CroALa, 2024-05-21+02:00. Nodus PETRARCA.epis-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/PETRARCA.epis-01.xml.
1. ad Barbatum Sulmonensem Si michi seva pium servassent sidera regem, Pars animi Barbate mei, non litera cordis Nuntia per vastos tractus telluris et unde Ambiguum tentaret iter; tua lumina presens Aspicerem, vox viva tuas contingeret aures. Mors vetat. Heu varii quos quondam largus honores Contulit ille michi, vultus heu blanda sereni Maiestas placideque decus pondusque senecte; Heu prerepta michi frons augustissima celo Reddita iam patrio; vox heu doctissima melle Dulcior Hybleo, que prensa tenacibus hamis Corda virum rapiebat humo, que laudibus amplis Ingenium celebrare meum calamumque solebat, Calcar agens animo validum! Non omnia terre Obruta: vivit amor, vivit dolor; ora negatum Regia conspicere, at flere et meminisse relictum est. Hec duo letheis nunquam de pectore nostro Eripiat Mors atra vadis; verum ordine vite Proposito, excutimur: mundi pars una placebat, Spargimur hac illac pelagoque abrumpimur alto Alpibus ac mediis, quotiensque faventibus astris Reddimur Ausonie, bustum tibi forte Maronis Obtigit in partem, vatis, michi cessit origo, Amnibus ac toto disiungimur Apennino. Hinc mea vox mittenda tibi est, et credere curas Cogimur archanas calamo; nec pauca silendi Causa labor, sed plura metus, ne nostra profani Abdita perspiciant oculi; vulgata videri Non metuunt. Memor ergo precum, dilecte, tuarum, Institui exiguam sparsi tibi mittere partem Carminis, exacte percurrens otia vite. Perlege: cognosces animum sine viribus alas Ingenii explicuisse leves; nam, vera fatebor, Implumem tepido preceps me gloria nido Expulit, et celo iussit volitare remoto. Penitet incepti; cursum revocare iuvente Si liceat, mansisse domi, cum tempore nervos Consolidasse velim. Late iam noscor et audax Fama preit meritum laxisque effertur habenis. Affectus animi varios bellumque sequacis Perlegis invidie curasque revolvis inanes, Quas humilis tenero stilus olim effudit in evo; Perlegis et lacrimas et quod pharetratus acuta Ille puer puero fecit michi cuspide vulnus. Omnia paulatim consumit longior etas, Vivendoque simul morimur rapimurque manendo. Ipse michi collatus enim non ille videbor: Frons alia est moresque alii, nova mentis imago, Voxque aliud mutata sonat, nec pestibus isdem Urgeor; erubuit livor cessitque labori. Cessit an incaluit longisque recruduit annis Laude tumens aucta, et mecum et cum tempore crevit? In dubio est; certe hunc didici contemnere ab alto, Iamque equidem vel nulla lues vel spreta quietem Dat calamo atque animo, iamque observatio vite Multa dedit lugere nichil, ferre omnia; iamque Paulatim lacrimas rerum experientia tersit. Iam quod non potuit ratio, natura diesque Longa potest; vicere due cui cesserat una. Tempus edax minuit quem Mors exstinxit amorem, Flamma furens annis, tumulo cessere faville. Nunc breve marmor habet longos quibus arsimus ignes, Pectore nunc gelido calidos miseramur amantes, Iamque arsisse pudet. Veteres tranquilla tumultus Mens horret, relegensque alium putat ista locutum. Sed iam nequicquam latebras circumspicit: ardens Turba premit comitum, quos par insania iactat, Dulce quibus conferre suis aliena; nec illos Submovisse sat est; acies nam maior apertam Protrahit in lucem. Durum, sed et ipse per urbes Iam populo plaudente legor, nec Musa regressum Secreti iam callis habet, vetitumque latere est. Prodeat impexis ad te festina capillis Ac fluxo discincta sinu, veniamque precetur, Non laudem. Veniet tempus dum forte superbis Passibus atque alio redeat spectanda paratu. Nunc tibi qualis erat sub prima etate, priusquam Figeret in thalamo speculum, vultumque comasque Inciperet cohibere vagas, occurrit, amice, Cui semper - rex quantus Amor! - non seria tantum Sed nuge placuere mee. Tu consule, queso, Parva licet, magni; nam dum, maiora paramus Hunc tibi devoveo studii iuvenilis honorem.
