CroALa & LatTy: documentum

ALTER ERIT TUM TIPHYS, ET ALTERA QUAE VEHAT ARGO DELECTOS HEROAS....... Virg. Ecl. IV. ver. XXXIV. NAVIS AERIA

LIBER PRIMUS Qua valeat remis et vento concita puppis Nare per aërios tractus; quanam aethere in alto Arte regi, latias cantu vulgare per urbes Primus [a] ego incipiam. Longe juvat aeris ire Per medios liquidi campos; juvat invia ferri 5 In loca subvectum rupes atque ardua supra Culmina parnassi, nostris modo candida coeptis Uranie adspires. Primam si condidit Argo Per non tentatos ausam decurrere fluctus Colchidos ad fines Pallas; tu nunc, dea, conde 10 Argo aliam, latas caeli volitare per oras Quae sciat; atque novas artes, nova foedera rerum, Aëriasque doce vires. Tua gloria tanto Major erit; puppes quantum super iverit omnes Haec alias, quantum maria ima excedit olympus. 15 Tuque adeo nostrae merito pars altera famae Huc ades aonias musarum exculte per artes, Ac tenuem quamvis curam ne sperne [b], Marine. Debita jam Marco persolvi carmina: nostrum Hoc tibi surgat opus, quando florentibus oris 20 Pieridum jam templa patent, nec mitis Apollo Audentem frustra pindo me spectat ab alto. Seu quis [c] daedaleos miratus in aëre cursus Gnossiaco e regno, seu quis per inania missas Arte Tarentini Archytae, nova monstra [d], volucres, 25 Me quoque principiis insistere credit iisdem A vero longe fert se avius. Illa petenda E rapido aurarum pulsu est ars omnis, et una Corporis e textu formaque ipsius: in altum Ceu pueri quum saepe jubent, si vespere sero 30 Occiduis auras Zephyrus levis excitet alis, Tollier ardenti simulatos igne cometas, Pithonum aut formam, aut cadmeae corpora sphyngis. Vidi ego et aoniis [e] penetralia sacra camoenis, Thelegoni qua se tollunt juga roscida, et altae 35 Pinifero placide adsurgunt in vertice villae: Illic pegasidum resono chorus adsidet antro Omnis, et ingenti motu dum pulsus aquarum Prosiliens aer caecis et sedibus exit, Concentus inter varios et carmina laeta 40 Buccina et arguto reboat tritonia cantu, Et gracili curam solatur arundine Cyclops Te memorans, Galatea, tuo succensus amore: Tum pila, vis animae qua sese erumpit, in altum Tollitur, ac mota trepidans colludit in aura 45 Illa diu, prono nec decidit incita casu, Spiritus excito pariter ni flamine cesset. At mihi non Zephyri venientis sibilus urgens Ille ratem, optandus. Sileat nemus omne, neque ullae Aeoliis spirent emissae rupibus aurae; 50 Posse dabis tamen hanc nubes evadere in altas Sponte sua, postquam certas prius ordine leges Aeris, ac varios mecum heic expenderis usus. Principio terrae vastos circumfluus aer Ambit, et insequitur tractus, et mollis eamdem 55 Induit in faciem sese: nisi fervida quantum Asperat ardentis phoebi vicinia ventos Illa ciens; quantum Sol ipse, aut proxima sursum Luna trahit, tumidoque jubet consurgere dorso. Nec vero utque sibi constans [f] infraque supraque 60 Aer mole pari se densat. Rarior usque Liquitur, ex humili tellure adsurgit in altum Quo magis atque magis, dum se dissolvat inane In spatium, quidquam nec tanta e mole supersit. Ante tamen, penitus languens quam corpore toto 65 Deficiat, per iter se immensum tendit in astra; Ac triviae fors ille levi confunditur [g] unda, Quae pelagi in morem rutilam pellucida cingit, Aut Martis Venerisque etiam, fluitante vel aura Ipsius undantis phoebi. Verum adpulit illaec 70 In loca ubi sese, vix ullus rarus ad usum Sufficit, ac tantum vapor indeprensus oberrat. Non radios diae jam quit reflectere lucis, Non roseo pulcrae titanidos ora colore Pingere, quum rutili celerat praenuncia phoebi 75 Mane novo; nec item per sera crepuscula lucem Vel retinere, moras properae vel tendere nocti. Non aestus minuit rabidos, non tela retundit Per medium contorta diem phoebea; nec illum Ebibit, epotumque hominum per membra calorem 80 Insinuat, qua vita viget, quo frigora ab aestu Ad sua paullatim transit nox uda, suumque Frigora post noctis lux candida transit ad aestum. Ille quidem haec terris majoraque commoda praestat, Ante [h] ducenta pedum ferme quam millia supra 85 Evolet; ac vasto late se fundat olympo. Jam porro in multis, nondum quum tanta tulere Se in spatia hinc aurae volucres, data scilicet illis Natura est eadem, ac pelagi fluitantibus undis, Multaque habent parili consortia munera fato. 90 Unda fluit, refluitque; viam se lubrica in omnem Insinuat; gressumque infert, nec cedere rursum Abnegat, aut vacuum divisa relinquere callem, Obvia si veniant pellentia corpora. Et aer Sic fluit ac refluit, magno et se corpore miscet 95 Insinuans, quacumque patet via libera, et omnem Pro varia regione loci formam accipit. Idem Stare loco nescit, si quando inpellitur ictu Corporis immissi liquidus; sed cedit, et illi Adglomerat sese rediens latera omnia circum. 100 Unda quoque ardorem mortalibus, unda feraci Temperat atque hortos atque arida prata liquore Humectans. Radios sic ipse intercipit aer Solis, et aestivam rabiem levat; ipse per omnes Herbatum et fruticum venas ingressus hiantes 105 Efficit, ut laeto pubescant germina foetu. Num queat ille etiam sedes attollere in altas, Corporaque instabili suspendere grandia dorso, In praeceps ne lapsa ruant; suspensa carinae Robora ceu summa placidi nant gurgitis unda? 110 Hoc tibi cum primis quaerendum; inveneris unum Hoc ubi; jam tenues dabitur volitare per oras Aeris, ac terrae notos excedere fines Classibus insuetum per iter; jam lintea ventis Pandere, et ad superas alte conscedere sedes. 115 Nonne etenim lapsasque ornos alnosque cavatas Sive pado innantes, flevi seu tybridis alveo, Vidissent quum forte secundo labier amni, Inventi tunc primum homines, qui corpora truncis Credere, et auderent viridantes linquere ripas 120 Provecti fluvio? Mox et contendere contra Coepere, adverso aut luctantes flumine tonsis, E molli aut alte tollentes carbasa veste, Paullatim ac magnis veluti proludere factis. Donec ut evulsas miratae cycladas undae, 125 Nequidquam rapidis contra indignantibus Euris, Ire rates longe aethiopum de finibus usque In scythiam, extremi positus qua terminus orbis Torpet hyperborea glacie, sub sole maligno. Non levis interea auraï natura putanda, 130 Nam gravis est; certosque suo pro pondere nisus Exerit; et fluido sustentans plurima tergo Corripit, alterius quae sunt opis indiga, ut alte Vel saliant, caelo sese vel pendula librent. Indicio ardentes boreae de parte nivalis 135 Memnoniam falso referentes ore parentem Aurorae; lapsusque vapor titanis ab aura Saepe colorati pingens confinia mundi. Indicio nebulaeque udae fumique volucres