CroALa, 2024-05-21+02:00. Nodus NALDI.hast-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/NALDI.hast-01.xml.
hastiludium vel carmen de ludicro | hastatorum equitum cetramine | ad Iulianum Medicen iuvenem clarissimum
Semper ut ante mihi meritis pro grandibus in nos, Musa domus Medicae, dederas cecinisse paranti Auxilium, quotiens volui memorare parentem Florentis patriae Cosmum natosque parentis Consimiles, quotiens aut sum Laurentia facta Ausus vel tenui quondam describere versu, Sic rogo nunc itidem spires mihi, Diva, petenti Rursus opem, Ianus dum quae gerit ipse canemus. Est locus Etrusca penitus campestris in urbe: Hic, ubi se tollit templum sublime columnis, Inque Crucis nomen celeberrima sacra coluntur, Ante gradus templi spatio patet area quadro, Quam circum variaeque domus variique Penates Tyrrhenis constant: huc se, cum ludicra Lydi Exercere volunt acris certamina Martis, Consuevere quidem nitidis conferre sub armis: Nam datur ad ludos illic locus amplus habendos Ingentis caveae, tignis quam saepta subactis In terram faciunt tabulis contexta refixis, Forte tridentatis ne Mars dum fervet in hastis Civis ab impulsu quisquam laedatur equorum. Praeterea nobis quoniam repetatur origo Militibus Sullae deducta ferocibus olim, Mos nostra ut veterum servetur in urbe Quiritum, Omnibus inde viris spectare volentibus acrem Hastatorum equitum pugnam, tabulata parantur In declive quidem, Romani more theatri, Ad caveam, possit populus quo rite tueri Proelia, quae Tusci (tanta est sibi gloria curae) Pro pulchro inter se cives meditantur honore. Iamque dies aderat ludis celebrandus, et amplum Luce sua Phoebus radiisque retexerat orbem; Iamque gradus magni, iam longa sedilia circi Complerat populus Florens, iam venerat illuc Spectandi studio plebs innuptaeque puellae, Matres atque nurus, pueri et longo ordine Tusci Convenere patres et Florentina iuventus; Necnon et multi, tantae quos gloria pugnae Famaque finitimos cierat, venere frequentes. Iamque magistratus Sullana primus in urbe, Atque novem, condit Tuscis qui iura, viratus Fascibus imperii pompaque insignis honesta Huc se contulerat, circo mediumque locarat Protinus a podio spectaret ut ille feroces Tusci quanta cient belli simulacra sub armis, Cum gemini in campum fratres venere priores, Ambo virginea facieque comaque decori Prorsus Apollinea, paribus qui viribus ambo Ceu duo torrentes olim pluvialibus undis, Cum tumidi recidunt subito de montibus altis: Ruberti genus egregium, qui castra Leonis Dum sequitur Lydi, Florentia lilia quondam Rebus ut egregie gestis tulit acer honores. Protinus insequitur clara de stirpe nepotum Quem Gonzaga domus genuit, Ridolfus, in auro Effulgens, magna iuvenum comitante caterva, Qui licet insignis forma micet unus in omnes, Ludicra non tamen huic vires in bella ruenti Defuerant homini, palmam nisi livida saepe Quae solet esse viris, certent quo fortius illi, Fortibus optatam fors tunc inimica negasset; Nam, decus ut summum generis patriumque nitorem Obmittam, et varias auri sub tegmine vestes, Consilium fuerat non se dare velle quieti Optatae, nullos aut evitare labores, Ni prius inde sibi per te, Fortuna, liceret E binis aliquam pugnando attingere palmam; Sed nihil invitis fatis sperabitur ulli. Tertius ingrediens aciem campumque patentem Stupha venit, gemina pariter cui surgit ab aure Ala, sed in morem cristae. caput infula summum Ferrea circumdat, penitus quae fronte sub ipsa Prominet, et forma paulum se attollit acuta; Caelatusque draco galeam conumque tegebat Aureus, et geminas late qui panderet alas, Flaret et horribiles ab aperto gutture flammas. Hoc tu si videas habitu prodire sub armis Egregium nitidis iuvenem, videaris ab alto Cernere Gradivum quotiens descendit Olympo In terras! Stupham bisseni rite secuti Sunt iuvenes: alis fuerat cristatus utrimque Quilibet illorum, vestesque indutus easdem, Quas olim duros tunc cum ferus