CroALa: documentum

Documentum vicic-k-thien.xml in db croala0

P. D. CAIETANI VICICH CLERICI REGULARIS LIBURNI FLUMINENSIS THIENEIDOS LIBRI SEX.

PRAEFATIO. AD LECTOREM

Ut rationem tibi exponam Operis huius Lector adverte: Sanctum Caietanum Ordinis Nostri Institutorem, cum summo fuissem semper prosecutus affectu; eumque non aliter quam Patrem amantissimum colerem; institui pro devotionis meae argumento, uno aut altero ipsius facto ad carmen reducto, metrice celebrare: meque tamdiu haec vis tenuit, ut citra meam primam intentionem, (nunquam enim putabam, me aut tantum in hac facultate posse; aut tantum temporis pangendo carmini superfuturum) totius vitae ipsius seriem ad numeros revocaverim. Distributo in suas partes Opere, Septem Libris distinctum tibi exhibeo: quorum septimus Epigrammata continet; sex primis Thieneidem formavi: imitatus Authores Aeneidos, Thebaidos etc. et quamvis in carminis venustate et elegantia, ita ab unoquoque horum absim, ut illis nullo modo sim conferendus; materia tamen seu obiecto, ita eos excedo; ut mihi plane comparandi non sint. Quis enim Christiano vere Heroi Caietano, ab ipsis decantatos Gentilium Heroes audeat comparare? Heroes dicuntur, quos praecelsa animi vis, rerumque cum virtute gestarum summa gloria, reliquis hominibus excelsiores, et laudabiliores effecit: quibus vero nominis huius excellentia verius attribuenda erit, quam his, quos Dei Ecclesia, publicae venerationi, et imitationi proposuit: quod nunquam faceret, nisi in eis heroicum Christianae et verae virtutis gradum, naturam omnem excedentibus signis, agnosceret. Constat ergo me in obiecto seu materia antecellere eos, qui carmine prosequuntur, quos de Caelo revelata sanctitas non commendat. Imo nec vere Heroes dixerim, quos vetus Poesis extollere laboravit: quamvis enim illi aliqua virtute conspicui, communem fortunam excedere visi fuerint; eam tamen gloriam aliis vitiis, quibus scatebant, obscurarunt. Fuit Virgilianus Aeneas pietate insignis, sed fidei datae violator, ob Didonem derelictam. Papiniani Fratres, superbi, et inexorabiles. Homericus Achilles quantum praestabat fortitudine, tantum saevitia vilis et exosus fuit. Bellicum robur aemulorum Principum describit Pharsalia: sed eorum vitia quis ignorat? Romanorum Ducum animos in bello Punico recenset Silius: sed non sine labe virtutis. Fabium quem Graeci, et Latini extollunt, procul est, ut existimetur integrae fuisse virtutis, qua quivis Caelo adscriptus Christianus Heros effulsit. Absolverit tandem in aliquibus suam imaginem virtus; sed ea alia non fuit, nisi aut fastu turgida, aut aemulatione livida, aut gloriae vanitate languida, aut animi mutatione inconstans, aut denique verae gloriae, quae Deus est, ignoratione caeca. Vides ergo quanto digniorem Epico carmine Heroem describendum suscepi.

Quantum vero ad formam attinet, haec accipe: dum vitam, et gesta S. Caietani describo, interdum et fabulosa admisceo, et Poetam ago: ea tamen, quae ficta sunt, prima fronte talia apparere volui, ne in veris Lector deciperetur. Statim fabulosa cognoscet: non tamen sine fundamento veritatis: prout in lib. 3. fingo Plutonem offensum a Caietani novo vitae instituto, emisisse Tisiphonem: qua nil proficiente, Ambitionem submisit: haec quidem mox quisque cognoscet esse conficta: significant tamen aliquid, quod verum est: scilicet Daemonis suggestiones internas, quibus Sanctitas ab Orco impetitur. Episodia et digressiones non ineptas, plures et moderatas exhibeo: in una tamen, fateor, me aliquantulum excessisse: ea est lib. 4. ubi occasione accepta a precibus a S. Caietano Venetiis institutis: eo quod capta tunc Rhodo, Turcarum arma Venetae ditiones in se convertenda timerent: excurro non importune in descriptione Othomanici Imperii, et praesenti rerum conversione me dilato. Sed condonandum est, si vehementior impetus Apollineas moveat lauros, dum ea Christianorum Principum gloriosas exultant ad laureas: et parcendum, si paullo maior spiritus afflavit Poetam; quae totum Christianum Orbem pervasit. Nunquam gloriosius sudant Poetae, quam dum Christiani sudant Victores: quorum Triumphis, antiqua Musarum reditura est gloria, et prima Vatum domicilia, libertati, et splendori restituta, vos o Poetae eorum aeternos faciunt debitores: et erudita laborum vestrorum stipendia, gloriosus tot Ducum postulat sanguis. Accipe hoc Lector erudite, quod tibi lectu non iniucundum futurum spero: quod si secus acciderit, non tamen condemna: cum fieri possit, quod id, quod tibi displicere contigit, nulli iure displicere possit. Si forte tamen haec publica luce, non adeo digna existimaveris; scito, me haec etiam ideo luci publicae commisisse, quod tenebris digna non existimaverim. Vale.

THIENEIDOS LIBER PRIMUS. 1 Vota fidemque viri, superas spirantia gazas Pectora, victuro liceat mihi carmine, diva Promere Calliope. Venetis hic natus in oris, Dives opum, clarasque trahens a Stemmate laudes; Unde toga et dignos proceres, et martia fortes Assumpsit fortuna duces; quibus ardua nullos Aut belli, aut pacis subtraxit gloria fasces. Consilio, censuque pares hos regius Aulae Donavit titulis splendor, famaeque perennis, Stirpe Thienea Comites, vox intulit astris. 2 Te summum tantae gentis lumenque decusque Caietane canam: tua gesta, tuosque labores, Devotaque tuum Musa describere nomen Fert animus; Fidei primos quo lumine patres Prospiciens, antiqua novo vestigia Clero Monstrasti, quali grassantia tartara Marte, Cocytique dolos quibus imperterritus armis, Quo Stygias fraudes pressisti robore, dicam. 3 Sed tua non Helycon, neque iam tua Numina Cyrrha Invoco, Castalias non amplius inclyta Divas Praesidia imploro, non iam Permesside lustro Ora Theti; vatem Coeli melioribus undis Caietane fove: falsis data vulnera sectis, Ingenium haereticae nunquam tolerabile fraudi, Electamque Crucem, fundati insignia Cleri, Virtutesque tuas, ductasque in Sidera palmas, Et fastiditas certas, dabo carmine messes. 4 Ingemuit maestus nuper cum cerneret Aether Coelestes hominum, diri Plutonis ob iram, Tartareis fractas odiis, Acheronte furentum Portentosa pati Furiarum incendia mentes. Miserat immitem rabies inferna Megaeram, Quae miserum obrueret taedis fatalibus Orbem: Et prope iam verum nescire superba docebat Mortales Numen; cum monstrum infame, nefandum Evomuit, dulcem natum amplexata, scelesto Laeta puerperio Styx improba. Caspia tali Prole, peregrinis tigris paritura sub antris Decubuit nunquam: nec tali barbara faetu Excepere gravem lybicam spelaea leaenam. Non ita Marmaricis audax leo saevit in oris, Armeniasque tigres melior natura coercet, Quam te monstrivoma pestis prognata gehenna, Lutherum puto, qui stygiis qualem hausit ab antris, Exhalere luem, foedaeque rebellia sectae Semina, sacrilega coepit diffundere dextra. Hic sacri expulsi vita cum caelibe ritus, Proscripti superum cultus, Petrique suprema Conculcata, orbem non desertura potestas. Hic sacra innocui pulsa ex altaribus Agni Victima, contempti mystae, derisa nefandis Opprobriis pictas, Patrumque oppressa gemebat Relligio: culpae, Ditis rhedarius, omni Planum stravit iter Lutherus, perfida quando Dogmata, Teutonicis gaudens haesisse dynastis, Desperata suae movit vexilla phrenesis. 5 Quo nunc terrigenae rerum discrimine tanto Ancipites vertent animos? num forte iubebit Dogmatis impuri tenebris, sectaeque furentis Exitio mergi, fidei num lumen avitae Deserere, et Stygio submittere colla sophistae? Eheu mortales horrenda pericula celat, Quidlibet audendi, quam fert, haec secta, libido. Et tamen, o sortem miseram! quam vilibus armis Expugnata Fides! hominum pars magna, venenum Quale propinavit rabiosus apostata, suxit; Desertis patriisque sacris, in falsa ruentes Dogmata terrigenas, plaudente vel ipse cachinno Obstupuit Pluto; et coecae deliria gentis, Certique interitus Styx est mirata voluptam. 6 Probrosae nomen famae, facinusque nefandum Lutheri! fatuo velut alter Herostratus aestro=oestro Infamis: quorum hic Ephesinae augusta Dianae Templa dedit flammis, quorum sub lumine, turpis, Foedaeque duraret scelerati nominis umbra. Infaustum nomen! tamen infelicior illo Lutherus; fatis ille suis quod tota Diana Arsit, habet votis; hydrus minus iste peregit Quam cupiit, totam minitans exscindere Romam, Romanamque fidem: votum hoc si robore maius, Nequitia non maius erat: pars Arctica tantum Convulsa est, frigensque Aquilo; stant caetera primo Fixa loco, puraque fide: simul erigit ingens Spes animum; quod pars etiam inclinata resurgat. 7 Fare tamen veri Doctor, si credere fas est, Tu quis es? unde venis? quali nova dogmata signo Contestata probas? an pravo mitteris orbi Nuncius e Coelo? sed quae Caelestia profers Officii documenta tui? blasphemia, fraudes, Ebrietas, odia, incestus, periuria, mores Sacrilegi, rabies, verba impia, vita superba, Sunt fidei portenta tuae: quo te Axe profectum, Pellendis hominum, effudit quas Roma tenebris, Suaderi Eoi radiis manifestius astri, Insensate putas. Erro quam perfidus affers Doctrinam, pura est, inquis: nisi credimus uni Prodigio, nihil est quod credimus: ecce stupendum Signum: cum puro vita impurissima verbo Et tibi vis credam? quod sis a daemone missus, Certum habeo: mittitque suos styx dira prophetas. Dic Erebi interpres, cur te tamen aethere missum Fingis? ut hunc similis, dices, qui misit adaequem, Mendax mendacem: quo robore nititur omnis Haeresis, haec germana sui sunt fulcra furoris. 8 Qui potuit fieri, regum ut sapientia tanta, Tantaque nobilitas, animi vis, tantaque virtus, Et tantus procerum splendor, manifesta probarit, Et Stygiae amplexus fuerit ludibria fraudis? Vos tamen Arctoae bellaces discite gentes: Impia Lutheri non vos doctrina fefellit: Hoc etenim necdum capio, mens dextra severo Ingenii necdum potuit comprendere nisu; Qua ratione premi verax potuisset ab isto Impostore fides; votum nisi dulce fuisset, Tot populis, et principibus, voluisse perire. Vos quibus ob noxas, grave credebatur avitae Legis onus, vitio mentis, non pondere legis Errastis: vobis morum languore solutis Falli dulce fuit, quod vitae in fraenibus ausis, Haeresis ad speciem foret opportuna tegendis. Sed frustra est, et inane sequi quod vestra colorat Crimina: quantumvis lateat sub tegmine culpa; Et scelus, et fraudes Nemesis divina revelat, Ultricesque, fidem, parat offuscantibus umbras. 9 Quis modus huic pesti? medicane Machaonis arte Experietur opem, turpi lymphaticus aestu Orbis, et insanam discet deponere mentem? Sed video, ut maerens sparsis incompta capillis, Curva genu, flentesque oculos ad Sydera tollens, Relligio ante Patrem superum gemebunda perorat. O Pater, et Coeli rector, cui sydera prono Poplite lunantur, cernis quo spreta dolensque Relligio squalore gemo, fremit undique dirus Hostis, et iratus mea funera poscit Avernus. Anne sines rabidam de Relligione triumphum Ferre stygem? spernor, premor, impetor, atque rebelli Succumbo prostrata manu; mea pene videtur Conclamata salus: tu cuius summa superbi Et metuunt iura, et reverentur sceptra tyranni, Affer opem Divae: tu vindice disiice dextra Sacrilegos ausus: redeat lux prima, sciantque Intacta Numen te Relligione vereri. 10 Ingemuit dictis Aether, auditaque movit Impietas animos: gemitus hac voce secutus Divorum Princeps: ergo mea Numina tellus, Ridet, et impuri spernit libamine cultus? Dogmata coelestes abolet spirantia gazas, Pollutasque novis deturpat ritibus aras? Quae causa est superi, quod aperto currat in omne, Tramite terra nefas? tragicam casura ruinam Effigiat pietas, nec qui sua terga cadenti Supponat Divae; nec adest qui penè ruentem Sustineat fidei generoso pectore molem. Italia exurge, ingentes quae saepe dedisti Casibus adversis Heroas, idonea sacrae Nomina militiae; laeto quibus obvia vultu Victrices ibat nectens Victoria lauros. O quoties illi, dextra non deside causam Sustinuere meam, cum nostrum lividus Orci Imperium furor impeteret, populosque fideli Devotas cultu, verum ridere docebat Impietas Numen: sacri cum Legis avitae Nutarent ritus, fortes dedit Itala tellus Atlantes: qualis fuerat quem fertilis olim Umbria progenuit, qui fortia terga ruenti Est Lateranensi visus supponere moli. Vestra parem fatis iterum praesentibus, ecqua Proferet Heroem regio, cui nobile flammis Coeligenis pectus, spretus corroboret aether, Bacchantemque solo victor compescat Avernum? Ausonias iterum Numen dum prospicit urbes, Terra tuas, inquit, cumula Saturnia palmas; Magnanimos profer, quibus alta trophaea strategos Erigat, optatis mea consolata triumphis Relligio: Heroas profer quibus inclyta pergat Nectere promeritas pietas defensa corollas. Taliter auditum sequitur Saturnia Numen: Eia mei, teneo quos pectore, surgite nati: Glorificas, spondent quas sydera, carpite palmas, Carpite victrices lusuras vertice lauros. Num terris saevire sines sine lege furentem Progenies animosa Stygem? patieris inultos Iuratos Divum, et supremi Numinis hostes? Nunc age, sacrilegis altaria diruta dextris Erige, Divorum ritu vitiata prophano, Reddere primaevo sit mens delubra nitori. Ne timeas; quamvis vultu iracunda minaci, Funesto exiliens obstet Phlegetonte Megaera, Viperei horrendo strident cui vertice crines: Impia tartareas si iungat in arma cohortes Immitis Pluto, vel Cerberus ore trifauci Allatret, horrificos Styx ipsa vel evomat ignes, Nil metuas; vobis validum pia sydera robur, Herculeasque addent vires; vestro impia marte Tartara supremos parient prostrata triumphos. Sic hortata suos praeclara ad praelia natos Ausonia, exosos sic pergere iussit in hostes: Sic probra ulcisci superum, sic illa docebat, Arripere insignes spreto pro Numine pugnas. Solicitis primum Pietas gemebunda Thienem Vocibus excivit, verae quae infudit amorem Laudis, Avernales trusuro in tartara larvas. Nunc opus est plena Heroem describere penna. 11 Urbs est quae Venetum veneratur fida Leonem, Exultans pingui circum pulcherrima gleba, Qua flagrante graves gignit Ceres aurea spicas, Multiloquumque premit celebris vindemia Bacchum, Laurigerum sortita sibi Vicentia nomen. Hic genus Heroum, quorum famosa propago, Ordine Cecropiis longo descendit Athenis: Stemma Thieneum dico, quod stirpis avitae Continuans titulos, florenti prole, vetusti Nominis est decorumque tenax: horum aspicit Orbis Crescere congenita seros virtute nepotes: Quorum gesta, fidem, robur, palmasque loquuntur Et Patria, et reges melius, quam forsan inepto, Posset inexpertus describere carmina Vates. Tantorum Caietanus prognatus avorum Sanguine, vel rudibus fuerat spectatus in annis, Inter grandaevae decora illustrissima stirpis, Ceu inter vernos fulgens rosa regia flores. Hunc, ubi mortales fuerat transfusus in auras, Excepit manibus Pietas, pavitque salubri Relligio lacte, et fidam puerilibus annis Exhibuit matrem: quoties hunc mollibus ori Admovit palmis puerum, dabat oscula mille, Basia mille dabat Pietas; cui saepe canebat: Gemmee cresce puer, nostris aliquando benignam Naufragiis laturus opem; puer auree cresce, Cresce ruinosi spes pusio florida Mundi. Saepe eadem Diva (ut fertur) bene olentibus arctas Aspersit violis cunas, saepe illa pudicis Sternere molle rosis non dedignata cubile, Selecta tenerum vallabat Chloride corpus: Dicebatque: meum flores circumdate florem; Pulchrior hic flos est, flos est mihi charior iste, Quam fert auricomis quos Trinacris Hybla viretis, Quos vel odorati pariunt viridaria Paesti, Vel quos purpureis dat humus Campana rosetis, Flos immortalem terris sparsurus odorem. Infantem divi pastum promulside lactis, Invictum teneris etiam formaverat annis, Heroem Pietas: cui parvo in pectore virtus Eximia, impurae fibras obstruxit Erynni. Virque supergressus soles aetate minores, Ardua moliri, grandesque in pectore caepit Maiores animo communi expendere curas. Quae pia Relligio, et pietas felicia iecit Semina, munifica dederant ingentia messe Foenora, milleno sortem superantia fructu. 12 Certa secuturae veluti praesaga diei, Pulchra suo ridens canitur Pallantias ortu; Aurea sic tenerae praecox Aurora iuventae, Certius a primis venturos moribus annos, Praesagire docet: nigras et fulmina nubes Praemittunt, leviora truces et murmura venti, Et matura rudes dictant praesagia malae. Quos Caietani provecta aetate datura, Vernantis primum praemissis floribus aevi, Promisit fructus, non immatura tenellis In membris pietas; pronus caelestibus ardor Expressit studiis: nascentis discite primos Virtutis radios: succurrit egentibus infans: Et qui nec sceleris molem, laudisque valebat Noscere discrimen; magnae tamen impete mentis Exercebat opus, quo mox discernere possis Illustres animos: emitur quo gloria, primum est: Auxilium, facili miseris impendere dextra. Mendicam patrias venientem ut vidit ad aedes Implorare stipem, placido miserabile primum Intuitu caput aspexit; mox sedulus escas Quaesitas cumulat, ieiunis inde benignam Supplicibus laturus opem, quam florida tanti Infantis pietas, larga patris aede legebat. Prodebat pulchro, teneris se solibus, aestu Pauperitatis agi; et qualem grandaeva docebat Nobilitas, modicis Christum referentibus Iris Supposuit fastum; non dedignatus herilis Infans mendicae servum se subdere turbae. Ite leves animi, virtutis adultera proles, Vestraeque eximias laxate propaginis umbras, Queis pudor est inopi vel celso occurrere vultu, Heroa vel voce loqui vetat infera tristi Nausea mendico; puero hoc doctore superbi Discite mortales; sanguis praeclarus avorum Quos iri modicos suadet calcare nepotes: Regalem Christus qui non locupletis amictum Assumpsit Craesi, tunica sed paupere tectus Mendico similis, pomposo apparuit Orbi, Vilibus in pannis, Maiestas tanta reposcit Effigiata coli: miseram ne despice frontem, Numinis haec forma est: quo se magis explicat arcta Corporis afflicti facies inhonora lacerna; Clarius illa refert Christum, cui sustulit omnem Oris adorandi, Crux opprobriosa decorem. Divinae fidei coelesti lumine doctus Noverat haec arcana puer, vastam unde futuri Consilii, parva signavit imagine molem. 13 Sic olim ingentem Troiam domiturus Achilles, Thessalicas perferre nives assuetus, et Ossae Vincere Centauros, (queis rapta armenta, superbo Ludus adhuc iuveni fuerant, Chirone stuporem Non simulante) dedit venturae laudis apertum Indicium: certo canitur: festina parare Nescio quid magnum virtus solet: integra quantum Officiet, viridi praesagit acumine spina. Quod Caietanus quondam explosurus inanes Terrigenum pompas, Christi de caede cruentae Arboris amplexu, Mundi calcare tumentem, Quo premitur, fastum; fulvoque docebit amicam Pauperiem praestare auro, Phariisque diurnas Messibus annonas; inopum maturus in aevi Mollitie monstravit amor: quo authore vetusta Christiadum, Coelo caput exaequavit egestas. 14 Qua tamen intrepidus face collucente molestum Virtutis calcavit iter; neque spinea laudis Terruit infirmas pueri quod semita plantas; Altius exponam: matres, advertite matres, Materna ingenuo pietas quid prosit ephaebo. Functa sui partus praeclara puerpera lucta, Virgineis supplex infantem devovet aris, Verbiparae quae suum donat nova Aletha Thienem. Venturi praesaga parens, tua viscera spectas, Unde tibi raras docta adpromittis haruspex E puero palmas: non haec deliria vanae Sunt artis, qua divinans praecognita Python Viscera discernit; lumen caeleste docebat, Haec ex te genito praedicere fata puello. Tunc indigna velut tanto esses pignore mater, Virgineae supplex matris prolaberis aris; Infantemque tuum, divo manantibus imbre Uberibus lactandum offers, Mariaeque tenellum Cedis Alethea prorsus pietate Thienem. Grata haec Verbiparae proles; quam mater amoris Aetherei pavit superae dulcedine flammae. 15 Forte nec errarem dicens; quod Virgo papillis Ambrosiis pressas, tenero stillaverit ori Delicias lactis, concessit Alethadis isto, Melliflui linguam veluti dulcescere nimbo. Hoc scio: virgineus cui casta ornaverat ora Munieratque pudor, placidos qui mitibus agnos Moribus expressit, cui religiosa modestus Ora sequebatur sermo, mirusque pudico Sanguine distinxit candor; cui propria cessit Lilia Virginitas, violas demissio, carnis Vernantes censura rosas, Tolerantia grandes Extulerat palmas, non sic opulenta fuisset Virtutum messis; tantae nisi lacteus imber Virginis, excelsas animi concurrere Coelo Fecisset dotes; nataeque in pectore flammae, Abdita Virginei laxassent femina rores. Fortunate puer! cui nulla benignius astrum Indulgere dies poterat, neque gratior unquam, Innocuae quivit signare exordia vitae, Stellarum aspectus, quo dexteriora periti Susciperent scribenda tibi praeconia vates. Quis mihi det primos repetam iam grandior ortus! Maternos cuperem laetus producere menses; Donec tale meis felix nanciscerer infans, Illecebris nunquam vacuum, natalibus astrum. 16 Sed quia sunt inopes mentis, nec tristia vitae Initia ignari norunt cognoscere partus; Tu quaecunque tuam vallare puerpera prolem Tutela praesente cupis, mox Virginis aram Verbiparae tenta: cui commendata parenti, Crescere propitia cernes tua pignora stella. Par quid agit tacito monitu tua Iuppiter ales, Implumem radiis quando solaribus aptat Progeniem; dubios non tantum exploret ut ortus, Sed potius natam phaebeo ut lumine prolem Imbuat; excelsis quo prompta volatibus, illos Postea non timeat, quos Iuppiter excutis ignes: Lux Aquilis Phaebea favet; vos vestra Mariae; Quam meliore suus flamma sol filius ornat, Pignora solicitae matres advolvite Lunae. Hoc quoque fine colant te Caietane pudicas Admoneo matres; ut te specialiter apto, Christipara dulces sistant interprete natos: Et tua dum multas virtus rapit inclyta matres, Commendet dubias etiam facundia nuptas. Virgineae fidei, laetae commissa patentes Pignora, sydereis imbuta calescere flammis, Terrenaeque fuga cernent fervere procellae; Aeternos speculari annos, mentemque suprema Exercere die: virides horum una salutis Cura trahet soles: lubricae sic flore iuventae Illaesam, Coelo hausta parat sapientia prolem. Non illam Cypria transfiget arundine mollis Pusio, despicietque tuos Cytherea capillos: Virginei crescunt tali virtute clientes, Ubere Virgineo pastus sic proficit infans. 17 Hac Caietano, mediae post aemula lucis, Fluxit ab Aurora pietas: hac crescere caepit, Postea quae virtus facta est heroa, papilla. Non ille ambigua: (studium puerile) palaestra Expetiit reliquos cursu superare sodales; Nulla illum levitas animi, nec ludicraEx: ludrica rerum Blandities, illum non perniciosa fefellit Charorum improbitas; cunctas hac Virgine cavit Insidias stella; cui tunc virtutis adultae Proposita tenerum formabat imagine pectus. 18 Nescio spectatos quae gratia maior ephaebos Provehat, innubis quam fixa modestia frontis; Haec Caietani laus est, qui montibus aequas Externis, infans scivit praescribere leges. Insurgunt imo motae cum corde procellae, Quas ratio fraenare nequit, vis clausa serenam Non patitur frontem, patulo sed fervet in ore Abdita tempestas, propriaque expumat arena. Corporis hinc motus varii, inconcinnaque fervens, Atque frequens rapit ora aestus: cum nescit habenis Mens uti, corpus pariter sua fraena relaxat: Moribus hinc levitas, pueris petulantia, quales Sola potest pravos cohibere modestia motus. Quod Caietano fuerit concinna modestae Nobilitas frontis, Dominae certissimus index Mentis erat, quae iure suos cohibebat herili Fraenabatque aestus: quibus ut puerilis abundat Mobilitas, quos crebra imae commotio flammae Acrius infestat; casta sic fronte docebat, Quod divina rudes regeret prudentia curas. 19 Aptius assuevit votis impendere tempus, Deliciisque leves firmare salubribus annos, Designans precibus certas puer aureus horas, Taliter expenso sugens pia gaudia Coelo. Ille etiam amotis repetens loca dissita turbis; Praesenti contenta Deo laxabat apertis Vota fibris: quo fine suum conclave decoris Indigetum telis, parvisque altaribus aptat. Sedulus hoc ardore puer signabat acerbae Aetatis flamma, quali tunc pene sepultos Divorum quondam templis face reddet honores: Fusarum momenta precum, exactumque colendis Caelitibus tempus, poterant praedicere multas Postea protractas curis caelestibus horas; Quas aetate gravi passim bis quattuor udis Votorum indulsit iaculis: et iusta precanti Clepsydra non deerat, gemini cum luminis aequa Crystallus lacrymis manans, prece currere caepta Incipiens, plerumque horas stillaverit octo. Quantus adornandis autem, queis liba sacrati Mysta litat panis, fervor resplenduit aris, Ignota Hesperiis non est ea gloria terris. 20 Postquam Palladiis aetas matura palaestris Admonuit, doctae nitendum ad culmina Cyrrhae; Non opus hic stimulis fuerat; nil scire, virilis Non passus puer, Aonii dulcedine tractus Nectaris, illustres in primo limine flammas, Eximiae ostendit mentis; primoque serenus Pulvere, venturae clarum dedit omen arenae. Iamque Stagyreos, pubes ubi strenua blando Non plus Aonidum plectro, sed vindice mentis Cuspide decertat, statuit decurrere campos: Iudicio gravis, et verborum insurgere vana Indocilis lucta, studuit demissior esse, Quam sapiens: elatae etenim sapientia mentis, Insanus tumor est, aegro qui vertice turget. Ac veluti vallis, laetis securius herbis Coelestes conservat aquas; vehementibus Euris Expositi, lugent sicci sine gramine montes; Non aliter demissa animi convalle receptae Indemnes sophiae manant foecundius undae. Ingenuas rara didicit feliciter artes Vi mentis Caietanus: velut omnia punctum, Sic puncto similis demissio permeat omnes Palladis, occlusos tumidis capitonibus, hortos. Cui dederat dignam morum laus inclyta palmam, Pallas Apollinea dixit quoque digna corolla Tempora: sic duplici, morum, sophiaeque venustam Laude, simul Caietani circumdare frontem, Doctiloquae petiit laurus geminata Stagyrae. Quem tamen ad leges Clero quia docta ferendas Advertit genitum Pallas; putat aequius istam Legibus attribui palmam; Sophiamque benigne Laturam id novit, si quod deferre probatis Debuerat decus illa comis, maiore Thienis Nominis augmento reddat non una Latini, Caesarei sacrique simul, prudentia iuris Mox celebrata petit Patavinae templa Minervae, Templa peregrinae nunquam non culta iuventae: Non magis hae Phrygio cantatae Antenore sedes Dedaleae quam sede Deae; quam Troicus olim Hostem habuit sanguis; Veneto nunc cuncta Leone Pacificante, ipso Troiae pro sanguine pugnat. 21 Hic Caietanus consuetae pondere flammae, Iustinianei studiis incumbere recti, Quaeque duplex Astraea docet, lucrata forensem Iura fabam, castam legum tentare medullam Solicitus pergit: cui ne civilis abesset Regula correctrixEx: corretrix iuris, speculumque videndi Lucidius recti; Patribus, fideique latinae Consona, Romulidum discit Decreta Solonum. Non deerat studio fructus; nam gnarus in omni Ad legis placitum, rixas componere causa, Ingenii summam retulit, summamque laboris Impensi laudem: cui ne sincera deesset Progenies virtutis, honor: celebrante laborem, Virtutemque, cita currente per aera fama, Sumit honorificam Patavina a Pallade laurum. 22 Talibus instructum proprii iam nominis alis, Maiorum propere decorum super alta volantem Culmina, commonitum Pietas hac voce lacessit! Caietane probas didicisse fideliter artes, Et Sophiae publicas traxisseex: ttaxisse ad faedera leges, Teque fatis culta lauros meruisse Minerva, Laudo simul gratumque habeo: minus evehit istos, Iuridica lauro signatos fama labores, Quam festiva tuo Pietas applaudat honori. Unum est, solicitae quod te perpendere mentis Conatu cupiam: lauro fortassis adepta, Palladio fingis positam tibi surgere ponto Aut Abylam, aut Calpen? curis est addita maior Meta tuis; minor ista tui finire latentes, Ingenii quae possit opes, est laurea: fidum Necdum carpis iter, quod te contingere finem Propositum iubeat, quali te nostra, nec ultra Ambiguum, tutela parat: prudentia Iuris Sola, gigantaeam segnis decurret arenam. Altior excelsae discenda scientia metae Restat adhuc: satis humanis exculta palaestris Pectora divinae fidei nutrita papilla, Ambrosios adeant supremae Palladis amnes, Ignotaque bibant sacros dulcedine rores. 