CroALa, 2024-05-12+02:00. Nodus MARULLO.inst-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/MARULLO.inst-01.xml.
Michaelis Tarchaniotae Marulli Constantinopolitani | institutionum principalium liber primus
Ab Iove principium rursus cape carminis orsi, Musa: decet vatem nil non Iove rite vocato Moliri et sanctum praefari in singula nomen, Praesertim regem egregium bellique domique Dum damus et primo paulatim a luminis ortu Crescentem varios rerum formamus in usus, Experti quanto imperia et vis nescia recti Stent populis cassique animi ratione potentum. Tu modo, si meriti Delphos tot saecla silentes Cortinamque tuam et sacrata recludimus antra, Adsis, o Thymbraee, favens, pater, aviaque ausis Pande novum nemus et nulli sacra nota priorum: Primus ego, veterum damnato more parentum, Phoebeo vetitos culpavi in carmine lusus, Primus inexpertum mundi per inane vagatus, Perpetuam seriem tractus Telluris ad ipsos Ab Iove deduxi servatoque ordine rerum Suspendi solidam naturae ex aere catenam; Et nunc arma strepant duri licet undique Martis Proque levi dextram calamo gravis hasta fatiget Et terat inclusum vatis caput aerea cassis, Non tamen Aonidum conceptus pectore cessit Dulcis amor: iuvat irriguos accedere fontes Rursus et intacta crinem contexere lauro Inventumque deum, divini carminis usum, Post superos ipsumque Iovem, post semina prima, Dicendas merito regum convertere in artes; Mox tamen egregias virtutes actaque vestra Exequar et latum effundam, vir magne, per orbem Exemplisque tuis saecla illustrabo futura. Principio gravidam, cum primum menstrua sextum Viderit et pleno Phoebe radiaverit igni (Nam quae deinde subit, vitali innoxia partu Interdum, numeri natura adiuta potentis), Iam tum cura vigil carae nutricis habendae Excitet et, quando illecebris luxuque profano Exuimus iam pridem animum affectusque parentum Et pudet in dulces distendere pectora natos, At saltem pretioque dato donisque paranda, Materno siqua ingenio velit aegra subire Obsequia et blandi fastidia ferre laboris. Hanc neque non validam patiar, ne regius infans Contactu culpam trahat et spem fallat avorum, Nec placet aut iam tum vergenti ignava papilla Aut contra rudis et prima quae foeta iuventa Nesciat infirmi nutrix mala taedia alumni Sponte pati et querulo vagitu rumpere somnos. Adsint praecipue mores vitaeque probatae Compositus tenor et qualem decet esse pudentis Matronae: neque enim interdum minus ubere blandae Nutricis pueri attrahimus, quam semine ab ipso Matris et antiqua ductorum ab origine patrum. Ac veluti sylvae laudataque poma sapores Degenerant patriumque solum mutata recusant Ferre genus notum et consuetos arbore succos, Sic hominum ruit in peius generosa propago Alturae vitio indignae et, nisi cura resistat, Naturamque novam atque externas degener artes Induat et gentem paulatim exudet avitam. Atque ideo frugique animorum acrisque iuventae Insignem prius exquirunt, tum deinde salubri Disponunt habilem ventura ad munia victu Dilutique mero Bacchi, licet humida vina Ipse parum credam succis differre cicutae In puero, nisi septenis iam solibus actis Decoxit tenera conceptum aetate fluorem. Nam geminam mox post hyemem rude poscere "pappa" Incipiat puroque buas de fonte petitas: Ante reformidant quaeque et, quod saepe videmus, Siquando solito candens liquor ubere desit, Horrent lac quoque non suetum et ieiunia durant (Tantum usus valet in teneris!) notasque papillas Poscunt et sicco nequicquam gutture lambunt Vagituque replent puerili concava tecta. Quod nisi, quam primum causa morboque reperto, Occurris culpae et mammarum claustra relaxas, Nequicquam pius infantes miserabere questus Flaventique voles miseris succurrere capra, Praesertim si conceptus properataque damno Est Venus et non ulla uteri spes arte levandi. Verum, haec ut teneris metuenda infantibus aevi Ignarisque cibi, sic, postquam firmior aetas Naturae iam praesidio et muniverit armis, Proderit invitos etiam