CroALa, 2024-05-11+02:00. Nodus MARRASIO.carm-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/MARRASIO.carm-01.xml.
Maffei Veggii Laudensis ad Marrasium Siculum Musa, age, sopitas in carmina concipe vires Ingeniumque tepens, pulcher Apollo, move. Pauca canam nostro vati quem vulnera flentem Saeva pharetrato vidimus acta deo. Ille est Marrasius, quem nostro Antonius aevo Clara Panhormigenae gloria gentis amat. Vade, age, vade; suos solabere, Musa, dolores; Hoc primum nostri pignus amoris erit. Fac etiam ut teneas nostri mandata Catonis, Scilicet hunc salvum nomine adire suo.
Maffei Veggii carmen ad Marrasium Siculum | pro Angelina Quid quereris, quid te tanto maerore fatigas, Spes mea, blanditiae delitiaeque meae? Quid gemis et totiens singultus pectora rumpunt? Quid lacrimis totiens lumina maesta madent? Sume animos, lux nostra, animae pars altera nostrae, Qui vitae arbitrium mortis et unus habes. Sume, age, sume animos, o vita dulcior, o mi Dulcis amor vita carior ipse mea, Pone modum lacrimis, tantos compesce dolores; Angelina rogat: quod rogat obsequere. Heu miseram! Quot dura pii patiuntur amantes! Quantus in insano regnat amore dolor! Quanta est credulitas tenero sub amore, quot ignes! Quam multi gemitus quantaque cura latet! Quis mihi tunc animus, quom te crudelia vidi Facturum in Gaio funera fonte legens? Nec mihi mens, nec vita fuit; labefacta pererrans Ossa tremor corpus debile pressit humo. Pectus erat sine mente, caput sine voce, nec ullus, Hei mihi, in exangui corpore sensus erat. Utque animi rediere, dolor rediere pavorque; Percussit teneras utraque palma genas. Vix tenui duro foderem quin pectora ferro Et fieret nostro sanguine turpis humus: Fecissem aut tristi fregissem colla capistro, Ni tuus ardentem me tenuisset amor. Ah! pudet et dicam: "Quae tanta insania mentem Cepit, ut optares me sine velle mori? Debuerat saltem, si te tua vita salusque Non moveat, vitae tangere cura meae. Dii melius fecere! Tuo si sanguine Gaius Forte cruentatas fons habuisset aquas, Ipsa ego, nulla mora est, eadem per vulnera praeceps Foedassem limphas saucia ab ense suas. Atque ut vos quondam fidi cecidistis amantes, Quorum purpureo mota cruore rubent, Sic fuerat nobis aequali morte cadendum: Extinctos arbor texerat una duos, Fons unusque duos traiectos ense tulisset Et quae nunc vitrea est nunc aqua nigra foret. Vos etiam ut semper memori vivetis in aevo, Sic nostrae mortis viveret altus honos. Haec quoque marmoribus posuissem carmina nostris, Quae caneret molli quilibet ore legens: 'Marrasius propria periere atque Angela dextra; Consumpti cineres hic posuere suos'. Perge ergo ut valeas, vitae spes unica nostrae: Si valeas, nostrae causa salutis eris. Nonne es tu ille meus quo non mihi carior ullus, Marrasius Siculo vectus ab orbe meus? Ille es qui tepidos movisti solus amores, Ille es flammatas qui geris ore faces, Quem quotiens video, totiens incensa videndo Delitias videor laeta videre meas. Ante tuos vultus posuit sua castra Cupido Deque tuis oculis spicula iacta volant. Quae non arderet saevis truculentior ursis, Esset et irato surdior illa freto. Ferrea non ego sum neque sum de tigride nata, At placidus sanguis nobile corpus alit; Nec te crediderim rapidos genuisse leones, Nec rigidum fixo corde adamanta geris. Te clari exornant mores, te vivida virtus, Te decor atque altae nobilitatis honos. Et tibi frons laeta est et amica virentibus annis Ingenuusque tuo splendor in ore sedet. Illa gerit silices et clauso in pectore ferrum, Quae talem imprudens nescit amare virum. Cetera praetereo, sed me tua sancta poesis Movit et ardentes misit in ore faces. Illa animum miro tepidum succendit amore: Saeva pharetrati sentio tela dei. Numen inest cunctis et mens divina poetis, Non laedit vates si movet ira Iovem; Quicquid habent celebres a diis cepere poetae, Quicquid agant sanctis vatibus astra favent. Quod cupiunt docti divorum munere vates Efficiunt; superos in sua vota trahunt. Allicit ut reliquos teneras sic Musa puellas; Si nolint, summus Iuppiter ipse iubet. Tutius est sanctos celebres et amare poetas: Cautius hi sapiunt quid sub amore latet. Cetera turba ferat cupidas in proelia dextras, Vomere scindat humum vel mare navigiis. Hoc proprium est vatum, propria est haec cura deorum, Quid sapit ardentes inscia turba focos? At quia tu nostram potuisti innectere mentem, Laetor in ingenio, clare poeta, tuo. Laetor in ingenio, clare poeta, tuo. Ut quondam Gallo placuit sua blanda Licoris Lesbiaque, ut fertur, grata, Catulle, tibi; Ut fuit Ovidii cantata Corinna, Properti Cinthia et ut Nemesis pulchra, Tibulle, tua; Sic ego Marrasii ferar Angelina Sicani, Aeternumque tuo carmine nomen erit. Hoc unum superest, ut me miseratus amantem Excipias nostros in tua iura sinus. Tu me ardere facis, tu me languere furentem: Causa meae vitae causaque mortis eris; Tu nostrum sidus, tu gloria nostra perennis, Omnia tu nostrae iura salutis habes; Forsitan obducens mihi frontem et lumina fingo Interdum vultus nolle videre tuos. Rectius id factum est meque ipsam cauta repressi, Ut lateant vulgus crimina nostra loquax. Forma fuit teneris semper suspecta puellis, Blanda nocet sanctae forma pudicitiae. Verum, si qua sapit, quod amat sapientius ardet; Saepe quod optaret docta puella negat. Nunc ego per nostrum qui nos flammavit amorem Te rogo perque alti regia celsa Iovis Hanc tueare animam quae in te conversa profundit Quotquot habet blandas, magne poeta, preces".
1. Marrasii responsio ad Maffeum Veggium Maestus eram; veniunt ad me tua carmina, Veggi, Excutiuntque meum dulcia verba metum. Et decies postquam et totiens tua dicta relegi Et quom terdecies, tunc placuere magis. Namque lira et fidibus nostrum venere Camenae Ad thalamum, cithara venit Apollo tua; Et cecinit nivea vestitus pectora veste Pexit et auricomum lucidus arte caput, Quamvis incomptis solet errabunda capillis Tempora et incultas undique ferre comas; Et cecinere tuum, Phoebo saltante, sorores Carmen et alternis saltibus ille canit. Splendida post sequitur coetum Angelina dearum (Splendidior cunctis ipsa deabus erat) Et gemitum et luctus et quem sufferre dolorem Vix poteram excussit carmine sola tuo. Tale tuum carmen, quo me solatus amantem es, Quale fuit, dixit: "Sicilis esse volo". Angela vera fuit, sed non persona locuta Ulla fuit, quamvis Angela ficta fuit. Hos inter cantus subito moribunda resurgunt Pectora, deinde abiit pallidus ore color; Non minor et nostro datur his medicina labori Quam data Romuleis quaeque Sabina fuit. Praeterea ante oculos posuit tua Musa Catonem Et te, quem pedibus sola elegia premit. Antoni vatis divino carmine laeti Aeternam famam saecla futura colent: Ovidii eloquium nec te, lascive Properti, Horrescit, nec si vivus uterque foret. Ante alios alium ponunt sua iura, Catonem, Quem Lex et Musae et sancta Poesis amant. Magna tuis calamis referatur gratia, Veggi: Namque ego servatus carmine teque fui. Dii te perpetuent, cuncta et per saecula laetum Reddant, sint vitae stamina longa tuae Et neu frigescant vires; mihi micte Thaliam Cum cithara et cantu carminibusque tuis.
2. responsio ad Leonardum Arretinum | de laudibus et numine Gaii fontis Non opus est Scithicum senibus disquirere fontem, Quo sub demersis prima iuventa redit. Siccus apud Scithiam per saxa latentia repit, Funditat et limphas ante Senense forum. Hic situs in media fons est argenteus urbe Et tumulus vivis ossibus ille meis. Phoebus ab Eoo roseas quom solvit habenas Mane, videt Gai lumine fontis aquas. Quaecumque hos latices haurit, quaecumque liquores, Et calet in primis et iuvenescit anus. Vidi ego, Nestoreos qui iam transiverat annos, Summersum iuvenis membra referre senem. Sed si forte meis tete iuvenescere sentis Versibus, his limphis uda papyrus erat: Non versus fecere mei, nec inepta poesis, Sed quibus aspersus saepe libellus aquis. Fons hic exornat iuvenes urbemque Senensem; Numen habet: laqueos, retia, mella, iocos, Sanguineos arcus, pharetram flammasque, sagittas Deposuit Gaio candida fonte Venus. Hac satus ulterius nec vult volitare per auras: Exuit hic pennas deposuitque faces; Per turres tantum volitat nec moenia nostra Egreditur; fessus fonte Cupido sedet. Algentes ardent et sunt in amore furentes, Quam primum biberint pocula dulcis aquae. Huc, Leonarde, veni, sacros hausture liquores: Sic iuvenis fies, sic in amore furens. Postquam marmoribus gelidoque in fonte resedi, Plena fuere mihi corda furore gravi. Vellem divini raperent mea corda furores Ad quos me hortaris, dive poeta, tuos. Sed ne intemperiae dubito mea pectora vexent, Ridiculum ut dicar qualibet urbe caput. Si manifesta meam rapiet vesania mentem, Prima salus gelido mergere fonte comas. Nam quem Gorgoneum primo appellare poetae, Hunc fontem Gaium tempora nostra vocant. Cruda voluptatis si quid mea verba tulerunt, Carminibus nostris si qua libido fuit, Laus omnis Veneri detur, omnis gloria fonti: Quos cecini versus, hos mihi dictat aqua. Quid tibi collibuit me inter numerare Tibullos? Credo meas nugas captus amore probes. Si te ego descripsi priscos superare poetas, Me, licet immensus, numquam fefellit amor; Nec quia laudarit decepta est lingua, sed illa Nescivit laudes, accumulare tuas. Postremo, ne longa trahar per devia, sacros Hic superat fontes numine, melle, ioco. Huc, Leonarde, veni, suaves hausture liquores: Sic iuvenis fies, sic in amore furens.