3. ad Eneam senensem Per iuga Parnasi scandentem summa videbis Eneam, missamque feres sibi iussa salutem; Post gravidum gemitu narrabis, epystola, carmen, Nam dabit is facilem nostris sermonibus aurem. Heu michi, quam longe traxerunt stamina vite Insignes feritate dee! quod flebile sidus, Ut mala conspicerem, vivaces protulit annos! Quo lacrimas de fonte traham? Suspiria dignis Nectere quis valeat numeris patrieque ruentis Infandum excidium meritis equasse querelis? O utinam michi cunta forent resonantia membra Vocibus humanis aut ferrea lingua, dolores Ut mundus sentire meos ac tristia posset Murmura! Verum animam vox deserit ipsa, nec unde Incipiam novi, fateor. Pro fata! pudendis Angimur imperiis patimurque in viscera passim Nostra triumphatos fractosque accingier enses. Ah, pudeat mundi dominam, Fortuna, maligni Servitii damnare iugo manibusque, revinctas Quas totiens post terga dedit, tentare potentem Ausoniam, ducibus penis flendamque severo Hanibali, siccisque oculis quam nulla videret Barbaries Gallis subiectam ferre tributum! Quorum, siqua fides, tumuerunt sepe cruore Flumina, cerulee rubuerunt sepe puelle, Fervidus infestam dum frangit Iulius iram Et fera dum validis rabies contunditur armis. Nec satis est Nimphas Faunosque agrestia priscis Numina, quia etiam facimus quoque Nerea testem; Namque, pererrate ut ventum est ad limina terre, Ingredimur pelagus, patrioque in gurgite magnus Horruit Occeanus Romani verbera remi, Atque sepulcra dedit fulvis miseranda Britannis. Quid referam hostili positas in litore turres Oppidaque et victis minitantes civibus urbes, Italice virtutis opus monumentaque nostri Cesaris eternum imperii testantia nomen? Torquatum transire libet, ne sanguinis ista Sit laus et partem cedat victoria fame Maiorum cineri; iuvat hinc tacuisse Camillum Et quem nigra virum volucris contexerat, et te, Tertia qui revehis spoliato ex hoste trophea Suffigiens ad templa Iovis, Marcelle, silebo. Rusticus Arpini Marius, qui vomere collem Scindere et inculto tellurem vertere rastro Doctus erat, sevum ut tetigit manus aspera ferrum, Quas strages! notum ut faceret nempe itala bello Rusticitas quantum externa prestantior omni Nobilitate foret. Sed nunc, heu, cunta retrorsum Ire parant, pulcrum veluti surgentibus Austris Eripiat nox ceca diem, nec cognita nautis Ursa nec astrigeri splendescant lumina celi. O pudor, o plus quam pudor! En hoc tempore surgit In dominum servus, patroni in colla cruentus Libertus; vulgare odium, post verbera semper Acrior ardescit famulus. Quis carcere lapsum Custodem rectis cernentem vidit ocellis? Taurus ab inviso furtim distractus aratro Optat aratorem torvus, dum cornibus ornos Verberat et magnis complet mugitibus auras. Ante petet lybicas Sirtes densissimus Atlas Caucaseumque caput fluctus perfundet Hiberus; Ante aquilam blande vincent feritate columbe Et cornix pluma niveos transcendet olores, Quam, dum serviles meditatur sepe cathenas, Flagraque dum subeunt mentem virgasque tremiscit, Furcifer in frontem, metuat nisi tristis, erilem Liventesque umeros laxataque brachia vinclis Non moveat, seu iusta trucem reverentia tangat. Et nocet interdum, felicia tempora postquam Cessarunt, rebus nimis affluxisse secundis; Namque, abeat fortuna licet, mansura superstes Invidia exercet lapsos fragmentaque fati Atterit, exausti repetens tormenta favoris. Nos quoque sentimus veteris dispendia palme: Undique consurgunt populi penamque reposcunt, Et nisi sors obstet celsoque serenus Olimpo Iupiter aspiciat, peragent. Cur gentibus esse Ludibrium domitis miseri properamus et orbis Fabula? Felicem populum, quam libera dudum Et victrix condebat humus! Nos vilia busta Barbaricis pedibus iamiam calcanda superbis Exspectant. Olim regnorum iniusta cupido Urbibus Hesperie, civilia bella nefasque Quorsum abiit? quenam quassis concordia rebus? Omnia disparibus rumpuntur federa votis Et vite turbata quies. Vesana magistros Sic quondam invadit rabies, cum fessa procellis Volvitur infelix abies, dumque alter in eurum Nititur, in zephyros alter, neglecta tremendos Incidit in scopulos. Nobis nunc ista Caribdis Imminet, hos scopulos metuo; discordia nostra Hostibus hoc animi tribuit; tutela periclis Linquitur in mediis rimisque admittimus undam; Adversis ferimur ventis; iam naufraga puppis Huc illuc preceps agitur, nec dextera tantum Levaque concutitur, penetrat sed prorsus in alvum Iam nimium vicina lues mediumque molesta Corripuit corpus Latii fibrasque per omnes Ibit, pestifero mox infectura veneno Thirrenum Superumque fretum, solemque serenum Mox tenebris clausura novis. Sublimis ab Alpe Ille minax animo iam premetitur avaro Ditia rura procul, qua se pulcherrima rerum Porrigit Hesperia omnipotens. Circumspicit urbes Instar regnorum, quarum vix nomina quisquam Scire queat, castella manu tot structa magistra, Sidera quot celo pelagoque feruntur arene. Marmoris hunc varii congesta palatia tangunt Meniaque in nubes solidis subvecta columnis; Obstupet omnigenum venis fulgere metallum Aspiciens portusque maris per utrunque cavatos Anfractum, Cererem campis et rupe Lieum. Pendentem aeria, gravidis sub vitibus ulmos Inflexa cervice premi. Videt ille boumque Cornipedumque greges pratis errare, volantum. Etheris et placidi spatium montanaque tempe, Atque lacus stagnantis aque fontesque salubres Invalidis, nitidos et opacis vallibus amnes. Dulcia poma legens, divine frondis odorem Omnibus in lucis miratur nescius; alma Sed nichil in patria magis admirabile cernit Quam studium moresque hominum habitataque multo Corda Deo, ignavos egre passura tyrannos. Hec facies rerumque decor dulcedine captum Impellunt glomerantque avido sub pectore flammam Incenduntque sitim. Nichil illum sacra videndi Corpora, nil patrum tumulos, nil sanguine tincta Innocuo loca movit amor; terrena supernis Sceptra etenim potiora putans, extendere fines Tegmine sub pacis rapidus lupus inchoat. Alte Crescere ab exiguis radicibus orta cupressus Perniciesque solet. Non hic, michi crede, quiescet: Longius aspirat funesta iniuria, que nunc Invasit vere deserte menia Luce. Quid loquor, ah demens? Forsan patet una salutis Hec via, que mores referat iam sera vetustos; Certe animo spes una sedet: fors impia bella Cessabunt, subitum pigeat dum cernere regem. Num gladios ac pila tenet, quis terruit orbem, Itala posteritas, exemplis dives avorum? Non tulit imbellis numerosum Grecia Xerxem Aut Darium; Thamiris Persarum colla secare Imperiosa ducis nati non funere fracta Substitit aut sexu, facinus pregressa virile. Nos ubi, quo virtus? seu quo mavortius ardor? Quis vetet aut armare manus, aut volvere campis Quadrupedes? celo quis tela, quis equore classes? Qui, velut oblitus generis, solumque beatum Et regem et dominum toto se iactat in orbe, Mille illic reges (virtus dyadema perenne Fert equidem) iuveniet discetque haud falsa locutum Cineam forti, quamvis male credita, Pyrro. Cautius ut fuerat silvis captare fugaces More patrum cervos belloque lacessere dammas, Quam pede vulnificos excire ac dente leones! Nam si longevo disponit retia somno Sopitosque parat circumdare, fallitur; et nos Pervigiles fecit solitam ve aliquando removit Segnitiem vulnusque recens sensusque doloris. Erratum satis est; veniet modo letius evum, Ut cogar lentis tum demum ignoscere Parcis Visurusque iterum romanos ire triumphos Trans Rhenum et latio possessas milite ripas, Sequana quas stringit, quas abluit unda Garumne, Exposcam tremule longissima fila senecte. Sed metus interea stimulat, qui semper amori Est comes; atque procul Rodani semotus ad arva Palleo longinque prospectans fata parentis; Haud aliter quam si caram stans litore matrem Aspiciam mediis iactatam mestus in undis. Spes igitur mixtusque pavor quia tristia letis Alternant, mixtis claudatur litera verbis: Incertum est leter, doleam, sperem metuam ve, Tam varia excruciant trepidum presagia pectus. Iamque vale; et siquid monstrant tibi fata, resolve, Solamen dubio gratum laturus amico.
