Et tellus tremit, et volucres erumpit in auras Spiritus indignans clauso circum aggere cingi. Ipse vides, quotiens agitatis fluctibus aequor Tollitur et salsa spumant aspergine cautes, Litora tum sinuosa magisque magisque videri Curvari et solito maius, postquam alta quierint Aequora ventorumque simul gravis ira repressa est; Tum contra recto tractu maris ora videtur Tendere iter, summae in longum spectantur arenae, Ac nullas agitat sullatus spiritus undas. Hic terras quatit inclusus, maria intima versat Exagitans, verritque auras; hic impete vasto Discindit nubes, explosaque fulmina torquet Cum tonitru, et rapidis illuminat aera flammis. Hoc igitur cessante, aer silet undique, ut illum Dividat aequali interdum nubecula tractu, Tempore quo inclusus specubus longe aestuat intus Halitus arescens et humum quatit improbus, unde Tellus intremit et vacuis sonat icta cavernis. Sed tamen et persaepe cavis furit abditus antris Infremitans, quando aereo se tramite contra Ventus agit vetat atque imis erumpere claustris; Tantum adeo variant et vis et causa movendi. Spirat ad Ansancti vallem specus; hinc procul et grex Et pastor divertit iter, procul evolat ales, Incidat in saevam pennis ne lapsa mephitim Et cadat infelix subita exanimata ruina. Spiramenta soli quondam tremor ille reclusit, Exhalat vis unde nocens per viscera terrae Conflictata diu tetroque infecta veneno. Hinc necat afflatu misero sternitque animantes Saeva lues procul acta Erebo stygiisque cavernis. An non Harporum in campis, garganide terra, Quaque celer dubiis ripas secat Aufidus undis, Effossa tellure vapor cerealibus horreis Inclusus subito exanimat, nec ut aera divum Accipiat, reddatve infossi exhaustor acervi? Usqueadeo inclusas pestes dira occupat auras. Nunc, age, siquando aetherio delapsa ab olympo, Iris, ades, vatisque oculis permitte videndam, Dum genus et certos memorem quibus orta parentes; Nam te vel natale decus, vel sanguinis auctor Nobilitant, tu forma inter pulcherrima nymphas Spectanda et coelo et Musis celebranda canoris. Pastorem fama est Phoebum peneida ad undam Incassum post absumptos in virgine fletus, Post deploratos totiens in cortice amores, Invitum ad superos ac munera nota redisse Solantem casus cithara ac testudine eburna; Paulatim irrepsisse novam sub pectore flammam Virginis Aeriae, solam quam Iuno ministris Praetulerat fidam thalamis gratisque sodalem Alloquiis, cui cura omnis quoque credita herilis; Tentanti in thalamos aditum insidiasque paranti Et reperisse viam casum, et docuisse repertam. Oceano forte in magno sub Tethyos antra Iuno aberat, ducens laetam per pocula lucem; Aeria e thalamis ut erat lascivior annis Prodierat procul emotas spatiata per auras. Prosilit e specula iuvenis, timidamque repente Occupat amplexu; tum, ne quis cernere posset, Nube cava involvit; mox, ad sua gaudia versus, Optatis fruitur thalamis gravidamque relinquit. Illa uterum celans nono post mense gravatum Ponit honus; fratri praesto Lucina petenti Affuit, excepit neptem gremioque levatam Nubibus Aeriae prolem commendat alendam. Ut crevit forma praestans et corpore nympha, Visaque digna deo proles, dum Iupiter illam Factus avus fovit gremio, miratus et ora Et crines flavos et lumina digna parente Et pharetram et quod, quem pater illi tradidit, arcum Lunabat, capita ut simul accurvata coirent, Solis ad occasus ut spicula solis ab ortu Mittat, ab occasu facile ut iaculetur ad ortum Neptis avo digna, simul et patre digna virago. Iupiter ob meritum speculo donavit, ubi omnem Aera prospiceret, terras pontumque videret, Quo foret et nymphis etiam spectabilis ipsis. Nate, igitur siquando sedens aestate sub