CroALa, 2024-05-16+02:00. Nodus AUGUR.serm-02.xml in collectione pdill0.
Functio nominatur: /documentum/pdill0/AUGUR.serm-02.xml.
sermonum liber secundus | ad Nicolaum Franchum pontificem Tarvisinum
1. Florentis quondam memores dulcisque iuventae Lusimus, et teneris non nil permisimus annis Sive elegis seu mox lyricis, numerisque modisque Disparibus votum mentis mihi Musa reclusit. Et poteram et certe nunc tandem, Franche, quiessem, Ni tua me cum saepe alias, tum commoda nuper Gratia summosset residem vel nempe vacantem Diversis multo studiis, dum reddere grates Ipse tibi quantum valeam contendere conor. Ac neque grata magis mihi nec iocundior ulla Res fuerit, quam si videar te digna locutus Et gravibus tantas pertingere vocibus aures. Sed quis erit modus? Aut ubi nam consistere primum Mens queat? An quo iam soliti decurrere campo Pertritoque pedem et vulgato calle feremus? Anne illud potius quod amat maturior aetas Et tua prae se fert toto reverentia vultu, Illud erit nobis iter, ut per devia longe Multum errans seseque inter variabile vulgus Linquentes nos et recta et vix cognita paucis Semita perducat, quae se iis angustior offert? Pierides, vos hunc, neque enim nescitis ut altum Tendit iter, brevibus spaciis ostendite callem Et date scandenti facilem per iniqua laborem. Difficilis quondam fuerat nec acumine parvo Quaestio prudentis inter variata priores, Ecquis erat rerum propria sub imagine finis Quaerendus nobis, an num foret usque vagandum. Inventae huic gravior succedens altera suasit Quenque sibi ut sua dictaret ferretque libido, Et facere et servare modum finemque bonorum. Nanque, ut constiterat semel hunc unum esse neque ultra Tendendum at contra simul huc humana referri Omnia, tum varie quaesitum quid foret illud Quo se dirigerent homines et cuncta referrent. Hinc aliis aliud visum diversa secutis, Ut virtus, ut honos, ut opes, ut serva voluptas. Haec ego dum graviter mecum pro parte virili Exagito intereaque hominum praenosse necesse est Officia, occurris tum tu mihi quantus in illis Visus es atque etiam appares, cum publica tractas Et privata pari virtute negocia cunque In magnis parvisque unus videaris et idem. Atque haec cum veluti divina mente profecta Eveniant, quodcunque tibi semel ore vel alto Pectore consilium exciderit, tum protinus illud, Quis opus est, cepere boni sanctumque tuentur. Hinc adeo quod saepe tibi quam plurima Summi Iniunxere Patres quae mox effecta dedisti Omnia diversi non unis partibus orbis. Externos etiam hinc reges cum missus adires Multaque cum faceres his grata et magna referres, Perficis ut miro te complectantur amore, Quem durasse velint et ad haec quoque tempora servent. Hinc quoque quod magno sacrorum munere functus Ad Venetos proceres, nulli quod contigit ante, Septenos illhic totos impleveris annos. Quin tuus hinc populus, moliri publica postquam Dedisti et propius iam pastor ovilia servas, Non speculatorem custodemve invidet ulli Et te, si fas in terris, ut numen adorat. Ipse etiam, nam parva solent adsistere magnis, Pone sequens atque haec tranquilla mente volutans, Quod possum, ad Musas aditus et carmina tento, Ut tua me, dum fata sinunt, benefacta canentem Audiat et praesens nec postera nesciat aetas. Haud secus egregii vates habuere benignis Principibus meritas grates et digna tulerunt Praemia, nec poterant iis quicquam reddere maius Quam laudem aeternumque manens in secula nomen.
2. ad Ioannem Antonium Scholam Franchi pontificis nepotem: | exhortatio ad virtutem Cur, Schola, radicem perhibent virtutis amaram Esse, sed illius mira dulcedine plenos Latius effusa pendere ex arbore fructus? An, cum sola queat facere et servare beatos, Haec eadem voluit prae se quoque ferre labores? An vero in culpa est animus, qui, mollis et aeger, Expertem morbi causatur et improbus ipsam Virtutem vitio, cogente libidine, miscet? Nanque capescenda nihil in virtute laboris Usquam erit, ardenti tibi si generosa voluntas Affuerit, quae dura valet mollescere, nedum Suavia complecti studioso pectore possit. Principiis si forte tibi gravis illa videtur, Haud ita credideris vere, sed sensibus intus Corruptis aliam tunc apparere, nec illa Indutam specie, qua debuit esse, videri. Ac veluti affectis, quanquam sint dulcia gustu Apposita, ingratus sensus deludit amaror, Sic quibus ulcus inest animo, quod dira cupido Fecerit, ii nequeunt oppressae mentis acumen Exerere, ut norint quantum disiuncta labore Aeternum socia coeat virtute voluptas. Tu genus hoc hominum, mala ne contagia serpant, Evitato prius quam duci robore firmo Incipias et adhuc tenerae sunt pectore vires. Nanque exempla tibi ne sint aliunde petita, Ipse domi quae imiteris habes, seu ducere vitam Doctrinae iuvat in studiis, seu rebus agendis Exercere velis famamque extendere factis. Hinc avus, hinc praesto sit avunculus et tibi calcar Currenti adiiciant: ille ut suspendat in altum Egregie mentem nosti, siquando per ignes Accensam aethereos coelesti lumine replet; Hic vero ut latis humeris ingentia rerum Pondera sustineat, quotiens est iussus obire Munera, quae nulli melius mandaverit unquam Pontificis Summi maiestas, nec quibus alter Assuetus plura diverso gesserit orbe. Hi tibi ductores igitur sub lumine tanto Praecipuum callem ostentent, quo pergere tutus Arboris ad summum atque, acri radice relicta, Virtutis valeas dulcis contingere fructus!
