CroALa, 2024-05-21+02:00. Nodus GAMBARA.navi-02.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/GAMBARA.navi-02.xml.
argumentum Carpit iter rursus, Caribum perlabitur oras, Quiqueiam accedit: sociorum hic funera deflet, Liberat Hoiedam obsessum; cum fratre tyrannum Caunoboam capit, Hispanam rediturus ad aulam. Committit fratri imperium, regemque revisit, Inde abit atque alias perquirit in aequore terras.
Tunc ipse Hesperiae fines et littora liqui, Cumque decem et septem ingressus sum puppibus aequor: Ad Fortunatas meque Eurus detulit oras. Ut Graii referunt vates, vatesque Latini, Actutum applicui ad littus, quo ferrea tantum Insula habet gelidum laticem, purumque levemque, Qui non e terra erumpit, non fonte perenni, Non e rupe cava emanat per scrupea rivus; Littora non surgunt illic puteique lacusque, Humida sed nubes circum collecta virentes Arboris obnubit ramos frondesque diebus Continuis, cum mane novo sol aureus orbem Invisit, pulsaque diem iam nocte reducit, Quae liquidas versa in lymphas, ex arbore, ceu ros Frigidus, instructam muro saxisque lacunam Distillat, potumque gregi, populisque ministrat: Haec dulcis gustu est, nec non et frigida tactu. Post hinc digressus placidum mare puppe cucurri, Et Boreae cursum tendebam semper ad oras. Ter septem cessere dies, cum per mare nullas Conspexi immensum terras, tandem insula longe Cannibalum se Luciferi monstravit in ortu: Est Eurus perflans adeo nos usque secutus. Nulla hic turris erat, non ulla mapalia toto Littore, at arboribus multis et gramine plena. Ultra provehimur ponti per caerula: suaves Vicinum late fundebat littus odores. Transibam loca multa mari circundata vasto, Nulli habitata viro: non his animalia terris Vidimus, aut ullos homines, sed corpore tantum Ingenti ac vario magnos errare lacertos Per silvam et littus. Iacet insula Guariqueia, Quae caeli nitidum lumen nil praeter adorat, Ad quam delati fluvium conspeximus unda Perspicuum, fundoque ingenti et vortice nullo. Collis erat iuxta littus, quem plurima pubes Conscendit visura solum telluris et omnes Cannibalum tractus circum: videt arma, domosque Ruraque, frondosumque nemus, septemque fluenta. Nostrorum pars descendunt e navibus, ipsosque Explorant fines vicinaque tecta peragrant: Cannibali iuga celsa petunt tutasque latebras. Nostri ad Cannibalum sedes facto agmine tendunt: Tecta vacare viris cernunt, sed sparsa recenti Sanguine. Viderunt trabibus pendentia membra Multa virum, multa et verubus confixa cruentis, Humanis permixtus erat queis psittacus, anserque Artubus, atque aliae nemorum, pelagique volucres, Inclusas testa quas flamma accensa coquebat. Tunc primum fatur sic puppi interpres ab alta: 'Haec est imperii sedes et regia gentis Cannibalum, rapido circum pulsata profundo, Qua genus acre virum floret, belloque iuventus Aspera, finitimasque armis invadere gentes Assueta, et pelagi percurrere lintribus undas. Captivos verubus figunt et pinguia torrent Viscera, et in campis laeti vescuntur apricis. Evellunt pueris testes, nec corpora leto Dant tristi, donec florens accesserit aetas Et cute sint pingues nitida; mox ense recludunt Spiramenta animae et tectis epulantur in altis. Foemineo generi parcunt, servantque puellas Praestantes aliis forma, quo gignere natos Ex illis possint. Tecti custodia turpis Est anus et nexis virgultis atria verrit. At vero iuvenes, quibus est iam firmior aetas, Cannibalum gens haec in quattuor effera partes Dividit (horrendum) atque illos eviscerat, inde Corporis extremas partes abscindit, ahenoque Imponit, flamma aut torret, manditque voratque: Caetera membra sale inspergit cellisque reponit. Et quoties vento fervet mare, protinus arma Corripiunt, littusque petunt, pulsasque procellis Littora ad ipsa rates rapiunt, spoliantque feruntque. Ipse decem mecum Quiqueiae littore vexi Per maria alta viros, sed septem tabida febris Invasit, letoque dedit, dum caerula verro. Hos ego non vinclis, non dura compede vinctos Ducebam, sed erant comites, semperque vicissim Illorum sermone dies noctesque fruebar, Ut me sermonem patrium moresque docerent. Mox ait interpres: 'Fugite hinc, tortosque rudentes Rumpite, quaque vocant nos flamina parte sequamur. Ipse iube acciri socios ad littora, namque Quae te circumstent inopina pericula nescis: Cannibalum ingentem numerum per curva videbis Littora, si attigerit surgens te his Vesper in oris. Nam totis effraena ruet de montibus haec gens, Quae pedibus superat celeres pernicibus auras; Non horret gens illa necem, non vulnera vitat. Vicinos terrae tractus populantur et audent In fines longe positos excurrere, campisque Inventas abigunt praedas, semperque vagantur Impavidi: interdum centenis lintribus aequor Percurrunt, pagosque petunt, cursumque fugamque Iniciunt, nec certa salus fugientibus ulla est. Haec sunt arma, quibus Caribes utuntur in hostes Finitimos, cum bellantur: saturata venenis Spicula, arundineae sudes, fustesque praeusti Sunt enses facti e palma pinuque frequenti. Hi saxo magna ossa acuunt summumque sagittae, Telorumque cacumen acutis ossibus armant, Quorum armare acies gens illa est sueta veneno. Praedones maris Oceani sunt denique, nec gens Ulla potest sese venienti opponere turbae. Innumeros cymbis vallos et vincula secum Mille ferunt, optantque locum, quem cingere possint Aggere et in morem castrorum claudere fossa; Hoc faciunt, quoties nigris nox occupat umbris Tellurem, sed praecipue cum condita terris Luna negat nitidum caeli per inania lumen. In silvis tecta aedificant sublimia nexis Arboribus, foliisque tegunt. Haec insula mittit Gossipium et varias volucres nemora ardua pascunt'. Indigenas nuper captas cum munere misi Illae etenim norant solita qua rupe laterent, Atque animos