CroALa, 2024-05-14+02:00. Nodus CORRER.dida-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/CORRER.dida-01.xml.
[Gregorii Corrarii Veneti ad Andream fratrem quomodo educari debeant pueri. Libellus hic didascalicus est: ideo debuit ad aliquos scribi]
Haec tibi de libris veterum, germane, relegi, Quaeque super pueris docuit pater optimus olim Victorinus; et hic aliquid quod discere possit, Si quem digna manet studiorum cura, docebo. Protinus a cunis labor est, cum taedia longi Solverunt menses, palletque puerpera lecto, Et trepidae assistunt matres: quare optima porro Quaerenda est nutrix, sermone et moribus aequis. Huius praecipue vocem conabitur infans Fingere: tum rudibus quae primum accentibus olim Ediderit durant, animisque capacibus haerent. Insanire putem puero qui barbara praebet Ubera lactanti: mores et dissona discunt Quae risu excipiunt nocitura vocabula patres. Post ubi luxuries inflavit barbara venas, Difficile est vitio discedere quod semel infans Sorbuit a teneris, ut vas rude, protinus annis. Quidam scrutantes naturae munia credunt Dederi hoc pueris materno munere caris. At nunc, ut luxus nostris, matercula quaeque, Ut semel in digitis gemmam prospexit inertem, Dedignatur, et emittit fortassis alendam Filiolam meretrici: quid ni turpe putet nil, Cui stupra et sordes, et nomina nota procorum Osculaque et cantus pernoctantis parasiti, Et didicit vitium quod nondum intelligit esse? Nec tibi cura tamen fuerit postrema, repente Ponere custodem morum, ludique magistrum, Ut quidquid nimium nutrix indulserit, ille Corrigat, et virga doceat parere reperta. Multa ferent anni, quae post contemnet ephebus, Nescia dum virtus rerum contenditur ut vis. Nonnullis visum est maiorum infantibus esse Parcendum donec iam septima terminet aestas. Nos aliter: neque poeniteat, doctissime rhetor Quintiliane, tui, tu rite haec, qui sua quaeque Infanti studia, et nullum qui duxeris esse Desidiae tempus. Cur quae iam moribus aetas Congruit, haec eadem studii praecepta refutet? Quare hoc exiguum lucri fastidis, amice? Quid dicam, qui mox pictas eborisque figuras In seriem ponit ludo, et puerilia corda Allicit, atque animum tenui re pascit inanem? Contemplator item quae cuique est gloria palmae: Noscere enim in promptu est animos tum fraude carentes. Attamen interdum spes incunabula fallunt, Et potis est iuvenes annos natura potenter Mutare in melius, quam tu speraveris unquam. Sed frustra ingenium dederit natura, laborem Si fugias, si poeniteat cuiuslibet artis. Nequicquam pecoris generosi nomina gentis Iactet equus, quamvis domitrix Apulia mittat; Si careat studio, in pistrinum inglorius ibit. Atque adeo si quis holor, aut reverentia doctis, Quisque bonus pueris artes, elementaque prima Praestaret: sed quid miserum aeque? Inde illa senectus Doctorum, quis nil percusso est unctius auro. Praeterea nimia est patrum indulgentia; quondam, Ut aequum est iuvenem, si quid commiserat usquam, Iratum patrem trepidabat limine natus. Accedam? taceam, instigem? purgem ne? loquar ne? Coram patre puer nunc peierat, et bibit, et audet Omne nefas, ludit, lenonum dedecore emptas Servat amicitias. Quid tum? Patiare necesse est, Dire senex. Quid enim puero, cui stupra, domusque Corrupta exemplo, qui nondum dente parato Vidit lascivis coenas et prandia patris Cantibus obstrepere, et pueros cognovit amatos? Mox tibi decrepito, si quid de moribus huius Poeniteat demum, tenue et miserabile guttur Elidet: ficto gemitu lugubre feretrum Componet, sed tu porrectis calcibus ibis. Nunc vero ad ferulas doctorum transeo, nec te Poeniteat circum tenues involvier actus. Hoc aio incipiens, sub quo primaeva iuventus Ponat avaritiae sordes, huicque integra mens sit. Praecipue sumat curamque animumque parentis Erga discipulos, et per compendia ducat. Praeterea studio vigilanti vir bonus adsit Assidue circa mores, ne cerea corda In vitium, facilesque animos contagia sumant. Tum, quamvis sanctis intructi moribus albam Mente pudicitiam servent, suadebo tamen quod Secreta a pueris maneat robustior aetas, Seu studii statione, aut ludo: nam neque solum Vitandum scelus et causae, sed criminis atri Suspicio, neque discendi intermissio fiat Plurima, nam facile in peius rapiuntur ephebi; At quamvis studiis iuvet impallescere longis Praestantes animi pueros, his danda tamen sunt Tempora quis laxent se se et iuvenilia corda Oblectent: parit assiduus fastidia doctor Ultra mensuram. Licitis dimittere ludis Non erit indignum, et