CroALa, 2024-05-22+02:00. Nodus CARM_DED.carm-01.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/CARM_DED.carm-01.xml.
Scaliger interea Canis, aduentantibus horis Vt sua nature persoluat fata, moueri Signa iubet, tollique suas monet ordine Scalas: Teruisiumque sue ditioni subdere, solum Quod si[bi] Marchigenis restabat in urbibus, optans, Victrices acies solitis instruxerat armis: Egressusque nouis Verone menibus alto Colle sitis, cal[l]em crepitantem cautibus intrat, Et Flubii transcur[r]it aquas. Felicia radens Oppida, Caldarium dextra leuaque reliquit Illasium et placido residentem colle Suauem, Et loca grata sibi nullum reuidenda per euum Aspiciens, gelidas Alponis uenit ad undas. Qua Noua Uilla suos ultra citraque colonos Instituit, primo posuit sua castra cubili. Illic sera breui ducens uix otia nocte Sub lucem sua castra mouet Cimbrosque repente Finibus egrediens patriis intrauit in agros: Et quesita graui penetrauit castra labore, Vt Monte[m]bellum, cui crescens incola nomen Addidit et ludos tociens generauit agrestes. Monticuli celsas geminoque in uertice turres Deserit, et Cimbri patulas Antistitis arces, Et, cui creta suo fecit de nomine nomen, Fructiferum collem; cui uix patet arduus axis, Transilit et Uillam. non falsi nominis Altam: Vincentina dehinc sibi menia dedita primum Imperio tribuente subit possessa tot annis. Obuia prodierat Uincentia tota, tubeque Cum lituis crepuere simul, symphonia cornu Tibia nachar[i]e fecere tonitrua; totus Tam uariis et tot clangoribus horruit ether. Inde breui morula Cimbris ad bella uocatis Exit, et audaces Catulos precedere iussit Qua Pataui sua rura serunt, cursuque peracto, Quam ferus Anthenor struxit, celer attigit urbem. Obuius heroi populus progressus agebat Gaudia digna Deo, qui cladibus eruit illum. Letus in applausu populi uultuque modesto Intrat, ut acceptans celsa pernoctat in aula. Ipse Canis castris intentus ad arma parandis, Luce secutura statuens sua signa morari, Indulsit dapibus. Nonam iam Phebus ad horam Ibat, et ecce ferus rumor Canis intrat in aures: Teruisii uenisse ferunt de parte cohortem Que Pataui fines inuaserat, hinc quoque predam Duxerat immensam. Canis indignatus id ausos, Illicet arma uocat; subitus fragor imbuit urbem. Hinc equites, illinc peditum properare cateruas Cernere erat, cunctique petunt sua signa manipli. Ductor at in cunctis Patauine prouidus urbis Menia Uerone populo seruanda reliquit, Secum Antenoreas ducens ad bella nepotes. Teruisii mox arua petens, iam luce peracta Plumbino iussit uictricia sistere signa Muniuitque aditus uici, ne forte propinquis Hostibus ad damnum castrorum intrare liceret. Illic non multis residens exercitus horis Mansit et ante diem ruperunt classica somnum, Seque dedere uie constructis undique signis. Tempus erat, Cancer quo dat sua iura Leoni Et patitur Titana Leo, nec fluxerat annus, Dum Pataui sua tecta Cani tribuere potenti. Ergo ubi Teruisii confinia Scaliger heros Intrauit, latos denso replet agmine campos, Quippe decem secum legiones duxit, et ante Menia Teruisii celeres uenere cohortes. Prescia belligeri gens Teruisina tumultus Non sese muris clausere, nec intus inertes Delituere uiri, sed apertis agmina portis Obuia Scaligero uenienti signa tulerunt. Inque suburbano reserate limine porte Forti animo ciues contradixere forensi. Illic pugna fuit crudelis et