3. ad Nicolaum Franchum: | ut post multos labores quieti tandem se dedat, hortatio Est operae pretium, cum primum e littore funem Solverit et sese dederit moderator in altum, Ut minimo quocunque etiam in discrimine curae Omnia sint illi, salvum si seque suosque Esse velit valida cum tempestate feretur. Sic cui contigerint rerum moderamina, nullo Nanque minore quidem in fluctu iactabitur, omnem Vim teneat simul et rationem, Franche, necesse est, Qua consurgentis valeat superare procellas. Hinc solitos reges nosti conquirere toto Ex numero egregios virtute et moribus aptos, Qui sibi consiliis praesto prudentibus adsint. Quid maris in tanto grandi sub pondere pressam Naviculam Summi Patris exercere putandum? Et Quam vario curarum illum sub fasce teneri Cum tu, quem cymbae tua te prudentia fecit Huius ut interdum posses tractare rudentes, Et vastum extento pelagus decurrere linteo, Tot nunc substineas et tanta negocia, quorum Maius onus super inducis quam ferre tuis est Par humeris, qui multa diu tam magna tulerunt? Nec subit interea quam vanum e marmore littus Spectare, ut tuto valeas te condere portu, Ni semel incipias illhuc torquere carinam. Quod si forte roges ubinam locus ille quietis: "Montibus his" possim tibi respondere tuismet Innixus verbis, et re quoque, nanque salubri Temperie coeli praestant, ut qui pote nunc te Tam cito reddiderint sanum recteque valentem. Suppetit hic etiam cunctarum copia rerum. Est et amoenus ager secessibus undique septus, Mens ubi turbarum cumulum deponere possit. Non tamen hic, quanvis tot rerum est praeditus usu, Excutiet solitas aegro de pectore curas Est animus nisi compositus, qui se quoque dignum Ipse loco faciat, qui clavum dirigat, et qui Haec subeat sospes plenis semel hostia velis.
4. Triphoni Chabrielo patricio veneto, | quicum ea ridet, quae vulgus admiratur Hic tuus huc aditus fuerat mihi carior auro, Care Triphon, abitus vero est insuavis, et ipsa Non aloe nec felle minus inamabilis, ut qui A nobis tacitus discesseris atque repente; Nec triduum totum, ut soliti, conviximus una, Forte domi utrique pluviis nivibusque retenti. Sed quoniam sic ipse tulit casus, tibi nunc quae Coepimus expediam sermone hoc, non sine risu, Qui sapit interdum rebus cum spargitur apte. Si quae magna vocant, et quae clamoribus explent Grandibus, inspectes, paulo differre videbis A minimis, et ab iis quae iam puerilibus annis Egerunt curis levioribus atque iocosis, Omnia cum facerent commoti sensibus aeque Ut dominis, et nunc etiam impellentibus iisdem Haec maiora gerant, sed solis non tamen iisdem, Quippe quibus male mens accessit prava sororum Agmen agens trepidum secum fraudum ambitionumque Inter avaritiae sordes et taedia luxus. Ac ne te multum morer aut te longius ire Permittam, scis ipse quidem, quod ubique patescit, Interdum quam vana fides mortalibus obstet Optata ne pace diu fortasse fruantur. "Nun ictum est coeuntque simul, nunc gaudia toto Magna foro!" Ride. "Nunc vicimus, omnia" ride "Prospera erunt". Sed enim non longum tempus et ipsi, Nunc socii, mox adversis stant partibus: eia, In fraudes iterumque iterumque in falsa recurrent Foedera momentis brevibus, ridere nec optes? Ludentis pueros modo si differre solutis Lusibus, unanimes modo consentire viderem, Quae leviora darent mihi tum spectacula? Vel quis Maior abundaret labiis de pectore risus? Iidem etiam miranda putant et maxima rerum Praelia tumque duces primores esse virorum. Ast ego sic reputans opera esse immania bella Improbo, ni proceres melioris gratia pacis Moverit armaritque bonos defensio iusti. Pacis amant nam sacra boni, quibus ipsa benigne Natura ingenuit mite sub pectore sensum. Hos aut ipsa parens rebus praefecit agendis Iustos, prudentis et fortes atque modestos, Quorum plena bonis vita est, et plena laborum; Aut statuit similes coelestibus, et sapientes Edocuit rerum causas et praebuit illis Aurea felicem duxisse per ocia vitam.