blando pariter sermone, datisque Plurima quae secum tulerant, movere furentum Cannibalum, inductos quos spe et dulcedine lucri. Mane novo, cum sol tenebras depellit et almam Inducit terris lucem, per pascua multos Ante alios secum mulier ducebat, at illi Nos procul ut videre, metu vestigia retro Convertere, velut cervi, quos turba luporum Insequitur, notasque metu subiere cavernas. Tum demum cedente die, noctisque sub ortum, Nullis Cannibalum silvave, aut littore captis, Conscendi iliorum perfractis lintribus aequor, Visendique viros cupidus, quos arce reliqui Iam structa, classis cursus ad curva Quiqueiae Littora vertebam. Sparsasque per aequora vidi Antilias; sulcansque salum iam nocte propinqua Sic est interpres fatus: 'Has aspice, ductor Hesperidum, terras et littora, Cannibalum quas Uxores habitant tantum nunc, namque ubi terris Ver redit et Taurus caelo se tollit aperto, Invisunt has Cannibali, et convivia silvis Laeta agitant, choreas plaudunt, silvisque vagantur Obliti solitas ad littora ducere praedas. Depulsos a lacte mares per marmora secum Adducunt proprium ad littus, redeuntque nec umquam Has sedes, nisi cum terras invisit aquosum Ver iterum, nitidosque dies tepidamque reducit Temperiem, durumque gelu brumamque remittit. Illae habitant certas sublimi in monte cavernas, Queis esse, quoties aliquis petit advena littus, Abdunt, et mox hostem armis solitisque sagittis Depellunt, et multa ineunt certamina semper Victrices, semper captos in tecta trahentes'. Hanc Madaninam vocat illius incola terrae: Hoc vetuit spirans Boreas me accedere littus. Ultra progredior ratibus maria alta revolvens: Multa per Oceani dispersas caerula terras Conspexi, laetae felices ubere glebae. Tempus erat, quo clara dies decedit et umbra Succedit gelidae noctis, dehinc praevius ignes Astrorum accendit Vesper, cum classe subimus Iam fessa portum; iamque anchora iacta carinas Fundabat, placidum qua sese effundit in aequor Flumen, ibi intentis interpres talia fatur: 'Haec etiam ditione tenent fera regna nefandi Cannibali, nosco positas in montibus aedes: Appellant Ayay (nomen nam rite recordor)'. Descendunt in terram altis de puppibus imam Triginta, explorantque locos, vicinaque tecta, Qui subito dulces hausere e flumine lymphas, Impleruntque cados fluviali hoc nectare. Ibique Quattuor invenere canes in littore tantum, Quos numquam latrare ferunt, silvisque nec umquam Frondosis turbare feras: hi rustica semper Tecta colunt, conduntque suos sine murmure soles, Queis testes geminos vellunt, stabulisque recondunt, Et mactant, cum laeta parant convivia silvis. Foemineo generi parcunt, paucosque reservant, Quos in spem prolis certam gens illa futurae Submitti, veluti pastor, qui per iuga montis Ardua mille greges pascit, quos salus ad alta Flumina, et in saltus et laeta in pascua ducit. Prosiluere decem iuvenes, totidemque puellae Caribium e domibus, petiere et littora cursu Praecipiti, gemitumque gravi, nautasque vocabant Auxilio manibus iunctis et poplite flexo. Cannibalique fuga solitos petiere recessus. Dum vero trahimus binos in littore soles, Et silva remex sub opaca et miles aequantur Intrepidus, procul ecce vigil custodia magnum Adventare videt, mali carchesia servans Navita, Cannibalum pacata per aequora lembum: Hunc subito noster venientem est miles adortus. Illi autem non fracti animis, ullove timore Torsere hos contra volitantia tela veneno Armata, antiquo patriae de more, priusquam Se pictis tegeret clypeis Hispana iuventus. Quid dicam? Mediis pugna aspera surgit in undis, Quamquam essent pauci numeroque; et corpore nudi. Hic mulier bona missilibus, longeque sagitta Fallente, ex nostris unum confodit acuta Cuspide stridentis teli, qui protinus ictu Traiectus calido foedavit transtra cruore. Militis interitu illa eadem laetata, recurvo Telum aliud cornu aptavit, iecitque sagittam Contra alium, quem tunc transfixit arundine iacta. Hos inter, ni fallor, erat regina, puerque Regius aspectu torvo, namque illa ferox gens His assurgebant solis, moremque gerebant. Videre ut nostri sese in discrimine tanto, Unanimes potius voluerunt cominus illis Tunc conferre manus, quam longe occumbere iactis Caribium iaculis. Mora nulla, per aequora proras Impellit clypeata cohors, subitoque suburget Illorum solida confectum ex arbore lintrem Et mersit pelago: spectabam hanc littore pugnam. Forsitan et pugnae finem Perenotte requiras Extremam, breviter referam. Non obruit illos Oceani rapida unda maris, per nota natabant Aequora et in nostros vibrabant spicula cornu Adducto, haud pavidi iuvenes, pavidaeve puellae. Ad saxum pelago tectum mox illa recepit Effera se pubes, miscens bella aspera in undis, Ut prius; hi tandem longo in certamine victi In nostras venere manus, telo unus acuto Cannibalum interiit, duplicato at regia proles Vulnere anhelantem una animam diffudit in auras. Hi ducti ad naves, vinctique, ferocia corda Non posuere tamen: non tantum in retia lapsus Saevit aper, clausive cava sub rupe leones. Huius pertaesi pugnae, tunc littore funes Solvimus, et Caribum terram execramur, et aequor, Nostrorum ob caedem moesti, resonoque volamus Oceano aeratis confisi curribus aura Nimborum impulsis valida; sic caetera pubes Insequitur laxisque fretum proscindit habenis Non horrens pelagus, non procurrentia saxa In mare, nec tumido spirantia flamina ponto. Sub lucem passim multas per marmora terras, In morem Cycladum, sero sub vespere vidi, Quarum aliae plenae arboribus a vertice summo Montis erant, usque ad procurvi littoris oram, Plenae et erant aliae passim beneolentibus herbis. Parte alia ad caeli tollebant sidera sese Saxosi montes, rubro varioque colore Conspicui, atque oculis grati. Nos sistere classem Et