ibat in hostes Armatus rerum populus Romanus habebat. Est operae pretium, virides ut cuique colores Squameus incendit partes variatque per omnes Splendor, et ut vestis radianti fulgeat auro Prorsus, et appositis veluti riget ordine gemmis, Cernere, ut ex humeris geminas dependet in alas. Nec mora; subsequitur fraterna Bosculus arte Confisus magis et monitis in bella severis Ludicra quam comitum pompa vestisque nitore. Proximus huic graditur iuvenis Soderinus in omnes Et formae meritis et nobilitatis avorum Et formae meritis et nobilitatis avorum Effulgens, cui se Venus aurea protinus uni Obtulit, atque suos nascenti afflavit honores. Quid referam varias baccis auroque nitenti Vestibus intextas formas, quibus ordine longo Ornati iuvenes Paulum comitantur euntem? Quantus et alipedum qualisve ornatus equorum Exstiterit Phrygia quae textae ex arte figurae, Vix meminisse queam; sed, si, Cytherea, canentem Iuveris, expediam veluti tuus acer alumnus, Vectus equo celeri et pulchris spectabilis armis, Prodiit insultans in apertos undique campos. Namque premens nigrum baccato murice crinem Ridenti facie, ridenti gratus et ore, Atque tui monitis Gradivi edoctus amicis, Huc venit, alma Venus, cum te deus ille libenter Excolat, atque tuis quae sint placitura facessat. Non te transierim, numeros memoranda per omnes, Nerlia progenies, pugnam subitura ferocem Post hunc, utque nova fueris pietate tuorum Octo quidem fratrum cultus, carive parentis, Ad ludos Martis cum te, Benedicte, futuros Quilibet ex illis fuerit comitatus ovantem. Dicere quis celerum vestes modo possit equorum Argento illusas nitidisque ex arte lapillis? Quis summum clipei possit memorare nitorem? Defuit haud pugnae scutulatis vestibus ille Insignis gemmis fulvoque ardentibus auro, Quem Morella domus genuit, cui deinde sub hastis Praecedunt comites ingentibus ordine longo Bisseni, similem vestem similesque galeros Gestantes, flavus quibus est color omnibus idem. Post hos invictas vires animosque feroces Pictius ostentans monstrat, validosque lacertos, Non secus ac leo, cum Getula e gente superbus Perque greges fertur perque agmina densa ferarum. Nam licet ornatus iuveni satis esset honestus Pugnanti, fulvo vestisque nitesceret auro, Non tamen hoc fretus, sed duri Martis amore Succensus potius, quanam ratione per artem Sumeret intra se pulchros agitabat honores. Hinc hastas virides et forti robore lectas Accipit, ille quibus sese ferat acer in hostes, Quos ita confodiens duro ferus ille tridenti Territet, ut palmam liceat sibi ferre secundam. At Petrus Albertus caveam se iactat in omnem Quam multos equites ducens, neque cedit honori Illorum, primis qui iam venere sub armis. Nam quibus ut taceam scutulatis venerit ille Ornatus, socios quos duxerit ille feroces, Tot iuvenes ierant depictis vestibus auro Purpureisque notis, regalis ut ordinis omnes Esse putes. illis igitur comitantibus, ipsam Ingrediens aciem, regum ostentabat honores; Sed fors laeta parum tristi supereminet umbra. Necnon et pugnam subiens Mancinus eandem Martis in hastiles ludos se rite parabat, Cui neque iam vestes auri sub tegmine desunt Intextae. peditum vestigia pone sequentum Copia magna fuit: quin ludicra castra petentem, Qui ferrent hastas equitum novus ordo tridentes Praecedebat ovans, habitu similique decore. Petre, quis indictum te, Guicciardine, relinquat? Quae tua cura fuit, ne te superaverit ullus Aut peditum numero, aut equitum subeunte caterva? Vidimus haerentes lateri volitare ministros Complures, celebras cum Martia castra, feroces Laeserit ad pugnas ne quis te casus euntem. Quid dicam comites hastilia longa gerentes, Aut quid sericeas vestes nitidosque galeros? Est mora supremam quam sint haec structa per artem Dicere, sed, quamquam pulcherrima quaeque fuerunt, Omnia, quae ludis geris ornamenta futuris, Pulchrius inde tamen quam te nil vidimus usquam, Cum tu vectus equo, mira quem texerat