Aetherio longe suspensi in tramite caeli: 140 Ille etiam indicio argenti, quod clauditur arctis In tubulis, liquidi adscensus; roresque sequaces, Antlia quos alte puteo sustollit ab imo Irriguas hortis scatebras arentibus; undam Sicubi dura soli vivam natura negavit 145 Murmure labentem rauco per laevia saxa. Quippe diu nimium viguit sententia, rebus Illa suam facilis levitatem adfingere multis, Aut [i] vacui horrorem consueta obtrudere: in atris Quum tenebris moerens, letheaque flumina propter 150 Nondum tollebat caput Experientia in auras. Munere quae divum postquam caeca antra reliquit In superas advecta plagas, circum omnia victrix Corpora, quae terras late quaeque aequora cingunt, Edocuit petere ima. Lapis vel missile quodvis 155 Aut lycio cornu aut balearis verbere fundae Expulsum, in superas propere licet evolet oras, Paullatim flectitque viam, terraeque trahenti Paret, et ex alto victum delabitur axe. Corpoream siquidem partes infusa per omnes 160 Vis agitat molem, vasto et se robore prodit Illa quidem major majori in corpore: pondus [l] Unde in rebus inest, oriturque unde impetus ille, Corpora quo deorsum, quantum in se est, cuncta feruntur, Subsiliunt neque sponte sua. Non roscidus humor, 165 Non vapor excitus thuris, nec flammeus ardor Ignis, et aetherii liquidissima caerula tractus, Phoebeique illo radii sine munere constant. Saepius at vero cernis quod flumina propter, Flumina, seu stagna exiles adtollere sese 170 Vallibus ex imis fumos nubesque vaporum Mane novo; tum summa ignis quod sidera flammis Altus adit, patrioque velut succedere olympo Gaudet, et adsurgit tenuato vertice in auras, Ne tibi dent, caveas, cernenti talia fraudem. 175 Haud propriae nituntur opis vi: scilicet aer Absiliens pressus, circumque adfusus ab imo Cuncta, minus grave pondus habent quaecumque premendo Subvectat, certaque sui regione reponit. Nonne vides, si forte manu stagnantis ad ima 180 Gurgitis immittas arentem ex arbore virgam? Unda premens circum subterfluit, ac levat imo Dejectam e fundo, sursumque adtollit: at illa Uda redit, summoque natans adparet in amne. Non fieri id certe sine vi subigente putandum est 185 Ingenitam propter levitatem in corpore quoquam; Pondere majori sed quod sustollitur alte Cui minus est pondus: suspensa in lance pusillum Corpus ut a magno sublatum fertur in auras. Sic et dulcis aquae gravibus super innatat undis, 190 Propterea quod habet minus in se ponderis, humor Palladius. Nempe hoc sancitum est foedere certo, Legibus et certis naturae, ut fluvida quaeque Subsidant magis ima, magis quo pondere pollent Aucta gravi, supraque minus gravia omnia dorso 195 Corpora substentent: rarissima quaeque natabunt Summa, neque alterius sedem depressa subibunt. Proinde etiam si quando levem sive aetheris auram Sive globos navimque meo tibi carmine dicam, Nec tu rere leves auras, nec pinea navis 200 Texta, globosque leves: insunt sua pondera cuique Sed quoniam magis ista gravis, minus illa reperta Res fuerit primae conlata; haec altera saepe Aut levis aut levior dicetur, ut exiget usus, Aptior et numerus, musaei et gratia cultus. 205 Quae bene si teneas, etiam fateare necesse est, Aëra tollentem nebulas ignesque volucres Nubilaque uda, gravi nitroque et sulphure foeta, Posse ratem, minus illa gravis modo constet, et ipsam Ferre alte Zephyris implentem vela secundis, 210 Libratamque supra saltus, atque ardua tecta. Cur etenim vires non heic exerceat aer, Cur gravior non ille gravem minus evehat alte Velivolam caeli diffuso in gurgite molem? Qualis at ista ratis? Tenui quo corpore texta 215 Exiguo certare ausit cum pondere massae Aëriae, possitque alte suspensa tumenti Ceu pelago sese librare? O si modo rerum Tam varias inter species forte ulla reperta, Pondere quae liquidis nativo cederet auris, 220 Praestaretque eadem solido textu! Illa laboris, Illa mihi haud parvam curarum accommoda partem Eximeret; satis una foret. Sed cognita nulla Materies rerum est, solido tam corpore constans Tamque gravi, grave quam solidumque heic postulat usus: 225 Nec fors notescet seclis venientibus. Arte Idcirco, natura homini quod parca negavit, Tentandum, possit si vinci. Major in arctis Saepe venit rebus solertia, ducit ab ipso Objice saepe suas animi vis concita vires. 230 Quo res cumque cadant, dulcis rapit impetus ire, Orbita qua vatum nulli signata priorum Difficili aonios divertitur ardua clivo Ad fontes: juvat intactam decerpere laurum, Et juvat integri latices adtingere rivi. 235 Mira, indicta canam; sed mira indictaque rerum Castalidum chorus almus amat, diffusa per omnes Si partes veri species effulgeat. Ergo Jam volucris superas olim ducenda per undas Asseribus mihi cymba e pinu aut abjete sectis 240 Surgat, cui circum pinguis latera omnia cera, Nariciae et patulas claudant picis unguina rimas. In medio malus, qui veliferas antennas Sustineat, possitque immisso picta rudente Et legere et placidis rursum dare carbasa ventis. 245 Rostrum prora gerat; nec scylla aut dira chimoera Torva tuens instet rostro; verum armiger ales Formosum ad superi portans Jovis aurea templa Dardanium juvenem. In puppi mihi Daedalus alas Explicet, ac dextra cursum regat, ipse magister, 250 Insuetae comes ipse viae: jam sidera laeva Erigonenque helicemque arctosque ostendat in alta Sede poli. Nimis ille autem pueriliter audax Icarus hinc absit: quamvis praecepta sequutus Si foret, euboïcas sospes venisset ad arces, 255 Triste nec augurium coeptis ingentibus esset. Tum demum volucris caelato in robore currus Aeolios ponam fratres. Hac parte serenus Nubila aget boreas scythica nive, et horridus illa Nigrantes quatiens pennas caput exeret auster; 260 Eois hinc Eurus equis volitabit, et illinc Floribus adspergens Zephyrus rutilantior arva, Ac tremulo leviter crispans vaga caerula motu. Talis acydaliae veneris, quem mille sequuntur Hinc atque hinc pueri aligeri, ninguntque rosarum 265 Imbre super, sudo fertur levis aethere currus. Talis et ille, fero laesum qui vulnere Martem Sustulit ad caelum pernix, et gargara et altam Implevit fugiens magnis stridoribus idam. Haec tua puppis erit: sed me mihi laetior axem 270 Hoc subito ad caeli properes adsurgere terra Ex humili. Quondam liquidas ennabis ad auras, Nunc vetitum frustra conanti. Pondere pressa Cymba suo, quamvis invitent flamina cursum, Terrae adfixa manet, necdum levis evehit illam 275 Aeris aura gravem. Tu qua pervincere victor Cuncta queas, artem paucis age percipe dictis, Atque alte memori praecepta in mente repone. Protinus in magnum curvanda