capere his portum terris vetuere frequentes Difficilesque maris scopuli, turbataque circum Aequora, et inspersum spumosa aspergine littus. Aspera erat facies atque intractabilis unda Latrantis pelagi, secum intolerabilis Auster Et foedam tempestatem, nimbosque ferebat. Huius tam vasti tractus rapidique profundi In medio Burichena iacet circundata latis Littoribus; non his terris nemora ardua desunt. Sunt illic magni portus, quamquam incola pontum Non tranet, sed sit domibus contentus avitis. Infensae sunt hae gentes, et littora cunctis Cannibalis, finesque suos tutantur ab hoste, Victores et saepe domum sueta arma reportant. Captivos lacerant, flammis torrentque vorantque, Eliduntque oculos sociis spectantibus ambos. Oppidaque aggeribus, fossaque, et flumine cingunt. Tunc nostri trabe descendunt, fontisque liquores, Celsaque tecta adeunt: montes fugit omnis in altos Agricola et vacuas sedes custode relinquit. Hic Burichena suum regem (ceu numen) honorat. Sub noctem geminae indigenae furtim et puer ore Egregius fugere simul, tacitique natarunt Marmora, quos olim eripui de compede dura Et manibus Caribum, et patriam petire, suosque, Tantus amor erat his patrias invisere terras, Quamvis Cannibalum adventus atque arma timerent. Nos tandem fessi servata classe tenemus Primam Quiqueiae terram revoluta per alta, Atque antennarum sublimia cornua nautae Funibus intendunt, pelagique ad caerula proras Obvertunt, mox exponunt equitesque virosque Pontibus, et primis ducibus comitatus ad altum Accessi collem, ut socios arcemque viderem Xamana in regione, maris prope littora vasti. Quid referam? Constructae arcis vestigia nulla Apparent, non agger erat, non vallus, at arcis Relliquias ingens cineris celabat acervus. Descendunt armati equites, peditumque manipli, Littoreosque tenent portus; petit ardua miles Terrarum et positas altis in rupibus arces. Aerea personuit vicinos machina montes, Convallesque cavas, sonituque impleverat oras Littoreas frustra, namque incola traxerat omnes Ad letum Hispanos, flamisque involverat arcem. Hic Guacanarilli vectus prope littora lembo Per mare germanus regis tunc nomine binas Detulit ex solido statuas auro mihi, sed tunc Non potui seriem facti, non noscere causam, Interpres quia nullus erat, nam de tribus unum Ex illis abiens, quos mecum per mare vexi, Ultro dimisi, patriam petiere natando Furtim alii, cum nigra tegit nox aethera et aequor. Haec animo sedit sententia, mittere certos Decrevi ad regem subito, ut causamque modumque Diceret, excidiumque arcis, stragemque meorum. Ut vero rediere viri, tunc unus in ipso Littore stans tumulo flavae sic coepit arenae: 'Et si ficta reor, quae rex mihi Guacanarillus Dixerit, hoc regis dictum nam Fama refellit In cunctis vulgata locis, quos circuit ingens Insula, at ipse tamen referam, quae dixerit ille. Aurato rex in thalamo stratisque iacebat Vulnere se simulans aegrum, cui crura pedesque Caerula multiplici cingebant vincula nodo. Hic mihi tunc fandi postquam est data copia, regem Alloquor atque equites narro, peditumque phalangas Venisse et nostram tetigisse haec littora classem; Succensaeque arcis causam, seriemque rogabam. Tunc rex: hanc classem non me adventasse latebat, Venissemque volens ad littus, ni mea quondam Crura gravi bello fixisset cuspide telum. Eversaeque arcis memorabo ex ordine causam, Quam petis. Haec multos (ut scis) habet insula reges, Uberibus late regnis populisque potentes, Qui postquam audivere meis consistere terris Puppibus advectas gentes, armisque tenere Littora, molirique urbes, atque oppida valle Munire, et totum sua sub iuga mittere pontum, Exarsere graves animis concordibus irae. Audivere etiam peditum liquisse cohortem Arce nova et secum raptas abducere praedas Christophorum, inque oras ratibus rediisse superbas, Quiqueiaeque novas in regna reducere gentes Vere novo, cum se partu terra alma resolvet. Tunc super his commoti animi mentesque duorum Sunt regum, bellumque parant inferre relictis Gentibus, et positam convellere funditus arcem: Dant alii auxilium reges, suaque agmina mittunt. Procedunt instructae acies et ad aequora tendunt, Nec mora littoribus nostris bina agmina regum apparent: Dextraque sudes, laevaque pharetras, Tela inimica gerunt atque arcem milite cingunt. Postquam aures allapsa meas est nuntia Fama, Accessi subito multis cum millibus arcem Incoeptisque viros suasi desistere et arma Ponere, et hanc gentem redituram ad littora dixi Magna equitum peditumque manu, sic nam fore nostri Iam cecinere Cemes: sed nil mea verba, precesque, Nil monitus valuere deum. Tunc lampada iecit Ardentem rex longaevus, quae iacta perussit Frondea tecta domus tabulataque proxima turri. Tunc celer insequitur iuvenum facto agmine nimbus, Connexisque parant trabibus convellere vallum. At parte ex alia iuvenum globus arma manusque Expediunt, late sonitum dat stridula cornus, Missile telum alii rapiunt: it clamor ad auras, Accensasque faces flammis ad moenia portant, Invaduntque novam longis hastilibus arcem. Hispanam volui gentem defendere vallo Inclusam et ferre auxilium, meaque agmina contra Opposui pugnantem aciem, flammasque ferentem. Tendebam per castra manus, tristisque profabar: Arma inhibete duces, irasque remittite reges, Parcite et hanc arcem flammis dare, parcite quaeso Militibus, vos triste manet sub sidere veris Supplicium; accedet nostrum gens advena littus, Et nostras exuret opes, fundoque revellet Montibus impositas urbes; migrabimus omnes Extorres patria amissa, rebusque relictis. Sed dum per medios ignes mediamque ferebar Structam aciem, numero tamen et bellantibus impar, Vulnere crudeli suras transfixit arundo: Restat adhuc parvum laeso sub poplite vulnus. Me lapsum famuli