23 Meta tibi Deus est, et Proximus: eia Thiene His toto te Marte para; compone disertis Theosophis solertem animum, coelestibus amplam Imbue dogmatibus mentem; certoque videbis Intuitu, quantum mundana scientia meta Proposita distat: superi, quam suadeo, regni Notitia, aethereis addit nova lumina flammis, Dilectum faciens minus ignorare Tonantem. Hic disces veluti generari ignara paternae Simplicitas mentis, prorsus nihil impare Verbum Natura gignat; veluti non duplice duplex Principio persona Deum producat Amorem. Hic disces veluti mutari nescia mentis Aeternae bonitas, causis procul omnibus a se Amotis totum ex nihilo formaverit Orbem, Angelicae, humanaeque indens, ceu propria menti Officia, immortale animis cognoscere verum. Inde scies primi crimen commune parentis, Et iustam culpae Nemesim; commune solutos Mortales prima per fata Theandrica noxa. Mirandum humane carnis, Verbique videbis Laetus connubium: simplex ut hypostasis ambas Nectat naturas; Hominemque Deumque profari, Quomodo communi possis idiomate, nosces. Hic Christi merita, et quales dat Gratia menti Humanae vires, velui septena favoris Per signa aetherei, Charitum coelestis inundet Pectora descensus: tum quo nos fine creatos Supremum voluit Numen, quo marte mereri Aeternas decrevit opes, quo tollere culpas Iudicio, statuitque reis quae vincula, cernes. Denique currentis vitae spes ardua quidquid Sperandum Coelo dictat, Coeloque videndum Proponit secura fides, licet abdita densa Nocte, tamen vere totum ista scientia pandit. Et licet a longe rerum hic videatur abyssus; Excessiva tamen quaedam est, vel limine primo, Ex rebus, speculoque Deum spectare voluptas. His ita perspectis summus tua molliet ardor Viscera: tantarum meditans mysteria rerum, Authoremqe Deum extolles, purisque calesces Ignibus; aeternoque petet pia flamma potiri Numine, terrenis solvi optatura catenis. Hinc bene cognosces qua proximus arte iuvari, Et pasci quo pane queat: sit pectore fixum Officiosa tuis erit ista scientia flammis. Excepit non vena libens documenta Thiene. Altius ista piae recolens oracula suadae, Nil anceps animi, totus coeleste quod audit Exequitur monitum: numeratque hac Pallade plures Scrutandis rebus naturae expertibus annos. Sic Deus agnoscens quondam praeclara daturos Exempla Heroas, mentem his conformibus auget Praesidiis: divina suae quos dextera laudis Instrumenta parat, donis praestantibus aptat Coelestes animos: opulentam aetatis in ipso Flore, Thieneae spondebant astra futuram Virtutis messem, quam tot coelestibus, una Humanisque dabant Charitum rorescere nimbis. Iam supremum illi probitatis fama ferebat, Doctrinaeque gradum, cum necdum abstersa, negasset Maturum membris vultus lanugo vigorem. 24 Sed Caietani laudatae illustre iuventae Produco specimen; charum deflerat acerbis, Iam Caietanus fatis cessisse parentem; Fortunaeque haeres scriptus cum fratre paternae, Is iuvenis, nec factus adhuc vir, caepit opimos, Munifica in Coelum census praemittere dextra. Mendicam non ille famem, nec corpora solum, Membrorumque reos solitus curare labores; Terrigenam pariter, partis melioris egestas Si premeret sobolem, proprio gaudebat ab aere, Subsidia aeternae petere opportuna saluti. Mox etenim ut vidit, Rampaci ruris aviti Agrestes animas, crebris non posse diebus, Liba procul positis accedere mystica templis; Crebrior incultos ut pasceret ara colonos, Unde animae peterent animam, construxit herili Argento, sacram vernis ruralibus aedem. Neve inopem Christi dos falleret addita nuptam, Dotales scripsit tabulas, quibus ille perenni, Duratura coli voluit Mysteria censu. Flamma Thieneae fuerat rudis ista iuventae. 25 Hoc lumen mirati omnes, constante futuros Omine signabant primis fulgoribus ignes: Tum taciti querunt, qualis se luce theatri, Utilis hic quondam pandet mortalibus ardor. Sed quem Christiadum, generosum fata parabant Casibus Heroem, Clero opportuna daturum Lumina primaevae fidei; properavit ad ipsum Christiadum caput, et fidei praetoria, Romam. Hic didicit qua laude fides, egeatque lacerto Quo pietas, morum squalet quo pulvere candor, Quo Patrum virtus vitio calcata prematur; Ut libatam oculis tam pulchro in corpore labem, Propitia exempli posset tentare medela. Summus Apostolica Praesul tum Iulius alter Eminuit specula, cui commendata Thienis Admissa est Latiae virtus penetralibus aulae. Iam Latius Praesul, iam Protonotarius ipse Audit Apostolicus: (solum primoribus olim Hic honor accessit ceris, nunc aulica lapsum Hoc luget fortuna decus: primaeva reliquit Lux protestantes: postquam Germania passa est Haereticos Protestantes, nec nominis illud Roma est passa decus:) prior ad maiora Quirinae Fata togae gradus iste fuit: nunc Aulicus esse Disce, pudor, verum, pietas, pro tempore solum Assumenda tibi est; alio pro tempore, mendax, Vanus, adulator fias, cui sola placendi Principibus sit meta tuis: prout expedit, ora Finge, nec extorris ratio te vellicet aequi. 26 Aegeo par Aula mari, quod mille procellis Fluctuat, optatoque prius quam littore sistat, Innumeras lacerat ponti inclementia puppes. Interea dum mille quatit praecordia curis, Suspirare suos portum iubet aula clientes: Per vada dum laeti multis infamia currunt Naufragiis, contempta illis discrimina signant, Immani dubiae fervere cupidine metae. Meta honor est, portusque simul, sed quo aulica raram Non laceram portu donat fortuna carinam. Dicitur Elysiis tota ambitione petitus Degere honor capis, Charitum quam plurima cingit Blandities; grataeque flabris ubi mollibus aurae, Omnem curarum tollunt venientibus aestum. Hic aulae suprema quies, hic meta laborum, Mille animis quaesitus honor: replet ille sereno Elysium vultu: hunc lauri, diademata, fasces, Pone iacent, veterum cerae, lituique togaeque; Exercentque auras tituli, celebrisque per omnem It rumor campum; dextramque ea fascina stipant, Quae tot votorum iaculis, vel tangere solum Ambitio terrena petit: maiuscula rerum Nomina, Pontificum mitrae, Tyriumque galeri, Purpureaeque decus chlamidis: tum denique sacrae Maiestatis apex, sedisque insignia, Claves. 27 Quae tamen Elysiis, augusta ubi fulget honoris Regia, adoratis exponat semita campis, Expediam: Elysios duplex via ducit ad hortos; Una minus calcata quidem, sed tuta, nec ullum Passa viatoris spolio gaudere latronem, Est via virtutis: crebris quae consita spinis, Obsita dumetis, rigidis asperrima saxis, Omnem etiam ambiti gustum quae frangit honoris: Inde est, haec rarus quod compita transeat hospes. Altera difficilis pariter via, dicta favoris: Aspectu iucunda quidem, qua molliter ipsae Incedunt Charites; dumis, spinisque carentem, Quam Cypris illaesa possit decurrere planta. Infidam tamen esse viam, crebrisque docemur Funeribus, raptoque viae praedonibus auro; Famae etiam fato; quibus et spes tollitur omnis, Elysii nemoris, tutumque ad prima regressum Otia privati, censent solatia, tecti. Prima via est spinosa quidem, sed gaudia mille Virtuti cognata tegit: patet horror ad extra Difficilis vinci; sed quod latet intus, amaenum est. Rectus enim, casta, quovis perfunditur actu Luce animus, pectusque suo splendore serenat; Subiectasque suo ridentem vertice nubes, Pectoris innubem virtus conservat Olympum. Altera laeta foris, sociae cui basia mille Affigunt Nymphae: patet exporrecta favoris Plena superficies, sed quod latet intus, acerbum est. Pectus habent curae, et quae est maxima cura placedi, Anxia continuo torquet precordia morsu. Est secura prior quem nulla pericula tangunt, Naufragiis ignota via, et sine Syrtibus aequor. Altera confractis tot puppibus horrida salvo Nec temone spei: totoque natantia ponto Littoribus lacerae mittunt fragmenta carinae. Immunis culpae prior est via, tramitis error Hic nullus, vigili virtus quam mente tuetur. Altera sed vitio gaudet; seu fanda secundent Sive nefanda viam, non est quod curat honestus Aulicus, obiectae modo sint ea commoda metae. Seria prima via est, et falli nescia, qualis Virtutem decet: at facilem movet altera risum; Huic totum ridenti etenim quia pendet ab ore Robur, inane labris postquam ridentibus astrum Defecisse vident, quae mens pendebat ab uno Risu, multiplices patitur delusa cachinnos. Tale est, augustas quod mox intrantibus aulas Occurrit bivium, quo primum haerere recentes Incipiunt animae: sed dum sua commoda librant Quam plerosque viam cernunt decurrere, tentant. 28 Hic haesit Caietanus, biviumque praealta Explorans animi specula, non simplice tritae Ingemuit terrore viae: et cui aulica laudis Ambitio, paenalis erat qui lumina fumus Sauciat, et quem dilecto prae Numine nullus Solicitabat honor; pro vana nominis umbra Hanc tentare, avidi maesta quam sorte Quirites Infamem fecere viam, deliria mentis Humanae, et tormenta aulae servilia dixit. Hic animo pendere diu praeclara Thienem Non passa est virtus; bivii nam laevus amaenum Monstrabat qui trames iter, virtute magistra Despexit; filumque viae laudabile dextrae Arripiens, partum vitio damnavit honorem. Hic signata licet raris vestigia plantis; Mox labiis, ea quod virtus impressit, adorat. Infestant hanc monstra viam, sed lumine solo Quae virtus Heroa domat: constantior aulae Occurrit levitas, quae verbis obvia prodit Compositis, fractoque inter mendacia gestu Officiosa tumet: (praebebit vocibus istis Indemnem te nulla fides:) facunda perorat Ut placeat: non quo pulchri fert aurea veri Semita, discretis linguam committit habenis; Sed quo mendacis vanus lepor abripit oris Incautas mentes, falsique tyrannide calcat. Hisque modis torquendo fidem, vis aulica credit Extorquere fidem: verum licet oderit aequa Illa tamen fidei est, stultos qua ludit amantes Hoc fidei externo seducta colore frequenter Aula strepit, damnatque suos decepta labores Nec fraudem experti sapiunt: res mira fatigat Hic etiam pendentem animum; qui credere Coelo Falsum dogma putant, certi fallacibus haerent Pollicitis: quin imo aliquod qui credere Numen Detrectant, quales atheos saepe educat aula, Illis, verborum fucis non credere, labes Est fidei: turgent ambiti melle favoris Aularum vespae, donec tumor improbus illis Viscera disrumpat: nec quod semel aula spopondit Desperare valent, ut nil a Numine sperent. 29 Ut veri hanc larvam, sobolemque inspexit Averni A patre mendaci, matre ambitione profectam, Expavit Caietanus: verbosaque monstra, Oris, inassuetis aulae, correxit habenis. Verba uno solitus vero, non lance futurae, Ut mos est, librare spei, sperataque linguae Falsiloquae, certa damnabat lucra ruina. Hunc probitas inimica aulae, communibus aulae Exemit studiis: quem si non, certa propinqui Utilitas, pietasque foro, vanisque solutae Plausibus immisit turbae; nullo ipse fugacis Illicio pompae, publico spectanda theatro Ora dabat: cuius puris ex moribus, ullam Decerpsit nunquam Romana licentia palmam. Inde etiam patuit, mentis qua is luce niteret Vaticanus olor, miscere nigrantibus impar Fontibus Angelicum pectus: socialibus ille Officiis nunquam tenuit, quos turpe notabat Colloquium Stygiam solitos potare paludem; Roribus aethereis, lympha quos coelite potos Ambrosios vidit ructare salubriter haustus; Quos animi pietas, castique innoxius oris Commendabat odor, iura in socialia charos, Virtutis stabili nexu poscebat Achates. 30 Sed quo praecipue statuit subsistere caetu, Accipe: non molli quo tempore Roma veterno Obruta, sydereos sorbebat parcius ignes; Coelica belligero servire coacta Gradivo Relligio, duros enses, galeasque sonantes, Pro Patrum vitta, et thuris tractabat acerra. Ut sileam reliquas morum male cauta ruinas Quas secum Bellona rapit; sopita iacebat Cum pietate fides, interque sonantia Martis Aera, parentalesque inter quas bellicus ignis Accendit taedas, nuruum lamentia suarum, Et lacrymas populorum inter, sua funera tristis Expavit, laceri spectatrix languida mundi. Hic tamen in publico rerum squalore refulsit Multorum privata fides; zelumque Latini Splendoris, sacros non dissimulasse Quirites, Indicio tunc caetus erat, quem nomine divus Ipse suo titulabat Amor: languebat in ostro; Postea sed Latio factus dignissimus ostro, Hic fervebat amor: te Sadolete, Caraffa, Contarene noto; te Bernardine Sabina Scotorum de gente (prius tamen addite signis Mysta Thieneis:) memoro, Romanus amictu Quos Tyrio vestivit honor: Giberte calebas Hoc Mathaee choro, ista Lippomane palestra Certabas; Veronensis duo clara tiarae Lumina: Coilius hic, hic Consiliarius arsit; Unde Theatinae votis flagrantibus ambo Accessere basi, primae pars una quadrigae. Hoc Dathus, hoc Crispoldus, et hoc fervore Latinus Emicuit; pluresque alii, glaciata Quirinae Quos intemperies urbis, sublimibus omnes Illustres titulis, permovit Amoris in ista Divini orchestra, flammis caelestibus uri. Caietanus huic augendo heroa dicavit Pensa Sodalitio, quod toti insigniter aulae, Et morum exemplis, fideique calore reluxit. Hinc reliquos etiam caetus pro mole futuri Elegit socios, quos ad revocabile vitae Culmen Apostolicae non designabat inani Consilio: quae socordi lucescere Clero Lumina debuerant, alio non aptius igne Accendi, solo quem Numinis igne putavit.

THIENEIDOS LIBER SECUNDUS. 1 Iam Caietanus genti praefulserat ardens Romuleae Sydus; Latiaeque probaverat aulae, Bisgemino solidam fervere cupidine mentem; Nempe Dei, trahit unde suos quoque proximus ignes. Ille manus etiam sacro signatus olivo, (Praesbyterum quod chrisma creat) pro more perunctis Adscriptus mystis, occisum ab origine mundi, Aeterno Authori iam rite litaverat Agnum; Cum patriam repetendi animum, novus ima fatigans Adiecit fervor. Lucis pertaesa Latinae Pectora, bullatas aulae ridentia pompas, Nil vacuus pestringit honor: syncera latere Affectat virtus, plaususque abiurat inanes. Ut primum optati reditus sibi facta potestas Romulei fuit ore Patris, Laurentibus oris Excedit laetus; nunquam laeta unde recedit Ambitio; prius Assyriae nisi murice telae Ardeat, et primo rubeat vicinior ostro. 2 Aula Palatinos servat Romana clientes, Fortunae spe quemque suae: si nulla fatigent Maioris te vota gradus, vel sordidus auri Absit amor; pictasque suas extendere flammas Si cupiat; nihil est quo se levis efferat aulae Gratia, nec charum teneat qua fraude clientem, Invenit. Umbrosis veluti cum spartea syluis Retia venator, nil fata timentibus aptat Viventum gregibus; timidos felicibus ille Insidiis cervos, leporumque imbellia vexat Pectora; sed positos praedis terrestribus, altae Transiliunt Aquilae casses: funesta Thiene Evasit paribus Latii ludibria pennis. 3 Ut patrium tetigit limen, sibi protinus omnem Interdixit, opum suadent quem commoda, fastum; Et sua qua posset pietas sudare palaestra, Sedulus expendit: Patriae mox civicus illi Occurrit caetus, sanctus cui Dalmata Doctor Dat nomen; quem non proceres, nonulla colebat Nobilitas; sed demissae concordia plebis Formabat fuscum claro sine sanguine corpus. At Caietanus, cui nil sublimius alta, Nil maius virtute fuit; feliciter illas Quas genus, et stirpis quas lux produxerat umbras Transiliens, vocesque hominum surda aure coercens, Hanc exercendae menti delegit arenam. 4 Amplum hic virtuti stadium: demissio primo Pulvere certavit: Latiae flos candidus aulae, Officio Praesul, generis splendore per omnem Cognitus Hesperiam, non una Pallade clarus, Iungi plebeis tot dona sodalibus orat. Istane virtutis sunt praemia, rostraque laudis Caietane tuae? debet sua vellera Sidon Tali animo; tu plebeis immixta lacernis Internae pretiosa premes ita pignora gazae? Quo maerore domus, cuius decus inficis, istam Percipiet cognata notam? si caetibus ardet Ille piis, dicent: paribus sua nomina fastis Scribat, ab antiquis quibus est pia gloria ceris. Ignavum te fama canet; tibi inesse nec unam Sanguinis heroi, dicet rea nuntia, guttam. Ipse tamen nec mendacis convitia famae, Non agnatorum questus, nec vana loquacis Extimuit vulgi dicteria; fervidus ista Crudelem mundi fastum compescere lucta. Illius constante rudis plebs excita voto, Hoc signis mirata suis accedere lumen, Totos laeta sinus pandit, gremioque Thienem Optati recipit caetus; cui fluxit ab isto, Divini cultus maior Tyrone cupido. Coepit enim plebs illa novi stimulante sodalis Doctrina, sacras iterare frequentius aras; Panis ut aetherei, fuerat cui pene synaxis Annua, vel summum triplex sancita supremis Temporibus mensa; aspexit post saepius una Hebdomas, in viduo panis candore biformem, (Nam servi formam formae coniunxit herili,) Pro Vicentinis substare sodalibus Agnum, In dulcem cunctorum animis flagrantibus escam. Tunc Caietanus prompta suspendere suada Devotas solitus mentes, urgebat ab ara Susceptas augere faces; conceptaque vitae Semina coelesti morum propellere fructu. 5 Inde fuisse patet, modici quod clausa sacelli Sedibus angustis, veluti tumulata catervae Vulgaris probitas, postquam fervore Thienis Promicuit, tectis haerere prioribus impar, Addi plura suae petiit gymnasia flammae. In domibus queis morbi habitant variaeque malorum Humana exercent, perimuntque ubi corpora pestes, Adlegere suis inamaena cubilia curis; Soliciti Caietano praeeunte sodales, Obsequii genus omne reis impendere membris. Insanabilium qua se statione dolorum Explicat improbitas, largo faetore fluentem Vix non ore sequi saniem, linguaque mephitim Sugere, divini calor impellebat amoris. Quos Augustanos dicunt hac urbe penates, Morborum sedem, generosus adibat iisdem Officiis caetus; qui decumbentia prompto Corpora subsidio, dapibus, monitisque fovebant. Talibus inventis sese super astra ferebat Caietani ardor, qui ne sibi viveret uni, Amplecti reliquos docuit pia pensa sodales. 6 Post ubi morbosa fluxissent gymnade plures, Naviter impensi curis insuavibus anni, Non sperato iterum patriam, charosque reliquit Discessu socios, Venetamque immigrat in urbem. Sed quali patriam, veteresque reliquerit aedes Consilio, Venetosque adiit quo Numine, pandam. Virtutis stadium multarum errore viarum, Infestare solet Stygius, qui nostra procurat Damna canis; facilesque probis quoque mentibus orcus Insidias, hoc hoste parat: sua retia rarus Numinis evadit cultor: nisi provida syrtes Pectora, solertis caveant temone magistri; Vix dabit illaesas pelagi fallacia puppes. Haec quoque solicitum tenuit laudata Thienem Cura: suam dubiae ne tempestate procellae, Luderet incautam Ditis vesania mentem; Experti rectoris opem, quo praeside posset Currere felici, vitae per lubrica, planta, Strenuus admisit; proprii cui subdidit omnes Arbitrii motus, animaeque remisit habenas. Libertina etenim quamvis innata cuique Fraena regat ratio, vindexque coerceat aequi Flamma reos aestus; crebro tamen omnibus impar Motibus, a vera morum deflectit amussi, Cum proprius, ficti delusus imagine veri, Praedominatur amor, pravus consultor honesti. Hinc Caietanus proprii ne damna subiret Arbitrii, pleno cuidam se iure regendum Commisit mystae, quem commendabat Iberi Ordo patris, cuius noctis sub imagine mater Eniti sibi visa canem, qui luce rotatae Ore facis totum radiis impleverat orbem. Protinus agnovit, se subicientis alumni Virtutes hic mysta sui; cui maior in imis Qui latuit, mentis, patuit, penetralibus ignis, Quam capiat natale solum: Vicentia tantis Aequam materiem non est potis addere flammis. Atque suis maior dum quaeritur area palmis, Occurrunt Veneta extremis exercita semper Tecta malis, celebres spondis fatalibus aedes; Digna palaestritis insignibus area, quales Terrenis nudos affectibus, aptat olivo Coelesti divinus amor: quos ulcera, pestes, Pus, sanies, et morborum non una mephitis Mirantur secum invicta confligere lucta. Quod spectata etiam lucro maiore probari Posset ibi populis pietas, migrare Thienem Natali tellure monet, patriaeque penates Mutare Adriacis, cordis iubet arbiter undis. Nil contra opponit: summi ceu iussa Tonantis Amplectens, animae electus quae oracula censor Exposuit: miserae mox cuncta domestica plebi Auxilia indulgens, propriis res usibus aptas, Egregium turbae spolium dispersit egenae. 7 His vacuus, subito Venetae se credidit urbi; Quam tali fervore petit, cui Nereus ipse Cedat, et aethereis cedat Thetis aemula flammis. Nereides Venetae quibus est ea Regia curae, Quam vitreis fundavit aquis, tutoque locavit Gurgite pax, et honor, sapientia, copia rerum, Nobilitas, robur, procerum tranquilla potestas, Maiestas, populique fides, industria, candor, Et pietas regni tutrix fidissima vestri; En vera Adriacas pietatis imago per undas Fertur, et in Venetis figi petit aedibus hospes, Ut patriae, Thracem fortasse timentis Erinnym, Promoveat veteres, populi pietate triumphos. Excipite hoc patriae sydus, radiosque serenae Libate Aurorae: lucem quam nobile fundit Pectus, Bistoniae lux est contraria lunae. Insanas acies, Aegei barbara ponti Carbasa, funestam populis portantia cladem, Aetherea nullus pietate potentius ensis Dissipat: ista tuo tutissima tela Leoni Fert Caietanus: pietas secura duellat, Damnaque lunato parat opprobriosa tyranno. 8 Urbs ea Bistonii concussa timore Gradivi, Illius Rhodias audivit territa palmas, Latius Ismariae cornu protendere lunae; Seque peti timuit, cuius vicina furori Prostabant, lota aequoreo duo gurgite regna; Cyprus, et Aegeae tellus Minoia Cretae. Thracum crescentis sed ne terroribus astri, Maesta fatigarent pavidi praecordia cives, Occurrit Caietanus; bellique minacem, Votorum iaculis docuit restinguere flammam. Extemplis, verbisque pius popularia Rhetor Pervasit corda, et qualem Bizantia cladem Cornua, quam Rhodii flammam ostendere triumphi, Dispulit attriti supplex facundia vulgi. Adriaci Heroes, quantae sit vestra Thieni Prosperitas, Urbisque salus, et gloria curae, Quod vestri videre patres, et sera videbit Posteritas: et vos ipsi spectatis amicae Praesidium dextrae; vestris nam puppibus ille Tutor adest, vestris animis dat robur, et armis Thraca premit vestris: cuius non vile tulistis Indicium; Caietani cum luce Pelasgam, (Praesentis quae prima fuit victoria Martis) Prostratam vestris vidistis Leucada signis. Ille, sequens etiam vestris cum viribus annus Argolidas premeret, Thracum obstatura fugavit Agmina, luce sua; cum vos hostilibus idem Ditaret spoliis: contra bis millia quinque Bistonidum, cum nec vestrum bis mille fuissent, Praeclaram Venetis laurum dedit annuus armis. Vester id agnovit grandi pietate Senatus, Decrevitque diem; totius solemnibus Urbis Auspiciis, quo Bistoniae spolia ampla Dianae Propitiam statuit sacrare Thienis ad aram, * Augustum Martis signum, Caudasque minaces, Caudas, Ismarii Labarum fatale Gradivi. Vestra secundavit duplici qui bella Thiene Caudarum spolio; veluti prolixa ferocis Cauda est finis equi; bello dabit ille secundum, Deposito duplici Caudarum pignore, finem. 9 Ast ubi solicitum pietas tenet ista Thienem, Laurentes iterum cordis iubet arbiter oras, Romanamque urbem petere: is mandata magistri, Non aliter quam si Coelo signata tulisset Angelus exequitur, constans decreverat omnes Qui motus animae electo substernere mystae! Demissae specimen mentis, propriique subacti Prodigium sensus! qui iam felicibus auris, Solvebat solida virtutum puppe, gelatum Culparum pelagus, vultuque annosa fugabat Monstra, reversutis vix prima ad limina noxis; Praesidis imperio meriti fastigia fundat; Cui sola inceptum, praeerat quae motibus imis, Sistere relligio poterat consoria cursum. (* Actum anno 1685. die 12. Septembris.) Eximiae menti licet hinc humana negasset, (Talpa ad divinum lumen:) prudentia laudem; At novit Caietanus quam fortiter omnes Sustentat virtutum actus, illustrat, et ornat, Arbitrii domitrix proprii submissa voluntas. Mergitur in vitium virtus, ea quando relicto Praesidis imperio, Icariis vult surgere pennis. Ac velut hostiles bello lacerare phalanges, Materia est laudis; quod si Ducis edita pugnam Iussa vetent, reus est, properat qui ad proelia miles. Amittit non iussa suum victoria nomen. Victor erat, vetitis iuvenis nisi Manlius armis Pugnasset, quemque intrepidi vigor extulit ensis, Depressit vetitum patris; cui bellica grandes Gloria spondebat lauros, patris ira cupressos Erexit, natique scelus mucrone piavit. Interdum generosus ovat sine sanguine pulcher Imperii facilis miles: velut ille, prehensum Cum gladio peteret, iugulo iam proximus, hostem, Opportuna cava mox ut fuit hora receptus Significata tuba, dextram, gladiumque repressit: Qui melius, tulit, esse hosti quoque credere vitam, Iussa Ducis monitas quam detrectare phalanges, Et vetitum hostili satiare cadavere ferrum. Non aliter Caietanus, cui pectoris omne Subdidit arbitrium, Mystae demissus obedit. 10 Roma tuis iterum sese nova montibus infert Lampas, Apostolici faenus factura talenti: Maior ut in modio lateat lux prodit ab undis Adriacis, sacro Latium quae vestiat igne: Excipe Roma istam, non quam sudaria celant, Ad pia lucrosam reducem commercia gazam; Sed qualem media fulgere videbis in urbe, Unde sacrae fieri poterunt lucra grandia mensae, Coeleste internis cumulantis amoribus aurum. Hic subito veteris petit Oratoria templi Quo divus fervebat amor: fugit antra Cyclopum Lucens, aeterno decoctum sole, metallum. 11 Cum sua bis quattuor non multum excederet aetas Lustra, ruinosum cupiit componere Cleri Exemplo constante decus, quo fine vetustam, Pectore versabat Cleri producere normam, Quem pietas, rerumque hilaris contemptus, in unum Formaret corpus, votis quod Roma ligaret. Pectoris arcanum lumen, Coeloque receptum Quo cautus iaceret semen, formamque futuri Detegeret Cleri, dubius non haesit, amicum Ut primum occurrit pectusque fidesque Carafae. Iste Theatinae Praesul dignissimus urbis, Cuius Roma fidem, robur, zelumque tuendae Supremae Sedis, profligandaeque talentum Haereseos, multaque instructum Pallade pectus Mature inspexit, quando florentibus annis Censuit et mitra dignum, Missusque Britannae Praeclarum Latii lumen resplenduit aulae. Dignus supremo Romae cui postea Mystae, Incesti regis post funera, postque sepultum Henrici nomen, regnante patri impare nata, Ad lumen fidei, heu modicum! vitale reversus Oscula adoratis pedibus deponeret Anglus. Tot titulis insigne caput, cui stemmatis ingens, Virtutum meritis cessit maioribus aura, Accassit Caietanus; quem pone latentem Primum deposuit flammam, sic orsus amicam 12 Affari mentem: scis illustrissime Praesul. Corruptas teneat qualis vesania gentes, Nostraque fatali ploras vitiata phrenesi Tempora; iamque homines ratio, iam vera reliquit Mortales probitas: nullumne infraenibus ausis Auxilium superest? morbos qui tollere curat, Morbi opus est cusam perimat; qua sospite, fractis Nulla potest umquam labes excedere membris. Nec, reor, ignoras quae se praesentibus offert Caussa malis; excors Clerus quem publica morum Arguit improbitas, vitaeque licentia foedat, Impura similem sibi format imagine plebem: Cuius ab extemplo, proprios quia subdita mores Ducit ovis, lupus evadit, cum praeside spectat In pastore lupum: Clerum rediviva reformet Si pietas, arisque sacris si certa priorem Regula restituat cultum, non vana serenat Spes animum, quod correctis pastoribus, aegrae Et culpis lacerae stringent sua vulnera gentes. Nunc ego quod tanto medium reor utile damno, Percipe: si veterem primaeva ab origine Clerum Quis revocet, caetuque novo monumenta vetusti Exprimat ardoris, sperasne salubre futurum Corrupto id speculum Clero, quo propria cernat Naufragia, aspiciatque suas hac luce ruinas? Unde revelatas quando cognoverit error Communis maculas, et Cleri munia, vivum Suggeret exemplar; stimulis praesentibus acti, Et poterunt proprias luce hac extergere labes, Errantemque gregem virtute accendere mystae. Nam proprio morum plebeia colore sacerdos Pectora depingit: purgati gloria Cleri Est eadem, quae esset purgati gloria mundi. Haec an vera putas? quo subsistente, Caraffa Respondet: plane esse scias sic ista Thiene Indubitata mihi, nostra ut te mente loquutum Esse putem; patuisse tibi reor abdita cordis Sensa mei: sic ipse ream dum volvo fluentis Aevi duritiem, tacitus persaepe resolvo, A Clero hanc saevire luem, cui fluxa voluptas Omnem coelestis vitae proscripsit odorem. Sed quod proponis suave est, validumque relatis Praesidium aerumnis: quando o descendere pronis In columem commune viris, hoc Sydere lumen Aspiciam? votum quando concurret in unum Formatrix veteris turba optatissima Cleri? Spes desiderio minor est, leviorque: reponit Tum Caietanus: lumen quod fluxit ab astris Haud vacuum est: hilari mox subicit ore Caraffa: O utinam scirem, lumen cui tale dedissent Sydera, concepto cuperem comes esse calori, Argueremque pia Clerum novitate: Thiene Excipit: in medio positus splendore Quiritum Qua luces pietate sat est; exempla sequuntur Virtutis mitrata tuae fastigia: perge Romuleis probitate ista lucere tiaris. Sed mea qua cupiat tenuis sudare palaestra Sedulitas; librata diu, Coeloque petita Consilia exponam: Clerum formare recentem Est animus, qui primaevos, quibus una fideles Mens fuit, officiis et paupertate sequatur, Lege pari, paribus votis, nec dispare rerum Fluxarum, data nulla quibus solertia, cura. Hic expecto tui, Praesul lectissime, lucem Iudicii, num dicta probas? praestoque Caraffa: Dicta probo, sociumque volo me iungere flammis Caietane tuis: hoc est quod saepe quieta Mens agitat, spreto Clerum componere Mundo. Caietanus huic: mea quod, dignissime praesul, Vota probas, satis est; nostrae qui lumen opacae Immisit menti, caeptis dabit utile nostris Auxilium Deus: adstringi sed legibus optas Tu quoque propositis praesul? reus Urbis, et Orbis Arguerer, quando imprudens tua vota probarem. Sanctum carpis iter, siste hic; nam conspicit alto Virtutem quam Roma gradu, publicaeque saluti Propitiam, modicis privatam degere tectis Non patitur: talis mene ergo, Caraffa subinfert, Caietane, putas animi, qui aurata Latinae Vincula non valeam, nolimque exolvere pompae? Tecum pauper ero; paupertatemque tiarae, Et pastorali virgae praeferre, rogatus Clemens posse dabit. Sed et his immobilis haesit Caietanus adhuc, nec vota audire Caraffae Sustinuit: cui ille: meos si spreveris aestus Caietane, aequum cum iudicis ante tribunal Venero supremi, de te querar: atque locatis In terra genibus, socium ne desere, moerens Ingeminat. Flexit dubium vox ista Thienem; Qui genibus pariter positis ait: inclyte praesul, Te mihi desertum poterit lux dicere nulla. Tum se fraternis stringunt amplexibus ambo: Erumpens etiam lavit pia lacryma, Turris Fundamenta novae, quae semper ovantia promet Haereticas contra, fidei vexilla, catervas. Expressis vultu lacrymis, non sanguine, muri Immaduere isti: fraternus moenia tinxit Dum tibi Roma cruor, magno maerore Quirinus Nascentem affecit genitor; tibi lacryma muros Quos posuit, fideique tuae novus Ordo locavit, Ad tua complexa es gaudens solatia, Roma. 13 Ut primum iunxere animos flagrantibus una Incumbunt studiis, veterum nova surgat ut ortu Felici patrum soboles, caetuque recenti Primaevum referat, vitaeque et munere Clerum. Sed quia sacratis non est fas ponere mithram Praesulibus, positoque pedo deflectere coetus Ad iuga claustralis, veteri nisi rite soluto Connubio, summae liceat sibi munere mithrae; Talis Apostolica fuit expectanda Caraffae A sede extincti nexus, votique facultas: Quod licet initio, sine spe prope fecerit ingens Fama viri; fierique istam non passa rapinam Roma sibi, iam pene reas damnare Caraffae Orsa faces: sed distracti praegrande talenti Speratum faenus, Cleri quod tota rependet Posteritas, dubios patuit flexisse Quirites. Tunc nova bisgemino emersit fundata parente Relligio: Caietanus felicibus author Consiliis, socio facit hoc commune Caraffae, Esse decus; queis vota aether, et Roma secundat, Vinculaque immoto firmat solemnia nexu; Procidui sacrae Matris cum Virginis arae, Praesulibus Latiae subiere stupentibus aulae, In Vaticano iuga relligiosa sacello. 