3. Hecatombe ad Karolum Arretinum Credebam Gaios latices coluisse Camenas, Solum quae canerent impare dicta sono; Horrendas acies horrendaque proelia cerno, Karole, quae dictas his madefactus aquis. Armatae veniunt, mirum est, e fonte sorores, Intrant et thalamum splendida turba meum. Secum blanditias lascivaque verba ferebant Otiaque et plausus delitiasque prius: Consuevere comas niveis ornare ligustris, Cingebat frontem fulva corona suam; COnsuevere caput viridi connectere oliva, Stabat et auratis vestibus arte nitor; Aurea per flavos serpebat spira capillos, Ornabat nitidas candida gemma manus. Nunc clipeos hastasque ferunt parmamque sudemque Pilaque; sunt manibus tela verenda suis. Carmen voce gravi me me offendere canentem Ranarum et murum bella timenda Iovi. Dum legerem timui Meridarpaga Borborophontes: Ut timeam maior sollicitudo fuit. Obstupui medius galeata per agmina murum: Territus hinc ranis, inde deabus eram. Nec me interpellant nymphae tua dicta legentem; Talia perlectis una locuta fuit: "Karolus udus aquis et nostro numine dignus Pollicitus centum est caedere rite boves. Bos ubi centenus? Quando centena dabuntur Munera? Vota dei persoluenda volunt. Ipse boves habeat centum totidemque capellas Atque sua irroret iugera sola Tagus. Nos volumus cantet titulos et numina nostra, Quom testudineam pulsat Apollo liram. Centum elegos faciat, centena poemata nobis Poscat et accipiet grandia dona sinu". "Accipite hos, dixi, seque hoc absolvite voto: Centum elegos pro se composuisse libet". Illa refert: "Sua sunt gratissima carmina nobis, Sunt et apollineis illa canenda sonis. Lauro ornandus erit, nisi sit quod serta corymbis Laurea nique hederis vincat honore comas". Inde abiere omnes et me sibi multa volentem Quaerere destituunt diffugiuntque thorum. Centum elegos una petierunt voce puellae; Centum elegos placida scribere mente velis. Karole, rivus aquae manat qui fonte Senensi Nec tibi nec cuiquam despiciendus eat. Tarquini coniunx Gaios libasse liquores Fertur et ante alias facta puella proba est; Hinc proba quaeque fuit primaeva aetate puella Et Tanaquil primo Gaia vocata fuit. Hunc Gaium vocitant certe a probitate sororum Fontem, quem celebrant numina sacra novem. Karole, crede mihi, non haec sententia nostra est: Quae cecini foliis verba Sibylla dedit. Obsequere interea, quamvis tua carmina Homerum Spirant et quamvis numen Homerus habet. Namque polita nimis nimis et limata fuere Carmina Phoebeo suscipienda sinu. Certant Virgilio, sunt et certantia Homeri Versibus et certant si qua Tibullus habet. Sive Helicone tui fundantur saepe capilli, Sive caballina sparserit unda pedes, Seu iuga Parnasi spatiere per ardua montis, Sive per Ascraeos iveris ipse lacus, Sive habites villas aut florea rura pererres, Sive suburbanas legeris arte rosas, Sive ubicumque velis requiescere, protinus illuc Adveniet celeri quaeque Thalia pede, Ut timeam Gaio repetant te fonte relicto Atque habitent pectus turba decora tuum. Musas nec metuas, nam si te linquere vellent Et Phoebus fugeret, te Nicolaus amat: Hic habet et Musas et mille poemata, mille Historias, priscos et bene noscit avos. Eia agites, postquam cecinisti parva sub antro Maeonio, Antiphaten! Eia Ciclopa agites! Non facile est clarum quicquam componere, siquis Neglexit primo scribere velle iocos. Non pelagi tumidos fluctus secuisset Iason, Is nisi per tenues saepius isset aquas; Qui postquam medium sulcavit nauta profundum, Auratae ad patriam vellera vexit ovis. Cortice populeo ni sese armasset Achilles, Fixisset timidas ni prius ille feras, Vulcani tam magna humeris numquam arma tulisset, Sanguine ab Hectoreo nec rubuisset humus. Muribus et ranis nisi praelusisset Homerus Iliadi, magnum non cecinisset opus. Et postquam eloquio cantasti parva rotundo, Adgredere aeternam, te precor, Iliadem. Ulterius proprias non vult errare per urbes Maeonides, Tuscas vult habitare domos. Ilias, antiqui quam nescivere poetae Transferre et Latiis edere quippe novam, Mavult in linguam per te migrare Latinam Quam velit Argolicas nunc habitare casas. Te petit iste labor, tibi gloria summa relicta est Sitque humeris validis sarcina grata tuis. Sed prius his nymphis placida parere decorum est Mente: fac extollas nomen ad astra suum. Centum elegos una petierunt voce puellae; Centum elegos placida scribere mente velis.
4. ad Angelinam Cornelianam | ut Cornelio indulgeat ob pestem Senas fugienti Cornelius, dirae pavidus formidine pestis, Se miserum! dixit: "Terra beata vale! Angelina vale tuque o formosa valeto Eva et convaleant gaudia nostra Senae!" Cornelius mortem fugitat, non ut sibi vita Carior est oculis, Angela pulchra, tuis. Se cruciat fugiens et te te hac lege relinquit: Quam primum salvas velle redire Senas. Angela, candentes libeat mactare iuvencos Atque boves aris multaque tura crema. Cornelius salvus redeat vivatque saluber; Cornelio salvus sospite semper ero. Ut tibi servetur, te, Corneliana, reliquit; Tuta manes: nullo tempore numen obit. Vive, puella, annos ut Nestora vincere possis, Vincas Tithonum et Laomedontiaden. Et postquam totidem tu, lux sua, vixeris annos. Non maculet roseam foeda senecta cutim Et niveis semper sint candidiora ligustris Pectora, sit semper Cornelianus amor.
5. ad Evam pro Sabino Siculo Eva, vale, quondam mea lux, mea vita, voluptas; Cornelius valeat, fidus ubique comes. Servus eram laqueosque tuos et vincula solvo, Ut pedibus collum nulla puella premat.
6. ad Margaram ut Fabritium redamet | et Grifo Siculo in amore non respondeat Margara, siquis erit merito tibi dignus amari, Fabritius cunctis anteferendus erit. Omnibus ex rebus sunt elicienda vetustis Quattuor, et praestant rebus honore novis. Primum erit ex illis, quem flexo poplite adores, Qui laqueo illaqueat colla fugacis, Amor. Consule Fabritium et tu nosces cetera, namque Dimidiam nostri detinet ille animam. Pone novum et veterem repetas dulcedine amorem: Cantabunt laudes carmina nostra tuas.
7. ad Evam pro Sabino suo Esset apud Latias formosior Eva puellas, Pectora ni glacie frigidiora forent. Algentem video sese noctuque dieque Et friget quotiens itque reditque via. Ignibus Aetnaeis maiores pectore flammas Ardentesque faces corde Sabinus habet. Frigida, quid dubitas manibus disrumpere pectus? Carior est facies, quam sibi vita, tua.
8. ad Evam puellam pro Sabino suo "Postquam limato iecisti spicula ferro, Audes 'quis moritur?' dicere cruda mihi. Quis moritur? Pulchrae moritur dilector Evai. Te miseram! mortem Siciliensis obit. Mortuus hoc tumulo tam dira morte Sabinus Claudetur; lacrimis funera flebo meis". "Si lacrimis te flere iuvat me claudier isto Marmore, ut aeternum nox premat una duos. Aut ego cum lacrimis animam revocabo Sabini, Postquam coniungam nostra labella suis, Aut superincumbens moriar consumpta dolore Et quem non vivens mortua habebo virum".
9. ad Petrum Victorinum pro Fabritio | suae animae dimidio Si maiore opera celebres clarosque poetas Aut elegos coleres, doctior ipse fores. Vellem te Musis dulces adhibere labores; Cures ingenium nobilitare tuum. Aeterni vates, aeterno carmine laeti, Aeternam famam saecula cuncta tenent. Sed si alio te ducit amor et pectora torquet, Si illaqueat mentem pulchra puella tuam, Ut facilem reddas versu nugeris amantem Et dominam flectes calliditate metri. Omnis carminibus donata est, Petre, potestas: Mitescunt duri saxea corda viri. Si tamen aeternos velles conscribere versus, Virgilium ante oculos nocte dieque tene; Si tu lascivas velles vocitare Camenas, Nasonis primo sit tibi nota domus.
10. ad Barnabam studia humanitatis deserere volentem Qua monitus fueras mihi dulcis epistola ad aures Venit, ab ornatis verba legenda viris. Scriptum erat in primis: "Barnabeu, trado salutem Ad te ego Petrucius, comis amice, meam". Non dubito is faciet limato te atque vetusto Eloquio ad priscam protinus ire viam. Flecteret immitem quo quondam capta noverca est, Hippolytum Phaedra et mortua nulla foret. Si Phalaris quemquam vellet comburere tauro, Voce sua accensum extingueret ante focum. Proposito affixos poterit deflectere divos Deque tuis humeris solvere, Phoebe, liram. Sed risu dignam volui prius ipse fabellam Scribere, et attendes carmina mixta ioco. Cur sereret nullas segetes quaesivit egenum Dives; respondit: "Semina quisque serit. Tempestate alia pauci sulcare solebant Horrebamque famem, frigora longa, sitim. Tunc ego fortis humo mandabam semina, laetus Excepi fructum ac aurea poma simul; Nunc potero ad tantas aliorum vivere terras, Dulcia vina bibam, dulcia mala legam". Dives ad haec: "Propriis implebunt horrea granis Agricolae et frugis quisquis avarus erit. Adventante hieme et longaevo frigore noctis, Tu sine pane bibes pocula tristis aquae". Despexit ditem cautum sententia egeni Atque urgente fame mortuus ille fuit. Non aliam poteris causam praebere roganti Quam de fruge habuit dives ab agricola. Audes humanis studiis indicere bellum? Indignum facinus tempora nostra vident! Monstra quis haec credat? Medias sitibundus ad undas Non bibit, ille vorax despuit ore cibos. Temporibus primis tu solus in urbe colebas Rhetores, et quamvis nullus in urbe foret, Pauperie tunc dives eras, nunc copia egenum Te facit: affluxus rhetoris ipse nocet. Non opus est monitu, quom te Andreotius ardens Admonuit: placidos edidit ille sales. Si a se discedis, tu te discedis ab ipso Deque viro armato factus inermis eris. Si studia atque artes fugies tu pectore nostras, Ex Erebo infernas ipse vocabo deas, Non nisi Tisiphonen et Tisiphonesque sorores, Aut si quid Stygio gurgite peius erit. Irruet ante oculos Furiarum turba; timebis Flagra dei inferni et milia, crede, faces. At si non fugies, sacras vocitabo Camenas, Aut si quid coelo dignius esse potest; At si non fugies, suaves opobalsama odores Spirent et violae, spargat et aura crocos. Aut repetas Musas aut tot pellemus ab urbe Rhetores, et primas ique redique vias.
11. ad Mauritium Lutium ut suae nuptae | primos flores decerpat Tonia formosa est et sanguine clara parentum Et veterum fama est nobilitata patrum. Quando puella uterum matris delinquit et aura Vescitur, adventant Iuno, Diana, Venus. Iuno thorum speciemque Venus, sed Luna pudorem Affert: quaeque suo munere donat eam. Luna verecundo depinxit in ore ruborem Et posuit capiti sidera bina suo. Haec ubi facta, Venus nitidis arrisit ocellis Et dixit: "Rutilas spargo per ora rosas". Et triplici dono donata est virgo pudica: Connubio stabili est tradita Mauritio; Et manibus divum facta est Antonia sacris Splendidior speculo candidiorque nive. Felix ante alias tanto exornata marito Quae thalamum intrabit splendida nympha tuum! Festina hibernas secum consumere noctes Et matutinas collige prime rosas!
12. ad Aeneam Silvium responsio Non hilarem accipiat meme Trinacria tellus, Ni dedero Aeneae carmina mille prius. Verbula quae niveo tu vis mea marmore pingi Sunt tectura piper, cinnama, thura, crocum. Versibus ornasti tantis Marrasia Tempe, Ut me immortalem longa papyrus agat. Nugas non agito, nisi sint mea plena furore Pectora: tunc scribo quom venit ille furor. Silvius Aeneas cantabitur atque decora Picula et alteruter carmina nostra leget. Ipse vale et laudes si mille optaveris, ora Ut cito diripiat pectora nostra furor.
13. ad deas aquarum Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus Incipite et Venetam correvocate meam. Et te cymba, precor, nostrum quae ducis amorem, Quam modo puppis aquam nunc tua prora secet. Cymba, redi subito; nam te rediisse iuvabit: Lignea quae modo sis, aurea puppis eris. Fluminaque ad proram veluti nunc saxa rigete, Ut redeat lasso remige cymba suo. Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus Incipite et Venetam correvocate meam. Dicite Hamadryades et rustica numina clament: "Clausum iter ad Venetos, clausum iter ad Venetos". Semper Hamadryadum coluit qui templa puerque Navit qui latices saepius ipse fui. Exclament omnes et concava saxa vocabunt: "Clausum iter ad Venetos, clausum iter ad Venetos". Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus Incipite et Venetam correvocate meam. Tu, Neptune, velis extollere ad astra procellas, Territus ut fugiat nauta pericla maris, Aut tenui astrictum mare sit glacieque geluque, Ut neque sit remo nec via tuta pede. Tunc tibi, Neptuno, niveum mactabo iuvencum: Gnosia, si libeat, Gnosia vacca cadet. Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus Incipite et Venetam correvocate meam. Te, Venus, humanos superant si fata dolores Adversa, in saxum si mea membra rigent, Oro, animam e nostris fugientem siste medullis, Neve anima primum corpus inerme ruat. Sed praesens facilisque meo succurre dolori; Corruet ante tuos candida vacca focos. Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus Incipite et Venetam correvocate meam.