5. Alovisio Aleoto canonico Tarvisino, | quem ut rus se conferat hortatur Ver redit, et mare nos adiens transmittit hirundo; Tu tamen urbis adhuc, Aleote, negocia curas Nec venit in mentem Pansacci gratia collis, Ut se vere novo passim pulcherrima profert, Quo te multiplici gestit conscendere cultu. Urbe tibi atque tuis et amicis plurima tractas, Posthabeas tua amicorum velut omnia rebus, Grande quidem munus, quod te vulgo excipit unum, Et te, dum terris agitas, coelestibus addit. Rure alis et refoves valido cum corpore mentem, Apta quies facilisque labos cum temperet illis. Cuncta hic laeta die, sunt grata hic omnia nocte, Cum defessa levi requierint membra labore. Parva cavo, dum saevit hyems, formica sub arcto Consumit, quam tota aestate paraverat, escam. Mox eadem e latebris, terras cum Sirius urit, Exilit et densum sub divo mobilis agmen Explicat atque suum properat sibi quaeque laborem Sedula persistensque operi. Sic forte sub iisdem Temporibus nobis ruri vel in urbe morandum; Sunt hominum divisa etenim sua tempora vitae, Si non haec eadem pravus praeverteret usus.
6. ad risum iterum Castrum, | quicum altero sermone humanas curas riserat, invitat Castre, iterum tecum, nam tu nec temnere nostros Iam pridem et tales consuesti quaerere risus, Tecum aveo rursus non nil ridere, quod ultro Sese offert dignum nostro propriumque cachinno; Hic igitur, siquando tibi mens ipsa iocosis Apta fuit rebus, siquando admittier intra Ridiculos voluisti, alios dum tangere risu Posses, hic facilem da te mihi sic, ut te ipse Dum rides, turba venias derisus ab omni. Quae bona sunt, quae non, vulgus nescire fatetur, Interdum quotiens illi non ulla libido, Quod raro est, menti tenebras offuderit altas; Interdum vero semet miratur in illis Noscendis nec se melius discrimina habere Horum aliquem credit, quorum praecepta sub alta Pulpita densum humeris et hianti percipit ore. Quale videbamus nuper, dum sancta frequentant Munera quis altum struerent pietatis acervum, Mane frequens mixtumque viris tenerisque puellis Et senibus puerisque, quibus fuit anxia cura Ante locum capere mediis quem sorte sub umbris Optassent, vel iam prima sub nocte parassent, Ut prope stipati arrectique propinquius aurem Hinc percepta domum senis almi dicta referrent! Hunc ergo et similes populus cum audiverit apte, Facturum ne putas aliquid quod iusserit horum Unus, sit quanvis vere sapientior illo Qui quondam e terris sublimis ad aethera raptus Proximius superos et coelum vidit apertum? Haud quaquam id credas, nam cum discessit, ibidem Praecepta et leges iussas moresque relinquit Protinus, et retro sua per vestigia fertur. Aut etenim vanos iterum perquirit honores, Aut ipsum aggreditur rursus male sana voluptas, Aut si sordidior paulo est, quod saepius illi Contingit, durae per mille pericula mortis Currit ad immodicos quaestus parvumque lucellum. Singula ne memorem, tot ducitur improbus inde, Perdita quot miseris turbantur pectora curis. Nimirum prorsus aliud sentitque probatque Esse bonum, quam quod totiens audiverit et quod Extollunt meritis in coelum laudibus omnes Dogmata qui veris sanctissima vocibus ornant. Ducit enim imprimis venerandum quod sua cuique Suadet inops animo molli dictatque cupido. Nec magis exoptat aliud quam quo caret et quo Indiget, id finem solum putat esse bonorum. Hinc aliquos videas (quis non haec riserit?) ire Praecipites tanquam catulis mordacibus actos; Inde alios contra, tardae testudinis aegro More modoque, gradu metitos omnia certo Pergere et emensos numero comprendere gressus. Hos inter, medios quosdam, quos sic modo lentos Nunc sic praeproperos momento temporis uno Invenias, sic se diversos prorsus agentes, Pene ut dissimiles, nec eosdem dixeris esse. Nec sese in pluris species praebere videndum Id reputes animal, solitum quod quenque referre Quem subter dederit dorso attigeritve colorem, Quam varie cupiunt illi quae non cupienda. Quid? Quos exagitat tristis metus et sibi semper Conscia mens quanto spargi pallore videntur! Ut non illa quidem tantum livere putarim Quae simulacra modis referunt pallentia miris Nocte intempesta fieri mortalibus aegris Obvia, quos lemures et larvas dicere et horcos Humano placuit vano miseroque timori. Non ne tibi effusi penitus de pectore risus Proveniunt cum saepe leves obrepere causas Mox animo cernas quorundam, qui sibi regum De nihilo vel opes, regna et sublimia fingunt, Atque ideo elati supra quam dicere promptum Incedunt fatuaeque solent gestire per omnes Laetitiae numeros, ut inani concita flatu Concepto interius fertur pila quae iuvenili Impulsu plateas et compita saltibus implet? Quo me, quo rapitis tristes, quos usque dolori Haerentes semper vilis querimonia turpat? Quantos saepe mihi risus movisse putatis Post fractas voces turpisque ex