14 Interea scissum stygiis vitiaverat Orbem Pluto dolis, grandique rotans ea saecula motu Obruerat tumidis rabies lethaea procellis. Pestiferum vomuit styx immansueta venenum, Impuram emittens Martino authore mephytim: Is Martinus erat; sed non Martinus is ille, Quem chlamys aeterno decorat divisa trophaeo; Is Martinus erat, passi a quo tela Tonantis Divisa infami fuit inconsutilis ausu. Teutonicas primum Styx haec invaserat oras, Post etiam Ausonias ea serpere coepit in urbes, Quas libertatis larva peregrina volebat Fallere Relligio: multis haec visa probari Aurea libertas; libertas ferrea dicam, Cui Brontes, steropesque et nudus membra Pyracmon, Formabat stygia duras incude catenas. Quis modo vesano occurret Podalirius orbi Ut serpens virus medicis exterminet haerbis? Nunc Amythaonii cuperem generosa Melampi Pharmaca, stultiloquam docti curare phrenesim: Ferte modo, tribuit quales Epidaurius undas Morborum domitor: sed proh dolor! ista reposcunt Vulnera maiores, quas unica sydera norunt Mittere suppetias: non hos domat unda furores, Opprimit atractum panacis nec id herba venenum. 15 Tempus erat quando ventorum praepete penna, Altitonans pigram fuerat delatus ad Arcton; Atque Lycaonium qua cardine volvitur astrum Preteriens, volvit stellatos visere campos: Inde etiam tenuis punctum dum conspicit orbis, Corruptas cernit sacris obsistere terras Ritibus, inque feros sensim concedere mores. Rarus honor fuerat superis, vix ara Tonantis Puro thure calens: perversis moribus aequas Calcatas vidit non posse resurgere leges. His visis rutilam vibrans Astraea mochaeram, Augustum accedit Numen, quam pone severa Adstabat vindex, et quae decreta Tonantis Exequitur Nemesis; quarum prior orsa supremum Affari Numen; paenis ultricibus, inquit, Nunc opus est; orbemque reum, iustissime rerum Arbiter, aequa tuae premat est opus ultio dextrae: Nec mora sit paenae, nisi plura audere superbos Terrigenas, pluresque sequi sine vindice paena Expectas culpas: animis brutalibus aequat Mortales scelerum feritas: non restat inausum, Vel quod mortales pudeat committere crimen. Dixerat haec Astraea; ensemque armata parabat Ultorem Nemesis; sed iusto adversa furori, Sic Pietas est visa loqui: pater optime Mundi, Terrigenumque sator, cuius sapientia tantum, Quod fecit, conservat opus, tua supplice vultu Ora peto, iustamque tui spontanea regni Et virgam veneror Pietas, et culmen adoro, Quas Astraea Soror tulit indignata querelas, Atque hominum, dixit, saevis matura flagellis Probra; gemens, ploransque tuli; non nescia, culpas Terrigenum ultricis Nemesis tormenta mereri, Atque tuam, scelerum cumulata piacula iustam Proritare manum, dignasque accersere poenas; Sed tua quam suadet Pietas, pater optime, mitem Indue suppliciis mentem, cui gloria maior, Conversa in veniam poterit consurgere paena. Flens equidem video quas debeo moesta fateri Terrigenum noxas, quibus irritata flagellat Mortales Nemesis; veniam sed terrea lapsis Poscit conditio, quorum sincera priores, Quas culpae dederant, curat Metanaea ruinas. Pulcrius est, si quod vindex Astraea locare Debuerat, Pietas paret exaudita trophaeum. Cerne virum qualem praesentis postulat aevi Improbitas (Vicentina natum urbe Thienem Indigitat) nutricis ego cui munere functa Formavi propriis generosum heroa papillis: Ille meo innocuos quos suxit ab ubere rores Moribus ostendit; populis lucere serena Virtutum face, vox populi iam firma recenset. Tale ego pellendo terris paro lumen Averno. Dixerat haec fervens Pietas, retulitque precatus Laeta sui faciles placato Numine palmas. 16 In Caietanum mox ut sua lumina flexit Terrigenum rector, cernit pia pectora sacris Urgeri flammis: virtutis amore calentes Miratur vultus, puri suspiria cordis Auscultat: tum quas Erebo, quas ille trifauci Fabricet insidias, invisaque bella molosso: Tum stupet aethereae sedis quo ferveat aestu, Avulsumque solo superum deploret honorem; Cedite, tunc inquit, poenae quas debita suasit Ultio: non Nemesis modo, non Astraea flagellis Hic opus est vestris, Pietas augusta triumphet. Phaebe nite meliore coma, radiate sereno Sole dies: cerno invictum praesentibus aptum Casibus Heroem: video velut ille calentis Erigitur spe multa animi, spondetque rebelli Insidias moliri Erebo: nova castra figurat, Intrepidoque novum meditatur robore Martem. En veluti in pulchras animat proclivia pugnas Pectora, tartareas debellatura phalanges; Ille pios ritus sanctas revocabit ad aras, Coelicolisque suum, Ditis livore sepultum, Restituet decus: hoc morum censore, superba Cernet humus qualis summum reverentia Numen, Templaque quis deceat nitor: hoc authore videbit, Qua sacra tractari poscant mysteria flamma. Sincerum Clero sese pietatis avitae Proferet exemplar; quo directore priores Incipiet mortale genus sarcire ruinas. Illi (unde et virtus, et morum affulget honestas) Prima reformati tribuetur laurea Cleri. Italia hic faustis, tibi non speratus Achilles Advenit auspiciis: et tu Tyrrhena suorum Gaudebis fieri decorum, laudisque theatrum Parthenope, aequoreas inter pulcherrima nymphas. Quam Veneta excipiet vim luminis Amphytrite! 17 Caietane suis iam te nec viribus aequet Monstrorum Alcides domitor, cui Cerberus olim Tergeminus cessit: cedent tibi tartara, cedent Impia vaniloqui terrarum monstra sophistae. Iam video tibi mille parat victoria palmas, Mille trophaea notat; cuius iam extrema minantem Praesagit domitum signis victricibus orcum. Iam decet Heroi tanto sua quisque Deorum, Non gravis assurgat plenis dare tela pharetris: Conscia Phlegraei det Iupiter arma triumphi, Qualia Trinacrio referunt fabricasse sub antro Vulcanum, summo divorum utenda satori: Det trifidum fulmen, quo fulminis igne tonatem, Astripetas perhibent Coelo exturbasse gigantes. Det gladium Mavors: illum Bellona nitenti Casside, praestantes ludunt cui vertice cristae, Condecoret; sacrumque vorax ne peforet ignis, Aere laborato pectus thorace recondat. Illi Gorgoneo horrendam capite aegida donet Pallas, terrifico quo olim munimine septa Iverat Iliacos expugnatura penates. 18 Audiit armorum Pindo cantata Thiene Nomina: et eludens armati tela Gradivi; Vertice cristatam librat, plumisque trementem Delectis galeam: videt aurea tela Tonantis, Innuptaeque stupet donum auxiliare Minervae. Istane sunt, stygius queis caeditur arma tyrannus, Haec Acheronteas, inquit, pro strage phalanges Tela dabunt: immortalem quam splendida laurum Cassis habet? quales pariet lorica triumphos, Ferreus aut nullo thorax penetrabilis aere? Qualis erit, quam docta tua victoria Pallas Aegide promittis? rident has horrida curas Tartara, Gorgoneos styx non lapidescit ad angues. Certandum est animis: nec quo munimine corpus, Quove calens pectus ferrato umbone tegatur, Consilium capio: nuda meus hostis arena Fundetur, nudus pugnabo, hostilia nudus Agmina convellam melius; pauperque feroces Aptius aggrediar turmas: nil tela, vel enses, Nil teretes prosunt clypei, volucresque sagittae: Nuda peregrinas tolerabunt pectora luctas. 19 Hic ille ignitos tollens ad sydera vultus, Tu IESU mea palma, inquit, tu sola triumphi Et ratio, et robur: clypeus tu, non mihi qualem Bellipotens dederat Pallas, quem Gorgonis, atri Terrificum fecere angues; clypeus mihi, qualem Terrificum stygiis reddit metuenda catervis, Crux tua: tu telum concedes, quale cruentus Golgotha, fatali telum admirabile dorso Sustinuit: felix rudis armatura strategi ex: stategi! Non aliter quam cum bello se accingeret olim Iesseus iuvenis, tenero cui rufa ex: ruffa ( ili: russa)? nitebat Vertice caesaries, multis ex millibus unus Ausus procerum puer impugnare gigantem; Sublato communis enim discrimine pugnae, Provocat adversa secum confligere lucta, Electum hebraei pugilem de robore Martis, Ense Philisteus Goliath protectus, et hasta, Piniferum simulans ingenti corpore montem. Hic adversa metu perterruit agmina rumor: Nec fuit elato qui sese opponeret hosti: Hoc solum hebraea inventum rude pectus arena; Carneus immani quod non exterruit Othrys Fronte, nec intrepidae pugnax formidine dextrae, Obriguit pastor; cunctisque paventibus, unus Comprimere hostiles animo non defuit ausus. 20 Nec mora; magnanimo, armorum opportuna supellex Affertur puero: cui protinus aenea pulchris Aptatur lorica humeris, et casside vertex Cristata tegitur, lata seque aegide munit. Regius egregio iuveni concreditur ensis: Hastam dextra capit, qua aeterno concidat hostis Opprobrio; monstratque hilares ad praelia vultus. Cumque ita monstrosum gressus tentaret in hostem Iesseus iuvenis; nolo me talibus, inquit, Illaqueari armis: socii haec deponite; funda, Et lapide, et Domini prosternam nomine, quisquis Carneus ingenti quem terra effudit abortu, Ille Philistaea adfuerit statione colossus. Sic Caietanus terreni insignia Martis Despicit; et nudum pandens in praelia pectus, Egreditur, campoque pugil se sistit aperto: Arma tamen capit, arma tuis non visa triumphans Roma plagis; quae non Sicula sub rupe Cyclopes, Sed Cruce pendentis fabricata foramine Petrae Divinus formavit amor: namque ille cavernam Maceriae subiens, Crucis ex incude (quod audax Nesciit Alcides) sublimibus apta trophaeis, Felix arma tulit; quibus ille effronte tumentem Fronte, queat stygium victor truncare gigantem. 21 Permeat interea infernas hic rumor in oras, Turbavitque novo Plutonia regna tumultu. Impius hic densa residet caligine princeps, Atra cui faetens solium fuligo venustat: Sunt solium flammae, circum fax ignea; sed non Fax potis obscuram quae sit depellere noctem; Sed potius rutilae lucem obscurare diei Qui potis est ignis: sic atra superbit iniqui Regia Plutonis: candenti pone columnae Horrendum aere micant: tremor est vidisse minaces Utraque ignivomos adstare e parte dracones. Sparsa pavimento intortis stat plurima spiris Vipera; plurimus hic exertis sibilat anguis Faucibus, impuraeque ornat laquearia flammae. Hic portentifico nimium squalore verendus, Sex ferrugineis gradibus sublime tyrannus Erexit solium; stravitque tapete nefandum Nocticolore thronum, circumque aulaea locavit; Sed non quae solers aulaea paravit Arachne, Aut phrygiae pinxere nurus; hoc principe dignam Materiam, lethem stygiam potantibus hircis Avulsit, quorum saetentia vellera, longo Tempore conservans Erebi regina triformis, Nere dedit Parcis, pretium non vile laboris Pollicita; insignis positaque coronide telae, Hoc regina suum decoravit munere regem. 22 Hac igitur Ditis ferus, umbrarumque tyrannus Maiestate tumens; piceis Acherontis ab undis, Quae sibi transvecti retulerunt praelia manes, Quas novus insidias Erebo descripserit Heros, Audiit: et perculsa gravi tenebrosa timore Curia, tartarei timuit dispendia regni. Tum pater umbrarum: capiendum quale putatis Consilium stygiae proceres, quo vestra ferantur Arbitria? o fidae semper mihi tale sorores Eumenides prohibete nefas: vestro impius astu Concidat, imbellis qui spe iam devorat hostis, Pacificum Stygis imperium: vos seria calvo Sollicitae technis Divae date iussa Charonti: Ut quando lethaea ruent ad littora manes, Queis vita exutis Stygiam transire paludem Mens fuerit; quae bella fremunt, quis perstrepit hostis, Sedulus inquirat, nobisque inimica tyranni Consilia, et tanti referat praeludia Martis. Nec mora, Tisiphone furialibus ebria flammis, Ad mandata novas sumit Plutonia taedas, Accensura animos, quorum fatalia Diti Consilia, invisum ducunt in tartara Martem. Ocyus ut dirae teneant sua vota sorores, Irritant rabidos qui stant pro crinibus angues, Alternisque acuunt odiis: fluviique iacentes In ripa, spumans atras qui volvit arenas, Letiferum potare iubent e Dite venenum. His armata malis princeps non vana sororum Tisiphone, primos Lethaea ad flumina gressus Dirigit; huic reliquas nectit par ira sorores, Missuras animis Stygios hostilibus ignes. Ut ventum ad flumen, navo dant iussa Charonti; Bellica venturi ut doceant discrimina manes, Laeva quis intrepidus diri movet arma strategus. Mox vacuis illae ventis inimica daturae Tentamenta, nigras iactare per aera taedas Gaudent, et colubris caput implacabile versant: Adversoque alacres, ubi fors concesserit, hosti Talibus immites statuunt occurrere signis. 23 Interea Pluto, terrae cui lumine flammae Erumpunt, aptoque furens, surgensque camino Ignis, aceba refert inimicae incendia mentis, Innatamque vomit rabiem; spumantia nigris Torquens ora labris, inquit, quae tanta cupido Sollicitat nostros per tot discrimina fasces? Ille ego qui iusto Ditem, terrasque guberno Imperio; nostrisque, homini non pervius aether Legibus accedit; lateque nitentia nostro Sydera volvuntur nutu, noctemque diemque Consilio meliore rego; me pontus et unda Invocat, Empyreum nostrae est confine coronae. Regnat ibi divisa alius regione Monarcha, Illas ipse mihi non aequi crimine facti Eripuit sedes, nostris violentus abundat Divitiis raptor, nostroque potitur honore. Sed tamen illatum manet alta mente repostum Principis opprobrium, raptique iniuria regni. Huic ego, sed motos praestat componere fluctus: Addictas hominum mentes, tinctosque lavacro Primaevo populos, devotaque pectora Coelo Strenuus eripiam: et piceis Acherontis in undis, Agmina funestum mergam venerantia signum. Fida mihi servit tellus, quae luminis ortum Phaebei, gaudetque diem spectare cadentem: Summum Aquilo me Numen habet, meque Auster adorat. Quis mea Bistoniis delubra recenseat oris, Bellipotens diris ubi Thracia fervet in armis? Quos mihi dat summi pietas Mahometis honores, Cui nostri innumeras praestat reverentia palmas! Ante meas nuper Germania corruit aras; Atque olim Magnus terras quas Carolus Orco Eripuit, demum felix tua reddidit Orco Carole cum nostra sterilis clementia larva. Luthero Doctore mihi pluga Norica servit: Armentosa suas offert mihi Dacia ripas: Me Batavus, me Saxo colit, nostraque Bohemus Relligione calet, nostris Pomerania sacris Ardet, et orantes mihi porrigit Austria palmas. Cum Dano me Svecus amat, mihi Vandalus adflat, Me Moravus, me Suevus habent pro Numine, fundit Panno tumens sua vota mihi, fidusque Carynthus, Me durus recipit Styrus, meque acer adorat Carniolus, (a) quantus tuus est, Luthere, triumphus! Accedit fido supplex mihi Gallia cultu, Servit ubi nostris constans Rupella lupatis, Gallia praestanti Calvino obstricta magistro. Fumare Helvetias insignis Zuinglius urbes, Nostro thure dedit: praeclari vivite manes: Ludetis Stygiis hilari dum pectore campis, Vestra recensitis, laudum cum foenore, terris, Maniloqua vivet virtus celeberrima fama. Me Numen fidis locuples colit Anglia fibris: Magnanimo fidei pro Defensore Latinae, Rex Henrice mei fies promotor honoris: Proxima Romuleo divortia danda tyranno, Quam bene, quam sancte decus ad regale, beato Foedere connectes! vivat Bolena, mariti Regis sola thoro dignissima, vivite dignae Ostro animae, vestris sudat Styx grata trophaeis? Eximii vobis laus facti aeterna manebit. Quid reliquas etiam memorem, quas torrida gentes Zona tegit, vel ubi firmo se Antarctica puncto Signa rotant? Quos Indus habet, quos multus Iapon, Quos Ganges numerat populos? Mihi tota fidele ((a) Provinciae olim haeresi infectae.) Curvat terra genu, nostrumque tuetur honorem. Ecquis erit qui non Numen Plutonis adoret? Ecquis erit nostra qui Relligione calentes Eripere audebit populos? quis tollere nostro Obsequio gentes, quas iam lethaea potenti Compede Relligio, et pietas inferna iugavit; Aeternoque fides vinxit Plutonia nexu? 24 Impigra lethaeas iam fama replebat arenas, Quae Caietanus funesto praelia Diti Disposuit: cum mox infernae navita ripae Exilit, et picei tenebrosum limen Averni, Quae sibi transvecti retulerunt praelia manes, Depositurus adit; cui pigrae ad litora lethes, Ista colubriferae dederant mandata sorores. Hunc procul, immani properantem Cerberus antro Aspiciens, notos cunctans distinguere vultus, Allatrat; at propius venientis amica Charontis Lumina dignoscens, turpi paedore fluentem Gestit adesse virum; cauda nec lentus ovanti Blanditur, laetus triplici fovisse lutosum Ore pedem: iacta cui dum non segnia solvit Blandimenta ossa, tuto Plutonia gressu Tecta subit: primaeque excedens limine portae, Pergit ubi immanes nativis sedibus errant, Obiciuntque oculis sese venientibus umbrae: Postque soporiferi penetrata cubilia lethi, Eumenidum subiit thalamos; cui protinus imum Inde tenebrosi patuit penetrale tyranni. Hic Stygium flexo veneratus poplite regem, (Quem torva quoniam prae Maiestate verendum Dedecuit propius lethaeum accedere nautam:) Ad postes vigili, exponens funesta Megaerae Fata, insperato turbavit tartara Marte. Caietanus, ait, cuius fama impigra pergit Ausonias clarum nomen vulgare per urbes, Bello Erebum, bello Plutonia regna lacessit. Formidata Stygi tenues protensa per auras Iam vexilla rotat; fatalis tessera ligni Armigero certos spondet de Dite triumphos. Adversi, referunt, princeps est machina belli; Paupertas: summi fiducia certa Tonantis Altera: egestati sociata silentia, totum Componunt Martem. Necdum haec audita Gradivi Fulmina, subiungit Pluto, incertamque fatigat Consilii mentem, innatasque recolligit iras; Pauperiemque stupet palmas sperare silentem. 25 Hic ego Pieriae monitus sed voce Thaliae, Et peregrina canam generosi robora caetus, Et pulchra in verbis pandam mysteria linguae. Est antiqua, simul nullaque piabilis unda, Improbitas hominum, quos summus in astra vocatos Coelicolum rector, sontes sub tartara trudit; Quod mentis decus, et iustae rationis habenas Exuerint brutali animo; aeternique nitorem Luminis infusum, caecis mutaverit umbris, Noxia progenies: et tantae labis origo Est auri malesuada fames, quae mentis avarae, Indefinita torquet praecordia flamma. Ancipites hominum curas, et vana Thiene Damnavit studia: et quo sese pendula ferret Lux animi, monstravit iter; si debitus astris, Haereret fixus curis coelestibus ardor. Utque homines nossent, summi quod provida patris Vis animi, terris non deficiente coquina Prospiceret; legit socios, quos nuda ciebat Pauperies: queis certa sui stipendia Martis, Annonaeque fidem, non certa messe, nec auro Pollicitus; per spem solo sed Numine nixis, Securos census Coelo dictante spopondit. 26 Hunc revocasse patet quondam usurpata, sed aevo Intermissa rudi vitae consortia; quando Non dispar animus, sed cor credentibus unum, Una fuit morum series: nil dicere quisquam Esse suum novit: caetu tamen abfuit illo, Sollicita in victu quae tecta fatigat, egestas. Non deerat quo vita calet, procul omnibus una Vitae cura fuit: non quid pro corpore fervens Flamma petit, sed quod spretum pro Numine corpus Obsequium pendat, votum commune ferebat Haec antiqua patrum, clarum est, monumenta Thiene Scrutatum, posuisse super nigra rudera, molis Fundamenta novae. Veteres supplere ruinas, Praestanti vacuas animare propagine sedes, Primaevoque novos flori coniungere fructus, Igne novo antiquas imitari Flaminis almi Primitias, fortassis adhuc incredulus orbis Si fieri potuisse neget; tua Caietane Gesta fidem superant: florent te authore vetusti Christicolae; decorat nostros ea Regula soles, Quam fidei primos scimus coluisse parentes: Illis nullus ager seritur, nulla horrea natam Excipiunt messem; queis si coelestia curae Eripias, nihil est quod curent: corporis escam Suscipiunt, non quam mentis spinosa cupido Constituit; nec quam mendica paravit egestas; Sed qualem coeleste, viris coelestibus ardet Maturare penu: amoto sic impare rerum Fluxarum studio, aeternis felicia figunt Pectora deliciis: notum est, pia coepta sequaci Augeri numero, non quos demissa notavit Vis animi; sed quos factis illustribus aptos, Non impar morum fecit praesumere candor. 27 Horum cura diem, noctemque insumere sacris 86 Cantibus, et culto mundum dediscere Coelo. Hi, qualem divina petunt mysteria, pompam Conciliant; puro hic Clerum splendere litantem Syrmate conspicies: sacris nova reddita templis Maiestas, rediisse novos canit aethere mystas. Nec solum proprias ducunt hoc tramite mentes; Obsequio populorum istis se legibus aptant Sublimes animae; quos et sacra rostra loquentes Excipiunt, iustoque suos lacrymosa ministros Praeponit Metanaea foro: qui crimine puris, Coelica Virginei credunt solatia panis. Impia ceu, publicum, rescindere dogmata, virus Suscipiunt, iustoque luem disrumpere telo Haereticam: pravis habitata draconibus antra Detegere, et patulo fraudes confundere sole. Ista Thienaei constans est Regula Cleri.

THIENEIDOS LIBER TERTIUS. 1 Saeva recensito postquam perterrita coetu, Audiit invisum ditis vesania Martem; Insidiis saevire parat: quibus, ante vocatam Tisyphonem Pluto, commentis talibus aptat: I soror, et nostri velox mandata Senatus Exequere; i Latiis qua se Mavortius arvis Expandit Tibris; tum sese ubi nubibus abdit Vaticanus apex, vel ubi Sextilibus ara, Solibus illapsas pergit iactare vetustas, Exquilina nives: fortasse altaribus ipsum Virginis haerentem Dominae, spectabis: (iniqua Plutoni pietas, et quovis Coelite peior Relligio!) procul a turbis exquire Thienem: Ille mihi (nec enim nostri discrimina regni Sunt ignota tibi) non grata audacibus armis, Bella movet; nimius pudor est a paupere vinci, Contemptumque premi, Mundus quem dives adorat. I soror, huic Stygiis fibras insperge venenis, Sopitasque suo cordi mundi ingere flammas: Delicias numera, locupletis commoda census Suggere: sed prona quo te magis audiat aure, Dic: nil divitias, Coeli quo Numen adoret, Officere; et Coelum reges, et Sydera calcant; Cum malesuada tamen multos sub tartara trudat Pauperies, quae saepe lucrum praeponit honesto. Ancipitem cum forte istis titubare videbis Illiciis, non huic subito cui fidis Achilli Succubuisse puta; sed vivas obice formas, Quas vel Mundus amat, vel queis piceata voluptas Illaqueat: si respuerit, constantius urge, Illusum donec feriant tua spicula pectus Prostratusque solo damnet nova coepta Thiene. 2 Nec mora; Tisyphone senis accessura Charontis Sulphuream lethem, picei vada turbida stagni Ascensura, dolis nunquam exarmata, recenti Nequitia solidat pectus; subitura duellum, In quod tartareas fraudes, omnesque lacesset Vipereos morsus, ipsumque armare furorem Sollicita, orcinis animum versantibus hydris. Tisyphone stygiam male sic animata paludem Cum peteret, tremuere undae, nigriorque iacentes Defluus ad ripas, fraudem praesagiit humor. Illa furens, nec lenta gradu transvecta palustrem Navigio lethem, nostrum cum venit in orbem, Vidisses nasci noctem; et praeeuntibus umbris, Infamem ascensum Pharias aequasse tenebras. Illa sed assumens mentis figmenta dolosae, Dissimulat noctem: lucisque induta figuram; Laurentes agros, Latiae miracula pompae, Tecta, theatra, fores vigili circumspicit ore; Quaesitumque sibi quaenam dabit ara Thienem. 3 Anxia suspirat: tum venit ubi Arctica quondam Nix cecidit coelo, septem cum maxima colles Fax premeret, cum solem homines et bruta timerent, Herculeusque Leo Laurentes ureret auras. Illa palam nivei cernens vestigia roris: Scilicet augustam peregrino e marmore molem; Et sacra devotos accedere templa Quirites; Crebraque Virgineos celebret quod purpura postes; His forte adiunctum turbis, quem quaero Thienem Inveniam, dixit: quae dum permixta frequenti, Vult aditum tentare nuru, vehemente repulsam Passa manu, sensit prohiberi altaria Matris Virginis, inferni furiis: confusa recessit Illa quidem, sed quos animo celaverat aestus Iracunda novans, nisu maiore Thienem Aggressura furit, frontisque exasperat angues. Declinans placidis Phaebus cum cederet umbris; Virgineos vidit festa solvisse Quiritum Relligione lares, proprios dum quisque penates, Accensis pictate animis, magnaeque Parentis Igne calens repetit: mox explorare Thienem Tisyphone statuit; primo hunc sibi visa notasse Intuitu, casto quod rara modestia vultu; Lumina quod terrae fixa, et ieiuna genarum Concavitas, habitus simplex, oculique madentes Iugibus a lacrymis, totoque in corpore virtus. 4 His ita perspectis, hic est, quem quaero, Thiene, Ingeminat, tali quem protinus illa susurro Aggreditur: non te cultu tam paupere cinctum, Caietane pudet? Latia rideris ab aula, Et nescis? audis fatuus, quod summa tuorum Maiorum decora, infami ridenda cachinno Degener exponis: proavorum a sanguine clarus, Vilis et obscurus proprio sordescis ab actu. Nobilium nati, et soboles heroa queretur, Quod generis, vitae cultu sic impare, spernas Splendorem: si te voluisset vivere Numen Exiguo lare, si modica voluisset egere Contentum dape; non proavos tibi fata dedisset Heroas, qui te fama, censuque bearent: Sed quoniam et splendor generis, Patriaeque domusque Gloria, te rebus natum sublimibus aiunt; Promoveas propria, non rumpas fata Minerva. Quem vero vitae fructum praefigis inerti? Anne putas quod Roma suo viduanda nitore, Quod das exemplum cultus squalore sequetur? Anne putas laetis quod Roma assueta choraeis, Te praeeunte tuos petet inconsulta recessus? Forte putas quod opima sui patrimonia fundi Distrahet, et pretio ventres saturabit egenos? Falleris, et tua te nimis imprudentia ludit. Ipsa tibi potius sapiens quod Roma ministrat, Consilium cape: non opibus, fundisque relictis Stat pietas: etiam pinguis Mammona coronat Prudentes animos, quorum felicia norunt Ingenia, et Coelo, et laeto florescere Mundo. Forte putas inimica omnes sub tartara mitti Terrigenas, quos dives opum felicibus addit Gloria Lucullis? non his Stygis aequa vorago Esse potest, totum dispar quae sorbeat Orbem; Nec pietas divina atras sinet ire sub umbras, Signatos propriae quos mentis imagine, Coelo Praeparat; et ne errent, suavi sibi pondere nectit; Interea placitis totum dans usibus Orbem. Famae ergo laudisque tuae ne despice clarum Caietane iubar; tenebras ex asse relinque, Maiorum quibus obscurum, nihil addere nomen Splendoris laudisve potest: tibi, notior Orbi, Promittit publicos splendor natalis honores. 5 Haec Erebi afflabat soboles. Orcina Thiene Non deses commenta notat; spirantia Ditem Consilia, afflatu mentis meliore refellit. Nam subito ut Stygia, Divus praecordia sensit Fraude peti, rabidamque imis advertit Erynnem Serpere visceribus; sublato ad sydera vultu, Tartareum pressit flammis coelestibus ignem: Seque colubriferae ne dederet arte Megaerae, Immotum hoc statuit veri dictamine pectus: Ergo meis, inquit, sic invidet atra tenebris Eumenis, et lucem suadet tenebrosa? Quiritum Ora, lares, pompas memorat; iubet ista petitis Inferno monitis: proavorum encomia, ceras, Ditis larva docet? novit, nimis impia novit, His rerum illiciis, grandi ceu pondere pressos Terrigenas, non celsa suis obtutibus astra, Nec summum dignumque metu praefigere Numen; Sed quod proponit carnis rabiosa cupido, Vota sequi: non fraenari rationis habenis Brutales animos; non quo compellat honestas, Aut morum pietas; sed quo fumosus honoris Terreni vapor, incauto rapit impete caecas Luminibus mentes: aeternae ignara quietis Infelix soboles, quod vult peritura voluptas, Numen habent: non aeternos qui computet annos, Qui duraturi post funera ponderet aevi, Implacidos cineres, non qui praesentibus atros Deliciis vermes, brevibus qui comparet horis Saecula, lascivae carnis qui fluxa coaequet Gaudia, divinae, nemo est, cruciatibus irae. Quae dispar rerum facies, quae scena paventes Excipiet populos? paenis servilibus uri Terrarum cernet dominos, quorum ignibus omnis Illicitis minor Orbis erat. Quod cedat in usum Adstrictum ratione, Deus concessit opimos Telluris partus, non queis defigat amorem Mens delira suum; nostris pulcherrima flammis Vult solus meta esse Deus; licet abstrahat inde Vesanus telluris amor, fatuosque potentes Illaqueet, dulci rerum quos decipit usu. 6 Quas mihi delicias Mundus, quas indita formas Gratia commendat, quantumvis ferrea non sint Vincula, mens illis quando se prona coarctat; Vincula sunt tamen, appellent licet aurea, vinctae Illecebris mentes: Pellaeo Darius auro Non magis est liber, quam sit de Thracibus unus Captivis; quos horrisono stridentia ferro Vincula, Threycio cogunt servire tyranno. Serviles terrae laquei, quibus inscia sceptri Libertas humana sui, concessa prophanat Mancipii faeda, regni fastigia, paena. Quid claros numeras proavos, quos turgida iactas Nobilitas titulos? Illustria nomina poscunt, Illustres animos: terrae cum vilibus ardet Quisquiliis pectus; perdit virtutis avitae Splendorem: simili procedit origine Craesus, Et simplex Irus; divinae mentis utrumque Aequat iudicium: non est laus propria, nasci Illustri patre; sed verae si se ornat amictus Virtutis: non haec tollit, sed promovet, ortus Stirpe sua faetus; qui sunt: praeferre caducis, Non peritura: pio summae flammescere Mentis Obsequio, et caecam, morum face ducere plebem. Aurea nobilitas, sed non nisi spreta coronat: Aureus est et honos, et palladis aurea virtus; Ast ea non decorant animos, nisi spreverit illa Ipse animus: dotesque suas, quae pulchrius aurum Est virtus, nisi demissae coniungere menti Gaudeat, isto etiam pectus tenebrescit ab auro. Lugendum est, vani pretium quod ludat honoris Non viles partus; quos cum servilibus Orbis Legibus absolvat, divina lege teneri Ducunt esse nefas, et eodem ignobilis Iri, Praecepti servire metu: vesania gentis Humanae! certum statuo: quos condidit uno Fine Deus, vitae stadium quoque dirigit una Lege, dabitque unam merito non impare palmam, Decernetque parem culpa non impare paenam. Ipse quidem et paenam metuo, spemque atra fatigant; Causa tamen cur Numen amem, cur obsequar illi, Nec paena est nec palma; meos sibi stringit amores Fontis inexhausti bonitas: sint sydera flammis Clausa meis, non estis amor meus astra; supremus Astrorum princeps, meus est cui mancipor ignis. Illustres titulos, et vani nomina fastus Numinis excedit servus; mihi caetera nullo Stant censu: peritura meo periistis amori. Terrae vilis amor nostros licet improbet ignes; Terrae vilis amor, Christi nunquam auferet ignes. 