14. ad Franciscum Tallonum, qualem puellam | cantari dignam eligere debeat Ferrariae, | tibi puellae amantis mores describuntur Pestis ab Etrusca postquam me depulit ora, Ingenio et Musis et sine amore fui, Et raucae nostrum ranae excussere cerebrum, Quae Patavi fines et loca spurca natant. Tris inter medicos vigilavi squalidus annos, Hippocraten legi non sine rege Arabo. Expertus varias herbas variosque liquores, Aegrotis didici ferre libenter opem. Interea nullo caluerunt pectora amore, Saeva nec iniecit spicula acerbus Amor. Nunc ego limosas timeo algentesque paludes Inviaque et steriles undique stagna lacus, Ut dubitem in saxum subito mea corpora vertant, Neu rigeant veluti frigida corda nives. Cum, Francisce, tibi divum non defuit umquam Ingenium versus atque decoris item, Cum relegis nostros atque oblectaris eisdem Versibus, et nugae cum placuere meae, Ut redeant primae citharae Musaeque priores, Nunc tibi arundinea est quaeque petenda palus; Fluminaque et rivi, fontes et stagna petantur Et quoscumque locos splendida nympha colit. Saepe inter salices nymphas errare videmus, Saepe inter calamos, saepius inter aquas. Excerpenda tibi nunc est ex vallibus istis Nympha decora meis saepe canenda sonis. Hos habeat mores: mentemque animumque modestum, Nec modo sit facilis, nec modo cruda nimis; Gaudeat interdum me praetereunte, revolvat Interdum faciem dissimuletque suam; Nec me discruciet quotiens me viderit illa, Laeta nec ex abitu saepe sit illa meo; Illa mihi facie nitida vultuque sereno Rideat, ut nostrum bulliat igne iecur; Illa Medusaeo nec me respexerit ore: Sim velut Aglauros, frigidus unde lapis; Me flentem si quando etiam tristemque videret, Se mitem atque hilarem praebeat illa mihi. Hanc mihi si dederis divam, Francisce, puellam, Mille elegos fingam conficiamque sibi. Hoc mihi natura est: nisi sim devinctus amore, Nulla fluunt nostro carmina docta sinu. Nec tibi deficient ex nostro carmine, laudes Atque mihi aeterno tempore amicus eris.
15. de transmutatione ac laboriosa amatorum vita | ad Medusam divam puellam Quam timui, ante meos oculos obiecta Medusa es Et mea tu laqueo colla superba ligas. Scis, renui faciemque tuam mihi saepe minantem Extimui et mores insidiasque tuas. Quid, si te fugio, me firmius ipsa catena Stringis? Si redeo, me quid iniqua fugis? Tu quotiens nostros mutasti carmine vultus? Tu quotiens oculis pectora tota tuis? Saepe ego vipereos sumo cervice capillos Oraque terna humeris stant rabiosa canis; Saepe fui mitis, tenero mansuetior agno Et mea caesaries aurea saepe fuit. Ah quotiens stabulis foenum paleamque momordi! Excubui quotiens more timentis apri! Me celerem quotiens texit fumaria vestis, Nec mihi pistori ianua aperta fuit! In me praecipites veniunt qui moenia lustrant, Pervigiles cursant in mea crura canes; Teque iubente canis mea sumpsit imago figuram: Quem lanient hostem non habuere canes. Efficior tener atque macer, pinguissimus; adde Uno eodemque die vir, puer atque senex. Quid referam? Convertor amans in mille figuras Quaque die et totidem nocte silente novas. Brachia tu quamvis mutasti et corpora nostra, Non animum poteris, blanda Medusa, meum. Contribuere mihi nascenti sidera legem Et connexa pari fila fuere manu, Ut numquam sine amore velint mea corda manere, Seu Paris ipse mihi, seu mihi Nestor ero. Ergo si quis erit qui me prohibebit amare, Ixionis poterit sistere nempe rotam, Tantaleamve sitim poterit sedare famemque Vulturis; impleta vasa ferentur aqua. Brachia tu quamvis mutasti et corpora nostra, Non animum poteris, blanda Medusa, meum. Te propter quotiens faciem percusserat imber Dempserat et capiti tegmina nostra furens! Saepe per ardentes movi vestigia soles Et redii hiberna quam madefactus aqua; Saepe mihi placuit ventis committere navem, Saepe suam venti commaculare fidem. Mobilior quamquam tu sis quam ventus et unda, Cur tamen in te una stat mea fixa fides? Herculeos sibi quisque animos assumat amator, Damnaque sub domina deteriora feret. Ipse ego pro nihilo facio, mihi crede, labores Herculis: ingredior Tartara mille vices, Tartareusque canis, superas extractus ad auras, Venit et extimuit meque meamque manum; Et Furiae infernae me cognovere furentem Et mirata meum dira Chimaera caput. Ad me confugiat Stygiam transnare paludem Qui cupit, inferni si bene nescit iter: Notum iter et sedes et quae sub nocte volantes Perpetiuntur aves et vada, cymba, Charon. Vix poteram prius ipse leves sufferre labores, Nunc graviora libens et leviora puto. Nulla subest illi potior medicina labori, Quam veniat, domina, sub dicione tua. Ah, quotiens volui committere lumina somno! Fugerat at somnus lumina clausa meus. Ante tuos postes noctem vigilavimus omnem; Praeterii ante illos lumine mille vices. Si qua datur somno requies, si lassa quiescunt Membra thoro, in mentem blanda Medusa venis. Aestivus quotiens dum sol exureret agros, Intrarunt guttur pocula nulla meum! Multotiens sine pane diem consumpsimus omnem, Vexabat quamvis viscera nostra fames. Consueram lacrimas nullas perfundere, sive Mortua mater erat, vel meus ipse pater; Unde sit admiror mihi nunc data copia flendi. Non nisi sunt lacrimis lumina plena meis. Iuppiter, ut fama est, periuria ridet amantum, Sic lacrimas ridet nocte dieque meas. Totque fui postquam poenas ego passus amaras, Tu nostri luctus es miserata graves Et mihi dixisti: "Relegas quid epistola dictat Nostra brevis, quam nunc aurea fila ligant". Tunc ego: "Complures oculos quam pastor habebat Argus, quam coelo sidera nocte micant". Et subito, nivea vestitus pectora veste, Nocte sub obscura prata secanda peto. Luciferi ante ortum felicia gramina legi Quae fuerant atro sanguine tincta lupi; Et mihi per gelidos campos quaesita cicuta est Et quae cantantes adiuvat herba manus. Quin etiam ad tumulos media sub nocte resedi Et traxi digitis virginis ossa meis. Per similes artus facta est tibi cerea imago Et cordi infixa est ferrea fortis acus. Suppositum Veneri Martem cum vidimus omnes, Collecta artifici profuit herba suo. Tunc incude faber ferii et fornace metallum Excoxi et factus anulus inde fuit. Quantum in amore valet tu scis, mea diva puella, Aureus hic nostra circulus arte cavus. Namque obscura die facta est nox clarior omni, Qua concessisti gaudia cuncta thori. Tecum si possem tales consumere noctes! Nox aeterna, veni; lux reditura, fuge.
16. congratulatio de pace ad Leonellum Estensem Non nisi de sancta volui, clarissime princeps, Pace loqui nostris versibus atque iocis. Pax tranquilla tuos populos sine fine tenebit: Tu pius et verus pacis amator ades. Fortis es et iustus non iusto tempore princeps, Quem tibi subiecti numinis instar habent; Tu iuvenis natu, sed prudentissimus heros, Tu regis imperiis regna paterna tuis; Atque ita tu populos, cives gentemque gubernas, Ut videare tuis anteferendus avis; Atque ita tu cunctis dignos largiris honores, Ut te divinum quilibet esse putet. Est opulenta viris urbs haec Ferraria multis: Hospitium pacis te duce semper erit. Non minus et patris semper fuit aucta triumphis Tellus finitimis invidiosa locis. Hesperia de gente truces mortale duellum Expleturi hostes hic habuere locum. Indixere diem pro se sibi quisque tyrannus: Armati veniunt ad fera bella viri; Dumque animus dubio, dum mors vicina videtur, Divisit sapiens proelia voce parens: Quos neque magna ducum nec magna potentia regum, Hos potuit genitor conciliare tuus. Adde quod et Latiis erat exitiale periclum Urbibus et multis bella futura malis, Et populi atque duces accingebantur ad arma Atque erat Italicis una ruina deis Ni pater illustris tecum posuisset opimam Pacem inter Venetos anguigerumque Ducem. Conticeo proavos quibus exornaris ab aevo, Unde Estense genus, quis, Leonelle, parens. Magnum opus et magnas res scribere non sine magno Ingenio et nostrum quam puerile vides. Sed si forte meum nunc fortunatius esset Ingenium, canerem teque tuamque domum. Gaudeo quod studiis, rarum est hoc tempore, princeps Deditus humanis clarus et eloquio es. Maecenas obiit, simul oppetiere poetae; Sed tibi nascetur, dive, poeta tuus. Est opulenta viris urbs haec Ferraria multis: Hospitium pacis te duce semper erit. Est Baccho Cererique etiam gratissima; Phoebus Hanc amat hancque colit hancque tuetur Amor. Tantis culta deis visa est mihi dulcis; amavi Hanc urbem, placuit mosque genusque suum, Ut nulla sub parte poli perpessus iniquas Tot fuerim poenas totque timenda mala. Res mira, et nostris non est audita nec ullis Temporibis, volui quot fera bella pati. Audi et vera leges quot sunt discrimina amantum Quotque viae et quantis subdita vita malis: Pro nihilo faciunt et mille pericula, mille Mortes atque volunt mille perire modis. Haec mihi nota via est per quam vestigia movi Saepius et vidi quam sit amara via. Si tantis adiecta malis est vita, voluptas Una subest illi, quae mihi pluris erat; Haec erat ut facerem placidam facilemque puellam, Ut veniat domina sub dicione mea. Post multos luctus, lites saevosque labores Pax tranquilla fuit non habitura modum. Et iuvenes pacem retinent pacemque puellae: Si quid agunt, pacis omnia plena vides. Pax tranquilla tuos populos sine fine tenebit: Tu pius et verus pacis amator ades.
17. de ortu, obitu et vita larvarum | pro Sucino Bentio suo | ad Nicolaum Marchionem Estensem Larvati dicunt, princeps animose, salutem, Marchio, quos genuit desidiosa Venus. Nos uno partu, nulli coniuncta marito, Parturiit caeca lucida nocte parens, Et nobis geminas facies oculosque quaternos Confinxit celeri composuitque manu. Hinc Lachesis timuit cuicumque revolvere fila Per geminos fusos per geminasque colos. Fata deam flentem sunt et miserata timentem Et statuere uno funera nostra die. Tandem nostra parens divos et fata rogavit, Nec potuit lacrimis fata movere suis, Sed sibi deflenti nos concessere renasci Postque mori, annalis conficiendo iocos. "Vita brevis sit, laeta tamen, sat mensibus unis, Dixere, ut Lachesis stamina pauca neat. Larva oculis oculos comedat digitosque nitentes Cum digitis, crescat semper edendo fames. Protea Vertumnumque patrem Dryopemque sequantur, Censores habeant undique mille senes Et dicant quaecumque velint impune loquentes, Sive iocosa velint, sive pudenda velint. Bacchus avus: celebrent sua dulcia templa nepotes Larvati, epotent munera lauta patris". Cum spatium vitae breve sit, Venus ipsa medetur Huic morbo cantu, saltibus atque lyra; Et nos edocuit citharam sua verba sequentem Artificesque pedes organa docta sequi, Et iussit nos tela pati, quaecumque Cupido Coniceret: nobis dux fuit ipse datus. Nos monet hoc versu noctuque dieque canendo (Aspera non illi vox neque rauca manet): "Si vixit paucos, multos si vixerat annos, Saxeus ille fuit, qui sine amore fuit. Nil Iove maius erat, nil et Iove maius habetur: Coepit amare puer, nec sine amore senex". Sed quoniam nobis est vita brevissima, ludos Ipse velis, festos et celebrare dies. Marchio concelebra, heroum clarissime princeps, Qui laeta efficient funera nostra iocos. Formosae pulchraeque petant tua tecta puellae, Est quibus aurata et candida vestis honos, Et cunctae Veneres, tua quas Ferraria nutrit, Et si qua auratis vestibus una decor, Ut digitos digitis possint coniungere nostris, Ad citharam ut possit quaeque movere pedes. Haec si praecipias, ex Gaio fonte Camenas Traducam ad clari brachia longa Padi. Maiorum laudes, titulos et gesta tuorum Illustremque domum et te, Leonelle, canam. Dii tibi dent quaecumque velis, quaecumque rogabis: Asper qui fuerat sit tibi mitis Amor. Dii te perpetuent, cuncta et per saecula laetum Reddant, nec subeat vita beata necem. Unum oro: nostros iocundo lumine versus Perlege; Sicanios incipe amare viros.
