CroALa, 2024-05-12+02:00. Nodus IAC_PLAC.carm-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/IAC_PLAC.carm-01.xml.
Clara Ducis Venetumque larem vulganda per omnem Iuncta quibus veneranda fuit Florentia Tuscis, Et gentis socie que fert insignia floris, Exhausto sermone licet, quo robore fastus Fraternos domuere simul Scaleque furorem, Gesta cano: Francisce Ducum satis ipse canenti Dux assiste, precor: tuque, o reverende Iohannes, Ad carmen concurre meum, te disco magistro. Cuncta sibi cessura putans fraterna tirannis Scale pro votis vires nec frangere quenquam Aut equare suas, proh prisci nexus amoris, Et veterum monimenta patrum de pectore solvens, Sublimem Venetum patriam, que libera semper, Que contenta suis nichil appetit ulterius quam Iusti forma iubet, vel honesti regula dictat, Sic mundo scitum est, sic omnis lingua fatetur, Presumpsit temere stimulis agitare superbis. Hinc merces multare Pado, nautasque vehentes Et rerum dominos castri sub margine, iuris Nec favor ullus erat, sed numina lesa fidesque, Federa qui sanxit nuper, si forte negetur, Balardinus adest: terris augere tributa Hac ferro, lignoque illa, rebusque vehendis Ad Venetos et ab his, misso moderamine prisco: Hinc Venetum turbare novis immunia semper Iugera collectis variasque inducere moles: Quasi fruges inhibere suos fetusque receptos, Et miserum studia cultorum haurire labores. Clauditur his si quando petunt quidem ianua recti: E contra faciles subeunt quibus augere cura est. Hinc castris inferre lites, Moteque, Camini Et Bufoledi, tenuit que tempore longo Urbs Venetum, vita nondum ducente tirannos. Dura nimis, damnosa satis Dux atque Senatus Ista tulere diu: scriptis revocare benignis Legatisque putant et demulcere tirannos Multiplicantque vices: ultro submittere recto Spondent, si forte velint pretendere quicquam. Nil prodest, negat hoc innata superbia menti: His animos tollunt, insurgunt acrius: et se Plus metui pensant, mundi proh gloria fallax. Non duraturis confidunt viribus heu quam?... Scripta Ducis legisse pudet, lusere sigillis Legatos risere palam, nec, continet hos mens, Quantumcumque graves; diversa per oppida tractant Nunc huc, nunc illuc, magna est iniuria tanti: Nec tamen expediunt, simulant, et inania fantur. Concipit inde aliud, fervetque effrena iuventus Ad salis intentum: latet acrior anguis in herba. Conceptum hoc curamque sequens, clam gente parata, Rebus congestis, validum consurgere castrum Equoris ad fines, litis loca precipit: unde Informes olim crevere ire, calidique furores. "Vana movet vestras iuvenes dementia mentes: Vertite vos animis, vestrumque arcete furorem, Nec turbate pios, vobis cum blanda videtur Tunc fallet fortuna magis: deus omne superbum Frangit, exaltans humiles et munere complens. Qui salis intentus? Que spes? Que ceca cupido? Que causa? In Venetos odii quecunque paratis In vestrum versura caput: sic defuit hostis? Sic Venetum pensatis opes? Sic fortia regna, Nota satis dilecta magis? Leo brachia pandens, Diripiet cunctos sedem infestare volentes Quam sibi constituit: sic pacem, sic sacra notatis? Criminis ultores superi procerumque hominumque, Iam nihil in terris scelerum quantumcumque vagetur, Vel vita vel morte diu sine sorte relinquunt". Nec mora, iam pedites, doctique magistri Fossoresque simul pergunt lucentibus astris Et Segatinus adest, strident sub pondere plaustra, Fustibus et gladiis vacuum deprendere litus Festinant, castrique, locum metantur, et instant Surgat opus, rapideque subit iam quisque laborem. Ecce dies oritur, Phebo pellente tenebras; Clugia sensit opus, statim clamatur ad arma, Inde animus cunctis, sed nec metus, omnia lustrant, Et iam templa sonant; plebs tantis nescia rebus Pigras ferre manus animis ardentibus exit. Gentibus invisis rudibusque minantia castris Obvia castra levant, Stalimbecumque reformant, Et Montalbanum; vigiles acuere maritos Ipse nurus, referuntque hostes: animosque magis addunt. Hinc iuvenes matresque rudes, puer atque senectus, Instabant operi, tabulas dabat ille paratas, Ille trabes, alius clavos, durasque ferebat Hic petras, hic stringit aquas, cavat ille recentes, Illa cibos dabat, illa merum: mirabile dictu, Immensum iam surgit opus spectantibus illis. Interea Venetum Dux inclitus et venerandus, Consilii splendore potens, virtute, probatus, Dandula quem patrie genuit clarissima proles, Franciscus, proceres consultos convocat, et rem Pandit eis, farique hortatur quid sit agendum. Terruit ista nichil novitas audita Senatum Quantumcumque gravis: nec fortia pectora movit Ut ruerent subito, sancto sed more vetusto, Sensibus eximiis omnes animisque quietis Decrevere simul legatum mittere, qui re Presumpta referat Ducis et procerum, populique Miratas mentes, leges et federa monstret Cum Patavis habitas: pleno dulcique rogatu Flagitet ut revocent tanti concepta furoris: Exin si qua velint melius ad iura venire, Sunt leges, notique pares, quam tollere possunt: Hoc roget et poscat, sic sic discordia cedat, Et qua proficiunt populi, que cuncta gubernat, Pax vigeat, veteris solidetur nodus amoris. Legatus mandata subit, commissa fideli Voce refert, rogitatque simul omnia. Sed qui Assistunt dictis, suasere nefas: proh pestis amara, Cura quibus studiosa fuit, vigilansque nocensque, Semper adulari dominis: letale venenum Auribus instillans. Tandem mandantibus illis, Respondere parans, his unus vocibus infit: "Padua, Tervisium, Vicentia, Ceneta, Feltrum, Et Cividal iuga nostra ferunt, hec Marchia tota, Luca simul dilecta satis, sic Brixia, Parma, Nostra Verona super, ferro sic stringimus omnes Ut nulli fas sit nostros compescere motus, Ut nulli attentent nostris obsistere votis. Federa vel leges habitas cum Patavis olim Ignorare licet: nostrum est, nostrumque tenemus Quod reparamus, ait, certos dant equora fines: Terra subest nobis, nullis iniuria fertur" Alberti responsa simul fratrisque timendi Mastini sunt hec: distinctius et tamen illa Viva voce Duci mittendus in ordine pandet. Cruda nimis referenda ferens legatus ab inde Protestatus abit, magno patribusque Senatus Explicat, explicitis animos sed conscia virtus Non patitur faciles, populi devotaque bello Pectora demulcet potius: speratque tirannos Presumptumque scelus molemque agnoscere facti. Consilio pollens Marana prole creatus, Membris ille licet curtis et corpore, Petrus Audiit hec, audiisse piget, turbatus et inde Fidis Mastinum verbis circumvenit, orsus: "Care puer, quae tanti tibi vesania menti est? Tot terras, tantumque decus, quid perdere certas? Quid tibi cum Venetis? Quid turbas litora castris? Hos patres coluere tui, clarissima semper Acta Ducis procerumque simul, quos inclita mundo Tellus alit: desiste puer, ceptoque resiste: Litora mitte viris, fragiles dissolve querelas, Decidat ira tui, pacis gravideque quietis Tempora rimeris, Veneti tua robora sunto. Si bellum plus ferre libet, bellum undique bellum Invenies: ad bella viros quam maximus hostis Iam terra, pelagoque potens viresque parabit. Lombardos, fili, timeo, Tuscosque minaces, Causas hi varias, hi de te crimina pingunt. Adde etiam metuenda manet manus undique vulgi. Namque fremunt dum pace vigent, votoque latenti Libertatis amant omnes venerabile numen. Consilium ergo salubre sequens, puer arma reconde: In te verte precor, scalas gentesque revolve Et placeas Venetis", Petrus dum consulit ista Quaque cadunt lacrime, traxit suspiria ab imis Ille animi: novitque novas magis addere flammas Concipit in gentes animo vastosque furores Mastinus vultusque fremens convertit atroces