7 Saeva Thienaeas voces immota stupebat Tisyphone; cuius duro tamen ille petitus Crebrius assultu, semper submovit eodem Insidias animo: quo Divi robore serpens Percita, nec quidquam tacitis afflatibus ultra, Ausa loqui, Stygias rediit delusa sub umbras. Excessit proprio postquam saturata veneno, Eumenis, infaustoque leves certamine vires Infernas didicit; quantasque Athleticus, una Instructus pietate animus decerpere palmas, E diro Plutone queat, tentata Thienis Expressit Stygiis virtus invicta duellis. Prostrato ne Dite tamen sibi debita laurus Ista foret, vanaque suas dulcedine vecors Efferret vires; cui laus, cui integra recti Debetur bonitas operis; victricia Christo Signa, triumphatae donum sacravit Erynnis. Christe tuis, inquit, quas profligatus ab armis Orcus, et anguicomae rabies inferna sororis, Deposuit palmas; quas non mihi, debile robur, Deberi, nihilque mei persuadet abyssus; Reddo tibi: quod tartareo non concidit aestu Prona meae levitas mentis; quos vana probanti Gaudia, te IESU verae dulcedinis unum Praetulerim fontem; facilis quod labile vulgi Iudicium, qui mortales plerumque fatigat, Excaecatque oculos atomus, fatuaque paventes A ficu; (sine qua vix te conversus adorat Zachaeus) monitis doctus coelestibus, audax Calcarim; tibi palma, tuae sit debita IESU Gloria virtuti: tua nam quae indebita donat Gratia, quaeque animis aptat lucentibus armis, Adversus nostri generis dat terga strategus. Laetus ut intonso pascit quem flore Cythaeron, Agnus; inexpleti ventrem, cum forte petitus Dente lupi, et cauti studio pastoris, edaci Furi viva rapi potuit sine vulnere praeda; Redditus assuetis hic liber ovilibus agnus, Sollicitam custodis opem, deiectus ad imas Commendat plantas; cui si natura dedisset Ore loqui, grata vitae data gaudia lingua Efferre, et validum praesenti in funere robur, Pastoris cantare sui, meritumque perenni, Servatae pecudis, vellet constare trophaeo. Haud aliter funesta animae cum instaret Erynnis, Servata Caietanus sine vulnere vita, Non sibi, sed soli, cedit cui laurea Christo, Perpetuae laudi, prostrati cordis in ara, Tartarei appendit constans anathema triumphi. 8 At fera Tisyphone moestum remeabat in Orcum, Lenta gradu, laesaeque dolens dispendia famae, Victa Thienaeo, proprias quod Marte probasset Imbelles iras; nec quae sibi suasit amicus Arma furor, firmum norint prosternere pectus. Illa ego, dicebat, stygii quae chara parentis Nata cruentatum bellis fatalibus Orbem Assiduis collido aestris; ego sola potentum Ludificans animos moveo, seu bella parari, Sive repentinis accendere motibus iram Cum iubeo, charosque inter sero iurgia fratres, Sunt artis portenta meae: solusne furorem Ergo meum, solus spernet mea tela Thiene? Illa ego praetextam indutis quae mentibus, ignes Accendo Cyprios, Veneris quos plena sororis Flamma meae sequitur totas bibitura medullas. Quot mihi, sidereo qui se vovere Tonanti, Illustres cecidere animae! Coeloque propinquae, In mea damnatis iurarunt faedera votis! An modo me stygio audacem pro Principe, vires Deseruere meae? de me iam parta Thieni Palma, triumphatam patrio confundet Averno Tisyphonem? Nostri non est vis tanta veneni, Nec vigor anguicomo tantus qui vertice strident, Crinibus; et nigris non est ea gloria taedis, Humana ut Stygio subdant mihi pectora fumo? An Caietanus, nostri cui plena furoris Copia, cui nostrae fluxere potentia fraudis Toxica, delusae titulo gaudebit Erynnis? Non patiar; sed calcantem mea iussa Thienem, Saevior ulciscar, quasque irritata reservo Subiciam flammas; certum est, irata quod armat Tisyphone telum: donec meus occidat hostis. Dirum omne experiar: nativas iuro per umbras, Per styga, per Ditem, nec aquas Acherontis adorem. Iam piceam, stygiis illi occurrentibus umbris, Transierant lethem; mox adventare scelestam Percipit Eumenidem, socia praeeunte Megaera, Admonitus Pluto, laetamque redire Thienis Exitio credens; imum ad conclave, tyrannus Constituit plena reducem deducere pompa. Ast ubi funestae princeps cognovit Erynnis Alloquio, tentata quidem, sed cassa fuisse Consilia; et totam quam Styx ructaverat iram, Invictum bello non expugnasse Thienem; Ipse furens ira, et contorquens nescia quidquam Ora loqui, verso furiali a Dipsade vultu, Tanta Thienae meditans encomia palmae, Culpat Avernales, segnes ad damna sorores. Quem tamen ipsa furens, hac spe placavit Erynnis: 9 Magne pater, devota suum quem tartara Numen, Quem lethea palus, tenebrae quem Ditis adorant; Si mihi sublimes, virtus prosternere cedros Non fuerit, domuique meo nec robora flatu, Sed tenues plantas, humilesque movere myricas Fata dedere mihi; (quamvis et maxima quondam, Heroumque genus, prostravi nomina; sed iam Sola Thieneis, fateor, sum viribus impar) Est inter stygias, nobis soror inclyta Divas, Ambitio; huic ingens heroa in pectora virtus, Et clarae sobolis felix in damna facultas. Illa, suo indomitas novit concludere mentes, Casse; nec invictum quidquam est, quod frangere tantae Non liceat Divae: spernat mea iussa Thiene; Ambitio hunc prima poterit convellere lucta. Hanc Pluto acciri, atque alium non lentus in Orbem Ire iube, ut noster, superum qui nititur hostis, Viribus; adverso cuicunque resistere Marti, Agnoscat stygii robur non debile regni. Haec ubi Taenareo regi suasisset Erynnis, Accita e gelidis quibus ipsa perambulat antris, Advenit Ambitio; quae cum Plutonia nosset Imperia; inceptam cognata a Dipsade luctam Ut proprio marte erigeret, quo forsan Erynni Ereptam, maiore sibi revirescere cernat Nequitia laurum, turbataque tartara cogat, Felicem laeto reditu sperare triumphum; 10 Excepit mandata libens: quam pluribus ipse Instructam Pluto tali sermone requirit. Iret: ubi Latii regnare inimica Monarchae Fertur relligio, pietas ubi regia binas Lambit adoratae, Claves, insigne tiarae: Dictus ubi Coeli Interpres, fideique Latinae, Romulidum aeternos servat reverentia muros. Cernet ibi, generoso animi, peritura volatu Vota supergressum, nullos ambire Thienem Heroum titulos; et queis mortalia servent Pectora, terrenae spernentem encomia famae: Nec qui fumifico deceptae fulgure menti, Vanus ridet honor, temnentem fluxa, dolosis Illecebris superare valet; daret illa supremum Audaci suada assultum, calcataque Ditis Imperia, accensus mundi, ferat igne Thiene. Una dabit multas Erebo victoria palmas. Impius haec postquam Pluto mandata dedisset, Ambitio fuit orsa loqui: tenbrose quod urges Dux Erebi, sperare potes: Mavortia palmis Roma est nota meis: Lauros si noscere nostras Est animus, titulos numera; nostrosque triumphos, Plura Palatinae describent pallia lanae. Sacratis etiam committor honoribus audax Ambitio: quamvis multorum adversa repellat Me probitas; tamen invenio, quos lucis amicae Allectos potiore gradu, deludo clientes. Non modo, quos dignos tantum, sublimis in auras Tollit honor; spe cassa etiam mihi miror inanes, Assidua servire fide: fugitivus honoris Quos semper declinat apex, seu conscia tanti Mens fuerit meriti, tumidum seu nulla clientem Commendet virtus; tristes solatur alumnos, Et torquet spes una simul: nostrae area laudis, Laetaque se nostris effert ubi scena trophaeis; Est augusta iugo surgens septemplice Roma. 11 Hic ego, quos claustris Stygias lusisse pharetras, Saepius obstupuit nostrae inclementia fraudis; Illustris magnete gradus, aut luce tiarae Illusos, mundo incautos servire coegi. Hic, quibus aetherei constans fragrantia veris Totam habuit mentem, sperati ut honoris ad aulam; Exiguam ostendi rimam, facilemque spopondi Introitum, non Coelum ultra, mansuraque semper Gaudia suspirant: totam, ceu fulmine, mentem Optatus prostravit honor: velut ante latentes, Damnantesque hominum plausus, et gaudia tristis Vidi; ubi deceptis mea cordibus haesit arundo, Mutatos horum cernens laetissima mores, His potui impensum lucris pensare laborem: Congressus procerum aspexi tentare, favores Captare Heroum, totum nugacibus aulae Obsequiis damnare diem, regale suorum Maiorum laudare genus, quod avunculus illis Hector, Achilleo genitor quod stemmate natus, Quod Vulcanus avi tritavus, quod denique fratris Uxor, Ulysseam contingat sanguine prolem. Et demum propriae laudes celebrare Minervae: Theologus, mentis quem nullus acumine vincat, Quod fandi et iuris, sit primus in arte Magister; Solius interea Crucis (haec nam sydera pandit Christicolis) reticetur honos: sermone Quiritum Captat amicitias, primum quaerendo, quod Anglus, Cum Batavis feriat faedus, cum Caesare Gallus, Quas ineat pacis leges, quas Suecicus Axis, Vindice Danorum patiatur Marte ruinas: Cumque animo grandi Monachus vult inde videri, Maiora affectat quam claustri ut carcere septus, Dispositum toleret Crucis ad stipendia pectus. Interea nulla hos mentis censura flagellat, Quid pietas animi, quid ea ratione pericli, Relligio iurata ferat: de talibus unum, Nostra, licet validum fallent commenta Thienem. 12 Haec effata leves succi melioris amictus Induit, et Dominam Stygiis ornantibus umbris, Auratum defert praesumptio vana theristrum, Quod capiti impositum, post colla fluentibus oris, Picta refert meditata suae deliria mentis: Regnorum titulos, fasces, diademata, palmas, Illustres ceras, lauros, Castella, triumphos, Pontificum mitras, rubei pretiosa galeri Vellera; tum quidquid tota est tellure superbum. Concreta elatae menti simulacra figurat. Dira autem, quae toto animi sublimia nisu, Vota fovet, cunctosque simul venatur honores Ambitio, partes crebro se versat in omnes, Singula respiciens, ne quam vis aemula palmam Praeripiat: pallet, timet, angitur; unde senilis Est ori macies, oculi livore tumentes, Est tremor in membris, frontem rugosa senectus Asperat, et duras succi penuria malas Sulcat, nativus nigris stat dentibus orcus. 13 Tartareis demum velox se proripit antris, Ambitio; superasque auras, Phaebumque salutat: Mox Latias urbes, Romanaque moenia lustrat, Et signata suis olim delubra trophaeis; Constanterque suas gavisa assurgere palmas, Inquit, adhuc hic una viret, quam mille procellis Ingenii, quaesitus honor mihi fixit; et illam Laurum etiam novi, multa quam fraude petiti, Quantumvis vacuae servant mihi nominis umbrae. Quid veteres memoro vires? texenda recenti Flore corolla mihi est: novus est, quem persequor hostis. Martia magnanimum sed ubi spectare Thienem, Roma dabit? quae certa legam vestigia? nostram Quis locus excipiet luctam? scio; paupere clausum Inveniam cella: quid obest? inopesque fatigo 14 Non ingrata casas. Locus est, ubi Romula quondam, Consuevit certans bellis praeludere pubes, Martius a tali dictus luctamine campus: Hic Caietanum, postquam tribus horrida votis Fraena, voluntati, carnique, opibusque dedisset; Cum sociis, quos una sibi non obvia vitae Iungebat pietas, primos posuisse penates, Certa fides memorat: pulchra dignissime lauro, Macte animo miles! dignam divina palaestram Invenit virtus: nulla est magis area palmis Opportuna tuis: ubi saepius ante profanis Certavit gladiis, videat nunc bellica sanctum Roma ducem, aeternas lauros, palmasque legentem Et melius, belli hanc glebam, campumque Gradivi, Sacrari aethereae laetetur gymnade pugnae. Hic mihi supremis certandum est viribus, inquit Ambitio: subiitque lares, ubi fortia caetus Fundamenta novi, sociae fervore catervae, Iecerat, et rudia, heroae cunabula fixit Virtuti; spretaeque Crucis vexilla Thiene, Plutoni inducto caepit praefigere bello. 15 Hunc Ditis soboles, Stygiae testudine suadae, Sic animosa quatit: quid agis? claudisne sepulchro, Caietane tuas, quas nunc impendere dotes, Urget Apostolicae turpis scissura tiarae? Coelica Romanae fidei Doctrina vacillat, Et tu vivis iners? accepti lucra talenti, Inter inassuetae concludes otia cellae? Cernis adoratae veluti discrimine Romae, Saxonicus late spargit sua toxica Buffo? Sacrilegae sentis quas propudiosa Genevae Pestis, adornata Romana in funera lingua, Designat caedes? primae fastigia mitrae, Qua levitate suos calcare Bohemicus Anser * Erudiit pullos? Audis quas Helvetus anguis Sibilat in fraudes? et tu leporinus in umbra Faeminea miles, charae praecordia matris Discerpi pateris: maeret viduata probatis * Hus Bohemice Anser Praesulibus Romana fides; pastoris inepti Desidies proprioque parum vigilantis ovili, Haereticos neglecta trahit custodia morsus. Hinc fidei plagae, falsae hinc deliria sectae, Hinc morum labes; quae primum ut toxica pravus Concepit sanguis; totius certum inde resultat Corporis exitium: dignae te praesule curae, Caietane petunt; de te sibi curia magnum Promittit nomen; publicae te vota salutis, Te nutans pietas, virtuti subditus ipse Te compellat honor: non hoc debetur eremo Pectus; et ignavas assueta adscribere mentes Claustra, suum Latiae mitrae rapuisse Thienem, Christiadum publica plangit Respublica poena. Ut Christi sincera suo reddatur honori, Relligio, quod tu, debentque optare quod omnes, Quos peregrina fides, quos nil sectaria laesos Horruit impietas, angusta abscondita Cella Non faciet virtus: fractus claustralibus Orbis Non eget ascetis, propriae quos una salutis Cura, nihil publicis patitur succurrere damnis. Consilium praeceps! aegro te subtrahis Orbi, Fortis Atlas: collapsa pio statuenda labore, Si virtus hominum, pravos si pellere Cleri, Intendis mores; non hoc dabit abdita claustro Pauperies: publicae luci subtracta, salubres Non mittit radios virtus: lucebit Olympo Phaebe sola sibi, tegitur si nube; nec ullus, Non visum laudat radiis splendescere Phaebum. Sic virtus spectata trahit; cui demere lucem Affectans, dignam intendit quoque demere laudem. Sed virtus ubi laude caret, vitiosa trahendi Non habet exemplum: probitas in praesule lucet Clarius: inventis veluti mens vertice formis, Fabricat idaeas; vertex, commune mitratus Transit in exemplar: Titan ardentius urit Altior, occasusque sui momenta, caloris Signat debilitas: quo non assurgere possit Gratia, nobilitas, pietas, sapientia, zelus Caietane tuus, nihil est: te praesule, laeta Gaudebit mundo radios emittere virtus. Vis augere Fidem? fieri non Lesbia morum, Regula suspiras? trabibus sed recta dolandis Regula si iungi nolit, tabulisque recuset Aequa superponi; gibbo fabrilis ab omni, Ars ignorabit curvas absolvere quercus. Regula sis morum, modicum est, nisi regula fias Talis, ut applicitam sibi curvae in crimina mentes, Praefigant; quod non fiet, nisi praesulis ora Sumpseris, et populos publicae concredita luci, Virtutis censura domet; quos illice forma Attrahet, et proprio confundet lumine, mores Brutales mitratus apex, splendorque tiarae. Nec pudor est mutare animum: decreta prioris Consilii emendat sapiens, ubi noxia mentis Praeproperae consulta videt: suscepta Thiene Otia si mutes, Latiae tua proderit aulae Ingenii probitas: Capiti cum adstantia summo Membra, tuae sacro mentis correxeris igne, Et Fidei candore trahes, contagia gentis Romuleae correcta puta: te authore videbis Matutina velut mundo splendere mitratos Sydera Romulidas, morum documenta daturos. 16 Taliter Ambitio. Postquam fallacia Ditis Consilia, internae librasset pondere flammae Caietanus; atrox, inquit, speciosa venenum Argumenta tegunt: mors est pietatis, honorem Sectari; laeditque animum, primatibus uri Recto etiam si fine putet: non si allicit illum, Non etiam si cogat amo: cum summa potestas Vim replicat, delatus honor non inde triumphat, Sed se spernentis robur prostratus adorat. Pastoris virgam, res est praefervida, nostri Iudicii temone sequi: quos saepe tiara Lex prohibet, lux vana rapit; nec dignus honore est, Quem cassus propellit honos; onerosa novalis Vix cultura trahit; lucro vel luce carentes, Nulla fatigabunt hominum suspiria curae. Pontificum sedes, Cleri praetendere fasces, Esse bonum qui dixit opus, tum dicere Paulus Id potuit, quando pretio pietatis adeptae, Addita Martyrii fuerat tolerantia mitrae. Res bona tunc etiam mitra est, si praesulis ardor; Martyrio par esse velit, cui proxima nunquam Spina deest, rectum penetret quae cuspide pectus. Perversi mores, et liberiora potentum Scandala; pauperibus, viduisque negata forensis Astraea; et pravum vitiis absolvere Clerum; Iuris Apostolici procerum formidine nulla, Illaesum servare decus, virgaque reorum Cervices curvare ducum, fideique vetustae Ad normam, adversas Latio componere gentes; Hae sunt praesulibus spinae, quas tollere nunquam Stirpitus aggreditur vigilans sine sanguine pastor. Praesulis officium tale est, et tale verendum Omni humero Pastoris onus: quicumque tiaram, Ad luxum, vel segnitiem, vel ad ampla requirit Lucra; suae timeat speciosa pericula mitrae, Pernitiemque animae certam: tunc desinit esse Res bona, non rectis ubi quaeritur insula votis. Sanctum opus est Praesul; veniuntque a pectore pravo, Nunquam operis si vota boni, putet inde necesse est, Sese quisque bonum, curas qui praesulis optat. Proh tamen humanae quanta est praesumptio mentis, Arbitrio sanctum esse suo, si vita proborum est, Non tenues, in non culpis agnoscere culpas. Qui probus est, sanctusque probo, iubeoque tiaras Quaerat; ego quem multiplicis mens conscia culpae Vellicat, unum opto, flendo ut mea crimina tergam. Quod vero electum Christi corrumpat ovile, Erronum scabiosa lues, ut barbarus ista Peste, vel a Scythia veniens, sit mitior ensis, Et doleo, et ploro: iustam hic, medicamque Tonantis Vindicis agnosco dextram, qui forte meorum, Qui numero excedunt, scelerum iustissimos ultor, Immodicis totum replet terroribus Orbem. Has ego promerui paenas, vis inde reportem Et decus, et lucrum? sacrum temerarius optem Praesulis officium? potius mihi crimina quisque Suaserit abstergi lacrymis, medicoque dolore, Terrificum ut cesset, noxa cessante flagellum. Dixerat haec, avidaque manu tormenta cruenti Arripuit flagri, denudatique fatigat Ieiuniam maciem dorsi, ferrataque fixis Fila rotat stellis: cumque irrorata profuso Membra cruore notat, ludens ait: improba cerne Ambitio, quali versit me purpura succo: Hic meus est murex, qualem modo docta disertis Suadebas verbis: num sat tibi subdola serpens, Formosus videor? si necdum iusta rubentis Copia defluxit roris, dabo pluribus aequam Mensuram rivis; quantum est satis, accipe demens Ambitio, chlamydemque para, decorare Thienem, Persuasus quo possit honos. Hic durius omni Obriguit saxo, praesens affatibus istis Ambitio, pressisque labris immota pependit. 17 Haec postquam vitae sensum, motumque recepit, Sic loquitur: quaenam Numidum te pavit in antris, Caietane tigris? Lybica sub rupe, laenae Quae te lactavit feritas? nil te infula movit, Et qui mortales animos in devia ducit, Nil placidus te flexit honor: quod Mundus adorat, Contemnis solus, ludis mea vota Thiene; Et mage quod mirum est, in me mea tela retorques, Meque unam contra, quo te magis insequar, instas. Agnosco causam, quare soror aemula flammis, Et iaculis non vana suis, repetivit amaram Tisyphone delusa Stygem: Plutonia testor Regna, et Avernales Ditis quas incolo sedes, Prae Caietano nullus mihi fortior hostis Visus adhuc, faedatque meas sua laurea palmas. Ibo ergo, et tenebris iustum superata dolorem Moesta tegam: si me sociae, si Pluto requirat, Quaeque Thienae texunt mihi praemia luctae, Eumenides laetae occurrant, plaususque parari Significent, quo ne reducem praestantibus ornet Styx festiva sonis; spectanti ingloria Diti, Talia funestae memorabo nuntia sortis: Tartareae veniant uno si Marte phalanges, Adversamque parent supremo robore luctam; Prodeat ipsa etiam Ditis Bellona; Thienem, Vanus erit superare labor: quem laurea victae Ornat Tisyphonis, stratae quem praedicat ingens Ambitionis honor, Stygii leviora furoris Arma, Thieneae metuent encomia dextrae; Cui levius fiet vires superare minores, Quo vis magna ruit: non durius ipse superbo Restitit Alcidi, tacta tellure resurgens Fortior Antaeus: nulla illum spicula, Ditis Mancipium reddent, Orcina pericula Coelo Eripient nunquam, contra hunc est omnis inanis Vis Erebi, Ditisque omnis male firma potestas. Quo magis hunc pressum cupimus, quo tendimus astu Maiore insidias, astris propiora paramus Invicto Heroi Coelo plaudente trophaea, Regnaque probrosa premimus Plutonia fama. Invisas haec fata subit pudibunda sub auras Ambitio: damnisque suae Divae, ore trifauci Cerberus ingemuit: ripis lethaea quievit Insolito languore palus, Stygiumque secutae Sunt gemitum tristes, saevis ululatibus umbrae. Hic Erebo finis. Sed quas haec una corollas Palma tulit, quas aetherei pretiosa favoris Ubertas appendit opes; plus pectora versant, Quod stupeant, quam lingua ferat: quod victa Thieni, Improba vis Erebi cessit, praestantibus astra, Victoris meritum donis testantia, dicam. 18 O dona, o Coeli charites! quae gratia vincens Angelicas dotes! sed Verbum dicere Verbo Incipiam: Verbum Patris, qualem unica natum Parturiit Virgo, divina Peurpera sacrum Intacti pignus ventris, natalis in ipsis Optatae noctis tenebris, manibusque tenendum, Et labiis Caietano dedit amplexandum. Noctem laetam! o nox lucis post fata beatae Aequans delicias! tacitum stupet omnia pectus: Virgo Thieneis natum deponit in ulnis: Virgo Thieneas dignatur munere palmas, Quo maius suprema beat nec Sydera lumen. Nec mirum Angelicae quadam si forte laborent Invidia mentes; potius si nulla Thieni Invideat, stupeo: vester sol, gloria, splendor, Coelestes animae, manibus lux vestra Thienis Excipitur: repetita sui quas vota fatigant Intuitus, stringit palmis, labiisque Thiene Libat opes, quas plena suis diffusa labellis Gratia distribuit. Sed quo fuit ordine gesta, Aetherei series doni laetissima pandam. 19 Exurgit Latiis septem de collibus unus, Armipotens queis Roma Sedet; dixere Qirites, Exquilias: montem hunc Romanae Servius Urbi Addidit, et veteres regum, de rupe penates Tarpeia removens, isto rex Servius idem, Regia construxit felici limina clivo, Hic Ocrisiades subiectis aequa latinis, Olim iura dabat; praestans nunc regia Matris Virginis hunc animat collem, quo augusta suarum Faecundo Charitum, colitur Regina sacello. Virgineae moli spatium indelebile, fluxae Prodigio scripsere nives, Sextilibus arsit Cum Latium flammis: nivibus signata, calentes Area confudit Soles: ubi protinus amplum, Evexit gemini Marianus coniugis ardor, Verbiparae templum, tabulis ex asse supremis, Sola bonis fuerat quae scripta iugalibus haeres. Haec eadem eximiis auxit Sacraria donis Pontificum et regum pietas: memorabile gaza Sed magis est reliqua, Christus quo vagiit infans, Bethlemii Praesepe specus; quod luce Quiritum, Et fortunatae cultu pretiosius Urbis, Frigora adorati faciunt natalia Verbi. 20 Has etiam doctus, Mariano Dalmata templo, Progenitus Stridone, sacras translatus adorat Vicinas tumulo cunas, quas vivus in ora Ephratite, piae coluit splendore Minervae. Saepius hic consueta suae dum vota Thiene Fundebat Dominae, totos cui pectoris ignes, A tenero felix infans sacraverat aevo; Sacra Palaestini fusus Doctoris ad ossa; Propitiam poscebat opem; instabatque Parentis Virginis obsequio, tanto Oratore, clientem Immeritum sisti; facundae ad pondera linguae, Cum merita accedant, quibus expugnavit amores Verbiparae; qui ad speluncam, qua Virgine natus Salvator, Iessei hospes sanctissimus antri, Virtutum radiis veluti nova stella refulsit. Irrita votorum nec vis fuit: annua iuvit Orantem pietas: quando brumale volucres Solstitium convertit equos, Phaebique quadrigas Consuetus prohibet Tropicos excedere limes, Inclyta Virgineum recolunt solemnia partum, Festivamque trahunt sacra incunabula Romam; Noctis erat medium, cum candida liba mitratus Mysta litat, populumque suo spatiosa theatro Vix caperet moles: (nesciri nolo, quod ille Augustae noctis, menti pius ingerit horror Laetitiam nostrae, pacis qua decidit imber Aureus, aeterni irrorans exordia Solis) Tantus habet plausus populos, ut sanguine clarae Ipsae etiam damnent faecunda cubilia nuptae. 21 Hic aderat nati plenus dulcedine Verbi, Orgia cum populo recolens nocturna Thiene; At non cum populo sacrae mysteria noctis Explet mente pari; posito nam fine litantis Officio Mystae, proprios festina penates Turba petit, somnum repetit, thalamoque sequentem Expectat solem; totis sed pervigil umbris, Virgineam fundit se Caietanus ad aram, Eructans sacras per amica silentia flammas, Bisgenito internos Verbo dicturus amores. Ac veluti quando patrio Iovis armiger ales Pendulus ungue, probae sobolis documenta procurat; Intrepido si phaebum oculo, solidoque calentes Obtutu tolerat radios, hoc indice prolem Legitimam se monstrat avis: manifesta Thiene Signa dedit quam purus amor sua pectora flamma Aetherea stimulat, solis veneratus amicas Immensi cunas, velut incurvata rotarum Subsidia, aeternam stabuli felicis in antro Quae tulerant lucem, stabili spectatus amoris Intuitu, noctis reliquum constanter adorans. 22 Versarunt tacitam postquam felicia mentem Prodigia; et sensim dulcis suffunderet imber, Rorantes oculos; forsan distare micantem Non procul Auroram, quae non modo nuntia veri, Sed felix etiam facta est Nutritia solis, Rore suo geminum dederat praesagia lumen; Ecce tenebrosam quaedam lux candida noctem Occupat: obstupuit lucem, creditque Thiene, Advenisse diem: sed mox comparet Eoa Splendidior stella, divini baiula solis, Atque eadem Mater; qualemque puerpera Virgo Edidit infantem, manibus coeleste Thienis Deponit pignus, purisque amplexibus offert. Virginis obsequio praesens adstabat, humatus Non procul inde senex, olim Davidica nati Cui habitanda dedit Bethlem spelaea Tonantis: Innumerae circum mentes, miranda Thieni Maiestas aderat. Sed quis mihi flammeus ora Calculus absolvet, tanti miracula facti, Si rudis exponam? refert quis gaudia mentis Caietane tuae? quis linguae fervida dicet Verba, quibus pura natum de Virgine Verbum Alloquio dulci affatus? quis scribet amoris Oscula, libatas proprio de fonte quis edet Delicias mentis, quae velox penna favores Expediet, quos iste hospes tibi contulit infans? Nil tamen est mirum, Charites describere tantas Si rudis ignorem, quando sublimia nescit, Ipse etiam expertus sua promere dona Thiene. Hoc tamen exposuit, scriptum quod missile prodit: Mirari alpina pectus sibi rupe fuisse Durius, immitesque ursas feritate, vel ipsas Hircanas superasse tigres, et frigore brumam Arctoi minuisse freti, quod lentus, et excors Consumi flammis tanti nequisset amoris. Nil aliud novi, dulcis quo te iste beavit Caietane puer: reliquos celare favores Divinos poteras, nunquam celare valebas Virtutum heroos tibi quos donavit amictus: Quaequae animo fortunatae tibi noctis adhaesit Istius pietas, solito occurrente Decembris Solstitio, maiore augens praecordia flamma, Caietane tuis quod sol aeternus obivit Solstitium palmis, aestu exundante docebas. O fortunatam noctem, splendere micantis Est phaebi quae passa faces, cui praevius ivit Virginis Aurorae candor; positumque Thienis Aeternum manibus fecit consistere solem. Felices palmae, felicia brachia, felix Nocturnus Phaebi nunquam occumbentis Horizon! 23 Cum Caietanus, Mariano colle recedens Iret ovans, nati quod ductus ad oscula regis Expendens, inquit: quantum mortalia possunt, Corporeae moli, carnique immersa videre Lumina, iam vidi; magis hinc mea pectora dulcis Extimulat fervor, quo te pulcherrime IESU Aeterna Verbi specie tumulatus adorem. Interea tantae lucis, qua ferveo, certum Conservo pignus; vivo quae dona dedisti, Haec tua defuncto pietas concedet amanti. Ipse autem attonitam tanto simulare nequivit Prodigio mentem; divini immobilis haesit Muneris excessus: libatus pectore vitis Virgineae botrus, mox immortale, reliquit, Laetabunda inter saliens praecordia nectar.