multumque rebelles Intempestivo lactis depellere ab usu (Paulatim tamen et nequa vim sentiat infans!) Sordentique luto et tactu picis ubera nigra Porgenda aut aloes occulto infecta sapore, Sponte sua blandum ut nectar desuescat amare, Offensus totiens supposti fraude veneni. Illud in his moneo repetens, nequando solutum Nexibus et tepido perfusum corpora rore Aut tenues vestis mutatum atque humida lina, Ante crepundillis properes involvere suetis Et solitis arctare modis undantia membra, Bracchia quam surasque breves et cerea nati Crura locis aptes studio composta fideli. Nam saepe, incautae culpa nutricis inerti, Vidi ego mendoso foedam distorta plicatu Membra notam serae traxisse in tarda senectae Tempora, nec medicae potuere avertere curae, Hippocratesque senex et Pergameus Galenus, Nec suspensa deis miserandae vota parentis. Quid dicam, undantem quae porrectura papillam Mollibus e stratis gnavum levat impigra corpus, Nec gremio exceptum carum nisi lactat alumnum, Ne superincumbens miti decepta quiete Suffocet infirmum et nequicquam vana moventem? Quid, quae pensibilibus cunis stans ubera praebet, Ne tunc illa quidem aut cubito secura gravato Inniti sociave gravem sine fallere noctem (Tanta est humanis taciti pellacia somni!)? At, cum plena satur iam duxerit ubera natus Inque vicem blandus sopor aggravat, ecce sororem Advocat et parvi curam commendat alumni: Illa sedens dextra cunas movet et simul ore Invitat tenues modulata ad carmina somnos. Nam puero modo Nestoreae longaeva senectae Saecla optat, nunc Pellaei ducis inclyta regno Nomina, Achilleae nunc fortia proelia dextrae: "Hunc non Cliniades facie, non voce Pericles Vincat, in hoc plebes firmet sua vota patresque, Ignotique velint populi potuisse videre." Interea placida vagit si forte quiete Eccitus, accurrit subito et plena ubera porgit Aut pictam ostentat volucrem aut laquearia tecti Aurata ac densum crepitantem ex aere canoro Bracteolam et lacrimas spectaclo avertit inani. Nam mihi ne, quaeso, quisquam laudaverit illam, Quae personatum puero ostentare Cyclopa Gaudet et hirsuta Antiphatae terrere figura Crescentesque animos puerili in pectore frangit Indignaque replens cura miseroque pavore, Nescia quanta superstitio mortalibus aegris Damna ferat primisque haustum grave virus ab annis. Quo magis et tenebras et caeca silentia noctis Formandi et strepitus iam tum contemnere inanes, Frigoraque innocuisque pati Spartana lavacri Artubus atque habili membris dare robora ludo, Sub Iove detectum victa cohibente capillum, Nec quicquam tactu horrendum gustuve putare, Quod non pernitiem temptantibus afferat ullam. Nam, quanquam antiquo veterum de semine patrum Multa modis multis caeca ratione videmus Influere interdum et seros revocare nepotes Naturam gentisque notas ac signa referre, Pleraque sunt tamen alturae, nec inutilis aegri Usque adeo quisquam est animi, qui cernere murem Exiguum non sustineat, quem brassica tacta Laedat et aspectu vilis pallescat echinni Aut rutam horreat halantem atque Cytorida buxum, Delitias regum et viridantis nomina sylvae, Multaque praeterea non dissona talia monstris, Si non vana parens et nutrix vanior illa, Dum cupido affectant similem ostentare parenti Maternumque probant utero grave teste pudorem, Singula rimatae cerei inclinamina alumni, Ingererent multa atque alerent, ea saepe probando, Quae crescente dehinc animo, crescentibus annis, Praesertim veteri exemplo subnixa suorum, Paulatim assumunt vires et robore adepto Ima penetrali radice in pectora tendunt Possessumque agitant hominem versantque premendo; Qualis ubi saepe ignoto commissus adhaesit Surculus aut platani trunco aut frondentis olivae, Ille quidem primo rudis impatiensque laborum Et tantum attactu excussus prope simplice euntum, At, si foecundis adolevit robur ab annis, Securus tempestatum coelique ruinae Explicat ingentes ramos sinuosaque pandit Bracchia nativumque alte nemus occupat umbra Largus opum regnatque