In Petrum: "Ille nocens, ille est, ait, invidus atque Ille miser, qui vana timens, hec facta retardat: Sunt nobis non grata putes, queque ipse profaris: Qui revocare cupit, his nostris exeat aulis". Mittitur interea legatus subdolus, ante Constitit ille Ducem septum de more Senatu: Conscius arcani fratrum scelerisque malique, Non caput errexit, non torsit lumina circum. O quam difficile est crimen non prodere vultu. Hic simulata loquens, priscum prefingit amorem, Structuramque loci quod non fiat in nocumenta Sed magis ut fines tuti teneantur ab hoste; Quod ratione situs nulla est iniuria, verbis Excusat, factumque Padi suppaliat: atque Mercibus et rebus terris augere tributa Ad Venetos et ab his quacumque parte vehendis, Quod possint ditione sua, proponere coram Ausus, qui leges priscas et federa novit: Tenta diu, non velle dari tria castra tirannis Conqueritur, dixitque tamen: "Quecumque iuvabant Scribite, dum placeat, Scalis mora nulla remittam" Plena dolis falsoque patent hec dicta loquentis, Anticipare studet spatium quo castra Salinis Altius exurgant maiori et robore sistant. "Miramur legate tuis sermonibus", inquit Plana mente pater patrie, "miramur et ultra Quis furor in iuvenes, que tanta licentia mentem Incidit: hi vultus sevos et pectora prebent. Ecce nichil gerimus odii: causamque nocendi Cur cupiunt nobis? Non infestavimus armis Attigimusve suas facturi prelia terras. Que dedimus vobis incendia? Robora quenam Vertimus? Aut predas vestras spoliavimus agris? Federa vel leges quas non servavimus? Ipse Expertus totiens nosti, sed cernimus instar Infandi sceleris nocuos nobisque rebelles Reddere quos debuit humiles pacientia reddit: Structuram castri quod non fiat in nocumenta, Sed magis ut fines tuti teneantur ab hoste Excusare paras; iactas quid talia nobis? Unde hostes dic ire valent a finibus istis Equoreis ut damna ferant? Cumulare tributa Mercibus et rebus possint ditione potenti Proponis coram: quid te simulare videmus? Federa nota tibi, vanum hinc auferte furorem In nos quem geritis: vestre si ceditis ire, Parcendum est culpe: quo iure ad bella venitis? Si bellum, si castra placent, si iura negatis Testamur vos velle nefas, nos esse nocentes Cogitis: a vobis precio maiore petetur Hic sal quem cupitis: damnis vestrisque ruinis Inviti trahimur, sed quo nos summa vocabunt Sumere tela vacat: que tu legate petisti Mentis scripta damus: caveas, qui fallere tentat Fallitur hic sepe, et foveam qui foderat intrat". Scripta Ducis sumpsisse iuvat, misisse tirannis Suggerit: et vacuis Venetum suspensa diebus Pectora bis denis egit iunctisque duobus. Interea qui castra levant in margine ripe Hec fossa triplici, machinis valoque coronant, Aggeribusque altis et propugnacula iungunt: Ex his contendunt laterum compagine turrem, Ossa super veteris, moliri fortius ante. Hic fodit, parat hic, levat alter, sed Segatinus Precunctis fervens, vestes succintus, anelans Poscit opem, reliquosque hortatur prestitit ille Servitio causam, pendentia pondera rerum Ex humeris cecidere suis, cum quid sit agendum, Stare pudet, tristesque movet gens illa tumultus, Nulla quies miseris, noctemque diemque fatigant: Hos stimulant culices, hos musce, dirus asilus, Vermes ac scinifes, angit penuria rerum Tot lapsos post ille dies responsa recenset Nuncius ante Ducem, tali sermone locutus: "Non credunt lesisse tuas, Dux inclite, metas Verone domini fratres, ob quid nec honori Cernitur esse suo ceptum sic linquere. Tandem Legibus aut notis motas hinc inde querelas Omnes et castri spondent committere si vis". Dictis respondens Dux inclitus inquit: "Amice, Cur tam distuleris non est incognita causa: Pectora quid versas? Igni quid sulphura misces? Legibus aut notis motas hinc inde querelas Si castrum excipias, castrum quod protinus ante Omnia divelli petimus, committere fas est". Ille sub hec: "Mandata sequor, nil protinus ultra Aut aliter valeo; dominis parere necesse est". Turbantur mentes procerum, turbatur et ipse Magnanimus princeps, dixitque novissima verba: "Viribus utendum est, cedat patientia nostra. Sic celo prestanda fides, et numina pravos Deseruisse solent, operati causa furoris Ibit et ad superos, nobis nec robora desunt". Nuncius abscedit: vox est delata per urbem, Tunc frendent cuncti populi, iuvenesque senesque, Sic clerus, sic tota urbis religio sacra: Bella animis, bella ore fremunt, tam longa queruntur Otia, vel tantas legati discere nugas Insidie quibus atque scelus: promittit in hostes Unusquisque animos, manus, es: tardasse verentur; Perdere nec curant animalia, predia fructus, In lucrum cessisse putant. mirabile dictu, Divinum censetur opus. Iam precipit urbem Partiri Dux more suo, cum preparat arma, Hinc et sortiri: decies tunc milia quater Et centum legere viros, quibus actus in armis, Scribitur his minime sexagenarius ullus, Nec his inseritur ni vigenarius esset. Mittuntur primi quis sors advenerat ante Qua magis applaudunt, multi sine sorte sequuntur. Exacuunt gladios, et spicula seva venenis Intingunt, teretes galeas cervicibus, atque Toracas fortes calibum pectoribus aptant. Preficitur preses, illares cunctique recedunt, Proceduntque simul: visis stupuere trementes Hostiles turbe: ceptis diffidere rebus Incipiunt, vanumque vident perferre laborem. Interea quos fama monet iam lapsa per urbes, Nec minus hortatur odium crudele tirannis, Legati venere palam: Florentia lesa Destinat: ante Ducem manat legatio talis: "Dux, pia progenies, procerum decus, inclita nostro Gloria terrarum, nec quicquam clarius evo est: Fama novis nuper nostras rumoribus aures Implevit: sevos iam non impune tirannos Presumpsisse palam vestram turbare quietem. Non hoc nostrorum seniorum vel sapientum Concipiunt mentes fieri sine numine divum, Nam quia iustitiam, pacem et venerabile sacrum Libertatis amas, redolet tua vita fidesque, Exulibus pressisque manens pietatis asilum Hos superi sevire sinunt, et tollere fastu: Ut sis qui purges, ut sis qui cornua frangas, Ut sis qui pugnes, quem gloria tota sequatur. Sedibus est sacris nimphis nurubusque pudicis Vis illata per hos: populis dominantur inique. Ira, furor, mordax derisio, lesa fidesque, Insidieque, scelus, violenta exactio, regni Dira sitis patefacta satis, proditio, livor, Fratribus his habitant semper: quis nesciat ista? Quis iam tanta silet testata gravamina? In ortum In casum iam fama volat, septemque trionem, Inde austrum, norunt quocumque e sidere gentes. Accipe ad arma viros, rogat hoc Florentia tota: Nos animos dabimus, validasque in prelia vires, Quod nostri fortuna valet, quecumque tenemus. Te sequimur, tibi corda damus, tua iussa feremus Si iubeas, bellis socios admitte rogamus. Iam licet et debes, nos libertatis amore Pugnamus, quos ausa nimis vexare tirannis Libertas optata diu det gaudia cunctis. Tolle animos, nostrasque manus, hostesque nefandos Comprime, nec dubium sociis victoria telis Imminet et nostro iuri pia facta favebunt. Est labor hic superum, superis nos arma feremus Iusta quidem, sic ire licet, victoria nostra est". Dicta Duci patribusque satis placuere Senatus, Maturo inter quos habito liberamine, in unum Pectora concordant Tuscos admittere fratres, Et socios bellis, hinc veri fedus amoris Unio, forma, fides, verbis stipulantur amicis. Ex tunc incipiunt armis intendere; velox Italiam superatque Alpes perlabitur omnem Fama, ferens sancire novas Comunia vires In cladem fratrumque odium; iam miles ubique Letatur precio duci qui sperat in armis; Letaturque etiam miles quem Scala tirannis Obsequio tenuit mercedem