Nicolaus Marchio Estensis | ad Succinum Bentium et Marrasium Siculum Vos laetis oculis, laetis complector et ulnis, Laetitiae nati laetitiaeque patres. Vos pax dulcis alit placidusque per otia risus, Vos iocus et ludus, vos comitatur amor. Talis nostra deos Ferraria fertilis optat, Cum lascivus ager urbsque canora salit. Non ego vos claros obscura nocte creatos Crediderim: melior iactat origo suos. Nam vates celeber, tragici decus ordinis, olim Aeschylus in scaenam multa notanda tulit, Inter quae larvam mimis pulchrosque cothurnos: Sic locupletat eam versibus atque habitu. Hinc personatae primum sonuere Camenae; Nutriit ast larvas insidiosa Venus. Palpat amans, loquitur tractatque licentius artem, Dum larva, ut clipeo, retia operta iacit. Nec minus antiquus larvam tibicen habebat, Quom festos coluit maxima Roma dies. Larva oritur ceu myrrha, croci, rosa, lilia, odorae Ceu violae: cessant tempore quaeque suo. Pectoribus tacitis generosi vivit amantis, Pascitur haec venis, cordibus ipsa viget. Ergo patres nacti tales, his moribus alti: Ad nos non pudeat ferre gradum propius. In primis magno veniens Ugone parente, Quem Phoebus lustrat quemque Minerva colit, Insignis Succine veni, comitante poeta Marrasio; Musis regia nostra sonet. Ocius hic adsint ornatae faxo puellae, Narcissi plures cumque Helenis Parides. Cantibus et cithara saltus agitate decoros, Ut satyri cunctos exhilarate choros, Virgo senex vir nupta, ioco invitante procaci. Huius laetitiae quo meminisse queant, Intentus cunctos citat, ecce, Cupidinis arcus: Si fugiant, laesus vulnera acerba dabit. Is namque imperium terris exercet et undis Inque deos omnes: sola Minerva vacat. Huius signa subit quisquis victricia miles, Membra senex fiet, ast animo iuvenis. Dum sinit ipsa dies, dum vestra decentius aetas, Carpite iocundo gaudia plena sinu. Aspicite ut celeres serpant ad tempora cani, Quis modo caesaries flava nimis fuerat. Aspera mox veniet dapibus regina severis, Quae luxum frangat, corpora tota domet, Urgeat edicto sensus frenare petulcos, Ferre sitim et duram viscera nostra famem, Post cantus lacrimis sanctos audire prophetas Et nudo ad templa saepius ire pede Atque oculis castis alienam cernere nuptam, Stringere labra simul nullaque vana loqui. Dum datur ergo animis manifesta licentia vestris, Lascivum moveant ora, pedes, oculi. Dulcior interea gnatus pia cura parentis Sit Leonellus ovans saltibus atque ioco, Promptior ut Musas ac Pallada deinde revisat: Intermissus enim fit labor ipse levis.
18. ad Guarinum Veronensem virum litteratissimum Postquam tu nostris respondes, dive, tabellis, Postquam complacuit nostra Camena tibi, Gloria Marrasio dabitur non parva Sicano Atque futurus bonos non mihi parcus erit. Omnia quae veteres nostri scripsere Latini Carmine, prosa etiam, cuncta, Guarine, sapis; Nec minus et Graias inter doctissimus artes, Sive velis prosa, carmine sive velis. Adde quod historias scripsit quas doctior Argis Plutarchus transfers et meliora doces. Non ego descripsi quam prima theatra colebant Larvam, sed quam nunc regia quaeque tenet. Si primos ortus primaeva ab origine vellem Scribere, principium tunc mihi Tespis erat. Post Tespim palla cum mimis atque cothurnis Aeschilus ad nostri tecta secundus eat. Tunc me oblectarent dicentem haec omnia, sed nunc Faece nihil calamos ora peruncta iuvant. Idcirco mimos, scaenam grandemque cothurnum Praeterii: non hos fabula nostra colit. A me tibicen, populus spectator et omnis Tibia praeterita est praeteritaeque tubae; Sed ne cui dubio foret haec mea larva legenti, Personae alterius tempora et arma canis, Quae, veluti flores quando cecidere, moritur. Larvatus moritur, quom sua larva cadit. Nil moritur, cessare suo si tempore dicam Nonque mori: cessat ceu rosa quisquis homo. Quam mihi misisti larvam, sine matre novercam Ipsa habet et plures est sibi nacta patres; Quam tibi, nullus inest genitor, sed candida mater Mitior atque illi nulla noverca fuit. Ipse meam tuque ipse tuam iungamus utrasque Coniugioque adsint Bacchus et ipsa Venus. Ex his ambabus nascetur filius unus, Monstrum, quod vultus continet ante retro. Haec iocor, haec habui festis aptanda diebus, Officii ingratus ne ferar ipse tui. Maxima carminibus referatur gratia, namque Perpetuo vivent carmina nostra tuis.
19. ad Kyriacum Anconitanum | rerum vetustarum indagatorem diligentissimum Si qua fuere virum divina epigrammata saxis Insculpta obscuro nomine, clara facis. Tanta libido animo veterum monumenta videndi Fixa tuo, ut mundus area parva fuit. Hinc tibi praeclaro Musae arrisere Latinae Hincque tibi Argivae mille dedere iocos. Comis es et frugi vel sancto dignus honore, Kyriace; hinc larvas accipe, amice, novas. Illis siquid inest crudum aut non auribus aequum. Si qua iuventa illis nunc videatur iners, Id reseca, sive ipse tua fac arte senescat, Iocundo ut possint lumine verba legi. Kyriace, hoc pacto capias munuscula nostra, Ut mihi larvato tu comes esse velis.
20. ad serenissimum ac invictissimum principem | Sigismundum Ungariae et Boemiae regem | nec non Ramanorum Caesarem semper Augustum | congratulatio de assumpta laurea et exhortatio Temporibus diris laetor tibi, maxime Caesar, Postquam serta tuum circumiere caput Et fasces meriti vetus et diadema priorum, Frontem etiam cinxit fulva corona tuam. Hoc facinus clarum, quod non potuere Latini, Complesti, Romam quom tetigere pedes. Italiam confectam odiis et ad arma furentem Venisti atque etiam ad bella cruenta ducum, Auspiciisque tuis tranquilla pace relinquis Tu Latios populos, oppida, rura, focos. Maecenas studiis cum sis et Iulius armis, Augustus pacis totius orbis eris. Si claro voluit Maecenas vivere versu, Aeternus versu maluit esse deus, Quam sua membra forent in duro sculpta metallo, Aurea sive forent aenea sive forent. Sciverat aeternos homines non posse metallum Efficere, historicus sive poeta facit. Extinctus merito maiori est laude canendus Maecenas, vivus quam fuit ullus Otho; Illius extincti nomen delere senectus Non poterit, vivus mortuus hicque fuit. Humanis studiis quom sis ornatus et armis, Arma tenes: defit qui tua gesta canat. Numquam animo heroes, numquam ardua facta deorum Scribere, non umquam fortia bella fuit. Horridus in primis strepitus, concursus equorum Audax, dirus erat sanguinolentus eques. Ipse ego te postquam vidi, invictissime Caesar, Mutavi mentem propositumque meum, Unde elegos, lusus et mollia carmina linquam Cantaboque pari regia bella pede. Nulla dies nostro fuit hac iocundior aevo, Qua tibi nunc dico: "Maxime Caesar, ave. Maecenas studiis cum sis et Iulius armis, Augustus pacis totius orbis eris. Restat ut hunc mundum discordi lite cadentem Concilies: nam te sidera et astra vocant. Parendum est superis, quorum terrena potestas Numine et augurio consilioque datur. Humani generis fatum pendere videtur, Imminet et cunctis summa ruina deis. Ergo, age, discordes animi iungantur in unum, Ne in priscum redeant tempora nostra chaos. Dissidia et lites et tot discrimina postquam Dempseris ipse tua, maxime Caesar, ope, Tum genus et proavos et felicissima patrum Nomina teque prius et tua gesta canam".
21. ad Panhormitam divum poetam, ut solvat | problemata quae ei Venus ante oculos adiecit: | unde est <ut> unus gallus centum gallinarum sufficiens | fututor sit, centum homines non unius feminae; | alterum ut pulcherrima puella uni paediconi | superabundans sit, milia vero epheborum vix sufficiunt Siquis erit Latio, qui possit solvere nodos, Quos mihi subridens attulit alma Venus, Ipsus eris, sacrum calamum cui cessit Apollo Et citharam suavem et, sancte poeta, lyram. Centum gallinas cum gallus pressitet unus, Gallus sufficiens omnibus unus erit; Non satura est centum mulier nec lassa priapis, Comperta est dicens femina nulla: "sat est". Una supervacua est etsi pulcherrima virgo Robusto iuveni, si foret illa Venus; Si teneros centum quis paedicaret ephebos, Milia si veniant, non erit ille satur. Unde est orta animis tantum diversa voluptas? Si sapis, ornabunt myrtea serta caput. Haec Cytherea mihi solvenda aenigmata mandat: Ni faciam, ex coetu me fugat illa suo. Antoni vates, aeterno carmine laetus, Aeternam famam saecula cuncta tenes. Enuclees mihi verba deae commixta tenebris; Est mea vita tuas inter, amice, manus. Implicitum his curis tu me, divine poeta, Extricare velis, dive poeta, velis.
22. Marrasius Antonino suo salutem Antonine, tuos quotiens numerabis amicos, Fac meus in prima parte legatur amor. Me tulit Alvriacus non longe a litore collis, Me dudum Tusci detinuere Lares. Hinc me diva suis revocatum cepit ocellis Angela, nunc lauro me tegit ipsa sua.
23. epigramma sculptum in fonte Gaio Senis Marrasius moriens vitamque animamque reliquit Fonte sub hoc; retegit frigidus ossa lapis.
