CroALa, 2024-05-21+02:00. Nodus FRACASTO.syph-03.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/FRACASTO.syph-03.xml.
sive de morbo Gallico, ad Petrum Bembum
Sed iam me nemora alterius foelicia mundi, Externique vocant saltus: longe assonat aequor Herculeas ultra metas, et littora longe Applaudunt semota. Mihi nunc magna Deorum Munera, et ignoto devecta ex orbe canenda, Sancta arbos, quae sola modum, requiemque dolori, Et finem dedit aerumnis. Age diva beatum Uranie venerare nemus, crinesque revinctam Fronde nova, iuvet in medica procedere palla Per Latium, et sanctos populis ostendere ramos: Et iuvet haud unquam nostrorum aetate parentum Visa prius, nullive unquam memorata referre. Unde aliquis forsan novitatis imagine mira Captus, et heroas, et grandia dicere facta Assuetus, canat auspiciis maioribus ausas Oceani intacti tentare pericula puppes. Nec non et terras varias, et flumina, et urbes, Et varias memoret gentes, et monstra reperta: Dimensasque plagas, alioque orientia caelo Sydera, et insignem stellis maioribus Arcton. Nec taceat nova bella, omnemque illata per orbem Signa novum, et positas leges, et nomina nostra. Et canat (auditum quod vix venientia credant Saecula) quodcunque Oceani complectitur aequor Ingens, omne, una obitum mensumque carina. Foelix, cui tantum dederit Deus. At mihi vires Arboris unius satis est, usumque referre: Et quo inventa modo fuerit, nostrasque sub auras Advena per tantum pelagi pervenerit aequor. Oceano in magno, ardenti sub sydere Cancri, Sol ubi se nobis media iam nocte recondit, Hac ignota tenus, tractu iacet insula longo: Hispanam gens inventrix cognomine dixit: Auri terra ferax: sed longe ditior una Arbore, voce vocant patrii sermonis Hyacum. Ipsa teres, ingensque ingentem vertice ab alto Diffundit semper viridem, semperque comantem Arbuteis sylvam foliis: nux parva, sed acris, Dependet ramis, et plurima frondibus haeret. Materia indomita est, duro et pene aemula ferro Robora, quae resinam sudant incensa tenacem. Dissectae color haud simplex. In cortice lauri Exteriore viret levor: pars altera pallet Buxea: at interior nigro suffusca colore est, Iuglandemque, ebenumque inter. Quod si inde ruberet, Iam poterat variis aequare coloribus irim. Hanc gens illa colit, studioque educere multo Nititur: hac late colles campique patentes, Hac omnis vestitur ager: nec sanctius illis Est quicquam, aut potiore usu: quippe omnis in illa Spes iacet hanc contra pestem, quae coelitus illic Perpetua est. Validos abiecto cortice ramos Multa vi tundunt, aut in segmenta minuta Elimant, puroque scobes in fonte reponunt, Dum bibulas noctemque diemque emaceret humor. Inde coquunt: nec non illos ea cura fatigat, Vulcano ne forte furens erumpat aquae vis, Et superundantem spumam proiectet in ignes. Spuma quippe linunt, si quicquam e corpore toto Abscedit, si quicquam aegros depascitur artus. Dimidia absumpta, superest quodcunque, reponunt, Divini laticis. Quin et segmenta relicta Rursus, ut ante, coquunt, addentes suave liquens mel. Scilicet hunc unum mensis accedere potum Et lex ipsa iubet gentis, mandatque sacerdos. Servatum at laticem, et decocti pocula primi Bina die quaque assumunt, quum surgit ab ortu Lucifer, et sero egreditur quum Vesper Olympo. Nec prius absistunt potu, quam menstrua cursum Luna suum, et totum peragrans perfecerit orbem, Fraternasque iterum convenerit aemula bigas. Interea caecis sese penetralibus abdunt, Quo neque vis venti, non halitus aeris ullus Insinuet sese, et gelidis afflatibus obsit. Quid mirandum aeque memorem super omnia victum Quam tenuem, quam magna sibi ieiunia poscant? Quippe solet satis esse, ipsum dum corpus alatur: Dum superet vita, et tantum ne membra fatiscant. Ne tamen ah ne tanta time, sacer ilicet haustus Ille modo ambrosiae, vires reficitque fovetque, Inque occulta gerit ieiunis