temporis acti Dum melius spectat. Rolandus Marsiliusque Quos patria rebusque suis suspecta iuventus Privavit livorque egit non noxa nocentes, Accedunt, spondentque suas animas, fidemque Consiliumque, manus; nec dum dimiserat omnis Potio sumpta virum: dominis qui fidere possit Talibus? Hi Parmam Lucamque, simul cessere tirannis, Exilium mercede ferunt. Dux atque Senatus Admisere viros, letique in pignus amoris Hos cives statuere suos, carosque fideles: Armorum insistant operi, rebusque parandis Invigilent memorentque duce committitur illis; Et merito, patrie dudum nam frena regentes Experti que castra petunt, vilesque probosque. Ergo alacres parent, pronas impendere curas Sollicitant collatus honos, reverentia, causa, Sed duo prima magis. - Voluit fortuna tirannis Arridere parum, causamque adiungere fastus, Ut lapsu graviore ruant. Pendente paratu Ecce nequit perferre moras animique quietem Tantam Gerardus clara de prole Camini; Sed nimium preceps fame et virtutis amore Secum casuros iuvenes quibus ardor in armis Corripit, et Motam noctu comittantibus illis Exit, plana legens sociosque hortatur et infit: "Fida c[o]hors inimica manent quam proxima nostris Hinc Opitergini castri munimina damnis: Hec intrare iuvat sed parcite queso rapinis Incola servetur". Nedum iam luce peracta. Ausa manus frangitque fores et vimina solvit, Iam turrim invadit, murosque ascendit in altum Et ruit in vigiles: iam possidet undique terram. Hec postquam fratrum novitas pervenit ad aures, Arma tonant solvuntque moras, tenet agmina campus. Hic equitum numerosa phalanx, nimbus peditumque Pugna datur, pugnant pedites, animosa iuventus Ad gladios ad tela manus ad saxa furenti Precipitat cum voce viros: hinc vulnere largo Pectora perfodiunt, alios ad saxa ruebant. Cedebant alios ferro, sed lite relicta Terga dabant pedites, iuvenes humerosque sagittant, Scalarum valis affixa et signa rescindunt. Fit strepitus, vocum clamor fit nubibus horror: Ipse idem sevit mediis Mastinus in arvis, Prorumpunt armis equites, distare parumper Quadrupedes faciunt, toto conamine castrum Invadunt, fossas superant, dant pectora pugne, Et mutue vires augent in prelia voces. Iam fixas tenuere trabes, iam menia circum Expugnant, iam lexa quidem, vicina potenter Exterius tabulata tenent: iam clausa iuventus Desperat, mortis veniunt a corde pavores, Per valum fecere viam, perit obvia passim Turba, cadunt iuvenes, prede nec parcitur ulli. At Gerardus et quis vitam fortuna pepercit Truduntur miseri tenebris et carcere ceco. Incaluit virtutis amor, stimulosque furentes Excitat in fratres, collectis protinus alis Festinant, camposque tenent, castrumque Camini Viribus atque metu subito iam vertere pensant. Sed cura sit validum fallatque opinio mentes Quod nequeunt vires, porrecta pecunia quivit. Dimisso custode locis hinc frena retorquent, Ad patrias cuncti celerant nullo ordine: sed si Vidisset tantas debilis tutamine Mota Bellatorum acies an tanto stare furori Vertitur in dubium, posset formidine tanta, Sed quia fatorum stat inevitabilis ordo Eventusque hominum series immobilis artat Abduxit fortuna viros, dubiumque removit. Ast alia de parte parum tentare paravit Hec Venetos: melius caveant maioribus actis. Namque Thomasinus Mestri munimina servans, Spinetam hunc monuisse ferunt versutus et ille est, Castrum cum burgo Venetis dare fingit et offert. Res ut credatur melius formamque modum Designat, querens tanto pro munere munus: Annuitur, statuitque diem, iam creditur illi. Maioremque facit fidem cum coniuge natus Seductor quos ille dedit pro pignere caro. Itur, cauta tamen procerum prudentia vetat Ne cives pergant, conductos munere mittit. Nox erat et miseris prebebant sidera lumen, Proditor attentus parti que venerat ante Claves presentans, portella immittit aperta. Tunc veri patuere doli, nam conditus intra Secretum castri, sociis stipatus et armis, Marchio prosiliit, miserosque intercipit omnes. Alter enim fratrum latebris qui manserat extra Urget equum stimulis, equites hortatur et instat Acrius hic reliquis, peditum fugit agmine fracto In metum conversa cohors, precurrit litora miles. Occupat his reditum: pauci rediere: dolosa Innumeros credit gentiles et populares Albertus stravisse manu. Postquam nichil obstat Aut superest ceciditque furor, tunc precipit omnes E castro, cunctisque locis accedere coram Captivos, videat quenam sit gloria noctis Quos Postquam vidit quales qui castra sequuntur Nudatos pedites, grandi prolatus ab ira Fulminat in superos et turpia crimina dicit: Dat clipeos, dat signa humeris, iam tecta relicte Non letus repetit paucis comitantibus urbis Postquam nota satis fuit unio, missaque lecta Circumquaque manus longe lateque per urbes Armigeros ductura probos navesque parate Et Rubei monuere suos, iam miles abunde Omni parte fluit, Francus, fortisque Suevus Atque Lemannus atrox, Burgundus, Foruiliensis Invito pastore tamen, peditesque ad bella soluti Undique concurrunt, gratamque Bononia quamquam Intus et exterius variis impulsa procellis, Ravene et dominus multum memorandus amicis, Prestat opere rebus. Locus his in litore prestans Edes sacra patris, nautis fidissima qui spes Eligitur, modico distans a menibus urbis, Hic stabulantur equi, tectis hominesque locantur: Hic panis, pisces, fenum, caro, "trenchenegothum" Ordea cum paleis, modus omnibus, atque peritus Est faber, habet urbs aliud quodcumque necesse est. Hic doctos habuere viros Comunia, largis Qui manibus pronisque animis ad omnia prebent Effectus celeres; equites accedere tantos Dumque tot arma vident variis induta figuris Clasica tot, lituosque simul clamantia bella Tot quoque quadrupedes spumoso et pectore forti Qui currunt morsuque ruunt, pedibusque laborant, Ieiunum perferre diem iuvat hos instando labori Expediant, mittantque viros solatia cunctis. Hi scribunt, alii signant, aliique licentur, Hi solvunt: alii numeros per vasa reponunt, Mandatur nautis docto cum remige Motam Hos ducant positisque, mora sine, vela revolvant Accepturi alios. O quanta industria viris. Mensis erat, quo sacra parens celeberrima nobis Transiit ad superos, dum sic proceditur: ante Tercia quam lune se cornua lumine iungant, Lectorum campus tenuit bis milia bina Trecentosque equitum, peditum tria milia rursus. Dumque super rectore novo collatio habetur In Petrum qui tenens montana castra Pontremuli Obsessus ab hoste manet, qui tot ab armis Qui bellis doctus, pugnax, notusque Lemannis Impavidus, constans, lagus, sententia sedit. Frater est hic aliis, sensu superminet omnes Marsilius, Petrusque armis, bonitate Rolandus. Scribitur at, caute Petro, ne sentiat hostis, Acceleret quacumque potest, fraterque secundus Mittitur interea Motam, qui castra gubernet. Petrus scripta legens, quamquam cingatur ab hoste Exterius, fidens animi, atque inter utrumque paratus Aut transire situs, aut certe occumbere morti, Ire parat, paratque more, vestesque priores Dimittens alias famulis spectantibus intrat Montani peditis: succintus ab inguine circum, Ductorem comitemque vie suscepit Achatem; Et pacem tenuere simul, dextrasque dederunt. Confestim lacrimas imo de pectore laxat Coniux clara viri, tantosque in corde timores Ipsa premit dum tanta videt superesse pericla. Angit amata salus, crutiant suspiria mentem, Continuo ad vultum tremulos deiecit ocellos: At ait: "Alma parens humiles que conspicis actus Et famulas celi miris virtutibus imples, Dirige me dubiam, atque hanc circumspice turbam, Natarum: reverenda modos impone salutis. Sit cure tuus iste tue: sit tuta nefandis