altis Porticibus, forte aut nemorum viridante sub umbra Auratum admoris labris sitientibus amnem, Ne pigeat, simul ac gelidum cratera liquorem Hauseris, ardentem ad solem atque ad lampada Phoebi Sistere, post altam tua lumina ferre sub umbram; Illicet aspicies solem laquearibus ipsis Fornicibus sive in mediis altave columna Fulgere, oppositam radius dum flectit in oram Lubricus effusoque super loca lumine lambit. Haud aliter, levi in nube coeloque quieto Obliquus cum se radiorum impegerit ardor Nubila per, conversa acies in fronte resultat; Flectuntur retro radii, fit protinus arcus Ille quidem varios ducens e nube colores. Ut viridi quotiens ligno color haeserit ignis, Flamma rubet madida referens a matre virorem, Forsitan et, cum nube cava se ostentat imago, Coeruleum videas, qui non est ipse, colorem. Ac memini, dum castra sequor mavortiaque arma, Qua praeceps sese tiburna rupe volutus Fert Anio multaque cadens aspergine sudat, Fumosa fulgere super conspergine claram Irin et aurato iacientem spicula cornu. Et iam sol medium clarus peragrabat olympum; Mox, ubi sidereis nox fusca supervenit alis, Improvisi adsunt Austris madidantibus himbres, Liquitur in latices coelum, lutulentus et antro Prosilit, ac ripis Anio caput extulit altis Indignans, liquidos rapidis torrentibus amnes Foedari et moestas arceri a fonte Napaeas. Nec flavescentem aspiciens miraberis arcum Puniceo viridem si addas; rarescit uterque Nam simul, et flavum miscent utrinque colorem. Nec vero cum sol medium lustrabit olympum (Urit enim fervetque adeo, ut, quae densa, relaxet), Thaumantis natam aspicies, quanquam horrida, quando Bruma riget, mediis liceat vidisse diebus. Ergo cum adveniet simul et cum deciderit sol, Iris ab adverso capiet data signa parente, Luce quidem; quanquam in tenebris, sub nocte maligna, Aurea cum pleno radiat Latonia vultu, Tum quoque curvato meditatur spicula cornu. Et quoniam obliquum ad solem adversumque parentem Apparet longe oppositis in partibus iris, Iccirco non in gyrum, non cogit in orbem Sese audax, neque enim est ipsi circumdata soli, Unde referre queat speciem toto ore rotundam. Saepe etiam duplicem in tenebris est cernere lunam, Nube novam referente alia sub imagine formam. Ipsa sua speculum dextra tenet, et videt ora Altera nympha sua, et quibus haec quoque lumina cernit, Una quidem facies, speculo referente secundam. Ergo et in aeria talem se nube figura Ingeminata refert, speculi se margine qualem Nympha super, vitrea et similem se reddit in umbra. Sed neque cum solem aut ipsum, solisve sororem Aut rutila circum, aut atra caligine cingi Prospicies, alium credas duxisse colorem; Nam vapor in causa est, qui, cum fulgentibus astris Offundit sese obtundens radiantia tela, Inficit hic nostros infecto lumine sensus, Frustraturque oculos falsa sub imagine captos Luna magis, luna hamatis minus apta sagittis. Tu tamen, offusa quotiens caligine cernes Paulatim elabi et claro mox lumine ferri, Tranquillam licet exspectes noctemque diemque. Sin multis simul effundent se partibus ipsae Collectae in gyrum nubes (nulla est mora) venti Diversis simul erumpent de partibus, ut iam Involvant coelumque simul terrasque fretumque, Vix adeo ut stabulis sint tuta armenta sub ipsis. Semper enim, qua diffracto vapor evolat orbe, Illa parte ruent populantes nubila venti. Quin etiam qua se incandens nocte extulit ignis, Ille quidem claro signans liquidum aera tractu, Inde ruet portis quamprimum ventus apertis. Ergo, et cum excussit rapidus sol omnia late, Et cum victa gelu glacie et concreta malignum Horrescit tellus frigus, tunc aequora longe Pacem agitant, nulli versant super aera venti, Ac