THIENEIDOS LIBER QUARTUS. 1 Extollat varia meriti quod laude Thienem, Sacrilegum, Romae quia iniquum, dicere bellum Incipiam. Dives spoliis, opulenta potentum Regnorum exuviis, populorum, Orbisque subacti Luxurians opibus, tot fractis gentibus ingens Roma; cui augustis fuerat spectata triumphis Ipsa superborum famulari gloria regum; Exemplo monuit, docuitque extranea tali Arma, etiam se posse capi: proprio ense sarissas Hostiles acuit, crudam sudore Latino Barbariem fovit, subtractum gentibus aurum Depositi lege occuluit, quod postea, ferro Fusae olim, ferro urgerent sibi reddere gentes. 2 Primus erat gelida veniens Alaricus ab Arcto; Romam hic posse capi, praedatricemque subacti Orbis, praedam etiam fieri potuisse, probavit. Debuerat primum calcare Arctoa Latinam Ursa Lupam; ut tantam, proprii vi frigoris, auri Sisteret esuriem. Gothico mox nobilis ostro, Praedo novus saevit Latiis Ataulphus arenis. Quasque prior sacris tantum non impius aris, Hostis liquit opes, huius latronis avari Abstulit impietas: fuit haec rasura cadentis Urbis; sed Victor tantum hic corraserat aurum, Unde etiam magni poterant ditescere reges. Aemula Romanae Lybie piratica molis, Ut raperent, miserae quod forte superfuit urbi, Vandalicas misit calcata per aequora turmas: Is Gensericus fuerat quem littore ab Afro, Faeminea accivit rabies: Eudocia Romam Perdidit, augustaeque domus tumulavit honorem, Seque etiam vinctam gemuit, dum coniugis, impos Faemina, se ardentis, Gothici mucrone tyranni, Immodicos (furor imprudens!) ulciscitur ignes, Taliter incautos si faemina plectit amantes, Quas hosti statuet paenas! edicite quaenam Saeva adeo tigris? fuerit licet ista scelesto Non impar vindicta viro; malesana coegit Ira tamen, nimius dum castigatur amator, Ut fieret quoque Roma nocens, nocuusque Quirites Damnaret Princeps: fatuos an debuit ignes Stulta etiam vindicta sequi? tum Romula pubes Divitias mirata suas, tot regibus unam Suffecisse stupet, repetitis cladibus urbem. Nec satis hic caedis: turbo mox saeviit alter Qui Romae in iugulum gladium Ricimeris adegit. Roma tamen nec tunc cecidit, foret altera fronte Multiplici velut hydra, nequit quam reddere fatis, Unicus Alcides: toties direpta, reposti Sola etenim tantum auri habuit, quo barbarus ipse Hanc nequiit nudare Gothus; veterique Gradivo Praeda relicta, novi gladios accersiit hostis. Urbs gemit Arctois iterum Romana procellis. Saevus Odoacer, iunctis quos Rugia format In Martem populis, gelidae, Laurentibus orae Mancipia, immisit tectis; Augustulus isto Turbine, Caesareum victus dedit ultimus ostrum. 3 Sed modo quod referam, vel solo nomine monstrum, Roma time: fallor; quamvis superare dracones, Saevitie potuit Totilas, sed mitius unam Saeviit in Romam: morti quem traderet illa Vix habuit: nam queis rabies inimica pepercit; Fortia pro patriis ne possent pectora muris Obiicere, hoste alio gravior famis ira necabat. Sic Totilas, exangue ulla sine caede cadaver Invasit, stravitque almam sine vulnere Romam. Subdere sic illam puduit: cui subditus olim Orbis erat; viditque suis invicta triumphis Quae domitos reges; de toto corpore civem Non habet, unde queat virtutis noscere victor, Romanae pretium: e populo, quam pectora centum Myriadum numerasse quater, clarissima Mundo Fama refert; tunc quingentos in fata ruentes Descripsit cives: famis a pallore, fuere Qui vitam ponant, sed vix quibus effluat altus, Prae macie sanguis; ferrum quo tingere miles, Vandalicus posset: puduit sic vincere: turpis, Indignam Totila, pressit victoria palmam. Si tamen acceptis tot cladibus, ultima tandem Et vitae, et rerum subiissent damna Quirites, Felix Roma foret: sed uti regina suorum Armorum strepitu, quondam fatalibus Orbem Terrebat signis; Gothico Romana furori, Sic nudata gemit, victori impervia Paeno Maenia: nec lacrymis parcit, tabescere cernens Continuis ferri vicina fragoribus arva. Postea Vandalicus portis, Urbique pepercit Si Mavors; Gothicis obiecta securibus auri Pondera, fatales iugulis potuere sarissas Arcere: hic flavo virtus Romana metallo Vitam, quod vel anus timidae potuere, redemit. Et licet externus per saecula quinque, tuorum Murorum flexus non exploraverit hostis; A longe, peltata tuas suxere rapinas, Agmina; servasti missis tua maenia donis. Nec sic tuta satis: Lybicis post venit ab oris Maurorum numerus; non hic te parva reliquit Gaza, suburbanis raptis Duce Massare templis. Tale fuit Romae fatum: sublimia magni Excipiunt casus: mors non incerta ruinam Ex alto sequitur: toties tamen erutus Urbi Aeternae tumulus, quod Roma sit unicus Orbis Phaenix, nosse docet: crebro prostrata, priorem Et vitam, et formam, robur molemque resumpsit, Cuius felices certant pro foedere reges. 4 Hactenus augustam ferro, mera perdidit urbem Barbaries: sed quis credet si dixero: Roma Austriacum passa est Martem, qui saevius almae Urbis opes, aurumque tulit, Divosque fidemque Acrius explosit, Fidei quam nescius atrox Vandalus; et Gothicas minus expavisse secures Innocuum civem, quam sancta gelasset ad arma Principis Austriaci. Si fors tua Carole Caesar Culpa aberat (cuius te immunem, externa ferebant Signa quidem; dixere tamen contraria verbis Facta fuisse tuis: sunt quae te Carole possent Arguere: aeternae tolerata opprobria Sedis, Atque sui Capitis protracta iniuria, carcer:) Vel saltem tuus error erat, quod pectus iniquum Liligero Regi, fidum tibi ferre putares Obsequium: et quem nec natura, nec ullus Iberi Sanguinis affectus, sed splendida Maiestatis Delusae improbitas tibi commendavit amicum, Infidum Austriacis pectus praefeceris armis. Borbonius propriae mentis malesana secutus Consilia, Hispano Latium pervadere ferro Constituit: tulit ille quidem victricia Romam Signa; sed ingressu, medio pila ferrea cruri Impacta exclusit: si mortuus ille nequivit Afferre excidium; stragem violentius auxit Imperio vacuus, plenusque cupidine miles. Sed memorare piget rabiem; nec templa, nec aras Tutata est pietas, non custodivit inunctos Relligio Mystas, non primae summa tiarae Maiestas, sacram in Petri ludibria Sedem Continuit: dirus perverterat omnia Mavors. 5 Indigne pressa tunc Caietanus in Urbe Adfuit; et si quo rabidus mitescere tortor Consilio posset, probat irrequieta Thienis Maerentis pietas: trucis obsecrare furorem Militis aggressus, leni prosternere suada, Tentavit rabiem, tantum quo sanguinis imbrem Sisteret; immitemque regi ratione, monebat Militiam, proprio mulcens fera pectora damno. Hircanas tigres; Scythicas mollescere rupes, Vocibus humanis Lybicos servire Leones, Vidisses citius; quam dulcorare cruentos, Ingenito posses veri dictamine lixas. Hos aurum, rerumque fames pretiosa, Latinas Urgebat penetrare domos; et mille caninam Esuriem saturare dolis; quibus abdita praedam Augebat facilis pretium conflare supellex. 6 Post multas caedes, post vestigata Quiritum Tecta, Theatinas etiam concurrit in aedes; Immitis furor: errasti Mars barbare: frustra Absconsas hic quaris opes, ubi nulla fugaces Ars conservat opes. Sed qua ratione furentis Hospitis exceptus turbo, gladiosque minaces, Compositae mentis tulerint quo robore, dicam. Ut primum immanes strepitus vicina dedere Limina, conveniunt socii, tristesque Thienis Ora legunt; quos ille, Deo se credere semper Solicitos, praesenti etiam sua pectora clade, Aethereae firmare docet munimine curae. Mox veluti festae si relligiosa diei Laetitia, angustas modici vestire moneret Primitias templi, sacrum solennibus ornant Aulaeis limen; posito quoque flore, decoram Luminibus cumulant aram; quos poplite flexos; Tendentesque una puras ad Sydera palmas, Grassantis reperit rabies infesta Gradivi. Haesit ad intrepidi spectata negotia Cleri Attonitus miles; gladium petulantior unus Exemit, linumque secat quo pendula luxit Altari lampas; lapsum excepere cachinnis, Praedones lumen: socios quae prima precantes Composuit pietas, eadem tulit impia furum Ludibria, erectis constans ad Sydera palmis. 7 Miles erat positae cui non ignota Thienis Conditio vitae; cuius, verna improbus amplas Commemorabat opes; cum post impensa minoris Obsequia aetatis, reliquos numerasset in armis Caesareis annos: quamprimum ingratus heriles Agnovit vultus, credens quod dives, amictu Dispare pauperiem simulet, petulante Thienem Invadit lingua: notas sibi, furcifer effrons, Divitias clamat; promat quod condidit aurum, Lusurum cupiat iuguli nisi sanguine ferrum. Hic Caietanus, placido sermone secundat Saevitiem, ditemque olim vexisse, paternae Lucra domus, censumque Deo sacrasse, severa Pauperie, affirmat; sibi nil superesse, quod optet Auri armata fames: repetitis praestita verbis Nulla fides: fortemque minis, torquere Thienem Aggreditur: quaenam fuit haec tortura? pudicae, Quam nequeant sufferre aures, sexusque dolores, Candor olorinae refugit describere pennae. Sed nihil extorquet lictor, nisi flebile certae Supplicium Nemesis: perpesso immite Thieni Martyrium, vota pro paupertate merenti Illustrem posuit, quam dat tolerantia palmam. 8 Nec repetita, diu socors post verbera mansit Lictor: adorati vesana cupido metalli, Carceris ingrati damnat squalore Thienem; Sic rata semotum praedae fore certius aurum. Et sociis par paena fuit; quibus omnibus unus Vaticanus erat, moles horaria, carcer. Cernite Romulidae, vobis quae tempora turris, Diviso horarum spatio distinguit, eandem Roma etiam, facta est morum quia Regula, specta. Praecipites index dicet tibi ferreus horas; Aurea sed vitae factus tibi norma Thiene, In Vaticana morum concluditur index Veridicus turri: discent hoc gnomone quondam; In melius multae vitam componere gentes. Discessus nullam paenali in turre retentis, Spem faciunr, nisi depositae lux aurea gazae, Carceris occlusos iubeat recludere postes. Sed qui divina, sua vota regebat amussi, Vincla inter Romana, Deum laudantia solvit Guttura; coelestesque hymnos, nec iniquior ora Dedocuit carcer: sacrum captiva canebat Turba melos, placitisque litant coelestibus omnem, Seu libertatem nacti, seu vincula, sortem. Accidit ut pingui mensa excepisset, Iberum Convivam, socius miles; cum psallere sacras, Adveniens hospes, devoto murmure laudes Perciperet; primum stupuit, mox quaesiit, unde Vocalis veniat pietas: doctusque reponit, A facie se optare pios cognoscere sontes; Cognovit; sed quos vultus, orisque character Ostendit non esse reos: pius exprobrat hospes Saevitiem; iuratque epuli genialibus escis Nolle prius vesci, nisi maturata reorum Libertas, laetae iubeat se credere mensae. Idque urget: tandem egregio pietatis Iberae Officio, libertati dimmittitur insons Captivus. Iustas sibi pendet, Iberia, grates Caietanus, et ingenti se faenore solvet Praestita libertas: quis scit num forte coorta Seditione ferox, precibus, votoque Thienis Non fuerit fidei iuratae Regis Iberi, Reddita Parthenope? certe cum corpore liber Illatus fuerat Coelo, mox prima Monarchae Hispano devincta fides, cum pace revixit: Ut libertatis Romana in clade receptae Aequaret tempus, fracti cum carcere liber Corporis, invictum voluit donare quieto Carolidem regno. Nec Vaticane carebis, Obsequio collis: maesta quod turre Thienem Miseris immunem; pro libertate Quirina, Et Vaticanae pro Maiestate tiarae, Ipse, suusque datis stabit cervicibus Ordo. 9 Sed modo quas, sociis comitatus fratribus, oras Caietane petes? hac libertate Latinas. Dexterius favisse horas, brevis hora docebit. Luctus ubique, orbam caedes premit horrida Romam: Tutus nemo, sui nemo securus, aperto Praesumit nemo sese committere Coelo. Nec domibus tranquilla quies: Divumque penates, Sanctaque sacrilegus Delubra examinat ensis: Hostis ubique furit, crudelis ubique satelles Arma cruenta rotat: certam sed denique mortem Effugias, isto rerum quod turbine, vitae Subsidium superest? carcer si parcat et ensis; Certius ipsa cibi, miseros iugulabit egestas. 10 Quae tamen instantis superare pericula fati, Non poterit mens nixa Deo? Tyberina Thienem Ripa, salutari profugum statione recepit, Navigio Latias praebens vitare procellas: Humanaeque spei vacuo divina ministrans Prodigio pietas, ipsis ex hostibus offert Pellendae formenta fami. Quod Tybris amicam Protuleris dilecte manum, proprioque Thienem Gurgite servaris; digno sua tollere Coelo, Te semper Soboles perget, gratumque benigni Fluminis officium, devincto pectore proles Obsequiosa colet, Latiae fidissima lymphae. Ausonium Tyberim, ditis sibi nostra Canopi Mens refert Nilum; scirpo velut ille natantem Reddidit Isacidi Moysen; sic noster amica Fluminis augusti servatus Legifer unda. 11 En nova permenso Tyberi, divina Thienem Excepit pietas. Romani horrore Gradivi, Venerius patrias reditum celerabat in oras: (Hospite gavisus fuit hoc, Venetoque Latinus Oratore Tybris) cuius stipulata saluti Carbasa, dispositam pelago committere puppim, Antennis appensa, Notoque petita monebant, Et gravidam Latio portu migrare carinam; Securum Veneto quae littore sisteret urbi Primae Oratorem. Puppimque Orator, et urbem Insinuat, sociumque viae rogat ire Thienem. Ambigui primum pressere incerta sodales Vota; sed haerentes animos, occasio Coelo Missa rapit, monitisque regunt caelestibus anceps Iudicium, qui fata sequi, Venetamque subire Decernunt, dignam hospitibus coelestibus Urbem 12 Urbs ea prodigium est, nisi plura velimus in illa Dicere prodigia. Adriaco stat condita ponto, Italiae primas aequat quae civibus urbes, Imperio superat: liquidi Regina profundi, Quam tamen irato nunquam ferit Adria fluctu: Accessurus enim Dominam, prius ille remota Placatus spumantem animam deponit arena. Bello ingens, nec pace minor: gravibusque Minervae Condecoratorum studiis, armisque potentum Heroum mater, quorum felicibus ausis, Barbara Bistoniae rubuerunt cornua lunae. Nec Marti hic cedit pietas; augusta stuporem Divorum delubra cient: extranea sacras Marmora conficiunt aedes: quod nesciit, impar Obstupuit natura decus; mirata quod inter Adriacas Aegea undas translata Carystos, Aut Venetae Phariam trudant imitantia lymphae Saxa Paron; vel fortasis glaciata sub Axe Aequora brumali, sacras sustollat in aedes, Atquae nova pius arte labor durare gelatas Cogat aquas, solum Austrino sudore notantes Matrem habuisse Thetim. Publicum privatus adaequat Exemplum fervor; pietas nec civica saxi Maiestate minor. Messis sperata, Thienis Accendit studium, coelestes commoda fructus, Apta Theatinae ostendit cultura palaestrae. Firmatis igitur votis se devovet urbis Praesidio Venetae, Romae male tuta Thienis Relligio: sic natali faecunda recedit Planta solo, pomoque alia tellure sepultae Radices meliore placent: perpessa furorem Barbonicum, tenius ceu turbine pressa Thienis Aeolio proles, gelidi tolerata rigoris, Extincta necdum, reparat discrimina vita. Incipit interno veluti brumalia motu Post tormenta, novis decoratae frondibus ulmi, Nativae laxare calor compendia flammae; Territus immiti, triplici sic grandis arista, Ordo Noto, Veneti postquam hunc suavissima veris Excepit facies, pietatis nomina mille, Mille nova sapidos Coeli producere coepit Temperie fructus, pressumque efflare vigorem Hoc equidem factum est, non quod mollescere pectus Heroum miti peteret tellure; sed illud Optavere bonum proni ad commune sodales; Eximias virtutis opes Mavortius horror Ne premeret, publicaque urbes gaudere quiete Impatiens, iaceret sacris obstacula flammis. 13 Adversis nutrita malis, assuetaque duris Officiis virtus, nunquam fugit aspera; quando Numinis aut maior sic gloria, certaque poscunt Communis praecepta boni: suprema Thiene Romae fata pati valuit; quod fata subisset Nullo operis fructu, Venetae se maluit urbi Servatum, divinus ubi sibi plurima mortis Fata pararet amor, multis illustria palmis. 14 Vipereae pestis nunquam non horridus aer, Adriaci primam sceptri vitiaverat urbem: Quae properata, sibi raptos ad funera cives Ingemuit, ducens imis suspiria fibris: Saepius ex oculis, lacrymarum visa fluentes, Neptuni falsis miscere canalibus undas. Exitiale malum, viduas quod civibus urbes Exanimat; cuius veram si coepero causam Discere; cognoscam, pestis quod tabida, non sit Mira minus quam faeda lues: humoribus ortum Corruptus, fotumque rea putredine virus: Fraude quod arcana, cum se melioribus abdit Visceribus, fontem vitae oppugnare, veneni Incipit assultu: peregrinis regia cordis Cum titubat flammis, hostemque repellere, morbo Pressa nequit, recipitque luem; mox extera pestis Membra petit: vicina etiam quin corpora diro Corripit afflatu, similique tyrannide miscet. Intrepidus veluti primum fortissima miles Castra petit, primis cum se Mars integer infert Maenibus, in pravas, certis tum caedibus urbes Grassatur; nec finitimis se temperat audax Arcibus excursus, facili sed cuncta ruina Sternit, praecipua capta semel arce Gradivus. Quae tamen est sanies, cuius putredo venenum Pestiferum generat; non est mihi credita fandi Copia; sed notum est: hanc obsequiosa paravit Authori natura suo, qua vindicet ignes Idalios paenam; scelerique irata flagellum Hoc agitat Nemesis, pravum quo terreat Orbem. 15 Id summe hic dignum lacrymis, et caetera morbi Pestiferi tormenta gravat; quod tabe subactos Funerea, certi fugiant horrore pericli, Ipsae etiam, quas flamma unit primaria mentes: Hac sanie infectam, quamvis non impia, matrem Nata cavet; non ingratus, patre fata relicto Horrida declinat natus; pietatis in ista Officium scena non observasse, piandum Non venit; et proprii ius naturale relaxat Intuitus damni, certumque in limine lethum. Inde venit, sortem miseram! quod saepius aeger Ipse suae non gnarus opis, cum nulla recepto Audeat hunc aliena manus purgare veneno, Spe procul, infesta cadit interfectus ab hydra. Si modo corporeae non evitabile vitae Naufragium, non aeternae iactura salutis Accideret; quando isto etiam terrore minister Legitimus desit, fato qui errata propinquis Praesens elueret, fieret toleranda protervi Saevities morbi; sed quod neglecta sequatur Corpora, pernicies animae; lacrymabile fatum Terrigenum! sed obest homini tentare profundam Numinis,ex: Numinus armatae in culpas rationis abyssum. Hic Caietanus pensum ratus utile flammis Invenisse suis, aptam sibi triste palaestram, Proposuit lethum: pugil illi strenuus omnes Attribuens operi vires; formidine certi Posthabita fati petit imperterritus ingens Morborum pelagus, vivaeque fimeta mephitis, Quo tunc impavidus fraterni accessit amoris Prodigio, sat adhuc Veneti vis illa flagelli 16 Commemorat. Locus est, cui non curabilis aeger Imposuit nomen; variorum hic Lerna malorum, Morborum hic sedes; publici sentina veneni. Ista forent veluti Charitum delubra, Thiene Lustra petit, florumque sibi monstrosa figurat Ulcera delicias: nullum hic damnare laborem, Obsequio arrepti nullum subducere pensi Passus, et appositis aegrorum corpora lustrans Officiis, animo vitae instillare calorem Sollicitus, monet aeternae captare salutis Praesidia, et fractis animam Coelo addere membris. Quis referet quot Diti animas, quot corpora letho Eripuit; pestemque ipsam servire saluti Cui hominum numero fecit? quis labe Thienem Pestifera illaesum, rabiem lusisse veneni Non stupuit? propriaeque pios nequiisse labores Illicio vitae sisti, virtute profectas Heroa, quae mens poterit describere flammas? Sed pro vipereae passae faetore mephitis, Quas tibi odoriferas Paestum coeleste reponit Caietane rosas? vitae quae prodiga, mentis Ardebat pietas, nunc vitae in fonte, beata Vivit, et antiquae reparat dispendia vitae. 17 Vix prius impense, pestis depulsa Thienem Solveret obsequio, promptum peregrina levamen Percipit improbitas, Venetas grassata per oras. Christiadum mentes quidam bonus imbuit ignis; Aeterni sperata boni quos una propinquos Meta facit, qua quisque suos face diligit artus, Erga alios etiam similem par finis amorem Imperat: ista velut totum mandata Thienem Impulerint, primis animos intendere curis; Indigus externae stipis, ut vitale propinquus, Subsidium traheret; clare monstravit, acerbam Nil pestem cunctata fames: vix ipsa priore Mitior aerumna. Par est crudele sororum. Non consanguineo nexu, sine sanguine, morti Utraque cognata est: harum una est squallida montis Caucasei soboles, adversae ubi frigore brumae, Infaecunda dapes nescit, Cereremque perenni, Proscribit sterilis tellus tumulata pruina. Sed Venetas quod monstrum istud pervaserit oras, Cultus ubi plenis ager inturgescit aristis; Et promptum Aeoliis, faciles mare flatibus escas Advehit; infelix fuerat felicibus hospes, Prodigio par visa plagis: sed iusta nocentes A longe, ut feriant ducit Rhamnusia mortes. Pestiferi fuerat nuper quos visa veneni Praeteriisse lues; (veluti minus ulta furores Humanos Nemesis, iustam aequatura severae Aerumnae lancem, plures in nostra vocaret Damna neces) avidae famis immansueta tyrannis Terruit, et saevo petiit praecordia telo. 18 Ut desolatae plebis, quam vulnere talis Extenuat maiore furor, lacrymabile vidit Exitium Caietanus; mox intimus illi Ardor, et illustris pietas suspendere durae Obsequium non passa fami; prospexit egenae Caietanus inops, ventris solatia turbae. Ille etenim (quae flamma viri!) quam Numinis uno Impulsu, procerum non exorata piorum Submisit sibi dextra stipem, pene immemor escae, Quam sibi, quam sociis debebat fratribus, orbum Depluit in vulgus fugitivae, in pabula vitae. Fatali esurie languens, non inscia flammae Turba Thieneae, velut ad commune propelli Visa penu, patulos publica ad solatia postes Sollicitat, dextraque escas a paupere sumit. Mirandum plane est, inopem potuisse Thienem Grassantem placare famem, cui ditior arca Succubuit, proprioque illam vix reppulit auro. Quantumvis faecunda, aliis sterilescere siccae Telluris potuit bonitas; sterilescere terram Prospiciente Deo soli nequiisse Thieni, Compertum legimus; quando et sibi congrua vitae Suppetiit messis, turbaque in paupere, victum, Quem sibi submisit Coelo spes nixa, profudit. Isacidi fuerat pariter mirabilis olim Area nocturnum sitiens Gedeonia rorem, Cum tamen expansum siccum, fuit aethere potum Rorifluo vellus quod mox vegetabile siccae Expressum poterat gramen perfundere terrae. Tale fuit vellus communi in clade, Thienis Dextera, quam nulla argenti, quam nulla feracis Perpluit ubertas fundi, sed providus aether, Siccum adeo, largo madefecit rore profusi Subsidii vellus; cuius popularis egestas, Munificos Coelo missos fervebat ad imbres. 19 Tergemino fertur Numen punire flagello, Immanes hominum noxas: cui plurima quamvis Poenarum genera, exhibeat iustissima culpae Lethalis vindex Nemesis, tamen horrida pestis, Immansueta fames, belli furor, omnia vincit Supplicia: his gaudet primis Rhamnusia poenis: Exposui quantum geminae formidine cladis, Et famis et dirae pestis, celebrata Thienis Sudavit Venetis pietas; nunc tertia, laeso Intentata quidem solum monet ultio Coelo, Pierios astus; sed quam saevire minaci In Venetos flamma, precibus concessa Thienis Palma simul vetuit, simul et servavit amicae Urbis vicino pacis solatia bello. 20 Altius instantis memorare pericula Martis, Incipio. Thracis diadema immite tyranni, Sacrilegis adeo late se protulit armis, Totus ut Ismariis rigeat terroribus Orbis. Lunato obsequitur quantus proh subditus hosti, Regnorum numerus! quorum tumulata Gelono Ense fides, vitaeque una spes condita tumba, Libertasque iacet: Thraces tolerare catenas, Quot populos iussit, mordere severa quot urbes, Praesidiae fraena, impietas Mahometis adegit! Te memoro primam, cuius neglecta Latinos Urget adhuc reges Maiestas: servit iniquo Heu Thraci tellus, Christi venit unde litato Sanguine libertas regum: quorum impigra bellis Dextera, cognatis se caedibus imbuet? et te O decus Isacidum Solyma, humanae ara salutis, Threicio mucrone premi, sincera potentum Vis regum nescire fides? quos illius Agni Implorat fusus sanguis, cui regia sceptrum Fortuna, et solii robur, collectaque bello Gloria, et illustres debet Victoria palmas. Caesorum impuro qui non nisi sanguine Thracum, Regibus a nostris, divini sanguinis orat Hostia vindictam, suetos saevire propinquis Visceribus, Thracum iunctos in funera, supplex Christiadum Christi sanguis non impetrat enses? O hominum pigrae mentes, tardumque fidelis Militiae robur! Coelo demissa rubete, Sanguinis Eoi vos fortunata reflexu Stemmata, ne tantam innocuo decus audeat imbre 21 Offuscare cruor. Quando cingentur Ibero Marte Palaestini colles? Germanica quando Inter Idumaeas pendebit laurea palmas? Floribus Engaddi, felix sua Sequana quando Lilia gaudebit iungi? Bizantia quando, Impuro possessa gregi, sibi moenia reddi, Caesareo victor coget Iovis Aliger igne? Audiet Adriacos quando rugire Leones, Infelix Solyma? expandet sua brachia quando, Victa, salutari tellus Memphitica signo? Assyrios rores, et Mystis debita quando, Christiadum purae stillabunt balsama dextrae? Quamque diu Tethis lymphas Iordane fluentes Mortua sorbebit? saliente in sydera quando, Vitali Tyberis Iordan miscebitur unda? Quis dabit hunc spectare diem, quo celsa Sionis Iungetur Latio moles; cum libera Thracum Barbarie iessea domus, montana videbit Culmina, faecundos ovium velut ubere pastos Exultare greges, et ovino plenius agno, Laetitiam virides saltu describere colles. Tunc memorata olim cernam portenta, relictos Ad fontes, versa Iordanem currere lympha. O panis domus! o macie confecta senili Ephrata quaere tuum qui te iuvenilibus annis Restituat, firmetque novo te robore panem. O nimis infelix, tua ni, quae colle Quirino Roma colit, pia respicias Cunabula Bethlem. Quis rerum casus, quae vis, quae dextra valebit, Fatorum stabiles, quas Mens aeterna gubernat, Alternare vices; fracto ut Mahometide ferro, Memnonii capiant Romana oracula mystae? Coelorum rutilae, conflantes saecula flamma, Iungite Thaborem Tyberi; faecunda Saronis, Romulei solis vestite cacumina flammae: Languentes Libani, Coeli melioribus auris Fortunate cedros: palmosa resurgat Idume: Carmelo veterem spargat nubecula rorem, Et Vaticanum mons Hermoneus adoret. Invictos reges, supplex haec causa, beatos Effectura vocat: nam quo se cardine vertit Christiadum secura quies; laus, gloria, fama. Verus honor regum se cardine volvit eodem. Quantum animi generoso indent pia bella Gradivo! Quas vires tam iusta dabit tibi causa? quod addent Pectoribus robur, coeptae pro Numine pugnae? His laurus secura viret: satis, unica palmis His est causa Deus: nequeunt pia pectora sterni; Victori, victoque parem dant astra coronam. Iniustis vero si caedibus opprimis urbes, Inde triumphales forsan tibi surgere palmas, Vis credam? hae non sunt palmae, sunt roboris atrae Heroi maculae, noxae virtutis, honoris Lappae palmares, fidei monumenta sepultae. Quo rapior? quo prolixae feror impete venae? Parcite, Pierios iustus calor excitat aestus. 22 Nec sisto; nam Thracis adhuc subscribo timendam Imperii molem: ex quatuor queis partibus orbis Dividitur, tribus Ismarius violenta tyrannus Imposuit fraena: Europam lacerata coercet Graecia, quam multis distinctam gentibus, inde Bosphorus extrema Bizantius inchoat unda, Hinc sparsam Ionio Aegeoque tridentifer aequa Adria definit lympha. Pars altera fraeni Pannoniam Lechumque premit, per saucia quorum Viscera, Bistoniae lumen fatale Dianae, Finitimis etiam terris, populisque cruentum Explicat horrorem: confinem Graecia terret Italiam; fuso metuit Germania Lecho. Austria Pannonicae pallet vicina catenae. Thraci Asia, et patriis Lybiae celeberrima monstris Paret, et ingratos inordet prostrata lupatos. 23 Nuper Sarmaticis adiuta Vienna sarissis. Extremae cladis post certa pericula, turpi Bistonidum gavisa fuga, tot millia Thracum Extincta, Austriacis victrix si legit arenis; (Auditum nunquam robur, vis tota Gradivi Threycii quo terga dedit, maiorque Gelonum Vicino pars caesa solo) sed Numinis ira Haec sors laeta fuit, Scythici blasphema tyranni Verba ulciscentis. Leopoldo indixit iniquum Is postquam Martem, se nil Crucis arbore fixum Formidare Deum, scripsit: quae incautus adoras Caesar, fulmineis prosternam Numina telis, Et Romana meis cedent altaria Lunis. Talia sacrilegum, fama est, dixisse tyrannum. Sed Deus istius probri, vice, reddidit ingens Hostibus opprobrium; quodque unicus arbiter ille, Regnorum excelsas adimat, donetque secures, Mentis lege suae; cuius suprema potestas, Et regnare facit, stivamque capessere reges, Ismarium laevo erudiit Mavorte tyrannum. 24 Quod fuit in votis tempus, quo barbara Lunae Cornua confringi, et Christo calcata valeret Terra peti, nunc est: facilemque fidelibus armis Ostendunt nunc astra viam: iam Caesaris Ales Pannonicos populatur agros, urbesque reverti Ad sua sceptra videt; nostrosque resistere Marti Indocilem, virtus fundit Germanica Thracem. Fata canunt et Buda ruet, stratumque legetur Pannoniae robur: Leopoldo Martia cedent Moenia: calcatis ibi Caesaris edita Lunis Stabit Avis, repetetque suas Crux Romula turres. Quae bello nunquam cecidit, tibi maxime Caesar, Buda cadet: Mahometanae solvetur acerba Perfidiae sedes: flebunt hanc maesta ruinam Tartara, et immitis discet plorare reversos Ad sacra Christiadum fraternos Attila muros. Caesareae ultra ultra, constantibus ite triumphis Victrices Aquilae, vesterque Odrysia terror Agmina, cornutumque premat formidine sydus. Tuque Leoninis Thracum nutrite medullis Sarmatiae Princeps, et maior Achille Ioannes, Quaere tuos Rex magne hostes, quas Lechicus ensis Dissipet, et Scythicam fax opprimat Arctica Lunam. Ite modo Veneti, feliciter ite Leones, Vestraque Bistoniae quae spectant carbasa maestae, Excipiant domitae vexilla volantia turres. (Providus o rerum, et fati mirabilis ordo! Divinae o placitum mentis!) Rhodopeia pallet Luna suas passura vices: finisque propinquat Imperiis Othomanne tuis: sat saeviit atrox, Bistonidum humano nunquam satur ira cruore. Praefulsisse parem quod si in tua damna Cometen Vidimus; has etiam Coelo retulisse ruinas Audiimus Caietanum. (a) pugnate decori Christiadum Heroes: vestras iam Sydera palmas Notificant ex: Norificant: et caudate quos lumine flammae, 675 Thracem pressuris offert Heroibus Aether, Hos Caietano publicat praecone triumphos. Sed progressa satis peregrino in pulvere, tandem Musa Thieneos canta ferventius ignes, 25 Annus erat post mille annos, et saecula quinque, Sexti etiam saecli quattuor post lustra secundus, Cum Rhodiae cecidere Cruces, solisque colosso Clara Rhodos, iacuit Scythicis obnoxia lunis. (a) S. Caietanus Romae Fr: Benigno a S. Urbano, Ordinis Eremitarum Discalceatorum S. Augustini, cum eundem prius Epileptico morbo, et paralysi oppressum, et a medicis conclamatum, prodigiose sanitati restituisset, eidemque saepius ante visibiliter apparuisset; Die 4. Augusti, Anno 1685, hora 17. silentii pomeridiani tempore apparuit, quem hisce verbis Latinis, pro Christiana militia precantem, affatus est: Imperium Othomannum totum in destructionem ibit, et Christi fideles, quamprimum maximas victorias contra Turcas reportabunt, et S. Mater Ecclesia triumphabit. Quod statim sequens probavit eventus, cum Die 7. eiusdem Mensis S. Caietano sacra, in Peloponneso Corone Turcis erepta est, nec multo post in Hungaria Neocastrum, aliaeque urbes ad Caesarem rediere. Huius apparitionis, sicut et reliquarum series, describitur in Relatione M. S. Insula lunato Phebea asserta tyranno, Visa metu Adriacum fuerat turbasse Leonem, Sollicitum; ne post tantae praeludia palmae, Immissos Venetis Thraces ditionibus enses Lugeat, et Rhodio nutet sua purpura fato. Quis metus hic habuit populos, cum plena trophaeis Regnorum, et nostri crevisse stupore veterni Barbara Bistonii spectarent cornua signi? Quod mox crediderint, dirum illatura propinquis Urbibus excidium, sacris circumfluus aris Ostendit pavor: afflictos ubi certa recepit Spes animos, precibus pietas armata Thienem Repperit authorem, Venetam bene providus urbem Instruxit pugnare piae qui robore vitae, Et votis placare Deum, quo vindice nostri, A Luna faciles nutant Othomannide reges. Flagitiis docuit nostris hostilia niti Arma, triumphantem nostris plus Bistona noxis, Quam propriis fore tormentis: Metanaea piatam Si culpa exuerit mentem, vis impia robur Amittet, lotisque isto baptismate culpis, Fas erit immites thracum sopire furores. Erexit pia deiectos facundia cives, Spemque animis hausere, trucem exarmare tyrannum Effusis Coelo precibus, vitaeque prioris Supplicio, iustaque animi post crimina, poena. 