Hostibus, o clemens, o dulcis, vita mariti Sin aliquem infandum casum fortuna minaris Nunc, nunc, o liceat crudelem abrumpere vitam". Solatur sociam Petrus, minuitque pavores: "Presto aderit lux illa tibi, qua menia cernes Qua Parme comitata ibis felixque per oras". Hanc, natas castrumque suis, notisque propinquis Commendat qui stantes erant, nec plura locutus Carpit iter, ductorque preit, noctisque per umbras Egressi secreta tenent, perque alta, per ima Ductor solicito evadit tentoria gressus, Avia terrarum servantes transiliunt hinc: Nocte diem, noctemque die gessere sagaces, Optatas donec florum contingere terras Fas fuit; atque postquam populi sensere priores Advenisse virum donis letis animisque Suscipiunt, gentiles idem, cunctique precantur Gentibus esse velit Lucanas terrere partes Hostis devotas ituris, atque paratis Et caput et rector. Fluitat percussus aperta Leticia, damnatque moras, prior urbe relicta Exit equo, subito sequitur galeata iuventus. Corripit hic acies, Lucana per opida ducit; Quaque ruit: pavidamque insultat fervidus urbem. Illum attentantem resolutaque signa ferentem, Inclusi novere satis: trepidantque videntes: Mira fides probitasque viri tulit ille labores, Ille famem, diris valeat dum ferre nociva Hostibus: hic saciem vires et gaudia sumit. Discurrunt equites, predas, incendia, damna Circumquaque ferunt, miseras hominumque rapinas: Hoc pedites docti spoliis cursuque veloces, Postquam nulla dies cunctati temporis, hostes Admisit, damnis aut prede nil superextat. Dux iubet ad patriam cunctos iam carpere gressus, A tergo remanens: parent, predasque rapinas Ante ferunt: dum plana tenent camposque Ceruli Ecce manus collecta loco, clam miserat hostis Quingentorum equitum numerus fuit, prodit in arva Et ruit in primos: series exercitus absque Longa metu ferebatur enim: iam sevit et audet, Sternit et insequitur, capit undique clamor Insurgit: fugiunt equites, peditumque ruendo. Precipitant turme, spolium predamque relinquunt. Iam vicisse putant Scale: sed turbidus ecce Petrus in arma furit, mentesque reintegrat egras Et stabilit profugos, sparsasque recoligit alas. Atque in adversas convertens prelia Scalas, Exclamat, viresque animis cum voce ministrat. Instat atrox, sociosque monet, contraque ruentes Urget equum, cepitque ferox laniare cohortes, Atque per insertos invictus et impiger enses Telaque prorumpens, ruit acrior hostis in hostes. Hunc sequitur stupefacta manus, documenta vigoris Ille dabat: mavultque mori quam cedere victus. In bellum coiere viri, miscentur utrinque, Pugna datur, sternuntur equi, sternuntur et hostes: Iam gladius gladio, iam casside cassis inheret, Dissuitur calida laceros lorica per artus: Corpora ceduntur, iam sanguine campus inundat, Succumbunt Scale: Scalarum tracta per agros Signa cadunt: fugere viri, stat vigor in agro Petrus et impresso sequitur certamine turbam Ad muros: stetit ante fores rigidusque minaxque. Iam rebus spoliisque vacant, iam corpora nudant Fusa armis, ra[p]tasque legunt paulo ante rapinas. Abscedunt, magnosque ferunt ex hoste triumphos. Postquam primitias tales dedit hostibus, atque Captivos equites, pedites, animalia, predas, In Scale cladem Florentia leta recepit, Ad Venetos iam carpit iter, iam preterit Alpes: Artabant rigidam maiora negocia mentem. Ravenne iam plana tenet, iam nuncius affert Susceptura virum sociosque in litore vasa. Letatur, tollitque moras: ad litora prudens Hunc sociat, Cereremque parat, vinumque, bidentes Ravenne dominus: properat manus omnis ad alnos. Petrus primus adit, clamor tunc tollitur ingens, Era sonant, letas dat tibia cornea voces. Intentique manent, ad cuncta iuvantia naute, Exercent cum voce manus: stat puppe magister Sibila crebra movens, monitusque ad singula prestans. Iam capiunt remos, proprias assumere sedes Nec licuit, dextris iam tollitur anchora ripis. Iam solvunt clas[s]es, iam litora verbere miscent, Et paribus sulcant gaudentes equora remis: Iam virides spumantur aque, rigidisque lacertis Incurvant humeros, voces et guttura sursum Extollunt, Scalasque omnes iam mente capessunt: Contendunt alii luctantes carpere ventos, Et dare cum zephiris pendentia carbasa vento. Ut primum Venetum candescere menia vident, Ac sacre fulgere domus et cognita moles Marci, tunc surgunt ingentia gaudia ponto: Iam legere sinus, stri[n]guntur carbasa iunco Hinc remis nec velis opus, contingere naute Urbem sollicitant: hinc obvia vasa recepit Petrus, et in ripa denso stant agmine turbe, Hunc ut suscipiant: leto videt omnia vultu Ille tamen: venere viri, matresque, puele, Gaudentesque senes iuvenesque: hesere carine Ad ripam, resonant letis clamoribus unde Et paribus terre reprimuntur ad aera votis. Prosilit ad terram celsa de pupe receptus. Templum sacra tenens Marci venerabilis ossa, Quod clari statuere Duces, mirisque verendi Dotavere patres titulis, memorabile in urbe est. Huius marmoreis tiriisque annexa columnis Congeries religavit opus, nec scemate miro Defuit ornatus, muros aurumque polibat Partim sed partim niveum, tetrum, roseumque Purpureum, circeum, rubrum, viride, ethereumque, Mixtum mille modis maculis et mille figuris, Sic natura dedit visu mirabile marmor: Nec opere in tanto quicquam est ex arbore cesum. Student evi fores ubi res et nomina pingit Virtutum predocta manus: plumbo tectura relucet Quinque olata tholis: superest et celsior illic Ingenio gallus, spuri quis ventus et unde Aurate signans facilisque volumine caude. Respiciens Austrum, que totam lucidat edem Artificis quam docta manus miranda peregit Est rota, sex denis radiis distincta decoris. Desuper ante fores templi qua latior usus Quatuor hic statuantur equi splendente metallo: Pars infecta manet quorum quas cernere fas est, Exterius maculis, pars sapior altera nullis. Hic operum series, que sex operata diebus Est deitas, variis celata et picta lapillis: Illic stant veterum miro deducta colore Gesta patrum: quodcumque monet mare, sidera, tellus Noscitur, artificis postquam clementia summi Divisit sparsitque feras in climata lites: Illic attonitum summersit aquarius orbem; Illic arca natat, illic, animalia cuncta Humanumque genus cupienti reddita terre, Remigio renovata senis post fluctus aquarum: Vinea plantatur, et inebriat uva parentem. (Illic stant veterum quecumque ex ordine gesta). Altera picture sequitur distinctio: partus Virginis et Cristus ligno passusque sepultus: Postea quod fregit postes et Tartara solvit Et rediens victor devectus ad ethera summum Rursus ad ima venit, flammis quoque cuncta perurens Ultor dignus adest. Veniens huc Petrus ad aras Oravit superos, dicens cui gloria celi est: "Rex eterne pater qui totum prospicis orbem, Immensus, iustus, vivens, sine tempore durans, Cerne tuum, da posse tuo, feliciter istud Aggrediatur onus, sit quem tuearis ab hoste. Principio meliora favere delere tirannos Ut liceat clades hominum quos numina celi Teque etiam maculose ferunt, tuque, o pie presul, Intercede precor, quo sint felicia tuis Hec Venetis, sociisque simul". Nec plura locutus, Ducitur ante Ducem: procerumque stipabat utrinque Hunc numerosa manus, populique palatia complent. Vix cepere Ducis venientes atria gentes, Quem postquam aspexit solio de more sedentem Curvavitque genu, et coram data copia fandi, Ista Duci Petrus placido prior edidit ore, Conticuere omnes intentique ora tenebant: "Flos Venetum, virtusque virum, Dux inclite, servus Ecce tuus: quecumque velis, quecumque iubeto, Haud trepidante manu peragam: nec stare necesse est. Arma feram que iusta moves: agnosco