4. ad Dyonisium de Burgo Sancti Sepulcri Si nichil aut gelidi facies nitidissima fontis Aut nemorum convexa cavis archana latebris At placidis bene nota feris Dryadumque cathervis Et Faunis accepta domus, nichil ista poetis Oportuna sacris sub apricis rupibus antra Permulcent animum; nec clementissimus aer Allicit ac montis preruptus in ethera vertex Liberiore situ liquidas extentus ad auras; Collibus aut Bromius frondens, aut silva Minerve Gratior aut Veneri; nec utranque tegentia ripam Herculeis umbrosa comis distinctaque subter Floribus innumeris et dulce virentibus herbis Prata trahunt oculos; aut hic qui separat arva Atque soporifero Clausam qui murmure Vallem Implet inexhausto descendens alveus amne, Et videt hinc illinc Nimpharum mille choreas Musarumque audit totidem per litora cantus Nil movet, aut turtur morientem raucus amicam Dum gemit, has caram inferias quasi mittat ad umbram; Aut fatum Philomela ferum linguamque revulsam Ereptamque pudicitiam Tereumque superbum Dum canit atque alta frondosa pendet ab ulmo Ingeminans lacrimosa piam dulcem ve querelam, Et noctes agit insomnes refugitque quietem; Aut que sub lucem volitans rabiemque mariti Et facinus miseranda suum casumque sororis Funus et immeritum nati simul omnia plangit, Maternum memori pectus maculata cruore, Et medias operosa domos atque atria semper Circumit accelerans velut hostem cernat hirundo; Si nichil ista movent, nec te Narcissus hianti Plurimus; ore puer, faciem qui fonte decoram Miratur speculoque amens incumbit aquoso, Nec iuvat Acteon per devia confraga silve Cornibus arrectis fugiens sociosque canesque; Nec que purpureum patris secuisse capillum Dicitur, assurgens tremulo sub nubila cantu, Ut procul ultorem speculetur ab ethere Nisum; Nec raptam Hesperiem memorans qui litore ab alto Mergitur assidue mortemque optare videtur; Nec Iovis ethereus scopulis stans armiger istis Annua venturis reparansque cubilia natis; Preterea si noster amor pietasque rogando Non potuere patris rigidum flexisse parumper Propositum fixamque adeo convellere mentem Otia romanis opibus quod nostra relictis Aspiceres, paucis quod limina fida diebus Ingressu dignata boni pedibusque magistri Cernere solivagum velles miseratus amicum, Tot nostre periere preces; en ultima tandem Iniectura manus hec duro vincula cordi Afferet ac valido cuntantem huc pertrahet unco. Populus est ingens vitreo contermina fonti, Que simul et fluvium et ripas et proxima campi Iugera ramorum densa testudine opacat. Hic olim multaque loci dulcedine captum Et rerum novitate oculos animumque movente Aggere florigero magnum posuisse Robertum Membra diu lassata ferunt curisque gravatum Pectus et exigui laudasse silentia ruris. Tum consors regina tori, cui nulla dearum, Seu forme certamen erit seu sanguinis almi, Auferet emeritam iusto sub iudice palmam, Coniuge quin etiam spoliata Clementia magno Tunc aderat procerumque chorus magnumque virorum Agmen et egregiis acies conferta puellis. Dumque alii per prata vagis levibusque recursant Passibus et ludos ineunt manibus ve recentes, Contrectare iuvat latices comitumque per ora Spargere, pars densos properant invisere saltus Et canibus turbare feras, pars piscibus hamos Implicat aut longo distendit retia iactu, Pars bibit et leni propellit tedia Bacho, Ast aliis placitum nunc sternere fessa per herbam Corpora, nunc oculos tenui componere somno; Solus, agens curas alias sub mente profunda Rex erat et frontem defixaque lumina terre Servabat, sive ille rei iam volvere causas Ceperat et secum tacitus quo sidere tantus Surgeret, unde iterum subsisteret impetus amnis Vestigabat et immense telluris in alvum, Ingenio monstrante aditum, penetrabat anhelus Noscendique avidus, seu tunc altissima verba Fortune dabat ille sue: "Quid dulcia falso Suggeris et facili blandiris, perfida, vultu? Mortalem memini fore me, licet omnis ad unum Deferat unanimi mundus dyadema favore. Et tibi rara fides maneat, quantumque Metello Sis nobis bene fida diu, tamen omnia mors hec Auferet atque uno franget tua dona sub ictu. Flumina nulla quidem cursu leviore fluunt quam Tempus abit vite. Superant tamen illa per evum De scatebris renovata suis; nos vita relinquens Quo fugit? unde unquam posthac reditura fuisset, Ni Domitor mortis, qui quondam Tartara victor Ingressus rediit clauso sua membra sepulcro Vi repetens secumque trahens felicia patrum Agmina et exhaustas longis cruciatibus umbras Abstulit ad superos, minuisset corde pavorem Spemque resurgendi post funera nostra dedisset". Hec sapiens rex cunta animo fortasse movebat; Vel, memor indigne fraudis, Scyllam atque Caribdim, Litore qua calabro siculas disterminat oras Pontus et horrisona refluens intersecat unda, Magnanimus parvo pingebat flumine, dignum Supplicium eolio minitans ac triste tyranno. Denique, quicquid erat, nichil id nisi grande putandum est Et super humanum ingenium, quod tantus agit vir; Cuius adhuc memores viridi vestigia ripa Ruricole ostentant et agrestum vulgus adorat. Si potes ergo, mane. Sed non potes? o michi luce Carior atque ideo multum, pater optime, frustra Exoptate, veni, non me sed amena verendi Nondum fracta annis spectare sedilia regis, Que digito monstrabit ovans gens illa nepotum Et mundus, michi crede, alio celebrabit honore, Postquam pulsa retro presens hec cesserit etas.