est lamina ferri Ducta globum, ferri, sive aeris, sive oricalchi; 280 Mole sua tantum qui curvis aëra claudat Parietibus, quantus satis est, ut pondere vincat Ille, globi pondus, proprio. Dein aura per artem Scilicet extrahitur paullatim, atque oris hiatus Iam vacuo in vase obstruitur, via libera rursum 285 Ne pateat, ne qua subeat penetrabilis aër. Interea sursum vacuus globus ennatat, ac se Librat agens hinc inde auris tollentibus. Illum Ni teneas, superas numquam rediturus in oras Quippe abeat, nebulisque erret commixtus in alto. 290 Quid? Si non unum, plures at feceris orbes Hoc genus, ingentesque adeo vastumque tumentes, Intus uti magnam vim claudant aëris, ipsam Quae superet longe puppimque et vasta globorum Pondere majori latera? In sublime volantes 295 Effugient, navimque ferent, si forte tenaci Jungatur nexu, simul ac gravis exiit aura. Aspicis, ut pueri quum stagna per humida nerei Nare timent, discuntque tamen: ne pondere mersi Aequoreis vitam ponant sub fluctibus, utrem 300 Vel tumidum dorso pavidi prius addere suerunt, Subere vel molli inniti. Sic aequora tentant, Hac ope se librant: Quantum gravitate premuntur, Tantum etiam tumido contra attolluntur ab utre; Qui minus est multo quoniam fluitantibus undis 305 Ipse gravis, non ille alte super innatat unus, Sustinet at summo iunctum sibi gurgite pondus. Nec me forte putes tibi somnia fingere vatum, Falsaque pierio commenta ornare lepore, Aëra quum doceo graviorem evadere posse 310 Nempe globis ex aere aut duro corpore ferri. Nullae heic insidiae vatum; nec pelion ossae Impositum canimus, durumque cubile Typhoei Inarimem, aut aetnam Enceladi; non caucaso alto Usque renascentis jecur immortale Promethei, 315 Tergeminumque canem, flammantiaque ora Chimoerae, Phorcidas, Harpyasque, et corpora Centaurorum. Talia cecropiis sub mendaci Aracyntho Sat celebrata viris; semper florentis Homeri Talia sat cecinit non uno carmine musa. 320 Vera magis canimus, quam quae vel corniger Ammon, Vel tripode e Clarii suevit responsa sacerdos Reddere, quum tenebras mortalia pectora nondum Excutere, ac rectam valuere agnoscere fraudem Ambagesque dolosque. Ita tute fatebere victus, 325 Ni refugis, certasque piget cognoscere leges, Ipsius e veri sacris penetralibus haustas. Per medium [m] quaecumque globum nam linea recto Transit ubi ductu hinc atque hinc, ea dicitur axis Ipsius transmissa globi. Dimensus in aequas 330 Hanc quascumque velis partes et quotquot, ad illum Si referas, magno rectam qui amplectitur orbe Circulus, inventa subito laetabere tota Corticis externi facie. Tum secta suique Dimidia iam parte carens ea recta trientem 335 Totius ad magni referatur corticis; ipsa Alta dabit spatia et molem repetita globorum. Jam geminos conferre globos, iam noscere certam Ne pigeat seriem, quoque ordine longior axis Augeat externam faciem, quoque augeat intra 340 Ille cavi spatia ampla globi. Tres axis in ulnas Alterius tantum longus procurrat; at alter Longior alterius sese ulnas proferat axis Ad denas. Primi facies se nempe per ulnas Parva novem tendet; sed enim curvamine vasto 345 Centum ulnas facies postremi excurret in aequas. Quid spatia? An pariter crescant sic ipsa vicissim? Haud ita: namque globi, cuius fuit extima centum Lata ulnas facies, eius spatia intus ad ulnas Mille pares crevere, ingentique augmine turgent. 350 At vero alterius tantum spatia intima ad usque Septem et bis denas crevere. Ita protinus ampla Se spatia immensum fundunt, quum longior axis Curvato se forte globi distendat in orbe. Haec ratio, haec series, quamvis ingrata camoenis, 355 Dum myrto idalia et odorato hyacinto Pindo in florenti texunt halantia serta, Acciderit, dicenda fuit: namque usibus apta Pluribus, huic nostro in primis. Sors ipsa colendo Mollior adsuescet parnassi in vertice vatum 360 Dicier ore. Nihil non vestro munere, divae, Sperandum, ex quo per salebras perque invia quaeque Stayadem [n] vadentem alma excepistis in umbra Sacrorum nemorum, capitique insigne dedistis, Quale prius nulli cingebat tempora, sertum. 365 Hoc igitur proprium formam sortita rotundam Corpora habent; facies multo minus extima eorum Crescat uti, curvo spatium quam cortice clausum, Si majora eadem facias. Hinc horrea curvum Hinc tua si referant orbem cava dolia; eadem 370 Structa mihi forma jam sint, at quattuor ulnas Exterius mea laxa magis; discrimine credes Non adeo magno se inter differre: labore Quum tamen assiduo placati hominumque boumque Liber et alma Ceres complebunt utraque donis, 375 Et segete et longe vincam te munere bacchi Ditior, horrentis metuam nec frigora brumae. Quare etiam minus ipsa gravis licet aeris aura Corpore sit solido. Jussum quod possit in orbem Curvari, evadet gravior tandem illa necesse est, 380 Usque globus major si turgeat. Intima crescunt Quippe magis spatia atque magis, convexa sed extra Non pariter crescit facies: fluitantis ut aurae Pondus item, quamvis fuerit minus ante metalli Pondere, tunc ipso fiat majus. Subit orbem 385 Aerii fluctus multo nam copia maior, Quam nova materies, qua grandior extima crevit, Illa globi facies, accedat. Proin quoque tanto Aëre maiori vacuus, pariterque levatus Pondere maiori tanto globus enatat alte, 390 Jam vice mutata, caeli suspensus in ora. Plena velut dulci si vitrea pocula vino In liquidis demissa sinas immergier undis, Ima petunt: si mox eadem spumante lyaeo Jam vacua in summa ponas cava leniter unda, 395 Suppositis tolluntur aquis, pellucida vitri Sit gravior quocumque licet natura liquore. Novi autem, melior [o] cui iam sententia visa Illa fuit, tenuis pando si corpore fiat Sic ratis, ut vera volucrum sub imagine fallat 400 Spectantes, magnaque adeo ni turgeat alvo, Ignaris iam possit avis non ficta videri. Omnia enim volucri similis; collumque, caputque Tergaque, multifidasque alas, caudamque patentem In quascumque voces, facilem se flectere, partes. 405 Jam neque tunc orbes vacui, non ulla paranda Texta forent ex aere, petant quae daedala nubes. Nam validis quidquid nervorum viribus usae Pennigerae praestant volucres, seu tollere corpus In sublime velint, seu pronae insidere campis; 410 Hoc homines clausi curvata in mole per artem Efficiant vasto quatientes brachia motu In numerum, ac pariter pennatae mobile cymbae Remigium alarum motantes impete magno. Tum valido plumae nisu adtollentur, et omnes 415 Accipient, tenuemque magis magis aera carpent: Donec, ut insuetos quum prolem ille armiger ales Instruit ad cursus, plumosa volumina quassans Emicuitque solo, caeloque it navis aperto. Sed quis erit, firmo qui tantum corpore possit 420 Eniti, viresque suas contendere, ut auras Tollat in aetherias volitanti hanc remige molem? Multa latent heic falsa: ratem nisi nubila in alta Evehat excluso levior globus aëre, frustra Conando miser ingratum experiere laborem. 