26 Tunc hominum quaevis, sacras properabat ad aedes, Conditio: rara illa quidem, cui more fluentis Temporis, (haec animas afflat caligo) pudori Est pietas: templorum aditu quos altera privat Relligio, quam fallendo vel inepta diei Exedra: vel libanda trahit tota aure, canora Psaltria; vel fidei subtracto sole, micantes Alliciunt faciles oculis illudere stellae. Tunc animi fervore unum quaerebat aperta Relligio Numen: quas opportuna Thienis Sedulitas, templorum avidas cogebat in unum Orantes turbas, publicis repetita plateis Sistebat Sacris supplex concordia valvis. Quod genus obsequii, necdum communia caetus Orsus vota sui, sed Relligione solutus Mysta, giganteae pietatis obibat amussi. Quos gemitus dederant Coelo, pensare benignum Laetitia voluit Numen, face quando Gradivi Pannonibus versa, se mox vetuisse probavit, Grassari Hesperio Rhodopaeum sanguine Martem. Hanc igitur Venetus pacis tibi debet olivam Caietane Leo, quod non fallentibus armis, Hellespontiacum procul exsufflaveris hostem. Nec solum Ismario fuit urbs ea libera bello, Sed tota immiti circumfrendente Gradivo Italia, Venetas dira face Martius oras, Non tetigit turbo; quas praeservavit eodem Praesidio, docuitque precum constare beatam Suffragiis pacem: verum est: decreta Tonantis, Armatae precibus pietatis cera sigillat. 27 Istis quale tamen fuerit coeleste Thienis Casibus ingenium, quo tempestiva timentis Urbis relligio, summae bonitatis amicam Acceleravit opem; sacro lustrata calore Musa refer, scelerique metum, et solatia pande. Praevidit claro aeternae qui lumine mentis Terrigenum peccata Deus, facilemque frequenti Labi hominem culpa, cuncta observante videret Intuitu; statuit paenas, quibus ultor iniquam Aequaret scelerum lancem; peccantibus ignem Accendit Stygium, quo aeternae vortice flammae, Illaudata graves luerent post funera noxas. Haec tamen interdum praecedit fata malorum Diluvies; et vivus adhuc peccator Avernum Inchoat; ut commune probis; reprobisque flagellum Augeretque probis palmam, reprobique futurum Praesenti inciperent Ditem praenoscere poena. Opportuna tamen culparum vindicis, aequum Temperat, inferiorque sua nil mole, venustat Numinis arbitrium pietas: quam sontibus iram Proposuit, iusto mala definita timori Declinare docet, viresque et certa ministrat Praesidia, aeternos quibus et feliciter ignes Effugiat; possitque etiam peccator amaras Ultricis vivus Nemesis vitare sagittas. Compertum satis est etenim, cum vindicat aptis Crimina suppliciis Deus, indefleta flagellat Supplicii peccata rigor; cum propria mentem Contritam, et scelerum molem, plagasque fatentem Castigat Nemesis, iustos divina furores Ultio suspendit, versis in praemia poenis. Solicito notum fuerat caeleste Thieni Consilium: qui mox populorum ut flebile vidit Exitium, pluresque urbes advertit iisdem Fluctibus involui, lethique pavoribus angi; Tum subito, Coelo doctus cognovit adultae Tempus vindictae, iustis quo crimina poenis Iratum cumulat Numen: cui protinus acres Placando stimulos, praecludendaeque malorum Iliadi, non unus amor, maerorque calentes Iniecere faces, missis in lumina lymphis. Sed Caietanus quali praesentia Marte Damna premat, non illi animum suspenderat anceps Iudicium: subito agnovit, securius hydram In capite extingui; meliusque in fonte nocivam Siccari Tethim; sic ipsa in origine pressam, Posse flagellantem populos occumbere cladem. In culpas igitur, poenae quae istius origo Prima fuit, posuit non exarmanda Thiene Dissidia: impuro carnis spontanea suasit Supplicia ardori; neque possessoris, iniqui Passus divitias, laesi dispendia iuris, Reddendo luere, et lacrymis expungere rapti Faenoris excessum docuit: recludere pacis Defunctae tumulos, primaeque reponere laudi, Concordes fratrum flammas, animosque coegit. Tum quod caelestis posuit Metanaea tribunal Pulsandum ostendit; cuius non vana priores, Confessasque semel tollat sententia culpas. 28 Sed divina reae postquam data gratia menti, Caelesti, tenebras animi splendore fugavit, Quo posset durare novae, retrograda nunquam, Proposito vitae pietas, Cerealia mensae Angelicae fomenta dabat, multamque palato Mortali, aetherei panis suadebat orexim. Non satis est aegro iuveni, debere salutem Solerti medico; sed postquam expulsa periclum Funeris elisit febris, pallentia suavi Recreat ora cibo: reducem cui crebra vigorem Quadra legit, fractosque fovet vitaliter artus. Non aliter, postquam mentis fatale piavit Erratum, illimi tristis Metanaea lavacro; Vitam animae rediisse quidem, nihil ambigo verae Doctrina fidei; sed cum rediviva sepulchro Laethalis noxae, mens divum haurire calorem Incipit, ut solido vitales robore firmet Igniculos, crescatque novo feliciter aestu; Nec repetat veteres peiori funere casus; Hic opus est, habeat panem, qui indemnia vivus Pectora conservat, sacrique augmenta caloris Multiplicat: quod non alius, quam caelicus ille Panis agit, qui Virginei de sanguine ventris, Et simul aeterni coctus sub Flaminis umbra, Nostrorum immodicos vitiorum mitigat aestus. 29 O umbra, o panis! superi: praeponeret istum Inconcussa licet vobis nisi gloria panem, Ingrata aeternum pareret fastidia nectar, Vestra nec incerto arderet livore voluptas. Sed quia sublatis multo felicius umbris, Aeternum laetos tanti vos copia panis, Lucis inocciduae mersos splendoribus explet; Vos reficit patriae multa pinguedine mensae, Plenius ille quidem; tamen ausim dicere: fessis Aestivo veluti sub Sole est gratior umbra, Suavior est nobis, quibus ista refrigerat ignes Esca cupidineos, et sacro robur amori Restituit; quam divino queis lumine plenis Coelica constantes stabilivit adorea palmas. Pugnanti veluti Spartano gratior illi, Dictus ubi innumeris Solem occultare sagittis, Hostis Achaemeniis veniens de finibus, olim Umbra fuit; nos ignitis cum tartara telis Insiliunt, tunc seu umbra, seu nube latentem Mentiti septum quando sub imagine panis Aeternum colimus Solem, generosius inde Intrepidi, Stygiam fortes toleramus arenam. 30 Impius immitti quae turbine saecula Mavors Impetiit, doluere nimis mortalia scindi Pectora; cum gelidis riguere potentius armis; Quam si Colchiaco pollens Medea veneno, Expressum infandis virus confunderet herbis, Plurimus unde rea sibi forte bibebat Iason: Vel quasi Thessalici vi carminis, ignea mentis Humanae ratio, longam perpessa fuisset Ecclipsim; rigido, stridebant omnia ferro. Hoc etiam sacri fuit incantata Gradivo Relligio panis: fatalibus ebria rixis Tempora, discordes odiis civilibus urbes, Faedifragi plures adverso Marte Dynastae, Armisona postquam pacem exclusere procella; Deseruere istum, veri qui nectit amoris, Conservatque animos dulci pinguedine, panem. Despecta Christi mensa, proh quanta secuta est Morum barbaries! unde et furiosa cruentas Haeresis explicuit strages, et pellere toto Orbe pios voluit ritus: o tempora dirae Plena Stygis! saevis crudele furoribus aevum! Ingemuit cernens istis lacerata Thiene Tempora dissidiis, doluitque vigere ferinos, Grassantis ferri affectos rubigine mores. Aethere suggestis tandem felicibus ausis, Non melius pravum ratus emendare quod Orbem Posset opus, quam si ad divini certa favoris Signa, frequentatis populus concurreret aris; Constituit rarum panis tunc illius esum, Unde omnis proprio veluti de fonte scaturit Aeterni dulcedo boni, suadere calenti Eloquio, sacrae crebros accedere mensae Convivas, panisque latens sub tegmine Numen, Dantis adorata, cordi coniungere flamma. Primaevis etenim fuit inde fidelibus unum Cor, animusque unus, sacri quia fractio panis Unio mentis erat; nam quaevis viderat isto Vescentes quos pane dies, contendere vidit Illos nulla dies: praesens discordia culpat Socordes animos, quos crebra ad iurgia livor Daemonis, exclusa pacis sufflaminat esca. 31 Conatur Stygius, semper qui circuit omnes Latro vias, quibus incautos subducat Olympo Terrigenas, huius prohibere cupidine mensae: Novit enim: fallor: non novit perditus hostis Delicias animae, sed tantum effectibus illas Coniicit externis; cernens, quae gaudia, quae pax, Quae flammae, quae lux, quae tunc coelestis amoris Illecebrae vultum immutent, dum mysticus escae Expositus, nostris abdit se cordibus Agnus. Inde venit, quod non una est quae prodiit Orco Haeresis, istius quae non Mysteria mensae Explosit: nempe alternis quae bellua rixis Pascitur, et crescit, charae felicia pacis Horrea, mortales animos sociantia damnat. 32 Quae te deliciae, quis te tibi gustus opimae Surripuit mensae, te Caietane quis ursit Extremus sapor, ut partito pectoris istum Impete nolueris, sed tota accedere panem Spectatus fueris flamma? quae farrea Numen Candida velabat, totum immaculata Thienem Sphaera tulit; septique ista caligine Phaebi Splendor, acervatis traxit praecordia votis. Nectaris istius constans dulcedine, mentis Fervebat pietas, coelestibus ebria donec Deliciis, toto mersam se fonte videret. 33 Cum Caietanus panis speciebus arnictum Intense coleret Solem; suus impiger ista, Quam quaesivit amor, talem decerpsit arena, Quam ventura etiam debebunt saecula palmam. Nam quo summa Dei sub pane latentis haberet Maiestas, oculis mortalibus invia, maius Et decus et pretium; pompae exterioribus auget Illiciis cultum: refero explorata: Thiene Primus in hac fuerat visus sudare palaestra. Is populo, sacram postquam florere synaxim Doctrinae fervore suae, fructuque laboris Impensi vidit; constans, ut mentibus hausta, Haereret pietas; publicis exponere caepit Angelicum precibus panem, fluit unde favoris Prodigus aetherei Christum venerantibus imber. Ut tamen excultis positus nitidissimus aris, Luminis externi crebro fulgore micaret, Lucis qui aeternae, tenui se panis in umbra Occultat candor; multa face Numinis orbem Obducti illustrat; quo mens humana, patentes Aspectus rerum solita observare, frequenti, Aeternum supplex in lumine lumen adoret. Virgineum pariter numerosa Chloride florem Stipat; odorato quo flore, et lumine, Patris Splendor, maternique uteri purissimus iste Flos, minus ignotus populis venientibus esset. Hoc Caietanus Venetum servasse Leonem Praesidio memoratur; adhuc decorantibus urbem Exemplis: passimque aliae, quae prima Thienis Instituit pietas, gentes inventa sequuntur. 34 Sed prius Adriaca quam nostra recedat ab urbe Musa, Thienae post publica commoda flammae, Immortale canam, crebro memorata quod illi, Suppressa erexit labes privata trophaeum. Aethereo constans animum cum vestit amictu Mortalem virtus, actu exteriore decorem Explicat occultum; quamvis se heroica celet Crebrius, atque Deo solo contenta nocivos Mens oculos hominum vitet, ne exponat inani Virtutem laudi, cuius dignissima merces Vult solus, pretiumque sui Deus esse nitoris. Mens etenim sincera, probi cui meta laboris Est Coelum; timet, aeterna mercede beandum, Lux tenuis ne perdat opus: tamen ipse latentes, Saepe Deus publicae luci commendat, aperto Prodigio flammas: quo se magis occulit almae Virtutis gratus fulgor, magis ipsa laborant Sidera, quo spectanda palam demigret iniquis E latebris virtus, a caecis clarior umbris. In veri delectu, hominum fallacia nutant Iudicia: et vitrum gemmas putat arbiter oris Solum externi oculos; crebro mortale vacillat Ingenium, fictus cui dictat hypocrita praeceps Suffragium: quos sanctorum persaepe putamus E numero, fortasse suis legionibus ater Tartarus adscripsit: Coelo cui teste litamus, Non fallit probitas: Divos sola astra revelant. 35 Ausoniae populis, claros spectata Thienis Mittebat radios virtus; quod duceret illa Ingentes secum applausus, fuscare colorem Virtutis volvit: cui non est culpa, latere Corporis haud passus vitium, fallacia laudis Humanae studia explosit: quos manca reatus Forte illi natura dedit, prodebat honoris Desertor proprii: largas quas coelica dotes Gratia contulerat, latebris damnabat, acerba Contemptus, nimiaque sui squalloris orexi. Inde venit, cuius tantis post funera signis Vulgatur probitas, sanctae tamen abdita vitae Sint decora; et modicum est quod commemorare stupescit Posteritas, multo fuerint cum plura, latendi Quae tumulavit amor, Coelo sua praemia spectans. Sed quantis venerandum Orbi, post sera Thienem Funera portentis, signisque suprema benigni Numinis, et solers sanctorum in honore potestas Exhibuit, iam fama oras vulgata per omnes Ingeminat: nec adhuc certo finivit elencho Signorum numerum, desperatoque stupendis Indice prodigiis, sine lege, sine ordine narrat Terrigenis superas portenta loquentia curas. Nolo plura loqui: de multis immoror uni Prodigio, quod vivus adhuc celare nec ipsis Nocturnis potuit, Veneta factum urbe, tenebris. 36 In tenero fratrum coetu, non ultima cunctis, Cura fuit sociis, capta quidam inter alumnos Mente Thieneos: frater lymphaticus iste Illorum fuit ex numero, quem proximus Ordo Praesbytero, sacrum fecit: tulit omnia nullo Pharmaca subsidio: quod mente tenaciter haesit Afflata vitium, medicae est immobile dextrae. Attamen ad morbi, crebro consulta facultas, Ingrati iugulum, respondit iatrica: mentem Emotam non posse alia ratione reponi, Quam si liberior conclusam eventilet aer Stultitiam, vacuetque atrae fuliginis umbris, Imprudens cerebrum: poterit variata parumper, Aura, incompositi mentem formare sodalis. Communis voti offendit rurale Thienem Morbi praesidium; noviter quod laederet ortum Vulnere non modico coetum: sed amata premebat, Angebatque animum, quae sperabatur ab aura Liberiore salus: hic officiosa Thienis Quid statuet pietas? res mira! aegroque salutem Impetrat, et non parva sui dispendia coetus, Fratris ab agresti cavet impendentia cura. Iam decreta dies, Coeli qua purior aer Captandus fuerat; nox hunc postrema sequentis Praemonet Aurorae, qua se disponere demens Ad nova debuerat ruris solatia frater. Singula librantis, multos nox una Thienis Excitat affectus; supplexque incumbit ad aurae Nobilioris opem, quae Coeli e climate votis Impetrata venit: meruit sperare benignas Interea fixo motas cum cardine stellas, Propitiis medicas purgare aspectibus auras. Mox videt inde Deo ventes mittente, salubres Flare Notos: superhumani spirata favoni Flamina propitiis ignarum afflatibus aegrum Purificant, veterisque fugant fastidia morbi. Cum primum Eoos surgens Aurora colores Spargeret, evigilans frater deliria mentis Emotae correcta stupet: quem mane sodales Postquam maesti adeunt, aurae ruralis, amicae Mox dimittendum fidei; reperere Thienis Convaluisse fide, missa sibi coelitus aura. Inferior morbo, iustaeque ignara medelae Natura, et multis ars ante elusa periclis. Portentum dixit, maiusque in vulnera fatu. Coelica tam claro fatuum cum ventilat aura Prodigio fratrem, quo sit sita culmine mentis Flamma Thienae Deus indicat: astra Thienem Portentis celebrant: meritis sublimibus aether Respondet: cum sit rarum, et sublime favoris Aetherei signum, fatuas componere mentes.

THIENEIDOS LIBER QUINTUS. 1 Non fuerat visum Coelo satis esse, repleri Caietane tuis unam virtutibus urbem: Provida pandebant aliam tibi fata palaestram, Qua germana tuae mentis simulachra, labantis Disceret Ausoniae pietas. Ardentibus ursit Parthenope votis Romanaque iussa poposcit, Te quibus Adriaca velocius urbe moventem Exciperet gratis Syren pulcherrima tectis. Nilque reluctantem quo te mandata Quirinae Cum raperent Sedis, Venetae fortissimus urbis Non te flexit amor, quae charum abscedere patrem Maesta tulit: non aestivi violenta caloris Terruit Herculeo feritas armata Leone; Coelo missa velut Romanae iussa tiarae, Per medias etiam te ferre potentia flammas, Intrepidus, divoque animi ferventior aestu Exequeris: quem propitio velut aethere missum Indigetem, et meliorem illo, quem saeva marinis Suspirabat aquis, post plurima vota, cupito Tyrrhena amplexu Syren excepit Ulyssem. Et licet heroae mentis celebrata volucri Ornamenta Deae, crebro rumore tulisset; Attamen ut vidit coram officiosa Thienem Parthenope; dixit: levis est qui praevius ivit Rumor; et auditam minuit praesentia famam. Vidit enim caeleste ausis sublimibus ardens Pectus, in externo flammas exponere vultu; Admirata per haec quales praeludia scenas, 2 Divinus molitur amor: mox vidit adultae, Pabula quae solo novit sua ducere Coelo, Sacramenta spei: quo non obstante, trahendis Censibus appositos offert ultronea fundos. Mox illis etiam queis novit egere Thienem Subsidiis, suadet Syren generosa parati Suppetias aeris; certum quibus indiga victum Pauperies, populo non importuna, pararet. Ipsa recensitas etiam consulta probabat Vivendi leges pietas, quae crebrius illis Utitur: indubiam sanctorum regula messem Non reicit: non iam coctos pluit aethere panes Numen, et hebraeae non plus compendia spera Portentosa gulae: non paniger amplius ales Ad facilem defert secura obsonia lympham: Ignorata novis vetus est industria corvis. Non hac lege Deus nostrae dare congrua vitae Pabula decrevit; mens illa suprema secundis Utitur, Authori quas vult concurrere causis. Has removens, audax proprii levitate talenti Cogitat immoti seriem convellere fati. Obiicias Venetos hac si ratione sodales Vivere; nec certas frugalibus addere mensis Te Doctore dapes; sed pure incerta piorum Subsidia admitti dubiis es legibus author; Vivendum hic aliter: nihil hic tibi proderit urbis Exemplum Venetae: non est opulentia nostrae Urbi eadem: nobis tenui quod praedita censu Rura ferunt; vix explendum pro more decentem Sufficit ad fastum; procul est, ut sponte queamus Munifici fieri: Venetis est copia maior, Et minor in pompa legum probitate ligata Nobilitas, vestra unde fides, ultronea vitae Adiumenta trahat: crebris Mars insuper armis Campanas exhaurit opes, belli inscia frugum Contigit ubertas Venetis; ibi vivere vestra Pauperies et muta potest; hic indiga victus Indubii, mendica etiam male coenat egestas. 3 Caietanus ab his, quibus importuna strepebat Parthenope summi contra spem Numinis armis; Naviter aetheream tali spem voce tuetur: Aereae volucres, et inanis ludicra Coeli Progenies, soli turba explorata Tonanti; Dicite quis vestram non deficientibus escis Esuriem propulsat ager, quo vomere terram Finditis, et duro sulcos aptatis aratro: Multiplicat certas vobis quod semen aristas, Ampla fatigatus quis postulat horrea messor, Ut nil sollicitas animo, sed suave canentes Pascat aves: vos ancipites generosa docete Lilia terrigenas, vestrae quis candida byssi Indumenta parat; quibus et Salomonia cedit Spreta clamis, Phrygiasque pari candore superba Confundit pictura nurus; et vile recusat Germen, Arachneae, formam, postponere telae. Sic Deus abiectum florem, sic ornat agreste Obsequium, solumque homini famulantia vestit Mancipia, ut male sollicitum de vestibus, una Messis agri condemnet herum: sic Numen ephebos Aurorae pascit volucres; ut vilia nostras In victu immodicas carpant animalia curas. Est hominum commune penu, mens sola Tonantis Provida: floriferis venit unde et gratia campis, Et victus volucrum: rerum illi nulla propago, Ima licet, neglecta manet: cui conditus Orbis Obsequitur, primae donatus imagine mentis, Ingenito solus non est homo cura parenti? Qui fieri potis est, ut mens concredita Coelo, Subsidiis fraudata gemat, quibus improba carnis Detrimenta ferat? non hoc certissima curae Divinae pietas, oculi non cuncta videntis Suggerit intuitus, nostri expendentis abyssum Pulveris, et dubias certo pensare potentis Subsidio, nullo victus discrimine curas. Si necdum satis est quod dico; revolvite sacrae Doctrinam legis: Christi signata cruore Non minuit promissa fides: docet illa futuri Primum Iustitiam regni, primoque beatas Quaerere conatu sedes; quae carnis egestas Postulat; indubia paret adiicienda sequela Nutrimenta Deus; cuius non effugit altam Aeterna in specula mentem quid nostra reposcat Pauperies: soli est fidei promissa ciborum Annonaeque seges, proprio impromissa labori. 4 Dicite quale sibi pignus securius istis Pollicitis spes nostra petit? minus integra nobis Fatorum ignari signant diplomata reges; Queis tamen est et plena fides, dubiumque resolvit Obsignata semel tenuis membrana tribunal. His igitur Christi assertis praeferre nocivas, Incertasque hominum curas, mea semper abhorret Relligio: parva infidis iactata procellis Turba sumus, praesens, persaepe pericula passos Erexit Deus: ancipitis super ardua fati Nos pietas divina levat: quo crebrius ortis Fluctibus urgemur, Coelum solatur egenos Crebrius, et tumidos superant solatia fluctus. Cur modo divinae vocis fugienda, frequenti Prodigio firmata fides? ingrata parenti Aethereo fieret soboles, si tutius illa Duceret, ambiguos in victum admittere census. Nuper apud Venetos crudelis saeviit urbe Regnatrice fames; nullo hic numeravimus aere Lustra duo; tamen elingui nec congruus ori Victus, et ornandis cultus non defuit aris. Nec mihi librandum curae est, generosa quod urges Parthenope: non esse eadem tibi lucra gravandis Munifice dextris; de quo nil dissero: solum Hoc statuo: divinum homines quod nutrit ubique Numen idem, nostros cura non impare casus Temperat: haec hominum non est vis, noscere nostrae Pauperiem coenae, cui mox inopina patronus Fercula submittat, nec si cognosceret, illi Est eadem semper pietas: dubitantia solus Flectit corda Deus, litem cui nulla voluntas Indicit, sed ubique suae non irrita dextrae Instrumenta parat, nostra supplentia curas. Quo nos Axe tegi, qua nos tellure morari Contigerit, nobis certum divina parabit Subsidium bonitas: gratos nos dextera semper Propitia inveniet, sed opis fontale fluentum, Quique movet pigras dona ad spontanea mentes, Authorem cognosco Deum, qui semper in omnem, Qualemcunque volet partem convertere nostri Arbitrii decreta potest: hoc tuta quiescit Securo nostri victus fiducia fundo. 5 Hic haesit suspensa animo probitate recentis Doctrinae Syren, charum mirata Thienem Insolita fervere fide, cui parcit adulter Anonanae timor. Ex isto se dicere victam Debuit affatu Syren, tamen illa repulsos Suadet adhuc constanter agros, dapibusque frequentes Interea missis gaudet suffundere caenas. Egregium sane, et nunquam delebile dextrae Munificae specimen: sed quod sibi certior illa, Divinae quae fulcra spei suspenderet, esca Continuata foret; non intermissa Thiene Mitti dona vetat: nimis importuna fuere Obsequia, atque minus visa officiosa voluntas, Ordinis assuetas cupiens infringere leges. Is fuerat, census Comes Oppidanus aviti, Virtutisque haeres, cuius generosa Thienem Excepit pietas: illi tectumque stipemque Obtulit, et certas fundi suadere paterni Coepit opes, quibus ille sibi, procul omnibus actis Prospiceret, quae corda secant mortalia, curis Hic Caietanus non excusavit egenis Incoepta appositos ad religiosa penates, Sed quas munificus retineri suaserat heros, Nunquam admisit opes: Comiti constanter easdem Crebrius urgenti, conclavia credita sponte Reddidit, oblatosque lares, celebrata trophaeo Tecta Thienae fidei, quibus aeris habendi Saeviit improbitas, vultu constante remissis Clavibus abiurat, vestigaturus, ubique An fortasse idem Venetis qui prospicit oris Sit Deus, aut aliud timidam Syrena gubernans Assideat Coelo cura si dispare Numen. 6 Suprema invictae fidei portenta revelas Caietane; tui quae sit fiducia cordis, Nec Coelum sine laude stupet: devincis Olympum Hac mentis flamma: vel nunquam nostra procurat Vitae fulcra Deus, vel si, prout creditur, ille Ordinat, et certis pascit proventibus Orbem, Debita iam certe est divinae provida mentis Tantae cura spei, firmumque a Sydere robur. Horrida barbaricis solum calcata leaenis Quantumvis deserta petas, vel inhospita rupis Antra Prometheae, nec ibi tua fallet inanem Caietane fides, nec spes innixa Tonanti. Et licet auricomae Cereri male nota negaret Obsequiis se terra tuis, supplebit avari Detrimenta soli fidus melioribus aether Subsidiis: quin innocuas tibi porriget escas Ipse etiam vacuis regnans basilicus arenis. Munifico, spe Dive ista tua pendula Coelo Pauperies, totum multo securius orbem Possidet, innumero quam regum opulentia censu Divitiis male tuta suis: fiducia fallax Quae molem aggesto propriam metitur in auro. Terrea spes vana est: hominum spes nixa favori Est verae vix larva spei: quae pendet ab astris Nunquam victa cadit, decimis licet icta procellis. Si proprias vires, haec si sua robora nescit, Ignoratque sui pretium; miracula vanae Expendat fidei; quamvis ea saepius erret, Crebrius haec optata tamen stipendia firmae Credulitatis habet, quam spes constantior uni Commendata Deo, cui spes humana nec umbra est. 7 Istius meritum tua Caietane propago Virtutis miratur adhuc: tibi Sydera soli Obstrinxisse minus fuerat, decerpere fructus, Posteritas fidei gaudet pupilla paternae. Non charae legas soboli, instrumenta fideli Consignata manu, quibus ampli faenore lucri Cogat obaeratum pretio dissolvere nomen: Et minus extremis tabulis ex asse relictos Mittimur in fundos, unde orbos annua natos Messis alat; sed postremi substantia voti Nunquam deficiens haeredi inscribitur aether. Iam tua terdenis, numero non ultima vixit Progenies lustris, nunquam tamen anxius haeres Fatales carpsit tabulas, ceu manca fuisset, Vel testatoris minus officiosa voluntas: Quin potius patrem laudat, placitumque supremi Extollit rati, quo nullum haeredibus ille Scripsit onus; gratusque tamen quamplurima nostrae Commoda commisit fidei; patrimonia caetus Cum renuat noster, quibus aestivalis aristas Exanimat grando, castigataeque pruinam Deplorant vites, vel deficiente stupescunt Imbre, laboratis durata novalibus arva. Quam melioris agri tua Caietane potitur Fructu posteritas! fidei mercede fovemur Caietane tuae: non fallent astra; sed aeque Certabunt initi tecum pro faedere pacti. Depositae Coelo curae miracula tellus Difficilis credit; quod aves docuere Thienem Nunc etiam mirantur aves: brutalis obesset His nisi naturae ruditas, ultronea victus Commoda, pennigeris avibus concredita quondam, Solicitos ad cuncta homines didicisse dolerent. Aereas certis licet accurata volucres Legibus imbuerit natura; superna Thieni Plenius annonae curam nescire revelat Gratia: quod faciunt spatium per inane volantes Naturae instinctu turmae, celestis adeptus Lucis erat radio, minus observata Thiene Sensa avium; Hyblaeas superans hac arte volucres. Tantae luce spei postquam conclavibus, arctae Infestis paupertati solvisse Thienem Emicuit; sociosque nihil lanaria praeter Praesidia, et librum precis asportasse diurnae; Et qua munifico fuerant fautore penates Instructi, sancta nil opportuna supellex Delibata fuga; tunc clare excelsa Thienis Omnibus exposuit, staret quo culmine virtus. 8 Annuit huic Coelum fidei: quo tabida tecto Aegrorum sentina gemit, se paupere claudit Hospitio, quo mox dextras impendere tristi Obsequio coepit; spinis bene gnarus in illis Coelestes florere rosas: ipsaque doloris In patria, maestas inter sua gaudia turbas Aethereus restaurat amor, flammasque reponit. Hic sua lugubres inter, solatia, spondas, Divini affluxu non deficiente favoris, Accumulat, pascitque sacros ferventior ignes. Impigra morbosis aegrorum exercita membris Sedulitas, socia fratrum, praeeunte Thiene, Multiplicata manu, pensique impensa molesti Obsequia, attonitam laeto tenuere labore Parthenopem, non visa oculis exempla legentem. 9 Implacidae morborum isti Matrona palestrae, Connubio censuque potens, flammaeque virili Foemineae exemplo, morbis studiosa premendis Incubuit: cuiusque animum possederat omnem Iam pietas; ut conceptis nova pabula flammis Adderet, a nota petiit virtute, caloris Incrementa sui veteres ditantia taedas. Ut fragrans animae, crebrumque Thienis haberet Alloquium, mentisque altae documenta; propinquae Commoditate domus, fuso quam comparat auro, Subsidio privatum omni, si Numinis unam Spem simules, socio coetus cum flore Thienem Excipit, et viduo donat nova pignora tecto. 10 Admissum gratum munus: mox area templo Designata, sacram Matris surrexit in aedem Virginis, inque loco stabuli fundata, vocatur A stabulo Virgo: non me latet unde Thieni Haec stabuli pietas: veteris monumenta favoris Virgineo voluisse reor formare Sacello; Quo Nataliciae noctis mysteria, Romae Culta olim, manibusque sacrum donante MARIA Acceptum pignus, stabuli sub nomine, menti Fervidus obiiceret cultor; iunctaque recenti, Virginei partus coleret praesepia flamma. Internis etiam sic nomina congrua votis Terrenus praefigit amans; ut avarus ad aurum Exultat, doctaeque sophus sic voce Minervae: Intrepidis bellator equis, gaudetque Thalia Aonia vates: lascivo chara Tibullo Delia sic memorata placet, sic dicta Catullo Lesbia, nec socors Umbro est audita poetae Cynthia: divino non est fortassis amori Vis eadem? verusque Dei sua nomina cultor Non habet, unde suis accrescat amoribus ignis Fervidior? stabuli crebra sic voce, Thieni Antiquae crevere faces, quibus arserat olim, Quando suis manibus nocturnis credidit umbris, In stabulo natum Virgo Exquilina Tonantem. 11 Hic locus ingentis poscit describere certam Prodigii vocem; nostri licet illud ad aevi Notitiam, non scripta fides; sed sola retentum Despositum sibi fama tulit: tamen aequa probarunt Romuleae decreta Rotae; sapiensque Quiritum Ordo Patrum, multis oculatis testibus istam Aequavit, populo iuratam interprete famam. In stabuli spectata domo portenta, Thienis Coelestem prodent animam: luxata rigebat E sociis uni ferrato tibia clathro; Qui semel implicitum tentans absolvere dura Crate pedem, tandem crudeli cedere ferro Debuit, accepta fatali tibia noxa. Hic accita statim curando strenua cruri Dextera, sed subito visa est superare ministras Plaga manus, nimiaeque artem succumbere noxae. Non alium, fati haec procerum sententia: mortis Arcendae superesse modum, nisi poplite mancum Sustineat mutilo corpus, vitamque resecti Cruris ab obsequio, ferrique a cuspide poscat. Praeferturque chalybs fato: fuit altera ferro Immiti praefixa dies, qua debuit aeger Indubios mortis pede secto evadere casses. Par letho ferrum: Lachesis nil forfice, serra Mollior iratae: cui vel meditata ciebat Sectio mortales gemitus: acerrima vitae Spes tamen effecit, chirurgi ut dextra cruento Commodior fieret crus abscissura metallo. Nec solus sua fata horret: vitale premebat Praesidium reliquos etiam tam triste sodales. Sed magis afflictum potuit lacerare Thienem Immodicus ferri rigor: aerumnosa paterno Haec fratris pressura animo persuasit, acerbae, Quam nequiit sanare manus Chironia, plagae, Coelitus accita curam variare medela. Nox erat; at cum purpureis Aurora capillis Spectandam se prima dabit, quaesita secando Dextra pedi, rigidi fuerat laevore metalli Lethiferos molitura artus: cum forsitan artis Instrumenta suae, leni chirurgus olivo Expolit, ignita prece Caietanus adorat Propitium Numen, lacrymasque affectibus addit. Prostratusque solo: rudior natura nequiret Si fractum nodare pedem, sed cuncta potentis Summa Dei, humano mala conclamata labori Cum potis est fraenare manus, pro fratre malignum Crus amissuro, summae admirabile dextrae Postulat auxilium: spes quantum heroica tentat! Iam Caietanus tali praefervida voto, Crebra fatigatis dederat suspiria fibris; Cum veluti supplex foret exaudita precantis Religio; tacita intempestae noctis in umbra Accedit fratris spondam, sibi Sydera moestam Optantis tardare diem, Auroramque morari. Leniter attrectat vulnus, crurisque tumorem Explorat, labris dignatur, et oscula figit; Tunc cruce consignans quae solverat ante reponit, Aegro lina pedi, monuitque ut Sydere certam Poscat frater opem; et Divum cui vulnera pressit Quina Seraph, cordis peteret fervore patronum. Praevia lux Phaebi Coelorum argentea rimis Fulgebat; roseoque nitens Pallantias ortu, Iam noctis sistebat equos, cum ferrea cruri Scindendo, prius aegri animum scissura supellex Maturanda reae fuerat luctamine plantae. Interea medico dum sit mora commoda ferro, Obstupuit frater, veteres quod laesa dolores Tibia, praeteritae pergat nuperrima noxae Quod conclamatum tormenta remittere vulnus: Attonito similis tamen expectare ministrae Officium statuit dextrae: adfuit illa; sed aegrum Narrantem veteri se plagae angore solutum, Quisque stupet; nec ficta metu commenta putantes, Crus subito explorant, funestaque tibia lino Eximitur: mirum! sic profligatus acerbae Error conspicitur noxae, sic fracta reduxit Tibia divulsas partes, ita vulneris horror Oppressus, plagae putris sic dira mephitis Edomita; ut praeteritam neque parva docerent Signa luem; nullum tulit, incurabilis olim Vulneris indicium, nullo est rea tibia naevo. Vix oculis concessa fides: Chironia salvum Ignota sibi lege pedem mirata, stuporem Ars immota tulit: tum quisque salutis adeptae Portento attonitus, tanti cognoscere sanctum Authorem facti, votis constantibus optat. 