CroALa, 2024-05-22+02:00. Nodus PETRARCA.afri-09.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/PETRARCA.afri-09.xml.
Scipio provectus pelago Romanaque classis Iam placidum sulcabat iter. Non rauca procellis Equora fervebant; ventisque silentibus undas Victorem sensisse putes. Tranquillior illis Vultus erat, celo facies composta sereno. Sic hostile fretum, sic cunta elementa videres Obsequio mulcere ducem. Iam litora longe Africa linquebant alacres et bella canentes Ibant ac valido frangebant remige fluctus. Puppe ducis media tacitus meditansque sedebat Ennius, assiduus rerum testisque comesque; Scipio quem tandem aggreditur verbisque benignis Excitat incipiens: "Nunquamne silentia rumpes, O michi multorum solamen dulce laborum? Fare, precor; nam perpetuis tabentia curis Pectora nostra vides. Placido sermone levare Illa soles; faciesque modo, tantum ora resolve, Si tibi nascenti, quo polles, summus Apollo Ingenium celeste dedit, si turba dearum Castalio infantem demersum gurgite lavit Ex Elicone sacro, collesque eduxit in altos, Et calamum et vocem tribuit mentemque poete." Ennius auditis caput extulit atque ita fatur: "O flos Italie, iuvenis, stirpisque deorum Certa fides, quid nunc nostro placet ore moveri, Quidve iubes? Equidem tacito modo pectore mecum Volvebam quod nulla ferent iam secula maius Eximie virtutis opus, quam nostra quod etas Leta videt, nullusque unquam sub mente movebit Grande aliquid, cui non, magnas spes inter, honestum Nomen in ore sonet, qui non venturus ad actum Scipiade meminisse velit, pro munere vultus Non cupiat vidisse tuos. Maiorque sepulcri Post cineres te fama manet. Mortalia Livor Carpit enim; at Mors Invidiam consumit et arcet Ac procul a bustis abigit. Tua gloria pridem Vicerat hanc pestem, iamque altas tuta per auras Fugit humum morbosque hominum moresque malignos, Seque parem tulit alma deis. Tamen ecce supremum Incrementa diem fame tibi multa daturum Promisi expertus; quoque ipse a morte recedes Longius, hoc maior meritum te fama sequetur. Tempore crescet honos perque ultima secula mundi Clarus eris. Virtus quoniam non altius ibit: Descensus vereor. Sed nostra peritia fandi Nondum propositam valuit contingere metam, Nuper ab exiguis radicibus orta, nec ante Cognita per Latium, Argolicis contenta colonis. Hoc igitur mecum indignans sub mente movebam, Precones meritos tua quod notissima virtus Non habitura foret. Macedum rex magnus amici Forte videns saxum Eacide titulosque sepulcri, 'Fortunate' inquit 'iuvenis, cui nominis illum Preconem reperire fuit!' Non parva profecto Est claris fortuna viris habuisse poetam Altisonis qui carminibus cumulare decorem Virtutis queat egregie monimentaque laudum. At tibi, summe ducum, claro quo nullus Homero est Dignior, in reliquis blanda inque hoc durior uno Me solum Fortuna dedit. Currentibus annis Nascetur forsan digno qui carmine celo Efferat emeritas laudes et fortia facta Et cui mellifluo melius resonantia plectro Calliope det fila lire vocemque sonoram." "Parce, precor, verbis: tibi non, me iudice, vates Meonius nec iure tibi preponitur altus Euripides aut quos claro cognomine Grai Concelebrant. Alio nolim me carmine dici, Si dicendus ero. Quin quod te poscimus" inquit Scipio "prosequere; et que sint permissa poetis, Famoseque rei certos agnoscere fines Te liceat monstrante michi: quid laurea signet Tam ducibus claris quam vatibus addita sacris. Neve tibi indignus videar cui talia forte Narrentur, nobis animum dulcedine quadam Pulcra movent, et continuis hoc pectus ab armis Dulcia concussum placide capit otia lingue." Ille autem "Nulla est, fateor, tam dura