membra exercere decore Multum adeo confert studiis: nam cruda labore Decoquitur bilis, collectusque effluit humor. Nec maiore tamen se turba oneraverit ipse Viribus: ille quidem durus peiorque noverca, Qui poterit pueri ingenium fraudare benignum. Nec mihi displiceat doctoris curva senectus, Si vigeant sensus animi, corpusque labori Nondum interdictum: venit experientia canis. Non ita quod pueri libeat, caedantur adulti Supplicio servili, et quod, si tempora mutes, Convenit iniuria. Quid enim cum iurgia temnat, Et semel e nudo deiecerit ore ruborem, Horrescat, suetus flagris ut pessima quaeque Mancipia? Imprimis vitandum est ne memor aetas Iniuriae veteris studium exhorrescat acerbe, Quae nondum ullius virtutis coepit amorem. Nec mihi displiceat pueri rubor ingeniumque Lentescens, nec quod dubitet speraveris infra, Aut roget, atque animum solers per singula ducat. Quippe etiam multi demissi, ni vehementer Insistas: quidam imperium indignantur, at illos Debilitat timor: usque adeo concordia mentis Inter mortales rarissima. Quare age prudens, Inspice naturam, atque animas speculare recentes. Nam cerebrum memor, et facili praecordia limo Argumenta dabunt puero, viresque latentes Nudabunt animae: sed nec tabescere mentem Desidia turpi patiaris, quippe necesse est Exercere caput. Quid enim didicisse potes tu Aptius a teneris, vel quid iucundius unquam? Dulce quidem est senibus fessis meminisse libelli, Sive hi iura togae servent, sanctumque senatum, Seu circum virides hortos, notaque sub umbra Producant se se tremuli subeunte bacillo. Cui tantus dolor, aut quid tam lugubre dabit sors, Quod non liniri possit, moestoque remitti Pectore, si tanquam speculum exemplaria volvat? Primus naturae Granonius addidit artem Simonides, Scopae miseri conviva supremus: Primus imaginibus nulla non arte petitis Imposuit levibus numerum, sedesque locorum Mansuras docuit vicis optare remotis; Offenduntur enim strepitu atque accursibus aulae. Ergo exercebis pueros. Divina Maronis Carmina praecipue discant, teneantque fideles, Sive oratorum malint contendere campo, Curandum est aeque Ciceronis plurima volvant. Idem ardor suberit; idem fons, atque eadem lex Eloquii. Tum si quicquam conabitur, ultro Succurret quid agat, quove ordine, quo pede dicat: Promptius expediet quaeque ardentissima, tum cum Conformata vigent et corda et lingua loquentis. Nec voci gestus dicentis discrepet, aut frons: Oret opem civi merito, lacrymansque loquetur Pupilli aerumnas, crimen civile, dolosque In patriam graviter stomacho exsecretur acerbo; Denique quicquid aget, naturam artemque sequetur, Nec mihi displiceant pueri, quibus exuberat vis Largior eloquii, ac dicendi copia maior; Nam facile abscindet ratio, multum auferet aetas, Multa cadent usu certo. Sed non minus aequum est Tardis ferre manum, studii ne destituat spes, Neu pigeat docuisse pedes, quantumque molossus A tribraco, quantum spondaeus distet iambo. Olim nervorum cantus et carmina vocum, Grande operae praetium, magnoque in honore fuere, Graecia dum viguit, studiorum maxima nutrix. Sic honor accessit divinis vatibus, atque Creditus Amphion testudine saxa movere, Dictus ob hoc Orpheus rabidos mulcere leones. Nonne vides cantu longos ut quisque labores Soletur, sive effossor, seu vinitor uvae? Et ferus Aeacides tetigit Chironis in antro Fila lirae, et rudibus percussit vocibus auras, Suetus semiviri caudam ridere magistri. Non igitur musicae temnenda est, sive poesim Miraris, seu rostra tumultu agitata forensi. Praeterea nec virginibus psalteria castis Opprobrio ducas: gaudet Deus ipse Camenis. Attamen absurdum est obscenas fingere voces Ut senior tremulo demergat verba palato Ebrius hic titubet, vel amore ut gestiat ille, Nec lingua vocem premere, aut resonare decorum est, Distentis late labris, ut rudere credas Iumenta in Calabris attrito vomere campis. Praeceptoris erit gestus formare decoros A teneris, necdum iam dedignante iuventa, Nescia dum virtus rerum contenditur ut vis. Ni pigeat praeferre pedem, non tarda sequetur Mens iuvenum, neque si libeat miscere latinis Graeca, minus valeant: quin ad nova quaeque vicissim Promptius intendent se se et corda inscia rerum. Non etenim is animo pueris labor insitus acri Conatu mentis: verum ut corpuscula terrae Mollius affligunt toties, cursuque vagantur Huc illuc, sic ingenii levis addita vena est, Et patiens operum; neque enim est id pondus in ipsis. Nec tamen ii coetus hominum et civilia vitent, Namque hinc