tranquilla quies pacato regnat in orbe. Ast, ubi se nebulae tollunt, indensat et auras Caligo fumosa agitans, hic aggere rupto Spiritus ad superas sensim sese exerit oras, Moxque ruit portis emissus ventus apertis. Ipsa etenim ventos tellus alit, eque refuso Emittit foecunda sinu: sol hos pater actis Educit radiis, perque aera trudit apertum. Illi iter intendunt cursu, passimque vagando Concipiunt vires, collectaque robora firmant, Donec vel coelo irati dominentur et undis, Et quatiant validas inimicis flatibus arces. Haud aliter quam, cum liquidis caput extulit antris Eridanus, molem ingentem rapit undique aquarum Progrediens, fervetque vagus per adorea culta, Huc illuc sinuosa agitans secum agmina volvit, Rumpit et in pontum superatis fluctibus audax. Ventorum quoque certa dabunt tibi signa cometae, Illi etiam belli motus feraque arma minantur, Magnorum et clades populorum et funera regum; Ut, cum seu coeli occasum, seu solis ad ortum Extulerint caput infelix et crine minaci, (Horrendum) late implerint terroribus urbes. Si steterint certoque loco vestigia figent, Finitimi bello invadent, civiliaque arma Foedabunt socias cognato sanguine dextras; Sin ortum tendent versus, peregrina moveri Bella scias, hostemque externis affore ab oris. Tu vero, quod decernit mavortius ignis Infelix coeli sidus, quod nuntius arcas, Hoc dirum imprimis statues signare cometen. Ipsi etiam tibi signa dabunt manifesta colores. Halitus ille autem aestivam sullatus in oram, Mole ingens, tractu longusque et plurimus ipso, Multa etiam fomenta ferens, concepit ubi ignes, Flammatos ignes et late incendia serpunt, Fit coma quae rutilum spargat de vertice crinem Et longo fumosa trahat vestigia passu; Sed solem solisque viam declinat, ad Arcton Saepe iter intendens, celeri nunc concitus axe, Nunc lento temone premens tardantia lora. Nam memini, quondam icario de sidere lapsum Squalentem praeferre comam, tardoque meatu Flectere sub gelidum Boreae penetrabilis orbem; Hinc rursum praeferre caput cursuque secundo Vertere in occasum ac laxis insistere habenis Donec agenorei sensit fera cornua Tauri. Ergo inter sese adversis concurrere signis Hinc Turcas, illinc Parthorum examina vidit Euphrates belli medius; caput extulit alveo Armorum sonitu excitus mavortius Ister. Vix nunquam maiore alias in praelia ventum est Mole virum; lati manarunt sanguine campi, Horruit oceanus, dum tot procul amne cruento Versat Rhenus agens simul arma virosque ducesque; Cognatos enses atque impia comminus arma Sustulit assuetis gaudens Hispania bellis, Obstupuit gemuitque simul maurisia Calpe Ingentes velorum alas crepitantiaque arma Oceano et freta lata citis spumantia remis, Mox tingitanis saevire incendia tectis, Atque amnes tabo squalere et sanguine campos. Non alias venti pelago incubuere tumenti Maiores, non aeolii rex carceris unquam Saevius infremuit ruptoque immugiit antro. Delituit ripis imo et caput abdidit alveo Undarum pater Eridanus, sitientibus amnes Excessere antris; moestae et sine numine nymphae Fuderunt nullus terra arescente liquores. Interea nullus coelo demittitur himber, Arescunt haerbae passim sitientibus arvis, Pratorum perit omnis honos, nemora alta laborant Aestibus, invitoque cadunt e stipite frondes, In dirum transit cinerem de gramine cespes; Vota Iovem non ulla movent ingrata, nec ullum Incensis aris meritum sensusve malorum, Languentes impune cadunt cum matribus hedi, Exanimesque iacent passim cum matribus agni, Infelix animam convulso in cespite linquit Taurus et ingentem ipse cadens dat mole ruinam, Nec bellator equus non sicco in margine fontis Moeret et assuetis moriens caput abdit arenis; Strata