feroxque Mens" ait "alme ducum, cui non sit pulcra voluptas Interdum curas inter viteque labores Pyerios audisse modos dulcesque dearum Irrepsisse choros. Sed enim hec precordia nunquam A Musis aversa reor. Non talibus astris Tam magnum genuisse virum Natura videtur. Errasset, si cui dederat cupidissima fame Pectora, Musarum non ingessisset amorem. Quisquis enim se magna videt gessisse, necesse est Diligat eternos vates et carmina sacra. At nunc quod nostro poscis sermone doceri, Accipe quam brevibus. Non illa licentia vatum est Quam multis placuisse palam est. ......... Scripturum iecisse prius firmissima veri Fundamenta decet, quibus inde innixus amena Et varia sub nube potest abscondere sese, Lectori longum cumulans placidumque laborem, Quesitu asperior quo sit sententia, verum Dulcior inventu. Quicquid labor historiarum est Quicquid virtutum cultus documentaque vite, Nature studium quicquid, licuisse poetis Crede: sub ignoto tamen ut celentur amictu, Nuda alibi, et tenui frustrentur lumina velo, Interdumque palam veniant, fugiantque vicissim. Qui fingit quodcumque refert, non ille poete Nomine censendus, nec vatis honore, sed uno Nomine mendacis. Potes hinc perpendere quicquid Scire petis: nostri que sit mensura laboris, Et latos fines, et quanta licentia nobis. Laurea restat adhuc: cuius dignare parumper Participes nos esse tibi. Si gloria bello, Nec minus ingenio constat, patiere virenti Fronde duces vatesque simul sacra tempora cingant. Immortale decus viror immortalis utrisque Indicat et longe promittit tempora vite. Hinc deus ingenii lauros amat almus Apollo, Pyeridum solitus cithara modulante choreas Incola Cirreo totiens duxisse sub antro. Preterea hanc frondem rapido non fulmine vexat Iupiter ex cuntis, talemque meretur honorem Laurus: ab ethereo tanta est clementia rege. Iam fame quod fulmen erit, nisi sola vetustas Omnia prosternens? Hunc gloria nostra pavorem Non habet, atque ideo spernentis fulmina frondis Serta gerit sanctoque legit de stipite ramos." Dixerat. At Scipio subridens: "Omnia mulcent; Sed ledis brevitate tua; et dum dulcius inter Ista sonant, medio sitientes calle relinquis. Ergo age! nam nullum iam litus cernitur, et sol Transivit celi medium. Tu dulcia prome Verba, quibus mens alma scatet, placidoque volentes Et longo sermone feras, partemque diei Et partes pelagi minuens." Tunc ille coactus Incipit - hic omnes tenuerunt murmura naute Et comites siluere ducis -: "Vestigia Fame Rara sequens, quantum licuit per secula retro Omnia pervigili studio vagus ipse cucurri, Donec ad extremas animo rapiente tenebras Perventum primosque viros, quos Fama perenni Fessa via longe ignotos post terga reliquit. Hic quisquis merito fulgens fuit obvius, illum Amplexu tenuisse animi michi gloria summa est Inque locum cari semper coluisse parentis. Precipue illustres calamo florente poetas Admisi atque ima cordis sub parte locavi. Milibus ex tantis unus michi summus Homerus, Unus habet quod suspiciam, quod mirer amemque. Ille michi e celo veniens tam sepe videtur, Ut stupeam potuisse hominem sic alta tenere, Astrorum sic nosse vias, sic climata terre! Qui licet ante novos reges et tempora Rome Floruerit, tamen hoc in tempus mente reduxi Presentemque animo ficta sub ymagine feci. Hoc sine nulla dies abiit, nox nulla sine illo. Ille breves cenas in longum traxit, et idem Nunc longam breviare viam, nunc tramite plano Edocuit rigidi transire cacumina montis: Denique quicquid agens, nullo discrimine secum Sopitus vigilansque fui, noctemque diemque. Hic michi nunc etiam dubii sub tempore belli Affuit in somnis. Quis somnum dixerit illum? Pervigil