CroALa, 2024-05-21+02:00. Nodus PETRARCA.afri-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/PETRARCA.afri-01.xml.
Et michi conspicuum meritis belloque tremendum, Musa, virum referes, Italis cui fracta sub armis Nobilis eternum prius attulit Africa nomen. Hunc precor exhausto liceat michi sugere fontem Ex Elicone sacrum, dulcis mea cura, Sorores, Si vobis miranda cano. Iam ruris amici Prata quidem et fontes vacuisque silentia campis Fluminaque et colles et apricis otia silvis Restituit Fortuna michi: vos carmina vati Reddite, vos animos. Tuque, o certissima mundi Spes superumque decus, quem secula nostra deorum Victorem atque Herebi memorant, quem quina videmus Larga per innocuum retegentem vulnera corpus, Auxilium fer, summe parens. Tibi multa revertens Vertice Parnasi referam pia carmina, si te Carmina delectant; vel si minus illa placebunt, Forte etiam lacrimas, quas (sic mens fallitur) olim Fundendas longo demens tibi tempore servo. Te quoque, Trinacrii moderator maxime regni, Hesperieque decus atque evi gloria nostri, Iudice quo merui vatumque in sede sedere Optatasque diu lauros titulumque poete, Te precor: oblatum tranquillo pectore munus Hospitio dignare tuo; nam cunta legenti Forsitan occurret vacuas quod mulceat aures Peniteatque minus suscepti in fine laboris. Preterea in cuntos pronum sibi feceris annos Posteritatis iter: quis enim damnare sit ausus Quod videat placuisse tibi? Fidentius ista Arguit expertus, nutu quam simplice dignum Effecisse potes quod non erat. Aspice templis Dona sacris affixa pavens ut vulgus adoret: Exime; despiciet. Quantum tua clara favori Fama meo conferre potest! modo mitis in umbra Nominis ista tui dirum spretura venenum Invidie latuisse velis, ubi nulla vetustas Interea et nulli rodent mea nomina vermes. Suscipe, iamque precor, regum inclite, suscipe tandem Atque pias extende manus et lumina flecte. Ipse tuos actus meritis ad sidera tollam Laudibus, atque alio fortassis carmine quondam (Mors modo me paulum expectet! non longa petuntur) Nomen et alta canam Siculi miracula regis, Non audita procul, sed que modo vidimus omnes Omnia. Namque solent, similis quos cura fatigat, Longius isse retro: tenet hos millesimus annus Solicitos; pudet hac alios consistere meta; Nullus ad etatem propriam respexit, ut erret Musa parum notos nullo prohibente per annos Liberior: Troiamque adeo canit ille ruentem, Ille refert Thebas iuvenemque occultat Achillem, Ille autem Emathiam Romanis ossibus implet. Ipse ego non nostri referam modo temporis acta, Marte sed Ausonio sceleratos funditus Afros Eruere est animus nimiasque retundere vires. At semper te corde gerens properansque reverti Rex, iter hoc ingressus agam, tua maxima facta Non ausus tetigisse prius. Magis illa trahebant; Sed timui, me teque videns atque omnia librans. Ingenium tentare libet, si forte secundis Cesserit auspiciis; solidis tunc viribus alta Aggrediar, namque ipse aderis, meque ampla videbit Inclita Parthenope redeuntem ad menia rursus Et Romana iterum referentem serta poetam. Nunc teneras frondes humili de stipite vulsi, Scipiade egregio primos comitante paratus: Tunc validos carpam ramos; tu nempe iuvabis Materia, generose, tua, calamumque labantem Firmabis, meritumque decus continget amanti Altera temporibus pulcerrima laurea nostris. Quae tantis sit causa malis, que cladis origo Queritur: unde animi, quis tot tolerare coegit Dura pererrato validas furor equore gentes, Europamque dedit Libie Libiamque rebellem Europe, alterno vastandas turbine terras. Ac michi causa quidem studii non indiga longi Occurrit radix cuntorum infecta malorum Invidia, unde oriens extrema ab origine mors est, Atque aliena videns tristi dolor omnia vultu Prospera. Non potuit florentem cernere Romam Emula Carthago. Surgenti inviderat urbi; Sed gravius tulit inde parem; mox viribus auctam Vidit et imperio