dolent armenta boumque armentaque equorum. Exitio sitis est etiam pastoribus, ut iam Emigret calabris procul armentarius agris Aeger, agens parvos aegra cum coniuge natos. Usqueadeo infandam in rabiem fera saevit Erinnys, Et dirus quatit in terras iacula aspra cometes. Nate, etiam siquando oculos ad sidera tollens Albentem coeli tractum mirabere, forsan Addubites quae causa viam signaverit, an sit Halitus idem auctor, longo quem tramite ductum Stellarum densus circum se complicat ordo; Quippe vagus solem fugiens torrentiaque astra In laevum dextrumque latus declinat, et ipsa Raptatus circum coeli vertigine candet, Sideribus late sparsus, pallentiaque ora Stellarum atque amnes lactis sub imagine praefert. Nanque acies obtusa, et non penetrabile lumen, Et series numerosa, minutaque corpora parvis In spatiis versata procul candere videntur, Dum nequeunt radios iaculari et stringere flammam, Candet et a multa caligine consitus aer, Hinc illinc agitata et lactea constat imago. Nec tibi non fera sunt saevorum nota Gigantum Praelia, non phlegraea phalanx superumque labores Intentansque deum excidium briareius ensis. Ergo illi simul ingentes involvere montes A Boreaque Austroque, ingens simul ardor utrinque, Utrinque et metus ingens exitiumque paratum. Terra novum auxilium natis tulit: excitat antris Nigrantisque globos fumorum et sidera foedat Pulveribus, tetra offendens caligine divum Attonitas acies atque arma micantia frustra. Cedebat rerum genitor, cedebat et ipse Bellipotens Mavors, frustra Latonia tendit Dictaeos arcus; nigrantem ex axe Booten Excussat caligo, haurit globus Oriona Pulvereus caecum capulo dum sustulit ensem. Ecce autem flammis et luce coruscus heoa Phoebus adest; Phoebum sensit nox. Illicet ipse Restituitque aciem, et dextra laevaque coegit Cedere fumificum discusso pulvere nimbum. Ergo ubi laurigeris victoria constitit alis Et coelo pax nota redit, monumenta quod essent Antiquae pugnae, volucres subsidere fumos Et statuit pater et solio sic iussit ab alto. Atque hinc pulvereus manet inter sidera limes, Qua victor pepulit flammato turbine Phoebus. Nec vero naturae omnis vis cognita, quando Multa latent; tamen et causas scitamur, et unde Proveniant. Candorque viae limesque per astra Fusus in incerto est; nebulas in sidere Cancri Anne eadem caligo, eadem quoque causa notarit, Hoc quoque in incerto est; nam plura subesse videntur, Quae certent ratione eadem, aut adversa repugnent, Lactea cur niveo canescat semita tractu, Cur nebulosa cavo pallescunt sidera vultu. Hinc ego digrediens fontes te, nate, docebo, Et cur perpetuis decurrant flumina venis; Extremus labor et vigilatae ad lumina noctes: Tu mea dicta, puer, memori nunc accipe corde. Spiritus hic (Graii fecerunt aera nomen), Qui terras pontumque levi circumtegit umbra Et penetrat rimosa means in viscera terrae, (Certa fides) facile humentem permanat in undam In liquidumque coit contracto frigore rorem; Mox abit in latices et ripis plenior errat, Et magno labens intrat cum murmure pontum, Armatus etiam raptans ad litora classes. Ipse vides saepe in foribus sudantia saxa, Et guttas de marmoreis stillare columnis (Nanque aer circumfusus dum frigora sentit Paulatim sese cogit, mox defluit humor Ille quidem sicco ducens e marmore guttas); Speluncis quoque de gelidis manare liquorem Continuum, unde fluunt crepitanti murmure rivi. Si Rhenum Rhodanumque videns magnumque Garumnam, Aut Hebrum Eridanumve, aut clari nominis Istrum, Aut qui per latos populos mare pervenit Indus, Aut septengemini rumpunt qua flumina Nili, Perscrutere ortum et fontis sacra antra reclusi, (Non dubium) invenies summis e montibus illos