CroALa, 2024-05-21+02:00. Nodus FERRETO.scal-05.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/FERRETO.scal-05.xml.
Scaliger interea Canis, adventantibus horis Ut sua nature persolvat fata, moveri Signa iubet tollique suas monet ordine Scalas; Tervisiumque sue ditioni subdere, solum Quod si[bi] Marchigenis restabat in urbibus, optans, Victrices acies solitis instruxerat armis. Egressusque novis Verona menibus alto Colle sitis, callem crepitantem cautibus intrat, Et Flubii transcurrit aquas, felicia radens Oppida. Caldarium dextra levaque reliquit Illasium et placido residentem colle Suavem, Et loca grata sibi nullum revidenda per evum Aspiciens, gelidas Alponis venit ad undas, Qua Nova Villa suos ultra citraque colonos Instituit, primo posuit sua castra cubili. Illic sera brevi ducens vix octia nocte, Sub lucem sua castra movet Cimbrosque repente, Finibus egrediens patriis, intravit in agros, Et quesita gravi penetravit castra labore. Ut Montebellum, cui crescens incola nomen Addidit et ludos tociens generavit agrestes, Monticuli celsas geminoque in vertice turres Deserit et Cimbri patulas antistitis arces, Et, cui creta suo fecit de nomine nomen, Fructiferum collem, cui vix patet arduus axis, Transilit et Villam non falsi nominis Altam, Vincentina dehinc sibi menia dedita primum Imperio tribuente subit possessa tot annis. Obvia prodierat Vincentia tota, tubeque Cum lituis crepuere simul, symphonia, cornu, Tibia, nacharie fecere tonitrua, totus Tam variis et tot clangoribus horruit ether. Inde brevi morula, Cimbris ad bella vocatis, Exit et audaces Catulos precedere iussit Qua Patavi pia rura serunt, cursuque peracto, Quam ferus Anthenor struxit celer attigit urbem. Obvius heroy populus progressus agebat Gaudia digna Deo, qui cladibus eruit illum. Letus in applausu populi vultuque modesto Intrat, et acceptans celsa pernoctat in aula. Ipse Canis castris intentus ad arma parandis, Luce secutura statuens sua signa morari, Indulsit dapibus. nonam iam Phebus ad horam Ibat, et ecce ferus rumor Canis intrat in aures: Tervisii venisse ferunt de parte cohortem Que Patavi fines invaserat, hinc quoque predam Duxerat immensam. Canis, indignatus ad ausus, Illicet arma vocat; subitus fragor imbuit urbem. Hinc equites, illinc peditum properare catervas Cernere erat, cunctique petunt sua signa manipli. Ductor at in cunctis Patavine providus urbis, Menia Verone populo servanda reliquit, Secum Antenoreos ducens ad bella nepotes. Tervisii mox arva petens, iam luce peracta, Plumbino iussit victricia sistere signa, Munivitque aditus vici, ne forte propinquis Hostibus ad damnum castrorum intrare liceret. Illic non multis residens exercitus horis Mansit, et ante diem ruperunt classica somnum, Seque dedere vie, constructis undique signis. Tempus erat Cancer quo dat sua iura Leoni Et patitur Titana Leo, nec fluxerat annus Dum Patavi sua tecta Cani tribuere potenti. Ergo ubi Tervisii confinia Scaliger heros Intravit, latos denso replet agmine campos, Quippe decem secum legiones duxit, et ante Menia Tervisii celeres venere cohortes, Prescia belligeri gens Tervisina tumultus Non sese muris clausere, nec intus inertes Delituere viri, sed apertis agmina portis Obvia Scaligero venienti signa tulerunt, Inque suburbano reserate limine porte Forti animo cives contradixere forensi. Illic pugna fuit crudelis et aspera; seque Defendunt cives, impugnant acriter hostes. Tervisina phalanx immensis viribus obstat Defendens sua iura, ferox sed principis ala Scaligeri validis tyronibus hostia pulsant. Et tunc Marsilius, Patavine gloria gentis, Grandis ad introitum satagebat rumpere porte, Hac illac sternens equites peditesque propinquos. Sed Tervisinis animos dabat ipse tuende Dulcis amor patrie, pugneque erat exitus anceps, Donec ad insultum veniens Canis inclitus acri Confregit virtute viros sua claustra tuentes. Namque ubi Scaligerum gens Tervisina ferocem Agnovere Canem non amplius obstitit, omnes Terga dedere fuge, cives in menia tendunt. Insequitur gens fida Canis, tandemque, receptis Civibus, haud portis posuere repagula passis, Intraturus erat miles Canis omnis in urbem Hostibus immixtus, nisi saracenica sursum Porta foret