immoto robore victor. Nam cur arva iuvat gnavus versata colonus Pomaque coguntur iussos dare mitia succos, Cur cadit ingenii vis insita deside vita, Si contra augeri nequit et mitescere cultu, Nec doctrina potest speratum infundere rectum? Scilicet aeria solitus regione vagari Falco levis, studio assiduo tamen atque labore Assuescit vigilem paulatim ferre magistrum, Deiectaque procul celsa de nube volucre, Rursus in obsequium solitum et sua vincla redire: Nos hominem foeta ecceptum de matre cadentem Ignarumque sui et tantum ad monstrata paratum, Speramus non admonitu, non posse moveri Exemplo et primae blanda assuetudine vitae, Si modo non vana accedat cultura regentis? Nam cui non Cybele est collo vectata leonum Nota, quis Eoae nescit certamina gentis Impositasque arces nigrantis tergore belvae? Ipse greges inter memini atque armenta Sclavena, Qua deserta rhoas etiam nunc moenia monstrant, Indigenam vidisse lupum, quem matre perempta Nutritumque sero et foetae canis ubere pastor Miscuerat levibus Serbis fidisque molossis: Ille inter teneros versari innoxius hedos Custodisque modo foetas ambire capellas Aut sylvis errare vagus semperque cruentus, Nec nisi raptata praedae cum parte redire. Cura tamen princeps, lupus agnitus: hunc ubi primum Sensit adesse, animis hostilibus ilicet ire Obvius et morsu primus dare vulnera, primus Sternere humi prensum atque hosti insultare iacenti Cognataeque ferox laetari sanguine caedis. Tantum humana potest longa experientia cura! Quo magis, o, monitis huc quisque advertite mentem, Infantesque animos monstratorumque capaces Artibus et placido iam inde exercete decoro, Servili dicto procul exemploque remoto Degeneri, ne commentis exercita vanis Concidat in primo surgens nova pectore virtus Immanemque notam venientibus afferat annis. Talis, Achaemenium quae regem Perside in alta Eduxit populisque Asiae regnisque verendum, Spaco, et Romuleis multum laudata Latinis Acca parens, gratoque pii quae munere alumni Nunc quoque in Hesperia nomen tenet advena terra; Talis et ipsa, sinu quae quondam exerta parato, Ithome, gravida tunc primum matris ab alvo Eccepitque Iovem venientem atque ubera parvo, Ubera nectareis porsit rorantia guttis. Et tamen, exacto Pisaei pulvere lustri, Haec quoque pellenda est sensim tibi seque movenda Tradendusque puer iam tum vitaeque magistro Spectatae et simul eloquii rerumque perito, Qui gravis et dudum nervoso incoctus honesto, Hinc arte ingenioque, illinc praestantibus actae Aetatis iuvet exemplis, nec vita refutet Doctrinam serpantque animis contagia foeda. Nam, licet egregie magnis doctrina decori Regibus et prudens sollertis gratia linguae Hortandisque animis deterrendisque suorum Militiaeque domique et, sicubi flagitat usus, Legatum affari venientem, sicubi amicos Alloqui et infenso socios ex hoste parare, Malo tamen Curiosque rudes parcumque loquendi Spartanum, malo hinnitus praeponere equinos Assuetum cytharae aut siquid vetus attulit aetas Horridius, quam Caesareae nitida agmina linguae Errantemque annum deprensa ad signa vocatum, Si vitae quoque cum tantis mihi dotibus affers Flagitia atque malo conturbas mella veneno. Hinc ausi studium multi damnare politi Oris et Aonios animi contemnere cultus, Scilicet utilius multo mala gentibus aegris Ignorare rati, quam splendida noscere factu, In peius quando proni sumus ipsaque damno Notitia est, si non superat respectus honesti Relligioque deum fandi memorum atque nefandi, Quis sine nec primi quondam potuere coire Illi hominum coetus veniens nec crescere in aevum: Nam leges qui fixerunt plerumque refigunt Liberaque est illis libiti usurpata facultas. Ac, dum prima etiam titubat nunc sensibus aetas, Nec capit impatiens animus maiora laborum, Profuerit tabulis virtutem et pariete picto Ostentare patrum et decora enumerare parata, Siqua domi: nam praecipue mentem illa remordent Cognataeque adhibent stimulos imitamine laudis. Sed tamen et clari tumulo generosus