24. ad Nicolaum Papam in alios elegos praefatio Quam tibi cui melius poteram committere versus Quos castigandos sciverit esse meos? Illis si quid inest crudum aut non auribus aequum, Aut lima aut dolabra tu resecare potes. Humani interitus si quid male concino, quis te Philosophos inter clarior unus adest? Arbitrii nostri si quid male colligo, nemo Divinum poterit te superare virum. Sidereos motus, errantia sidera septem Atque retrocessus quis trutinare potest Et melius praebere vias lunaeque labores Dicere et aequatos connumerare dies? Saturni atque Iovis si ex triplicitate volarunt Sidera et amborum linea centra scidit, Quicquid agit natura potens et viribus instat, Omne aenigma potes solvere, sancte pater. Philosophi centum non suffecere Latini Nec tibi si quid habet lingua Latina decus. Omnia rimatus veterum commenta, novorum Si quid honoris habent visa fuere satis. Ingenii vis magna tui contenta Latino Non fuit eloquio; Graeca videre libet. Argolicas artes, divina volumina ab Argis Edita, quae a claris scripta fuere viris Et quaesita diu tandemque inventa, Latine Nunc translata vides et bene lecta sapis. Argolicis opulenta viris est reddita, quamvis Dives erat doctis lingua Latina suis. Philosophi plures temptant quadrare rotundum: Palma Syracusio iam data palma fuit. Amplior atque minor reperitur circulus, ergo Quadrato aequalis: talia Brisso refert. Antiphon in trigonis trigona accumulare laborat, Ut tandem in curvam linea recta cadit. Hi suadere queunt quod demonstrare volebant: Nulla sagitta ferit proxima signa virum. Musa Syracusium voluit cantare Maronis Theocritum extinctum saecula trina senem; Sed Iacobus, Graium genuit quem Mantua civem, Transtulit in linguam Dorica scripta meam. Sicelides Musae tibi se debere fatentur, Mantua, quas nulla laude perire sinis. Pontifici summo Peragatur gratia primo, Qui transferre facis mortua dicta viri. Mortua millenos ac incinerata per annos Spera Syracusii, sive cylindrus, erat. Incipit a spira quum vult quadrare rotundum, Sed trigonum et spirae quadra rotunda probant. Quadratura fuit per saecula nulla nec aevum Scita: Syracusio cognita prima fuit. Theophrasti veteres plantas facit ecce novellas Theodorus, Graecus natus, in Urbe probus. Conticeo innumeros quae sunt memoranda per annos, Quae traducta facis: solus Homerus abest. Ulterius proprias non vult errare per urbes Maeonides, Latias vult habitare domos. Si barathro ex imo revocabis ad aethera nostrum, Incola Romanus factus Homerus erit. Ilias, antiqui quam nescivere Latini Transferre et Latiis edere quippe novam, Mavult in linguam per te migrare Latinam Quam velit Argivas nunc habitare casas. Roma viros claros quot sint, mirabile dictu, Pascit pane tuo, ditat et aere tuo. Nam quota pars orbis melior subiecta Tonanti Te petit atque tuos est venerata pedes. Magnificos sumptus abs te pro Caesare factos Praetereo: illud agam posteriore die. Est opus ingenio, veniunt in carmina divi; Non timeo: versus censor amicus eris. A te principium, nostri quoque carminis auctor; Quicquid agam, semper tu mihi numen eris.
25. DN Papae Nicolao V Romae III nonas aprilis 1452 Quis quis es, insignis, triplicis cui machina mundi Obsequitur nutu clausa et aperta tuo? Infera regna timent, coelestia gaudia sumunt; Sunt homines medii, qui inter utrumque natant.
26. Nicolai Papae V responsio Sarsana quem genuit, Thomas sum, nunc Nicolaus Papa vocor quintus nomine velle Dei, Cui Pater omnipotens coelum terramque patentem, Cui sub posse meo Tartara nigra dedit.
27. vaticinium ante XX annos ultra | de Nicolao Papa V actum Bononiae Quum vidi te velle omnes superare legendo Et rebus sacris velle praeesse deis, Praetereundo pares nec non aequando priores, Doctrinam cunctis posse docere tuam (Nec conferre pares, nec te superare priores, Nec tacitum poterant reddere voce sua, Sed tua sublimis cunctas superabat, ut omnes Argumenta queant discere acuta tua), Praesagire animum fecisti haec omina nostrum Et te praedixi vincere posse deos. Non me Tiresias docuit nec Apollinis aedes, Sed divum ingenium cum probitate tuum.
28. congratulatio dignitatis supremae | ultimaeque laudes de rebus gestis Pro! Deus in terris, cui tanta potentia regum Atque ducum paret, Caesaris alta subest Et quicquid magno et salso est a gurgite cinctum, Sis felix, felix: te duce scisma ruit. Nullum maius inest monstrum et letale venenum Ecclesiae, humanum corruit unde genus. Scisma cadens inter cives populosque ferendum est, Firma suo regi si datur una fides. Si caput arripuit grave et insanabile vulnus, Ni fuerit cervix secta bipenne mala, Dissidia et plebis rixas et iurgia princeps Castigat, si non conciliare potest. Diviso templo geminum caput esse necesse est: Utrumque istorum iusta fovere putant. Si facile est multos cives coniungere in unum Discordesque animos inde tenere manu, Vix synodus poterit pastores iungere binos, Alter ut alterius det sua colla iugo. Evertunt hereses populos et vota potentum; Scisma sequestrat eos a meliore sinu. Ambigitur quis peior homo: qui mittit ad ignem Tot populos aut qui pellit ab aede bonos. Gloria magna tibi, quam non habuere priores: Unio namque tuo tempore facta fuit Immensamque tuis veniam feliciter annis Addidit omnipotens, vota suprema, Deus. Unio cum venia duo sunt clarissima mundo, Quas supra optari res bona nulla potest: Una ministrat opes, pacem vitamque quietam, Altera laeta Deum, sidera et astra videt. Unam forte alii, geminas tu solus adeptus; Famam hanc extingui tempora nulla queunt. Venit ab extremis hominum pars maxima Romam, Ploeripedes celeres ulterioris humi; Eoi venere, austri gelidique triones Et zephyri, quartas quas tuus orbis habet, Atque inter medios homines misere canentes Tellus quaeque suos et plaga quaeque suos. Nocte sub ingenti parvo et sub sole morantes Iurant astra suum deposuisse situm. Est conata tuam faciem vultumque videre Parrhasis et nequiit pondere pressa suo. Laudibus addo tuis: orator principe ab Indo Missus iter vetitum transiit atque novum. Res mira audita est nullo neque tempore visa, Postremis Indis has patuisse vias. Abbatem fluctus Siculas divertit ad oras: Acceptus patria non sine honore fuit. Lauta fuere suo placido condita sapore Fercula, diversae complacuere dapes. Fine epulis posito et quae praebet mensa secunda Expletis, cecinit quae iubet alma fides. Convenere viri nostri, statuere coronam Et cupidi quae fert India mira rogant. Hic sermone suo, mediante interprete, fatur Armatos barrum ad proelia ferre viros; Maioresque canes nec non genus omne luporum, Denique erat nostris grandius omne pecus. Sincipitis medio affixis cornibus unis Est fera, quae volucres unica vincit aves. Maxima quaeque refert animalia vivere terra; Et quae pontus habet grandia monstra natant Diversa in specie nostris; hic nescius audet Dicere quam maius non variatque minus. Thus et ebur sileant illaque opobalsama quis non Concretum est lac vel sua gutta natat. Plurima praeterea redolentia aromata, gemmae Et lapidum species grata colore suo. De Phoenice parum; de Nilo multa recludit Codicibus nostris consona verba nimis. Enarrat fontes magna virtute feraces, Vix Siculi credunt, qui uberiora tenent. Unius scatebras describam, limpida cuius Ab radice Aetnae frigida bullit aqua. Intense nigrum capiet tela alba colorem Mersa sub hac: vidi haec experimenta probans. Extat Agrigenti species salis: igne repostus Liquitur at refugit vel crepitabit aqua. Tandem ego: "Fare, precor, vestro de principe verum An fictum quicquid fama perennis alit? Relligiosus homo fertur vitaeque sacerdos Caelibis, uxoris pondera nulla gerens. Reges atque duces magni sua sceptra verentes Subiecti et solus pace gubernat eos". Dixit: "Habet natos et pignora cara probamque Uxorem, generos ingenuasque nurus. Esse sacerdotem, cui nulla potentia compar, Verum est, et reges sub iuga colla tenent. Indus ab his Indis venio; sub principe tanto Dego; mei reditus sit comes ipse Deus. Antoni sancti gracilem mea dextra bacillum, Laeva crucemque gerit, pondera grata mihi". Post haec plura refert quae non sunt digna relatu, Pace viri, surdis auribus illa meis. Quando redire meus poterit pes lapsus ad Indos, Qui tot per leucas distat ab Urbe tua? Mercurio similis, talis qui nexuit alas, Necte tibi pennas, pes meus, atque vola. Non opus est aura, remo pedibusque volantis Fulmineo cursu dona petentis equi. Ausoniam petito, felicia templa Deumque Quem colis et supplex ad sua tecta redi. En redii montes et flumina et aequora mensus; Tam celeri penna nulla rediret avis. Protinus Italicas cum sis regressus ad oras, Incipe ab Ausonia dicere, si quid habes. Italiam confectam odiis et ad arma furentem Vidisti et regum et proelia longa ducum. Auspicioque tuo cessarunt bella minaeque; Reges atque duces pax tenet atque fides. Pax tranquilla placet nec sanguinolenta ministrant Arma; tibi excudit fulmina nemo faber; Scorpio, funda, arcus, tormentum, blida, sagittae, Hasta, aries, iaculum, pila, macera vacant, Atque horum generum quibus est sua vita futura Perniciosa viris arma sepulta iacent. Quae, si quando Dei bellis vexilla praeibunt, Resplendere suo lumine acuta voles. Reiecta galea tutum te reddit amictus Et quae circumdat magna tiara caput. Non lorica tuos thorax nec protegit artus, Alba sed ardentis stamine texta Dei. Tu baculo templum, populos tu pace gubernas, Romam, alias <urbes>, oppida, rura, focos. Uberius laudes cumula, cape laudis acervos Et laudum cumulis ditior unus eris. Nil melius, nil maius erit, nil sanctius orbe Quam Christum pedibus menteque corde sequi. Eius sectaris vitam et vestigia mores, Pacem quam cunctis iusserat ipse dari. Nonne reservatas tibi per tot saecula laudes Aspicis? Et merito: contulit ista Deus. Unio quem tollit propulso scismate? Magna Quem venia? Ausonia est pacificata cui? India, quae reges multos alit ampla potentes Atque suus princeps, quos adivere pedes? Expediam paucis ad quem confluxit ab omni Parte orbis melius quod plaga quaeque tenet? Et casura quibus inanibus vitare ruinam Templa datum primis et meliora dari? Maxima quae aedificas sacrata palatia Romae Ceu troni superant tecta superba tua. Te Pater aeternus multo ad maiora reservat, Ut sanctos inter connumereris avos. Annua festa tibi celebrabunt templa per orbem, Interiment laudes saecula nulla tuas.
29. exhortatio, ad movendum bellum iustum | contra Syros, qui Terram sanctam occuparunt, | ad Nicolaum Papam V Si quis forte roget qua sit ratione gerendum Imperium, Augusti nomen habere putet. Quid fundare novas aut amplificare pusillas Aut urbes proprio iure tenere iubet? Moenia sancta suo sunt expugnanda labore, Quae possessa diu perfidus hostis habet Aut quae iam nostra sub relligione manebant, Aut si qua infidis pergama rapta videt. Barbara gens pereat, pereant qui bella retardant, Quae poteris contra iusta movere Syros. Nulla prior sacris accessit gloria rebus, Quam poteris titulis accumulare tuis. Eia age, frange moras; nam nec violenta movebis Proelia, natura non fugiente necem. Sponte sua venient; venient non forte vocati Quos aluit reges unica nostra fides; Et transalpini venient sine munere reges Atque duces quibus est oppida parva focus. Pauperis est animo fixum sua pignora Parthis Vendere et uxorem, si qua pudica manet. Cum caput in terris, tua cum sit prima voluntas, Ipse quid expectas? Erige signa crucis! Quanta mala eriperes! Et quanta strage careret Nostra fides! Quanto stercore munda foret! Nam quae cruda solent immittere bella fideles, Ultrices vertes ad tua signa manus. Pax tranquilla tuos fidos sine fine tenebit, Unde tibi aeternum nomen adesse potest. Tunc tibi, dive pater, divina poemata nectam Cantaboque pari proelia iusta pede Et simul heroes et regia bella ducesque, Si fuerit mores turma secuta tuos. Fama perennis erit cunctis tua castra secutis; Numine namque tuo splendida semper erit.