aspera: sese Defendunt ciues, impugnant acriter hostes. Teruisina phalanx immensis uiribus obstat Defendens sua iura, ferox sed principis ala Scaligeri ualidis tyronibus ostia pulsant. Et tunc Marsilius, Patauine gloria gentis, Grandis ad introitum satagebat rumpere porte, Hac illac sternens equites peditesque propinquos. Sed Teruisinis animos dabat ipse tuende Dulcis amor patrie, pugneque erat exitus anceps: Donec ad insultum ueniens Canis inclitus acri Confregit uirtute uiros sua claustra tuentes. Namque ubi Scaligerum gens Teruisina ferocem Agnouere Canem, non amplius obstitit omnis, Terga dedere fuge, ciues in menia tendunt. Insequitur gens fida Canis, tandemque receptis Ciuibus, - haud portis posuere repagula passis - Intraturus erat miles Canis omnis in urbem Hostibus immixtus, nisi Saracenica sursum Porta foret, subito que clauderet agmina casu. Turba magistra Canis se diuisere seorsum Et caute rediere retro; tamen unica cedes Accidit ad portam premissi fortis Othonis. Otho quidem Francus, cunei quoque signifer alti, Procubuit saxo uenienti a uertice turris. Nobilis ille nepos Ziliberti, strenuus idem Miles erat bellis et formidabilis hosti, Inde Cani gratus; quanto neque gratior alter, Mors fuit huic tanto grauioris causa doloris. Isque modus mortis. Nam saxi is pondere cussus Forsan adhuc uiuens refici potuisset amandus Otho, sed egrediens plebecula puluere stratum Nudatumque uirum cunctos fodere per artus. Accendit mors dira Canis precordia cari Signiferi, cuneos per tot sua bella regentis; Quique pepercisset delere suburbia flam[m]a, Iussit in illesis primo sub Marte Canino Sponte iaci domibus, que Quadraginta tulerunt Nomina Sanctorum; faciles arsere b[o]uille. Teruisium spatiis paribus quasi funditur inter Menia deuexum conuexaque in arua per amnes: Quoque suos fines distendit solis ab ortu Marchia nostra, Forum Iuli procul aspicit urbem. Flumina magna duo decorant nitidissima limphis. Fontibus innumeris Cagnanus crescit ab Artho Non procul a muris, quos labens molliter intrat; Pars tamen hinc illinc fossas interfluit urbis. Maxima pars fluuii multos suscepta per arcus Scinditur in riuos et cunctas urbis in oras. Vnde molinorum rota plurima uoluitur amni, Inferiora Silus, Casacorba missus, ab axe Occiduo ueniens, urbis secat amne profundo, Et subito cursu flumen se iungit utrumque, Adriacoque mari socio uehit amne carinas, Fertque suum nomen Silus, haud Cagnanus, in equor. Hec, urbs tota super latices fundatur, et omnes Fonte loci gelido placida replentur in urbe. Frigus in hac ingens [h]yberno tempore regnat, Estque triplo modicum glaciali frigore riuo. Vndique tunc densis urbem cinxere cateruis. Quaque diem claudit Phebus, sua belliger alta Gente Canis posuit forti munimine castra. Nam, qua Martiribus stat fabrica structa beatis Quadraginta, sui uexilli signa leuauit; (Claustra domusque uiris monac[h]orum implentur et armis) Cui dedit et cessit loca res et quaslibet abbas. Marsilius Grandis, sua quem Carraria notum Reddidit, et Pataue dat iura uicarius urbi, Signifer hic primus, caput in legionibus idem, Pone Canem sedit dux a ductore secundus. At, qua parte diem ueniens ostendit Eous, Bailardinus erat, cui dat cognomina castrum Nogarola nitens, Cimbris presesque comesque. Hic est, ipse Canis cui grandia facta suosque Imposuit fasces per cuncta pericula soli, Carus et affinis, uelut