accipiunt, humerisque reportant Ad littus, sed me ut cedentem ex agmine reges Videre, incingunt duplicatis moenia flammis. Tunc miles furit et tectis incendia miscet, Atque arcem, inclusosque viros involvit in ignes. Testor amicitiam sancitaque foedera quondam, Et patrios Cemes, me non potuisse tueri Commissam hanc gentem fidei et nova moenia nostrae. Responsa audistis proceres, audistis inanes Nectentem regem causas, incendiaque arcis'. Protinus ulcisci socios ipsumque volebam Periurum iratus violata ob foedera regem Perdere, sed trepido timui ne regna tumultu Et populorum animos turbarem rege perempto. Ad Guacanarilli montanas mittitur aedes Melchior, haec eadem qui rettulit omnia, quae iam Dixerat interpres: regem nam viderat alto Porrectum lecto, nec laesum crura sagitta, Regali at thalamo simulata mente iacentem. Ad me blanditiis hic regem duxit, et illum Dimisi, ut patriam ad propriam, sedesque rediret, Quem mulier facie insignis formaque per aequor Undosum, cum septem aliis, confisa lacertis Est Guacanarillum sub opaca nocte secuta. Melchior interea legeret dum curva Quiqueiae Littora, militibus multis comitatus, ut ipsum Quaereret huc illuc fugientem per iuga regem, Invenit portum procurvum et navibus aptum, Cum pelago incumbit pennis niger Auster aquosis. Cingebant summi hunc colles, quibus unda silebat Clausa, nec iratum pelagus, ventosque timebat. Hic adeo est portus curvum falcatus in arcum, Quo postquam ingressus fueris mediumque tenebis Navigio, dextra quamvis flectasve sinistra, At facile haud poteris quaerens cognoscere primum Hic aditum, quamvis coniunctis frontibus intrent Tergeminae has fauces nullo discrimine puppes. Inque sinu medio montis scena ardua celsis Tollit se arboribus densisque: hic psittacus alas Depictus varias atque Indis corpore maior Pervolitat, repetitque avium per guttura cantus, Hic dulci nemorosa canunt aviaria voce. In portum duo decurrent sat magna fluenta Et varios ducunt secum ad maris aequora pisces: Ipse etiam pelagi gentes, squamosa propago, Flumineis subeunt lymphis, gratoque recessu, Insano laticis capti fluvialis amore. Decrevi ipse urbem sublimi in colle secundum Hunc portum (namque aptus erat locus his satis urbi) Condere: silva hic alta trabes, vicinaque rupes Saxa ministrabat. Iuxta hunc longissima montem Planities et lata satis, quam plura fluenta Parvula et alta rigant, aurumque in caerula ducunt. Ipse autem hunc portum regalem nomine dixi. Vestigare viros circum vaga flumina et urbes, Ductores valido certos cum milite misi: Hoiedas hos inter, Corlanus et alta propago, Ante acies dextra, atque animis praestantibus ambo. Quattuor horum alter demonstrat flumina et alter Parte alia tria conspexit labentia ab ipsis Montibus, auratis longe radiantia arenis: Legerunt ciceris non pauca leguminis instar Grana auri comites, maioraque legit Hoiedas. Mons erat haud longe a portu, quo condere castrum Institui, coepique domos attollere saxis, Atque magis tribus erexi, statuique sacellum. Hic ubi decurrunt immixtis flumina arenis Et lento, nitidoque auro, nec copia parva est, Castrum aliud posui dictum de nomine Thomae. Atque peragrata Cibavo laetus ad urbem Mox Isabellam redii, cum purpureum ver Et tepidi crescunt soles. Tunc fratre relicto, Cui summam volui rerum, cui credere classem, Assueto et bellis iampridem Margaritaeo, Quos iussi circum positas perquirere terras, Et subito inventas communi subdere regi. Tendo iter ad Cubam cum terna puppe per aequor, Ne forte imperio premeret ratis advena terras, Oppidaque, littusque novum, gentesque repertas, Oceanique meis inventum puppibus aequor. Deserimus socias naves, moestique volamus Per mare, er aspirant animosis flatibus Euri. Sub lucem nitidi solis sese mihi portus Ostentat, scopuli incurvo quem murice cingunt Ingentes, vastique maris silet unda refusi: Nicoleo divi hunc portum de nomine dixi, Spectantem longe ditissima littora Cubae, Sed latus accessi Cubae, qua spectat ad Austros; Maitii apparet tantum Iamaica dives, Hortorumque simul vario laetissima cultu. Unum habet in medio sublimi haec insula montem Vertice, qui latis tangit radicibus aequor Et sese circum nemoroso a littore tollens Paulatim molli ascensu se attollit ad auras, Et media excelsum monstrat tellure cacumen, Unde licet spectare rates sua tecta petentes, Quae celso imposuere iugo; quotiensque feroces Cannibali hos turbant, subito de vertice currunt Incurruntque, alacresque ineunt in littore pugnas, Nam semper cum Cannibalis bella aspera ducunt. Hanc gens dura colit, longoque exercita bello Hostiles contra incursus, contraque Quiqueiae Finitimos. Volui fessam ter sistere classem Littore iam capto, classem ter reppulit hostis, Et loca nota tenent, opponuntque agmina nostris Puppibus. Adprensa tandem tellure, ruentem Ad littus turbam aggredior, quae nescia cuiquam Terga dare a patria nostros pellebat arena. Pacati sunt tandem animi pressique tumultus, Visurique novas gentes ad littora currunt. Linquimus hanc etiam terram, solemque secuti Occiduas versus terras currentia vidi Torrentis fluvii in morem freta fata, sinusque Innumeros, centum et sparsas per caerula terras. Dum vero impellunt a tergo flamina puppes, Sub noctis tenebras, Cubae nos accipit ingens Iridis in faciem portus atque unda silentis Oceani, quem ferventi tutantur ab aestu Aequoris et magno ventorum a turbine colles Hinc atque hinc stantes, quo nos subsistere visum est. Protinus optatam in terram descendimus omnes, Intramusque domos non longe a littore binas, In quibus innumeros pisces ardente videmus Impositos pruna aut transfixos corpora vallis. Accedo propius silvam, quae fronde virenti Vicinas aedes scopulis littusque tegebat, Qua nexos vidi ramis frondentibus