6. ad Iacobum de Columna Quid agam, que vita michi rerumque mearum Qui status est, audire petis. Nec vera silebo, Nec tibi ficta loquar, michi nam loquor. Absit inanis Gloria; nil cupio, contenta est vita paratis. Hoc primum placitis mecum concordat egestas Aurea federibus, non sordida nec gravis hospes. Si libet, exigui fines michi servet agelli Angustamque domum et dulces Fortuna libellos; Cetera secum habeat vel, si libet, omnia nullo Auferat hinc strepitu; sua sunt. Non rura requiro Divitiasque patris, pondus grave celsa petenti Vinclaque dura animi et cuntorum alimenta malorum; Cirreas non tangat opes nec nostra lacessat Otia, sollicito non ambitiosa paratu. Nil usquam invideo, nullum ferventius odi, Nullum despicio nisi me, licet hactenus idem Despicerem cuntos et me super astra levarem. Sic res humane volvuntur. Plurima quid sim Iam documenta habeo, nisi me mea somnia fallunt; Nam michi quid confert Musarum in fonte parumper Lenivisse sitim, si me sitis altera maior Urit et eternum subter precordia sevit? Quid ve Helicone iuvat recubantem sepe profundo Eminus insanos vulgi risisse labores, Si labor alter habet, cui merces nulla quies ve? Quid facies preclara iuvat, si turbida mens est? Multa quidem meritasque Deo pro munere laudes Pendere non nostre, fateor, fiducia lingue est. Sunt que felicem facerent, nisi forte maligna Roderet infaustum pectus sua cura perennis. Iamque genas spectare tuas pietate madentes Hinc videor, longo bene si michi cognitus usu es. Sed quia more patris nostra omnia nosse volebas, Urget amor calamum, nec fas, obstare iubenti; Eloquar, et tu consilio fortasse iuvabis, Et michi dulce gravi mentem exonerare querela. Est michi post animi mulier clarissima tergum Et virtute suis et sanguine nota vetusto, Carminibusque ornata meis auditaque longe. Sed redit in frontem et variis terroribus implet Insultans, nec adhuc solio, cessura videtur. Artibus hec nullis, sed simplicitate placendi Ceperat olim animum et rare dulcedine forme. Iam duo lustra gravem fessa cervice cathenam Pertuleram, indignans tantum in mea colla tot annis Femineo licuisse iugo; iam tabe latenti Confectus, iamque alter eram; iam fomite molli Ignis ad extremas penetraverat usque medullas, Optabamque mori vixque arida membra ferebam, Libertatis amor miseri dum pectus amantis Cepit et aversas cordi suffigere curas. Erigor, et multa iuga vi convellere nitor. Durum opus eventu dominam pepulisse decenni Hospitio et fractis hostem tentasse potentem Viribus; aggredior tamen, et Deus ipse labori Affuit et collum veteri dissolvere nodo Prebuit, ac tanto victorem evadere bello, Inicit illa manum profugo dum saucia servo Incursatque dolens, oculos dum dulce micantes Instruit et facibus tectis et cuspide blanda. Heu quotiens cepto dubium procumbere calle Compulit! Ergo iterum, quid agam? quibus artibus illi Occurram? Vincla illa iterum asperiora parabat. Diffugio, totoque vagus circumferor orbe Hadriacas tuscasque ausus sulcare procellas Ereptumque iugo caput hoc committere cimbe Non veritus tremule; quid enim properata noceret Mors michi suppliciis victo vitamque peroso? Vertor ad occasus, et Pireneus ab alto Vidit in aprico latitantem gramine vertex; Vidit et Occeanus, qua sol defessus eundo Abluit hesperio fumantes gurgite currus, Quaque meduseo duratum lumine montem Prospiciens longam celsis de rupibus umbram Proicit et Mauros festina nocte recondit. Hinc, Arcton Boreamque petens et dissona lingue Murmura, solus eo dubias qua turbida terras Estibus ambiguis pelagi terit unda Britanni, Quaque solum glaciale iacens non sentit amici Vomeris obsequium Bromiumque a collibus arcet Et Cererem, sterili vix hospita terra myrice. Quid michi restabat nisi solis adusta sequentem Serpentum subiisse domos, immania. rura, Et procul Ethiopes medio vidisse sub axe Nigra per ardentem nudantes terga Leonem, Aut ignoratum per tot iam secula Nili Quesitum ve caput quonam telluris opace Abdiderit natura sinu? Lentescere fluctus Absentis cepere animi, dolor, ira metusque; Humida tranquillus mox lumina claudere somnus Rarus, et insolita risus splendescere fronte; Iam minor occursu minus imperiosa relicte Sensibus in nostris obversabatur imago. Heu, heu, quid referam? sed cogis. Acerba videbar Vulnera et insani stimulos iam. tutus amoris Temnere; fallebat leviter superaucta cicatrix Et requies insueta mali. Tentoria velo Ac certam ad mortem redeo; sic fata premebant Impia, sic animum, sic me meus error agebat. Vix bene constiteram dilecte finibus urbis, Dum subiit vacuum curarum sarcina pectus Illa prior, rediere trucis contagia morbi. Quid loquar? unde miser lacrimas narrare secundas Incipiam? quis credet enim? qua carminis arte Expediam quotiens precibus deposcere mortem Me dolor impulerit, quotiens graviora parare, Quos michi libertas iterum querenda labores Attulerit? Subsistam igitur; verum ultima tandem Postquam cervici ceciderunt vincula nostre, Omnis ad arma fuge spes est michi versa; nec unquam Navita nocturnum, scopulum sic horruit, ut nunc Illius et vultus et verba moventia mentem Et caput auricomum niveique monilia colli Atque agiles humeros oculosque in morte placentes Horreo. Nunquid ego admittam quo tertia demum Irato facienda deo sint irrita vota, Dimidium ut sacro suspendam limine remum Seu tunice fragmenta ude, tum cerea nostri Corporis effigies