pabula membris. Nectare ab epoto binas, non amplius, horas Imponunt sese stratis, medicamen ut intro Large eat, et calido sudorem e corpore ducat. Interea vacuas pestis vanescit in auras: Et (dictu mirum) apparet iam pustula nulla: Iamque nomae cessere omnes, iam fortia liquit Membra dolor, primoque redit cum flore iuventa: Et iam Luna suum remeans nova circuit orbem. Quis Deus hos illis populis monstraverit usus: Qui demum et nobis casus, aut fata tulere Hos ipsos: unde et sacrae data copia sylvae, Nunc referam. Missae quaesitum abscondita Nerei Aequora, in occasum Solisque cubilia, pinus, Littoribus longe patriis, Calpeque relictis, Ibant Oceano in magno, pontumque secabant, Ignaraeque viae, et longis erroribus actae. Quas circum innumerae properantes gurgite ab omni Ignoti nova monstra maris Nereides udae Adnabant, celsas miratae currere puppes, Salsa super pictis volitantes aequora velis. Nox erat, et puro fulgebat ab aethere Luna, Lumina diffundens tremuli per marmora ponti, Magnanimus quum tanta heros ad munera fatis Delectus, dux errantis per caerula classis; "Luna", ait, "O pelagi cui regna haec humida parent, Quae bis ab aurata curvasti cornua fronte, Curva bis explesti, nobis errantibus ex quo Non ulla apparet tellus, da littora tandem Aspicere, et dudum speratos tangere portus, Noctis honos, coelique decus Latonia virgo." Audiit orantem Phoebe, delapsaque ab alto Aethere, se in faciem mutat, Nereia quali Cymothoe, Clothoque natant, iuxtaque carinam Astitit, et summo pariter nans aequore fatur: "Ne nostrae dubitate rates, lux crastina terras Ostendet, fidoque dabit succedere portu. Sed vos littoribus primis ne insistite: dudum Ultra fata vocant. Medio magna insula ponto Est Ophyre, huc iter est vobis, hic debita sedes Imperiique caput". Simul haec effata, carinam Impulit: illa levi cita dissecat aequora cursu. Aspirant faciles aurae, et iam clarus ab undis Surgebat Titan, humiles quum surgere colles Umbrosi procul, et propior iam terra videri Incipit. Acclamant nautae, terramque salutant, Terram exoptatam. Tum portu et littore amico Excepti, diis vota piis in littore solvunt: Quassatasque rates, defessaque corpora curant. Inde, ubi quarta dies pelago, crepitansque vocavit Vela Notus, remis insurgitur, altaque rursum Corripiunt maria, et laeti freta caerula sulcant. Linquitur incerto fluitans Anthylia ponto, Atque Hagia, atque alta Ammerie, execrataque tellus Cannibalum, et ripa Gyane nemorosa virenti. Protinus innumerae panduntur turribus altis Insulae Oceano in vasto, quas inter opacis Undantem sylvis unam, cursuque sonantem Fluminis aspiciunt, magno qui spumeus alveo In mare fulgentes auro subvectat arenas. Huius in ora placet pronas appellere puppes. Invitant nemora, et dulces e flumine lymphae. Iamque solo viridante alacres, ripaque potiti In primis terram ignotam, Nymphasque salutant Indigenas, Geniumque loci, teque, aurifer amnis, Quisquis in ora maris nitida perlaberis unda. Tum duram Cererem, et patrii carchesia Bacchi Aggere in herboso expediunt: dein quaerere si qui Mortales habitent: pars fulvam fluminis undam Mirari, mixtamque auro disquirere arenam. Forte per umbrosos sylvarum plurima ramos Assidue volitabat avis, quae picta nitentes Caeruleo pennas, rostro variata rubenti, Ibat nativo secura per avia luco. Has iuvenum manus ut sylvas videre per altas, Continuo cava terrificis horrentia bombis Aera, et flammiferum tormenta imitantia fulmen Corripiunt, Vulcane, tuum, dum Theutonas armas, Inventum, dum tela Iovis mortalibus affers. Nec mora, signantes certam sibi quisque volucrem, Inclusam, salicum cineres, sulphurque, nitrumque, Materiam accendunt servata in reste favilla. Fomite correpto diffusa repente furit vis Ignea circumsepta, simulque cita obice rupto Intrusam impellit glandem: volat illa per auras Stridula: et exanimes