domine parere potentis Ac leges audire novas et ferre tributum Edidicit, tacitis intus sed plena querelis, Plena minis. Frenum funesta superbia tandem Compulit excutere et clades geminare receptas. Angebant dolor atque pudor servilia passos Multa viros, animisque incesserat addita duris Tristis avaritia et nunquam satiabile votum. Permixte spes amborum optatumque duobus Imperium populis: dignus sibi quisque videri Omnia cui subsint, totus cui pareat Orbis. Preterea damnumque recens iniuriaque atrox Insula Sardinie amissa et Trinacria rapta Atque Hispana nimis populo,confinis utrique, Omnibus exposita insidiis, aptissima prede Terra tot infandos longum passura labores, Haud aliter quam cum medio deprensa luporum Pinguis ovis nunc huc rapidis, nunc dentibus illuc Volvitur inque tremens partes discerpitur omnis Bellantum proprioque madens resupina cruore. Accessit situs ipse loci: Natura locavit Se procul adverso spectantes litore gentes, Adversosque animos, adversas moribus urbes, Adversosque deos odiosaque numina utrinque, Pacatique nichil; ventos elementaque prorsus Obvia et infesto luctantes equore fluctus. Ter gravibus certatum odiis et sanguine multo; At ceptum primo profligatumque secundo Est bellum, si vera notes: nam tertia nudus Prelia finis habet modico confecta labore. Maxima nos rerum hic sequimur mediosque tumultus Eximiosque duces et inenarrabile bellum. Ultima sidereum iuvenem lassata procellis Hesperia excussamque gravi cervice cathenam Ausoniumque iugum Romanaque senserat arma. Iam fuga precipites longe trans equora Penos Egerat: horruerant animos dextramque tonantis Fulmineam moresque ducis famamque genusque Armorumque novas artes atque orsa cruentis Nobilitata malis. Vix tandem litore Mauro Perfidus urgentem respectans Hasdrubal hostem Tutus erat. Sic venantum perterritus acrem Respicit atque canum cervus post terga tumultum, Montis anhela procul de vertice colla reflectens. Constitit Occeano domitor telluris Hibere, Qua labor ambiguus vatum pelagique Columnas Verberat Herculeas, ubi fessus mergitur alto Phebus et estivo detergit pulvere currum. Hic ubi non vis ulla manu mortalis, at ipsa Omnipotens adversa aditum Natura negabat, Constitit atque avidis prereptum faucibus hostem Indoluit. Vicisse parum; iam blandior egrum Non mulcet Fortuna animum; Carthagine recta Gloria gestarum sordebat fulgida rerum. Nempe videbat adhuc profugum longinqua tuentem Lentaque semineci vibrantem spicula dextra. Turbida quin etiam rumoribus omnia miscens Fama procul nostro veniens crescebat ab orbe Arcibus instantem Ausoniis volitare sub armis Hanibalem, patrieque faces sub menia ferri; Illustres cecidisse duces, ardere nefandis Ignibus Hesperiam, atque undantia cedibus arva. Urgebat vindicta patris pietasque movebat Ut ceptum sequeretur opus. Nam sanguine sevo Cesorum cineresque sacros umbrasque parentum Placari, atque Itala detergi fronte pudorem, Hic amor assiduum pulsabat pectora clari Scipiade, in frontem eliciens oculosque iuventa Fulgentes calido generosas corde favillas. Anxia nox, operosa dies, vix ulla quietis Hora duci: tanta indomito sub pectore virtus! Has inter curas, ubi sensim amplexibus atris Nox udam laxabat humum, Tithonia quamvis Uxor adhuc gelidumque senem complexa foveret, Necdum purpureo nitidas a cardine valvas Vellere seu roseas ause reserare fenestras Excirent dominum Famule que secula volvunt, Fessus et ipse caput posuit. Tum lumina dulcis Victa sopor clausit; celoque emissa silenti Umbra ingens faciesque patris per nubila raptim Astitit ostendens caro precordia nato Et latus et multa transfixum cuspide pectus. Diriguit totos invenis fortissimus artus, Arrecteque horrore come. Tunc ille paventem Corripit et noto permulcens incipit ore: "O decus eternum generisque amplissima nostri Gloria, et o patrie tandem spes una labanti, Siste metum, memorique animo mea