angues Atque astricta alios conspexi funibus ora, Avulsos alii dentes (nec fallor) habebant. Serpentes alit horribiles haec insula, qui non Immuttunt membris hominum letale venenum, Aut tactu, morsuve truci, torvoque ferinoque Aspectu sunt, et vario sunt membra colore. Hi pelagus terramque colunt, silvisque vagantur, Pomisque ingluviem atque herbis beneolentibus explent, Bisque decem interdum (dictu mirabile) soles, Nec potant, solitumque cibum, nec gramina carpunt. Regale hoc epulum est: hos frusta in parvula sectos Infingunt verubus, domibusque epulantur avitis. Dum vero positis in littore vescimur omnes Piscibus, aufugere viri, sed Didacus illos Accedens linguam edoctus moresque Quiqueiae, Ad nos deduxit, dedimus queis plurima dona. Insula Cuba tenet mores, quos ipsa Quiqueia, Et lunam, solemque colit, similemque relinquit Haeredem, et fruges similes proiectat in arvis. Ingenio felix est gens, et mitis, et expers Armorum, sua rura colunt, cupidique videre Advectas nuper longinqua per aequora gentes, Descendunt puppesque petunt, secumque canistris Vimineis portant epulas, lymphamque ministrant; Nosque etiam fessos descendere navibus orant. Consita erant passim densis haec littora et altis Arboribus, patrios fructos quae ferre solebant. Littore in hoc adeo calidarum est flumen aquarum Vix ut fumantes possit contingere lymphas Ipsa manus; longo hic se fundit in aequora tractu, At procul ingenti fumant freta salsa calore Ferventes nec erat tutum transire per undas, Qua late involvebat aquis se fumidus amnis. Iamque die nitidus ducebat Lucifer ore Purpureo, et luce infusa fulgebat Olympus, Cum nostri videre ratem, qua per mare pisces Captabant nudi nautae: tunc cominus illos Aggredimur levibus vicina per aequora cymbis. Intrepidi nos expectant, gaudentque profundo Oceani ignotas illis spectare carinas. Illi etenim utuntur nulla compage phaselis Intextis, solido atque uno sed robore, et undas Sulcant remorum valido tantum agmine freti: Non illis velorum usus, non nautica noscunt Arma ratis, non astra polo surgentia servant. Vim nullam intulimus nautis piscantibus alto, Sed tibi nunc mirum dicam, dignumque relatu: Hic piscis salsa est clarus venator in unda Quiqueiae, nec non vastae circa aequora Cubae, Anguillae similis nostrae, sed corpore maior, Et facie informi, nostris non notus in oris. Hic pisces insectatur, veluti canis acer Errantes capreas campisque et montibus altis, Multiplices cuius squamae certo ordine corpus Permixtae spinis armant, veluti rubus asper. Hunc Guaicanum appellat gens incola piscem: Pellem habet hoc monstrum summa in cervice supraque Squallentes humeros, supra et squallentia colla. Piscator trahit hunc intorto fune revinctum Obstrictumque ratis lateri, patriisque sub undis Pabula captivo noctesque diesque ministrat; Affixa est laevo lateri nam lignea sedes, Quam colit aequoreas cum volvit turbidus undas Auster, et ex alto cadit imber, et Eurus arenas Attollit supra scopulos: tunc sueta sub alto Fornice tecta habitat, tutusque quiescit in undis. Luce nova piscosa tenet loca nauta profundi Et secum ducit vinctum per caerula piscem, Atque ubi squamosam prolem per marmora cernit Demittit subito funem; tunc ille per aequor, Ceu liber vinclis, graditur, secumque rudentem Ducit, et errantem sequitur per caerula predam: Sic contra ruit hos animis et robore fidens. Impositam dorso pellem mox explicat omnem, Implicat et piscem coniecta pelle, capitque Intrepidus, spinisque ferit (nam carcere nigro Hunc fraenat). Tunc nauta vigil de gurgite funem Paulatim trahit ad littus, captosque sub undis Luctantes simul adducit, sed cum prope littus Accessit nova praeda, levi piscator in altum Dat sese celerans saltu, turbamque per aequor Sustinet; accurrunt comites, pariterque labori Succedunt, at piscis ovans captiva tenaci Corpora rete tenet semper, semperque teneret Impavidus, patrio dum viveret aequore, sed cum Caelum haurit pellem laxat, piscesque relinquit, Et celer aequoreis mox sese fluctibus abdit. Ille etenim caelum hoc nostrum, non aera nostrum Ferre potest, ideo nautae piscem aequora supra Tollunt, ut clausam linquat viso aere gentem. Saepe etiam varios glomerato examine pisces Insidiis capit, et visa testudine contra Tendit iter, nam dum placido nova pabula quaerit Concha mari, tenet ora suae non praescia mortis Exerta, et nullas pascens timet aequore fraudes. Hic piscis maria alta colit, piscator et omnis Unum habet, facilisque unda quaerentibus ille est. Quattuor hi conchas nobis, piscesque dederunt, Nos illis contra dedimus gratissima dona. Pandimus has inter dum vero lintea terras, Indigenae ruere ad ponti cava littora gentes, Et panem, et fructus, et secum ferre volucres; Intentique oculis nostras mirarier alnos, Dicere et e caelo nos descendisse supremo. Insula sese etiam tractu tollebat eodem, Qua vidi tantum sinuosa ad littora torvo Aspectu turpique canes, quos educat illa Barbara gens, illosque neci demittit, et exta, Cunctaque membra coquit, mensisque epulatur avitis, Et consanguineas vocat ad convivia gentes. Hos referunt sine latratus componere soles: Vidi ego verberibus domitum non edere vocem, Non gemitus, non latratus, dum linqueret auras Vitales tandem sub fuste et verbere torto. Sed dum sulcarem has inter rapida aequora terras, Ingredior multas non tuto in gurgite fauces Angusti maris: hic poterat non navita retro Vertere cunctantes iam fesso remige puppes. Pontus erat nive candidior, sparsusque recenti Lacte videbatur passim candescere fluctus. Luna tenebat iter medium sublimis Olympi, Cum maris intravit scopulos prope littora tendens Puppis iter Zephyrisque legens felicibus oras. Dumque darem Cubae turgentia vela per undas, Mons procul ostentat sese