CroALa, 2025-04-20+02:00. Nodus COLLENUC.flor-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/COLLENUC.flor-01.xml.
PANDULPHI COLLENUCII PISAURENSIS IN PRAETURA SUA | PANEGYRICA SILVA AD FLORENTINAE URBIS NOVEMVIROS | SUMMUM INEUNTES MAGISTRATUM. TITULUS: FLORENTIA
Concilio demissa deum, Iovis inclita proles, Candida, laeta, pio mundum si conspicis ore, Pone indignantes animos saeclique prioris, Impia quo Superos tristi gens orta metallo Exegit terris, tranquillae nescia vitae, Immemor, huc oro properans, Astrea, relictam Rursus honoratis tellurem invise kalendis. Et qua dictaei quondam penetralia regis Spartanique ducis spectasti limina fronte: Vel qua martigenas affata es voce Quirites, Cum regeret tenui pauper se curia censu, Grandaevumque patrem, geminas cui tempora flammas Cana vomunt geminisque micant data iura tabellis; Taiis adorato veniens, Astrea, Tonante, Tyrrhenos proceres, florentem, diva, senatum Alloquere, et sacro deductum vertice carmen Incipe formosaeque animis inlabere gentis. Salve magnorum, salve urbs non credita fatis, Cura deum salve Ausoniae decus unica terrae! Salve iterum felix populus lateque per omnes Diffusum nomen terras longeque beatum! Sis memor, o mea gens, ut prima ab origine totam Te repetam, genus ac proavos nomenque locumque: Sis memor et laeto mea pectore concipe dicta; Ut concessa deum tibi munere dona revolvens, Intellecta colas atque intellecta reserves. Stat qua nimboso iuga surrigit aspera dorso, Aequatis geminum spatiis praetentus ad aequor, Fagiferis ingens de rupibus Apenninus, Immanis cautes nudataque frondibus ipso Celsior assurgit moles. Super arduus extat Contemptor Boreae scopulus; sed primus opaca Nube tegens frontem, venturos nuntiat imbres Uvidus et Tuscos medius despectat et Umbros. Cotylus huic nomen dederat memorabile pastor, Cotylus in cautem versus, quod numina primus Ex Italis bello tentarit saeva gigantum. Huic coniunx geminos non segnis Etruria natos Edidit; assumpsit sacrum prior Albula nomen, Alter aquae indicium placidae sibi deligit Arnus. Tum senior, longi fatorum praescius aevi, Apenninicolas inter dux ordine faunos, Colle videns summo fratres diversa petentes, Terque quaterque manu sordentia vellera mulsit, Piniferis nutans setis manibusque notatis: -Ille- inquit -Tanaim quondam Nilumque Tagumque Obruet et nigro victor dominabitur Indo: Huic autem bis sex concedent iura sorores, Unus bisseno pulcher gaudebit honore. Verum illum luxu longe lateque vagantem Fata prement; ast hic faciles moderatus habenas, Incrementa diu stabili sub lege tenebit. - Dixit, et in praeceps summaque crepidinis ora Corripuit saltum: mox fronte incussa bicorni Saxa petens, medium resilit festinus in amnem Iam sacrum et latos Arnum diduxit in orbes. Ex illo ille Umbros Lavinaque proluit arva: Hunc gremio mater suscepit Etruria dulci. Ergo Arnum indigenae satyri, lasciva iuventus, Naiadumque chori per saxa incisa, per urbes, Obicibus ruptis, sinuoso vortice ductum, Caeruleis miscent tyrrhenae Tethyos ulnis. Tum primum veteris laeva reverentius arces Arreti cessere procul dextraque recessit Fesula, tum bifidae panderunt moenia Pisae. Nais erat tuscas inter rarissima nymphas, Sive animum corpusve notes, et robur et annos Et faciem, qua vel possit Cytherea moveri Ipsa puerque suus in se convertere tentet Spicula et a propriis victus candescere flammis. Huic horti, silvae, campi, iuga, gramina, fontes, Chors et apes, cultusque gregis, piscosa placebant Flumina, sollicitis quicquid procul urbibus esset. Venatu ante alias Musisque decora petebat, Retibus, amento, laqueis, cornu, cane, visco, Carminibus, crotalis, fidibus, pede, pollice, cannis. Marte illam indigenae memorant et Ianthide nympha Progenitam: pater altori commiserat Arno Virtuti formaeque diu par tradere nomen. Quaesitum quas fata vices, quos numina casus