astabam. Fracta nam pace sub armis Omnia fervebant; seroque in castra reversus Contigeras animum. Iubeas si vera fateri, Non timui; tamen in dubio spes fessa pependit Usque sub occasum solis. Tum maxima pernox Cura animum tenuit, quid secum postera ferret Tot motus clausura dies. Hic nocte sub alta Aspicio adventare senem, quem rara tegebant Frusta toge et canis immixta et squalida barba. Sedibus exierant oculi. Cava frontis ymago Horrorem inculta cum maiestate ferebat. Dirigui. Tunc ille manu similisque videnti Occupat ancipitem Graioque hec more profatur: 'Salve, care michi Latie telluris amice Unice! quodque diu votis animoque petisti, Aspice qualis erat quondam dum vixit Homerus. Huc ego vix tandem reserato carcere Ditis Emersi, tacite perrumpens viscera terre'. Procubui voluique pedes contingere pronus: Umbra fuit nudeque heserunt oscula terre. 'Surge' ait 'et mecum ex equo, nam dignus es, ultro Congredere et, dum tempus habes, tam sepe negato Colloquio satiare meo'. Tum protinus ardens Exsurgo 'Gentisque ingens o gloria' dixi 'Argolice summumque decus, quis talia tanto Supplitia inflixit? Sacre quis lumina frontis Natureque duces rapuit, tantumque nocere Sustinuit mundo? Non hic michi creditus olim: Lincea quin acies animo occursabat amanti Visque oculis immensa tuis. Quos Grecia portus Dives habet gemino late circumflua ponto; Quos colles, que rura colit, que vallibus imis Antra tenet, quenam frondosa cacumina silvis Aut pelago scopulos, quos non michi lumine certo Monstraris? Cernenda aliis longinqua dedisti, Ipse propinqua videns minime? Miracula menti Quanta mee! Egeo diffusas ecce profundo Cicladas hinc numero; video quot litore flexus Hellespontiaco: tu me nequis ipse tueri, Ostendens tam multa michi!' Tum suscipit ille: 'Vera quidem memoras; sed non miranda. Quid ergo? Qui michi corporeos Deus abstulit, ille nequibat Restituisse alios quibus hec archana viderem? Desine iussa Dei solitis onerare querelis, Mortalis! Namque ista hominum stultissima lis est. Iusta facit quecumque facit. Sed noscere cunta Vestra nequit gravitas sub opaci carceris umbra. Quam multis nocuere oculi visusque vagari Compulit et cepto forsan semovit honesto! Hinc ea sponte quidem, gravis ut nocituraque multis, Sarcina deposita est. Quin hinc modo pergimus ultra? Tu cecum ne sperne ducem. Fortasse videbis Multa animo placitura tuo. Nec cura futuri Solicitet casus. Quoniam lux crastina campos Sanguine Penorum Latio victore rigabit'. Prosequor augurio letus. ......... Hic ego - nam longe clausa sub valle sedentem Aspexi iuvenem -: 'Dux o carissime, quisnam est, Quem video teneras inter consistere lauros Et viridante comas meditantem incingere ramo? Nescio quid, nisi fallor, enim sub pectore versat Egregiumque altumque nimis'. 'Non falleris' inquit: 'Agnosco iuvenem sera de gente nepotum, Quem regio Italie, quemve ultima proferet etas. Hunc tibi Tusca dabit latis Florentia muris Romulea radice oriens, urbs inclita quondam, Nunc nichil. Utve queas ortus confinia nosse, Divitis egregius muros interluet urbis Arnus in Ausonie descendens litora Pise. Ille diu profugas revocabit carmine Musas Tempus in extremum, veteresque Elicone Sorores Restituet, vario quamvis agitante tumultu; Francisco cui nomen erit; qui grandia facta, Vidisti que cunta oculis, ceu corpus in unum Colliget: Hispanas acies Libieque labores Scipiadamque tuum: titulusque poematis illi AFRICA. Quin etiam ingenii fiducia quanta, Quantus aget laudum stimulus! seroque triumpho Hic tandem ascendet Capitolia vestra, nec ipsum Mundus iners studiisque aliis tunc ebria turba Terrebit quin insigni florentia