arte Caelatum argentum, et nitidis conspectus in armis, In te, Petre, unum converteris ora videntum. Hos super advenit Medica de stirpe creatus, Agmen agens equitum Ianus longasque phalanges; Namque novem primi, qui tum simul aere canoro Atque tuba veterem Misenum evincere possent, Aera mulcentes liquidis clangoribus altum, Vestibus effulgent in versicoloribus omnes. Hinc bene quo possis victricia dicere signa Pallada conspicies spectantem in lumina solis, Atque hastam manibus scutumque insigne gerentem Gorgonis anguiferae, pedibus quae diva pudicis Calcat, iter faciens, tremulas castissima flammas. Hic tu non tenerum quicquam neque molle videbis, Sed Veneris natum manibus post terga revinctis, Haerentem trunco teretis, ni fallor, olivae Viribus effractum victricis in omnia divae. Armigeri galeas gestantes rite sequuntur Hinc duo, quas capiti induerent, quos Ianus in arma Accensos Medices insani Martis amore. Auspiciis equites paribus, nova castra petentes Velatos priscis Medicum rationibus ambos Struxerat, ut secum certamina tanta subirent. Quid referam lectos de nobilitate suprema Hastatos iuvenes nil magnae laudis egentes? Quid genus illorum diversaque nomina ponam? Primus ibi in tanto prodiit Nicolaus honore, Quem Rabatta domus genuit; cui nomine surgit Par quoque sed forma longe praestantior ipsa Pactius; inde subit iuvenis Martellus in omnes Effulgens; post hunc sequitur Zenobius, altum Cui genus, et generis cui Berlingherius auctor; Hinc venit egregia genitus de stirpe Caponum Ginus, avis atavisque potens: quantum instar in ipso Maiorum, priscos imitando quantus et ardor! Proripit inde locum Thomas Federicus; at ipsum Subsequitur Marcus pariter Vespuccius ille, Ordine cui Petrus pater est insignis equestri; Post hunc Bertuldi genus alto a sanguine ducens Corsini graditur, Corsina e gente Philippus; Nonus at insequitur Michael Nicolinus, et altos Ostentans humeros, patrui quem nomen Othonis Efficit insignem; decimus Leonardus inhaeret Frescobaldus ovans hastae, vibratque trementem; Cernitur hastiferos post hunc Petrus inter honestos Antoni genus egregium; loca rite suprema Salviatus tandem suscepit in ordine tanto. His ferrugineo vestis madefacta colore Omnibus una fuit, ritus imitata per artem Gallorum, densisque pari super ordine baccis Depicta et pariter simili contexta decore. Hic fractos arcus, hic fracta Cupidinis arma Undique conspicies pharetras celeresque sagittas, Ne queat ille puer, veluti solet ire per omnes Mortales, facibus Medices violare pudicos. Vidimus hos etiam capiti gestare galeros Fulgentes baccis longe tam grandibus omnes Lydorum summos ut quisque aequaret honores. Inde pari numero duodeni cuique parati Inspectantur equi, candor quibus omnibus idem, Gallorum phaleris sed quisque instratus eisdem Et fuit et pariter fulvo spectabilis auro. Necnon hinc habitu Medices ornatus eodem Petrus adest, puerum patri quem mater ab alta Urbe Remi veniens sub luminis edidit oras. Hos tres arte leves tibias inflare periti, Atque vir intorto pariter qui concinat aere Subsequitur. puer hinc aurato comptus amictu, Cui foret intextus falco, foret aureus ardor, Considet acer equo, similem qui forte gerebat Ornatum dorso; centeni ac luminis Argi Pennarum variis quae picta coloribus esset Fert hastam manibus teretem. cui proximus alter Rursus equo vehitur, necnon puer armiger idem In ferruginea conspectus veste per artem Cui maneant Phrygiam variis simulacra figuris Texta super tergum: nam quo victricia certe Dicere signa queas, pharetras celeresque sagittas Et fractos arcus et fracta Cupidinis arma Undique conspicias in equi contexta decorem. Hic igitur saevum pharetratae matris alumnum Haerentem trunco et manibus post terga ligatis, Vestibus amotis, nudumque gerebat Amorem Ad conum Medicis, quem dum comitatur euntem Saepius in vulgus, clara magis omnibus unum Victorem Pallas praedixit voce futurum: Et dubitem