dicta reconde. Optimus ecce brevem, sed que, nisi despicis, horam, Multa ferat placitura, dedit moderator Olimpi. Ille meis victus precibus stellantia celi Limina - perrarum munus - patefecit et ambos Viventem penetrare polos permisit, ut astra Me duce et obliquos calles, patrieque labores Atque tuos, et adhuc terris ignota Sororum Stamina, tum rigido contortum pollice fatum Aspicias. Huc flecte animum. Viden illa sub Austro Menia et infami periura palatia monte Femineis fundata dolis? Viden ampla furentum Concilia et tepido stillantem sanguine turbam? Heu nimium nostris urbs insignita ruinis! Heu nuribus trux terra Italis! iterum arma retentas Fracta semel, vacuisque iterum struis agmina bustis? Sic Tybrim indomitum, segnissime Bagrada, temnis? Sic modo, Birsa ferox, Capitolia despicis alta? Experiere iterum et dominam per verbera nosces. Is tibi, nate, labor superest, ea gloria iusto Marte parem factura deis. Hec vulnera iuro Sacra michi merito, patrie quibus omne rependi Quod dederat, quibus ad superos Mavortia virtus Fecit iter: non ulla, meos fodientibus artus Hostibus atque abeunte anima, michi multa dolenti Occurrisse prius tanti solamina casus, Quam quod magnanimum post funera nostra videbam Ultorem superesse domi. Spes ista levabat Inde metus alios, hinc sensum mortis amare." Talia narrantem percurrit et impia mestis Vulnera luminibus totumque a vertice corpus Lustrat adusque pedes: at mens pia prominet extra, Ubertimque fluunt lacrime. Nec plura parantem Sustinuit, mediisque irrumpens vocibus orsus: "Heu heu! quid video? quisnam hec michi pectora duro Confixit mucrone, parens? que dextra verendam Gentibus immerito violavit sanguine frontem? Dic, genitor; nil ante queas committere nostris Auribus." Hec dicens alto radiantia fletu Sidera visus erat sedesque implesse quietas. Infima si liceat summis equare, marina Piscis aqua profugus fluvioque repostus ameno Non aliter stupeat, si iam dulcedine captum Vis salis insoliti et subitus circumstet amaror, Quam sacer ille chorus stupuit. Namque hactenus ire Et dolor et gemitus et mens incerta futuri Atque metus mortis mundique miserrima nostri Milia curarum, rapide quibus optima vite Tempora et in tenebris meliores ducimus annos: Illic pura dies, quam lux eterna serenat, Quam nec luctus edax nec tristia murmura turbant, Non odia incendunt. Nova res, auremque deorum Insuetus pulsare fragor, pietate recessus Lucis inaccesse tacitumque impleverat axem. At pater amplexu cupido precibusque modestis Occupat et gravibus cohibet suspiria dictis: "Parce, precor, gemitu; non hunc tempusque locusque Exposcunt. Sed visa animum si vulnera tangunt Usque adeo, iuvat et patrios agnoscere casus, Accipe; nam paucis perstringam plurima verbis. Sexta per Hesperios penitus victricia campos Nostraque signa simul Romanaque viderat estas, Cum michi iam bellique moras curasque peroso Consilium, teste eventu, Fortuna, dedisti Magnificum: infelix fido ut cum fratre viritim Solicitum partirer onus geminumque moranti Incuterem bello calcar. Sic alite leva Distrahimur tandem et scissis legionibus ambo Insequimur late sparsis regionibus hostem. Nondum plena colis iam stamina nostra Sorores Destituunt fesse, iam Mors sua signa relinquit. Illicet imparibus veriti concurrere fatis Fraudis opem dubio poscunt in tempore Peni. Ars ea certa viris et nostro cognita damno. Celtarumque animos, quibus auxiliaribus arma Fratris ad id steterant, pretio corrumpere adorti, Persuasere fugam: nostrorum exempla per evum Ante oculos gestanda ducum, ne robore freti Externo, proprio non plus in milite fidant. Obicit ille deos, ius, fas et inania verba! Raptim abeunt tacitoque vale. Vis quanta metallo est! Di, Pudor, alma Fides, uni succumbitis auro! Presidio nudata acies fraterna retrorsum Avia constituit siccosque recurrere montes: Hec visa est spes una duci. Premit hostis