densissimus umbris: Hunc fessi petimus montem, silvisque subimus Umbriferis, quarum summo de vertice fontes Surgebant raucoque sono vada salsa petebant. Hic pinus sese in caelum pulcherrima tollit Palmaque summa petit caeli convexa flagellis. Tunc nautae ingressi silvas ligna arida ferro Scindebant, liquidisque implebant fontibus urnas. Transirem has inter sed dum freta concita terras, Hic miles captare feras assuetus opacam Est silvam ingressus, vidit qui vestibus albis Indutos homines usque ad vestigia: qui tunc Vertit iter, meque admonuit vidisse togatam Hoc nemore aerio gentem. Tunc laetus in altam Immisi silvam selecto ex ordine certos, Qui nemus umbrosum transgressi haud tendere gressus Incoeptos potuere ultra, namque herba tegebat Plurima planitiem camporum aditumque vetabat. Tunc subito rediit miles, rediensque ferarum Grandia conspexit vestigia tramite in alto, Percussusque metu mentem rediit celer ad nos. Parte alia silvam ingentem fragantia versus Littora conspexi, quam vitis plurimus ambit Pampinus, innectitque comas, ramosque virentes. Littus ad Hesperium tali de vite racemos Attulimus succo gravidos, dulcique sapore. Atque grues magnas per pascua florea vidi. Hos tractus regionis aquae obduxere palustres, In quibus ad littus conchilia lucida vidi. At dum vela Notus tendit flatuque secundo Aspirat nostris ratibus, procul ardua nautae Culmina terrarum aspiciunt, lucosque sonantes; Vertimus huc laeti puppes, qua vasta secundum Aequora se geminae tollebant rupibus aedes: His domibus vir solus erat, confectus et aevo Et macie, et nulla velutus corpora veste. Hunc ducunt propere ad naves et ad aequora, quem mox Didacus interpres dictis compellat amicis Et fari hortatur, cui sint haec subdita regno Littora, quaeve habitent trans montis culmina gentes, Sed captus non dicta capit, nec percipit aure. Ille tamen montem hunc ultra signisque manuque Monstrabat populum esse alium, regemque potentem, Qui sese indueret diversis vestibus, ut nos. Tunc cupidi versus iuga celsa ratesque sinusque Dirigimus primae solventes tempore lucis. Dumque maris molimur iter per caerula, centum Occurrunt nobis lintres, signisque salutant, Miranturque novas puppes, habitumque, virosque Armatos, ostroque duces auroque nitentes. Hoc etiam tractu longo conchylia multa, Quae baccas gignunt limoso in littore vidi. Me tenuit mora nulla loco, sed protinus ultra Progredior: nec erat rupes, nec culmen in ipso Littore, fumiferos quod non effunderet ignes. Dum legimus scopulos latebrosaque saxa sub undis, Et quae spectabant Austrum et quae littus Eoum, Tercentum positae sinuoso in marmore terrae Apparent, densis spectandae frondibus omnes. Invitus tandem convertere lintea cogor, Namque omnis vario ventorum turbine puppis Victa erat, et comites fessi, et fracta omnia nostra Arma ratis longum ob cursum et cava littora Cubae; Tardaque classis erat, quae iam mare lassa vadosum Presserat et laxis acceperat aequora rimis, Panis et Oceani emensis corruptus ab undis Nauticus, atque omnis rerum iam navita fessus. Mons erat ante oculos rapide praeruptus aquai, Ut me tunc positum conspexi in limine leti, Sustuli ad alta oculos supera et sic voce Parentem Unigenae Christi lacrimis sum fatus obortis: 'Dum nos hac classe exigua freta mota tenemus, Davidica o proles Virgo, qua clarius ullum Lumen, nec terrae, nec habent celsa atria caeli, Heu, quianam tanti disiecta per aequora Cauri Proelia concurrunt inter se, haud ipse ego possem Solvere me his rapidis (nisi me Deus adiuvet) undis? Respice nos, audique preces. Non (te duce) Syrtes Aut Maleae horrendas cautes, fluctusque timebo'. Deinde ferit tumidum contis mare nautica pubes, Nec curat venturam hyemem, ventosque procaces. Haud longum in medio tempus freta mota quierunt Et circumstrati fluctus, Zephyrique resedit Spiritus et caelo tempestas clara refulsit. Tunc me ad socios vertens, sic sum ore locutos: 'Vidistis maris insidias, murmurque minasque, Ingeminare Notos, piceamque insurgere noctem, Mox posuisse Notos, pacataque murmura ponti, Et lucem Oceano et terris rediisse serenam. Sint quamvis sine nube dies, sine flamine noctes, Attamen haec non fraude carent, nec credere nautis Huic monstro sese tutum est, nec lenibus undis'. Sed dum nimborum crebescere proelia sensi, Ipse sinum obliquo spirantia flamina contra Et nautae subigunt remis fera per freta puppes: Uncta natat pinus, quamquam esset fessa profundo. Dum redeo, Boreas me vexit in aequora magnis Plena adeo testudinibus ut navita cursum Flectere non posset magna sine mole retrorsum; Has fauces tamdem evasi, mox aequoris alti Ingentem tractum ingredior, qui gurgite ab imo Scythonia magis albus erat nive lacteque puro, Et passim niveis spumabant fluctibus undae. Ipse gubernator, metuens vada prona, propinquum Contorsit proram ad littus, qua venerat, et qua Non spirant vada, nec scopulis immurmurat aequor. Et (mirum) nobis Cubae venit obvia pubes (Nam nullos mea gens populos turbaverat armis) Plurima dona ferens ad navem laeta, palumbesque Ingentes, quorum spirabat guttur odores Assyrios: nos tunc accepto munere laeti Vela damus. Quos et quondam metus acer agebat In montes agitare fugam, nemorumque latebris Abdere se, nunc ad naves et ad ipsa ruebant Sponte vada, et nostrae gratissima munera classi Portabant; panem et lympham, viridesque volucres, Et varios fructus quos tellus illa ferebat. Hanc gentes quae tunc habitabant littoris oram Quod rectum est servant, vivunt sine legibus ullis, Indice non illis opus est; hi turpia damna Non norunt, ullive novas intendere lites. Omnia sunt illis communia gentibus, ut sol Et luna est, atque arva colunt quantum indiget usus, Nec quisquam servat sua praedia: multa supersunt Iugera, queis