in fornace probatum Aurum, perpetuus cuius nichil ureret ignis. Teruisium sed qua medio Titanis ab axe Accipiens radios Tethim uidet ire propinquam, Ipse Caminensis posuit sua castra Rizardus, Differat ut patruo, dictus de fonte Nouellus Nempe, sui generis memor et uirtutis auite. Quid referam? castris cuncti indulsere locandis Et magna pro parte domos et tecta potentes Inuenere quibus posuere cubilia leti. Contigit id iuueni ponenti castra Rizardo: Franchorum genti sese muniuit et illud Grandibus ambiuit non pauca indagine fossis, Et sese fortis precinxit robore ualli. Preterea turrem, que tintin[n]abula pulsat, Muniuit pluteis, et propugnacula firmans Ducebat tutos inter sua munia somnos: Ast alii struxere casas et frondea tecta, Vt dum nundineas Martis Uincentia Campo Instituit festina domos et diuidit artes: Hic pretoris adest domus, hic sutoria pleb[e]s, Illic uasiferum possis audire tumultus, Hac et aromatice redolent tentoria gentis, Illac pannorum mercatrix turba sigillat, Nec desunt precio qui uite commoda uendunt, Et struitur leuiter totus Mars urbis ad instar; More sui uictoris aui pugnare parabat. Mox fluviis pontes fabricantur, uinea muris, Quicquid et obsesse nocuisset menibus urbis; Omnia tam propere fiebant bellica circum Instrumenta, quod hec non facta sed orta putares. Hinc timor inuasit ciues feralis, et ipsum. Augebat iam dira fames inopina timorem. Nondum messis erat noua menibus acta, Ceresque Triticea in campis maior pars falce iacebat, Pars stabat, crudumque uirens erat omne legumen. Iamque uiri primo fortes animoque feroces Deposuere minas lingue cordisque tumorem; Et secum: "Frustra cur menia mesta tuemur Non ausi confer[r]e manus bellumque ciere? Imo nec, exterius si iam pulsemur ab hoste, Bella pati murosque sumus defendere certi: Vtque uacent bellare, diu non stare ualemus: Crescit enim esuries et mors dilata parumper Imminet, et modicum [tempus] durabimus arma. An nos inter tot, quot nutrit Marchia gentes, Soli erimus qui iura Canis sceptrumque negemus? Non procul a nostris Bassanum finibus ante Scaligero sese gaudet tribuisse, quietis Pace fruens, opibus crescens nullosque pauescens: Sic Feltrum, sic gens gaudet montana Beluni." (Transeo, nam terras libuit transisse minores). "En Pataui populus iam nunc se sponte subegit Seque Cani tribuit; digito qui scalpere celum Suetus erat, qui tot terras dicione tenebat, Nunc Canis imperio tutum se uiuere gaudet. Ad mala cur celeres, cur nos sumus ad bona tardi?" At plebs, turba minor, chorus et muliebris aperto Clamabat sermone simul: "Quid, Gu[ecelo] ductor, Quid facitis trepide qui ducitis agmina terre? Creditis an tante uirtuti obsistere? nosque Ducitis in cladem crudeli morte famentes, Vt formica putris comburitur arboris aluo Segnitie neglecta sua." Dum talia sensit Guecelo per cunctam resonantia murmura terram, Mox cum Scaligero curauit cudere pacem, Vt decuit, mit[t]ens ad talia federa le[c]tos. Fideret utque Canis propriis se uiribus urbem Capturum et nosset quanto discrimine cives Vrgerentur, ob hoc non se uenientibus offert Difficilem, uerbis nec lenibus obstruit aures; Imo [h]ilari sumpsit uultu uultuque benigno Legatos tristi uelociter urbe profectos. Multa palam secum, secreto multa locutus, Terque quaterque dies per plures plurima gessit Colloquia, et tandem pax ciuibus ista reperta est. Teruisii nam