ore querelas, Hos etiam vestros nigra caligine vultus Inspersos? Minima de re fortassis, ea vel Maxima quae vobis veniat licet, attamen illi In promptu non est succurrere, vel sibi nullam Admittit, qua possit, opem, defecta levari. Quid, non audistis sapientem dicere nunquam Tale in se cadere? Scio vos haec saepius et nil Ex illis vobis fieri. Quare mihi risus Duplicat hic merito. Tu dulcis promptius ergo, Castre, mihi arride! Multumque insana putato Haec opera et quicquid vulgus sapit effuge sanus, Neu nimium quicquam cupias metuasve, nec ipsa Gaudia secteris nimis et super omnia tristis Amoveas curas, quae, quanvis caetera possint In sapiente ullo nequeunt consistere pacto. Nec tu materiam ridendi praebueris te, Qui solitus reliquos salibus conspargere honestis. His ego te affari et tecum quoque ludere amice Nunc volui, et multis aliis ridere parabam Sed novus et vere risus praevertit, ut ipse Vix me contineam quin summa in gaudia ducar Laetitiamque feram prae me fortasse severis Et gravibus nimiam. Sed quis laetarier ullum Tam veris solidisque bonis permittere nolit? Ne vero lateant te quae mihi prospera nuper Contigerint valeamque meis componere rebus Participem, rursus pauca haec te in verba morabor. Novisti quem sors mihi amicum praestitit, uno Hoc forsan felix, cum sit contraria saepe In reliquis et nos variis iactarit iniquis. Hunc igitur modo, dum magnis de rebus ad urbem Itque reditque etiam in Venetos, formidine multa Plena valitudo invasit, qua pluribus ille Nocte die graviter vexatus, vincere tandem Vim saevam morbi valuit, diis gratia, nuncque Ut solet aggreditur iam grandia munera summis Viribus et Summo varium atque fidele ministrat Pontifici officium, quod non tractaverit alter E re christicolis melius. Nam, praeter honestam Et multam quae illi manet experientia rerum Ingeniumque potens, nihil huic sine numine divum Arbitreris agi, tantum virtutibus aequam Ipse adhibet mentem, tantum ludibria vulgi, Relligione patrum servata puriter, odit. Quin et ad hunc ipsum risum quandoque vocari Iure queat, tales nobis qui condere lusus Praestitit atque alios graviores, quos puto, ut ille Adveniet, dabit unde alios superaddere possim. Hunc ut mi incolumem servent et tu quoque mecum Orato superos, neque enim concedere quicquam Nunc illos cupio nobis et reddere maius. Nec minus interea mecum tamen aspera saevae, Quam dicunt regnare, feras conamina divae; Et quotiens sese contra dabit, obvius illi Fortunam supera virtute et fortibus ausis.
7. ad Iohannem Antonium Scholam: | cum eidem varia amorum genera declaraverit, | ad id, quod praestantissimum est, adhortatio "Quo feror? Unde abii? Quae malesana cupido Immutat miserum? Cur non eadem mihi cordi Quae nimis atque diu tantum modo grata fuerunt? Cur quod displicuit dudum, nunc omnibus oro Suppliciis superos ut idem concedere nobis Dignentur, votisque omnes veneratus ad aras Procumbo et solum hoc duro cum corde volutans Imprecor ut votis cedant contraria vota? Ah fatuum sperare diu mortalibus ullum Incolume! Ah quid misero mihi tale timerem, Cui promissa fides et tot servata per annos Tam cito fortunae fuerit resoluta veneno Concideritque brevis momento protinus horae?" Haec ego praeteriens, Antoni, verba querentem Audivi iuvenem, memori quae mente notavi, Et mecum illius sortem miseratus iniquam Accessi et propius, quod erat mihi forte sodalis, Percunctor tanti quae nam sit causa doloris. Ille autem neque ad haec mihi respondere neque ullas Tum consolantis voces demittere ad aures, Immodicam sed vim lachrymarum effundere, meque Inspicere, amplectique amens, donec prece victus Tandem, vix posito fletu, sic hiscere coepit: "Heu, duram alterius sortem ne quaere doceri, Ullo quae nunquam valeat mollescere pacto Et nihil infidum credas magis esse neque atrox, Quam muliebris amans animus, si forte parumper Intentumque prius solidumque remittat amorem". Haec tantum; et rursus lachrymis complexus obortis Discedens ultro miserantem me ille reliquit. Quo nunc attonitus facto, vix credere possum Ullam adeo ingratae mentis, quae fallere tantum Nedum permittat, sed dedignetur amantem. Ecquis tam patiens, nanque omnia scimus, amavit Tamve diu tantos potuit perferre labores? Quis coluit dominam numeris potioribus et quis, Pressius ut dicam, plura illo dixit in usum, Aut fecit cuiquam? Sed enim sic cuncta vicissim Orbe rotant et praecipue vertuntur amores. Quare quo tenera est aetas magis haec tua, tanto Est mihi par super his te per nonnulla morari, Quae tibi nunc prosint et forte salubrius olim Adsint, cum veniet eadem maturior annis. Principio mollem quandam mortalibus aegris Natura indulsit curam, quod amare vocatur, Adiecitque acri permixtos dulcibus ignes Illecebris, varium ne non foret illud idemque Inter se adversis pugnaret