30. ad Deum omnium rerum opificem summum, | ut ab aegritudine ipsum liberet | et tempus paenitentiae concedat Summe opifex, aeterne Deus mundique creator, Incommutabili qui ordine cuncta regis Praeter vota hominum, quibus est sua tota voluntas Libera, quae nullo vimine nexa manet, Arbitrii libertatem veram puto causam Totius esse mali, totius esse boni. Hinc video horrendas poenas tolerare nocentes, Hinc bona quaeque suum concomitantur opus. Si sic, peccandi quibus est ablata potestas? Humano arbitrio subdita semper erit. Deliqui, fateor, nec me peccasse negabo; Indulgere tuum est, sed cecidisse meum. Ipse meas tuque ipse tuas agitemus utrasque Partes: tu clemens, ipse beatus ero. Esse Deum decuit, docuit clementia patrem Esse, inclementem non decet esse Deum. Philosophi primam causam dixere moventem Omnia posse nisi falsaque vera simul; Nil mixti, nil compositi, nil materialis, Sed sine mensura cuncta tenere bona; Vivere praeterea, qua nec praestantior ulla Vita nec posset quis meliore frui. Assentire placet, fidei non ista repugnant; Assensi postquam, non ea sola iuvant. Adde quod, humana fracta compagine, quidam Compositum totum morte perire tenent; Quidam animam, quidam corpus consurgere, utrumque Quidam, alii neutrum sed velut una mori. Haec fugienda mihi praeter consurgere utrumque Pugnant cum nostra verba sonora fide. Multa canunt vates sancta et cecinere prophetae: Extant naturae dicta superba nimis. Ite procul, vates, procul hinc vos ite, prophetae, Tartara nam vinctos vos tenuere diu. Peccarunt primi qui nos genuere parentes, Tam subito manibus membra creata tuis. Adde quod humana melior natura superbi Luciferi e coelo decidit ima petens. Errarunt sancti patres, cecidere eremitae Immaculati annos per quadraginta prius; Quamquam diva canant, iam deliquere prophetae. Occidere homines unus et alter item: Clamque viro uxorem rapuit, iubet inde maritum Ire aciem ad primam perniciemque suam; Alter quem necuit sicca sepelivit arena, Fugit et atrocem, dira ferendo, necem. A cuius facie ille fugit? Mandata refutat Cuius? Et ad Tarsos quo prohibente fugit? Hic freta conscendit, putat hic evadere frustra; Carpit iter: velo et remige tutus erit? Nam salis intumuere undae fluctuque procella Et nimbo atque imbri pellitur ipsa rates. Naufragium timuere omnes dum causa latebat; Viva freto iacitur sarcina iniqua rati; Torrentem superare suis qui viribus audet Mergitur, a multa saepe repulsus aqua. In mare proiectum sorbes, balena, ciboque Laeta manes; vivas non coquis ipsa dapes, Speque cibi fueras cum tu fraudata, putabas Pasci et cras pastus vivaque cymba seni. Tresque dies mirum gravida quod vixit in alvo, Sed magis hunc stomachum posse nutrire cibum. Tertia cum rutilans ad nos aurora redibit, Ad litus venies tunc vomitura virum. Evomitus Ninivem venit, intrat, moenia lustrat; Praedicat hos cita morte perire viros, Clamitat atque: "Dei ira est subversura nocentes Urbem, delicias et pecus omne simul, Ni vos paeniteat scelerum; ieiunia servent Usque ad oves, carnem pallia dura tegant". Egrediturque urbem ne, si subvertitur, illum Ipsum hiet; ast hederae tutior umbra sibi. Meque coquente aestu tenuit? sat tectus ab illa? Non concessa basis nec mihi cuspis erat! Debuerat cuicumque aegro et si non morituro Se praebere hilarem se facilemque mihi. Fastidit: vomerem citius quam sorbere vellem; Fastidit: stomacho nausea facta meo. Non mirum si illum vomuit testudo, sed illum Quod potuit ternos ventre tenere dies. Ipse tibi invideo; poenas pro crimine mallem Saepe dedisse tuas quam tolerasse meas. Integer atque propheta aliis praedicere casus Missus es; in nostros pellimur ire rogos. Si medias iactus tumidas proclivis in undas Decidis, in primis labor et inde cremor. Tris te ventre dies servat testudo sepultum; Ipse annos totidem febribus ustus humor. Solibus aestivis hederae protectus ab umbra es, Quae mihi non solum, sed prohibentur aquae. Iamque vale, ingredior nunc portas quam fugis urbis Inveniamque umbram et qui mihi tecta dabit. Non poterit Ninivita meos spectare dolores Nec poterit fletus ipse tenere suos. Tu siccis oculis, tu cruda mente videbas, Nec lacrimis siccae commaduere genae. Est gravior mihi poena meis ex carnibus esse Et saccum et cinerem et graviora pati; Est rugata cutis saccis et durior illis Quos Ninivita humeros induit atque latus; Nec mihi deficiunt cineres: cum scalpere pellem Incipio, multus decidit ungue cinis. Est consumpta dies longisque ambagibus acta; Pauperis ex hedera regia tecta peto. Quam cito mutata est lacrimis superbia regis! Ira remollita est, quae prius acris erat. Scivi equidem et menti nulla est oblivio, cui iam est Posse datum vita per tria lustra frui. Quisquis es, o nimium plorasti ultroque dedisti Mitem animum, unde Dei lenior ira venit. Non me animo miti superas nec fletibus ullis, Sed regno atque opibus divitiisque tuis. Consueram lacrimas nullas perfundere, sive Mortua mater erat, vel meus ipse pater; Unde sit admiror mihi nunc data copia flendi: Non nisi sunt lacrimis lumina plena meis. Depost enixas pecudes tu sceptra tenebis, Speluncam fugies quae tibi vita fuit. Persequitur si te validum regemque futurum Rex ferus, hospitia ac atria tutus habes. Rure, foco, patria, templis et flumine, villis Aeger et extorris pellor et exul agor. Exilium patria ampla foret: nam figere sedem Concessum, necubi spes datur ulla mihi. Psallentis cithara vox exaudita; reflentis Plorantisque mei bucina surda gemit. Quid referam cunctos primaeva ab origine, cum sint Ausi omnes vitam commaculare suam? Ipse ad me redeo peregrinaque crimina curae Sint aliis; nostrum discutiatur onus. Si scelera admisi me damnatura nocentem, Si struxere meam Tartara nigra domum, Audi quae patior Stygias superantia poenas Tormenta: et tauri est aerea poena levis. Ipse bis undenos steteram sanissimus annos; Nescio nostra salus cui invidiosa fuit. Non potuit plus mula meos quam rumpere renes, Turbidus argilla dum fluit amnis aqua. Haud sibi consueto saltu vada prosilit uno, Quae volucer pedibus nullus adiret equus, Unde fui e tota sublatus circiter ulnam Sede; repercussae condoluere nates. Nox media aestivis dum solibus alta teneret, Frigidus excussit percita membra tremor Successitque calor febrilis, sanguinis uber Mictus; magnus erat pectinis inde dolor. Hic calor accensus crescit, desiccat et urit; Extenuat carnes et coquit ardor epar; Dimminuit vires per venas fusus in omne Corpus et assidue me cruciare solet. Nec requies datur ulla mihi, nec somnus amicus; Lis est cum somno magna labore meo. Ipse animo lassus quotiens mea membra quieti Commendo, requies ac si inimica fugit. Est mihi cum somno bellum; pax nulla futura; Si innocuus fugit et si nociturus adest. Claudo vigil quotiens oculos, phantasmata terrent Pallida et atra caput, squalida et hirta comas, Per varios conficta modos variasque figuras, Manibus ut Furias velle nocere putes. Tragelaphos centum, hircocervos atque Chimaeras Harum, quae apparent, una figura gerit. Adde quod in Cancro sol ferventissimus extat, Miscuit et vires fervidus ipse Canis; Praeteriitque gradus omnes et corda Leonis Cernebatque suus Virginis ora rubor; Et lances geminas aequali pondere Librae Intravit, quamvis non sua tecta forent. Sol, focus et ventus, febris, phantasmata vexant; Cuncta simul nobis agglomerata nocent. Unus Sole satus si orbem combussit et astra, Huic tot coniunctis ustio maior erat. Circumsaepta domus longo certamine ab igne Et flammis validis extitit ustus ager. Pro zephyro molli regnabat turbidus auster, Ut gelidae extiterit percalefactor aquae; Unde inspiratus tam primum expellitur aer, Quam primum calidi limina cordis adit. Non sunt de numero, quae torquent accipientem, Pharmaca amara nimis linguaque fissa siti Ah volui quotiens ardentem extinguere febrem! Ustio poscit aquam, lingua crepata fugit. Interea exurit, depasta est pessima corpus Febris; parvum olei nostra lucerna tenet. Arida facta cutis; sunt haec exausta medullis Ossa; caro fluxit; spiritus unus inest Artubus exustis; mirum est ex corpore toto Unde fluit sudor nabilis instar aquae. Indefessa meum torquent haec omnia corpus; Maius supplitium est tot mala ferre simul. Non possem graviora pati si Tartara adirem; Si natura hominis limite clausa suo est, Ad flagrum mihi cuncta manent; haec aspera vitam Prosternunt, sanctis vix toleranda viris. Tartarus a multis et subterraneus orbis In centro terrae creditur esse locus; Credo super terram, patior cum vulnere poenam, Aut sine cur subter Tartara opaca fore. Sorte mea si forte ratum vel fixa voluntas Te mihi supremam constituisse piram, Ante obitum concede, precor, tam poplite flexo Quam capite obstipo, numen adire meum. Me ad steriles artes et barbara regna tenentem Atque rebellem hominem forsitan esse putas? Hic virtute puer, cum pubertate virebat, Virque, senex fidus nunc tibi semper erit. Hunc ego, tu nosti melius, qui totius orbis Imperium mavis quod regat omne tuum. Romam habitat, quem tota cohors regumque ducumque Caesareumque colit supplice voce caput. Multa loquenda tacens et plura tacenda locutus Si fuerim, quae scis praetereunda loquor. Quid memoro poenam, qua non violentior ulla Scitur posse dari nec truculenta magis? Si e medio tollar non viso numine nostro, Nil mihi sub terra saevius esse potest. Visa mihi totiens sunt infera regna deique Tartarei et quid agant: est mihi tota cohors. Pro nihilo facio quod sub tellure timetur; Assueto flagris sunt leviora mihi. Tartareusque canis, superas extractus ad auras, Venit et extimuit meque meamque manum, Et Furiae infernae me cognovere furentem, Et mirata meum dira Chimaera caput. Sed si morte mea coelestia regna darentur, Illa secunda mihi, non mihi grata forent. Non repetam quae dicta prius, sed nulla viarum Quas cecini, nostrae causa salutis erit. Haec commenta abeant, quae non fecere beatos, Aeternam quae non perdocuere domum. Tunc genus humanum fusca sub nube latebant Misteria, et clara luce carebat idem. Sumpsisti postquam nostro de stamine pellem Et Deus ex diva Virgine natus homo es, Occultae patuere fores et gloria coeli, Et, quae ignota prius, nunc manifesta via est. Humanum genus exiliens praecepta redemptum est Sanguine, velle, cruce et morte tui Geniti. Gutta nec effusa est pro nobis sanguinis una? Sub specie humana denegor unus homo? Quot rediere mali, cunctis tua brachia pandis; Qui rediere ad te, nulla repulsa datur. Accinctus venio; deliqui, paenitet; arma Non aliena fero, si meliora tua. Si miserere hominum libeat, si parcere lapsis Non pigeat, redeant si ad tua tecta velis, Pater omnipotens, cuius clementia fines Exiit et nullo limite clausa fuit, Contrito da corde meos plorare reatus, Exaudi fundo, quas sine fine, preces; Da spatium vitae, quod crimina deleat et quo Me pudeat sceleris, me iuvet atque mori. Oro post tantas ne mors suprema sequatur; Quam mereor noli plectere morte virum. Si moriar, spes nulla meae nec causa salutis: Fata sinunt homines ire, redire negant. Mors mea iusta quidem; non est mea causa querelae Iusta quidem; nec ob id iustior esse potes. Noli obitum horrendum nostrae mortemque animai; Intereant nulla membra caduca nece. Non est artificis partes coniungere et illas Frangere et eiusdem rumpere facta manu.