tirannos Corrigiosque suos, ventosos canacrosque, Carbonesque leves, immites et Folianos, Ubertos fragiles, Castribarchosque decoros, Spinetam tumidum semper nec proderit illi Prodicioque dolus, conductos munere novi. Parva futura mora est, vincendis hostibus, inquit. Si patulis ausi tentent decurrere campis. Atque utinam tentent, vereor solummodo quod non: Si vero inclusi steterint, artabimus igne Obsidione, fame et sevis populatibus illos. Omne genus pestis dabimus, ruet impetus omnis Hostilis. Non gurges aquis, non fulgura, nubes Non glaties, imber, non tempora seva tenebunt. Sub iuga cogentur: grandis tibi gloria semper Et Florentinis". Exultans talia fatur Petrus, et in vultu victoria visa sedere. "Qui pacem petimus longe lateque per orbem, Vita quibus pax est, crescitque in pace facultas, Magnum, Petre, nefas semper nos bella fatemur. Si queras vel scire velis, cur sumpsimus arma, Famur, teste Deo, cui se secreta fatentur, Cunctas quique tenet mentes hominumque ducumque, Non prede stimulus, non livor, nulla cupido Regni, sed fratrum violentia, causa furorque Nequicieque scelus, nos compulit arma movere. Hi cives, sacrasque domos, mercesque vehentes, Cladibus innumeris, tanta est in mente potestas, Non veriti turbare palam, res cognita cunctis: Pactorum fideique, decus, nec numina curant. Ista diu tulimus, nostramque oppressimus iram, Obstitimusque armis, diros revocare tirannos Dum remur, tumuere magis, legesque recusant, Nec preces audire volunt. Quid gravius ultra? Ad salis intentum, nostris in finibus ausi Castra levant, nostros nunquam timuere valores. Non plus ferre iuvat, nec plus patientia nostra Ferre potest, Scalas cupimus delere nocentes. Compatimur, quod iam sevis fuit ista tirannis Marchia pressa diu, nec plus differre paratis Iam licet, en nostri a superis venere labores. His Florentinos consortes consociosque, Admisisse placet, facto quos improbus hostis Leserat informi, temnens sacrumque fidemque. Tolle moras semper: cum crastina fulserit hora, Hora move, Motam letus properare labora: Hic equitum peditumque decus: mentesque parate: Hinc tibi terra patet: nostri Tolbertus et alter Rambaldi proles comitis iam castra sequentur. Te duce vincendum est: animum memorande tuorum, Perfer in adversos hostes: non era tenemus, Spem victoris habes: fecundo pectore frater Est ibi Marsilius. Cum iam fastigia gentis, Prefectus cunctis, capitaneus, duxque, minister Ascendes, superesse velis, sceptrique sodales Effugies, scelerisque viros, contemne bilengues, Mendaces fugias, et scandala queque timeto: Degeneres pugnas, obscura pericula vita: Gloria quantalibet vili sordescit in hoste, Nec patiare dolos, quis gens conducta laborat, Teque hilarem cuncti videant: aurique cupido Nulla tibi: fastus reprimes: summumque putamus Effrenes religare viros: gens ista potenter Ut melius servire sciat, didicitque movere Ad gladios ad bella manus mortemque subire Non trepidat: properare stude". Sic vocibus orsus Accendit virtutem virum: clamoribus altis Tollitur ad Superos hilarans a plebe tumultus. Est Petro contemta quies, vix aut sopor illi Aut epule fecere moram: flammatus in hostes Accelerat Motam, quem gens avidissima bellis Visceribus totis recipit, et ad arma resultat, Hic pedites saliere leves, equitesque feroces Ante ducem facili giro sua frena revolvunt: Gaudia summa novant, dapibus cantuque licenti Et ludo insomnem ducunt noctemque diemque. Principio cunctis, armis pugneque parent se Edicit hilaris, motura ut signa sequantur: Protinus armorum strepitus volat undique, tela Et clipeos pedites satagunt aptare lacertis: Parti cura fuit faretras implere sagittis, Balistas lentare suas cordasque recentes Iungere, nec requies, gaudet operosa iuventus. Auget eques stimulos frenorumque artat habenas, Thoracas aptant calibum, teretesque galeros, Horrendas cristasque super: vibratur et illa Dira lues, gladius, rivos factura cruoris. Explicat extemplo Petrus victricia signa Aspicienda viris, et verberat astra Leone: Signa dedit cautus tribus his tria ferre magistra: Marcum Conrado, Rainaldo Lilia, noto Huic Soterchino proprium dat illi Leonem. Hos onerat monitis, addens ferventibus ignes, Cunctaque disponit, stabilit certoque tenore. Interea fratrum percussit pectora murmur Famaque discurrens, plures annunciat hostes Maioresque timor: tremuerunt conscia culpe Intima, penituit iuvenes ceptique furoris: Consultosque vocant proceres bellique ministros, Nec longe aut tarde veniunt. Mastinus ad illos, Cautior Alberto sed fastu partior ille, Ambo tamen timidi, sic pubblica fama per orbem, Vocibus his fatur: "Duris impellimur armis, Marchia tota fremit, nostras absumere sedes Conantur sociata simul Comunia floris Et Venetum, Rubeis ducentibus agmina raptim; Rupta quies populis, plangunt animalia campi, Dedita rura fuge video, quidnam sit agendum O socii, o proceres, quorum quecumque tenemus Omnia sunt et erunt scitis dum tempus agit rem, Dicite". Iam dicunt formis, variisque modisque: Ille dolos laudat, suadet hic proditionem Tentari, nec parca manus si invenerit actum. Alter et invasos subito caligine noctis, Pressosque et placide corpore quietis inertes, Ex facili cedi gladiis vel posse repelli. In patulos alius censet decurrere campos Atque in adversos belli prestare vigores: Talia subiungens audaci voce perorans: "Tolle moras, Mastine, tuam disolve catervam In Petrum properemus, ut, dum prelia nutant Omnia posse putes, nondum sinit equore miles Cum ponto quas portat aquas, Tuscosque timores Novimus, audaces Venetos ad bella negamus. Nec te terruerit numerus quia molitur illos Videris instantes omni lignamine fascem Fecerunt: pauci certum est, quis fama laborat". At senior cui cura magis viteque salutis Fratrum inquit: "Que tanta viri vesania vobis? Non locus insidiis, non tempus proditioni, Non furto noctis, non tutum fidere campis; Eventus belli dubius: quid vincimus, esto Vincamus? Equites conductos munere, nudos Et pedites: quovis sed si nos Marte ruamus, Omnia perdemus: sedes, natosque, domosque Predia, divitias, animalia, robora, vitas. Vitandum est socii tanta committere sorti, Ne faciat fortuna dolos. Huc alter Ulixes Marsilius curru vehitur. Quis, dicite, tentet In iuvenem rigidumque ducem, belloque furentem, Ferre animum? Quem cuncta tremunt: Hic martius heros Non vires non bella timet: qua cuspide Petrus Terga daret? Que dextra illum revocaret ab hoste? In fortes rigidasque manus in robora promptum Pectus habet: non ille animum in certamina mulcet, Fulmineus veniet, bellumque ex agmine tollet Ille ferox. Quantum vidi dum prelia ferret Felicis campo, laxis decurrere frenis, Et fortes turbare hostes, magnasque cohortes Sistere; dum fureret, quales cecidere sub armis. Ille lues hominum: quid longe exempla petantur? Nescitis que gessit enim miranda Ceruli Pridie dum campis patulis pugnatur utrinque? Non fuit hoc solo proh reddita gloria victis? Non sua res agitur? Privata ducitur ille Causa: qua gravius satiusque timere necesse est. Tutius est igitur, proceres, nos credere muris: Conservare urbes et fortia castra tueri. Erret per campos hostis: Florentia dives Ditior et Marcus prestent sua munera frustra. Hi nondum experti fraudes moresque superbos Theutonice gentis: gravior nulla altera lis est". Ista Viris potior placuit sententia tandem, Sed questus de corde graves tumidosque dolores Mastinus traxit, dicens: "Fortuna triumphis Est mutata meis: iam, nobis perdita fame est Gloria; qui motas armis tentavimus oras, Tentamur nostris: nec exire potestas. Heu pudor