425 Ergo ades, et solum mea jam vestigia serva. Heic etiam vera ratione ostendere possim, Ille globus quantus sic oporteat, aetheris oras Qui queat in superas corpus sustollere, quanta Auctum mole velis, et quanto pondere. Sed me 430 Singula scrutari, tenuesque evolvere curas Et piget, et fessam subeunt fastidia mentem; Seu quod pimplaeum renuunt hirsuta leporem, Seu fugiunt quod parva hunc diae lucis honorem. Cuncta tamen qua sponte fluant ab origine dicam, 435 Atque iter ostendam certum, ne devius erres, Aut incerta solo gradiens vestigia figas. Sat cognosse viam: neque enim tibi laudis amore Pectus eget, metuisque viae te credere solus Quamvis difficili: sic et jucunda voluptas 440 Fors magis adveniet, per te quum plurima nosces; Et velut inventis primum laetabere rebus. Jamque puto, [p] densae tenui quam differat aura Pondus aquae, tibi notum. Isto discrimine rite Servato, vacuum certae iam molis ahenum 445 Ponderis et pariter certi manantibus undis Imple instans summo patuli tenus oris hiatu. Tunc tibi se infusae manifesto pondere prodet, Quod vacuo nuper veniens accessit aheno, Augmen aquae, proditque suum dum pondus, et ipsum 450 Quippe gravis prodat simul aeris augmen, ibidem Si foret inclusus pura pro fluminis unda. Praeterea notum quum sit, globus ille tumescens, (Dimensus quippe ante), sua quae mole receptet Interius spatia incurvus; tibi nempe patebit, 455 Quantus et esset, aquae si tantum, aut aeris intus Clauderet, inclusae vis undae, aut aeris unum Vincat uti gravior non ipsum pondere; at illi Qua tu cumque velis simul addita corpora mole. Sic aliis semper praepandunt lumina rebus 460 Res aliae sociasque inventae prodere gaudent. Verum ne coepto frustra lassatus in ipso Deficias, parvo moneo tentamina vase Molirique rudem, parvisque adsuescere curis, Excursusque breves tentare. Ita major ab usu 465 Adveniet vis usque novo curamque subire Audebit quamcumque. Vides ut saepe per auras Quum tener insuetas nido jam praepes ab alto Gaudet abire? Prius se circum frondea tecta Exercet volitans, atque has atque insilit illas 470 Ramorum ad sedes; mox se pernicibus alis Sustulit expertus, montesque et nubila supra Evolat, ac celeres vocat in certamina ventos. Quid tamen haec exempla avium sequor? Adspice docti Conatusque [q] viri egregios inventaque dia 475 Sarmatia in gelida. Postquam ille inspecta notavit Per caelum spatia ampla et inaequales excursus Astrorum, terraeque vices dispexit, et acer Componens versansque diu, quas repperit, omnes Contulit inter se leges, subvectus in altum 480 Uraniae curru caeli regione locavit In media solem; qua regnator ab aula Imperii vastos regeret moderamine fine Nulli non aequus. Subito stetit ipse viaï Jam nimium longae fessus, viditque volentes 485 Mercurium veneremque simul cum marte jovemque Saturnumque senem sua jussa facessere, et omnes Circum se unanimes volvi, tellure relicta. Indoluit deserta quidem, sed non quoque tantam Tendere vim contra valuit. Quin fervidus heros 490 Multa reluctantem frustraque hinc inde revinctam Corripuit: correptam immani turbinis ictu Impulit, astrorum nimirum ut legibus acta Iret et ipsa viam. Quo impulsu concita sedem Deseruit veterem, quam tot regina per annos 495 Obtinuit; pariterque suo super axe voluta Auricomum solum rapido circumdare motu Coepit, et adsiduo ferri late acta rotatu, Iam trivia comitante una: quam nulla viri vis A domina potuit, non ipse avellere frater. 500 Tantus amor telluris! Eam comitatur euntem Semper, et exercens circum revoluta [r] choreas Bissenis illius iter, semel integer annus Dum cursum explerit, gyris ingentibus ambit. Quid memorem legesque viri servandaque jura, 505 Omnibus imposuit quae certo foedere stellis; Errantesque vagasque suos ut clausit in orbes, Unde novus caelo venit decor? Ardua nulla Usque adeo res est homini, si figere certo Calle queat gressus, animique extendere nisus. 510 Namque novas pronum inventis est addere rebus, Principiis atque e paucis, quae cognita constent, Multa ignota patent, aliud quum discere pergas Ex alio, eque datis quaesita evolvere rerum, Paullatim claro donec se in lumine sistant. 515 Nunc locus est liquidam curvis ex orbibus auram Extrahere, ut surgant imis de sedibus: adsis Heic etiam; non te per longa exorsa tenebo. Nam quamvis modus haud auras educere simplex, Quid tamen ardentis referam flammaeque calorem, 520 Argentique usum vivi, roremque liquentem; Quum fragili constans e vitro est cognita moles Admiranda tibi Boylea, haud pervia fluctu Illa quidem aerio, simul ac occluditur oris Subter hians aditus? Multa ergo canalibus arte 525 Adpositis, ultro citroque meante cylindri Robore in insertis apte siphonibus auram Assidue motam certant educere vase E vitreo. Illi instant: paullatim pulsus at aer Effluit; ac vacuas sedes magis usque relinquit. 530 Tunc videas subter, via qua patefacta, flagrantes Extinguique faces agitati et flamine chartas Ast intus ponitque apicem depressior ignis, Tinnitusque negant solitos muta aera ciere. Tunc, si forte prius sit viva inclusa volucris 535 Intus, eam subito cernas languescere, et alas Pandere demissas, ac totos intremere artus: Jamque huc jamque illuc errantia lumina volvens, Extremosque ciens gemitus vix ducit hiulco Ore animam sensim fugientem, aurasque requirit 540 Nequidquam eductas. Stat circum plurima pubes, Intentosque tenens oculos miratur: at illa Aegra cadit, clausoque jacet jam mortua vitro. Quid paleas plumbique loquar grave corpus eodem Tempore delabi? Quid quae jam plurima possis 545 Aeris educti certissima credere signa? Cur, igitur tenuem nequeas hoc aera pacto Orbibus ex illis haurire? Haud magnus ab una Parte aditus pateat, cui providus ante cavatos Adde tubos, bibulo qui ductu fugere possint 550 Aera, paullatimque foras emittere, et arcte Ostia complecti; ne qua novus involet ipsum Inter opus, tota postquam vel sede recessit. Omnia nam turbantur; et irrita vota querere Conatumque artemque simul, si rima patescat 555 Parte aliqua vel parva. Illa citus irruet aer, Lubricus atque iterum succedet sedibus isdem. Nullo cessurus nisu nulloque labore est, Illum quamquam instes multa vi pellere contra Obnixus, tentesque industrius omnia; rimam 560 Ante fatiscentem vigili ni clauseris arte. Illa mali causa