partibus iisdem. Inde fit ut qui amant secum ipsi saepe volentes Dissideant, et mox diversa prioribus optent. Nec pene invenias quenquam multumque diuque Dilexisse, licet fuerit dilectus et ipse, Qui non incassum, tandem frustratus amarit. Ipsa quoque in pluris partes diducta cupido Permulto sese varioque auctore tuetur. Nanque adeo quosdam turpis iuvat una libido, Ut nihil hac reputent homini magis esse petendum, De quis turpe loqui tam est nobis, quam facere illis Obscoenum, quos et consulto praetereamus, Ne quibus incipiat maculis sordescere sermo. Sunt et quos genialis habet fertque impetus idem Imprimis, sed eos ratio comitatur et ultra Quam fas est non ire sinit, licet ii quoque saepe Declinent iter expositum et per devia tandem Praecipites latum in barathrum quandoque ferantur. Quorum ideo varios numero comprendere mores Haud facile, his aliud quoniam persuadet amando Nunc animus, nunc mens aliud, quae victa subinde Succumbit laxasque illi permittit habenas. Pars vero, quae nunc tamen est rarissima, solam Miratur speciem, siquam natura crearit Eximiam ac nostro visendam ostenderit orbi. Quos spectatores formarum dicere nemo Abnuat egregios, et eosdem nolit amantes Laudibus aeternum dignos praestantibus esse. Hinc aliquis miro ingenio seu condere versus Praestans, seu vitam concinnus moribus omnem Ducere, seu modulo virtutis qualibet uti Aptus, in haec quotiens descedit ludicra, nedum Horum ullam amittit, verum meliora quothoris Illa, favore novo adiutus, potioraque reddit. Nec minus hinc valido praecinctus robore pectus Ipse etiam interdum vires sibi sumit amator. Quae quoniam in multis te iam legisse putamus, Nunc ne priscorum per trita exempla moratus Detineam, quae plura patent quaerentibus, audi Quae tuus hic nuper reverendus avunculus usque Orbis ad extremum terrarum, rettulit illhic Vidisse, egregiam dum operam navaret honeste Pontifici Xisto, quam nunc et pluribus annis, Alterius Summi Patris ut pia iussa facessat, In Venetis bene cultus agit et gratus utrinque. Hic ergo, ut quandoque solet cum seria ponit, Comiter hoc nobis narrare occoepit amantis Mirandum facinus, cui, dum se iactat amicae Omnia facturum quae iusserit, illa repente Iusserat ut caeso ternum caput hoste referret. Hunc itaque ex illo confisum aiebat amoris Viribus ivisse et medio certamine quenque Praevalidum fortemque lacessere protinus ausum Tris leto iuvenes valido mox ense dedisse Ternaque, spectaculum horrendum, madida ora recenti Sanguine adhuc turpique simul squallore pudicos Ante pedes uno religata in fasce tulisse. Haec ille. Atqui nil aliud movisse videtur Fortiter ut faceret adeo studiosus amator, Quam dominae species et quae persederat illi Semper et ante oculos obversabatur imago. Quod si unquam talis te forte affectus habebit, Nam petit ingenio praestantem et moribus, hic tu Virtutem imprimis omni venerabere cultu, Divinae specimen dehinc contemplabere formae, Siqua erit e superis ad nos delapsa venustis, Quae tibi perpetuo succensum lumine pectus Excitet et vitiis alienum vendicet una.
8. Ioanni Aragonio hispaniarum principi | nomine Nicolai Franchi pontificis Tarvisini Princeps Hesperiae, genus alto a sanguine regum, Quod placuere tibi parvi praeludia vatis Prima tui, hoc summas agimus pro munere grates; Nam neque grata magis nobis nec dignior ulla Res unquam fuerit, quam quae tibi grata vicissim Esse potest eademque legi tibi digna videtur. Hinc iterum accendit tua me percepta voluptas Vinclaque, quae laetum quondam iunxere beatis Officiis, cogunt sanctos ut fontibus haustus Aoniis ausim longo tentare recessu. Et iam divini laticis commota favore Pandere, quae dudum secum mens augurat, ardet. Multa tuae prae se nititur ferre benignam Fortunae speciem, seu quis praegrandia regni Commoda, quae nullis cedunt felicibus oris, Secum animo volvat, seu te fore regibus unum Haeredem tantis, quo spes et cura parentum Versa omnis staret, seu iam perpendat amorem Immensum populorum et amicae debita gentis Praemia, quae passim grata tibi mente feruntur. Quae licet egregio et constanti cuncta tenore Proveniant et te mortali demere coetu Sola queant nulloque egeant aliunde potenti Auxilio, tamen his non inferiore putandum est Esse loco sacra quod praeditus indole celsos Iam prope regali referas virtute parentes, Quis neque vi belli quisquam nec munere pacis Antetulit gressus unquam sanctaque verendum Relligione magis Numen colit atque salubri Coelicolas omnis veneratur lege beatos. Unde valent facili mortales noscere sensu Illis imperium deberi grandius, ex quo Non homines quisque melius nec Numina servat. Ergo age et accessus huius quoque, maxime princeps, Macte tua virtute, simul virtute tuorum Te dignum praesta haeredem, nam maxima culti Pars tibi debetur quondam quae pareat orbis.