acerbus, Doctus ad extremum cedenti insistere tergo. Me quoque iam magno distantem Punica tractu Agmina cingebant, que clam novus auxerat hostis Improbus insultans. Visum et michi credere Fato. Nequicquam: vetitum caro me iungere fratri; Inferior numero multum tribus undique castris Vallabar, multumque locis premebar iniquis. Ferrum aderat; spes nulla fuge: quod Fata sinebant Tempore in angusto, durissima pectora ferro Pandimus atque Afras Herebo detrudimus umbras. Ira dolorque dabant animos: ars bellica nusquam Consiliique nichil. Ceu dum velamina pastor Fida gerens apibus bellum movet improbus almis, Nocte sub obscura trepidant, mox dulcia meste Excedunt inopi substrata cubilia cera, Inde ruunt ceceque fremunt, sparsoque volatu Importuno instant capiti; stat callidus hostis Inceptique tenax, postque irrita vulnera victor Eruit extirpatque pie cunabula gentis: Sic, que sola salus miseris et summa voluptas, Invisam iaculis gladioque ultore cohortem Tundimus et rabidas in vulnere linquimus iras. Illi ex composito stabant, ceu flantibus Austris Aerius consistit Erix atque astriger Athlas. Quid moror? Incauti armorum sub nube virumque Obruimur: Fortuna suum tenet invida morem Aversata pios. Gelidus michi pectore sanguis Heserat; agnosco insidias mortemque propinquam; Nec michi, sed patrie metuens, pro tempore raptim Ingredior dictis cuneos firmare labantes: 'Hac via preclari, miles, patet ardua leti. I duce me, quem sepe alias maiore profecto es Fortuna, nunquam fama meliore secutus! Non acies ferri, facies non obvia Mortis Terreat: exiguo decus ingens sanguine Mavors Obicit et caros illustrat cede nepotes. Nosce genus, patriamque libens amplectere sortem. Ignavum fortemque mori - ne tangere damno - Nature lex una iubet. Breve tempus utrique: Iam, licet et terre pelagique pericula cessent, Ultro aderit suspecta dies. Hoc fortibus unum Contigit, ut leti morerentur; cetera flendo Turba perit lacrimasque metu diffundit inertes. Hora brevis longe testis venit ultima vite. Ergo age, si Latio quicquam de sanguine restat, Morte palam facito; nam dum Fortuna sinebat, Vicimus et nostris exibant funera dextris. At modo corporibus, - cedunt quando omnia retro - Sit satis obstruxisse viam. Per pectora nostra Perque truces oculos vultusque in morte tremendos Transcendant! talem libet his opponere montem, His claustris vallare aditus! Sciat horrida veros Barbaries cecidisse viros, et pallida quamquam, Haud spernenda tamen Romana cadavera calcet! Accelera, bene nata cohors - in limine Mors est Invidiosa bonis - Romanas semper ad aras Cum lacrimis recolenda piis et ture perenni!' Talibus accensi coeunt et grandinis instar Scissa nube ruunt. In tela micantia primus Et circumfusos feror irrediturus in hostes. Consequitur devota neci fortissima pubes. Sternimur et morimur: paucis tot milia contra Quid reliquum? Sed fata pii nunc ultima fratris Expectas; neque enim Hesperia felicior ora Ille quidem extremo Fati de turbine frustra Surgere conatus magne sub mole ruine Oppressusque itidem. Nec mors magis ulla decebat Altera quam fratris. Fuerat concordia vite Mira, vel exiguis nunquam interrupta querelis: Una domus victusque idem, mens una duobus, Et mors una fuit. Locus idem corpora servat Amborum ac cineres. Huc tempus forte sub unum Venimus. Hic nobis nulla est iactura vetusti Carceris: ex alto sparsos contemnimus artus. Odimus et laqueos et vincula nota timemus, Libertatis onus. Quod non sumus, illud amamus." Ille autem illacrimans: "Tua me, tua, care, profundo Corde premit pietas, genitor. Sed mollis inersque Ultio verborum semper fuit ultima rerum. Dic tamen hoc, o sancte parens: an vivere fratrem Teque putem atque alios, quos pridem Roma sepultos Defunctosque vocat?" Lente pater ipse loquentem Risit, et "O quanta, miseri, sub nube latetis! Humanumque genus quanta caligine veri Volvitur! Hec" inquit "sola