trabibus subsidat eburnis Supplicis in morem acclinis? Comitantibus ergo His animum curis, dum singula mente revolvo, Hoc procul aspexi secreto in litore saxum, Naufragiis tutumque meis aptumque putavi. Huc modo vela dedi; nunc montibus abditus istis, Flens mecum enumero transacti temporis annos. Insequitur tamen illa iterum et, sua iura retentans, Nunc vigilantis adest oculis, nunc fronte minaci Instabilem vario ludit terrore soporem. Sepe etiam, mirum dictu, ter limine clauso Irrumpit thalamos media sub nocte, reposcens Mancipium secura suum; michi membra gelari Et circumfusus; subito concurrere sanguis Omnibus ex venis tutandam cordis ad arcem. Nec dubium, si quis radiantem forte lucernam Ingerat, horrendus quin pallor in ore iacentis Emineat multumque anime nova signa paventis. Expergiscor agens lacrimarum territus imbrem Excutiorque toro, necdum Tithonia sensim Candida lucifero coniunx prospectet ab axe Operiens, suspecta domus penetralia linquo Et montem silvasque peto, circumque retroque Collustrans oculis, si que turbare quietum. Venerat incumbens eadem prevertat euntem. Invenient vix verba fidem: sic salvus ab istis Eruar insidiis ut sepe per avia silve, Dum solus reor esse magis, virgulta tremendam Ipsa representant faciem truncusque reposte Ilicis et liquido visa est emergere fonte, Obviaque effulsit sub nubibus aut per inane Aeris aut duro spirans erumpere saxo Credita suspensum tenuit formidine gressum. Hos michi nectit Amor laqueos; spes nulla superstes, Ni Deus omnipotens tanto me turbine fessum Eripiat manibusque suis de faucibus hostis Avulsum hac saltem tutum velit esse latebra. Hactenus hec; sed plura cupis. Nunc cetera vite Accipe cuntorum breviter distincta dierum. Est michi cena levis, cui condimenta famesque Et labor et longi prestant ieiunia solis. Villicus est servus, michi sum comes ipse canisque, Fidum animal; reliquos locus hic exterruit omnes, Unde cupidineis telis armata voluptas Exsulat atque frequens opulentas incolit urbes. Hic mecum exsilio reduces statione reposta Pyerides habitant; rarus superadvenit hospes Nec nisi rara vocent noti miracula fontis. Vix mora nostra quidem, licet annua, bis ve semel ve Congregat optatos Clausa sub Valle sodales. Sic pietas est victa locis; at crebra revisit Litera; me longa solum sub nocte loquuntur Ante ignem, gelidas me solum estate per umbras; Sermo diurnus eis, idem sum fabula pernox. Nil coram conferre datum; dumeta nivesque Exhorrent nostrasque dapes, iamque urbe magistra Mollitiem didicere pati. Me dura professum Destituere pii comites servique fideles; Et si quos attraxit amor, ceu carcere vinctum Solantur, fugiuntque citi. Mirantur agrestes Spernere delitias ausum, quam pectore metam Supremi statuere boni, nec gaudia norunt Nostra voluptatemque aliam comitesque latentes, Quos michi de cuntis simul omnia secula terris Transmittunt, lingua, ingenio belloque togaque Illustres; nec difficiles, quibus angulus unus Edibus in modicis satis est, qui nulla recusent Imperia assidueque adsint et tedia nunquam Ulla ferant, abeant iussi redeantque vocati. Nunc hos, nunc illos percontor; multa vicissim Respondent, et multa canunt et multa loquuntur. Nature secreta alii, pars optima vite Consilia et mortis, pars inclita gesta priorum, Pars sua, preteritos renovant sermonibus actus. Sunt qui festivis pellant fastidia verbis, Quique iocis risum revehant, sunt omnia ferre Qui doceant, optare nichil, cognoscere se se; Sunt pacis, sunt militie, sunt arva colendi Artifices strepitusque fori pelagique viarum; Deiectum adversis relevant tumidumque secundis Compescunt rerumque iubent advertere finem, Veloces meminisse dies vitamque fugacem. Proque tot obsequiis pretium leve: limen apertum Convictumque petunt, quibus hostis rara per orbem Hospitia et segnes fortuna reliquit amicos. Vix usquam admissi trepidant atque atria ducunt Quaslibet interea latebras, dum frigida cedant Nubila, Pyeria studiorum estate reversa. Non lapides calcemque tegant aulea necesse est Serica seu calido fument nidore popine; Non cava multifido, famulum tonet aula fragore, Splendida dum crebris celerant convivia mensis. Sobria turba coit proprio contenta, suasque Que mecum partitur opes fessum ve cubili Solatur roseo et mensa dignatur egenum Atque cibis reficit sacris et nectare dulci. Nec solum comes esse domi, sed prompta per omnes Ira simul saltus ac prata domestica Nimphis Et vulgus querulum atque urbes odisse sonoras. Sepe dies totos agimus per devia soli, Inque manu calamus dextra est at charta sinistram Occupat, et varie complent precordia cure. Imus, et ah quotiens ignari in lustra ferarum Incidimus, quotiens animum dimovit ab alta Cura avis exigua et post se importuna retorsit! Tum gravis est, si quis medio se callis opaci Offerat, aut si quis submissa voce salutet, Intentumque aliis maioraque multa parantem. Et iuvat ingentis haurire silentia silve, Murmur et omne nocet, nisi dum vel rivus arene Lucidus insultat, vel dum levis aura papirum Verberat et faciles dant carmina pulsa susurros. Saepe moram increpuit serumque in tecta reverti Longior admonuit proprii nos corporis umbra Interdumque referre pedem nos ipsa coegit, Monstravitque viam et vepres signavit acutos Hesperus aut oriens, Phebo pereunte, Diana. Sic sumus, hoc agimus, gravior si cura quiescat, Felices letoque nimis sub sidere nati.