subito que clauderet agmina casu. Turba magistra Canis se divisere seorsum Et caute rediere retro, tamen unica cedes Accidit ad portam premissi fortis Othonis. Otho quidem Turcus, cunei quoque signifer alti, Procubuit saxo venienti a vertice turris. Nobilis ille nepos Giliberti, strenuus idem Miles erat bellis et formidabilis hosti, Inde Cani gratus, quanto quoque gratior alter, Mors fuit huic tanto gravioris causa doloris. Isque modus mortis: nam saxi pondere cussus Forsan adhuc vivens refici potuisset amandus Otho, sed egrediens plebecula pulvere stratum Nudatumque virum cunctos fodere per artus. Accendit mors dira Canis precordia cari Signiferi cuneos per tot sua bella regentis; Quique pepercisset delere suburbia flamma, Iussit in illesis primo sub marte canino, Sponte iaci domibus, que Quadraginta tulerunt Nomina Sanctorum; faciles arsere boville. Tervisium, spatiis paribus qui funditur inter Menia, devexum convexaque munia, pares Quoque suos fines distendit solis ab ortu Marchia nostra, Forum Iuli procul aspicit, urbem Flumina magna duo decorant nitidissima limphis. Fontibus innumeris Cagnanus cessit ab Artho Non procul a muris, quos labens molliter intrat; Pars tamen hinc illinc fossas interfluit urbis. Maxima pars fluvii multos suscepta per arcus Scinditur in rivos et cunctas urbis in oras. Unde molinorum rota plurima volvitur; amnis Inferiora Silus, Casacorba missus, ab axe Occiduo veniens, urbis ferit amne profundo, Et subito cursu flumen se iungit utrumque, Adriacoque mari socio vehit amne carinas, Fertque suum nomen Silus, haud Cagnanus, in equor. Hec urbs tota super latices fundatur, et omnes Fonte loci gelido placida replentur in urbe. Frigus in hac ingens yberno tempore regnat, Estque triplo modicum glaciali frigore Renus. Undique tunc densis urbem cinxere catervis, Quaque diem claudit Phebus, sua belliger alta Gente Canis posuit forti munimine castra. Nam, qua Martiribus stat fabrica structa beatis Quadraginta, sui vexilli signa levavit; Claustra domusque viris monachorum implentur et armis; Cui dedit et cessit loca, res et quaslibet abbas. Marsilius grandis, sua quem Carraria notum Reddidit et Patave dat iura vicarius urbi, Signifer hic primus, caput in legionibus idem, Pone Canem sedet dux a ductore secundus. At, qua parte diem veniens ostendit Eous, Bailardinus erat, cui dat cognomina castrum Nogarola nitens, Cimbris presesque comesque. Hic est, ipse Canis cui grandia facta suosque Imposuit fasces, per cuncta pericula soli Carus et affinis, velut in fornace probatum Aurum, perpetuus cuius nichil ureret ignis. Tervisium, sed qua medio Titanis ab axe Accipiens radios Tethim videt ire propinquam, Ipse Caminensis posuit sua castra Rizardus, Differat ut patruo, dictus de fonte Novellus Nempe, sui generis memor et virtutis avite. Quid referam? castris cuncti indulsere locandis Et magna pro parte domos et tecta potentes Invenere quibus posuere cubilia leti. Contigit id iuveni ponenti castra Rizardo: Turcharum gente sese munivit, et illud Grandibus ambivit non pauca indagine fossis, Et sese fortis precinxit robore valli; Preterea turrem que tintinnabula pulsat Munivit pluteis, et propugnacula firmans Ducebat tutos inter sua munia somnos. Ast alii struxere casas et frondea tecta, Et dum nundineas Martis Vincentia campo Instituit festina domos et dividit artes, Hic pretoris adest domus, hic sutoria plebs, Illic vasiferos possis audire tumultus, Hac et aromatice redolent tentoria gentis, Illac pannorum mercatrix turba sigillat, Nec desunt precio qui vite commoda vendunt, Et struitur leviter totus Mars urbis ad instar. More sui victoris avi pugnare parabat: Mox fluviis pontes fabricantur, vinea muris, Quidquid et obsesse nocuisset menibus urbis, Omnia tam propere fiebant bellica circum Instrumenta, quod hec non facta sed orta putares. Hinc timor invasit cives feralis, et ipsum Augebat iam dira fames inopina timorem. Nondum messis erat nova menibus acta, Ceresque Triticea in campis maior pars falce iacebat, Pars stabat, crudumque virens erat omne legumen. Iamque viri primo fortes animoque feroces Deposuere minas lingue, cordisque tumorem; Et secum: "Frustra cur menia mesta tuemur Non ausi