eternus: melius cecidisse sub armis". Dixerat ille, tamen tacita nec mente relatis Dissentit verbis, sed ne videatur inertem Ferre animum, letosque duces ad arma maniplos Hortatur, solitoque magis iactantior ibat, Ficta gerens studio, trata[n]sque negocia belli. Nec mora tercentos equites clam destinat, illis Et burgum Mestri quo castra credidit hostes Sistere, vicinas et partes precipit uri, Ut tali articulo fortune flectere cursum Posset, et affectos fame defectumque domorum Cogeret audaci socios desistere cepto. Dira cohors decreta studens implere tiranni Et rebus avidos miserum saciare furores, Ad partes iussas properat: trahit impetus omnes, Nec pietas aut ulla viris reverentia fame. In predam posuere lares, animalia tristes Ex agris avulsa suis gemuere coloni. Et gemuere nurus: gemuit quoque parvulus infans Vina fluunt: ignem tectis, feno, paleisque Subiciunt, furit immissis Vulcanus habenis. Omnia depereunt, volat ad fastigia flamme Inflammata fames, nigrique ad sidera fumi Tolluntur, stetit egra diu telluris ymago. Inde et precipites redeunt, mirantur ubique Et cives equitesque super, quis rebus onustos Hos videant, aut preda quibus vertatur ab oris, Rem postquam novere satis, sensere tirannos Non ausos exire palam, tunc murmura surgunt, Pars damnis bellisque gemit; pars altera leta est Quoscumque evasura iugum perferre labores: Infremuere omnes, dirosque odere tirannos. Ast equites perdisse putant famamque fidemque. Petrus in arma viros armis circundatus ipse Excitat, et Mote letis clamoribus exit Claustra prior, sonuere tube, magnoque tumultu Templa sonant, liquere omnes tentoria turbe. Tunc omnis facibus pubes accingitur acris, Subiciunt ignem, sic est de more valentis Ductoris dum castra movet. Iam lumina Phebus Lustrata tellure dabat, Motaque relicta Postquam colectas turbas conspexit in agris, Letus, et armate campum tenuere cohortes, Tres acies statuit, prima concessit habendam Marsilio fratri, mille hac, equites, totidemque Expertos armis pedites, iam deputat: eius Girozus probitate calens et pectore sano, Miserat electum bellis Florentia quem tunc, Robertusque ferox et turbidus ense Redolfus Assistunt lateri: Golfardo tertia demum, Quo princeps animus bellis infractaque virtus Regnat, mandatur acies: preferre triumphum Hic vite docilis, quingentos ordine ducit Belligeros equites, tali numero peditesque. Ast aliam dux ipse sibi, mediamque cohortem Inter utrasque tenet, totum quod restat in illa est Armigere gentis, nostrique Marinus et Andre, A suis hanc sociant alacres, pugneque parati. Illos conspicuos, sensu, studioque, fideque Miserat insistant, Venetum Dux atque Senatus. Ipse licet medium Petrus delegerit agmen, Acer et indomitus, nunc hos nunc circuit illos, Exhortansque acies, nunc primus nunc ultimus ibat, Intrepidus: postquam spaciosis constitit arvis "Ite", inquit, "properate viri, properate cohortes, Iura vocant, non rura negant: monstrate vigores, Hortamur, o socii, vires et numina spondent. Et fortuna aderit, sed quem vicinia leti At dubius belli casus, teneatque nocendi Aut pietas vel forte metus, nunc arma relinquat, Stetque procul, liceat nostros audire triumphos, Parcimus, et signis se nunquam immisceat istis". Ex animo vultuque datur victoria belli. Promisere manus, promittunt pectora cuncti. Ductoremque Petrum sequi, tunc clamor ad auras Tollitur ethereas tantus, quantusque per altas Incubuit sonitus silvas, ubi flatibus ingens Horrisonis cuncta miscens fremit horridus Auster. Iam turbas, iam castra movet, tali ordine Petrus Propositum maturat iter, iam plana tenebat, Sampauli iam claustra subit deserta colonis: Hic placuit, tandem, Phebi iam luce remota, Exiguo tantum precludere lumina somno. Pos[t]quam iussa aliis properata licentia noctis, Et rapuere avidi iam limina prima soporis, Ipse quidem curis animum mordacibus urgens, Non dabat immisse luctantia membra quieti; Multa illum circumveniunt, iubet ergo vocari A somno socios, pulsaverunt cornua belli, Era sonant; ad signa ruunt pandentia, queque A stratis iam excussa cohors, iam turba paratur Signa sequi, sterisque tenet iam messibus agros. Dispositi in turmas rursus legemque severi Ordinis ut cuique ante locus ductorque monentur, Instaurare vias, prestabant agmina voces Tunc, letas celo: gaudet tantique vigoris Dux habuisse manus: ripas volucrisque propinquas Plavis castra iubet placidam hic perferre quietem. Rambaldo geniti Venetis fidissima proles Huc propere veniunt, lacrimisque et pectora letis Ora rigant, leti Marci contingere signa. O quales iuvenes, sensus, probitasque fidesque Hos merito caros faciunt, his dira tirannis Invisos tenuit, timuitque: animalia, vinum Annonam, Cereremque ferunt, donantque catervis. Tercia luciferos terras aurora per omnes Spargebat radios, cum fortis et impiger ille Iani dederat turbis signum sua castra movendi. Hinc Plavis sulcavit aquas, hinc menia radit Tervisii, que clausa tenet qui Vermis in illis Presidet, astutus, fidus multumque tirannis. Horruit aspectu muri dum cernit ab alto Militia tanta fulgentes undique campos. Hinc Petrus transfert acies, vicinaque Mestri Iam subit: exustos fumantesque invenit agros Atque lares, quos ipse modo preceperat uri Mastinus; sed longe alio conceperat ante Quam Mestri sua castra loco prudentia docti Sistere Marsilii castris, qui noverat oras Aptas et bellis; igitur solertia Petri Archanum postquam super his fratrisque suique Commendat, dicitque viris quos ipse Senatus Miserat has partes, gentes sperare propinquas, Et motus gestusque suos dempta valerent Musonum transire parat, qui limine terras Terminat, inde iubet, Mestrinaque rura relinquit: Hinc est Miranum, sedes ubi tuta Philippo Iam fuerat, nunc strata iacens, exercitus omnis Transit, et his audax ductor pernoctat in oris. Nuncius interea creber perduxit ad aures Elapsus fratrum mediis ex hostibus, atque Affirmat ubi castra modo quove ordine, quanta Viderit, et vulgus rumor ruit altus in omne. Horrent auditis fratres, et murmura vulgi Vulgantis: "Iam Petrus adest: iam totus in armis Brentam hostis transire parat: bellique tirannos Cernimus invitos. Ubi nunc magnalia Scale Regnantis?" Audisse pudet: Mastinus ad illos Vocibus exivit: "Quenam trepidantia vobis Murmura? Labellis miseras auferte loquelas. Venerit, inveniet si forsan Petrus, et eius Improvisa nimis, preceps audacia casum Sentiet infamem: nostri non perdita vis est". Versus et, ad proceres simulatos ille furores Ostentat, cunctosque monens urgebat ad arma Fertque animum his dictis. "Hostes tentare necesse Ire parate animos bellis si cesserit hostis Principio, totum evertet fortuna laborem". Albertus prefertur equis: clangorque tubarum Fit multus, iam templa sonant, iam deserit urbem Turba fremens bellique putat perferre labores. Hic equitat, manet ille quidem cui maxima cura Est patrie, validusque timor magis ossa cucurrit. Hunc Venetum terror momentum nec leve bellis Ductoris nomen feri memorabile terris Incutiunt, fratrisque iubet tunc otius omnes Signa sequi cives: etenim Carraria proles Ex tunc cum matris fratrumque impulsibus, ambo De Rubeis sine labe nefas egere tiranni Iam suspecta datur, odio iam redditur intus. Postquam terga dedit muris et plana revisit Plena suis, Scaleque patent campusque susuro Murmurat et sonitus mulcebant timpana Martis, Constitit Albertus, prebensque ad menia vultum: "Grata michi et dulcis, rerum pars optima", dixit, "Padua tota vale, frenum si verterit hostis, Retrogrado repetens Mote tentoria cursu, Vel si victores superata mole furentum Hunc