Achillis Ploravit Macedo, Marathoniaque acta soporem Rumpebant auso patriam mutare carinis, Nec frustra tot facta virum effigiesque priorum Caelantes auro et Gangeo elephanto Servabantque foro veteres ipsoque senatu: Atque illum Geticum victa de gente vocarunt, Hunc Scythicum, Cretensem alium; sic Dalmata fractus, Sic titulis cessit victorum Alemanicus axis, Sic totiens Persis nuribus funesta Latinis. Omne adeo genus exempli certamine pulchro Eccitat egregiasque animas spe replet honesti: Qualis ubi Eleo sonipes de carcere missus Corripuit spatium atque ipso discrimine palmae Tum demum accendit vires seque increpat ipse Successu admonitus subeuntis et ilia tendit Impatiens culpae ac vinci dolet aemula virtus. Interea studiis Musarum assuesce volentem Paulatim, blandique ediscat imagine multa Commenti quae Pierio nisi tecta lepore Horret adhuc animus tener ingeniumque recusat. Aspera enim via virtutum acclivisque recessus Ducendusque puer quasi versicolora per arva, Ac veluti intexendi aditus foliisque rosaque Fallendusque labor vario oblectamine rerum; Ceu cum littoribus vacuis innupta puella Processit longe et comites matremque reliquit Imprudens, ludo intenta attritisque lapillis, Nec, revocata nisi, errorem vix denique sensit. Adde quod et numerus multum modulataque pollet Iunctura illabique animo atque illapsa teneri. Tu modo non tantum obscoenos, obprobria Phoebi, Edico, procul, o, vates, procul inde relega, Dignos qui scelerum persolvant sanguine poenas Aut vivi terrae infossi aut vivi ignibus hausti, Sed quoscunque olim nihil in commune referre Videris et versus apinis implere sonoros. Nam quae foeda viro iactura in principe plus est Temporis aut tam nulla hominum reparabilis arte, Cui centum hinc aures pateant licet indeque centum Lernaeique modo geminet capita undique monstri, Vix ideo fuerit rebus satis unus agendis, Nec facile imbutus nugis queat inde revelli Vanaqua multiloquae deponere gaudia linguae? Nam, siquis putet utilibus conferre cavenda Et velit oppositis rectum cognoscere ab ipsis, Id tamen haud prius, exactis nisi mollibus annis, Audeat, et longo compostis moribus usu; Quamvis tunc quoque non ullis praesentibus aures Inquinet: ipse legat moneo quae multa relatu Foeda, nec admisso violet male teste pudorem. Nonne vides vitaque graves et moribus olim Inter se licet alterno sermone remissos, Non nisi contecto quaedam capite inque voluto Dicere? Tanta bonis servandi cura modesti est! Aut nanque est fugienda omnis lascivia prorsus Aut sic attingenda, velut qui castra sequutus Hostica barbarici explorat catus agmina valli, Militiaeque acri primis consuetus ab annis Marcentes epulis passim luxuque fluentes, Scortaque craterasque inter patriosque ululatus, Ridet, et in longum mentem vovet hostibus illam. Forsitan et Satyros ponam qua parte requiris: Utile nimirum est virtutem audire loquentes, Si modo virtutem, non pessima quaeque loquuntur Flagitia et foedant etiam bona siqua pudendis. Nam qui multa negat linguae reticenda modestae Et putat in solis crimen consistere rebus Aut hominem populo ceu poma feracia testae Inserit, ah, tenerae ne se mihi perditus auri Insinuet pulchrumque pudens canis ore lacessat: Nec gnarus naturae hominum, quae turpia visu Abdidit amovitque oculis latitantia nostris, Provida in exemplum atque imitamina gentibus aegris, Nec Phoebi Aonidumque novem sortisque professae. Nam quis non videat sacrum, coelestia dona, Carmen et ex ipsis adytis quandoque profectum, Non homini tribuisse deos, ne scilicet error Devius et culpae scelerum praecone carerent, Sed neu relligio divum contempta iaceret, Neu virtus laudata parum, neu semina prima Ignorata vicesque astrorum et legifer axis Et quid quisque sibi aut patriae, quid debet amicis? Sed neque vere novo quot sese floribus arbor Induat autumno refert, nisi mitia servat Et totidem ramis suspendit poma gravatis, Nec quantum tener egregia puer indole possit, Si non, Socraticae