31. oratio exaudita et modus curationis | ad Nicolaum Papam V Annuit Omnipotens; vox exaudita precesque, Et dixit tenui talia verba sono: "Archigenes Terrana, veni; praebeto salutem: Marrasium nulla morte perire volo". Archigenes, tacto pulsu ac urina revisa, Praecipit: "Abstineas, ne moriare, cave. Intensa est febris, diffusum cauma per omne Corpus, et in noctem nulla futura quies. Incidenda epatis vena est, ut sanguis acutus Exiliat, febris bulliat utque minus. Hordea cocta cibus, sint lympha et zuccara potus; Sit medio horarum quattuor acta mora" Haec mihi, cognatis et cunctis sanguine iunctis Et toti populo quam manifesta facit. Postquam abiit, famuli praecingunt se ordine dicto; Non ventosa ferunt hordea cocta mihi. Nescius aeger erat famulus purique Falerni Praecupidus, farris nullius estor erat. Interea dum hausturus eram mea pocula, iunxit Et risit rauce verba tacenda loquens: "Archigenes aufert iumentis hordea, nobis Donat; amatque merum, vix mihi praestat aquam. Dulcia vina bibit, succos propinat amaros; Estque cibos suaves, praebet inesibiles". Arguit aegrotus medicos, bene rectus ab illis Si non concedant quae nocitura forent. Archigenes praecepta dabit: parere necesse est; Nolenti mors aut tarda futura salus. Reiciunt doctos quibus est gula tota voluptas; Cessuros votis saepe vocare solent. Ille inter medicos solitus ditescere, qui scit Blandiri aegrotis et dare grata suis. Sancte pater, ride; delectant carmina risu Digna; prius risit verba legenda Deus, Et pepulit mortem instantem vitaeque pepercit: Pulsa febre fuit reddita prima salus.
32. elegia ad Nicolaum Papam V: | quot mala pestis et quartana habent Quam timui fugiendo putans evadere mortem, Interrupit iter pestis iniqua meum; Pessima me ad canos et multa pericula traxit, Mille meis oculis obtulit illa neces; Praestabatque mori quam vitam saepe tueri Mortibus innumeris pestiferisque modis. Nupta ter octavos nondum compleverat annos Et prima infelix peste perempta fuit. Postridie eiusdem media sub nocte sepultus Indolis egregiae frater amatus humi. Hausit putrem animam, dum viveret ille, sororis; Se comitem vita praebuit atque nece. Expulsus subito ipse fui patriaque domoque; Oppida cuncta suis me pepulere focis. Vix iter in campis, ubi templum sorte repertum est, Grata quies: nullum mel sine felle fuit. Mortua nata mihi caruit cruce, morte sacerdos Nullus, sed servis est tumulata meis. Et famuli extincti veluti iumenta per agros; Alterius moriens triste cadaver humat. Maurus, quem nigro pinxit natura colore, Alterius comitis guttura nigra secat. Disparibus causis nostra periere ruina: Perditus iste nece, perditus ille fuga. Rumor it, incursat plebs convicina repente: Armati expellunt meque meamque domum. Hic morbus sanos facit insanire, timentes Audaces mitem belligerumque facit. Nam mihi poscenti nummis panemque roganti Et quae vera sitis postulat atque fames Ostendunt latices, lapides pro pane rotundos Iactant ut ficus castaneasque pira; Saxa volant et saxa legunt et saxa ministrant: Qui salebrosus erat fit via plana locus. Cornipedis levitas mihi grata et calcar amicum Et fuga pervolucris vita cibusque fuit. Praesentantque oculis adversa haec omnia mortes Mille nec occidunt, sed cruciare volunt. Vita fatigata est homines peritura cadentes, Aut dormire velis aut vigilare velis. Somnus, si quis erat (nam nos dormire necesse est), Somnia, si qua aderant, plena timoris erant; Et quota pars noctis fessos submittit ocellos, Digna quies odio facta labore meo est. Non mirum: timui. Sed quis non ista timeret? Sed timor ille minor, credere quippe mori. Cetera praetereo, quae sanctis dura fuissent; Si ad mentem redeunt, concutit ossa tremor. Quicquid erat, discrimen erat: mea vita periclum, Vivere supplitium delitiaeque mori. Nam me per geminos <febres> habuere decembres: His quartana malis addita pigra fuit. Si deses, si tarda venit, si denique fallax, Vicini insultus praevia signa gerit. Incurvare solet quae primo brachia tendit, Verberat et dorsum fractio longa meum. Concutit inde tremor nostros sine viribus artus Atque molas strepitus fortis in arma vocat Dentatasque acies curvatis cornibus ambas Alteram in alterutram bella movere facit. Irruit ima cohors superamque impellere visa Dentem unum ex superis in duo frusta scidit. Nec tantum posset crepitare ciconia rostro Ad nidum, teneras quando salutat aves, Quantum ego, concussis geminas dum saepe per horas Dentibus infringor, vexor et inde, meis. Nonne vides? Febris littoribus haec dominatur; Tortores tantos nulla tyrannis habet. Somnus hebes, clamosa sitis vomitusque, labores In somnisque tremor me cruciando premunt; Me quacumque die quarta afflixere: per horas Quadraginta latex non datur atque cibus. Nonne alios longe melius curare fuisset? Nam mihi nunc auro plena crumena foret. Scire quid est morbus medicos iuvat et cibat; omnes Morbum ferre nocet, carne cibatur egri. Adde quod insanis nec delectaris amico Eloquio ut quando, sed taciturnus abis; Adde quod insanis et sunt odiosa petenti Cuncta tibi et nullae complacuere dapes, Optatumque merum veniens ex montibus altis Vallibus aut imis respuis atque fugis. Altilis ova mihi meliora recentia sunto, Quae vetula et pinguis parturit atque cubat, Quam superincumbens commotis fortiter alis Calcasti pedibus, galle marite, tuis. Dura nocent quocumque modo, sed mollia prosunt, Sive patella coquat seu coquat ardor aquae. Ambrosiae succo atque aliis bene olentibus herbis Mixta nihil sapiunt foeda sapore meo. Dulcis fastidit me Ponticus acus acutus: Insipidus, salsus, pinguis, amarus obest. Mortua nunc virtus, ablata potentia edendi, Quae placidos etiam respuit ore cibos. Quadrupede et bipede est melioris carnis edendae Francolina volans, sed mihi grata parum. Assa nocent nec frixa iuvant, sed cocta lebete Profectura mihi sumere lingua timet. Si qua tenella caro peditantis sive volantis, Si qua natat pelago, flumine sive lacu, Sive ubicumque velis mixtim terraque marique, Mixta sapore alio sive sapore suo, Crate, veru aut patina vel si bene cocta lebete, Si prodesse mihi, nulla placere potest. Fercula nulla salem possunt sufferre nec ulla Iura, sed evomito sorpta vitella sale. Quo placuit condire epulas terrebar aceto Et quo non poterat mensa vacare mea. Putet munda Ceres, terret me Bacchus in auro Aut vitro et necubi posse videre datur. Partes quasque meas oris sensisset olentes Cuius odoratus debilis ille foret. Et me pertaesum fuit olfecisse culinae Nidorem, quamvis fercula lauta forent. Iuxta meos oculos iam scintillare videtur Littera; si qua trium, quattuor esse pedum. Ipse opulentus eram, plura et maiora videbam; Divitias istas hostis habere queat. Saepe procul melius vidi spectare senectam Quam prope, qua melius sana iuventa videt. Spiritus est senibus grossus paucusque videndi, Subtilem possunt reddere visa procul. Quid vagor alterius citius numerando labores Et taceo ipse meos, quos recitare grave est? Quod sibi longa dies, quod multa aboleverat aetas, Id mihi subtraxit morbus acerbus idem. Alba recocta suo privantur vitra colore Et revoluta suo vina sapore carent. Saepe infelicem torquebat sibilus aurae, Saepe means tonitrus, saepe refluxus aquae. Tinnitu surdaster eram noctuque dieque; Frigida hirundo meis auribus alta canit. Os natura meum armavit triginta duobus Ossibus, officio quae caruere suo. Non mordere valent nec quicquam findere morsu Aut molere aut ulla stringere parte cibos. Ossa aliena meis visum est mihi ferre labellis Infixa; et nullum robur habere queunt. Rectius ista leget bili percitus ab atra Aut cui quarta dies febre molesta fuit. Captus ab indomita quartana mense novembri Ipse fui prima praetereunte die. Expleturus erat sextam turri mensis aprilis Supremamque diem qua sine febre fui, Quando resurrexit qui nos a morte redemit: Surrexi a morbo protinus ipse meo. Me thalamo tenuisset hebes quartana iacentem Sex menses, totidem nos adeundo dies. Longior hora die, iam lux extentior anno; Unum habuit pestis, febris acerba duos. Sic sterilis mea vita fuit, sic tempus inane Lapsum dic melius: mortua vita fuit. Tris hiemes avido mihi defluxere; volebam, Non merui, sanctos pronus adire pedes. Quando erit ut possim nostros deflere reatus, Pontificis summi cum dabo labra pedi? Interdicta mihi Romana est semita, Campus Martius, Exquiliae, Numen adire tuum? Non hiemare datur Romae, aut audire cicadas Sive videre rosas, aut nova musta bibi? Si mihi fata dabunt faciem vultumque videre Laeta tuum et sacros cernuus ante pedes Oscula ferre tuos et tete audire loquentem, Polliceor templis munera lauta tuis. Quid magis optandum? Nihil est quod gratius esset, Nil mihi sub coelo sanctius esse potest.
33. transfretatio coepta Panhormi, | absoluta Puteoli decimo Kalendas martias, | ubi continentur laudes Alfonsi regis magni Regia me postquam suscepit celsa triremis, Cui bellaturae Lipparis arma tulit (Quae tunc est nostrum vectura in proelia regem, Cum petet Eoos regna beata Syros; Quam superare potest, dum pandit carbasa ventis, Qua melius pelagus nulla carina secat), Quam primum ascendi, venti adventare furentes Adversi et pellunt aequor ad astra maris. Pons mihi securus fuit irretitus eundo Et clausere meum pontus et eurus iter; Circius et boreas vastas fregere procellas, Et cum saxa sonant, unda refracta cadit; Circumsaepta fremit quam multa grandine et imbri, Et tonitru et nimbis regio plena manet; Qui virides cingunt, veluti sua pergama, montes Urbem, sunt tecti nocte sequente nive. Excelsi montes faciunt nos frendere, namque Algentes sufflant frigora magna nives. Frigore vexati magnos percingimus ignes Et colimus sacros quaeque caterva Lares. Africus atque notus sunt nisi evertere pontum Et salsas dulces efficit imber aquas. Concitus atque ictus crebris conflictibus aer Mugit; adhuc resonant concava saxa metu. Interea optabam pulsis tot flatibus austrum, Ut rectum et tutum prora secaret iter. Pulverea accumulat nimia caligine nubes; Expansis alis praecipitatus adest, Qui mare, qui terras, qui totas turbidus undas Vertit, et e fundo saltat arena salo; Irruit et duros nimio stridore rudentes Hanc tamen in portu si navita crederet austro, Concutit, et titubat tota triremis aqua. Vidisset superos versa carina deos. Sed postquam vires furibundus perdidit auster Atque abiit pelago saevior ira sui, Fit mare tranquillum, sunt venti circumeuntes, Nulla quibus dubiis est adhibenda fides. Pacatum ventis magnum sulcavimus aequor Et velo et remis magna carina volat. Ustica nos tenuit, dum fit combustio Phoebes; Per geminos pisces Luna trahebat equos. Nocte sequente Africus nos est comitatus euntes Et pariter validus nocte dieque notus, Ingentesque maris montes transnavimus; inde Cumaeos portus docta Sibylla tulit, Et retulit foliis, veluti mos unicus illi est: "Credite, Lipparei, prima triremis erit; Neptuno et ventis haec praeceptura videtur, Quum fuerit regis pondere pressa sui; Illa sibi fluctus remis supponet eunti Et velo, reges supprimet alta reos. Quaestor adest, nummos potuit quot ferre ministrat, Nec dubitat saevas mille subire neces; Desus adest, Graffaeus item, qui puppe gubernant, Qui vitam ventis opposuere suam, Ut maiestati sacrae servire deoque Possint et numen iam coluere suum. Sed si forte alia maiora oracla velitis, Quae ponto et terris exiget iste deus, Si quota pars orbis pedibus subiecta futura Scire libet, primo sacra piate Deo".