Delabi, genus et gelidis deducere ab antris. Nanque aer terrae immistus molemque sub ipsam Inclusus, montana rigens ut frigora sensit, In stillas abit et longo fluit agmine multus, Desuper ima petens, donec iam viribus auctis Erumpit vallo atque in campos turgidus exit. Multum etiam stillante solo nivibusque liquatis Auxilium accedit venis tellure sub ipsa, Multum etiam nebulosa iugis immanibus aura, Tabescens coelo gelido cum stringitur humor, Unde sibi occulti sumunt alimenta meatus. Nec vero, quamvis solido stet robore tellus Mole sua gravis et denso se robore firmet, Non vastis intus specubus patet atque hiat alte Immensum ductis abrupta sede cavernis; E quibus aut Euri sparsim funduntur anhelis Faucibus hadriacosque attollunt flatibus aestus Et stragem dant arboribus tectisque ruinam, Aut amnes subter lapsi de montibus altis Erumpunt cursu rapido et solida aequora findunt. Quippe aer antro inclusus lentescit in undam Frigida sub loca, et aeternum fluit abditus humor Aeterno de fonte liquens. Hinc caspia claustris Antra tot accipiunt fontes, tot flumina, mox quae Rursum diversis emergunt partibus orbis, In mare seu tacitis delapsa meatibus intrant; Quin et qua herculei rident sata lata Tarenti, Qui piger humectat flaventia culta Galesus Saxa subit tacitusque cavo se condit in antro; Condit et in latebris Nilus, post liber apertis Insultat campis septeno et gurgite fertur, Felix fruge nova foecundisque huber aristis. Est praecutinis in montibus horrida cautes, (Indigenae vocitant Cornu) de vertice cuius Manat aquae gelidus per saxa rigentia torrens. Hunc non antra cavi montis, non humida vallis Eruptat, non vis superas impellit ad oras; Verum aer ripae admotus circumque supraque Rimosoque latens sub fomite sudat, ut ipsum Frigus et algentem sensit per membra rigorem, Stillatimque cadit fluitans cursumque secundat. Ergo et perpetuus tenor est stillantibus undis, Perpetuique fluunt fontes et flumina et amnes, Perpetuum quoniam servat natura tenorem Aeris, aeriam sese vertentis in undam. Nec vero faciles nymphae, quis flumina cordi Et sacri fontes atque antra liquentia rivis, Non ipsae dulcis latices, non larga ministrant Pocula, non gratas longe sitientibus undas. Ergo nudatis pedibusque et pectore nudo Coeruleae per stagna agitant liquentia nymphae, Alternisque implent undantes roribus urnas, Alternis simul effundunt: tum murmure magno It praeceps per saxa sonans spumantia rivus, Mox crescens findit tacito plana aequora cursu. Nunc fessae laetas ducunt per prata choreas Arboribus tectae ac circumvariantibus umbris, Nunc tenues mulcent gratis concentibus auras, Aut amne in medio ludunt, vitreisque sub undis Lascivae alternant agiles per brachia motus, Lubricaque intorquent niveis vestigia plantis. Enatat haec levesque manus et brachia monstrat, Aut tenerum latus, aut molles cum poplite suras; Desilit illa petens imum, splendetque sub undis Marmoreum foemur et cervix argentea et illae Deducunt coelo divos quae ad furta papillae; Mox resilit flavumque caput nigrantiaque effert Lumina, tum niveo quae purpura fulget in ore. Hic aliquis cannosa latens post flumina pastor, Agrestis deus et Satyrorum e stirpe procaci, Concepit postquam ardentem sub pectore flammam, Huc illuc oculos agit et suspiria ducit, Insertatque caput cannis, refugitque videri, Dumque videt, frigetque simul fervetque, cupitque, Desperatque, audetque, feroxque libidine in undas Desilit, atque cadens sonitum dedit. At chorus antrum Attonitus petit et latebris sese abdit opertis: Ipse deus vano frustratur gaudia tactu. Nec sapor, aut color ullus aquis fluvialibus. Ipsae Tellure hos de matre trahunt; hinc