mox inflammatus amore Pallados, Aoniis non transfuga manserit antris Aetatis partem haud minimam, vetera acta priorum Evolvens vitamque educens inde futuram: Quoque modo servet laudatum ad cuncta decorum (Nec facilis servare labor, nisi deligis artem Vivendi finemque animo proponis habendum) Quoque suos actus signo quasi dirigat omnes, Virtutis pulchrae memor atque unius honesti, Ne velut Ionio deprensus nocte silenti, Ignarus coeli atque aurae, dum dextera laevis Perturbat, longo huc fluctu iactatus et illuc Actus eat pelago et saevis ludibria ventis, Donec inhaerentem scopuli eccepere Ceraunei, Frustra iam implorantem undas et fata querentem Seque accusantem, ah miserum! et delicta fatentem. At vitae instituat quam quis genus, ante necesse est Ingeniumque capax pueri penitusque videre Naturam et quales animorum in singula vires, Quid iam tum eximie, quid non feliciter audet: Hic salibus melior blandis, vitae ille severae, Ambitione alius magis applausuque Quiritum Temptatur studioque aurae popularis inani. Nonne vides ille ut galeas et splendida tantum Tractet tela manu, placidam probet ille quietem, Ille nihil non dissimulet parvosque sodales Iam tum fallat, hic ingenue putet omnia agenda, Indignans vicisse, palam nisi vicerit hostem Congressus campoque audax concurrerit aequo? Has leges fatale animis venientibus astrum Imposuit coelique ascendens hora potentis, Tempore quo primum gravidae pigra pondera matris Formamus miseri atque alto descendere Olympo Cogimur, humanae passuri incommoda vitae. Ergo, ubi naturam penitus perspexeris omnem Ingenitasque artes pueri et clinamina prima, Quamvis multa magis fortasse aliena placebunt, Nativis tamen insistendum dotibus atque Audendum nihil omnino pugnante Minerva: Quippe sequi id demum insipere est, quodcunque nequimus Assequi et egregia nostrum cum laude tueri. Nam quid in Isthmiaco diversum agitare iuvencos Pulvere et affusae risum praebere coronae Aut terram Argei generosis scindere alumnis? Siqua tamen vitiosa (ferunt nam multa novales Ipsae etiam vitiosa, nec est teres undique quicquam), Siqua igitur vitiosa, omni de pectore cura Depellenda procul vel, si minus id licet omne, Flectenda in melius, rerum discrimine parvo Saepe malis dirimente brevi bona calle propinqua, Pleraque vivendo minuenda interque legenda, Ante tamen vires mora quam exitiosa diesque Afferat et fibras penetret cacoethes in imas Mortiferum, agricolae cura monstrante sagaci, Agricolae, qui primum olim lactentibus herbis Lappas et lolium atque infelices paliuros Persequitur sterilemque vetat succrescere sylvam, Assiduus terram rastris operaque fatigans Foeminea: it magnum latis longo ordine campis Agmen et incurvum solantur voce laborem, At procul aspiciens credit pecus ire viator. Imprimis sedandae hyemes quasi totaque mentis Tempestas motusque omnes sub signa vocandi Constanti ratione et certa lege domandi, Ne, velut effuso sessore equa trima, vagati Longius abiiciant rerum finemque modumque Transversumque ferant hominem, nec dicta parati Eccipere et iussas trocleis intendere funes Nec nati dare, natura prohibente recurva, Providaque e summa puppi torquere guberna, Sed pecudum fugere atque sequi nimis omnia ritu Inconsulte, incomposite, nec pectora tantum Atque intus turbare animum, verum extima saepe Membra quoque ac vocem et vultus mutare priores. Quod nisi commoti dominatrix certa furoris Adsit et excussos ratio pulcherrima frenos Ore remordere ac iussis parere lupatis Cogat, eant nulla in praeceps tardante ruina Perque enses et tela immissosque urbibus ignes, Non secus atque olim noto rectore soluti Flammiferi Phaetontis equi, cum foedera rerum Triste chaos veteremque expavit machina acervum Audaci culpa unius votoque protervo, Respexitque suum, Phlegrae post fulmina, telum Iuppiter et missis solvit pater ignibus ignes. Nam, ceu corporis in membris sua munera cuique Sunt data, nec partes oculi pedis aut oculorum Bracchia, non humeri