est, illam citus obstrue; neve Aut operae lentus parcas, aut sumptibus ullis. Nec tibi se quisquam jactet prudentior auctor, Dicere neu coeptet, non ullo posse labore 565 Educi e curvis penetralibus aera totum; Sed fore, qui semper maneat subtilior, aurae Aemulus aetheriae. Sat enim est, si crassior ille Effluat arte cavis eductus ab orbibus. Aether Qui remanet, vix ipse suo cum pondere quidquam 570 Exiguus tenuisque addit, vel deprimit orbes Subter agens, luci puroque simillimus igni. Ille etiam longe metus absit, ne qua fluentum. Aurarum vi sublatis, vacuisque globorum Parietibus clades nascatur, laevia rumpens 575 Claustra, atque immani dissolvens cuncta fragore. Non etenim tenui ingentem sint cortice in orbem Curvati, fragilique globi de corpore vitri, Aerii tranare parant qui gurgitis undas. Deinde etiam quam sint omni de parte rotundi 580 Aeris impulsum circa fluitantis ad omnes Accipiunt aeque partes; visque undique nisu Omnibus in punctis aequali affusa feritque Defenditque globos eadem. Quantum illa fatigans Irruat hinc pulsu valido, tantum urgeat illinc 585 Nempe opus est contra, seque ipsa elidat inani Impete. Nequidquam alternis sic ictibus aer Huc aditum quaerens atque huc, quo sive subire Victor, inaequali seu nisu insistere possit, Circum errat, pulsatque errans innoxius orbes, 590 Nec tamen expugnare valet. Nusquam via certa, Qua subeat, nulla aequato pars aspera dorso, Quam magis impellens socia compage resolvat. Ergo globus quamquam vacuus, penetrabilis ictu Non tamen aerio est. Nam se nectuntque premuntque 595 Mutua particulae atque haerent simul arctius, aequum Curvata quo mole magis glomerantur in orbem. Idcirco longisque cavus sinuatur in arcum Porticibus curvum fornix; pontesque minaci Impositi fluvio juncta testudine flexum 600 Quo melius referunt orbem, super addita forti Hoc stabiles melius quaevis ingentia tergo Sustineant onera, et nullo incumbente fatiscant Impete dejecti. Crebris adsultibus urgens Subter aqua oppositas moles evincere tentet, 605 Spumeaque albescat; valido super ungula cornu Pulsa sonet, magnoque gemant sub pondere plaustra, Volvanturque ruantque; immoti mole sua stant. Forsitan et quaeras; quot sint, aut parte carinae Qua vacui jungendi orbes? Seu quattuor adde, 610 Sive etiam plures, si plures exigat usus, Aut malo, aut potius navis later ardua supra Hinc atque inde pari sese inter limite longe Semotos, nequa possint se tangere parte, Inque vicem crebris et laedi et laedere plagis, 615 Dum vacuos fert aura, et motu concitat acri. Seorsim quisque natet; nec primo impendeant alter Altior; elati hinc aeque tollantur et illinc Aera per liquidum. Melius libratur et ipsa Tum ratis, et paribus nat pendula viribus acta, 620 Nec metuit ventos, nec iniquos aetheris aestus. Illud in his rebus tibi restat difficile unum Atque novum, tanta nimirum effingere curvos Mole globos, non tantum ipsi, verum addita navis Vectorumque manus mercesque ut pondere cedant. 625 Aeris exclusae spatia extra concava massae. Scilicet immani turgescant mole necesse est, Immensamque trahant alvum, laterumque cavatas Compages; ingens late se machina tendet. Tu ne cede tamen: semper timor ardua fingit, 630 Quae nova sunt, nullique prius tentata: sed acer Cuncta labor vincit. Praeter sua litora nautae Nondum alias nossent oras, nec caerula dorso Velivolas ferrent classes; nisi primus Iason [s] Audaci spernens animo syrtesque minasque 635 Horrificas ponti validis implenda dedisset Vela notis. Duce quo patuere illa invia nerei Claustraque et insidiae, quae tot per saecula gentes Terruerant falsa pavidas formidine mortis. Ille alta in puppi velatus tempora lauto 640 Hortatur socios argivae robora pubis, Accenditque animos: illi urgent aequora remis, Attonitae spumant undae. Volat acta carina Phasidos ad fines, ubi dives ab arbore pendet Vellus, et auratis perstringit lumina villis 645 Jam male defensum, vigili custode perempto. Ite animae illustres, factis extendite feros Nomen in aetatum cursus. Jam culmina nota Vanescunt, patrio et matres in litore flentes, Invalidique senes. Vobis en ipse tridenti 650 Pandit iter Neptunus: eum comitantur ovantes Nereides, Beroe, Galateaque, et aurea Xantho, Nesaeeque et Phillodoce, delphinibus omnes Invectae, sparsis omnes per colla capillis; Cymmodoceque, Thetisque soror jam saucia flamma, 655 Pelea jam tota suspirans anxia mente. [t] Ite agite heroes: vestigia vestra sequutae, Exemplisque actae felicibus aequora classes Contexere; cavis fervent maria omnia late Navigiis. Quisnam ille autem [u] fidentior, altum 660 Oceanum qui spectat, et indignatur Iberos Spem trahere, ac regna alterius contemnere mundi Trans anni solisque vias, et sidera nota? Magnanimum nosco Ligurem; virtutis alumnum Nosco italae. Viridi date serta recentia lauro, 665 Ausoniae nymphae; calathis date candida plenis Lilia: semper honos, semper stet fama sepulti, Oceani dum fluctus erit, dum semita ad oras Pervia, phoebus ubi solvit temone jugales. O quas ille vices, et quanta pericula passus, 670 Litore ab hispano dum solveret! Aspera rerum Quae tulit, et quanta pelagi caelique procellas Primus ad ignotas intendens carbasa terras! Non certe Alcides odiis agitatus iniquae Junonis; non ipse vafer se praeferat illi 675 Laerta satus, incensae post diruta Troiae Pergama tam multos quamvis expleverit annos Omnibus et terris et late fluctibus actus. Virtus multa viri vicit tamen omnia, et oras Vectus ad optatas, ubi nos quum phoebus anhelis 680 Adstat equis, vesper nocturnos excitat ignes, Atque alia effulget stellis maioribus arctos, Djs pelagi, aurifero religata in litore puppi, Dona tulit voti compos, Cubaque potitus, [x] Gentibus attonitis monstro atque ingentibus ausis. 685 Quin et jam menso oceano, rursusque remenso, Victor ad hispanos remeans cum classe penates Ante invisa refert peregrino munera ab orbe, Inventasque ostentat opes, cultusque locorum Edocet, atque auro dites atque ubere glebas. 690 Hinc subito Europen late vulgata per omnem Fama volat, veterem quarta crevisse reperta Parte orbem, oceano edomito, trans ultima caeli Sidera. Felices illic felicia gentes Regna tenere, aurum rivis fluere, atque adamantas, 695 Gemmarumque alias nullo custode jacere Per juga per saltus et sylvas; unde superne Balsama odorato manant sudantia ligno. Ergo omnes ardor stimulat nova quaerere regna Auspiciis actos tantis: timor omnis, et illa 700 Formidata leves jam monstra abiere per auras, Falsa velut tacitae fugiunt insomnia noctis. Et dubites parere meis horatibus ipse Lentus adhuc? Gelidusne tibi praecordia circum Sanguis hebet, tantumne times convicia vulgi 705 Ignari? Tentanda via est, qua te quoque in altum Tollere, et immensum possis volitare per orbem. Jam domita oceani rabies: nunc aura domanda est Aeris; hinc laudem speres, hinc praemia, si te Major tangit honos, major si gloria famae. 