terra Cani dicione subacta Hunc sumpsit dominum, Gueceloque uicarius illi Subditur, et preses [Vermis] Petrus esse iubetur, Vir probus et domui Scalarum gratior alte, Rebus et in magnis expertus ubique gerendis, Ex Ueronensi claris natalibus urbe. Istaque sunt patulis ostensa negotia rebus; Cetera priuatis nis[i] non noscuntur amicis. Ergo Canis Grandis cunctas dominatur in urbes, Marchia Teruisii quas, terra beatior, ambit. Hec est ora capax terre pelagique bonorum, Que cupit humani generis defectus ab extra Supplendus, de seque potest bene uiuere diues. Hec zephyris gaudet nec frigore lesa nec estu Vereque perpetuo fecunda uirentia semper Arua colit, quibus est Pallas Bac[c]husque Ceresque; Fluminibus gratis redolet riuisque minutis, Quos numero non est comprehendere; plurima classes Flumina nostra mari non pauca per ostia portant. Huic dedit eoa de parte L[i]uentia metas, Hesperio quam mitis Atex de cardine claudit. Hec regio felix media est et ducitur inter Lombardos Uenetosque sinus, sub limite recto, Solis ut equauit Ueruex aut Libra dietam; Tridentum confine super, Bononia subter Huius humi, quam uix superat paradisius [h]ortus; Vtque breui spatio tendatur, at hec tamen olim Regna duo tenuit. Uerone regia sedes Vna fuit, cuius pars Marchia, pars quoque fertur Lombardia, fidem meruit si fama priorum. At Pataui regnum statuit rex aduena primus Anthenor patrie post Pergama diruta Troie, Cuius marmoreum nunc cernimus usque sepulchrum. Non ego ficta loquar sed tempore cognita nostro. Repperit ut proprium pleb[e]s Anthenora regem Scitur ab effectu. Stephanus prothomartir ubi nunc Excolitur Patauis, ueteris seu fabrica sani Illa fuit seu structa nouo sub tempore Christi, Hic inuenta fuit uetus hec Anthenoris archa; Et sub humo quin tota fuit, tamen angulus unus Eminuit; quidue illud erat, nec scire licebat. Donec more suo fodiens lutulenta fimum sus Hanc penes e[st] molita scrobem, submersaque fracti Sarcofagi est ingressa forum, de corpore coxam Abstulit, egrediens mediam quoque uexit in oram. Illa uidens mirata fuit uicinia, quidue Id foret, explorans, hominis crus esse notauit. Stabat dura cutis, que longis ossibus herens Balsameo fuerat quondam solidata liquore: Vtque solet clipei corium resonare uetusti, Quem caries longi corrosit temporis euo, Sic longis cutis atra pilis infusa rigebat. Humanam docuit digitus pedis hanc fore coxam. Nec mora: conueniunt hec tam miranda uidere Vndique uicini, quos et sors attulit illuc. Tibia pesque sui mox est erepta, sed unde Vexerat, inquirunt; ineunt uestigia porce; Et tumuli rimam tunc aspexere: per urbem Rumor it et subito factum est hoc fabula uulgi. Scitari plebs ipsa uolens quem clauderet archa, Hanc referant, intusque uident Anthenora ruffum. Asser erat totus terebratus, fuste cupressi: Corpus ubi extiterat, fuit enea lamina scripti Ad regis submissa caput, nomenque suumque Exponens meritum metris inscripta duobus; E quibus ipse canam primum reliquumque silebo: Hic iacet Anthen[or] Patauine conditor urbis. Hec non uisa michi, referenti uisa fuerunt; At cunctis reliquum patuit longumque patebit. Vt fuit Anthenor celsa reparatus in archa, Quamodo stat steteratque prius stabitque per euum, Huius et in facie tumuli bis bina nouauit [Metra] Lupus, quorum non dissona litera primis. Sed quid regna ualent, quid magna potentia, quidue Nomen in extremas