passim per prata iacebant Deiectae volucres: magno micat ignibus aer Cum tonitru, quo sylva omnis, ripaeque recurvae, Et percussa imo sonuerunt aequora fundo. Pars avium nemus in densum conterrita, et altos Se recipit scopulos: quorum de vertice summo Horrendum una canit (dictu mirabile) et aures Terrificis implet dictis, ac talibus infit. "Qui Solis violatis aves, sacrasque volantes, Hesperii, nunc vos, quae magnus cantat Apollo, Accipite, et nostro vobis quae nunciat ore. Vos quanquam ignari, longum quaesita, secundis Tandem parta Ophyrae tetigistis littora ventis. Sed non ante novas dabitur summittere terras, Et longa populos in libertate quietos, Molirique urbes, ritusque ac sacra novare, Quam vos infandos pelagi terraeque labores Perpessi, diversa hominum post praelia, multi Mortua in externa tumuletis corpora terra. Navibus amissis pauci patria arva petetis, Frustra alii socios quaeretis magna remensi Aequora: nec nostro deerunt Cyclopes in orbe. Ipsa inter sese vestras discordia puppes In rabiem ferrumque trahet: nec sera manet vos Illa dies, foedi ignoto quum corpora morbo Auxilium sylva miseri poscetis ab ista, Donec poeniteat scelerum." Nec plura locuta Horrendum stridens densis sese abdidit umbris. Ollis ossa rigor subitus percurrit, et omnis Palluit, ac gelida fugit formidine sanguis. Tum vero sacras volucres, divosque precati, In primis Solem, et sanctum servantia lucum Numina supplicibus venerantur agrestia votis: Pacem orant, rursumque Ophyren, fluviumque salutant. Interea e sylvis nigrum genus ora comasque, Ad naves nova turba virum concurrit inermis, Pectora nudi omnes, evincti frondibus omnes Paciferis: tanta qui celsas mole carinas Mirati, vestesque virum, fulgentiaque arma. Vix satis expleri possunt: et ab aethere missi Sive homines, sive heroes sint, sive Deorum Numina, adorantum ritu, precibusque salutant: Ante alios ipsum regem, cui munera laeta, E ripis collectum aurum, et cerealia dona, Et patrios fructus, et mella liquentia portant. Vestibus ipsi etiam nostris, et munere multo Donati, exceptique mero nova gaudia miscent. Non aliter, quam si mensis, dapibusque Deorum Mortalis quisquam adscitus, foelixque futurus, Hauriat aeternum, coelestia pocula, nectar. Ergo, ubi amicitiae securos foedere utrinque Firmavere animos, habita et commercia gentis, Ipsi inter sese reges in littore laeti Complexu iungunt dextras, et foedera firmant. Alter gossipio tenui pectusque femurque Praecinctus, viridi limbum pingente smaragdo, Ora niger: iaculo armatur cui dextera acuto, Squamosi spolium sustentat laeva draconis. Alter at intexto laenam circumdatus auro, Quam subter rutila arma micant, capiti aerea cassis Insidet, et pictae volitant in vertice cristae: Fulgenti ex auro torques cui candida colla Cingunt, atque ensis lateri dependet Iberus. Et iam commixti populi, hospitioque recepti, Hi tectis domibusque, altis in navibus illi, Laetitia ludisque dies per pocula ducunt. Forte loco lux festa aderat, Solique parabant Ultori facere umbroso sacra annua luco. Hesperiaeque, Ophyraeque manus convenerat omnis. Hic convalle cava, ripae viridantis in herba, Selectorum ingens numerus, matresque virique Confusi, plebs atque patres, puerique senesque, Astabant, animis tristes, et corpora foedi, Squallentes crustis omnes, taboque fluentes: Quos circumfusos albenti in veste sacerdos Pura lustrat aqua, et ramo frondentis Hyaci. Tum niveum ante aras caedit de more iuvencum, Et iuxta positum pastorem sanguine caesi Respergit, pateraque rigat: Solique potenti Ad numeros paeana canit: nec caetera turba Non sequitur, mactantque sues, mactantque bidentes, Visceribusque veru tostis epulantur in herba. Obstupuit gens Europae ritusque sacrorum, Contagemque alio non usquam tempore visam. At dux multa animo tacitus secum ipse volutans, "Hic erat ille," inquit, "morbus, (Dii