7. ad seipsum Heu michi, quid patior? quo me violenta retorquent Fata retro? Video pereuntis tempora mundi Precipiti transire fuga, morientia circum Agmina conspicio iuvenumque senumque, nec usquam Tuta patet statio; non toto portus in orbe Panditur, optate non spes patet ulla salutis. Funera crebra quidem, quocunque paventia flecto Lumina, conturbant aciem; perplexa feretris Templa gemunt passimque simul sine honore cadaver Nobile plebeiumque iacet. Subit ultima vite Hora animum, casusque mei meminisse coactus Heu caros abiisse greges et amica retracto Colloquia et dulces subito vanescere vultus Telluremque sacram assiduis iam desse sepulcris. Hoc gemit Italie populus tot mortibus impar, Hoc exhausta viris defectaque Gallia plorat, Hoc alie quocunque iacent sub sidere gentes, Sive est ira Dei, quod crimina nostra mereri Certe ego crediderim, seu sola iniuria celi, Natura variante vices. Hic pestifer annus Humano generi incubuit flendumque minatur Excidium mortique favet densissimus aer. Sevus ab infecto prospectat Iupiter axe; Inde pluit morbos et tristia funera terris, Staminaque immites properant abrumpere Parce Omnia, si possint, pariter, vereorque superne Quod cupiunt ne posse datum, tot pallida vulgi Ora videns miseri, tot Tartara nigra petentes. Hec meditans, fateor, trepido mortisque propinque Auguror insidias; ubi nam caput abdere possim Nec mare, nec tellus, nec opacis saxa cavernis Ostendunt profugo, quoniam mors omnia vincit Inque parum tutas venit impetuosa latebras. Sic, velut in dubiis deprensus nauta procellis, Cum ferus ante oculos socias absorbuit alnos Neptunus, fragilem qui utero crepuisse carinam Sentit et illisos scopulis confligere remos Ac procul horribiles clavum videt ire per undas, Hereo consilii incertus certusque pericli; Nec secus, annosas ubi seva incendia furtim Corripuere trabes tabulataque pinguia lambit Flamma vorax, surgit subito exanimata tumultu Turba domus, pater ante alios ad culmina tecti Evolat adspiciens circum natumque trementem Complexus primum ancipiti subducere pesti Cogitat obiectosque oneratus abire per ignes. Sepe ego premetuens animamque amplexus inertem Cogito siqua via est medios auferre per estus Corporeasque unda lacrimarum exstinguere flammas; Sed retinet mundus, trahit impetuosa voluptas Funestisque ligat nodis violentior usus. Ecce ubi sum; gelida sic me formidine dense Texerunt tenebre; nam qui meminisse putat se Mortis et impavido spectasse novissima vultu, Fallitur aut furit aut multum sibi conscius audet. Sepius ambiguam gravis indignatio mentem Digna subit iustusque dolor mecum intus et extra Colluctans; clara vincor ratione, sed illam Impetus exsuperat ceptoque resistit honesto. Sic teneor, multumque fleo, meque ipse frequenter Percontor: "Quid, vane, paras, quo pergere tendis, Ah miser, aut quonam tantis anfranctibus ire Posse putas? Moriere quidem; semper ne quietis Spe labor iste iuvat? Sterili quid semen arene Committis? quid litus aras? Spes blanda sequentem Ludit et in girum volvit. Iam tempora retro Candidiora vides, iam sensim tempora cani Invadunt; quid lentus agis, puer inscie? semper Crastina pertractans animo presentia perdes, Semper ab incerta pendebis sorte futuri, Teque tuumque bonum fugiens aliena sequeris. Siste, age, siste fugam; cur non inniteris isti Quam datur adspexisse diem? nam postera forsan Non tibi clara venit. Facili nigrescere casu, Si nescis, mors cunta facit; solet illa venire Improvisa equidem. Cur non modo, siqua tibi stat Cura tui, quodcunque animus per secula differt Aggrederis? Longos fortassis cautus in annos Consilia extendis? Post bustum magna paramus, O ceci! Potes etatis rapidissima nostre Curricula expertus spes hinc intexere longas Ventureque aliquid prorsus confidere luci? Tune faciam cum pulvis ero, cum membra cruentus Vultur et obsceni laniabunt viscera vermes? Nunc potius, nunc tempus erat, dum membra movere Dumque animum frenare potes, quando optima rerum Libertas et vita manet cessura repente. Nonne vides volucri labentia secula cursu? Impellunt momenta levem successibus horam; Illa diem noctemque fugat; fugientibus illis Luna pererrato tenuata revertitur orbe; Illa rapit soles et magnos conficit annos; Hi senium mortemque ferunt. Sic omnia miscens Tempus et instabili transcurrit vita meatu. Nec reditura ruit; non propellentibus undis Ocius ex alto clivosi gurgitis amnes In mare precipitant, nervoque tremente sagitta Pulsa per oppositas penetrat velocior auras. Si meminisse velis, postquam genitricis ab alvo Nudus, inops, querulus, miser et miserabilis infans Emergens tremulo vagitus ore dedisti, Et labor et lacrime et gemitus et tristia cure Pectora torquentes habitarunt corde sub isto. Nulla fuit tibi leta dies, qua posset anhelus Spiritus innumeris finem posuisse querelis. Respirare cupis, sed sors adversa repugnat. Quam vereor ne tota tibi sit agenda dieta, Ante salutari accubitu quam posse parumper Defessum recreare latus contingat eunti! Preteriitque tue tibi iam pars magna diei, Iam ruit eterne prenuntia vespera noctis. Tu longum senior curas extendis in evum, Tu dormis, moriture, gravis sub mole soporis Securusque iaces; properantem respice solem Litus ad occiduum et male perdita tempora defle, Dum licet, ac patriam versus vestigia volve, Lumen adhuc celo breve dum tibi fulget ab alto. Vixisti in pelago nimis irrequietus iniquo; In portu morere, et languentia comprime vela, Collige disiectos iam tempestate rudentes. - Talia dum, mecum, perago, sepe ira laborque Exclamare iubent: - Quis me de faucibus hostis Eripiat? quis me mortali carcere raptum Restituat celo? quis rectum monstret ad astra, Inter tot laqueos, tam multa per invia, callem? Heu michi, quam longe patriam videor ne videre, An video? pacis, ceu monte remotus ab alto! Omnia sed circumstant vepribus obsita duris, Tartareique canes habitant atque ire parantes Predones rapidi infestant, qui signa superni Deseruere Ducis quondam, frustraque recordor, Heu quotiens!, tentasse viam; semperque repulsus Hereo, suspirans quo non licet ire. Quis ergo Succurret misero, tuto quis tramite ducet Felices ubi sunt anime populusque beatus? Et si carne premor, mea me si crimina tardant, Quis dabit ut pennas posita gravitate columbe Induar alta petens, et post tot dura quiescam? - Nunc status hic rerum est michi, sed quem prescia finem Fata parent nondum video: spes longa tremorque Hactenus assidue nostro de pectore certant. At breve tempus erit, quando exitus ipse docebit Quis fuerim vere, quam fausto subditus astro, Quam celer aut tardus monstrato calle viator, Qualis ad extremum moribundi corporis hospes.