est certissima vita. Vestra autem mors est, quam vitam dicitis. At tu Aspice germanum. Viden ut contemptor acerbe Mortis eat? Viden indomitum sub pectore robur Et vivum decus et flammantia lumina fronti? Quin etiam a tergo generosum respicis agmen? Hos michi defunctos audebit dicere quisquam? Et tamen egregios humani sorte tributi Efflavere animos ac debita corpora terre Liquerunt. Cernis nitido venientia contra Purpureum radiare diem leta agmina vultu?" "Imo" ait "eximie; nec quicquam dulcius unquam Hos vidisse oculos memini. Sed nomina nosse Est animus; tibi ne, genitor, contraria mens sit; Per superos ipsumque Iovem, Solemque videntem Omnia, per Frigios, si qua est ea cura, Penates, Per si quid patrie venit huc dulcedinis, oro. Aut ego fallor enim, aut quosdam hoc ex agmine novi, Et mores habitusque virum faciesque gradusque, Insolitum licet ora micent, tamen ora recordor: Vidi etenim et patria nuper conviximus urbe." "Vera quidem memoras. Fraus hunc modo rebus ademit Punica terrenis. Periit congressus iniquo Credulus etate heu! nimium Marcellus in illa Iste memor finis lateri latus admovet ultro Nobiscumque libens celo spatiatur in amplo. Crispinus longe sequitur, quem perfidus uno Absumpsisse die tentaverat hostis; at illum Languida dilate tribuerunt vulnera morti; Alter ibi cecidit moriens, ubi furta latebant: Inde levis recte penetrans huc spiritus illic Frigida carnifici dimisit membra cruento. En Fabium! celo maiestas maxima tanti Nominis et rerum iubet hunc habitare sereno. Cerne ducem quantum! Licet hic Cunctator ab omni Dictus erat populo, tamen ingens gloria tardis Debita consiliis viget. Hunc non flamma nec ensis Eripuit Latio, sed dum magis arma premebant Punica, tranquillum tulit huc animosa senectus. Sed magis ardentemque animis pugnasque frementem Cerne per insidias indigno funere Graccum Corpore seclusum valido et pollentibus armis. Preterea Emilio nimium Sors invida Paulo: Aspice magnanimum terebrant quot vulnera pectus! Cannensi Romana die defleta supremum Fata putans renuit cladi superesse; sed ultro Oblatum contempsit equum, multumque rogantem Reppulit et 'Nimium' respondit 'viximus. At tu Macte animi virtute, puer, discede tuumque Victurum abde caput teque ad meliora reserva. Dic Patribus muniant urbem; dic menia firment: Condiscant extrema pati; namque improba sevas Ingeminat Fortuna minas, hostisque cruentus Victor adest. Fabio mea verba novissima perfer: Dic me iussorum memorem vixisse suorum, Dic memorem te teste mori. Sed Fata feroxque Collega ingenti turbarunt cunta tumultu: Nuda loco caruit Virtus; tulit Impetus illam. Effuge dum morior, ne forsan plora loquendo Sim tibi causa necis'. Dicentem talia ferro Circumstant. Volat ille levis: timor allevat artus Et plumas adiungit equo et calcaria plantis Anxia sic genitrix, ubi nidum callidus anguis Obsidet, hinc vise sese subducere morti Optat, et hinc dubitat sua dulcia viscera linquens Infelix! pietas tandem formidine victa Cedit, et incussis serum sibi consulit alis, Vicinaque tremens respectat ab arbore fatum Natorum rabiemque fere, et plangoribus omne Implet anhela nemus strepituque accurrit amico. Sic ibat iuvenis memorandus, sepe retrorsum Lumina mesta ferens: videt ingens surgere campis Naufragium; videt immitem post publica Penum Funera sacra ducis fodientem pectora diris Ictibus; et celum gemitu pulsabat inani. Quid moror? Innumeram licet inter noscere turbam Cesorum hoc bello iuvenum patrieque cadentum. Scilicet immenso studio dum ledere querit, Civibus atque inopem spoliat dum fortibus urbem, Complevit celum nostris ferus Hanibal umbris." Talia dum genitor memorat, suspiria natus Alta trahens: "Licuit, fateor, cognoscere quicquid Optabam magis, et vultus spectare meorum. Cetera ni prohibes, nichil est sermone secundi Patris amabilius". "Quin tu modo cominus" inquit "Alloquere atque aures quamprimum