erimus properamus", ait, "tu protinus alas Accipe, venturi nostri quoque causa triumphi Ipsa eris, hic regni sedes, hic gloria nostra". Sic fatur lacrimans: turmisque imponit habenas, Et fluvii qua parte prior gradientibus offert Se, sistit dubius: tercentos agmine lectos Destinat, hostiles motus videantque ferantque. Nec minus interea noctis caligine celo Vix bene purgato, Petrus iam sumpserat arma, Atque feras acies campos permoverat omnes, Ad Brentam properans: media iam luce propinqua Applicat ad ripas, ubi nuncius certior illi Hostili de parte means, pulcro ordine cuncta Explorata refert, nec dum sermone peracto Eminus intrantem latos de litore vidit Trans ripam campos aciem: crediditque tirannum Pone sequi: socios Petrus tunc excitat omnes. Nec mora cunctantem magno cum fragmine ripe Educto deiecit equum mucrone corusco, Gurgite de medio, discriminis, immemor omnis, Comtemptorque hostis, freno suspensus et armis, "Ite viri" clamat "sic vos in prelia primus Ducere sic rapidos transmittere protinus amnes Et sic invisas voveo perfringere Scalas: Credite me non deesse ducem: ducis arma secutis Summa aderunt, victoque metu fortuna iuvabit". Precipitant cuncti fluvio, puduitque secutos, Agmina transibant ripas, alvumque minorem, Acrior et campum sonipes rapit, et pedes arva Implet ovans, umbraque armorum incenditur unda. Hic primum stans Petrus ait: "Properate cohortes, Hinc hostes, hinc arma, manus inimicaque signa: Nulla fides pacis, venie spes nulla petende, Si cadat adversis turba hec impulsa catervis; Ite simul: vigeant animi, nec vana feretis Premia cum spoliis, promissaque dona dabuntur, Fortuna prestante locum. Properare iubemus, In Scalas fortuna parat nos ire volentes. Ecce dies semper nostris optata triumphis: Vincite iam victos, nostro gaudete triumpho". In castris fremuere omnes, placuitque verendi Mente una, votoque pari decreta ducisque Iussa sequi; fortesque vovent in prelia destras. Imminet armorum rabies strepitusque virorum Sidera concutiunt et nubila vocibus implent. Iamque Paludelli calcatas undique ripas Deseruere acies, sonita quatit ungula campum, Militat ante alios, ante omnia signa suorum Armipotens Petrus, sed quos premiserat hostis Precipiti rediere gradu, ductorque cohortis Alberti quamquam tenui tacitoque susurro Auribus instillet seriem, iam murmura cunctis Insurgunt, stimulant dubias mentesque timores, Iam rumor iam fama volans annunciat hostes. Ut belli sensitque metum, gentemque propinquam, Innumerasque acies pronasque in prelia cunctos, Horruit Albertus. virtusque deserit artus, Stat gelidus per membra cruor, mutata paventem Testatur facies animum: iam deserit arva, Festinoque gradu Patavium properavit in urbem: Discedunt acies castris rebusque relictis, Indecoresque fuga puduit sine marte reverti. Quod postquam Petro celeri pede nuncius affert Corde furens, turbasque vocans, prolatus ab ira, "Quem petii, quem corde tuli, quem stare putabam Eripuit fortuna", tonat, camposque relinquens Se tulit in muros: "Requiem iam sumere fas est", Inquit, et his dictis, acies recreare sub illa Nocte iubet, campisque locat: victumque vehentes Suspirant ad plaustra boves, castrisque propinquant Tunc epulis vinoque vacant, post vilia vilis Hostis gesta canunt: Patavos hinc cernere fumos Affectant: meminere alii solatia terre. Postquam sollicitas satiarunt prandia turmas, Murmure deposito, commissa est undique cura Per vigiles nocturna suos, ne ledetur hostis. Mane novo sonuere tube: dux impiger inde Hospita castra levans, collecto milite, Sacci Plebatum versus dum pergeret obvia venit Turba frequens, miseranda satis iuvenesque senesque Quos plebatus alit: quorum qui maximus evo Affatur Petrus, tali sermone locutus: "Si cladem in nostram si forte ad damna venitis Si nostram impetitis plebem, si, nostra paratis Tecta subire viri, si prelia dira movetis, Que merces que fama aderit? Preciumve laboris Quid dabitur, si nostra cohors, famulique domusque Cedimus a laribus? Flavis qui vivimus arvis Hec bellis non usa manus, non novimus arma, Ad saca conspicui, pecudumque boumque labores: Sed si moturi, ut fama est, iuga nostra venitis Victores speramus", ait, "nos omnia vestris Tradimus imperiis: lux hec placidissima nobis". Petrus ad hec: "In cladem hostis casusque venimus Servandasque domos et predia vestra tuenda: Gaudete et rerum vestras apponite curas, Copia portetur nostris accomoda castris, Sub precio tradenda, tamen quod laudet honestas". Talibus auditis, letos ad sidera vultus Turba tulit, gratesque ferens studiosa ministrat Opportuna viris: erat undique fertilis ora. Sacra dies aderat, cunctis qua novus ab imbre Mensis festa colit sanctis, et pinguior anser Romanis editur: solito non ipse rigore Scorpius urgebat, signum quam triste tirannis. Non imbres properabat hiems, non fulgura nubes, Non veniunt nebule, non spissant vertice celum, Non maduere nives, campos non bruma rigabat, Sed facies renovata poli, verisque videtur Temperies, clare faciat censura potentis Omnia, contendunt populi, delere nefandis Criminibus pressos, statuit qui forte tirannos. Additur atque fides facto, quia fervida sopit Ira furens iuvenum, quasi iam prostrata videtur, Nec prosunt valide dextre innumerosaque turba Hostibus, ut tentent patulis occurrere campis. His postquam Petrus socios recreavit in oris, Bis tribus et turmas opulentia grata diebus Iam satiat, tunc castra movet, ductorque subintrat Marsilius frater, Patavas qui noverat oras. Hic preconceptam properato milite tendit Ad Buvolentam, sedes ubi grata maniplis, Atque hosti qua nullis magis damnosa videtur. Hec gemino, gradibusque super circumdata rivo est, Hac versus boream stadiis triginta duobus Totque iterum per plana quidem, felicia quondam Menia que statuit duris elapsus Achivis Anthenor distant: colles monstrantur ab Austro, Vina quibus generosa leguntur, fructusque suaves, Predulcesque favos, oleum, pinguesque ferinas. At casus qua parte patet, via ducit amenas Qua ditione tenet Vicentia proxima ad oras; Equoreas ortus dat partes, datque paludes, Navibus huc Veneti fluvio properantque feruntque Nutrimenta viris, firmant et robore sedem. Interea Petrus muros perterritat urbis, Et stetit ante fores, clausos bellisque tirannos Invitat, sonuere tube, timor occupat illos, Nec audent exire palam. Tunc sistit in illis Electam campis aciem: partique suorum Imperat et suadet, cunctis intendere damnis. Nec mora: discurrunt equites, peditesque sequuntur, In predam posuere lares, magnamque ruentes Dant stragem late, domibus incendia ponunt. In predam posuere boves, animalia campi Ceteri denudant agros atque ubere calles, In predam cadit omne nemus silveque latebra: Dispersi redeunt predis et rebus onusti; Visa repleta bonis Bacumque evolvere certant, Et Cererem, rudibusque locant hec omnia castris. Menibus at fratres, tanti dispendia casus Dum cernunt clausi, surgunt de pectore cure Mordaces, dolor atque labor, rumpuntur oborte Luminibus lacrime, et suspira cordis abunda Iam puduit Venetos, nimio seducta furore Quod, salis intentu, statuit fraterna tirannis Equoris ad fines, sic sic dimittere castrum. Electos igitur proceres, probitate probatos Conspicuo sensu, Dux inclitus atque Senatus Aggeris ad partes mittunt, armisque virisque Egregie fultos, alii qui preses in illis Litoribus Petro preerat, quo vertere possit Assistant castrum, que iubent mulcere furentes Inclusos monitis, atque hinc retinere cruores Accelerans postquam castris manus ista potenter Iungitur, opponit vicinis pectora Petrus Confestim Scalis, medias