12 Venit ut ad lucem virtus (nec summa Thienis, Hanc animi poterat prohibere modestia laudem) Tum subito coelestem ardens per publica vulgi Ora Virum geminat novitas: gaudetque recentis Hospitis, illustri Syren gratissima fama. Plura sibi haec tali dona a virtute parari Praevidet, et mentis divinae hoc pignore niti Iam sua fata putat, facti quod nobile spondet Augurium: tempusque dabit, se quando molestis Dissidiis pressam, tantae probitatis amicum Sustollet robur: furiisque odiisque labantem Internis, pacis studio novus eriget Atlas. Innumeris hominum linguis celebrata Thienis, Semper erat, Coelo tamen attestante probata; Proclamata orbis superat suffragia virtus. Nocte quidem sua facta tegi voluisse Thienem, Splendidior laus est; sed quod videre stupentes, In sua vulgarunt vigiles praeconia stellae. Atque Deus cui visa piae suspiria mentis, Oppressum tenebris fecit splendescere lumen. Quot vitae dotes, quot Caietane tuorum Eximias operum laudes, generosus inanis Gloriolae timor oppressit? sic vivere Coelo Censueras: ut quo putris te vivere nosset Terra minus, vitae putris te labe putares Aegrotare minus: superi sic hauserat orbis Mens tua delicias, sic purum attraxerat ignem; Divino ut tellus fieret grave pondus amori. 13 Hinc ortum est quod spreta tibi fuit omnis honorum Illecebra; et regum fastus qui optabilis esse Scena solet populis, temet deliderat unum Is pompae splendor: cuius gratissima menti Cum sit scena Deus, lucis quem solus adaequat Internae intuitus; te vultu invisa sequestrat Quae potuit multas lux pompae accersere gentes. 14 Carolus invictis Lybiam penetraverat armis, Captaque Caesareum fuit hoc urbs regia bello Passa iugum, Tunetum dicunt: prope martia quondam Maenia, et excelsae steterant Carthaginis arces: Ruderibus prostrata suis nunc invidet Astris, Regalem Tuneti vicino a littore sedem. Insidiis dextraque potens pervaserat istas Argivus pirata plagas; quem frater, iniquus Algerii domitor, regni violenter adepti, Fortunaeque, (imos partus quae saepius ostro Induit) haeredem fecit: cui propria plures Addidit, iniusto feritas Mavorte secures. Viribus excellens etenim, multaque Gradivi Ornatus lauro, Tunetanis arcibus audax Insiliit; pulsoque status Muleasse paterni Imperio; gemini, sitiens quibus Africa praestat, Regem Hariadenus potuit se dicere sceptri. Quaeritur hic princeps, graeci latronis iniquum Qui premeret Martem; mox obtulit Austria clarum Viribus Alcidem, numerosa classe cruentum Qui Numidum invadit littus, tumidumque coegit Piratam, iniuste domitis excedere muris. Reddere legitimo iussit tunc regia Caesar Haeredi sceptra, erepta cum principe regni Urbe, peregrini fuerat vis tota latronis Imbelli prolapsa fuga: sic Caesar iniquo Iura prius fuerant regni quae rapta Gradivo, Aequo restituit Marte: uno Caesare dignam Laurum, et perpetua memoranda pericula fama, Herculeos inter iuste accensenda labores, Perdita legitimae diademata reddere fronti, Regna aliis, laudisque sibi portenta mereri. 15 Caesarea palmae iusto est electa triumpho Parthenope: fuerat primae cui cernere summas, Messuit invictus Lybicis quas Caesar arenis, Concessum, non visa prius fastigia, lauros. Laeta triumphantem sed quo splendore Monarcham Excepit Syren, partas quo pectore palmas Amplexa est; non multa loquar: cum Caesaris audax Certavit virtute labor: famamque Gradivi Caesarei, pronum si non nimis extulit urbis Obsequium laetae; saltem popularis ovantem Aequavit pietas, urbisque superbia Martem. Bellipotens etenim nec fortius hactenus unquam Pugnavit Caesar; nec magnificentius unquam Post aciem evectus Caesar; quas gloria laudes, Quos habuit titulos honor; omnibus una beavit Victorem Syren: ornato urbs tota theatro Non impar, adventantis quae Caesaris arma, Invictas animi vires, roburque sonabat. Quid dicam Italiae primos venisse Dynastas, Quid transalpinos proceres, crebrosque volantum Quid memorem affluxus populorum, immania pompae Visuros decora, et victoris Caesaris ora? 16 Hoc modo devoto vobis concedite vati Pierides; figunt ubi se mea lumina primum, Maioremque cient animi spectata stuporem, Prodigia exponam: Romano murice clarus Parthenopaea potens transibat compita Caesar; Qui fixos cunctorum oculos, radiante triumphi Maiestate tulit; soli haec non visa Thieni Gloria; quem socii, cellaeque propinqua monebat Commoditas, augustum oculis libare Monarcham. Sed neque claustrali gradiens vicina fenestrae Pompa, importuni neque persuadere sodales, Innocuum poterant oculis decus: omnia caeptis Posthabuit precibus: quis scit si forsan eodem Momento coeleste atrium spectabile fulsit, Immotumque suo tenuit splendore Thienem? Quis scit an aeternae defixus imagine lucis, Postposuit quidquid tellus insigne, vel ingens, Quidque illustre colit? quidquid fuit; indicat, illi Ingenita quadam fluxas sordere mephiti Illecebras: quidquid transit, certumque fugaci Tempore metitur spatium, felicibus alis Transilit, aeternis quae solum diligit, ardet Ille bonis, versatque suos ibi laetus amores. 17 Abdita mens cernique impar, quo flagrat ab igne, Ostendunt oculi: nunquam discordat ab imo Pectore pupillae radius: quos vitat amicus Intuitus, mens laeva fugit: subtractaque prodit Lux odium, faciles oculi testantur amorem. Ac velut externae, qua mens studiosa docetur, Naturae rerum, proprius securior index Est oculus; nostrae fundo sic mentis in imo Quid lateat, verax aliis pupilla revelat. Quo censu mortalis honor, quo humana Thieni Gloria, quo pretio fuerit trabeata potentum Maiestas regum; si nescio; devia dicent Lumina, quae culpae nullo terrore, sed alto Contemptu quidquid non est Deus, inclyta Martis Praemia, Coesareos sunt dedignata triumphos. 18 Quo vero splendor generis, quo pondere stirpis Lux consanguineae, menti quo impressa Thienis Stemmatis ambitio, et celebris prosapia cultu Quo steterit, dicam: Ausonias diffusa per urbes Fama Thieneum sparsit celeberrima nomen, Virtutesque suas, et vix imitabile mentis Angelicae exemplar, fervensque a Numine pectus. Quae late sparsa est, movit percepta paternos Fama lares: clarosque sua de stirpe nepotes, Virtutum pellexit odor; quos grande vetustae Prodigium spectare domus, proprioque micantes Internas animi, vultu cognoscere dotes, Et cognatus amor, virtusque audita trahebat. Excedunt patria: quodque observata valebat Nobilitas, et opes decus excusare; decenti Vernarum hunc numero illustrique accedere cultu Decernunt: o mundi error qui sola placere Posse putat, quae mortales splendente colorum Illicio ludunt oculos! avertit inanis Haec rerum species sanctorum lumina: verax Quae cordis pupilla probat simulachra sequuntur Coelestes animae: vili non dormit in alga Nidificans Coeli summis in nubibus ales. Caietane tuos en Vicentina iuventus Cognatos poscit vultus, quam sola cupido Importuna tui alloquii, Vicente profectam Tellure excivit: visum te stemmatis optat Posteritas generosa tui: pia vota repelli Nec stirpis permittit amor, nec sustinet acer Sanguinis impulsus, nisi te sine sanguine fingas Vivere, vel gelido rigeat cruor abditus astro. 19 Redde vicem flammis: si quis fortassis oberrat Visceribus mortalis adhuc vitalibus ignis, Est generis cognatus amor, quae passio cordi Humano postrema perit: vel sanguine tangi Agnato debes, vel nullo tangeris igne. Hanc consanguineo legislativa cruore Ad legis normam scripsit natura rubricam; Ut veluti prae aliis sibi quisque ardentius haeret; Sic etiam prae aliis magis observare propinquos Sit lex affines, uno qui sanguine parti, Sunt pars una tui. mirum! peregrina suorum Ora fugit Caietanus, quos forte superbo Dum cultu venisse notat: monstravit inanis Cognato in cultu quantus sit luminis osor. Indomitum carni pectus! praeclarus honorum Contemptor timuit, ne quid cognata sequestrem Laederet haec animum pompa: et qui pectore toto Insuavem humani fastus excluserat auram; Dum consanguineos placidis deberet ocellis Metiri vultus; cavit, ne lumine primum Exceptus, posset puris illudere fibris Naturae affectus, qui commendaret inanes Laudaretque umbras: animumque ut laederet ater Halitus, interno fieret crudele nitori Supplicium: modicus purum velut inficit amnem Pulvis, et obscurat clarum nubecula solem, Et simplex atomo quovis pupilla laborat. Affatus illi suasit natura benignos, Gratia disuasit; vicit quae iura propinqui Sanguinis, et carnis; cum certavisset amoris Divini humanique ardor: magis ipse serenam Ut coleret mentem; cognati umbracula fastus Extimuit, nubes vitantem imitatus Olympum. Hi, quamvis stupefacti omnes, sufferre Thienis Subtractos poterant vultus, quod cognitus esset Caietani animus; quem tunc insuavia pompae Ludibria humanae, Coelique coegerat ardor Herous, charos etiam vitare nepotes. 20 Sed quo alias lucem fuit aversatus aviti Stemmatis excessu, postquam patris exuit haeres Divitiis, fundisque animum, statuitque relictis Censibus, aeternis totum se dedere curis; Tecta domus posthaec nunquam repetita paternae Significant: spernensque semel sua limina, semper Spreta Thienei voluit sibi commoda tecti. Interdum patrias illi mandasset in oras Si reditum pietas; morbis constructa levandis Tecta subit: planctusque inter, crebrosque gementum Aegrorum questus, reditus festiva secundi, Lethiferasque inter celebrabat gaudia spondas. Hic licet agnatae stirpis constante rogatus Obsequio, generis clarum offuscere nitorem Parceret, et miseras tectis illustribus aedes Mutaret; cui quisque suos servire penates Fervidus exoptat, praesensque impensius offert; Sed semel electae sibi paupertatis onustam Contemptusque sui meritis sententia palmam Praeconcepta tulit: constans gaudere suorum Deliciis renuit, cognati commoda tecti, Et consangnineas Comitum, male olentibus aulas Postponit lustris, vilisque ingrata coquinae Fercula selectis dapibus: non nescius arctis Aegrorum tabulis, inconditisque ciborum Quisquiliis, sacrae quantum pinguedine flammae Se divus dilatat amor, quove ardeat aestu. 21 Cum pronum Patriae affectum, cum tanta paternae Blandimenta domus, et multiplicata suorum Obsequia, invictae mentis fervore Thienem Exclusisse audis; proprii squaloris acerbam Contemplare sitim: cupiit vilescere spretis In laribus, totus terreno adversus amori. Invenies nullum, vanis quem proprius umbris Inflat honor, titulosque leves, et nomina mille Venatur, laudique studet, qui spernat avitae Ornamenta domus: quos irrequieta venustae Stirpis flamma coquit; vel pulverulenta suorum Maiorum decora, et quales illustribus ausis Promeruit vetus, indagant, prosapia ceras. Contemptu e proprio mundanae incuria lucis Emanat: Caietanus, cui corpore maior Hostis nemo suo, timuit ne traderet hosti Infido arma, quibus latus impugnaret herile. Et quia supremum, primumque superbia telum Exacuit, mentemque effert admissa; removit Solicitus, quidcunque aditum praestaret iniquae Orcinae Soboli: cui vires addit, aviti Splendoris transfusus honor, generosa propago, Gloria maiorum, generis iactantia, stirpis Posteritas et opes: quorum ne luce superba Peccaret caro; cunctorum proscripta voluptas Effecit; Stygium veluti sibi Daemona corpus Circumstare putans; crebris vexante flagellis Calcitrosa gravi pressit calcanea dextra. 22 Ille igitur propriae qui sic solatia carnis Proscripsit, cuius vehemens meliora trucidat Vota favor; quod difficilis pereuntia rerum Blandimenta tulit; nihil est cur immorer, amplam Indulgere fidem: quod enim quis ferveat ultro Externo rerum affluxu, vernaculus urget Corporis affectus, proprio qui nulla deesse Commoda tortori, et nullo sua gaudia luctu Turbari patitur: cuius mens coelica curam Si semel exuerit; pro quo prius omnia summis Optabat votis, summis fugit omnia votis. Non aliter quam mater avis cui tota laborat Instinctu natura suo, cum fervida proli Prospicit implumi, fabricando taedia nido Quis numeret? lectis qua sedulitate coronat Hunc paleis? stimulat limo quae cura ferendo? Congrua quam crebro defert alimenta volatu? Quaeque alias nec humum volucris nec stramem amaret, Prolis cogit amor vili insudare labori Maternas vires: sed ubi sua pignora nido Abstracta inspexit, curae gravitate soluta Exiles paleas damnat, nec inutile limi Attentat spolium; patulo sed libera Coelo Ludit, et umbrosis secura agit otia sylvis. 23 Quis Caietanum post haec divortia, Coeli Abripuit gustus; quam pura, innube pependit Laetitia pectus, soloque ut Numine plenis Vivebat fibris, animusque calebat Olympo; Stillantes gemino de lumine iugiter undae, Prodebant clausos cordis penetralibus ignes. Nobilior cui corda calor, cui pectoris omnem Affectum aethereus pridem purgaverat aestus; Lustrandumque nihil divo superesset amori; Desidiae impatiens, placidos solvebat in imbres Lumina; quae praesentis adhuc erratica mundi, Quantumvis spectata parum, cruciabat imago. Inde erat ut purum mutatum pectus in aurum, Non illud terrestre quidem quod pellit in imum Ponderis innati gravitas, quodque abdita terrae Viscera discissis dicunt extrudere venis; Non illud quod sylvestri fornace praeustus Tentavit carbo, et nostro calor igne probavit; Sed quod Sydereae lustratum examine flammae, Ponderis innati lege et gravitate solutum Haerebat Caelo, pansisque ad Sydera pennis Optabat propriae se protinus addere sphaerae. 24 Non ignota loquor: solem in suffragia poscam; Producam testes ipsas peregrina videntes, Mirantesque simul cordis spectacula stellas. Viderunt geminis spatium per inane Thienis Cor ferri pennis: flammasque imitata volatus Instrumenta, quibus nihil adversata patebant Sydera: librabant alarum duplice sacrum Remigio pectus: spectato haesere silentes Prodigio stellae: post discussere, quis iste E terra novus in Coelum se provehit ignis? An fortasse aliquis praestantior advolat heros, Cui vita functo decernunt fata propinquam Syderibus sedem; veluti cum Iulius olim Crinita fuerat dictus splendescere flamma? An fatuum fortasse aliquod perstringit ocellos Lumen, et in media, tenui face splendicat aura? Affigi vel forte novum coelestibus optat Excubiis astrum, stellis quod providus ornet Iupiter, ut Tyrii splendent duo cornua Tauri? Coelo igitur necdum innumerae pro lumine stellae Sat fuimus? plures aether nisi mutuet ignes Noctescet superae splendor pulcherrimus orae? Haec audisse ferunt, quorum subtilior aure Eminet auditus, quibus est rarissima virtus, *Troiugenae ut vati, stellas audire loquentes. 25 Has captare mihi voces si fata dedissent, Talia sedassent faciles responsa querelas: * Vates Helenus Aeneid. lib. 3. Deliciae Coeli, terrae nocturna voluptas, Empyrei gemmae, flores coelestis Hymethi, Flammae immortales, nictantes cuncta videntis Divini intuitus radii, lucisque beatae Scintillae illustres: insomnia castra, fideles Numinis excubiae stellae, quas nomine solus Scit proprio signare Deus, numerumque profunda Aeternae mentis solus conservat abysso; Quam licuit vestra Coeli spectare volucrem E specula flammam, nulloque augusta petentem Sydera dissidio, geminis assurgere pennis; Non est hic fatuus faciles prout creditis ignis, Quam splendere diu liquidus non sustinet aether: Haec animum sapiens fax est, quae terrea laeta Despiciens alimenta fuga, Coelestia pergit Aeternum arsurae secernere pabula flammae. O sapiens ignis, qui ne terrestribus erret Quisquiliis, puram Coeli toto impete lucem Appetit; et vobis divo se propalat ortam Semine, natali cupiens convivere sphaerae. 26 Si tamen indigne fertis, confinibus Orbi Quod vestro spatiis accedat flammeus iste Chrysolithus; vestrum stellae si nostris amoris Illicium, proprii non excusabitis imbres Luminis, humano cordi venit unde volandi Impetus; ipse leves humeris dum fabricat alas Visae lucis amor: quare ne spernite vestris Adiungi facibus, spreto quod corpore pectus Immiti trahitur tanti magnete nitoris. Quin gratae potius volucrem per inania flammam Excipite, et dignae sedis splendore locate: Cumque redux alio Phaebea advenerit Orbe Maiestas, miransque istud splendescere nostro Reppererit Titan quod nesciit aethere sydus, Dicite: Phaebe novus tua regna perambulat hospes: Illud enim ardenti radiat quod pectus ab auro, Ille tuas ignis recipi terrenus in arces, Appulsus Coelo geminis, petit, impiger alis: Hunc astris etenim dignum concordibus ignem Censuimus votis; tua solum auguste polorum Arbiter, absentem sphaera inferiore morantur Imperia: hunc nostris si formosissime princeps Admittas lucere choris; decus addere Coelo Splendoremque potes, nostra nil luce minorem. 27 Idque etiam constat, quod non minus ista meretur Sedes flamma tuas, quam vel prostratus Achivo Nemaeus domitore Leo, vel cuspide saevus Scorpius, aut audax Tyrii per caerula ponti Europae vector, vel qui rabiosus adurit Prata Canis; qui te pariter mitissime Titan Igne gravi saevire facit, quo reddat amicis Gentibus exosum, obscuras praeamantibus umbras Terrigenis, dum labra Canis flagrantia laxat. Nec dubitare potes Titan, qua parte locari Debeat, aut stellis quibus insignire recentem Conveniat flammam; primae nam Sydera molis, Pectoris in medio poni, geminisque nitere Optabunt, quarum lux est illustrior, alis. Num pede Centauri, nostrae vel messe puellae Deterius cor istud erit, quae singula primis Syderibus lucent? nostra inter lumina nunquam Spectato simili, summum dare convenit igni Alato obsequium: princeps si nostra probares Vota etiam Titan, stellarum dicere primam Hanc posito cupimus capiti auro Gnosside flammam. Talia fortassis si tunc effata benignus Audisset Titan, Coelo residere Thienem Mandasset, sydusque novum affixisset Olympo. Sed quod concussis rediit sua spargere terris Lumina, subtractumque brevi coelestis amoris Exemplar spatio, confuso atrocibus Orbi Flagitiis imitandum iterum, melioribus ardens Ignibus exhibuit pectus; consultius istud Utiliusque fuit: reducis quod lumine cordis, Aethereas haurire faces, poterantque profundae, Terrigenae pavidas nocti subducere mentes.

THIENEIDOS LIBER SEXTUS. 1 Optatum Venetis invita remiserat oris, Exceptum quondam non molli ardore Thienem, Parthenope: sed perfuncti trieteride lapsa Officii, caetusque sui quem rexit, habenis Depositis liber; reducem se ostendit amicae Nereidi, Adriacis picea trabe creditus undis. Hic Caietanus dubii discrimine ponti Naufragus, Aeolios, tota indignante, furores, Dite tulit: Stygiis pelago submergere mentem Invisam Furiis, inito promisit adulter Neptunus pacto: nam cum rabiosa notaret Tysiphone, Venetam dubiis exponere navim Vela notis; viditque fretum sulcante Thienem Puppe vehi, et vitreis dudum felicia campis Innocuo spectat turgescere suppara vento; Contristata ferar nunc oppressura calores Caietane tuos, inquit: quam sola nequivi Vindictam illatis a te mihi reddere probris, Experiar, num facturo mea iussa marino Praeside, vindicibus sit vis felicior undis. 2 Nec mora, placato Neptunum accedit Erynnis Aequore; quem festa vectum per caerula pompa, Nereides, creberque cavo praeludere doctus Cornu, cingebat Triton: mirantur amaras Iratis prodentem oculis accedere curas Tysiphonem: et laetam tetrico suspendere vultu Turbam, indignatur pelagi rex: ipse loquentem Attamen ob fratris Stygii Plutonis honorem Audivit; quem sedato super aequore Erynnis Taliter affata est: falsi fortissime regni Arbiter, et liquidi princeps auguste profundi; Ne mirere tuis minus opportuna quod undis Tysiphone gradiar; festaeque occurrere pubi Non metuam turbata animo: meus aequora sulcat Hostis, et Adriacas transit felicibus auris Caietanus aquas: quem ne patiaris inulto Dite, tuam calcare Thetim; oratura furores Accessi Neptune tuos; fundo omne moveri Posco fretum: Caurosque voca, Boreamque ferocem, Atque procelloso maria implacata fragore, Flante Noto turbare iube: durisque carinam Hanc videam illisam scopulis, hostemque profundi Gurgitis occulta tumulari laeter arena. Saepius hanc meruit tumbam: mihi debita pridem Victima, victori libabitur hostia ponto. Si Neptune meis, sceptro percussa tridente, Aequora turbari votis mandaveris; unam Spondeo quae Elysiis ludit pulcherrima campis, Accepto gratam mittam pro munere Nympham. 3 Dixerat haec; subitoque ardens Neptunus iniquis Assensit votis: tempestatesque Notorum, Eurorumque simul diversa e parte furentum, Emisso Tritone vocat: cui buccina primum Cornea cum sonuit; iussa ad Neptunia promptum Admonet Hyppotadem rapidos emittere flatus. Mox illo duras ventis solvente catenas, Una Eurusque Notusque ruunt: obducitur aether Nubibus; ut Coeli terror spumantibus undis Permixtus, fati praesentis imagine primum Pallentem quateret; demumque sonora procellis Aequora, submersa sorberent puppe Thienem. 4 Ipse sed immites tolli cum cerneret undas, Et sibi, naufragii certa rate, summa parari Fata videt; tumidis commotum fluctibus aequor Hoc telo aggreditur: mitem sacratior Agnum Impressum quem cera gerit, spumantibus undis Iniicit: ut Ditis furias, tot clara triumphis Hostia Tartareis, signatae aenigmate cerae Comprimeret; rabidumque Agnus compesceret aequor Nec fortunato caruit generosa Thienis Successu pietas: segnes cecidere procellae; Excessit Boreas, venti fugere minaces; Immanis pelagi furor, et gravis ira quievit. Sedato tumidi fluctu maris; aethere Divus Acceptam testatus opem, caelestia laetis Semineces nautas tollentes munera palmis, Festivo docuit geminare celeusmate dignas Propitio grates Agno; qui nube serena Praeteritos pelagi potuit mutare furores. Succedunt mites aurae: at praegnantia postquam Lenius implerunt meliores carbasa venti, Littore securo navis peregrina Thienem Exposuit: quae post superata pericula, tutas Invenisse suis meritis testatur arenas. 5 Dura triumphati post victa incommoda ponti, Quam semel adiunxit nox adversaria palmam, Accipite: is fratrum distans Sebethide caetu Continuabat iter: veteres, ubi vesper amicam Tellurem nigris obducere caeperat umbris, Attigit Atellas: fulgebat proxima Christo Ascendente dies, sacra celebranda Camaena. Tantae lucis honor, festi illustrissima tanti Gloria; quando novi, cunctis mirantibus, Author Faederis illatus Coelo; stimulavit amantem Caietani animum, commune intrare sequenti Aurora Odeum; sociis ubi fratribus, ardens Isacio pectus ructaret carmine soli Coelipetae laudes, hebraei, Epinicia plectri. Non levis hanc, inquit, pudor est, concedere nocti Adversae palmam; modicis quae sistere pigrum Me potuit tenebris, tanti ut sublime triumphi Delicium, hoc laeta fratrum exultante Camaena, Negligerem; certa quam fert socordia noxa. Haec dicens hylaris properat, totoque Dianae, Inceptum mirantis iter, splendore volantem, Attonitae exhibuit festiva Aurora Thienem Parthenopi, cursuque dedit praevertere solem. Mox petit Odeum: et posito, quod lanea praebet Pennula praesidio; nil lassitudine longae Praepediente viae; divini laetus honoris Augmento, Matutinas psallentibus horas Promptus, et insomnis sociis se fratribus addit. 6 Nunc ite, et vestrae virtuti applaudite Coeli Insomnes stellae: quas non infestat avarus Morpheus, his facile est totum indulgere Tonantis Obsequio tempus; sed quos contraria carnis Nolentes quoque lucta premit, divina ferocem Naturam si flamma domat; praeconia tales Nobiliora decent: hominum vigilantia Coelos Vincit, et haec vigiles offuscat gloria stellas. Sublimi sint astra loco; sed pectoris ingens Celsa Thieneus superavit Sydera splendor. His facibus tumulum pulsat, fatoque propinquus Hac sibi praelucet flamma: secura sepulchrum Sic intrat virtus: non caecam offendit ad urnam Incautos hac luce pedes, non pondere praeceps Mortali ruit in tumulum: praetoria fati Calcat ovans: illum mens tuta timoris ab aestu Protegit, excelsaeque umbrant sua funera palmae. 7 Necdum fata canam: precor hoc concedite vestro Pierides vati, prius ut quam summa Thienis Deliquia exponam, extremis laudabile fatis Vicinum quod legit iter, solerte Camaena Discutiam. Sacros proceres quos murice vestit Sidonio Romanus honor; communibus, orbis Quamvis exornet, lacerat quoque purpura curis. Horum unus fuerat (quem ne mea forte Thalia Ignotum memoret; fuit is, quem postea quartum Roma habuit Paulum: sidei fervore priorum Pontificum zeloque potens: proprioque sequentes Exemplo instruxit, quo sit splendore Latina Conservanda fides) illi graviora supremus Cum Romae Princeps, rerum libranda referret Pondera; sic animum Latiae praegnantibus Aulae Oppressum tenuit curis; ut saepius illum Panis ab assiduo sacri libamine; rerum Arduitas, mentisque ingens abstraxerit ardor. Non illum hic pietas, nec sacri intensa reliquis Religio panis: sed quod reverentia Christo Debita, propositae curarum cedere moli Visa fuit; timuit cautus, nisi pectore prorsus A rebus vacuo, sacros attingere praesul Angelicae calices arae, puramque synaxim. 8 Distanti a Latio fuerat comperta Thieni Ut primum, quamvis forte inculpata Caraffae Religio; ingemuit sacrae mysteria mensae, Olim dilectum non continuare sodalem: Sat gnarus, qua luce frequens nos illius esus Irradiat panis, recte quod rebus agendis Affundit lumen, dubium quo robore firmat Pectus, et heroos animum propellit ad actus. Quapropter Latiam properat festinus in Urbem; Et longum permensus iter, dilecta Caraffae Ora subit: visumque procul spe Mysta Thienem Purpureus, credens sibi Coeli e sedibus unum Advenisse Seraph, dulci colla obvia stringit Amplexu: fueratque illi cum nota molestae Causa viae; advertit praesul quam iure putarit Caietanum, aliquem de festinantibus esse Aligeris, qui iussa Dei mandataque prompto Expediunt cursu, et tenues ceu sparsa per auras Fulgura discurrunt, cum mox redeuntia dicunt Adsumus, expectantque alios a Numine nutus. 9 Quo tamen, augusto Mystae fuit iste locutus Mortalis sermone Seraph, cum accendere charum Debuerat pectus, cunctos ut muniat esca Angelica soles, nullumque relinquat ab Axe Declinare diem, Christi non ante litato Corpore, describam; poterit si nostra fideli Musa Thieneos penetrare examine sensus: Sic igitur demissi oris, vultusque modesti Libertate gravis; miraberis inclyte praesul, Quid me Campanis, inquit, pellexerit oris Romuleos pulsare lares: me sola coegit Cura tui, suaves cellae damnare recessus, Et dominam invitis intrare sodalibus Urbem. 10 Me tua, quae nostris est inconsulta palaestris Pertraxit pietas: animae fraudare palatum Sanctum reris opus, sacri quam saepe fatigas Esurie panis? postquam te augusta sacravit Purpura, praetereunt multi, qui coelitis Agni Intermissa tibi dicunt altaria, soles: Nunquam vera mihi visa est, placuitque dolosa Haec pietas: et quem tanti reverentia panis Corripit accessum; color est, quem nostra procurat Desidies: quas adversus timor obiicit umbras, Sincerus contemnit amor; qui primus in ista Imperat, et reliquis legem dat motibus, esca. Adsit amor, satis est: soli haec debetur amori Hostia: quin etiam libato sufficit Agno, Hostia solus amor. ferves? accedere amantem. Quis prohibet? si non ferves, accede; calorem Iste auget, cumulatque cibus; nec tempore brumae, Cuiusquam labor est, grati qui suadeat ignis Accessum; cur tu gelidae par imbribus Ursae,¸ Divinae captare potens certissima flammae Praesidia, ingrato vinctas algore medullas Exanimas, lethoque animos disponis inertes? 11 Hunc inconsultum ratio excusare veternum, Quae poterit? rerum centena negotia totum Fors rapiunt pectus? quo se gravioribus angi Mens cernit curis, superae magis indiga mentis, Luminis aeterni non proluet arida rore Viscera? quo praeter Charites quas pendit amori Humano divinus amor; prudentia, lucis Copia, consilium, pleno se fonte propinat. Invitat Numen, suavem accedentibus offert Hospitibus mensam, blando dignatur amicos Vultu convivas; et tu excusare latentem Desidiem, curis animum scindentibus audes? Vidi olim quando tua Mundum heroica claustro Postposuit virtus; mitramque stupentibus aulae Romuleae mystis, nostrae communibus umbrae Mutasti votis; quanto fervore tremendam, Qua pietate, quibus lacrymis accesseris aram: Urgebatque novos hodie libata Synaxis Suspirare dies; divini panis orexis Tanta fuit, tanta interno dulcedo palato. Vis rear, externo Tyrii splendore laboris, Pectoris occultum passus languescere lumen, Quod Coeli ignitum Latio ostro extruseris aurum Quis modo te cogit veteres extinguere flammas Quin potius veteres augere potentius ignes, Te gradus iste tuus, Latii te commonet ostri Maiestas, Cleroque tuae fax debita vitae. 12 Cum sub claustralis modii cavitate lateres, Se tua congeniti potuit fulgore nitoris, Illustris cunctorum oculis committere virtus; Cum publica admisit toti Pharus obvia Romae Eximium lumen, lucere Quiritibus ardens Cessabit pectus? sic condemnabit inanis Religio, quae vera fides, hominumque probata Commendat pietas? mystas descendet in omnes Sic Vaticanis morum de fontibus, iste Ingratus Christo, medicae timor absonus arae? Esto, gravent nimio Latiae te pondere curae; Haec sit cura prior: reliquas haec una resolvet: Omni sole sacrae pectus componere mensae. Audiit haec praesul; sed cui pietatis ad ipsum, Primus erat mentis stimulus pertingere culmen; Hortantis monito cessit: statuitque Thienis Assidua fortem complere paropside suadam. Hac palma exultans, inconsultoque timore Edomito gaudens, domina festinus ab urbe Discedit Caietanus; prius Exquilinae Molis adorata, Petri cum limine, Nympha. 13 Nunc age, sublimes reduci dilecta triumphos Instrue Parthenope: fortis tua maenia victor Intrat, adorando pugnans pro pane strategus. Caietane tibi quem Vaticana laborem Purpura, quod Latii iactura notabilis ostri Suasit iter; publico iam thure Latina rependit Religio: meritisque tuis poscentibus, aequas E Vaticanae fidei Phaenice corollas, Augusti digno te illustravere Quirites Divorum titulo; dubiaque in luce morantem Nunc clarum Indigetem laeto Tybris extulit orbi. Caietane sacro quae nunc tibi manat ab Agno Gloria, cum nymphis iunctus caelestibus, illum Sectaris quocunque ierit? scio splendidus iste Aeternae Titan urbis, melioribus ornat Adstantem radiis: ductamque ad pinguia mentem Pascua, nectareis saturam de fontibus explet. Mortali quis adhuc vitae, immortalis ab isto Fluxit fonte sapor! divinum fervidus Agnum Mysta litaturus; totam huius nectare mentem Versabas; dulcem solitus compluribus horis Irritare famem: et plerumque triente diei, Delicias Coelo lapsae perpendere quadrae. Nec fieri poterat; quem tu constante probabas Exemplo, verboque cibum; suavissimus ori Quin fuerit; dederitque omnis compendia gustus Caietane tuae ignarae torpescere flammae. 14 Sed iam lassa meae finem indulgere Camaenae Plectra monent: dixi heroum quo robore pectus Muniit: exponam veluti postrema, Thienem Provectum tumulo visa est componere virtus. Scissa intestinis Syren Campana gemebat Dissidiis: populusque gravi violarat Iberam Seditione fidem: Maiestatisque supremae Impatiens, regale iugum quod amica faventer Fortuna imposuit; tumida a cervice revulsit. Hic Caietanus divinae protinus irae Advertens Nemesim; multa prece fervidus orat Numen propitium: et quo formidabile scissae Supplicium plebis, placato Authore piaret; Crebrius ipse suum, fuit observatis acerbis In corpus saevire flagris: quem iugibus udum A lacrymis, tristis semper Metanaea tenebat. Noverat ille etenim, quae sit sine lege furentis Impietas populi: libertatemque rebellem, Libertas sequitur culpae: nullusque tyrannus Indomitae plebis magis insanire furore Visus adhuc: effraenis enim quo pluribus haeret Saevities; maiore suas ausu explicat iras. Regibus id fraeno est, gnaris; plerumque tyrannos Quod certus sequitur laesis pro civibus ultor: Cum tamen a paena, quam tanta reposcit Erynnis; Eripit ingratos culpae concordia cives. Ius nullum hos, lex nulla ligat: quin perfida plaudit Improbitas, meliorque reos fortuna secundat: Laus quibus est audere magis, rabiemque tueri. Quod facias impune scelus, trahit ipsa superbi Dulcedo sceleris: quam nec tormenta, nec ignis Evellunt culpam; sublatis legibus auget Impia libertas: qua cernitur urbe sepultus Supplicii fraenare potens servilia terror Pectora; peccandi timor exportatur eodem Sarcophago, duplexque unam timor occupat urnam. 