9. imminentium temporum querela Qui motus animorum aut quae haec conamina? Quorsum Undeve praecipitat tantus furor omnia late Horrendum in facinus misceri et ducere secum Exiguo in spacio permixtum ignobile vulgus Principibus rerum quibus est permissa potestas? Ipse ego, qui risu condire et spargere cuncta Iam soleo, nunc a lachrymis vix tempero, nanque Maiore haud unquam vexata turbine verti Res hominum sensit quae proxima prodiit aetas. Non ne vides ut nos subito circunvenit atra Tempestas, ferit ex alto nam comminus atrox Ira deum dirusque furit manifestius ignis Et fatalis ovans cervicibus imminet ensis? Heu male quam miseris fuerit mortalibus actum, Iam quibus innumerae mortes et bella parantur, Non habitura modum prius ac miseranda animantium Ingenti de clade manus vix parva supersit! Heus quos, infelix genus, inclinamus ad annos! Sed quid inexpletae voces lamentaque tanta Profuerint, si fata iubent et sydera monstrant Exitium infandum et nulli exuperabile monstrum, Sive inferna virum coetus Bellona fatiget, Horrenda Eumenidum soror et Discordia vexet, Vel pater ipse acuat bellorum in praelia Mavors? Ut varia et solitae prorsus sententia dispar Insedit nobis, quos servata per annos Alma quies dulci dudum sub pace fovebat! In manibus ferrum, nemo non praelia iam nunc Exercet meditans secum, nec respicit atram Post cladem, quae dira fames, quae dura pestis, Et quae praecipiti sequitur violentia passu. Non ita praeteritis vitam produximus annis, Haec aberant et tanta diu clementia coeli Praefuerat rebus, terris ut cuncta vigerent: Quin artes crevere bonae, nec defuit ulli Quo quantum vellet posset perdiscere tantum. Hic placidis morum tot cultus urbibus extant Et tanta agricolis agris cultura colendis; Hinc illa accessit librum numerosa facultas Et miranda viris rerum solertia venit. Post haec quin etiam quaedam rediere minora, Sed grata et multis hominum oblectantia mentes, Ut quae marmoribus vivos imitantia vultus Aere vel, aut liquido simulant quae cuncta colore, Quaeve sonis mire mulcent et cantibus aures, Et quae perpetuis renovant ornatibus urbes, Artificumque manus variae quae molliter addunt Aut ebori argentove decus, quin multus in auro Iam labor, ut sese multo pretiosius extet, Et nova nativis superaddita gratia gemmis. Scilicet illa potens aetas iam prisca redire Coeperat, astrorum volvendis cursibus acta; Nunc eadem retro citius sublapsa refertur Quam nova tantarum rerum primordia poscant. Implacidum sydus nobis hoc vulnus inurit: Sed si causa manet coelo, non illa subire Vim fati subigit quenquam, nec diva voluntas Servili nisi sponte iugo dat libera colla. Nos igitur quaecunque parent, quaecunque minentur Sydera, prudentes non evitare nequimus. Sunt ea, ni fallor, quae impendent, dira nec ulli Non gravia et variis non inconnexa periclis, Sed vitanda tamen, possunt ea quippe minora Reddi, si contra divinitus addita nobis Mens erit et fato rerum prudentia maior.
10. ad Andream Trivisanum pontificem Feltriensem: | commendatio edendorum sermonum Alterius quisquis natos sibi stirpis adoptat Hos amat utque suos prudens alit, et tamen intra Innatum propriae sobolis praeservat amorem. At qui foecunda prolem de coniuge sumit, Omnibus hanc miro praefert conamine rebus Atque adeo interdum potiorem se putat ipso, Negligat ut variae vitare pericula sortis. Sic ego sermones tanquam mihi pignora mente Eductos alitosque pari virtute paravi, Pro quibus ut iam quid valeat fortuna necesse est Experiar subeamque parens cum foetibus una Iudicia exemplo mihi formidata vetusto. Nanque ut difficili gliscit sub matre puella Spectari iuvenum turmis incauta pavensque, Sic nostri, haud iusta cauti formidine forsan, Evolvi docto cupiunt lectore libelli. Atqui alui hos intra sedati limina tecti Et compsi monuique palam ne forte venirent Incompti aut maculis contacti prorsus ab ullis. Propterea aestatem iam nonam visere pergunt, Ex quo non facili parvoque labore paratos Admoneo assistens prope sedulus, et gravi hortor Ne sibi tam placeant, quin recti iudicis ante Explorent aures, quales qui Pallados arte, Ut tu, vaniloquis purgatas sordibus explent. Edendos tamen esse putant, cum tempore iusto Perpessi fuerint moram limaeque laborem. Quare age, iam bene diis pulchreque iuvantibus oram Solvimus et parvae tendentes lintea cymbae Ingredimur vastum zephyris spirantibus aequor. Quod siqua in scopulos vel si vada caeca phaselus Parvulus inciderit, nam passim multa vaganti Offenduntur, opem tu protinus optime ferto, Ingenuique bonique et docti fungere more. Tecum aderunt etiam multi mihi forsitan, ut qui Naturae eximiae doctrinam adiungere curant, Iam docti atque boni venerandum nomen adepti. Unde rati quotiens nostrae spiraverit aura, Illa graves totiens felix vitaverit aestus. Haec tibi, frondosa cessans sub rupe, canebam Montelli nympharum avido gaudentis amore, Postquam Naiadum decus huc Bellona recessit Subriguitque, Silim fugiens e fontibus amnem Occultis, quibus hic longis ambagibus errat Subter humum atque iterum sub lucem limpidus exit. Nanque ferunt illam, simul ac est versa deorum Nutibus in collem pro virginitate virentem, Innumerum circa numerum venisse dearum. Floribus huc redimita caput sertisque Napaea, Glandifera Dryas huc incingens tempora quercu, Et summo residens in vertice montis Oreas, Nais item propter labentem proxima lympham, Una omnes vertere gradum, quibus addita venit Fontibus atque antris gaudens et montibus Echo. Sed nulla potiore agitant in parte faventes, Quam qua frugiferis Marcelli in collibus errant Observantque loci dominum, qui plurima cultu Contulerit speciosa suo nec prodita tantum Sponte pia telluris iners adamaverit, et quo Iam Nymphis digno Nymphae sunt praeside dignae.