poscunt pulmonis anheli, Sed contenta bonis naturae singula degunt, Sic, animi quoniam varia est vis atque potestas (Una etenim imperio, geminae parere tributae), Cuique suae usurpandae artes, nec sorte movendum Decretoque Iovis praescripta et lege Promethei. Nam perhibent, perfecta hominis compage, Prometheum Continuo admisisse deos ipsumque Tonantem Regali luxu acceptos epulisque paratis. Forte aderant triplices praestanti aetate sorores, Cura quibus mensas struere et dare brutia nigra: Sed patria Logus hanc olim pietate receptam Ambrosiae assuerat divinae et nectaris haustu, Illas lacte ferae Scythicis aluere sub antris. Hic opere eximie laudato atque arte magistra, "Immo age," coelicolum pater "has quoque, docte Prometheu, Adiice" ait, "nec te labor aut cura ulla retardet, Quin opus egregium atque aevum mirabile in omne Tergeminis his virginibus quasi civibus ornes. Sed, ne forte duae (neque enim leve pectoris hausti Crimen habent referuntque Estetea fronte parentem) Omnem animis molem exturbent, praecordia subter Ponito ventorumque dato regione secunda Ferre vices magni praeclaro imitamine mundi; Hanc autem, motos componere sola tumultus Quae sciat et placida late regere omnia pace, Mandatricem operum media procul arce locato." Commento applausere dei, imprimisque Prometheus (Sensit enim quantum aeternis immane caduca Concedant) orat precibus rata dicta manere. Ergo omni exercendae opera et sua cuique facultas Agnoscenda usu et rerum assuetudine certa. Nanque dabunt animos paulatim infractaque iusso Colla iugo dominamque ediscent ferre volentes; Frena tamen retinenda manu pressaeque catenae: Nam neque sessor equo, longa licet arte manuque Edomito, totas ideo concedit habenas, Sed gressus regit et stimulis saepe acribus urget Exploratque fidem et cogit meminisse magistrum. Nam saepe insurgunt domitae et solito arma capescunt Acrius, extremum annixae quasi corpore venae Aut cum deficiente alimento flamma repente Emicuit luce et subita tectum omne replevit. Hoc ubi, dura magis contendere vincla memento Spemque resistendi eripere et compellere primis Impetibus veniam orare erroremque fateri, Dum servata sequi carae vestigia tandem Assuescunt dominae et mandata capescere aventes. Praecipue fugienda procul memorantia culpae Omnis et indecorum turpes fomenta ministri, Nec quisquam sine delectu sine iudice certo Convictu temere cari admittendus alumni. Ipse autem teneris iam tum mihi laetus ab annis Mirari senium et parere monentibus ultro Aetatemque rudem fulcire aetate magistra Ac similem quandoque deos sibi poscere mentem. Nunc multos blande affari atque incessere castis Interdum salibus, modo respondere benigne Omnibus et nullum non tempore laedere dicto. Nam neque compellare isdem sermonibus omnes, Sed bello super atque armis rogitare magistros Bellandi, nautas super aequore, denique laetos Sementum de messe, canes nutrire paratos De canibus, peregre venientes quae loca et urbes, Quos fluvios, quid quisque ignoto viderit orbe, Alteriusque memor facti dictique probator Raro nec ingenue de se nisi nota profari; Quamvis expositae cutis idem animique reposti Et blando illustris famae perculsus amore, Praeferat obscuris Pelidae funera canis Praereptamque sibi laudem gemat acta parentis, Degener haud propria regni virtute parati. Interea servare vicem atque alterna modestus Alloquia et coeptis finem quoque ponere verbis Pluraque narratis audire et condita habere Pectore, nec linguae temere indulgere volucri Aut studio respondendi pellectus inani Denudare palam melius quae multa latebant. Multum adeo placidae comis pellacia vitae Blandaque personae vox maiestate retenta Saepe movent, nec vero alia magis arte tot annos Vidimus (infandum) duro servire tyranno Italiam et pelagi tabo freta marcida Etrusci Volvendisque ducum miserandae stragis acervis: Et dabat occultae documenta haud mollia mentis Ille quidem toto longinqui tempore regni: Sed quotus alterius melior sibi