numeris Medicen gravioribus ipsum, Si modo Musa sinat, Latias ego ferre per urbes? Tertius insequitur iuvenis, cui fulget amictus Purpureus, splendensque iubas attingit equinas Orbe quidem solis radianti; terga sed idem Sol superingrediens radiis illustrat acutis, E baccis textos ut quos maioribus omnes Auratus partes sol diffundebat in imas; Herba sed inferior contexta in parte suprema Exstitit, ad rapidum quae volvitur undique solem. Ordine dehinc veniens superest puer armiger is, quem Portat equus sonipes, primum cui colla Medusae Frons tegit anguiferae, cui rursus obesaque terga Altera frons operit, summam caelata per artem. Ille super galeam similes indutus amictus Gestat olorinas pennas, quibus optimus augur Edocet ut sacri iam sint sua facta poetae Dicturi, Medices, totum celebranda per orbem. Post, habitu Gallo compti, quis murice tincta Interior vestis Tyrio fuit, insuper auro Quos tegit, et flamma vestis radiata nitenti, Arte quidem summa Corybantia tympana pulsant, Tympana, quae Phrygia Berecyntia mater in Ida Pulsari voluit, ne quis vagitus ad auras De Iove sublatus patrias penetraret in aures. Post illos Medices divino Ianus honore Tandem progreditur peditum subeunte phalange; Attonitis inhians animis, stupet omnis in illo Sullanus, stupet et si quis spectator ab oris Huc tulit extremis sese: namque ire videbat Egregium meritis iuvenem nova castra petentem Protinus ad pugnas animis et mente paratum, Ut sibi vel liceat vincendo attingere palmam, Eligat aut pulchrae certando occumbere morti. Hic, Erato, tribuas, aut tu mihi, pulcher Apollo, Rursus opem, spirans, Medices quibus ille sub armis Venerit, aut quales gemmis auroque rigentes Gesserit huc vestes. quis enim tot magna referre, Musa, queat sine te, vel tu nisi, pulcher Apollo, Iuveris auxilio? quem dives Apulia misit, Vectus equo, duros cui quod ferus iret in hostes Urso nomen erat, Medices fulgentibus armis Se tulit in medium. tantis adamantibus illi Fulgebat textum scutum, tantisque lapillis, Ut quicquid reges Persae tenuisse feruntur Congessisse putes, maris aut quaecunque sub ima Parte quidem gemmas inter pretiosa nitentes Bacca latet, quicquid partes attingit Eoas. Forsitan inquiras habitum, quo Ianus in arma Prodierit Medices: subnigro murice tincta Gallica vestis erat, tam claro adamante corusca, Tam nitidis late, tam grandibus undique baccis, Fulgorem ut nulli possent tolerare videntum. Inde teres capiti confecta ex arte corona, E florum variis quae picta coloribus esset, Rite premit crinem fulgenti ornata pyropo Dumtaxat, sed qui splendens superare micantes Flammas luce sua et fulgentia sidera posset. Ast equus in tergo velamina texta per artem Fert, picturatam vestem, cui fimbria late Argento e solido dat tintinnabula circum. Hinc paulo supra vesti quoque truncus inhaeret Contextus baccis longe gravioribus, e se Ardentes liquidum qui spargat in aera flammas; At, qua parte humeros contingit obesaque terga, Bina simul magni serpentis iungitur ala Usque patens late partes quae tendit in ambas Cum baccata nimis, tum qua nota cernitur alae Nigrior; hac splendor summus quoque parte resultat, In gyrum positis oriens longo ordine gemmis. Qui comites hominis vestigia pone sequuntur A tergo, qualesque viri, quantusque per illos It favor in Medicen? quis ei prior astat eunti? Quis nitor est oculis? aut quae reverentia vultus? Huc geminas, huc flecte acies, spectator, ut acri Cernas arte virum, patrias qui temperat urbes, Sullanasque domos Sullanaque moenia servat. Hic novus, ut spectas, hic est Laurentius heros, Cuius et ingenio, cuius virtute suprema Condita iam Latiis nunc aurea saecla dabuntur. Hoc duce non hostes metuat Florentia duros, Hoc duce sed populis condens pia iura per orbem Proferat imperium. victor modo frater honores Hoc duce suscipiat, ni me Tritonia Pallas Et nimbo fulgens divino et Gorgone saeva Decipit. hanc vidi fidam certantis ad aurem