15 Suspexit maerens tunc Caietanus amicam Parthenopem Stygiis motam fervere procellis: Et publicum ultrices scelus irridere secures, Ingemuit, duxitque imo suspiria corde: Offendique ista, grandi maerore ferebat Libertate Deum, et publicae vestigia pacis Deleri assiduis, pronis in funera rixis. Tunc Patriae cessit pietas; cui Pluto cruentam Substituit, doctam populos turbare Megaeram: Absolvitque scelus sibi quod mandavit Averni Ordiri princeps, totam in crudelia plebem Dissidia impellens: pulchrum rationis ademit Humanae lumen; sceleri quo pronior omni Impietas, pulso posset grunnire rubore. Non aliter quam saeva tigris, quam forte prehensam Venantes Numidae ferrato carcere claudunt: Si pateant fractis inimica ergastula clathris, Exilit inde ferox; furit, haec, hominumque cruentas Exercet strages: quorum immansueta prioris Carceris impressum tollit laniena dolorem. Sic rationis inops ubi plebs adstringitur aequis Regnorum fraenis; sanis mitescere septi Legibus indociles, pro libertate soluti Fractis colla iugis; immani strage furentes Praeteritum cupiunt regum lenire timorem. 16 Sic Syren infida furis: iam libera nullae Colla premunt leges; tota crudelis abuti Libertate potes. Sed quid iurata Monarchae Hispano, post tot caecae deliria plebis, Parturiet calcata fides? est regia virtus Subiectos servare; sed est quoque regia virtus, Civibus armatam punire rebellibus urbem: Ut regi parere prius quae noluit; ensi Pareat, et legis plectat vindicta nocentes. Sed frustra est, insana furis: male provida spernis Regali servire iugo: mox perfida nosces, Qualiter illustris fractis equus errat habenis, Aut tigris lexata furit: sine vulnere nunquam Nec tigris antiquas, nec equus subit integer aedes. 17 Quos inter proceres, plebemque accenderat ignes Infraenis levitas; pyriae laxata procellae Tempestas docuit: duro violenta metallo Ferrea prosiliit grando; quae plebis acerbo, Sanguinis ingentes, fato, praeverterat imbres. Innocuos unaque reos promiscua cladis Obruit asperitas: iugulo, vitaque nocentum Insontumque simul, ferienti mucro litabat Regius Astreae; proprio si forte cruore Posset inhumanos populi sopire furores. Flevit, Avernali caput exarmante Medusa, Parthenope, Stygiis ictos saevire colubris Infidos cives: raptisque in funera pacti Deliciis thalami, plorans irrugiit Hymen. Ingemuit facilis natura, praeisse feroces In tumulum natos: maestique in sera parentes Funera servati; ultori data pignora ferro, Rapta sibi tardi plorant solatia fati. 18 Parthenope formosa tuos non extera cives Bella premunt; non lunifera tibi barbara classe Insultat feritas; non diras Thracius ensis Deproperat strages; tua te praecordia torquent, Te tuus exanimat sanguis, civisque flagellat; Propriaque immiti lacerant te viscera morsu. Cerne tuas plorare nurus et florida sancti Pignora portantes thalami: iam tendite paci Illas optate dextras, quas nexuit Hymen: Et publicam iunctis manibus iurate quietem, Queis individuos thalami iurastis amores. 19 Dum sic Nympha furit, charos post fusa Thiene Vota petit cives: rogat, obtestatur, amicas In nova concordes coniungere faedera dextras. Sed frustra herous, publica pro pace, Thienis Desudavit amor: populi mollire protervam Duritiem, sacrae nequiit facundia linguae. Seditio velut Hydra furit, cui gutture surgit Multiplici capitum numerus, qui faucibus anguem Lernaeum superat: septeno hic sibilat ore, Illi est anguineo quivis pro vertice civis. Demetat Alcides unum, petulantior alter Succedit, peiusque novo vomit ore venenum: Si face repressus Lernae subsistere serpens Non valuit; lingua modicus septemplice, vires Herculeas praesto sensit: quod perfida nostro Seditio, aetherea pugnanti in iurgia flamma, Restitit Alcidi; capitum qui prodiit ingens Causavit numerus, quae non nisi morte Thienis Extingui potuit: vix est mortalibus istam Concessum letho damnare Heroibus hydram. Qui tibi servavit tantam post funera palmam Caietane Deus; servatae protinus urbis, Dissidiis populi positis, dedit aethere laurum. 20 Sed prius infidae iuvat ipsa ab origine plebis Flagitium, motaeque urbis cognoscere causas. Impia tartareis emerserat haeresis umbris, Germanamque scidit deluso Aquilone nefandus Mysta fidem: sacrasque Petri, furiosus Averni, Sacrilego Claves pede conculcabat Alastor. Nec satis Arctoo tulit insanire superbus Erro solo; tetigit, nimium furere ausa remotas Hydra plagas, Stygiae rebiem proferre cathedrae Solicita. Ausonias iam dente momorderat urbes Vipereo, haereticus Diti quas adderet anguis. Iam fera Campanas labes afflaverat oras, Tyrrhenamque suo petiit Syrena veneno, Occhino spargente novae deliria sectae: Quae tamen occultas ubi luce patescere fraudes Romulea sensit; fideique in lance, relatas E cathedra technas librari novit, adulta In scelus Astreae paena; spectavit ovina Tunc primum sub pelle lupum, praecone laborans Haeretico Syren; hunc propudiosa recepit Postquam Allobrogicae profugum sentina Genevae. 21 Saepe illum publico facundum ambone loquentem Dissona Romanae fidei commenta, Thiene Excepit: pronasque timens quod venit ad aures, Nec penetret mentem virus, cogatque fidelem Italiam Arctois mersam insanire procellis; Et publico Stygiam sermone refellit Erynnim, Et Latios monuit Patres, ut protinus hydram, Infestum nec virtus adhuc toto ore vomentem, (Nam timidum initio scelus est) non deside Petri Maiestate premant: pravaeque phrenetica linguae Dogmata damnatus tenebris immurmuret author. Ut Vaticanam celerare tenebrio sensit Infaustus Nemesim; iustae subtraxit iniquum Vindictae caput ille quidem; sed sparsa per urbem Semina damnatae fidei, quos nescio putres Protulerant fructus, quales (ut opotuit) acris Visa est adverso pietas horrescere sensu. Tota impostoris maerens expalluit isto Parthenope delusa dolo: seroque periclum Advertens, Stygium miratur Alastora castam Tentare inventis potuisse infamibus urbem. Parthenope Campana suo Circaea ferarum Ingemuit spelaea sinu, spelaea Thieni Observata uni: cuius mens candida tetro Perculsa haereticae primum fuit ore cloacae: Quo Latiae fidei praeclaro vindice, turpis Castigata lues; pulsis praeconibus orci, Expertem Stygii castam dedit esse veneni Parthenopem, sibi flagitium nec tale timentem. 22 Effossis terrae, veluti cum martius ignis, Visceribus, pyria latet occultatus arena, Quo magis inclusam tellus tegit incuba flammam, Sopitosque intus neget apparere furores; Accensus pulvis maiori obstacula nisu Circumiecta rotat: saxisque volantibus urbes Exanimat, duroque procul replet aera nimbo. Congrua conceptam sed ubi spiracula flammam Excipiunt; certosque prius patefacta furores Non cohibet tellus, nec clausum protegit ignem; Fax inimica latens donata patentibus auris, Grandia non nocuo solvit discrimina fumo. Non aliter stygiae fraudes quibus omne sub umbris Est robur; nec se patulo committere Coelo Styx nisi lusa potest: quo se magis occulit, audet Et magis, et caecis magis inclarescit in antris. 23 Non ego lustra Phrygum, nec Gnostica crimina, noctis Praesidio promota loquor: quas turpis adibat, Extorris Latiis factus Fraterculus aris, Obscaenas taceo noctes; cum sole micantes, Formidare Crucis, poterant sacra impia palmas: Ante Crucem, aeternique iubar spectabile solis, Quando etiam quae Christi orti praecesserat ignes, Nox fuit ipsa dies; faedae Stygis orgia, noctem Affectasse scio; Bacchas, thyrsoque furentes Maenadas, inferni quondam rea nomina cultus, Si memini: obscuris quarum calor omnis ab antris. Nec mirum adversam lucem qua Gratia regnat, Styx quod laeva fugit; lucis, quam serus honestat Naturae splendor, Ditis cortina repellit. Horrida quis referet mediis celebrata tenebris Orgia, tartareis aptas congressibus umbras? Ore premo quales Romae Paculla sacerdos Instituit, lucique dedit Pecenia noctes, (a) Pierio vetitas calamo: quae Consulis ardor Postumii, pleno prius execrata senatu Sacra, Palatino volvit proscripta pudori. Solem larva fugit, ne dum speciosa putatur, Deposita pateat facies Stygis horrida larva. Hinc sua ne clarus retegat mendacia Phaebus Impia furtivis se protegit haeresis umbris: Quam publicae si quando iubent exponere luci Veripetae mentes; tenuis velut umbra, sereni Impatiens solis, tenebras appellat, aperto Condemnata die: tua sic Occhine remoto Parthenope potuit deludere crimina velo. Pura fides, nec amans tenebris inclusa teneri Veri progenies, quaequae irritata serenum Provocat ad solem, mendacis spicula linguae Fraudis in authorem veri splendore retorquet: Neve dolus superet propria se luce tuetur. Livius Histor. lib. I. Nec demum vigiles hoc in discrimine pressit Caietane tuas Syren innoxia curas: Propitiamque manum quam tu, promptique sodales Apposuere tui, truncandis ocyus hydrae Frontibus, aeterna memorat gratissima fama. 24 Ne tamen infestis, facilis plus illa pateret Orcicolis; proprii perterrita mole pericli Parthenope, statuit noscendis fraudibus aptos Haereticis proceres: quorum opportuna potestas, Vaniloquos, paenaeque metu, certaeque timore Vindictae, errones sanis arceret ab oris: Quod Quaesitorum fidei dixere tribunal. Ursit Iberus idem princeps, ratus ipse Tonanti Infidos, cives pariter fore regibus ipsis Infidos: quos suscepti iurata lavacri Culpat religio; facile accusabit Iberis Principibus promissa fides: qui fulmina Coeli, Et castigandis decreta immitia noxis Tartara vana putat; terreni principis iras Non minus eludet, credetque impune Monarcham Fallere, et ultrices tuto irridere secures. 25 Haeresis elatae mentis manifestior index Est, et paena simul: summis quoque regibus aegre Subiicitur: subigat praesens nisi perfida terror Pectora; deberi titulo sibi regia clamant Sceptra pari: regesque vocant quos rustica duro Naturae ruditas dedit insudare ligoni: Dicentes: fuso Christus nam sanguine cunctos Aequali redimens litro, velut esse sacratos Vult omnes mystas; dominos sic omnibus ille Esse dedit reges: libertatemque Redemptor Quam meruit cunctis, obsistere regibus olim Depositae fidei, quam vi non iure dedere. Verborum simili se maiestate tuetur Haeresis: his Christi maeritorum pessima ludit Fraudibus interpres: nulli est iniuria regi Nec pravo Romana fides: vis subdita saevos Sustinet, ulcisci indocilis sua damna, Nerones. Haereticis faveat tempus, factoque probabunt Ius esse in reges: verum est: calet omnibus una Vera fides, vel nulla fides: hinc discite reges, Quales expediat regnis adscribere cives. 26 Non ignota loquor: mihi tota Britannia testis: Gallica sacrilegas ostendunt lilia fraudes; Pannonici testis praesens est ira Gradivi: Testis adhuc propria fumans Germania clade; Et Morini testes, testis Mosa, Moldava testis, Exitio humani generis, quos haeresis omnes, In proprios docuit gladiis insurgere reges. Te primum solii nuper violata Britanni Profero religio: cuius condigna superbi Restat adhuc sceleris vindicta: hoc crimine necdum Coelica sudavit Nemesis: nisi forsitan aequa Ultio vesanam punit, (non lene flagellum!) Tam densa verae lucis caligine labem. Qua tulit hic celsos rabies sectaria reges, Reginasque fide! Nemesim non desinit aequam Scotus adhuc clamare cruor: nurus inclyta stirpis Liligerae, perversa tua Bolenia proles, Fraude perit; cuius nive candidiora Britannus Colla, rosae insontis fato demessuit ensis. Infandum facinus! sed quod docet impia sceptri Ambitio, haeretici sanie polluta veneni. 27 Quid dicam proprio infidos in principe cives Sacrilegas foedasse manus? tibi Carole sola Haeresis, indignum illa Maiestate tribunal Constituit: quo te regni diademate cinctum Dixit iniqua reum plebis sententia regem: Absolvitque scelus; publici cum luce theatri Regia subiecto cervix data victima ferro. Haec una haereticas placat satis hostia sectas. Iam tamen haec memorasse piget: nam quale Britanno Affulsit solio lumen! novus Anglica Princeps Sceptra tenet, veteres fidei qui luce ruinas Impleat, et Tamesi Tyberim Romamque requirat. Nunc Rex verus erit, regni Caput esse Britanni Nunc poterit, postquam posuit, Romamque remisit Spirituale caput. Quae diximus irrita venti Verba ferant; ardet caelestibus Anglia flammis, Et formidatas superavit gratia poenas. 28 Adversas abigat regum vigilantia sectas: Quaeque avido vestrum sistit haeresis ore cruorem Sentiat oppositas vires: ne credite genti Quae credit nihil: avertat vis regia Ditis Praecones, et vera fides Romana triumphet. Haeresis ardentes ad seditiosa Bohemos Consilia incendit, decrectatoque benigni Caesaris imperio, quod supposuere coronae Regali caput, Arctoae quam postea sensit Ter duplici lustro tellus Alemana, procellae Causa fuit, longum sectis pascentibus ignem. Liligeros fasces, validi diadema Sicambri Audaci quoties fertus violasse Gradivo Impia Calvini soboles? sed florida regni Sceptra inter, puros semper servantia ritus, Flos Evangelicus securo robore sectas Terruit oppositas, procerum quas plena favebat Lerna, coronatas audax hebetare secures. Romuleo Flos sole calens, plenum unde vigorem Candoremque trahit: Latiae quoque lacte papillae Perfusus, Coeli albentem servare pruinam Felix: et primum Romae lac Virginis ipse, Tartaream pressit stimulo candoris Erynnim: Haereticos fidei quantumvis luce Dynastas Subiicere exemplis fuerit regalibus impos. Hosce Palatinis si Nupta Valesia taedis Margaris accitos, connubia laeta cruore Haeretico signare tulit, (a) cum perdidit uno Hos populi vindicta die, tamen horrida nullo Pestis adhuc extincta die: bibit ipse rebellem Sanguinis infidi, pollutis Sequana ripis Illuviem, laetusque: isto squallore cucurrit: Nec tamen est exhausta lues. Rupella momordit Regia fraena quidem, iusti sed nescia fraeni Haeresis, indomitum pergit iactare furorem, Sacratumque uncti caput irritare Monarchae. Tot rerum post fata, novo fuit iste relictus Alcidi labor: invictis qui viribus Hydram Insequitur, iussisque procul regalibus arcet, Calvinumque premit: iuste accessisse videtur Debitus iste tuis splendor Ludovice triumphis. (b) Paulus Aemilius in Carolo. 9. Ad annum 1572. Ludovicus XIV. Galliae Rex. Sed non vanus adhuc maiora encomia vates Concipio: secura tuis cum Lilia regnis Iam vireant; pansis pelago quoque Gallica signis Lilia, palmifera Victor plantabis Idume. 29 Quis fuit, impavidus quando iuga regis Iberi Deposuit Flander, bellis immitibus author? Haeresis una fuit, qua protestante, tumentes Bellorum spumare fero Mavorte procellae, Horrendum caepere: ratum est: ubi laesa laborat Regnorum pupilla fides, ibi tota vacillat Imperii moles: fidei si sola movetur Anchora, communem quaevis rotat aura carinam. Hic sua condemnet quae falsa Politica dictat Dogmata, et Etruscae accuset mendacia pennae: Desperent Latia, scripsit, sua regna Monarchae Fortunare fide: (furor aut insania!) Thracum Credulitate magis servari sceptra: nefandum Aspidis Etruscae virus! (a) sic dicere possum. Furibus, et saevis hominum praedonibus, aequam Coelestem non esse fidem, Thracumque probari Harpiis sectam, quos nulla coerceat aequi Religio, carpatque vagas lex nulla rapinas. Qua ratione igitur, causa non impare fretos, Vestra reos mortis damnat sententia fures, Quae vos absolvit? non vos pessumdata salvat Iustitia; imperii, poenae, sed sola potestas Subtrahit, aeternae quos respicit ultio flammae. Nobilis ut proprios servet Republica ritus, Rerum etiam iactura gravis non impedit; at vos Nicolaus Machiavel: in suo Principe. Numinis o sanctae, cuiusvis languida lucri Umbra fugat leges: homini quasi maior inesset Vis animi qua sceptra regat, qua regna gubernet, Quam, procul est Coeli ut Rector divinus adaequet. En sapiens terrena animus quam turpiter errat! Cui stat sola status ratio, ratione laborat. 30 Non est regnorum augmentis adversa Quirinae Doctrinae probitas: pravis affectibus obstat Illa, nec humanas patitur brutescere mentes. At quoniam vehemens in tantum excrevit habendi Ardor, ut insanus nulla velit impetus iste Lege premi; cum Coelestis sibi regula verbi Obicitur, ratione reos quae corrigit aestus; Haec sua vel princeps, vel forte minister avarus Damna putans, clamat: populis non esse regendis Appositas Christi leges: vel sudet honori Ambitio, pravisque viis ascendere tentet; Vel nimia caecum si forte libidine pectus Aestuat; obscaeno cum vera resistat amori Religio, clamant: non has pro principe, morum Inscribi tabulas: sic cum brutalibus obstat Moribus; augmento regnorum obstare putatur Christi invicta fides, aeterni regula veri. Pellat avaritiam princeps, contentus honesto Igne, cupidineas solitas pervertere reges, Condemnet flammas; atras depellat honoris Ambiti nebulas; clara tunc mente decorem Laudabit Christi fidei, dicetque regendis Imperiis, Graium minus advertisse Solonem. Qui fidei est author, pariter definiit idem Et regna, et reges; quorum progressibus aptam Apposuit summa illius sapientia normam. Hoc Latia est pietas, sub qua, et pulcherrima regno; Et regi est secura quies: cui pacis amore Regia cum populo certet subscribere virtus. 31 Noverat hoc sceptri princeps augustus Iberi, Mutata qui regna fide, regesque moveri, Tristibus exemplis didicit: quo mobile pacem Servaret vulgus, regno solerter abegit, (Unde etiam in reliquos serpit contagio cives) Noxia pestiferas natas in iurgia sectas. Sic Deus, ipsa status ratio sic recta reposcit. Romana sic ille fide servare fidelem Parthenopem voluit: certum quo fine tribunal Figere decrevit, quo maturata Quirinae Plecteret haereticas fidei censura phreneses. Dignum opus, et dignas invicto Caesare curas, Civilis furor elusit: medicamque benigni Regis opem; speciosa putans aconita; feroci Seditione reum, trahit ad fatalia vulgus Dissidia, et sanis procerum conatibus obstat. 32 Quam sibi discordes animi peperere ruinam; Regia cum publicos tentat vindicta furores; Deplorat Caietanus: crebraque doloris Additione gemens; robur vitale fatigat. Tunc magis indoluit, scissam cum vidit in omne Concordare scelus, fractis rationis habenis, Parthenopem; peterentque pium communia Numen Flagitia: unde prius mortali principe laeso, Infinita simul furit irritata potestas. Intense doluit, pleno quia mentis amavit Conatu Numen: dilectio summa dolorem Aequalem generat: talis fuit iste Thienis Maeror, ob offensum scelerum gravitate Tonantem. Impiger est divinus amor: movet, incitat urit, Fortiter impellit; lethoque simillima sacrae Est virtus flammae: corpus premit, ipseque cedit Haec urgente, animae nexum qui protegit ignis. Caietane tui cum pectoris intima castus Depascit fervor; valido accedente doloris Supplicio, magis internos tibi promovet aestus Impia Parthenope, pravis quae civibus aequam Numinis accersit Nemesim: tantusque scelesta E populi flamma divini accrevit amoris Impetus; ut tenui tandem sub pectore claudi Difficilis, celeres mens libera sumeret alas, Syderaque indubio peteret suprema volatu. 33 Qui medius carnemque inter mentemque iugalis Exurgit nexus, mediis affectibus ista Unio subsistit: summum si sentit amoris Laetitiaeque gradum; vel mens demersa profundo Tristitiae languore gemat; mox unio sese, Officio quasi functa suo subducere tentat: Cuius ob excessum terreni agnata recedit Corporis, ingenito vitae mens libera nexu. Seu potius carnis tantus, mentisque iugatae Mutuus est ardor; moveatur ut altera motu Alterius: tristemque animum si sauciat acris Languor; adoptatos morbi vis transit in artus. Quod populare nefas animo maerere Thienem Fecerat; unitum cogit pervadere corpus, Tabe pari: caro lethali languebat eodem Atque animus morbo: proprii mens gnara doloris Ignarum fato corpus corrumpit herili. 34 Aegrotat Caietanus: languentia febris Membra petit: Seraphin! Superi! perpendite sacrae Prodigium flammae: forsan fumante supremi Numinis, in terras aliquis carbo excedit ara; Atque Thieneo susceptus pectore, totas Aethereo (quae sors!) succenderit igne medullas. Unius aut Seraphin, plena cum thuris acerra Immensum coleret Numen, studiosa Thieni Dextera delabi Coelo permiserit unam Accensi lacrymam thuris, quae corde receptos Virtutum Angelicis sociavit odoribus ignes. Haec Caietani febris est, quae lassa supremo Membra paroxismo, tremulo languore fatigat. Vos idem aethereae mentes, purissimus urit, Exercetque calor, quas indivisa trementes, Ardentesque adstare sibi Trias urget amoris Perpetui affluxu: qua si terrena gravaret Corporis improbitas, idem vos cogeret aestu Aegrotare pari cordis sanissimus ardor. 35 Taliter ardentem mox accessere Thienem Mortales medici, tactuque occulta procurant Noscere deliquia: externos tamen ista repellunt Ignitae mentis, fugiuntque incendia sensus, Hic virtus nulla desudat Iatrica palma. Fatorum proceres, sanandis strenua membris Pectora, non miror, si forte doloribus apta Herba Thieneis, lateat doctissima vestri Scita magisterii, valeat nec discere morbi Ipsius causam medicae labor ultimus artis; Humanos sensus, humanaque lumina vitat Qui superhumanus calor est: natura stupescit, Divina accendunt quam sola charismata flammam. Phaebea hic virtus, hic grande Machaonis haesit Parcarum imperium. Phaebi tamen ille minister, Cui decumbentis primo explorare Thienis Languorem licuit, visus nescire quod alter Doctior inspiceret, multorum examine, fato Quaerendam suadebat opem; iunctisque repertum Consiliis morbum, certa expugnare medela. 36 Caietanus ad haec promptus respondit eadem Qua decumbebat flamma: mea pluribus, inquit, Est medicis, quorum totus stet pectore Phaebus, Commendanda salus correxi ex selus? tantine est debita putri Esca solo? tantine cibus praebendus amicis Vermibus, ingratoque fluens faetore cadaver? Non patiar, gratos animo qui deside fructus Rugosa nec fronte fero, solertia vestri Muneris, aetati suffragatura procuret Fila meae: nimis est quod pondus inutile terrae Segniter expendi tot lustra recenseat aevi. Ut corpus valeat, plane est contraria votis Cura meis: nullus proprio mihi corpore maior Hostis: et aethereas frangens caro livida palmas Arcana Stygium superavit Alastora fraude. Vultis ut immitem foveam regalibus hostem Blanditiis? an non potius lethalia dirum Damna subire sinam fati mucrone latronem? Quae tamen offertis tenuis fomenta medelae Amplector, quibus impositum mihi Numine pondus Corporis adversi tolerem: compendia tritae Admitto curae, vestrae adiumenta recuso, Consilio studioque acri quaesita Minervae. 37 Hic mirati omnes proprium quo pectoris aestu Damnabat corpus, nimius licet urgeat omnes Carnis amor; cuius, gemmis, auroque salutem Praeferre, ingenitae non est rudis optio flammae. Uberiore tamen Coeli communia gustu Vota premens, odio fluxum cum carne ligamen Caietanus habet: geminis purissimus alis Librari suus optat amor, carnisque solutam Mole, Deo plenam superis adiungere mentem Non aliter, siccam quem rodens flamma cupressum Inequieta furit, donec virtute caloris Consumpta trabe, nativae ad fastigia Sphaerae Avolet, ingrato per vim comes addita ligno. Non lethi virus, non horrida Caietanus Mortis tela timet, gnarus sibi corpus iniquum Optato mucrone peti; certamque perempto Corpore promittat mortis victoria palmam. Ite rudes animae, superorum ignara bonorum Turba, theatrales mundi, cum sole ruentes Carpite delicias, longaeque cupidine vitae Flectite lanificas tardantes licia Divas: Non ego felices memoro quibus anxia multos Vota rogant soles; felix cui luce cadentis Contempta Phaebi, non intermissa diei Unius, aeterno flagrant suspiria sole. Hinc Caietano sola immutabilis aevi Fax inerat, seras carnis pertaesa catenas. 38 Solicitus tamen ursit adhuc Caponius (aegri Id medico nomen) febri ut lenimen adultae Sumeret, et fractos mulcaret mollior artus Culcitra, straminei spreta scabredine lecti. Caietanus ad haec: quantum vos vana salutis Torquet cura meae! periturae est noxius omnis Carnis amor: nunc nunc tumulo vicina premantur Membra, sepulchralem domitus ruat hostis in urnam. Assiduo gemitu caro si despecta queratur Id morbi lenimen erit: mea questibus istis Mens laeta exultat: placitis contraria vestris Vota gero, sed quae melior sit flamma, docebo: Vos favor impellit carnis, me pectoris urgent Illecebrae; nunc vestra peto suffragia: iustum Proxima decrevit cui Numinis hora tribunal, Spiritus extremae crucis immortale relinquet Praesidium, quo mox, carnis damnanda cibandis Vermibus, ignave sanies peritura quiescat? In cinere extinguar, Cilicique reperta colono Suavius extremo aptabunt me stragula fato. 39 Cur cinerem fugiam, pulvis mox ipse futurus Ingratusque cinis? solitum cur stramen ovino Vellere commutem, fati qui nocte propinqua Incipiam longum dura tellure soporem. Haec dederat venis iam frigescentibus, ingens Interior responsa calor, quibus ille suprema Despectum propriae carnis signabat arena. Caietane gravi fratrum maerore, quietis Aeternae raperis portu, quod ferrea tellus Sit vita non digna tua: te larga tuarum Virtutum merces Coelo collecta, beati Faenoris excessum; a longe, positura salutat; Invitatque veni, post tanta pericula, multo Igne laboratae decus accepture coronae. 40 Postremum tulerant iam fata immitia solem, Languentemque probant mortali angore Thienem: Ille tamen pulso gaudet moerore, cupitam Tot votis venisse diem, solvique beato Fine, triumphatae carnis consortia sperat. Caeperat extremo violenta gravare Thienem Assultu febris, quando praesentibus ille Suprema sociis fertur sic voce locutus. Primitiae dulces, nostri pars florida caetus, Caelestis soboles, chari mea palma sodales, Vivida divinam solum spirantia curam Pignora, constanti non admittentia flamma, Terrenos, veluti volucres, et lilia, census. Adiunxit divina mihi quos dextera, fratres Durate invicti; custoditoque fugacis Despectu mundi, superis aptate serenas Illecebris mentes: purum nulla angat honoris Ambitio pectus: Coelo sua vota dicatae Mentis lege premant, quae nec per inane vagantes Dissipat affectus, nec vilia quaerit amori Pabula; sed frontem quae lumine figit in uno, Immotis vacuas ridens aspectibus umbras. Inde venit fraternus amor: quos colligat idem Terminus, atque eadem nunquam divisa beatae Lucis meta rapit, scissas convivere mentes Non patitur: queis semper idem non sectile centrum Affectus et corda rapit; cum pectora flagrant Igne pari, stringunt similes quoque pectora flammae Unde peregrinas vario si fine moveri Acciderit mentes, dispar ea pectora finis Scindit, et adversas qualis distantia metas Dividit, adversas similis discordia mentes Turbat, et internam tentat proscribere pacem. Cunctorum sit meta Deus; mens omnibus una Tunc inerit, quas nec saevae discerpere Ditis Insidiae, poteritve ferus collidere livor. Illaesam nostrae gemmam servate palaestrae Pauperiem: feret indubios hac praeside census Coelo nixa fides; pro qua iam provida multis, Compertisque satis caverunt Sydera signis. 41 Hic Caietanum fari quoque plura volentem, Vox et lingua suo veluti sat munere functa Destituit: flentes socii sudore supremae Luctantem, fulsis precibus solantur arenae. Interea lassata suum cui lingua negabat Obsequium; pallensque oris dicenda vetavit Plura rigor; tamen internus tunc maxima sumens Incrementa calor, multo vehementior aestu Pervasit luctantem animam, sacroque petentem Igne mori: veluti Phaebeo a lumine lecta Annosa occumbit volucris Gangetica flamma. Sed prius edomitum lethi quam frigore corpus Deficeret; vitae quae danda in margine mandat Adiumenta fides, vitalis fercula panis Non segnis poscit: quod mox a fratribus aegro Delatum vitae sumit dum gutture pignus Triticeis velatum umbris, qualem hactenus Agnum Esuriit; proprii vultus candore videndum Appetit aeterna mentis dulcedine solem. Iamque ipsam queritur lentis incedere mortem Gressibus, optato pacis quae littore sistat, Divinae flagrantem animam dulcore papillae. His moriens plenam fati maerore piabat Deliciis mentem; cui inter vota beatae Lucis, agonalem solvit mors flammea luctam. 42 Occubuit Caietanus; celerique volatu Astra petit: vidit plusquam mortale beatam, Francisci e specula, lumen circumdare mentem, Hispani Petrus lux portentosa Pedrosi. Cernit hic ingenti perfusum luce Thienem Angelico cinctum obsequio super aethera ferri; Cognovitque virum, cum mox exclamat: abivit E terris hodie, quem res Romana, fidesque Vera, sibi grandem doleat cecidisse columnam. Occubuit Caietanus: fatalibus acta Dissidiis corr. ex dissidis Syren, vulgato accita Thienis Funere, communi fletu emollita cruentas Extinxit flammas: sacras spectare beatae Exuvias nequiit mentis, contrita rebelles Quin cito damnaret populi discordia rixas. Expositum populi lacrymis mortale Thienis Quod fuerat, civesque simul proceresque coegit Paulinas iterare aras; ubi pressa furoris Iurgia praeteriti, et veteres funebribus iras Appendere tholis; ut maesto in funere partam Aeterno legeret Syren anathemate pacem. 43 Parthenope pacem defuncto offerre Thieni Solicita, oblato devincis munere fidum Custodem patriae: fatalem talibus urnam Floribus ornasti, quales nec Hymettia libat, Aut Hyblaea favis infert turgentibus ales. Egregios pacis flores! quos aethere missos Syren nosse potes; superi sunt ista roseti Germina, quae Coelo admissum misisse Thienem Non dubita; quam mortalis facundia linguae Si rapere e Coelo nequiit, iam caelite potus Ambrosia, divo multo facundior ore Obtinuit, peperitque almam post fata quietem E Caietani feretro fragrabat amicae Pacis odor; cuius dum currit ad oscula creber Cum populo primorum aestus, spirante Thienis Coelestem virtute auram, furibunda vetusto Corda ligata gelu, Martis fregere rigorem. Hos etenim, memorata palam viventis imago Angelica, et fluxae lucis contemptus; in unam Coniunctos animam, dudum grassata coegit Iurgia communi spolium sacrare quieti. Hic proceres, civesque una, quos regia nuper Fleverat armatos ardere in mutua Syren Vulnera, coniuncti dextris nunc mutua libant Oscula, et antiquum mutant amplexibus aestrum. 44 Regia conversa tunc urbs sibi reddita scena, Fletibus humentes gaudens abstersit ocellos, Laetitiaeque novum lacrymas convertit in imbrem. Haec mirati omnes: et qualia sydera maestam Irradiare urbem tandem caepere sereno Aspectu, ingeminant: duplici num lumina grati Tyndaridae affulsere, atris cum fluctuat umbris Naufraga Parthenope? sed tempestatibus actum Quis non miretur subito mitescere pontum? Quis non exquirat causas, cur aequora saevo Quae fuerant commota Noto, mox lenibus undis Temperet aestivis veniens ex messibus aura? Quam negat ingeniis noster solertibus orbis, Axe peto causam: verum est: discendit ab astris Ista quies; grandique malo non impare flamma, Dira perire novum iussit discrimina sydus, Quod Coelo positum cuncti dixere Thienem. Et Syren tulit: aetherea, quod sede receptus, Praesentem pacis primo pro munere rorem, Ad sua non segni stillasset gaudia dextra. Tunc quoque Parthenope signum tibi grande futurae Prosperitatis erat; spolium mortale Thienis Antiqua Pauli dum condebatur in aede, Quam sibi sacratam sub credulitate vetusta Progenies Therapnaea tulit; quo regia Syren Omine cognoscis, quod tempestate sub omni, Attribuit Ledae geminis quod fabula natis, Caietanus erit verum pro Castore lumen. 45 Iam tumulum tetigi; mandat mihi Castalis istic Sistere Calliope: solum me vate supremum Annuit apposito signari carmine saxum. Siste Viator: habes, quod ab isto marmore corr. ex mormore discas; Hac Caietanus iacet admirabilis urna: Vicentina illum dedit urbs; Campana sepulchro Composuit Syren: hoc regia fraena momordit Civilis moriente furor: vivente recepit Hoc Authore vetus vitae nova lumina Clerus. Italiae Thracem monstrantem cornua Martem Avertit precibus: Venetae contagia pestis. Aegrorum obsequio pressit: vim perdidit illo Provisore fames: isto sectaria cessit Excubitore fides: puerum donante MARIA Suscepit manibus IESUM: coelestibus ardens Occubuit flammis: morbos, mare, vulnera strinxit Vivus adhuc; sed quae naturae impervia patrat Mortuus; ingentes complent miracula fastos. Perge Viator; et hanc spectasse attentius urnam Ne doleas: scis quale est mors, et vita Thienis Prodigium: cui te, vitae, certisque futuro Praesidio fatis, precibus committe clientem. Hoc mea, submissa carmen tibi Castalis offert Caietane lyra: non quod me vate putarim Posse satis digna promi tua gesta Camaena; Sed tibi quod nostrae, quamvis insuave Thaliae Obsequium servire sinis, gratamque benigno Pauperiem spectas vultu; tua Caietane Accipe devota sudata encomia penna.

THIENEIDOS FINIS.