7a. panegyricum in funere matris Suscipe funereum, genetrix sanctissima, cantum, Atque aures adverte pias, si praemia coelo Digna ferens, alios tibi tu non spernis honores. Quid tibi pollicear? nisi quod velut alta Tonantis Regna tenes, Electa Dei tam nomine quam re, Sic quoque perpetuum dabit hic tibi nomen honestas Musarum celebranda choris, pietasque suprema, Maiestasque animi, primisque incoepta sub annis Corpore in eximio, nullam intermissa per horam Tempus ad extremum vitae, notissima clarae Cura pudicitiae, facie miranda sub illa. Iam brevis innocuae praesens tibi vita peracta Efficit ut populo maneas narranda futuro, Aeternum veneranda bonis, mihi flendaque semper. Nec quia contigerit quicquam tibi triste, dolemus, Sed quia me fratremque, parens dulcissima, fessos Pythagorae in bivio, et rerum sub turbine linquis. Tu tamen instabilem, felix o transfuga, mundum Non sine me fugies, nec stabis sola sepulcro. Egregiam matrem sequitur fortuna relictae Spesque domus, et cuncta animi solatia nostri. Ipse ego iam saxo videor mihi pressus eodem. Haec modo pauca quidem pectus testantia maestum Dicta velim, sed plura alias; cunctos per annos Hac tua, fida parens, resonabit gloria lingua: Has longum exequias tribuam tibi; postque caduci Corporis interitum, quod adhuc viget, optima, sub qua Vivis adhuc, genetrix, cum iam compresserit urna Nos etiam cineres: nisi me premat immemor aetas Vivemus pariter, pariter memorabimur ambo. Sin aliter fors dura parat morsque invida nostram Exstinctura venit fragili cum corpore famam, Tu saltem, tu sola, precor, post busta superstes Vive, nec immeritae noceant oblivia Lethes. Versiculos tibi nunc totidem, quot praebuit annos Vita, damus: gemitus et caetera digna tulisti, Dum stetit ante oculos feretrum miserabile nostros, Ac licuit gelidis lacrymas infundere membris.
8. ad Lelium suum Contigit exstinctum qui suscitet ortulus ignem Dulcia preteriti renovans suspiria vite, Sive tibi verni qui pingunt gramina flores, Sive per estatem mediam, dum summa tenet sol, Umbra frequens, sive autumno tibi dulcia poma, Sive tibi aprici placeant sub frigore soles, Sive magis volucrum dulces per opaca querele Pictaque terga iuvent. Illic regina canentum Phebeium Philomela canit; sed parva volucris Gutture mellifluo superat, quam sepe per umbram Dum sequor aeria latitantem fronde notavi. Mira avis effigies, verum sibi reddere nomen Nescio; tu lecta fortassis imagine reddes: Nigra caput, sed glauca latus, sub palmite gaudens Ludere pampineo; non maior corporis usquam Spiritus exigui et mulcere potentior aures. Hec michi dum tepidam assidue sub corde favillam Singula concutiunt, incendia nota pavesco. Desieram, iam tempus erat; tamen omnia rursum Contrahit arma dolens aurataque tela Cupido. Vidi ego seu levi tergentem spicula saxo, Seu digito attrite tentantem cuspidis iras; Vidi ego letiferos tendentem molliter arcus Innixumque genu modo cornua curva prementem Et modo vulnificos agitantem pollice nervos. Quo fugiam? quid agam, si nec maria alta nec Alpes Nec longe valuere more? Iam lenior etas Incipit et pacem pharetratum poscimus hostem. Abnegat ingeminans bellum, mirumque relatu, Omnibus ecce locis atque omnibus improbus horis Hostis adest volucer; nec me trepidare negabo Ne vetus ille nova rescindat arundine vulnus; Tam sibi multa favent. Partes vel sola locorum Ipsa facit facies; avium sic cantibus obstat Aura loquax gratoque color sic blandus odori, Frondibus herbarum species et floribus herbe, Lilia narcisso, violisque rosaria certant. Quid loquar aut viridi riparum in gramine molles Accubitus teneroque leves, in gramine somnos? Quid strepitum fugientis aque flexusque sonoros, Carmina quid dulcesque modos, quos nocte serena, Quos oriente die vel quos moriente decora Concinit angelico trans rivum murmure Nimpha Ethereos motura deos iaculumque tonanti Excussura Iovi rigidumque adamanta modestis Effractura oculis, lesi quibus ampla potestas Cordis inest taciteque faces et conscius ardor, Unde iacit flammas et tinctas igne sagittas Ille puer nostroque levis circumvolat orto? Hec memini et meminisse iuvat; scit cetera nutrix.