34. Lucretiae Parthenopaeae puellae fortunatissimae | laudes per Marrasium Siculum pro Alfonso rege magno Sanguinea sese Lucretia morte peremit Et meruit casti corporis esse ducem. Caesaris Alfonsi si praegustasset amores, Nulla cruore suo permaduisset humus; Nec tibi Tarquinio peregrina taberna fuisset Hospitium, patria nec caruisset armis. Pulchrior haec illa meliore a sanguine nata, Quo primore fuit Caesare amata meo. Pulchra placet, sed casta iuvat, quantoque pudica Tanto crevit amor, principe digna suo. Ingenii vis magna sui, quam vincere reges Non potuere: suo victus amore fuit. Non minus hac dignus quam digna Lucretia nostro Rege fuit, nec eo dignior esse potest. Felicem voluere suam per saecula vitam Fata, voluptates tot voluere suas. Quid magis optandum? Quid plus concedere possent? Fortunam pedibus supposuere suis. Diva puella, vale, magno et sub Caesare laeta Degas; sint vitae stamina longa tuae.
35. ad Alfonsum regem magnum Regibus Odrysii munuscula ferre solebant; Odrysiis reges munera magna dabant. Unusquisque suas partes habuere decentes: Magna decent parvos, parvula dona deos. Alanum donare canem qui vult, dare mavult Non obscuri animi signa decora sui. Alanum si dono canem tibi, tradere malo Ipse animi ingenui pignora tuta mei. Saetigeros siquando sues hic dentibus ardens Traxerit, esto memor pignoris ipse mei.
36. Grassiae Hispani strenuissimi equitis infausta mors Montibus Hispanis Romam descendit et, omni Deleta macula corporis atque animae, Grassias validus Siculas discurrit ad oras; Cui non fratre frui, fata videre sinunt, Praesulis Alfonsi frater dilectior inter Quattuor et tali dignus amore fuit. Laetos quinque dies voluit fortuna videre Atque omnes maestos pessima morte dies. Venatu leporum lustrata est vallis; ovantes Divertit cunctos sus ferus atque fugit. Cornipedem stimulat, quassans venabula dextra, Primus Grassias insequiturque suem. Intrepidus pungebat equum, quo more solebat Per medias acies ferro aperire vias. Fortis eques sonipesque primus cecidere ruentes Saxa super lati fluminis alta parum. Stratus humi sonipes confractis dentibus ictu Contremuit nequiens inde movere pedes. Ille repente cadit subitoque infringitur illi Sinciput et lympha est sanguine rubra suo. Illum illum excipiunt famuli lacrimasque dolentes Germano effundunt; cogitat unus opem. Solicitus praeses Regalis Montis in urbem Cursores agiles ipse volare facit: Praecipites veniant medici qui vulnera curent, Docta manus quibus est ossa secare loco, Expertusque senex, quo non prudentior alter Natura et iuvenis primus in arte fuit. Hi pellem cum carne secant atque ungue latentes Fissuras nudant, ut resecare queant. Serra rotunda suos ubi fecerat undique gyros, Ossibus extractis facta fenestra fuit, Quae vomuit calidam ferventis sanguinis undam Foedantem vultus, tempora et ora, suos. Panniculi duri facies est visa nigella, Quae numquam roseo melle reducta fuit. Hoc animadverso atque aliis sine nube revisis, Ex medicis primus talia verba tulit: "Assidua cum febre rigor stridorque molaris, Mollities lateris panniculusque niger Vulneribus magnis capitis, sua cruda labella Cum fuerint, refero proxima signa neci. Hactenus occului germani fratris amati Mortem, nec volui flere reflere tuum. Non opus est medicis sed pallinctoribus atris: Haec tibi sint curae sacra, colossus honos. Septima lux clari germani claudet ocellos, Extinctura suos, gaudia et arma, iocos". Praecipit exsequias, fraternum funus honorat Alfonsus magnis sumptibus et precibus. Ardent innumerae taedae, stant lumina circum Cerea, quae magno principe digna forent. Et luctu et planctu cuncti flevere gementes Et veras lacrimas fundere quisque potest. Illi morte nihil, vita nil defuit illi; Defuit hoc unum, vivere, morte sua. Magnificus sumptus medicis non defuit atque Magna sepulturae gloria honorque fuit. Eripuit validam mors immatura iuventam; Coelum animam, corpus regia busta tenent.
37. ad praestantissimum virum | dominum Alfonsum Montis Regalis praesulem Desidia affectum non me culpare licebit; Quartana oppressum dicere quisque potest. Desidia affectum non me admirabere, namque Causa mei reditus tardior ipsa fuit. Me thalamo tenuisset hebes quartana iacentem Sex menses, totidem nos adeundo dies. Nunc ego praecipiti veniam, sine tempora, penna, Nam velo et remis nostra carina volat. Grassiae infaustam volui describere mortem, Ut tibi pergratum collibitumque fuit, Interitumque suum placuit flevisse; triumphum Scribere spero tuum et si qua trophaea manent.
38. Grassiae Hispani strenuissimi equitis epitaphium Montibus Hispanis Romam descendit et, omni Deleta macula corporis atque animae, Grassias validus Siculas discurrit ad oras: Germanum et sedem fata videre sinunt. Quinque dies risit fortuna, invidit honori: Cornipedis casu fortis ad ima ruit. Scissa fronte suum plures videre cerebrum, Unde obiit, vita nunc meliore fruens.
39. epitaphium eiusdem Romae habita venia, Siculis allabitur oris Grassias; fratrem fata videre sinunt. Impavidus stimulavit equum, quo more solebat Per medios hostes ferro aperire vias, Insequiturque suem quassans venabula dextra Et sonipes cecidit et cadit altus eques. Eripuit validam mors immatura iuventam; Coelum animam, corpus regia busta tenent.
40. epitaphium eiusdem Grassiam Hispanum mors accelerata vocavit: Praesulis Alfonsi frater amatus erat. Romae habita venia, Siculis allabitur oris; Germanum et sedem fata videre sinunt. Intrepidus stimulavit equum, quo more solebat Per medias acies ferro aperire vias. Fortis eques sonipesque primus cecidere ruentes; Coelum animam, corpus regia busta tenent.
41. epigramma pro Gallina nostro ex Cosinano fonte Pauca licet numero, dum sint victura per annos Innumeros, certe carmina multa facis; Carmina nulla facis, quamvis tot milia fingas, Si sint ad paucos interitura dies.
42. epitaphium domini Nicolai Tudisci | Panhormi antistitis, iuris pontificii principis Morte tua canon, leges et iura Quiritum Occubuere: tibi contumulata iacent. Tu Nicolaus eras Tudisco a sanguine natus, Panhormi antistes, sed Cathinensis eras. Eugenio et Basilea concordi lite ruebat Nostra fides; steterat, te duce, concilium. Nominis et tituli cumulos et laudis adeptus, Unde tuum texit rubra tiara caput.
43. tetrasticon ad Marcum de Grandis Marce, tuum tristi praesta de Tristibus, oro, Nasonem; titulo nam mihi compar opus. Lectio iocunda est et quicquid continet aptum Et faciem atque oculos exhilarare meos.
44. subitus interitus Pinae puellae pudicissimae Pina, prothomedici coniunx et filia, morte Interii subita, fulminis icta foco. Non me combussit, membris sed flamma pepercit: Ista pudicitiae signa fuere meae. Petro Alisandro cum sim disiuncta marito, Non doleo, vita cum meliore fruar. Te, pater Antoni, peto; vir natique valete Quattuor; ex utero nata puella vale.
45. ad Avanellam Tris concede, precor, fuerant hi quinque, libellos; Quartana oppressus quaerito namque iocos. Ut cibus in longo placidus fastidit edentem Usu, sic rarus saepe placere solet.
46. ad Nicolaum Papam V Edita quae teneris, sed non limata, vetustis Annis non puduit scribere nostra manum, Haec sunt, ut videas quando ingrata otia serpunt Aut cum te fessum seria multa tenent. Ferrea vis nulli, nulli est sua ferrea cura, Saepe etiam vincit ferrea cuncta labor. Si prodesse negant, se delectare fatentur Atque animo lasso gaudia ferre tuo. Orbis habet quaecumque queunt prodesse volenti Et mala, quae invito grandia saepe nocent. Quis poterit cunctos animi vitare labores? Quis poterit nutu volvere cuncta suo? Utile laetitiam, pariunt nocumenta dolores Maestitiamque simul nocte dieque suam. Hos auferre potest festivus sermo, iocosum Eloquium et si qua est lingua faceta valet. Dixero pace sua, non omnia seria coelo; Saepe etenim minimos gaudet habere deos. Utile quid coelo citharae resonantis amoenum Permodulare sonum et thura Sabaea dare? Quid prosint etiam fumosi thuris honores, Pallia texta auro et murice tincta Deo? Delectant pia thura focis levioribus usta Et quae circumdat plurima gemma togam. Sed tu, qui superos omnis veneraris et ornas Templa Dei et cunctis antelocanda iubes, Cum te primum habeat divini cultus honoris, More suo placeat dicta iocosa cani. Psalterio aut cithara si quando propheta canebat, Nonne Deus dixit: "Fila canora placent"? Frangitur interdum, qui semper tenditur, arcus; Dextera tendentis fessa reperta fuit. Interdum requie ac interdum lassa labore Perniciosa suis membra fuere viris. Utitur alterno motu requieque decenti, Qui sua sana modo pectora habere cupit. Laetatur luditque sua perdice, sed alter Bellatorem opici scalpere muris ovat. Plurima habere petas, quae te iocunda salutant, Cum solus curas totius orbis habes; Hinc muteta tuos illinc Perusina labores Laetitia expellet, quando molesta subis. Hinc tua vis primo poterit compescere fluctus; Quid mea, quam nullum robur habere puto? Diversas epulas gustusque oculusque requirunt; Saepe novella placent, saepe vetusta placent. Mitia poma solent prius immatura placere, Dulcia vina probant, Pontica saepe probant. Cum variare <velis>, quae possunt tollere causas Langoris, nugas experiare meas. Ut cibus in longo placidus fastidit edentem Usu, sic rarus saepe placere solet. Quandoque in pretio est lauta inter fercula blitus; Dulcius efficiunt altera vitra merum.
47. doctrina carminum et versuum, | qui tali nomine nuncupari merentur, | ad Nicolaum Papam V Accipe primitias et delibamina quaedam Temporis adversi quae meus annus habet. Insomnis intus febres agitare solebam Carmina, quae somnum surripuere meum; Surreptumque suis sic infixere medullis, Ut dormire magis quam vigilare velint. Si somno careant aegri, si languida volvunt Membra thoro et fessis vix datur ulla quies, Carmina, quae tali sunt evigilata cubili, Nescio si versus nomen habere queant; Si non illud habent, ea somnolenta vocentur, Donec eis dabitur pervigilare nimis. Luciferi ante ortus experrectura cubantes Carmina si fuerint, vivere posse puta; Si nequeunt vigilare neque expergiscitur ullus Sensus acutus, hebes sed gravat illa sopor, Torpida ad interitum ibunt perniciemque latentem Sunt habitura, crocum aut dilacerata tegent. Carminibus cunctis non sat vigilare, sed illa Morte silente decet solicitare viros. Alliciant cantu pueros iuvenesque senesque, Nec pigeat cithara detenuisse deum. Taedeat illa tamen si non surrexerit ullus Ante diem et mentem solicitarit ovans. Talia ni fuerint, tinea rodentur et inde Iam sunt ad paucos interitura dies. Illis vigilia est opus et mihi claudere ocellos, Si quod honoratum nomen habere volunt. Lapsibus oppositis nos aegrotare videmur: Haec perimit somnus, me vigilare nimis. Et pretiosa mihi medicina est morbus eorum; Qui mihi morbus obest est sibi tota salus. Una ope tu poteris binis succurrere morbis: Aufer eis somnos, quos mihi cede, precor. Si mihi dulce, Pater, dulcem somnumque quietum Aut si oculis nostris otia tuta dabis, Incolumis qui te colit et tua numina adorat, Ingenium et mores integra semper erunt. Grata quies oculos poterit submittere nostros. Versibus unde queat nomen adesse suum. Tunc potero cantare tuas per saecula laudes, Et memor et gratus muneris ipse tui.