invade paratas." His dictis, tulit ante gradum, frontemque modestam Demisit, patruumque tenens sic incipit ore: "O venerande michi, vero nunquamque parente Care minus, si vestra Deus dedit ora videre Mortales oculos, alti si limina mundi Indignoque michi clarum reseravit Olimpum, Da, precor, exiguam nostris affatibus horam, Nam breve tempus adest moneorque in castra reverti. Occeani subnixa vadis ubi maxima Calpe Impendet pelago celumque cacumine pulsat, Illic me Romana manent modo signa, ducemque Expectant. Rapidum hoc tandem instat limite bellum." Suscipit amplexu iuvenem placidissimus heros, Atque ita: "Si iussu superum mortalia celo Membra vehis - nec enim tam magni muneris auctor Alter erit: summum hoc equidem tibi contigit uni Eximiumque decus -, quam de te concipiam spem Dictu difficile est. Cui tantam numina vivo Concessere viam? Nam ni divinus inesset Spiritus, haudquaquam hoc homini Fortuna dedisset, Que faciles dispensat opes: archana videre Celica, venturos longe prenoscere casus, Et fatum prescire suum, spectare beatas Has animas subterque pedes radiantia solis Lumina et adversos tam vastis tractibus axes; Hec nunquam Fortuna dabit, quia cunta potenti Sunt servata Deo. Qui si te lumine tanto Illustrat, quonam te alii dignentur honore? Non ergo immerito: fractos passimque iacentes Hesperie campis totiens despeximus hostes, Vidimus et nostre vindictam mortis. Ab illa Egregie pietatis habens per secula famam, Quidlibet hic aude mecum; nam protinus aurem Invenis atque animum vacuum. Quin ocius ergo Ingredimur fandoque brevem consumimus horam?" "Dic" ait is: "si vita manet post busta, quod almus Testatur genitor, sique hec est vera perennis, Nostra autem morti similis, quid demoror ultra In terris? quin huc potius, quacumque licebit, Evolat assurgens animus tellure relicta?" "Non bene" ait "sentis": "Deus hoc Naturaque sanxit Legibus eternis, hominem in statione manere Corporis, edicto donec revocetur aperto. Non igitur properare decet, sed ferre modeste Quantulacumque brevis superant incommoda vite, Ne iussum sprevisse Dei videare, quod ista Sunt geniti sub lege homines, ut regna tenerent Infima, namque illis custodia credita terre Et rerum quas terra vehit pelagusque profundum. Ergo tibi cuntisque bonis servandus in ista est Carne animus propriamque vetandus linquere sedem, Nobilibus curis studioque et amore videndi Promineat ni forte foras corpusque relinquat Ac longe fugiat sensus seque ingerat astris. Hic decet egregios animos, hic exitus est quem Divini fecere viri meliora sequentes. Sed dum membra vigent - brevis est mora -, suscipe nostri Consilii quid summa velit. Tu sacra fidemque Iustitiamque cole. Pietas sit pectoris hospes Sancta tui morumque comes, que debita virtus Magna patri, patrie maior, sed maxima summo Ac perfecta Deo; quibus exornata profecto Vita via in celum est, que vos huc tramite recto Tunc revehat cum summa dies exemerit istud Carnis onus pureque animam transmiserit aure. Hoc etiam monuisse velim, nil gratius illi, Qui celum terrasque regit, dominoque patrique, Actibus ex nostris, quam iustis legibus urbes Conciliumque hominum sociatum legibus equis. Quisquis enim ingenio patriam seu viribus alte Sustulerit sumptisque oppressam adiuverit armis, Hic certum sine fine diem in regione serena Expectet vereque petat sibi premia vite, Iustitia statuente Dei, que nec quid inultum, Nec pretio caruisse sinit." Sic fatus amoris Admovitque faces avido stimulosque nepoti. Ecce autem interea venientum turba, nec ulli Nota fuit facies; habitus tamen omnibus unus Sidereoque levis fulgebat lumine amictus. Augusta pauci procul omnes fronte preibant Iam senioque graves et maiestate verendi. "Hec acies regum est, quos tempora prima tulerunt Urbis" ait "nostre; frons arguit inclita reges. Romulus ecce prior, famosi nominis auctor, Publicus ille