lauro Tempora descendens referat comitante Senatu. Hinc modo tantus amor, tanta est reverentia lauri. Omnibus ex silvis iam nunc sibi gratior una est Delphica; iamque novas discit connectere frondes Serta gerens; iam venturi presagia mulcent. Iste senescenti tantum illo in tempore Rome Carior, annose quantum contingere matri Filius ille solet, quem post lacrimosa sepulcra Natorum vidue sterilis tandem attulit alvus. Illa quidem, que iam lustris nil tale ducentis Viderit, hunc magno spectabit leta favore, Laurea dum capiet, dum templis serta relinquet Primitiasque suas sanctas affiget ad aras. Florentina omnis magis ut sit grata propago Idem unus tibi, Roma, dabit, nec protinus urbem Peniteat Tusci fundasse ad gurgitis undam. Hic quoque magnorum laudes studiosus avorum Digeret extrema relegens ab origine fortes Romulidas, vestrumque genus sermone soluto Historicus, titulosque urbis et nomina reddet. In medio effulgens nec corpore parvus eodem Magnus erit Scipio; seque ipse fatebitur ultro Plus nulli debere viro. At si vita manebit Longior, et nullo prevertet turbine ceptum Impetus alter iter, tunc ampla volumina cernes Magnarum rerum vario distincta colore In tempus perducta suum. Quis cunta renarret Que clausa sub mente gerit?'. Pulsabar hanelo Pectore, visendi cupidus cupidusque loquendi Interea, et magnum - quis credere posset? - Homerum Dulcibus optabam verbis imponere metam. Iam michi carus erat te propter et alta relatu Cetera. Procedo sensim propiorque parumper Conspicio curis gravidum sub flore iuvente Et calamo herentem viridique in gramine septum Arboribus variis nitidissima flumina iuxta Ac gelidos inter fontes rupesque prealtas. 'Respice' dux inquit 'que sint umbracula ruris Effigiesque sui. Namque hic ad talia primum Eriget ingenium; variis mox partibus Orbis Et terra pelagoque vagus concepta per annos Desperata sinet. Vix rerum turbine tandem Explicitus magno transibit plurima cursu'. Singula mirabar, vix auditaque salute Sustulerat gravis ille oculos et dicta parabat, Cum matutino litui clangore repente Excutior visis, somnusque recessit inanis, Teque aciem video mediis educere campis Sublimem hortantemque viros et signa moventem." Ennius, interea, dum talibus ore disertus Equoreum permulcet iter - iam fessus hanelos Phebus Athlanteo recreabat gurgite currus - Haud aliter quam qui levibus per plana quadrigis Vectus et irriguo perfusus membra sopore Non sentit transire diem longamque repente Decrevisse viam stupet et vix credulus audit, Hesperio levus Zephirus surgebat ab axe. Vela levat classis; tum dextro tramite prore Volvuntur, fratrisque locum vice Cinthia pernox Invigilat, lassisque datum requiescere nautis. Remigis ut strepitus siluit stridorque rudentum, Scipio mitis ait: "Seu sunt, seu talia fingis, Dulcia sunt, fateor, sensusque et pectora mulcent. Illum equidem iam nunc iuvenemque novumque poetam Complector, tibi nunc visum quondamque parenti, Promissumque michi gemino sponsore profecto Diligo, quisquis erit; si nullus, diligo nullum." Dixerat, et facili prebebant corpora somno. Sol pelago rediens ubi primum emersit Eoo, Ingentesque procul iactabat carbasus umbras, Litora prospiciunt alacres Lilibeia naute Trinacriamque pari concordes voce salutant. Iam Drepanum pretervecti iamque omne remensi Inde latus Siculum, solide telluris in arvis Ut primum posuere pedes, pulcerrima rura Terrestri secuere via. Non carmine nostro Letitia Italie, non occursantia passim Agmina victori, populi non urbibus haustis Servata grates pro libertate canentes Stare queant; donec patrie sub menia ventum est Et luxit sperata dies tempusque