formido subrepit, vel malus error; Humanum est inter cives inquirere doctos. Sed non ulla magis mentis industria tollit, Quam speratus honos: generoso in pectore laudum Fixus amor: semperque animis calet aemula virtus. Usque adeo cum primum artes crevere repertae, Ambitio crevit, laudumque erecta cupido est. Alludit famae cum dicit Horatius, album Mutor in alitem, et insidunt mihi cruribus asprae Pelles: dulce quidem est cultum dictasse libellum. At Veneti pueri longis ambagibus haerent, Aut abaco discunt teneri, imberbesque etiam tum Assyrias Latio mutant sub sidere gazas; Solae divitiae remo velloque petuntur. Urbe piget nostra; de qua tam clara per orbem Nomina: maiores nostri virtute decora Nil melius duxere, et sanctis legibus urbem Fundarunt. Nondum tanto matrona paratu; Nam digitis gemmas, pulchroque monilia collo Gestabant paucae: foris aequora dura mariti Verrebant: galea condebant tempora patres. Hospitis adventu non ambitiosa dabatur Coena, nec auratis laquearia fulva metallis Pendebant trabibus: nullos aulea tegebant Strata thores, et privatis moderatior usus Argenti, sanctaeque domus ut templa patebant. Mirari poterat, si quis conviva subisset Amplustrum aut tabulas, ereptaque rostra carinis. Emeriti cives sanguine, quique labore Imperium peperere suo, cum frigore venas Strinxerat et gelidos artus longaeva senectus, Publica curabant consulta, et maxima rerum: Horum autem nemo ob privata negotia contra Commoda tentasset patriae, et communia iura. Ergo illis foris imperium, gentesque subactae Iura domi et mores, rebusque experta iuventus. Tempus et hanc nostris rationem admittere chartis, Urbibus an magnis dicendi copia prosit. Porro hinc concedo, nisi sit sapientia, nasci Semper nefas, saepe everti pulcherrima regna. At si quis haerens virtuti possidet artem Dicendi, patriam libertatemque suosque Tutetur, pacique ac bellis utilis idem est. Nam quondam in silvis violenti ac more ferino Vivebant homines, et ubi errantes tulerat nox Carpebant somnos in montibus aut speluncis: Passim concubitus nec gnatos noverat ullus, Tempore quo sapiens ac magnus videlicet vir Praevidit quantum rationis et ingenii esset Obstrusum latebris; igitur sermone decoro Agrestam turbam (mirum est potuisse) coegit. Vivendi posuit iura, et formidine poenae Exacuit mentis, ne quis fur, ne quis adulter: Hinc variae venere artes, ususque serendi, Dehinc parvas munire urbes vallo fluvioque, Et sua tutari norunt, et claudere septis: Postremo cum vicinis de finibus agri Certabant. Tum militiae labor additus, inde Regnandi ambitio, doctrinaeque invida cura. Tum pauci sapientes, cum vis flecteret aequum, Duxere exilium ruri, et docuere priores Et contemnere opes, et eis frugaliter uti. Vatibus hic olim fuerat mos ruris amoeni Secessu gaudere, et aprici gramine campi, Flumina ubi et virides resonarent undique ripae, Et montana leves ferebant murmura venti, Hortulus hic, vineta procul, poma insita, flores, Et teneri circum caules, vescumque papaver. Difficile est, sodes, nomen meruisse poetae. Multa feras, discasque diu, multa ante papyro Est opus, et graecis dudum insenuisse libellis, Quam possis paucos in turbam credere versus, Non quales ego, sed quales ostendere tantum Et vellem, et nequeo. Nam si me insana trahit spes Carmina quis prohibet centum percurrere? Ibique Iungantur delphines equis, atque ordine verso Thura legant Calybes, molles dent aera Sabaei. Sed non haec ratio scribendi: quippe poesis Picturae est similis, quae convenientia reddit Personae, et capiti medioque accommodat imum. Sumere materias aequum est pro viribus, atque Offendat nugis caveat, ne cum velit astu Penelope sponsi orbatum narrare Cyclopam, Incipiat raptus Helenae, Troiaeque ruinas. Pleraque tecta sinat praesens industria vatis, Ut quidam pictor casum qui forte tabella Virginis Argolicae mandarat: flebat Ulysses Ante aras, tristisque aderat Menelaus, et una Infelix augur scisso velamine Chalcas. Ergo cum ingenium genitoris reddere partes Viribus accisis non posset, fecit Atridem Tollentem palmas, vultusque obnubit amictu Funereo, ut quivis habitus atque ora parentis Fingeret arbitrio: fugias ante omnia linguam Assentatoris, ne limae poeniteat mox, Aut alio insignis quovis errore noteris.Da Victorino haec, et dic legat optimus ille, Qui nihil a vero cuiquam mentitus amico. Sitque operi modus, et fines sint denique, ne te Frustreris, semperque aliquid mutare labores: Iam minium chartis, et cedrum posce libello.