10. ad Iohannem de Columna Heu quid agam? Domus ampla Iovis concussa tremiscit; Cardine mota suo ruit alti ianua celi Terribili clamore sonans; sub nube propinqua Fulmina fulminibus concurrere dura trisulcis Visa levem media fregerunt nocte quietem. Ignibus alternis polus exardescit uterque; Nubila rupta tonant luxque impia territat orbem Exanimatque hominum mentes et corda ferarum. Iupiter australi vibrat metuendus ab arce Spicula dira manu, flammas vomit ore minasque. Omnia nimboso fugientia sidera velo Obduxere oculos ne publica fata viderent Confusum chaos ante diem referentia mundo. Iam Venus ante alias toto pulcherrima cetu Effugit indignans contraria cunta benignis Moribus ire suis. Stimulis non actus amoris, Ut solet, insequitur profugam Mars tristis amicam Arma suis graviora timens. Talaria nunquam Ocius implicuit Cyllenius aurea plantis, Imperio cari totiens repetenda parentis. Atlantis domus omnis abest, nec cernitur usquam Turba puellarum, quarum latet ultima semper; Nunc omnes fugere simul. Perit obrutus umbra Lacteus innumeris redimitus Circulus astris, Prescius et cladis lugensque sub equora Titan Ante abiit quam seva diem corrumperet almum Tempestas, iuvenem linquens post terga sororem; Precipiti tamen illa gradu conterrita cessit, Nec longas sine fratre moras dedit innuba nocti. Gnosia deserte prorsus laniata puelle Serta iacent, geminamque ingens distentus ad Arcton Condit in Occeano squamosa volumina Serpens; Occidit Arctophylax, invitus plaustra reliquit Et fugit in latebras post sidera cunta Bootes. Solus ab imbrifera pallens regione per umbras, Despicit obliquo Saturnus lumine terras; Nempe gravis senio, madido distinctus amictu Canaque ceruleo substringens tempora nimbo, Tardus ad omne bonum, diros festinat ad actus; Et stupor unus habet quibus is circumdatus alis, Hesterno cum forte die longinqua teneret, Immensos celi tractus enaverit, unde Tam subito damnosus ei sit Aquarius hospes. Ipse reluctanti similis nec cedere vento Certus adhuc cuiquam nec vim potis incitus aer Tantam ferre tremit, quoniam rex ille sicano Laxat in arma ferox reserato carcere fratres Incutit et calcar rabidis et frena remittit. Nunc iubet ut terras quatiant celumque ruina Involvant pluviasque ferant, ut floribus arva Depopulent agitentque vagos ad litora pisces Et scopulis miseros properent impingere nautas; His etiam adiungens ut in ethere protinus alto Confligant inter se se fraternaque bella Adiciant vario lassatis turbine rebus, Irritatque animos monitis atque asperat iras. Vectes deinde manu lacerat limenque sonorum Pandit, et ingeminat stimulos. Mora nulla: furentes Inde cathervatim prorumpunt, iussaque complent. Hos horret Natura parens et tristis habenas Deserit, archanos repetens lacrimosa recessus. Terra pavet, spectatque graves peritura tumultus De Iove questa suo; iamiam cessura procellis Nutat et aerios humero deponere montes Cogitat ac medio victum caput abdere centro. Dum loquor, immodicis per inania fluctibus imbres Precipitant; nunc tecta sonant et grandine crebra Circum pampinee Bromio cecidere corone; Silvarum cadit omne decus; torrentibus atris Antra gemunt saxisque immixto regurgitat unda Fluminis insolita turpans caligine vultus. Virgineus Nimphis abiit decor ille repente Quem laudare soles, mirator maxime pulcri. Diluvium redit antiquum; stupefactus arator Quem modo sulcabat pedibus contingere campum Non valet ac pelago trepidantia brachia iactat; Iamque boves et aratra videt culmenque revulsum Spesque suas omnes parili sub sorte natantes, Et queritur falsum veteres cecinisse prophetas Adventare diem que flammis perderet orbem Supremam impositura manum, lusumque putat se. Flent passim attonite matres et ad ubera parvos Stringunt; infelix oritur per menia luctus; Pauperis hinc vulgi strepitus sua damna gementis Auditur; picta tremulum canit inde sacerdos Multa vovens tunica, ceu nubibus imperet illa, Eraque nodoso certatim rauca fatigat Fune trahens. Nec plura metu; namque infima fesse Fundamenta domus tremuerunt atque superne Irrumpunt memores querulo cum murmure Nimphe Ulciscique parant quam nuper fecimus illis Offensam et nostro iam nos pepulere cubili. Iam digitis calamum tremor excutit atque tabellas; Aut ego fallor enim et falsa formidine turbor, Aut modo (namque oculis inimici fulguris ignes Dant aditum) nemora invertens atque obvia queque Parva revulsurum lapidosum menia flumen Vertice contigui montis descendit ab omni. Interea fragilis nunc nunc in culmina tecti Aut totum simul aut cecidit pars maxima celi; Et trabibus iam nulla fides, manifestaque mortis Undique terrificant propioraque signa patescunt. Ipsa quoque in tanto mens consternata periclo Exigit ut sileam. Sed tu modo, siqua salutis Est via, pande tuo dubiisque in tempore fatis Presidium michi semper ades. Si carmine forsan Flectitur ira Iovis, scriptum michi dirige carmen; Si valet Eoo lectos habuisse lapillos Litore, et hos adhibe digito miseratus inermi; Sin magis herba iuvat, notas pia pergat ad herbas Dextra, precor; gelido quacunque occurre pavori Et fer opem misero, qua sim securior olim, Si non ista michi mundoque novissima nox est. Quodsi consilii nova nunc sententia non stat, Antiqua experti cur non redeamus ad arma? Tu michi fasciculum iubeas, pater inclite, ferri Frondis apollinee; namque istos pulcra per agros (Tam longinquus amans hunc non terit ethera curru) Laurea nulla viret, cuius iacuisse sub umbra Dulce sit aut gremio caras abscondere frondes Aut ramum tenuisse manu, dum fulminat ingens Iupiter, et celo clipeum monstrasse furenti.