11. Alberto Vonico, Tarvisino equiti | et iureconsulto: Ut noris quae forte mihi, Vonice, videnda Contigerint, positis rebus paulisper agendis, Audi quae poterunt forsan tibi vana videri, Si reputes, sed vera tamen nec somnia credas, Ut sapiens qui multa vides, velamine moto Quod circumpositum sic caligantibus obstat Saepe oculis ut vix paulum discernere possint Discrimen rerum obscurum. Sed pergite, Musae, Vestrum opus hoc, paucis hominum nunc visa canamus. Transieram medium sub iter iam mille feroci Ipse animo horrendis perpessus monstra periclis, Cum me difficilis ceperunt taedia vitae. Et iam terga locis vertebam fessus iniquis, Numina ni tanti movissent sancta labores. Nam quis tot vastas potuisset repere rupes Vi sine coelesti, silvasque et lustra ferarum Fluminaque abscissas inter currentia valles Transisset vita incolumi tutusque malorum? Sed fesso auxilium Deum attulit, et mihi certus Continuo illuxit puro sub lumine callis, Cum prius offerent sese quocunque tenebrae. Principio avulsum magno de corpore saxum Et contra arrectum praerupta mole subibam, Qua tenuis tantum venienti rima patescit, Et qua nec radios proferet nec lumina Phoebus. Errabam in caecis tenebris et nocte profunda, Donec, saepe gravi passu loca tetra remensus, Illhic, unde brevis mihi se lux obtulit, haesi. Hic vero primum subsedi fessus et ante Prospectans circumque oculos per singula volvens Extimui retroque pedem tum forte tulissem, Sed me ne facerem tenuit qui rupe cadebat Exiguis humor guttis acremque levare Ipse sitim admonuit siccis quae faucibus olim Haeserat, et nusquam suasit desistere coeptis. Sic ego, iam modica requie parvisque refectus Haustibus, inceptum, qua callis pervius extat, Ire iter instituens, iterum sub luce maligna, Convallem obscuram nebulis pluviisque madentem Ingredior, quaecunque pati graviora paratus. Atque hic, lenta solo putri vestigia figens, Undenos quater ipse dies cum noctibus egi. Iamque viae ad summum tandem venisse videbar, Cum mihi se penitus oculis lux abstulit omnis. Quid facerem? Vel qua tantis proferrer in umbris? Aut quo me solita retro sine luce referrem? Nec tibi quae interea transmissa fluenta lacusque Evasi, refero, aut mediis quam saepe sub undis Me me habui colloque tenus latera ipsa subegi. Quae non vota deis, seu quas non mittere voces Substinui? Quaeve ipse animo non iusta peregi? Tum mihi visa preces inter discindier ingens Cum tonitru nubes parumque per aethera ferri Accelerans, et lux terris placidissima reddi. Ac vallem interea iam praetergressus opacam Exieram altos in campos lateque patentes. Atque hic diversis maculis inspersa per omne Corpus ovis, varioque micans tum forte colore Quaerebat tenuem lanae candentis amictum Sedula propter aquam vitreis ubi rivulus amnem Praeterit immensum lymphis et florea circum Arva sonans scatebris leni cum murmure fertur. Hanc ego, perfectis votis, ut proxima vidi Gramina carpentem nitidique ad fluminis undam Siccantem vellus, fluvio quod merserat ante, Continuo obstupui miro succensus amore Sectari pecus egregium, quo tendere gressus Inde videretur vel qua se verteret usquam. Haec ita perpendens stabili dum mente voluto Et recta iam tendo gradus avidusque propinquo, Illa, solo teneris alta cervice relictis Floribus, ibat ovans contra meque ipsa patebat. Ac veluti novisset herum mihi protinus ultro Blandiri et gremio sese dare et aurea saepe Cornua, saepe ungues ostendere versicolorque Motare interdum varium latus et mihi prorsus Sola uni tantis opibus gestire colenti. Ast ego quam poteram magno veneratus honore Accipio hanc blandeque fovens deduco sub antrum, Excisum quod forte cava de rupe patebat Obductum viridi musco spissisque corymbis. Deinde, thoro lectis foliis et fronde recenti Substrato, liquidos fontes et laeta ministro Pabula, et huic paribus studiis certare laboro. Hic illa, exuviis positis, nova vellera primum Induit et vicibus tot eas mutata resumit, Quot trahit adverso solis splendore colores Iris, ubi terris coelo incurvata recumbit; Aut quot saepe levi motu variata videmus Colla referre avium, quas Iuno, iungere curru Ante alias omnes volucres dignata, superbis Centum Argi voluit praetexere lumina pennis. Bissenos menses ita se variantibus illis Praeterii, cum iam niveo