710 Nec superi votis aberunt a grandibus: ille [y] Taurus ut Europes, ut Phryxi candidus albis Ille Aries villis, utque ales Pegasus; Argo Testis et ipsa, maris quae prima innare per undas Ausa procellosi puro micat aurea caelo 715 Sidereo in coetu, furvas et discutit umbras. Cui tua stellifera quondam comes addita sede Per noctem late flammantia lumina fundat Navis, et ardebit nautis felicius omen, Tyndaridum quam signa, heliceque, aut parrhasis ursa; 720 Ipsa per ignotas postquam te vexerit oras Victorem, et fama ingentem compleverit orbem. Adspice qua gelidam mundus consurgit ad arcton Arduus, et contra vergit qua pronus in austros; Illic humanos regio frustrata labores 725 Hactenus ignoto jacet avia litore, et illa Fors quoque et uberibus campis populisque superba Atque opibus, [y] sed navigiis nondum hospita curvis. Quippe gelu assiduo torpet maris unda revincta, Et patulas vetat ire rates. Tibi mobilis aer 730 Pandet iter glaciemque super, super horrida canae Strata nivis; caelo venies ceu missus ab alto. Qualis quum rhodopen mavors, aut trhacia curru Arva petit, volucrumque sedens moderatur habenas Alipedum; volat aetherios vi fervidus axis 735 Per campos, jam jamque venit, temploque propinquat: Desilit; arma humeris sonuere: at pectora trhacum Dirriguere metu, sanctum sibi numen adorant. FINIS LIBRI PRIMI.

NAVIS AERIA LIBER SECUNDUS Sed me jam Zephyri nemora inter garrula blando Murmure ludentes invitant ire per altum Aera. Jam nautae funem convellere gaudent, Insuetamque viam tentare; idem omnibus ardor, Cura eadem stimulis omnes non mollibus urget 5 In superas tolli nubes, et linquere terras Evectos volucri cymba. Ruit excita pubes Undique visendi studio, fruiturque tuendo Admirata ratemque simul, simul ipsa globorum Texta rati conjuncta; moras atque increpat omnes 10 Impatiens. Ergo tempus petere alta volatu Sidera: vos musae mecum conscendite; tuque Uranie ante alias, cui parent ardua caeli Templa et caerulei tractus, tu dirige cursus Aerium per iter: sine te nec tollere puppim, 15 Nec rursum terras ausim deducere ad imas: Tu me diva mone, atque omnes dic ordine leges, Dic varias artes, ignotaque pande reperta, Dum nostri tibi dona parant solemnia nautae, Ut Nereo et Panopeae et Tethyi Neptunine. 20 Si pluvii de parte noti, si fulminat austri Cum fremitu domus atra; oculis aut nubila caelum Eripiunt imbri foeta et resonantibus euris; Non patriis quisquam tum te discedere terris, Aera nec moneat paullatim educere clausum 25 Jam tibi monstrata curvis ex orbibus arte. Horrida nam caelo tempestas saevit, et omnis Aestuat aura super ventorum turbine magno Sedibus ex imis agitata. Abjere volucres Frondiferas pavidae in sedes, penitusque latebras 30 Certatim subeunt jam toto ex aethere pulsae. Interea magno crepitans ruit impete grando, Pulsataeque fremunt sylvae, ferturque tumenti Per segetes pelago torrens, atque omnia late, Qua se cumque tulit, violento gurgite vastat. 35 Heu male tum vacuo tenues deffendere possis Aere globos, volucremque ratem: tam magnus ab alto Concretae cadite imber aquae, subjectaque frangit. Vere tibi melius classes immittere caelo; Vere viget fudi genitabilis aura favoni, 40 Caeruleoque nitet placatum lumine caelum, Quum ferus averso fugiens canis occidit astro [a], Taurus et aurato cornu micat. At mala nautis Frigora et hiberno minitantia tempore signa: Tum vario motu caeli domus excita fervet, 45 Luctanturque inter se vasto turbine venti. Ergo ubi post hyemem sylvas aquilone moveri, Ac nitido adspicies phoebum splendescere curri, Nec jam aderunt atrae, pulsa caligine, nubes; Tu socios hortare, novasque industrius artes 50 Adgredere, et liquidum siphonibus aera motis E patulis expelle globis. Expulsus abibit Scilicet ille, viae facilis qua ducus apertae Extrorsum est: verum quum sedibus exiit imis, Ostia claude vigil multa vi protinus, idemque 55 Omnem aditum explora, ne qua citus irruat hostis. Jamque graves minus atque minus, sensimque levatos Circumfusa globos alte sustollit, et imo Evehit aura solo. Vento vos pandite nautae Carbasa; jam pariter sublata nat aere puppis 60 Aemula pennigeris avibus. Stupet inscia turba Attollensque oculos tacite miratur, et ipsa Quae videt, haud credit novitatis imagine tanta Perculsa. At dryades passim sociaeque napeae, Quae nemora et saltus late quaeque ardua montis 65 Saxa colunt, trepidae discurrunt omnibus agris, Incertaeque animi pendent, an numina caeli Esse putent, mira an pendentia nubila forma. Atque aliqua aut Phoebum metuens ipsumve ruentem Alta in nube Jovem, gressu subit invia saxa 70 Pernici, penitusque cavo ses abdit in antro. Quid fugitis? Volat acta abies tollentibus auris Innocua, et terris longe magis usque relictis Nubiferas sublimis adit, templa edita, sedes: Quoque magis petit alta, homines, urbesque videntur 75 Effugere, atque ipsi pariter decrescere colles. Non tamen et libeat nimium conscendere in altum, Summaque veloci superare cacumina nisu Atlantis rhodopesque aut alti culmen olympi, Sidereo vincit nubes qui vertice. Tenvis 80 Aura ibi, nec generi nostro spirabilis aer Possidet a terris longe loca. Celsior ille Scilicet ex ima quo terra adsurgit in astra, Rarescit magis, et similis fluit altus inani. Tu medium lege tutus iter, mediamque teneto 85 Usque viam; placida triviae sine regnet in aula Endymion, [b] populosque externo tutus ab hoste Pace regat, longam neque rumpat cura quietem. Quamquam etiam perhibent saevae post crimina Phoedrae Hippolytum superas Lunae latonidis oras 90 Adscendisse: illum fortes in praelia turmas Ducere, si quando armorum furor instat, et acer Idaliae e regno Veneris movet agmina Adonis. Hos pugnare juvet; mihi tu demissior ito, Nec regna astrorum cures palantia nosse. 