avertite casum) Ignotum interpres Phoebi quem dira canebat". Tum regem indigenam, (ut sermo fandique facultas Iam communis erat) cui sint solennia Divum, Scitatur: quid tanta astet convalle sub alta Languentum miseranda manus: quid pastor ad aras Sacra inter, caesi respersus sanguine tauri. Quem contra, "Hesperiae O heros fortissime pubis," Rex ait, "Hi gentis ritus, haec sacra quotannis Ultori de more Deo celebramus: origo Antiqua est, veteresque patrum fecere parentes. Quod si externorum mores, hominumque labores Audivisse iuvat, primaeva ab origine causam Sacrorum, et pestis miserae primordia pandam. Forsitan Atlantis vestras pervenit ad aures Nomen, et ex illo generis longo ordine ducti. Hac et nos, longa serie, de stirpe profecti Dicimur, heu quondam foelix et cara Deum gens, Dum coelum colere, et superis accepta referre Maiores suevere boni: sed, numina postquam Contemni coeptum est luxu fastuque nepotum, Ex illo quae sint miseros, quantaeque secutae Aerumnae, vix fando unquam comprendere possem. Insula tum prisci regis de nomine dicta Ingenti terrae concussa Atlantia motu Corruit, absorpta oceano: quem mille carinis Sulcavit toties, terrae regina marisque. Ex illo et pecudes, et grandia quadrupedantum Corpora, non ullis unquam reparata diebus Aeternum periere: externaque victima sacris Caeditur, externus nostras cruor imbuit aras. Tum quoque et haec infanda lues, quam nostra videtis Corpora depasci, quam nulli aut denique pauci Vitamus, Divum offensis, et Apollinis ira De coelo demissa, omnes grassatur in urbes. Unde haec sacra novo primum solennia ritu Instituere patres, quorum haec perhibetur origo. Syphilus (ut fama est) ipsa haec ad flumina pastor Mille boves, niveas mille haec per pabula regi Alcithoo pascebat oves: et forte sub ipsum Solstitium, urebat sitientes Sirius agros: Urebat nemora: et nullas pastoribus umbras Praebebant sylvae: nullum dabat aura levamen. Ille gregem miseratus, et acri concitus aestu, Sublimem in Solem vultus et lumina tollens, "Nam quid, Sol, te," inquit, "rerum patremque Deumque Dicimus, et sacras vulgus rude ponimus aras, Mactatoque bove, et pingui veneramur acerra, Si nostri nec cura tibi est, nec regia tangunt Armenta? An potius superos vos arbitrer uri Invidia? Mihi mille nivis candore iuvencae, Mille mihi pascuntur oves: vix est tibi Taurus Unus, vix Aries coelo (si vera feruntur) Unus, et armenti custos Canis arida tanti. Demens quin potius Regi divina facesso? Cui tot agri, tot sunt populi, cui lata ministrant Aequora, et est superis, ac Sole potentia maior? Ille dabit facilesque auras, frigusque virentum Dulce feret nemorum armentis, aestumque levabit." Sic fatus, mora nulla, sacras in montibus aras Instituit regi Alcithoo, et divina facessit. Hoc manus agrestum, hoc pastorum caetera turba Exequitur: dant thura focis incensa, litantque Sanguine taurorum, et fumantia viscera torrent. Quae postquam rex, in solio dum forte sederet Subiectos inter populos, turbamque frequentem. Agnovit, Divum exhibito gavisus honore, Non ullum tellure coli, se vindice, numen Imperat, esse nihil terra se maius in ipsa: Coelo habitare Deos, nec eorum hoc esse, quod infra est. Viderat haec, qui cuncta videt, qui singula lustrat, Sol pater, atque animo secum indignatus, iniquos Intorsit radios, et lumine fulsit acerbo. Aspectu quo Terra parens, correptaque ponti Aequora, quo tactus viro subcanduit aer. Protinus illuvies terris ignota profanis Exoritur. Primus, regi qui sanguine fuso Instituit divina, sacrasque in montibus aras, Syphilus, ostendit turpes per corpus achores. Insomnes primus noctes, convulsaque membra Sensit, et a primo traxit cognomina morbus, Syphilidemque ab eo labem dixere coloni. Et mala iam vulgo cunctas diffusa per urbes Pestis erat, regi nec saeva pepercerat ipsi. Itur ad Americen sylva in