quisque periclo est? Quo magis est reputandum animo, quae denique recti Ipsius vis, tanta potest ubi fucus inanis Tantum umbra sibi virtutis promittere vana Atque animis hominum sese insinuare repostis. Quod siquis nihil ad speciem quod spectet honesti Negligat atque decens nulla non parte requirat, In motu quoque non minimum gestuque virili Ponet et indignos removebit corpore comptus Illecebrasque supervacuas et Gange petitam Luxurie stactam imbellem costique liquores, Iudice vix teneris mare non prohibenda puellis. Nam quid malobrocho et myrrha perfusus olenti Vir praestare queat quique emollire venenis Corpus et Ispanae pellem de more maritae Quaerat? Amat propria spectari laude virilis Forma, nec Assyrium quam se magis optat olere. Est etiam pars vestitus non ultima habenda, Non boream modo uti defendat iniquaque flagra Corporibus dubiasque vices mutabilis anni, Sed quia non aliter fortunae oculisque tuentum Fit satis, et tanta maiestas regia dote Prodita plebeo vilis sordescit amictu. Nam, qui iudicium de se et communia vota Negligit aut metui potius quam quaerit amari, Demens, nec videt imperium popularibus auris Praecipue et solido vulgi constare favore (Qualis erat modo qui regni non ante ruinam Sensit, quam subitis fractus successibus hostis Privato caput exilio rex obtulit ultro) Aut nescit contempta semel vanescere regna Fortunamque quati, male maiestate soluta: Nec vero ratione alia lita templa metallo Quaesitaeque olim ducibus sellaeque rotaeque Tot pictae, tot palmatae sceptrique superbum Insigne et collo pendentes divite gemmae. Sed modus optimus in rebus: tantum extera desit Seu levitas seu luxuria advectusque peregre Ornatus novitasque animo non digna modesto. Nam cytharae cantusque atque enervantia mentem Instrumenta lyrae et priscis quoque tibia probro, Illa quidem mensis interdum adhibenda potentum Virtutesque virum memorandae et splendida facta, Sed non attingenda etiam, aut sine testibus ullis Attingenda domi, nec honor quaerendus ab illis, Sed requies curae brevis ingenioque levamen. Sed neque sub crotalo tenerum latus arte movere Regnator meus et morum quandoque futurus Arbiter Aethiopum discat saltare puellas Atque Agarena sequi molles ad tympana motus, Aetatis licet obprobrio corrupta reclamet Nobilitas choreasque assueti plaudere reges. Nam quid iam miseri non vidimus, impius ex quo Havarus et Gotthis Herulus permixtus et Unnis Et rabies Longobarda et Germanicus Albis Irrupit Latio, fatisque exercita tandem Roma sacerdotum patuit miseranda rapinis, Perque nefas divisa ereptaque venditaque auro Imperia et partes armis variantibus ortae, Atque animi, invidia inflammati odiisque suorum, Externas sibi quaerere opes peregrinaque malle Regna pati quam desertis concedere fractos Partibus et fastus gentilis ferre tyranni. Hinc veluti sordes tota rate plurimaque hausti Aequoris illuvies imum petit atque suopte Sentinam facit ingenio, sic undique culpae Contractae transversum animos egere priores Virtutesque mares corrupit mollior hospes Atque nefas fasque impune et sacra versa profanis. Tantum autem culpasse omnes mirabile non est Nequitiam Venerisque malos damnasse furores: Nam neque deiiciat quod nos pecudum atque ferarum Naturae quicquam magis aut penetralibus imis Excutiens aeque et mentem de sede revellens, Nec tot confluxere aegris mala gentibus unde Atque neces atque exilia atque incendia saepe Regnorum, et simul Europae funesta Asiaeque Arma decennali ducentia quaeque ruina, Heu, male speratis Lacedaemoniis hymeneis. Nam quid ego, veterum repetens exempla, revolvam Tarquinios Appique nefas immane furentis Aut infelicis Messenae tristia bella Virtutesque tot egregias bellique domique Demetri et rarum divinae mentis acumen Spurcicia miseraeque sepulta libidine vitae? Quid Scyllas, quid Medeas, quid Gnosida turpem, Cum deserta etiam post tanto Ispania bellis Monstret adhuc fera foemineae monumenta rapinae, Cum Malatestarum pateant