95 Proderit idcirco soventi vela, saburram Tollere, si navis fuerit sine merce, neque ullo Pondere pressa. Hoc [c] effusos munimen ad Euros Hoc ubi subducta vectari coeperis aura, Ne rapido nimium supera ad convexa volatu 100 Abripiare citus; placido sed vectus in altum Ceu Zephyro sensim magis et magis usque ferare. Nec sum animi dubius, mirum tibi posse videri, Ista minus fluido quum sit gravis aere puppis, Cur pariter summas aurae volitantis ad oras 105 Supremumque locum trans subdita nubila vecta Non eat; atque illuc librata evadere certet Ipsam nullus ubi jam desuper urgeat aer? Sic etiam aequoreis leviores fluctibus ipsae Caeruleae naves summa librantur in unda; 110 Per medios nec subter eunt, loca pervia tantum Squamigeris gregibus, latices; nisi forte coorta Ventorum ac pelagi rabies infracta carinae Disjiciat latera, ac torto voret aequore vortex. Quamquam tunc imo subsidunt omnia fundo, 115 Nec medio pendent suspensa in gurgite, salsis Quae sunt cumque undis graviora: ita nempe vel alte Cuncta natant, vel cuncta jacent demersa profundo. Haec tamen ut certis valeas deprendere falsa Indiciis, certaque animi ratione resolvas, 120 Contemplator, aquas quum caelo affusa minantur Nubila, et in tenebris phoebi latet abditus ignis: Numquam alte regionem omnes tolluntur ad unam Imbriferae nubes; sed pars petit edita longe, Pars autem magis ima tenet, propioraque terris 125 Aerio spatia in campo. Nec secius omnes Altior haec, humilis magis illa, in tramite caeli Suspensae medio fluitant; insistere summo Nec spatio certant, neque item, licet altior aer Imineat, lapsae terras volvuntur ad imas. 130 Nonne etiam superas quo caeli fugit in oras Alta magis, terris secretaque, purior aura Hoc fluit, ac minimum terrenae obnoxia faeci Sidereis longe in campis? Ibi nubila nunquam, Nunquam imbres, nunquam densantur turbine nimbi; 135 Aurea sed ridet species, et pulcricomus sol Indistincta suae diffundit spicula lucis. Semper enim tenuatur; odor ceu dissitus halat Ille minus, quo se in superas magis extulit oras, Vel cilici quum scaena croco perfusa renidet, 140 Arave quum thuris panchaeos efflat odores. Densior hinc etiam primae regionis in altum Multa efferre queat, rarus quae deprimat aer Alterius; quaeque hic possit suspensa tumenti Ferre super dorso, neget alter rarior, illum 145 Ordine qui sequitur. Vario pro pondere navis Proin tua se varia sistet regione, nec ultra Quaeret iter librata semel, spatiumque feretur Per levius sese et gravius, media inter utrumque. At maris effusi densum quod corpus ubique 150 Est aeque, haud gravior fundo pars altera sedit Altera pars unda in summa subtilior; ipsa Fit quoque uti cymbae curvatae pinea texta Summa petant pelagi, summoque in gurgite tantum Se librent, sistantve vadis demersa sub imis. 155 Praeterea, magnam lymphis ingentibus urbem Qua Tamesis lambit, multi voluere per artem [d] Institui sic posse rates, ut subter aquarum Per liquidos mediae fluctus, infraque supraque Circumfusae undis narent; ceu grandia Protei 160 Armenta, atque alia immensi vaga monstra profundi. Nec vero pugnax ausim contendere contra, Ut solet ignarum vulgi genus, omnia falsa Qui credit, quaecumque sibi miranda videntur Arduaque: ante animo multarum foedera rerum 165 Vestiganda acri; tum quid vel possit oriri Vel nequeat, dicendum. Aliter de tramite recto Judicii abripiet praeceps te saepius error. Nam quid obest, fieri tanto ne pondere cymba Possit, uti quantum subjectis tollitur, illis 170 Quae super incumbunt, tantum mergatur ab undis? Tunc non illa quidem fundum descendet ad imum Suppositis instans lymphis, non gurgitis alti Summa petet, laticis supera depressa liquentis Parte alia; sese certa sed sistet aquarum 175 Sub regione, aequis hinc atque hinc viribus acta, Ac pariter suspensa. Velut, diversa quadrigae Quum geminae in spatia addunt se et discedere tentat, Si modo se nexu teneant ac viribus aequis Alipedes hinc inde trahant; immobilis haeret 180 Utraque, liberaturque: haud hanc haud tendit in illam Ullam plagam, torto licet acer desuper instet Fuste sonans auriga, omnesque effundat habenas. Magna hinc utilitas, magnum navalibus esset Auxilium pugnis: et quantum bella juvarent 185 Aeriae classes; medias tantum ipsa per undas Navigia haud viso venientia tramite, et armis Improvisa imi de sede furentia Nerei. Atque equidem haud dubitem, quin haec quoque dira per artem Damnaque et immanes ad mutua funera clades, 190 Tantus amor caedis! Mortalia pectora tentent. Ne vero, ne talem animis adsuescite pugnam, Spicula neu properae nimium nova quaerite morti; Mille patent lethi caussae! Satis in mala nostra Vertimus ingenium: rigidos conflavimus aera 195 In gladios hastasque et acuta cuspide tela; Unde unci melius vomis formatur aratri, Plaustraque eleusinae matris, cerealia dona. Ignem etiam vafri subductum fraude Promethei Innumeros vitae munus mortalis ad usus 200 Perdimus in caedes. Cujus vi plumbea grando Terrifico jaculata sono late agmina sternit, Sternit equos; altas et fundo diruit arces, Quin homines contra quin ars obsistere possit. Vita fuit certe potior, quum sanguine nondum 205 Immaduit nostro tellus, non fluminis alvei Purpureis rubuere undis; nec noverat ullus Arma, nisi inverso cererem queis conderet arvo, Fissile vel robur vel celsam exscinderet ulmum, Vitigenam aut premeret frondem. Nunc vividus artes 210 Extudit innumeras usus; sed et omnia regna Vipereis crines Alecto impexa colubris, Non mare non linquens terras, hostilia ad arma Exciit, ac magno furiarum involvit in aestu Bella necemque ferens et tristia semina cladis. 215 Quod superest, media quum jam volitabis in aura, Omnia queis regitur pelagi per caerula cursus, Illa tibi tractanda: secus neque tutus in alto Nare, neque optatam poteris contingere metam. Omnis in albenti primum descripta papyro 220 Telluris vastae facies et mensa locorum Intervalla viis cunctorum cognita debent Esse tibi: campique urbesque atque edita caelo Culmina, et aequorei tractus circumfluus humor Qua pateat, qua se freta per diversa profundat. 225 Sidera tum late magnum per inane notanda, Quid pluviaeque ferant hyades, quid plejas, et haedi Nascentis sidus; vel quid minitetur Orion Turbidus, aut heros stricto Danaeїus ense. Orbem etiam triviaeque juvat servare, cadentis 230 Et phoebi; martemque venus quo lumine cernat, Saturnusque jovem, cyllenius ignis utrumque. Ipse rear tanto a nobis distantia tractu, Hoc moneo; verum et labentia tempora noctis, 235 Et varios caeli signant quod fulgida mores, Seu purum referant, fuscum sive ore colorem. Ante tamen tristesque hyadas et oriona et haedos, Mundus ubi ad scythiam adsurgit, spatioque coercet Inrequieta brevi volventia lumina, et alto 240 Non sinit oceano condi; sub cardine summo Usque nitens ursae [e] sidus glaciale minoris Noscere te jubeo, caudae quod parte sub ima Emicat, ac dubias vasto regit aequore naves. Illa tibi monstret cursus, illam aspice semper 245 Axe sub algenti rutilam: stat proximus illi, Arcas et ipse olim, stellato corpore fulgens Arctophylax. Nautis non ipse irascitur ardens, Sed vigil observat, ne qua se Parrhasis axe Auferat, aut vetita nerei se proluat unda. 250 Quin et quum caelum nebulae obsedere, nec ulla Nimbiferam per noctem aegris mortalibus ardent Lumina, hyperborei sedem magnesia signi Prodet acus, certoque ostendet pendula nutu, Qua gelidus sit parte polus. Non vertit ad afros, 255 Non ea ad hesperias aciem vel memnonis oras Libera; at optato septem subjecta [f] trioni Litora, riphaeoque horrentes frigore terras Usque petit. Tum si placidam deflectere cogas Sedibus arctois, furit ipsa irata, diuque 260 In gyrum videas tremulum se volvere: nulla Vel mora vel requies usquam, nisi rursus ad arcton Vergat; ibi inventa jam tandem in pace quiescit Occasum hinc fugiens, illinc tithonia regna, Tergaque nimbiferos vertens contraria ad austros. 