saepe venenum, Saepe salus: adeo variat tellusque solumque. Terra salutiferas vires, eadem ipsa nocentes Praebet aquis, succoque suo prodestque nocetque. Terra eadem argento large foecunda, sed aer Huber aquis, Nereique novas hinc sufficit undas, Praecipue tamen arctoo sub cardine, qua se Vis ingens cohibet, quaque et sol languidus errat Defessus spatiis obliquo et tractus ab orbe. Inde perennis aquae manat fluor, oceanusque Aestuat, arctooque fluunt e cardine rivi. Baiano sed ne fumare in litore thermas Mirere, aut liquidis fluitare incendia venis; Vulcani fora sulfureis incensa caminis Ipsa monent, late multum tellure sub ima Debacchari ignem camposque exurere opertos. Inde fluit calidum referens ex igne vaporem Unda fugax, tectis fervent et balnea flammis. Hinc etiam salsum fontes traxere saporem, Et laticem longe ingratus infecit amaror Tellure incocta exsudans cinerique maligno, Quem liquit quondam accensis fornacibus ignis, Post aevo extinctus longo monumenta relinquit Exustum cinerem et cocto sola subdita saxo. Hinc alibi exhaustos antris putealibus amnes Vulcano fervente coquunt, dum crassior humor Stringitur, inque salem tepidae cessere lacunae, Ast alibi in lapidem transit liquor; usque adeo vis Telluris variat. Videas lapidescere Sarni Coeruleo sub fonte alnum filicisque maniplos Et paleae intortos lento cum vimine culmos. Decurrit tenui labens aspergine rivus Rupe venafrana, fessus quem saepe viator Incusat gelidos raptim occuluisse liquores; Saepe repentinos fracto de monte tumultus Erumpentis aquae timuit sub vomere taurus. Ipsa sua nunc dives opes natura profundit, Nunc retrahit defessa manum seque ipsa remittit; Hic lactis fluitare amnen sua ad hubera mater Laetatur, dolet hic omnem obriguisse liquorem. Materiam saepe ingenio instrumenta vel arti Deficere, ipse operis prudens dolet auctor et actor. Nunc ergo ingentisque animos viresque valentis Prae se fert natura opibusque et robore pollens, Nunc inculta situ longaque effeta senecta Languescit propriumque negat retinere vigorem; Dum reparat vires renovataque robora firmat, Ipsa suos tunc plena sinus uterumque relaxat, Quique vigor fuit ante, refert se ad munera nota. Nec vero casusque inopes cessantiaque arma Naturae, nec rursus opes luxumque fluentem Non hominum, non alituum genus et pecus et grex Squamigerum sensere, grave et doluere ruina; Hinc etenim miseranda lues mortalibus, hinc et Dira fames saevitque malum per vulnus utrunque. Ammonem fama est mediis sub noctibus altum Fervere et in mediis rursum frigere diebus; Causa quidem vel certa subest, nam frigora noctis Intus alunt ignes nocte et vapor aestuat intus, Unde fluunt calidi noctis per tempora rivi; Luce autem, cum sol terras populatur et ardens Exhalat vis, tum venae recreantur hiantes, Unde redit gelidus sua per vestigia torrens. Rara igitur natura soli, quae frigora lunae, Quae solem facile admittit resoluta diurnum; Hinc facile et recreat sese et fervescit in horas. Hinc terrae varium mutat fons ipse tenorem Longinquo veniens loca per variantia ductu; Nam neque sese orbe ex alio vis torrida solis Immittens penetretque uterum et gravida hubera terrae, Immensumque maris spatium, tantumque profundi. Horrescit quoque lucanis in saltibus antrum, Unde petunt trepidi afflictis oracula rebus, Praecipitat longo immanis descensus hiatu; Septem arae circum et fumos flant thura sabaeos; Antistes Zeno lituum tenet, et vocat ore Praesentemque deum, et pia numina sistit ad aram; Turba favet, mox et voti damnata recedit. Ipse autem fruiturque diis atque imperat antro, Unde fluit gelidus salebroso fonte Trigella, Arescitque hieme in media atque aestate