discrimine parvo Et sulcavit aquas, intrans conamine campos Hostiles fortique invadit robora giro. Nec fuit auxilio sonipes, nec miles in armis, Contentusque suis Leo ducit agmina circum. In stimulos posuere animos, hostesque timentes Nobilitas intenta facit, sed denique mentes Vertit in arma timor iuvenum riguere parentes Arguit hos mulcetque monens Spiritellus, et inquit: "Quid geris heu gravidum tanta et formidine pectus Vana cohors? Quid iam trepidas? Quid corruis amens? Quid iam mente furis? Nondum tibi defuit armis Nostra fides, socios nostros cunctosque videtis Illesos. Que bella tument? Que copia rerum Defuit hic? Frumenta carent? Aut vina negantur? Nondum dira fames, nondum sitis arida: vires Ingentes validasque manus speramus adesse: Vincere si fas est, par gloria, denique victis Par scelus atque metus: gratis decorare fideles Mastinus novit, largisque assistere donis". Ad castrum pontes aditus quisve exitus inde Circumquaque ruunt Veneti, nec Clugia parcit Aggeribus fossisque novis circundere clausos, Hec vires animosque prebet vicina labori: Huius causa agitur, totis hec nisibus instat, Hec audenda parat, sine qua nil carmine dignum Illi ad noctu[r]nos vigilantia lumina tradunt Insidias, valis vigilant, mutique laborant Nocte gemunt trepidi, venie spes sola future, Solaturque Ducis pietas et gloria fame. Luce alia, iussu procerum, Donatus ad illos Nuncius ista movet: "Quid terram aut equora nostra Venisti turbare?" inquit "Que vestra putatis O miseri? Que causa tulit? Fortuna paravit Vos Ducis ad gladios: date, consulo, terga furori, Quod cadat ira recens: veneranda potestas Est vestris miseranda malis: si obstare paratis In vanum certe struitis, si federa nostra negatis, Vos valis licet inclusos circundare cura est, Missaque ponderibus agitabunt pondera quaque: Omne genus pestis dabimus, non ista movemus Quod vires careant animique in prelia desint, Cernitis ut Veneti veniunt? Iam prata coronant. Equoris et turmis resonant ferventibus unde. Nobilitas et enim, si iam permitteret usum Pugnandi, solo verterent hec castra tumultu. Sed timet illa deos, non bello aut sanguine fuso Gaudet habere viros". Sic postquam vocibus orsus Estuat auditis Spiritellus et ora resolvens: "Tolle animos quicumque tonas, nos summa verendi Mastini mandata sequi decet: ecce tenendam, Imperio titulisque suis ac nomine Scale Terram hanc ille dedit, dabit ille potentes Armatosque viros, paces vestrasque negamus Blanditias, nos arma decet portare, necesse est Seva pati, cladem gelidos patiemur et imbres, Tormentique modos, et vulnera dira, cruores Fundere, de vetito maculato et corpore morsus Sumere; sic animas dedimus, sic vincere nostri est, Et sic velle mori. Non federa vestra movebunt Sed nec pila stupent, terramque relinquite nobis. Hec vestro portate Duci". Tamen ille, calentis Inde vultus referens rabidos, procerum applicat auri. Estuant auditis, insurgunt tedia castris Quod pacem, quod pacta negent, iam saxa ferebant, In geminas struxere manus, iam penna minatrix Erigitur, proceresque viros, aciesque propinant In castri cladem; stat Lauredanus in agro Marcus, et hortatur socios, turbisque paratis Ad pugnam riguere hostes, iterumque retractat Ad pacem, si pacta placent, idemque monebat Clausos firmarant turbe, iam prelia, dicens: "In vestros iurata manus quecumque cruores; Si cladem fugitis, monitus inserpite nostros, Sumite materiam venie qui dira movetis". Ille ruit calidos iterum cum voce furores: "Ante quidem fingant animas cum sanguine nostras Rursus" ait, "turbe quocumque ex turbine vestre Assumus: hanc legem telis gladiisque feremus Dum liceat vestris". Proceres turbantur et ecce Iam Veneti turres castrique ingentia valis Obvia castra levant, trabiumque ex vimine catum Constituunt, posuere super terraque recepta Terga boum, pars prima patens, ariesque subactus Intus agens fossasque super fossasque laborant Herere hunc, nec dum interius qui robora vali Perfoderent posuere viros: iam pila vibrantur, Dant mutuas hinc inde ruinas, fecere tumultum. Iam strepitus belli est, bellum undique bellum, Constituunt proceres, feriuntur corpora telis, Saxa cadunt, galeasque premunt, clipeosque nitentes, Et percussa sonant telis ferentibus arma Excutit in sedem librato pondere fonde, Quam pellit predocta manus i + Quisque sibi metui est, at dum Spiritellus Erectam in campos fundam diverberat, ecce Machina terribili saxo per nubila frendens Terga viri cruciatque terit, sociosque propinquos, Disserat, et terre lignorum robora mandat. Infremuere omnes, mestique in corde timores Procumbunt, gelidisque animis metus incubat amens. Atque aliquis, stimulante metu, sociosque requirens, Talia cum gemitu suspiria pectore traxit: "O misere sortis contundite pectora turbe, Desperare decet, scale nostrisque videmus Tela parata malis: quis queritur exitus? Unde Si liceat tentare fugam? Stant prelia circum: Quaque patent hostes, fedarunt corpora castrum Nostra quidem scitis: nostris nos proxima nostris Huc duxit fortuna malis, nec longa loquamur: Non modus est numero peditum, sunt equora proris Plena novis, Venetumque rates sine fine feruntur. Decipimur, tenuit clausas fecitque nocentes Scale spes et amor. Mavis nos omine diro Huc tulit heu miseros et tis, Segatine, pudenda Simplicitas et vana fides: quid tanta iuventus Te patiente cadet? Nostris que gloria Scal + Si clausos fortuna ruat? Si + Iam fossas catus, nostros tormen + Si placet tentemus", ait, "perten + Stabat et a vultu cuncti ti + Unde et concordant dictis his + Affatus proceres: prona cen + Obtinuit, firmatque, libens hec + Ut nisi succursus venturis + A Scalis veniat liceat disce[dere] Et fragiles portare gazas: custode recepto Nuncius e turba lectus notusque tirannis Hostibus elapsus mediis iam tendit ad urbem; Quem cum Mastinus lacrimarum flumine mersum Vidisset: "Ne differ", ait, "misero medicina malorum Sortem nosce suam": pronus tunc excipit ille. "Clare, meis animum dignare afferre loquelis Da faciem verbis, nostras circumspice mentes, Et gentis miserere tue: nos bella furentum Sustulimus: cedes, casus variosque ruinas Proximaque exiguo cohibet nos machina campo Litoribus plenis et bella parata carinis Conspicimus, pavor est tantorum aspicere, Et fossa iam catus habet, iam denique nostram Stravisset valum gens hec sparsura cruores; Sed miseranda cohors tanto perterrita casu, Obtinet a Venetis firmatque, dato obside, fedus, Ut nisi succursus venturis octo diebus Mittatur, tutos liceat abscedere vita". Dat questus de corde graves Mastinus et illi Hac fatur cum voce dolens: "Reddite castrum, Auxilii vires non est sperare necesse, Insidias Petrus nostro pretendit ovili" Talia dum fatur demens, nox clauserat atris Lapsa polos tenebris, requiem vexata tirannis Sola petit thalami gravibus circundata curis, Sed somnis caruere oculi, prostrata reluctant Membra thorum, fluxere graves a corde procelle. Mane oritur; redit ille celer, legata retractat, Congaudent socii vitasse pericula mortis, Iam castrum linquunt, patrie iam tecta relicte Non leti repetunt, fedus servatur utrinque. Hoc subeunt proceres, nova menia fortia turres Mirantur, quod fecit opus Segatinus in illis: Cernere iuvit eos, quicquid fecere labores Quod subite struxere manus cunctisque placebat. Alme Cicilie feste, de mense novembris, Et veneris fuit illa dies, sunt reddita castra + is currentibus annis + [i]ndictio quinta manebat + inclitus et venerandus + ex ordine velli + e vellere censens, + presumpta furoris, + sermone vetusto + cellam, sic contigit istic.