Cartheside Nympham, Cultricem nemorum Ammericen, quae maxima luco Interpres Divum responsa canebat ab alto. Scitantur, quae causa mali, quae cura supersit. Illa refert: "Spreti vos O, vos numina Solis Exercent: nulli fas est se aequare Deorum Mortalem: date thura Deo, et sua ducite sacra, Et numen placate, iras non proferet ultra. Quam tulit, aeterna est, nec iam revocabilis unquam Pestis erit: quincunque solo nascetur in isto, Sentiet, ille lacus Stygios, fatumque severum Iuravit. Sed enim, si iam medicamina certa Expetitis, niveam magnae mactate iuvencam Iunoni, magnae nigrantem occidite vaccam Telluri: illa dabit foelicia semina ab alto: Haec viridem educet foelici e semine sylvam: Unde salus." Simul obticuit, specus intus, et omne Excussum nemus, et circumstetit horror ubique. Illi obeunt mandata: sua ipsi altaria Soli Instituunt: niveam Iuno, tibi magna iuvencam, Nigrantem, Tellus, mactant tibi maxima vaccam. Mira edam. (At divos iuro, et monumenta parentum) Haec sacra, quam nemore hoc toto vos cernitis, arbor, Ante solo nunquam fuerat quae cognita in isto, Protinus e terra virides emittere frondes Incipit, et magna campis pubescere sylva. Annua confestim Soli facienda sacerdos Ultori nova sacra canit. Deducitur ipse Sorte data, qui pro cunctis cadat unus ad aram, Syphilus: et iam farre sacro, vittisque paratis Purpureo stabat tincturus sanguine cultros: Tutatrix vetuit Iuno, et iam mitis Apollo, Qui meliorem animam miseri pro morte iuvencum Supposuere, feroque solum lavere cruore. Ergo eius facti aeternum ut monumenta manerent, Hunc morem antiqui primum statuere quotannis Sacrorum, ille tuum testatur, Syphile, crimen, Victima vana, sacras deductus pastor ad aras. Illa omnis, quam cernis, inops miserandaque turba Tacta Deo est, veterumque luit commissa parentum. Cui votis precibusque piis numerisque sacerdos Conciliat vates Divos, et Apollinis iras. Lustrati ingentes ramos, et robora sanctae Arboris advectant tectis: libamine cuius Vi mira infandae labis contagia pellunt." Talibus, atque aliis tempus per multa trahebant Diversis populi commixti e partibus orbis. Interea, Europae fuerant quae ad cara remissae Littora, iam rursus puppes freta lata remensae Mira ferunt: late (proh fata occulta Deorum) Contagem Europae coelo crebrescere eandem, Attonitasque urbes nullis agitare medelis. Quin etiam gravior naves it rumor in omnes, Illo eodem classem morbo, iuvenumque teneri Haud numerum exiguum, et totis tabescere membris. Ergo haud immemores, diras cecinisse volucres, Affore, quum sylva auxilium poscatur ab illa, Continuo faciles Nymphas, Solemque precati, Intacti nemoris ramos, et robora ab alto Convectare parant luco, medicataque sumunt Pocula, pro ritu gentis: quo munere tandem Contagem pepulere feram. Quin dona Deorum, Haud patriae obliti, et foelicem ad littora sylvam Nostra iubent ferri, coelo si forsitan isto Assimilem pellant labem: nec fata secundos Ipsa negant Zephyros, facilisque aspirat Apollo. Munera vos Divum primi accepistis Iberi, Praesens mirati auxilium: nunc cognita Gallis, Germanisque, Scythisque, orbe et gavisa Latino Iam nunc Europam vecta est Hyacus in omnem. Salve magna Deum manibus sata semine sacro, Pulchra comis, spectata novis virtutibus arbos: Spes hominum, externi decus, et nova gloria mundi: Fortunata nimis, natam si numina tantum Orbe sub hoc, homines inter gentemque Deorum Perpetua sacram voluissent crescere sylva. Ipsa tamen, si qua nostro te carmine Musae Ferre per ora virum poterunt, hac tu quoque parte Nosceris, coeloque etiam cantabere nostro. Si non te Bactra, et tellus extrema sub Arcto, Non Meroe, Libycisque Ammon combustus arenis, At Latium, at viridis Benaci ad flumina ripa Audiet, et molles Athesi labente recessus. Et sat erit, si te Tiberini ad fluminis undam Interdum leget, et referet tua nomina Bembus.