Monstrarent faustaeque darent simul omina vocis, Convenere omnes sacrata in valle vocati, Vicinae Oreades et rustica turba deorum; Umbro senex rapidusque Bisens modicaeque vetustus Munio cultor aquae nec pastorale canentis; Convenere dei tandem Pan, Mars, Venus, Hermes. Hi prensam tenuere manu laetisque vocarunt Auspiciis, tum Pan sima sic nare locutus: - Florenti de matre feres, Florentia, nomen: Gradivus ferrum genitor dabit, arma animosque, Imperium in victas urbes populosque rebelles. Nulla unquam tam saeva in te gens induet arma, Victa iugum ut subeas libertatemque relinquas. Tum pacem formaeque decus tranquillaque vitae Otia, lascivos saltus et amoena vireta Florentis patriae genetrix Aeneia donat, Atque illud, quo nulla tulit felicius aetas, Ingenium sublime, sagax et acumina linguae: Convectas et opes mirasque gentibus artes Spectandas variis Cylleni munere sumes. - Talia veridico memorant Pana ore locutum: Assensisse deos secretaque verba precatos Eventu signasse locum plausumque dedisse. Tum subito ferrata manus, romana propago, Et consanguinei Tiberino a flumine fratres, Ecce salebrosi ripas compleverat Arni. Insiluere viri campis omnisque repente Planities rigido visa est fulgere metallo, Quales nubiferis quondam spirantibus austris, Punica mordaces exurunt prata locustae. It clamor fremitusque viris permixtus equorum, Tyrrhenus clangor tormentorumque furores, Horrisono circum montes vallesque fragore. Tollitur in caelum plena Florentia voce, Stentorium resonans Florentia: creditur Arnus Tum primum tenuisse moras siccataque vastis Pontibus et valido data sunt fundamina muro. Intonuere procul festis clamoribus Alpes Attonitusque Ligur portuque superba Selene: Audiit et saxo Cyrnos male culta maligno Sardoique sinus ferrique opulenta metallis Ilva et dumoso squalens Capraria dorso. Tum primum novus e tumidis caput extulit undis Aerius Gorgon sinuosoque adstitit Arno; Parte alia, propriis summotae sedibus urbes, Sacra coronantes florentis moenia divae, Convenere, iugum pariter legesque paratae Suscipere et ritus congestaque dona referre. Prima igitur supplex vicino Fesula colle Descendens, docuit victas parere sorores; Arretique minax quondam populosa iuventus Et male contentus ripis, quas subluit, Umbro; Hinc tuscis Cortona caput cum gentibus olim. Non aequo dux ingrueret certamine poenus, Quin etiam Alpheae murosque et cara dederunt, Expertae ultores divos, navalia Pisae: Altaque submisso posuerunt vertice colla Subque iugum venere metalliferae Volaterrae. Denique in hanc urbem simul ornamenta, vel aequis Foederibus pactas vires vel iura tulerunt Quaecumque ante senex construxerat oppida Tarchon. Interea quotiens frustra tentata malignus Anguiger Insubrumque manus per bella coegit Iam desperato contendere Martis honore! Parthenopem referam regumque insignia castra Vicinas iunxisse acies flammisque petitos Municipes atque iniusto rapta oppida bello, Ut pene admotum muris expaverit hostem? Finitimos taceam populos quaeque improba vanus Arma Ligur movit, pariter pariterque repulsus, Captivas acies captivaque castra ducemque Captivum et pugna victas amiserit urbes? Saepe illam petiere doli turpisque nefando Bellipotens astu fraus imperiosior armis, Et centena metu molimina concita vano: Gradivus contra genitor, Vulcania coniunx Tela ferunt, hostemque fugat Tegeaticus ales Dispergitque dolos, aperit periuria et ipsum Lumine centeno maculosum dissipat Argum. Talibus auspiciis tantaque ab origine celsum Fortunata caput caelo, Florentia, tollis: Et miranda capis tanto incrementa favore Caelicolum, pulchro illustrans cognomine pulchram Italiam, et placida victrix regis omnia pace. Hinc tibi magnifico surgunt operosa decore Templa deum sacraeque altis pro molibus aedes; Hinc tibi regifico constructa palatia luxu; Hinc etiam magni regis fundata labore Moenia