conferre manus bellumque ciere? Imo nec, exterius si iam pulsemur ab hoste, Bella pati murosque sumus defendere certi; Utque vacent bellare, diu non stare valemus; Crescit enim esuries, et mors dilata parumper Imminet, et modicum [tempus] durabimus arma. An nos inter tot, quot nutrit Marchia gentes, Soli erimus qui iura Canis sceptrumque negemus? Non procul a nostris Bassanum finibus ante Scaligero sese gaudet tribuisse, quietis Pace fruens, opibus crescens, nullosque pavescens; Sic Feltrum, sic gens gaudet montana Beluni; Transeo, nam terras libuit transisse minores. En Patavi populus, iam ne se sponte subegit Seque Cani tribuit? Digito qui scalpere celum Suetus erat, qui tot terras dicione tenebat, Nunc Canis imperio tutum se vivere gaudet. Ad mala cur celeres, cur nos sumus ad bona tardi?" At plebs, turba minor, chorus et muliebris aperto Clamabat sermone simul: "Quid, Gu[ecelo], ductor? Quid facitis trepide qui ducitis agmina terre? Creditis an tante virtuti obsistere? Nosque Ducitis in cladem crudeli morte famentes, Ut formica putris comburitur arboris alvo Segnitie neglecta sua". Dum talia sensit Guecelo per cunctam resonantia murmura terram, Mox cum Scaligero curavit cudere pacem, Ut decuit, mittens ad talia federa le[c]tos. Fideret utque Canis propriis se viribus urbem Capturum et nosset quanto discrimine cives Urgerentur, ob hoc non se venientibus offert Difficilem, verbis nec lenibus obstruit aures; Ymo hilari sumpsit vultu, vultuque benigno Legatos tristi velociter urbe profectos. Multa palam secum, secreto multa locutus, Terque quaterque dies per plures, plurima gessit Colloquia, et tandem pax civibus ista reperta est. Tervisii nam terra Canis dicione subacta Hunc sumpsit dominum, Gueceloque vicarius illi Subditur, et preses [Turchus] Petrus esse iubetur, Vir probus et domui Scalarum gratior alte, Rebus et in magnis expertus ubique gerendis, Ex Veronensi, claris natalibus, urbe. Istaque sunt patulis ostensa negotia rebus, Cetera privatis nisi non noscuntur amicis. Ergo Canis Grandis cunctas dominatur in urbes, Marchia Tervisii quas, terra beatior, ambit. Hec est ora capax terre pelagique bonorum, Que cupit humani generis defectus ab extra Supplendos, de seque potest bene vivere dives. Hec zephyris gaudet nec frigore lesa nec estu, Vereque perpetuo fecunda virentia semper Arva colit, quibus est Pallas Bachusque Ceresque. Fluminibus gratis redolet rivisque minutis, Quos numero non est comprehendere; plurima classes Flumina nostra mari non pauca per hostia portant. Huic dedit Eoa de parte Liventia metas Hesperio quam mitis Atex de cardine claudit; Hec regio felix media est et ducitur inter Lombardos Venetosque sinus, sub limite recto Solis, ut equavit Vervex aut Libra dietam; Tridentum confine super, Bononia subter Huius humi, quam vix superat paradisius hortus; Utque brevi spatio tendatur, at hec tamen olim Regna duo tenuit. Verone regia sedes Una fuit, cuius pars Marchia, pars quoque fertur Lombardia, fidem meruit si fama priorum. At Patavi regnum statuit rex advena primus Anthenor patrie post Pergama diruta Troie, Cuius marmoreum nunc cernimus usque sepulchrum. Non ego ficta loquar sed tempore cognita nostro. Repperit ut proprium plebs Anthenorea regem Scitur ab effectu. Stephanus prothomartir ubi nunc Excolitur Patavis, veteris seu fabrica fani Illa fuit seu structa novo sub tempore Christi, Hic inventa fuit vetus hec Anthenoris archa; Et sub humo quin tota fuit, tamen angulus unus Eminuit; quidve illud erat nec scire licebat, Donec more suo fodiens lutulenta fimum sus Hanc penes e[st] molita scrobem, submersaque fracti Sarcofagi est ingressa forum, de corpore coxam Abstulit, egrediens mediam quoque vexit in oram. Illa videns mirata fuit vicinia, quidve Id foret explorans, hominis crus esse notavit. Stabat dura cutis, que longis ossibus herens Balsameo fuerat quondam solidata liquore; Utque solet clipei corium resonare vetusti, Quem caries longi corrosit temporis evo, Sic longis cutis atra pilis infusa rigebat: Humanam docuit digitus pedis hanc fore coxam. Nec mora: conveniunt hec tam miranda videre Undique vicini, quos et sors attulit illuc. Tibia pesque sui mox est erepta, sed