liquescit. Vere novo, cum se tellus adaperta relaxat, Tum videas tecto ex antri stillare fluentum, Hic rivos fluitare, illic concrescere fontem In clatros; hiat ecce alibi fumosa vorago, Unde aditus imi ad manes et tartara mundi; Parte alia sonat abruptis specus atra cavernis, (Horrendum) ruit acta repente canalibus unda Occultis siccoque diu devolvitur alveo. Pastores, cohibete gregem sitientem et ab unda Pellite; non foetum optatum, non hubera vaccae Distenta aut tenerum cum matre aspexerit agnum Errantem, qui pota frequens ad flumina pastum Egerit armentum et crudo saturaverit amni: Capripedis potuit tantum dolor iraque Fauni. Luserat aspernata procum Ripenia et hudis Abdita fluminibus detestabatur. Ibi amens Deturbatque pedum pecudesque a fonte repellit Inclamans: "Nulli foetus, non ulla propago Sit pecudi, quotiens sitentia guttura ad undam Admorit, potoque gravis de flumine abibit: Semamnem fugitate boves, fugitate capellae." Iratusque gregi in nemus et loca sola recedit. At cum declinat rapidus sol et fugit annus, Ac lassata situ tellusque effeta senescit, Aruit et venis humor, mirabere fontem Vel biduo effluxisse, ac flumina tanta requirens Incusesque deos naturaeque abdita damnes. Sed nec perpetuae sedes sunt fontibus ullae, Aeterni aut manant cursus. Mutantur in aevum Singula et inceptum alternat natura tenorem, Quodque dies antiqua tulit, post auferet ipsa. Hoc mare, quod nunc ingenti duo litora tractu Europam Libyamque secat (non fabula), quondam Tellus una fuit; medio stetit aequore taurus Insudans sulco atque attrito vomere fessus, Nunc mersa tellure natat vento acta carina. Vulcano sacra et fumoso vertice anhelans Insula, Cyclopum horrisonis incudibus antrum, Nulla olim; nunc nulla Elice nonacria, ut illam Fluctibus iratoque absorbuit aequore Nereus. Aegyptum Casii solvens de rupe secabat Nauta vagus, nondum ullum illi nomenque decusve, Sed pelago stagnante palus hudaeque lacunae; Nunc regio et populos late foecundat et urbes, Pyramidum ostentans monumenta et nomina regum. Quid mirum fontes siccato et flumina cursu Desinere? Adveniet lustris properantibus aetas, Cum pelago emerget tellus nova, cum mare terris Incumbens mole ingenti simul oppida et arces Cultaque sub rapido secum feret hausta profundo. Nullus honos regum tumulis, impune deorum Templa ruent, idem fluctus pecudemque Iovemque Auratum affliget scopulo, exitium omnibus unum, Et clades una absumet iuvenesque senesque, Matres atque viros et corpora cara nepotum, Nec natum complexa parens miserabilis hudis Proficiet lacrimis, clamantem et acerba gementem Coeruleus cano vortex absorbet hiatu, Et vota et pictos secum feret unda penates. Non ullae ultra relliquiae aut monumenta manebunt, Non rerum labor, aut operum vis edita coelo; Maiestas ipsa ingeniis, decora illa sororum Aonidum, confecta situ atque in nube iacebunt, Cunctaque sub tenebris et opaca nocte tegentur. Parte alia exsurgent immani corpore montes, Et nigra primo coelum caligine tingent Fumosis iuga verticibus, nondum aere aperto, Nec sicca tellure satis. Post tempore certo Terra recens, coelumque novum, nova litora, et hudi Labentes passim lymphis crepitantibus amnes Incipient praebere novis alimenta colonis, Paulatimque novus fato instaurabitur orbis. Te quoque vel iuvet ad finem venisse laborum, Uranie, licet et fontis leve murmur et ipsae Spirarint placidae Zephyris felicibus aurae. Rura senem, vatemque suum sua ad ocia felix Parthenope vocat et fesso blanditur alunno. Non hederae mea non lauri per tempora serpant; Me sat erit, si coeruleo Sebethus ab amne Intactae salicis fluviali munere donet, Ac mihi pomiferis vacet Antiniana sub hortis.