parens. Cernis, dulcissime, quantus Ardor inest animo. Talem ventura petebant Regna virum. Venit incessu moderatior alter, Religione nova populum qui temperet acrem. Hic virtute prius patrie Curibusque Sabinis Insignis, nostramque ideo transvectus in arcem est. Aspice solicitum monitu ceu coniugis almas Instituat leges et euntem dividat annum. Extulit hunc natura senem, primoque sub evo Hanc habuit frontem, sic tempora cana genasque. Tertius ille sequens, qua tu nunc uteris, omnem Militie expressit regum fortissimus artem, Fulmineus visu, victus quoque fulmine solo. Quartus arat muros et Tybridis Ostia fundat, Presagus quas totus opes huc convehat orbis, Biffida primevo connectens menia ponte. Frons quinti michi nota parum, sed suspicor illum Quem nobis longe regem dedit alta Chorinthus. Ille est haud dubie: video tunicasque togasque Et fasces trabeasque graves sellasque curules Atque leves faleras et cunta insignia nostri Imperii, currusque et equos pompasque triumphi. Illum autem numero quem cernis in ordine sextum Servilis solio regem transmisit origo, Et nomen servile manet, sed regia mens est. Dedecus hic generis virtute piavit et actis; Condidit hic censum prior, ut se noscere posset Roma potens, altumque nichil sibi nota timeret." Finierat. Tunc ille iterat: "Si lecta recordor, Romuleo cinxisse comas diademate septem Audieram, totidem cognomina certa tenebam. Alter ubi est igitur?" "Fili carissime," dixit "Huc et luxus iners et dura superbia nunquam Ascendunt. Illum sua pessima crimina Averno Merserunt, atrox animus nomenque superbum. Hunc exposcis enim qui sceptra novissima rexit Rex ferus et feritate bonus; nam tristia passe Hic Libertatis primum Urbi ingessit amorem. Quin tu animas letas melioraque regna tenentes Cerne catervatim, vere virtutis amicos." Tres simul ante alacres alternaque brachia nexi Ibant. Hos leto celebrabant agmina plausu Umbrarum atque omni devotum ex ordine vulgus. Substitit admirans: "Que tanta est gratia," dixit "Ista trium? Quis tantus amor connectit euntes?" "Hos idemque parens eademque" ait "extulit alvus: Hinc amor. His ipsis libertas credita quondam: Hinc favor. Heu iugulos et vulnera cruda duorum! Aspice: utrique recens nitet ut generosa cicatrix Pectore in adverso! Populorum fata potentum Tergeminis mandata viris, ut sanguine pauco Scilicet innumere cessarent funera gentis. Divisis exercitibus conspecta suorum Adversisque oculis sex ultima bella gerebant; Libertas tunc nostra tremens similisque cadenti Unius ad fatum dubio sub Marte pependit: Unius est asserta manu. Germanus uterque Occiderat, populoque nimis Fortuna favere Ceperat Albano; nisi tertius ille superstes Integer et fratrum mortes et publica fata Restituisset agens victricia corpora campo, Donec seiunctos spatio largoque cruore Defectos plagisque graves et cursibus haustos Impiger alterno iugulasset vulnere fratres. Id recolens nunc exultat: gaudentque vicissim Germani ad superos nec inulto funere missi. At quibus imperium virtus ea contulit, ultro Circumstant memores. Sed quid per singula versor? Milia nonne vides spatiosum implentia celum? Publicolam ante alios, tanto cognomine dignum, Preclarum pietate ducem patrieque parentem." Lumina visendi cupidus flectebat, et ingens Agmen erat iuxta, stabilem qua vergit ad Arthon Lacteus innumeris redimitus circulus astris. Obstupuit, queritque viros et nomina et actus. "Care nepos, si cunta velim memoranda referre, Altera nox optanda tibi est" ait: "aspice ut omnis Stella cadit pelago, celumque reflectitur, et iam Candidus Aurore meditantis surgere vultus Vibrat et Eoa iam somnum diluit unda. Iam pater admonuit fugientia sidera nutu Ostendens, vetuitque moras. Hoc nosse satis sit, Romanas has esse animas, quibus una tuende Cura fuit patrie. Proprio pars magna cruore Diffuso has petiit sedes, meritoque caduce Pretulit eternam per acerba piacula vitam."