illic committere semina possent. Non habet haec regio felix regemve, tyrannumve, Aut civem vitas et crimina castigantem. Oppida non cingunt muris, non sepibus arva, Maitiumque colunt tantum, iuccasque agiesque. Hinc ego digrediens iterum rediturus easdem In partes sub casum hyems, placido feror Euro Iamaicum ad littus, tepidum qua spectat ad Austrum, Et latera illius vidi, et nemora ardua longe, Et passim virides hortos beneolentiaque arva: Auriferaeque illic detexi littus Hayti, Atque ignota mihi nemora, et non parva fluenta. Ipse viam hanc alacris tranquilla per aequora inivi, Dehinc sancti portum Nicolai intramus, ibique Accepit statio fessas tutissima puppes. Portus erat circum saxis incinctus et alto Gurgite stagnantis ponti, quo clausa silebat Unda, nec horrisonos fluctus, ventosque timebat. Transirem autumni dum tempore littus Hayti Per maris irati rabiem perque horrida saxa, Quaerebam vigil ipse locum, quo condere possem Littore procurvo fessas cum remige puppes; Me Deus interea haud liquit, dum solis in ortu Aspexi terram, quae respondebat Hayti Littoribus curvis contra, quam nomine dicunt Adamanam indigenae: validis has inter utrasque Deferor impulsus ventis, ubi nocte sequenti Passa suo de more graves est luna labores. Tempestate eadem quinque horas atque trientem Cognovi Gades inter differre, marisque Quos ego sulcabam, abrupto cum sidere, fluctus, Turbati quae causa maris fuit atque procellae. Cete instar monstrum horrendum vada turbida tranans Venturam ob tempestatem, nec habere receptus Iam tutos poterat, ponto se immiscuit atro. Tunc ego me in portus penetralia et in cava saxa Addideram multos soles sed post ubi vidi Pacatum pelagus direxi carbasa versus Optatos portus, speratae et littus Hayti. Hic ubi germanumque meum, comitesque, ratesque Inveni incolumes, populum et parere volentem, Atque novam struere est visum hoc tunc littore puppem, Quassatasque Notis aliquot sarcire carinas. Miles tela novat, discissaque carbasa nautae, Cum gravis autumnus silvis ponebat et arvis Innumeros latis foetus. Reditumque parabam Cannibalum in terras, ut possem exurere sedes Illorumque rates flammis, et perdere ferro, Vicinasque illis gentes, populumque timore Solvere finitimum, sed enim gravis occupat ossa Morbus ob insomnes tot ductas Per vada noctes. Semianimisque dehinc Isabellae vectus ad urbem. Me leto tandem eripui, rursusque redire Vinique, frugumque, oleique coegit egestas Littus ad Hispanum, namque illis navita noster Non poterat milesque cibis assuescere, quos fert Insula: ad Hispanum decrevi tendere littus, Evenere mihi sed quae prius ordine dicam. Nos urbes geminas populi ut fundasse, novasque Aedificare domos videre et tollere caelo, Cingere et ingenti fossa et circundare vallo, Et premere imperio terras atque aequora circum, Confestim exarsere animis, petiereque castrum Unanimes divi Thomae cum milite multo, Vallaruntque nova muros fossa atque corona; Cuius erat dominus tunc rex Caunoboa, gentesque Illius mensem totum obsidione tenebant, Haud pavidi nostros in proelia saeva vocantes, Nam castrum posui dictum de nomine Thomae Aeterno rerum domino in regione Cibavi. Saxea sitque licet tellus, vaga flumina multo Attamen effulgent auro, cum praecipue sunt Imbribus aucta trahunt madidis de montibus aurum. Actutum hanc arcem praecinxi cespite vivo Permixtis fruticum virgis et robore secto, Et trabibus fractae vicino in littore puppis, Ut sese posset defendere miles ab hoste Inclusus, si qua interea sors aspra fuisset, Delegique locum supremo in colle, procul qui Spectabat regionem omnem, montesque remotos. Hanc arcem intravit bello praeclarus et armis Margaritaeus princeps, dehinc ductor Hoiedas. Hoc castrum indigenae se vincere posse putabant, Ut Guacanarillus quondam, qui funditus arcem Quam nostrae fecere manus delevit et igni Tradidit, et nostros vita spoliavit. Adessent Cum pauci, et rex rupisset foedusque fidemque, Sed cum coepisset magnum increbescere murmur, Obsidione premi nostros in monte Cibavi, Armari pedites iussi, lectamque cohortem Infrenare leves currus. Tunc cornua rauco Clangore instrepuere cavum per inane, frementesque Alipedes in bella movent, graviterque iuventus Saevit ob obscuro socios in carcere clausos. Mox iter arripuere duces nullo ordine, sed cum Hac gentes videre procul volitantia signa, Deseruere locum et montes petiere supremos. Hoiedas, cui credideram nova moenia castri, Iam liber certos duxit, certosque reliquit, Qui curam gererent arcis; mox obvius illis Processit, qui subsidio sub nocte serena Ibant: tunc acies iunctae quaeque obvia morti Corpora dant. Mox Hoiedas se contulit ad nos Et totam seriem facti, remque ordine dixit. Illum ad Caunoboam decrevi mittere regem, Ulterius bello ut nollet contendere mecum, Suaderetque illi iniustis discedere ab armis: Inter nos coeant potius sed foedera pacis. Dumque moram traheret rex in regione Cibavi, Missi etiam legati aderant mandata ferentes Ad regem, ut gentem sumptis detruderet armis, Quae duro imperio circum sua regna tenebant, Quorum unus regem alloquitur: 'Rex inclyte, tu nunc Nonne vides gentem hanc nostras subiungere terras Imperiis ausam, et tot vectigalia numquam His nostris audita locis imponere, circumque Aequoreos alias sub leges mittere tractus, Condere et his nostris etiam nova moenia terris? Illorum tanta est animis innata cupido Rumpere tranquillam pacem et longa otia, nosque Cogere servitio, et duro parere tyranno. Quin etiam (heu facinus) nostros infringere dicunt Velle deos sese penitusque abolere, parantque Ipsorum sacras avertere protinus aedes. Agricolae infindunt patrios non amplius agros, Maitiique solo non mandant semina, et aurum Impulsi inquirunt per terrae viscera tantum (Pro dolor), unde fames nostris regionibus orta est. Quid referam? Uxores nostras rapuere parentum E manibus gremiisque, fuit non tuta iugales Nondum experta toros virgo: praedaque recenti Ducti et avaritia sese involvere rapinis. Matresque et consanguineos, abductaque furtim Pignora ab insolito miserescere milite deflent. Ne dubita, cuncti venient in foedera reges Finitimi, sparsae circum hoc toto aequore terrae, Auxilioque omnes venient. Rem nunc tibi dicam, Quam forsan minime reris: gens aspera bello Atque a stirpe genus durum; hoc immitte licet nunc Sit nobis regnisque aliis, tamen arma capesset Hos contra, cum nos victos aliosque videbunt, Illud idem tecum facient, quos saevus aperto Advena hie insequitur bello, terraque marique. Auxilioque aderit nota insula Madanino, Quam Caribum uxores habitant, gens effera sumptis Arcubus et iaculis, ullos quae non timet hostes, Adversaque acie pugnans non vulnera vitat: Tendit in hostiles eadem quot tela phalangas, Impia contento tot vulnera dirigit arcu'. Talia vociferans, cunctis mirantibus, aulam Orator strepitu ingenti fremituque replevit, Impulit et capere arma, locumque involvere flammis. Parte alia Hoiedas suadebat foedera regi Iungere, amicitiamque novam cum Rege potentis Hesperiae, poterat solus qui vincere gentes Occiduas, ne dum hos populos, quorum otia tantum Delectant muliebrem animum, non bellica virtus: Verborumque memor sit rex, quae plurima Cemes Iam cecinere sui. Stabat velut ardua cedrus In Lybano sita, quam Boreae fera verbera flectunt Huc illuc, coguntque comas contingere terram Interdum, lapsasque ferunt per inania frondes. Blanditiis tandem atque astu deduxit Hoiedas Ad me Caunoboam regern, qui post ubi captum Se vidit, animum varias convertit ad artes, Conscius ipse sibi sceleris, nam fortia leto Viginti dederat nostrorum corpora nuper. Non aliter frendet, quam lapsa in retia tigris, Quae modo vi propria, modo dentibus et modo aduncis Unguibus, aut astu perrumpere vincula tendit. Admonet et fratrem collectas ducere gentes In bellum: mora nulla vocat germanus in arma Subiectos regi populos, vicinaque cogit Auxilia, et vastant cultoribus arva remotis. Horridus ante aciem in iaculis, vultuque minaci Caunoboae germanus erat, nec terruit illum Armorum longe fulgor, sonitusque tubarum. Hic gentes in quinque acies diviserat, et dux Expertus bello pugnas de more ciebat, Atque instigabat laetis clamoribus alas, Opposuitque suas contra agmina nostra cohortes, Stans medius. Cernens Hoiedas tutius esse Levam aciem nostris armis invadere, aperto Agminibus quam tot iunctis concurrere bello, Dehinc dubius stetit an primum prosternere nodum An dextrum vellet peditum, cornuve sinistrum Immissis turbaret equis, ceu saeva leaena, Quae videt in specula silvis errare iuvencos, Parte alia gregibus permixtos carpere gramen Intonsum cernit subter memora ardua tauros; Illa animum rapit huc illuc, an florea cursu Prata petat, laceretque gregem, pariterque iuvencos Invadat, dubia: in tauros resoluta feroces Vertit iter. Sic Hoiedas cum milite lecto Aggressus cuneum est dextrum, nam dehinc ubi vidit Illorum ductor, princepsque expertus, Hoiedam Fulgentem phaleris, flammasque umbone vomentem Et galea, secumque metum, strepitusque ferentem Ignibus immixtos, et equo clypeata regentem Agmina, non aliter pugna perterritus haesit, Quam lupus, Atlantis sequitur dum per iuga tauros, Aeria longe spectans de rupe leonem Perfusum latos humeros atque ora cruore: Olli animus subito iniecta formidine torpet, Nec versare dolos audet nec fidere cursu, Non animis contra ire cupit. Verum ille ubi vidit Iactum intra teli pugnam adventare, remissis Tunc loris equitum erupit clamore, et equorum Pectoribus stravit pugnantum pectora cursu, Et belli nodo, laeva de parte, timorem Immisit. Fugere alii per prata, cavasque Per rupes tenuere viam, pacemque petebant. Ductorem belli captivum duxit Hoidas. Accidit et nostris sors haec adversa carinis, Impediit quae classis iter, nam sideris ortu Sub Cancri Eoo surgens de cardine venit Turbo ingens, qui praeruptis radicibus imis Evertit, stravitque solo, et nemora ardua longe Planitiem in latam traxit, piceasque procellas, Et tumido fluctu radiantia sidera tinxit, Immersitque rates undis, et vincula rupit, Namque mare in terram irrupit cum turbine vasto, Quiqueiae et pariter littus, vicinaque ponto Proluit arva, domosque maris devexit ad undas. Iamque fere amissis ratibus in gurgite, tristes Pectore volvebam curas: hinc bella premebant Cannibalum, hinc tanto quassatae a turbine puppes, Hinc fessi comites, illinc penuria rerum. Haec animis potior nobis sententia surgit: Iussi ego tunc subito geminas aptare carinas Atque rates refici, perfractaque transtra novari. Certatim socii incumbunt et in aequora classem Deducunt, Taurus cum sese attollere caelo Inciperet. Nos exorto iam sole tenemus Aequoreos cursus ratibus, sed fratre relicto, Qui late regeret populos, et quem penes esset Imperium maris Oceani, atque exercitus omnis. Ducebam mecum hos geminos per caerula reges: Hi, testes mihi sunt proceres, quos non mala febris Corripuit, non morbus edax moerentia pressit Corpora, sed miseros dolor ingens abstulit, ut se Viderunt duci captos ad regna potentis Hesperiae, quam dives aquis foecundat Iberus. Adversa redii sine tempestate remenso Aequore ad optatos portus: solita urbe morantem Inveni propere regem. Rex protinus armis Instructas octo puppes, atque aera, manumque Lectam hominum, vinique cados, frugesque ministrat. Atque illas solvens Hispano e littore tandem Deveni exiguam tota cum classe Maderam, Et misi ad fratrem naves, mala et aspera sed sors Quiqueiae nobis inimicas detulit oras, Roldanus quas et socii dicione tenebant.