constrataeque viae pontesque superbi. Quid tibi mite solum referam, quae dona beatis Concessit natura locis, undasve salubres, Frugiferas segetes vel quae indulgentia caeli? Pomiferos colles, nulla et non parte feraces, Saxosam assiduo terram versante colono, An constructa manu laxis praetoria tectis Oppida, turritos colles et splendida multo Culmine rura canam? quae celsi vertice saxi Prospiciens aliquis peregrini nominis hospes, Assyrii putet esse procul tentoria regis: Stellatumve solum sparsasve per aequora circum Cycladas aut parvis gemmata sub urbibus arva. At quantis memorem fecundam civibus urbem, Quos opibus, quos ingeniis mirere, virosque Consiliis animisque graves, qui publica tractent Sollicitoque agitent populi simul otia cultu! Hic tibi consurgit docti facunda iuventus Eloquii cultrix, hic consultissima iuris Turba, foro gaudens et iusti noscere certum Docta modum et dubios legum dissolvere nodos. Sunt et qui causas rerum mundique recessus Explorent caelique vias atque abdita tentent Inconcessa oculis hominum, queis personat alto Plurimus ore Platon et acutus mentis alumnus. His adde innumeras artes, quibus altus Apollo Praesidet et largo concedit munere Pallas, Feta bonis, quae longinquis de gentibus usque Vel spectanda homini vel convectanda petuntur. Vosne, mei taceam vates? tantoque deorum Concilio dulces Musas meminisse pigebit? Quaenam, quae latiis usquam regionibus urbes Felici tam sorte datae, tam sidere dextro? Huc mihi Cyrrhaei nemoris translata videntur Laureta et centum cantatae vatibus undae, Huc Smyrnae Mantusque animas, huc denique et ipsum Aonium migrasse chorum; nec Romula tellus Cecropiive lares maius promittere possent. Permixti Ausoniis Graii doctumque videri Mortali quodcumque ponunt, tu sola recondis. Non mihi si linguis totidem, si voce novena Ora sonent numerosque deae carmenque ministrent, O multum dilecta diis Florentia, voto Sufficiam plenove canam tua munera cantu. En tibi pervigili custodem luce draconem; Aureaque Hesperidum miratos mala poetas Fabula Cyrrhaeique docet sub rupibus antri Anguigeros tripodas et laurum fata canentem: Vana quidem dictu, sed si modo vera fateris, Nec te mendaci capiunt figmenta lepore. Tu medio geris ipsa sinu veroque potiris Germine, tu Laurum totis complecteris ulnis Praesignem et fati vertentem stamina Laurum. Adspice ut aurato fulgent gestamine mala, Suffectura urbis opibus laetumque rubenti Aurea perpetuo vivit tibi bractea pomo. Ipsa autem nullis unquam cessura procellis Stat Laurus fixisque alte radicibus, alte Inconcussa manens sublimi vertice supra est, Et gravida arcani et causarum praescia Laurus. Hic tibi non vanae suspendunt omina sortis, Nec dubio responsa animos sermone fatigant Nec fallax corrupta dabit tibi Pythia carmen; Sed quae venturi casus oracula, certis Designata modis, praesago nuntiet ore, Quaeque minas trepidae sortis, prudentior astris, In melius iusto semper moderamine vertat. Vive diu, Laurus, patriae tutela beatae, Sacra Iovi, Phoebo, Genio, gratissima Musis! At tu solve animum, mea gens: dissolvite curas. Exaustos quondam, gens fortunata, labores Dele animo indulgeque bonis animosa paratis. Vos ergo, quibus est patriae data cura regendae, O proceres, vestrique simul data iura senatus, Vos, inquam, appello proceres, meminisse decebit Esse deos: nec tantam urbem sine numine divum Nec sine mente regi, civemque ad iura vocatum Imperii mortalem ultra se attollere quantum Mortali praestant superi, tantoque futurum Rectorem magis imperio sceptrisque verendum, Quanto animis maiora movens, extendere famam Tentarit factis propiusque accedere divos. Nulla autem tantae virtus magis aemula laudi, Quam per quam esse Deum summum solumque fatemur. Sponte sua mundi genitor nullisque coactus Imperiis, nulla motus prece, nullius unquam Indigus, at sola simplex bonitate, paternum Implet