Dicere: "Si primam cupias attingere palmam Consiliis pare, quae nunc Laurentius acres En dabit in pugnas frater tibi, Iane, ruenti". Dixerat, et specula signum dedit acris ab alta Pugnandi, et validam Medicen direxit in hastam, Quo ruat adversos pugnam subiturus in hostes Doctior; at contum Medices consurgit in ipsum, Inque caput frangens hostis qui a fronte ruebat, Proicit insultans; ferit aurea sidera clamor Plaudentum atque uno Medici simul ore faventum. Tunc vero ingeminans ictus, aliasque resumens Hinc hastas iterum atque iterum defertur in agmen. Nec dea certanti procul abfuit; inde per artem Admonet egregiam fratrem Laurentius, ut se Et gerat et pugnae possit superare labores. Parte alia gravibus consurgens Pictius armis, Protinus arte petens quicunque fit obvius illi, Rarior in iactu sed durior ictibus astat. At Petrus hinc, pugnam fatis ingressus iniquis, Defertur medios tamquam ruiturus in hostes, Ut qui vel suavem, dum Martis castra suburget, Insigni cuperet vitam pro laude pacisci. Inde ferox iuvenis cum sese in bella parasset Ludicra nec Martis casus horreret acerbos, Concidit in mediam longe miserandus harenam Nam dum fortis equi subitis calcaribus alvum Confodit et nimium cursuque ictuque fatigat, En, eques invidia motus seu forte ruebat, Tristia seu miseri iuvenis sic fata ferebant, Invectus contra, cervicem fixit equinam Cuspide ferrata: quo vulnere sanguis adactus Spargitur et totam circi maculavit harenam. Adcurrunt subito famuli celeresque ministri, Certatim Petrumque simul nituntur ab ima Tollere humo; sed equus graviter confossus inhaeret Mole sua gravior, tum vulnere tardus hianti. Heu, quos hic gemitus, quantosque per aera gyros Edidit in cassum moriens ubi colla lupatis Solverat, et loris passim datur ire solutis! Non secus ac sicca in testa cum forte videmus Defecisse oleum atque semel concrescere flammam Ingentem et subito casu simul inde minutam Exstingui penitus tenuesque recedere in auras. Nam grave cum mediam cuspis penetrasset acuta Cervicem, duroque haesisset in ossa tridenti, Vidi ego dum saevum cupit excussisse dolorem Saepius edentem miseros tot aequore saltus, Post, ubi iam campum satis est bacchatus in omnem, Concidere et validas cum sanguine fundere vires. Nerlius hinc iuvenis, quamvis sit corpore parvus, Mente valens tamen, hastatos se iactat in omnes Saepius hinc habitu nitidisque ferocior armis Stupha subit, cui tunc ni fors inimica fuisset In finem coeptam potuit traducere pugnam: Namque bonus bello teretem dum suscipit hastam Arte ruens validum contra subiturus in hostem, Obvius, ecce, gravi petis hunc, Soderine, tridenti Usque adeo feriens ut iam nec proderit illi Quam capiti induerat galeam, septemplice ferro Quae fuit, et chalybis conflata e robore duri, Quominus hanc equitans Stupham dum surgis in acrem Viribus indomitis conto terebraris acuto; Unde fit ut capitis validis detectus ab armis Non vires solitas queat exercere, nec ipsum Possit in extremum fortis durare tenorem Stupha, nec ut statuit pugnae tolerare labores. Inde micans auro et Tyrio conspectus in ostro, Mantua quem genuit, paret cui Mantua regi, Crebrior agmen agit conto culpatque morantes. Ast Morellus equum domitans certamen ad ipsum Saepe redit pulchrumque mori putat esse sub armis. Ergo ubi per pugnam coepit saevire ferocem Mars gravis, et teretes violentior exit in hastas, Franguntur conti ingentes, franguntur et ipsa Scuta virum: galeae valido curvantur ab ictu, Atque acres sternuntur equi: furit aequore campi Mars ferus aeratos acuens in bella tridentes. Nec mora nec requies, dum quem praedixerat olim Affore victorem Pallas magis omnibus unum, Insignem Ianus victricia signa reportat. Pictius inde capit palmam sibi forte secundam, Cui satis in pugnam Mavors favisset eunti. Et iam finis erat, Medices cum Ianus et omni Susceptum caveae consensu ingentis honorem Sustulit, et Medices auxit virtute triumphos.