triumphi. Hic quoque, Calliope, quamquam sub fine voceris, Dextra veni seroque favens assiste labori. Pulcrior Ausonio nunquam surrexerat orbi Ulla dies. Roseo vultum suffusa rubore Phebeos frenabat agens Aurora iugales; Letior ipse quidem solito et formosior alte Imperiis urgebat equos, iam lumine Romam Appenninigene spectans de vertice silve. Conveniunt proceres, portis ruit obvia turba. Sexus uterque frequens, etas se proripit omnis, Omnis honor omnisque gradus: substernitur auro Omne solum et variis resplendent pulpita gemmis. Purpura per vicos sparsa est et purpura tectis Obtentu factura viris victoribus umbras. Inde senum miti descendunt agmina vultu, Hinc iuvenum phalerata phalanx in limine primo Exceptura ducem. Facie subit ille serena Ardua purpureo residens sua menia curru Et niveis invectus equis; generisque ferebat Etherei frons alma fidem. Tum milia vinctis Post tergum manibus captivi tristia vulgi Procedunt: Macedum proceres, quo bella Philippus Foverat auxilio: Sopater dux primus et ipsum Sanguine contingens regem mestissimus ibat; Post omnis legio gravibus connexa cathenis Insequitur. Tum parte alia spectacula magni Siphacis: miseranda habitu namque obruta vinclis Maiestas lacrimis pectus terramque rigabat Flensque retro ad magnum referebat lumina crebro Humida victorem: qualem sprevisset amicum Mente notans tacita. Preter tot dura ruine Angebat miserum pudor. Ingens turba suorum Regia consequitur tremulo vestigia gressu. Hinc meriti cives, laqueis gens perfida iustis Penorum perplexa venit, pulcerrima Rome Menia suspiciens: dux frater Hanibalis illis Primus erat; Maure subeunt post agmina gentis Gallorumque manus; Italus namque ordine in illo Nemo fuit: digna meritos mulctaverat omnes Morte simul, terreque hostes mandaverat Afre Indignos patrie aspectu et tellure sepulcri. Ante ebur et radians aurum et pretiosa supellex Et vestes ostro insignes penitusque potentum Divitie regum pompa celebrante vehuntur. Inde graves clipei prereptaque fortibus arma Signaque et horrentes galee cristeque trementes; Post tristes ducuntur equi domitique elephantes Demissa cervice graves. Puerilia circum Milia funduntur: turba obstrepit inscia rerum, Bellua Barbarico quod tanta veniret ab orbe. Hinc illinc Romana acies erepta nefando Servitio letumque canens ex more triumphum Concelebrat, nequeuntque oculos satiare videndo Servatore suo. Prior it Terentius horum Culleo: vir clarus, Latia tunc urbe senator, Libertus veluti carum coluisse patronum Scipiadam fertur vitam obsequiosus in omnem. Ultimus it victor. Latiis exercitus armis Atque equitum peditumque acies, velut obvius esset Hanibal in primo venturus limine contra, Tum tube et horrisonis victricia classica late Perstrepuere modis: tremuerunt Tybridis unde Ac circum pavet omne nemus; fragor horridus Albam Argolicumque quatit Tibur gelidumque Soracte Et Prenestinis rigidas in collibus arces. Sic tandem insueto Capitolia celsa triumpho Ingreditur, gratesque deis persolvit amicis; Immensumque auri montem ingentesque recondit Thesauros in templa Iovis, tempusque per omne Ditavit patriam. Sibi sed cognomine solo Contentus nichil hic proprias invexit in edes. Nec dubium quin ad reliquos per bella triumphos Straverit ense viam atque Orbis patefecerit Urbi Imperium: puduit neminem Carthagine victa Subdere colla iugo, dominosque agnoscere mundi Romanos bello indomitos populumque Quirini. Ipse coronatus lauro frondente per urbem Letus iit totam Tarpeia rupe reversus. Ennius ad dextram victoris, tempora fronde Substringens parili, studiorum almeque Poesis Egit honoratum sub tanto auctore triumphum. Post alii