opus largaque manu, discrimine nullo, Partitur bona cuncta Deus lateque ministrat. Tum geminas, quas ante poli rerumque figuram, Ante aevum, solis semper stellanti sorores Hinc atque hinc secum pariter considere iussit, Esse duces operum et mortalia volvere mandat. Laeva igitur laeto fulget Clementia vultu, Atque iterum repetens vasti primordia mundi, Terrenos artus conclusaque carcere caeco Semina commemorans, naturae in limine primo Cognatam inscitiam diraeque cupidinis iras Increpat, humanam sortem culpasque nocentum Diluit: illa Iovis iusto indignantia mulcet Fulmina iudicio atque ultores sustinet ignes. Parte alia, quam vos latio cognomine fertis Iustitiam, niveae radiat velamine pallae, Ferrea iura gerens et sacro fulminat ense. Virgineo insignis cultu sanctoque pudore Terribilis, iussu mundum discriminat aequo; Et memores ortus proprii rursum ingerit astris, Degeneres animas Stygio despondet Averno. Haec vobis exempla patent: Clementia mixtum Iustitiae moderetur opus, tum conscia penset Mens sibi, factorum testes assistere divos. Sed quoniam, medii quae sit, dignoscere metam Haud promptum est altique acies simul abdita veri, Consiliis fundata patrum descriptaque fixo Foedere, quae vetitum doceant permissaque monstrent Iura, pios ritus sanctasque ex ordine leges Servate. Illae urbis animus, mens certa senatus, Illae urbis nervi: et civilia vincula nectunt. Hae vobis (nam surda quidem sunt scripta) reposto Arbitrio placeant: quantum licet inde petentes, Imperturbata, proceres, decernite mente, Iudicio non ante dato, quam dixit uterque. Verum illud longe optandum praeque omnibus unum Commemorare libet, cives, iterumque monere. Vos, patrio de more, animi sententia quae sit, Fruge data samia, tacitis depromitis urnis: Sed meminisse decet, penso libranda tenore Iussa diu; neque enim numero, sed pendere constant. Tum bicolor cum lecta manu faba sumitur, illa Indicium factura animi, non vile legumen! Semineque in tenui parvum consistere pondus Credite? Sunt illic tristis momenta repulsae, Iura necis vitaeque simul: stat numen et illic Mens. Latet (incertae per certa pericula vires) Fas, iustum et dubio rerum discrimina grano. Non alia celsi cultor ratione crotonis Cognatas damnasse fabas iam creditus, illud Saepe monens caecas sortes et semper iniquum Censeri vires aequas sub dispari sensu. Haec mensura igitur stabili sub robore legum Firmetur, cives. Suffragia iusta ferantur Consilio fundata gravi scitisque verendis; Sordidaque abscedant aegrae contagia mentis. Artibus his igitur talique sub ordine constat Maiestas patriaeque decor, victoria, laudes, Et tranquilla quies et rerum copia et urbem Quae fundant, augent, servant faciuntque beatam. Hanc olim senior Nilus priscique Pelasgi, Hanc Latium tenuere viam veteresque secuti Romulidae antiquusque Lacon atque attica pubes, Et fortunatae pulchris sub legibus urbes. Hoc iter emensi, melioris nomina saecli, Magnanimi heroes, et legum scita secuti, Invenere viam, qua se regione locarent Siderea et iusto divum potirentur honore. Quin etiam caeli pars est pulcherrima, qua se Lacteus in cumulum stellarum colligit orbis, Nectareo de rore madens, ubi plurima nulli Visa hominum nec dicta quidem nec scripta voluptas. Hic locus est sedesque animis concessa beatis, Qui patriam auxerunt meritis, rexere iubendo, Servavere opibus, qui iusti munera leges Armaque, nec segnes generoso pectore vitam Impendere urbis studio, pacemque dedere. Vos etiam celsa populi qui puppe sedetis, Florentis patriae proceres, quorum ora fidemque Agnosco certaeque micant insignia laudis, Nec dubiae circumvolitat virtutis imago; Post sanctos actus patriaeque impensa potenti Officia atque operum meritae vestigia famae, Qua Nemees terror, qua brachia contrahit ardens Scorpius et geminae deducunt cornua lances Accipiam et caeli pulchra vos parte locabo.