mala, cum tua, Guido Infelix, cum Manfredi miserandus iniqui Exitus et furiis Ianarum exercitus orbis Atque huc atque illuc confusaque saecla ruina? Atque ideo puerum a coetu et muliebribus arcent Illecebris residesque avertunt pectore curas Aut duro illum venatu castoque labore Sylvarum exercentes aut insultibus acris Aemathii, non Gnosiaca contendere cornu Arte rudem visamque procul fixisse volucrem, Non torquere manu validam iuveniliter hastam Aclidaque intorto stridentem aptare flagello. Saepe etiam saltu quatiunt durantque palaestra Actaea pugnaeque assuescunt membra futurae, Sive lacessere opus sive hostem exire necesse; Tum boream aestivosque docent contemnere soles Sub Iove Spartanumque Eurotam ferre decembri, Nec sudore famem nisi nec nisi pulvere somnos Velle pati, et iam tunc invento pascere frugi Naturam modicis contentam et sponte paratis. Atque haec cuncta puer primis mihi regius annis Audeat egregiamque animi vim suscitet usu Virtutemque ultro atque instantes ferre labores. Nam, quamvis sponte ingenii generosus honestum Appetit agnoscitque omnis, tamen aurea si non Accedit doctrina et promovet insita cultus, Aegrescit praeclara habitu natura maligno Paulatim, culpaeque premunt bene pectora nata Atque omnem captum eripiunt, ceu febre gravatus Cum iacet et venis iam se haud capit igneus ardor: Ille tamen panacenque bonam Phoebeaque vina Aversus fugit et sensu contraria poscit Corrupto miser atque odit meliora loquutos. Nec tibi sit solum curae exercere, sed una Delige quos socios studiorum adiungere possis Aequales, quos monstratis puer artibus ante Ire velit contraque obniti intentius acer. Quin etiam pharetraeque leves atque aurea frena Victori statuenda probrosaque praemia victo, Ut quem verus honor nondum eccitat, eccitet aeger Hunc dolor alteriusque humeris splendentia dona, Acceptamque notam reputans secum, aggravet ipse Dedecus et segnem lacrimis sese increpet ultro Incendatque pudore animos et suscitet ira: Qualis, Cecropii Eridani aut prope curva fluenta Ludentis totiensque Nedae vada laeta plicantis, Armento pulsus patrio regnisque iuvencus Moeret inexhaustum exilia et rivalis amari Successus, plagarumque immemor atque laboris Unam secum ignominiam amissosque hymeneos Mente agitat, quernoque obnixus cornua trunco Iam tum hostem vocat in pugnam Martemque lacessit, Ipsam animam dare iam pulchra pro laude paratus. Quod siquando ducem (neque enim non tristibus armis Miscendus iam tum et vallum assuescendus amare), Ergo ducem emissis siquando praeficis alis Atque inimica iubes duro quatere oppida bello, Non illum magno Annibali aut oppone Gilippo, Nec sine pugnacem primis incessere Thracam Auspiciis: Lybiae manus et magis apta vehendis Mercibus Aegypto Venetum est caedenda iuventus, Paulatimque augendi animi et quasi Sarmata falco Ducendus, superando facillima quaeque, gradatim. Nam facile exultantem animum compescere rerum Notitia docilique accessu fertilis aevi, Et quantum humanis hera possit Adrastea rebus, Nec quisquam audax est adeo, praesentia quem non Concutiant horrenda et durae mortis imago, Ante oculos faciem exertantis putridaque ora Sanguine et huic aurae supremum Acherunta minantis. Nam contemnere opes superum et Iovis acta lacertis Fulmina, nec scopuli venientem horrere ruinam, Et nulla ratione enses ruere inter et ignem, Desipere id demum, quamvis plerumque videmus Ante tubam tales et adhuc procul hoste manente Turpia vicino foede dare terga periclo, Nec sufferre oculis venientem cernere contra. Ergo ubi regrediendum homini, quoque usque videndum, Haud quia non cuicunque animanti optabile dulcem Conservasse animam et multis quoque saepe tributum Eximiae laudi fato cessisse ruenti, Nec posuisse leves rumores ante salutem, Sed quod multa dies varius volvendaque rerum Fert series, cum seu patriae poscente iuvandae Officio seu tutandorum forte suorum Vitandaeve notae, turpe est sibi parcere forti Et vitam egregio non impendisse decoro.