atque alii studio certante secuti. Ipse ego ter centum labentibus ordine lustris Dumosam tentare viam et vestigia rara Viribus imparibus fidens utcumque peregi, Frondibus atque loco simul et cognomine claro Heroum veterum tantos imitatus honores, Irrita ne Grai fierent presagia vatis. Nunc ego non ausim vos hinc ad tristia, Dive, Materiamque trucem post tot modo leta vocare. Quin potius longe fugite atque avertite vultus. Certe ego vobiscum fugiam tristesque querelas Invidie, procerum crimen culpamque Senatus Non referam, populique nefas ac sponte receptum Exilium mortemque ducis titulumque dolentis Aspera marmoreo subscriptaque iurgia busto. Hec memorent alii: michi nam certissima mens est Hic metam posuisse operi; patiarque nec unquam Carmine tam mesto sacras maculare Sorores. O mea non parvo michi consummata labore Africa! dum crescis, dum te comens relegensque Mulceo, magnanimum Mors importuna Robertum Intempestive mundo subtraxit egenti; Et michi prerepta penitus dulcedine vite, Speratum tibi clausit iter. Quo tramite perges, Infelix? Monstrabo viam. Non atria luctu Turbida funereo, non dulcia limina quondam Parthenopea petes. Tepidi nova saxa sepulcri Tristis adi lacrimisque riga. Cum videris illic Ingentem exigua regem tellure iacentem, Te sibi viventi promissam redde sepulto Ac cineri persolve sacro: nam spiritus astra Iam repetens, terrasque retro despectat inertes; Sceptra caduca fugit, mortales negligit actus. Ille tamen, quamquam regni diadema relicti Rideat et curas veteres, nimiosque labores Erroresque hominum solio miseratus ab alto, Nos, nisi fallor, amat; nostri mitissimus olim Arbiter ingenii. Quo terris sidere rapto Heu heu quam vereor ne quid tibi durior etas Obstrepat et titulis insultet ceca decoris! Hospes Pyeridum nostro iam solus in evo Reddere promeritum studiis qui nosset honorem, Interiit: secumque simul spes nostra recessit. Felices quos illa prius meliora tulerunt Tempora! Nosque utinam.... Nequicquam vana precamur! Non licet ire retro. Nos cunta novissima seros Et ferus adverso prospexit Iupiter axe. Utendum sorte est et sidera nostra sequenda, Qua ducunt, ne forte trahant. Michi degere vitam Impositum varia rerum turbante procella. At tibi fortassis, si - quod mens sperat et optat - Es post me victura diu, meliora supersunt Secula: non omnes veniet Letheus in annos Iste sopor! Poterunt discussis forte tenebris Ad purum priscumque iubar remeare nepotes. Tunc Elicona nova revirentem stirpe videbis, Tunc lauros frondere sacras; tunc alta resurgent Ingenia atque animi dociles, quibus ardor honesti Pyeridum studii veterem geminabit amorem. Tu nomen renovare meum studiosa memento: Qua potes, hac redeat saltem sua fama sepulto Et cineri reddatur honos. Michi dulcior illo Vita erit in populo et contemptrix gloria busti. Interea tamen hec, iubeo, per inertia transi Agmina solicito populorum incognita passu, Vix procul extremo salutata a limine linquens, Heu paucas habitura domos et rara per Orbem Hospitia! At si quem vere virtutis amicum Obtulerint tua fata tibi, secura repostum Angustumque precare locum sub paupere tecto, Atque ibi, sola quidem potius peregrinaque semper Quam comitata malis, annosa fronte senesces, Donec ad alterius primordia veneris evi. Tum iuvenesce precor, cum iam lux alma poetis Commodiorque bonis cum primum affulserit etas. Si iuvenem iuveni mediis avellere flammis Contigit incolumem tumidasque efferre per undas, Per te ipsam iam facta senex, precor, ista cavere Post mea fata velis, quodque omnia proterit unum Tempus edax rapidosque dies solemque vorantem Secula et Invidie tristes contemnere morsus.