expandere profuit urbes? Vt Teruisinam Canis est progressus in urbem Vrbis sceptra tenens, morbus, quem sumpserat ante, Corporei fluxus stomac[h]ique doloris acuti Inualuit magis atque magis: nec cura medendi Profuit, in peius quin semper pronior iret; Siue per oppositum fierent medicamina, siue Et macie et gelidis limphis natura ruisset. Tam gelidus fons est monac[h]is, quos turba Piorum Quadraginta fouet, glacies ne frigore uincat. Hoc Canis usus erat rabidi feruente Leonis Sidere: causa mali potuit fons esse futuri. Vtque uidet sterni sese Canis, utque medellis Esse locum nullis, celestia suscipit arma: Ordinat in cunctis, que mortis postulat ordo, Ecclesie de more sacre; carosque nepotes Sceptra tenere iubet, referentem nomen auitum Albertum et primi Mastinum principis urbis, Fratris sui, iuuenes probitate et sanguine claros: Cordeque contrito sumpsit c[h]arismata princeps Scaliger, inde animam Summo dedit ipse Tonanti. Lux Quintilis erat uigena secunda, ducentis Sub lustris Domini decies sex, sex minus anno. Quis referat lacrimas gemitus planctusque suorum, Quis Baylardini quasi patris, quisue nepotum Texere uerba queat? natorum quisue potentis Tot lamenta canat cognatorumque dolores? [Tristia] quisue domus recitet suspiria Petri, Scaligerum qui more patris nutriuerat et qui Rebus in a[u]gendis sanissima tradere norat. Consilia, et domui Scalarum tutor in armis Extitit excellens et sensu et cordis amore? Quisue, Canis comitis, Ziliberti, quisue Iohannis, Principibus geniti, torturas uerbaque nar[r]et? Transeo, quid iuncti, quid turba domestica fleuit. Quis Ueronensis populi deflere querelas Possit et infantum matrum iuuenumque senumque? Virgilius, Naso, Lucanus, Statius, ipse Meonides tanto minor esset turba labore. Vt taceam reliquas priscis ditionibus urbes Subiectas sumptasque Cani, que nuper adhesit, Teruisium, quanto credam gemuisse dolore? Credere nec dicam, proprias quid perculit aures. Inuehit in mortem, subito que clauserit [almos] Dira dies, et pene Deum pec[c]asse fatetur, Quod sibi tutorem celeri tam morte benignum Abstulit, in luctus atros sua gaudia uertens. Vniuersalis luctus si[c] Marchia misit. Quid ni? cum mundi regionibus usque remotis Mors sua ploratur Penis Dacisque Getisque. Ergo ubi noctis iter Canis est ingressus, ab urbe Teruisio uehitur reda, magnoque paratu Quattuor hanc celsi redam duxere iugales Luminibus densis et aromatis arte refectum Principis in patriam tristis Uerona recepit Flebile depositum, Canis utpote nobile corpus, Quod tumulo posuere patrum, quem Uirginis aula Prebuit Antique. Plebs nobilitasque cucur[r]it: Exequias clerus, sibi debita iusta, iacenti Scaligero soluit, quem celi curia sumat, Sedibus empireis, eterno munere donans. Proh dolor! ecce Canis basis et tutella suorum, Quos sibi nota fides per totum nexuit orbem, Procubuit. Tanti tamen huius premia damni Omnis amicus habet gemino[s] de sanguine fratres Scaligero terras patrui de more tenentes. Omnis enim tellus patruo subiecta sibique Paret, et ipsorum gaudet ditione potiri; Equalique fide se supposuere nouellis Principibus, quorum prior est Albertus in omni Nobilitate uigens, sequitur Mastinus et illum Moribus egregiis et stem[m]atis indole prisci. Hiis protende Deus uitam, protende priorum Imperia, ut longos teneant sua sceptra per annos Atque sui generis soboles per secula regnent.