unde Vexerat inquirunt, ineunt vestigia porce, Et tumuli rimam tunc aspexere; per urbem Rumor it, et subito factum est hoc fabula vulgi. Scitari plebs ipsa volens quem clauderet archa, Hanc reserant, intusque vident Anthenora ruffum. Asser erat totus terebratus fuste cupressi, Corpus ubi extiterat; fuit enea lamina scripta Ad regis submissa caput, nomenque suumque Exponens meritum metris inscripta duobus, E quibus ipse canam primum reliquumque silebo: "Hic iacet Anthen[or] Patavine conditor urbis". Hec non visa michi, referenti visa fuerunt, At cunctis reliquum patuit longumque patebit. Ut fuit Anthenor celsa reparatus in archa, Qua modo stat steteratque prius stabitque per evum, Huius et in facie tumuli bis bina novavit [M]etra Lupus, quorum non dissona litera primis. Sed quid regna valent, quid magna potentia, quidve Nomen in extremas expandere profuit urbes? Ut Tervisinam Canis est progressus in urbem, Urbis sceptra tenens, morbus quem sumpserat ante, Corporei fluxus stomachique doloris acuti Invaluit magis atque magis: nec cura medendi Profuit, in peius quin semper pronior iret; Sive per oppositum fierent medicamina, sive Et glacie et gelidis limphis natura ruisset. Tam gelidus fons est monachis, quos turba Piorum Quadraginta fovet, glacies ne frigore vincat. Hoc Canis usus erat rabidi fervente Leonis Sidere; causa mali potuit fons esse futuri. Utque videt sterni sese Canis, utque medellis Esse locum nullis, celestia suscipit arma; Ordinat in cunctis que mortis postulat ordo, Ecclesie de more sacre; carosque nepotes Sceptra tenere iubet, referentem nomen avitum Albertum et primi Mastinum principis urbis Fratris avi, iuvenes probitate et sanguine claros, Cordeque contrito sumpsit carismata princeps Scaliger, inde animam summo dedit ipse Tonanti. Lux Quintilis erat vigena secunda, ducentis Sub lustris Domini, decies sex, sex minus anno. Quis referat lacrimas, gemitus planctusque suorum? Quis Baylardini quasi patris, quisve nepotum Texere verba queat? Natorum quisve potentis Tot lamenta canat cognatorumque dolores? Turci quisve domus recitet suspiria Petri, Scaligerum qui more patris nutriverat, et qui Rebus in agendis sanissima tradere norat Consilia, et domui Scalarum tutor in armis Extitit excellens et sensu et cordis amore? Quisve Canis comitis Ziliberti, quisve Iohannis Principibus geniti torturas verbaque narret? Transeo quid iuncti, quid turba domestica flevit. Quis Veronensis populi deflere querelas Possit, et infantum, matrum, iuvenumque senumque? Virgilius, Naso, Lucanus, Statius, ipse Meonides tanto minor esset turba labore. Ut taceam reliquas priscis ditionibus urbes Subiectas sumptasque, Cani que nuper adhesit Tervisium, quanto credam gemuisse dolore? Credere nec dicam, proprias quid perculit aures. Invehit in mortem, subito que clauserit [almos] Dira dies, et pene Deum peccasse fatetur Quod sibi tutorem celeri tam morte benignum Abstulit, in luctus atros sua gaudia vertens. Universalis luctus sic Marchia misit. Quid ni? cum mundi regionibus usque remotis Mors sua ploratur Penis, Dacisque, Getisque. Ergo ubi carnis iter Canis est ingressus, ab urbe Tervisio vehitur reda, magnoque paratu Quattuor hanc celsi redam duxere iugales. Luminibus densis, et aromatis arte refectum Principis in patriam tristis Verona recepit Flebile depositum, Canis utpote nobile corpus, Quod tumulo posuere patrum, qua Virginis aula Prebuit Antique. plebs nobilitasque cucurrit, Exequias clerus, sibi debita iusta, iacenti Scaligero solvit, quem celi curia sumat, Sedibus empireis eterno lumine donans. Proh dolor! Ecce Canis, basis et tutela suorum, Quos sibi nota fides per totum nexuit orbem, Procubuit. Tanti tamen huius premia damni, Omnis amicus habet geminos de sanguine fratres Scaligero terras patrui de more tenentes: Omnis enim tellus patruo subiecta sibique Paret, et ipsorum gaudet ditione potiri; Equalique fide se supposuere novellis Principibus, quorum prior est Albertus in omni Nobilitate vigens, sequitur Mastinus et ille Moribus egregiis et stemmatis indole prisci. His protende Deus vitam, protende priorum Imperia, ut longos teneant sua sceptra per annos, Atque sui generis soboles per secula regnent.