candore viderem Omnia conspergi et laeto mihi pectus inibat Pertentare pavor simul et pertundere cura. Contemplabar enim quo dives vertere vellus Coeperat et mihi non parvum rabida ora timorem Intulerant animo, quae vix arcere cubili Nostra vigil poterat custodia, sive luporum Ingluvies erat aut rabies pellenda leonum, Et quos invidia exagitat vesana timebam. Sed metus ille tamen vanus neque vis mihi obesse Amplius ulla virum poterat, non ulla ferarum. Vescebatur ovis passim florentibus herbis Apricos vaga per campos, ubi nulla perennes Urit hiems glacie segetes aut solibus aestas, Temperies illis tanta est et gratia coeli. At grato quondam victu mihi mitia poma Prebebat ramis foeta incurvantibus arbos Semper, et irrigui complebant pocula fontes. Alter et interea circum se volverat annus Instabatque dies promissi muneris, ut iam Sperarem reditum longo post tempore laetus In patriam et tanto finem prope adesse labori, Ignarus quod erant mihi sex obeunte calore Servandi atque etiam totidem sub frigore menses. Nam quae marmoreo subcrescens alba colore Iam candens ebur et nitidos superabat olores, Nescio quem in croceum sensim conversa ruborem Tendebat tyrio paulatim murice pingi. Ut vidi, tum maius opus, tunc aurea terga, Speravi atque operi tanto praeferre laborem Haud ullum passus pariterque impendere tempus Omne illi instituens, iterum melioribus ipse Auspiciis tantas accingor vincere moles. Donec, concessi perfecto temporis orbe, Candida purpureum referebant cuncta colorem, Et de purpureo subitus color aureus ibat. Nec mora, continuo pecus ore et naribus aurum Aurea suspirans cadit, et, grave pondus, inani Corpore vellus adest pedibusque et cornibus aureis. Hic ego tum graviter casu perculsus acerbo Laetitiaque avidusque loco discedere, primum Vota deis gratesque simul persolvo benignis; Mox humeris onus imponens ad proxima tendo Littora et in patriam rediens sic, alter Iason, Aurea felici devexi vellera Colcho.
12. ad Lucium Maximum Patavinum, | esse provocatione adversum detractores: | actionum, conscientiam; scriptorum, ad posteritatem Maxime, qui fidei plenus sic semper amicis Idem ades ut praesens videare absentibus esse, Eia age, ne nobis noceat mala lingua cavesne Dum longe a docta et dulci nunc absumus urbe? Ipsa mihi, memini, puero iam baccare frontem Cingebat mater, nec verba precantia divos Linquebat, ne quis verbis oculove noceret. Hunc ego cum longo tenuissem tempore morem, Orabam quoque coelestes, rumoribus ut me Vesani vulgi expositum defendere possem. Verum ubi nec prodesse mihi pia cura parentis Visa, nec illa etiam, superos quae saepe precabar, Collegi meme et rationem temporis acti Subduxi a primo veluti perducerer orbis Principio ad summum, sub quo nunc degimus, aevum; Illhic aetatis vitium cuiusque dolentis De sese offendi, nihil et sine crimine sub se Ponentis neque laudantis nisi quod foret annis Praeteritis ortum. Divinos saepe poetas Ludibrio hinc populis factos, dum ducere vitam Contigit, inveni nec non et sancta professos Dogmata, qui sophiae gaudent cognomine, passim Ante obitum spretos. Dirus sic omnia livor Impetit et morsu dentis male conficit atri. Quae cum saepe animo volvissem, cuncta protervae Esse haec fortunae, nec obi id metuenda videri, Sed risu spargenda et contemnenda putavi. Id tu etiam, si forte aliquis mea carmina, vel si, Quod vellem minus, optaret mihi carpere mores, Tecum agita et simili tibimet succurre medela Atque mihi, neque enim potis est compescere quisque Invidiae stimulos, cum sentit maxima vivis Attribui, quaeve ipse nequit praestare reposta Alterius sub mente videt maioraque semper Haec fieri, ut sensim ulterius procedere tempus Inspicit et medio in spatio dolet ipse relinqui. Siquando obiectet quisquam mihi turpia factu, Continuo mentem appello, quae conscia veri Ipsa tibi, partes delecti iudicis aequas Arroget atque palam subito quod senserit, edat. Factorum certus mens est sibi conscia iudex. At siquis quos forte iocos et seria versu Connecto exagitet, ad sanctam posteritatem Provoco, quae nulla invidia nulloque malignae Mentis inardescet vitio, verum, omnia recto Iudicio expendens, nunquam fecisse minoris Ista volent quam sint. At fors maiora putabit Haec eadem, ut se in longum proferet, aetas.