265 Hujus ope haud unquam, tellus procul avia quamvis Fugerit ex oculis, stygioque excita lacu nox Tartareis caelumque diemque obduxerit umbris, Errabis recto excedens de tramite callis: Tantus in arcadicam rapit urgens impetus ursam! 270 Non tyriis olim haec nautis non cognita grajis Res fuerat; solum ferri spectandus amore Ante fuit magnes, durum quum saepe viderent Appositi propius ferri vincire rigorem, Ad sua et invisis trahere oscula viribus aera. 275 Aequoreos illum primus traduxit ad usus Ausoniae [g] cultor, quo nunc se jactat alumno Parthenope, et stimulos contra jaculataque tela Invidiae multa famam cum laude tuetur. Quaeque etenim voluit, magnis contingere semper 280 Ut solet in rebus, tantae decerpere laudis Praemia gens, tantique sibi decus addere facti. Cujus ut inventum patuit, prius invia stagna Oceani longe effusi petiere carinae, Nec timuit vix audito se credere ponto 285 Navita: ad eoi maris hinc felicia regna, Occidui hinc alias orbis conquirere partes, Ignotos et itum terrarum extendere fines. Disce et signifero phoebi [h] cognoscere ab orbe Quam distes; austri quantum hinc in regna, vel illinc 290 In boream vergas. Altus certissima titan Signa dabit, quodcumque tuo seu vertice supra Sidus inardescens, sive ipsa Lycaone nata. At non sic facile speres deprendere [i] quantum A mediae recta distans regione diei 295 Solis ad occasum tendas vel solis ad ortus, Quamvis et phoeben umbra telluris amictam, Nigrantesque jovis comites, ipsumque nigrantem Saepius adspicias solem. Longae omnia curae, Omnia adhuc magni nec certi plena laboris 300 Non tamen et dubiis vanos conatibus usque Hic labor exercens animos cludet in aestu Vel medio pelagi, rapida vel in aetheris aura, Si melius pateat, quam phoebe argentea distet Sideribus longe a fixis et solis ab orbe. 305 Hoc quoque vos nautae sperate, hac nautica laude Ars etiam sese jactabit; et omnia vincet Ingenii vis illa, viget qua Gallia solers Aut metuenda mari vicina Britannia; cui non Audeat aequoreis quisquam contendere in undis, 310 Sive opus iratos nerei contemnere fluctus, Seu varias artes nautarum extundere in usum. Quid te jam cunctos moneam praediscere ventos; Quid tempestates caeli, variique tumultum Aeris, ac motus omnes? Quid signa docebo, 315 Quae procul adspiciens metuas discedere terris, Aut properes petere ima redux, portuque subire? Ultimus haud etiam fuerit labor, edita malo Carbasa nosse manu tractare; et nunc dare ventis Laxa magis, nunc illa minus, modo tollere in altum; 320 Et modo dejicere, aut partes obvertere in omnes, Quo ventus cursusque vocet. Non utilis ulla, Jactatis aut ars magis opportuna carinis. Forsitan heic quaeras, zephyri si flamina cessent Aeoliis inclus antris, num insurgere remis 325 Obstatesque auras possis impellere? Fluctus Ceu maris impellunt nautae, si quando morantes Vela negant implere austri, non aeolus audit Vota, precesque; jacent posito freta muta tumore, Atque hilares ludunt summa delphines in unda. 330 Quamvis aura minus remis pellentibus obstat, Caerula quam nerei; tamen ictibus illa restitit, Illa etiam perculsa ferit, propulsaque pellit. Indicio est avium sublimis in axe volatus Aetherio. Haud etenim liquidas se ferre per oras 335 Remigio alarum possent, velut aequore pinnis In medio pisces , nisi mota resisteret aura, Pulsaque in oppositas pellentia corpora partes Trudaret, acceptoque aequalem redderet aequa Vi motum. Subito quo impulsu in corpore utroque 340 Mobilitas oritur geminas contraria in oras: Hac aer, illac fugiens volat incitus ales, Alter et alterius vires minuitque fovetque. Sed quoniam pelago leviorque et rarior aura Alta fluit, remorum idcirco palmula, fluctus 345 Quae secat aerios, solitis tibi latior ima Parte sui pateat, multumque agat aera pulsu. Nonne etiam volucrum se multo latius [k] alae Corporis extendunt varia pro mole, natantum Omnigenum quae pinnae? Haud hoc natura sagaci 350 Imperii nutu nequidquam provida cavit, Quum prima lucem nascentis origine mundi Hauserunt mutique greges pictaeque volantes: Omnibus illa dedit, quorum quisque indiget usu, Seu mare seu terras celebrat sive aethera purum. 355 Adde quod anterior minus obstat mobilis aer, Quam pelagus proris rostrisque tridentibus: ergo Quamvis ipse magis tenuis fluat, ille carinae Non minor in caeli liquidis erit impetus oris. Sic etiam verso propere temone vel illam 360 Vel partem hanc caeli cymba properante tenebis, Avius et certo nunquam de tramite cedes. Heic tamen et remos suadebo ipsumque polito E corio, qua parte leves temo incitat auras, Efficere: haud magnum sic addent pondus, et una 365 Aëraque accipient melius, meliusque repellent. Quod, si quum medio nabis jam laetus olympo, Saeviat extemplo nimbis ferventibus auster, Involvatque diem tenebris; tunc arte magistra, Tunc opus est animis; atrae formidine mortis, 370 Adversisque sinas vulgum pallescere rebus. Nil usquam miseris tutum mortalibus esse Jupiter ipse dedit. Non vis, non ipse juventae Largas inter opes securaeque otia mentis Aut vigor, aut vernans florenti in pectore robur; 375 Magnorum non imperium, non aurea regum Limina firma satis. Miseros quid Gallia luctus, Quidve tuas referam spes fractas; nuper acerbo Funere quum regni columen [l] tibi, perdita, raptum Ingemeres; tuque ipse tuo quum Sequana fletu 380 Auctus, ab inspecta tumuli dum mole recentis Extincti tibi crescit amor, violentior ires Oceanum in magnum? Quid jam Germania cogis Me tua crudelis miserantem incommoda sortis Nunc memorare? Tuos infelix Austria casus, 385 Dic luctus dic ipsa tuos, quum moesta videres Sub Lare Caesareo cumulari [m] funere funus, Quin Juno, quin posset Hymen obsistere morbo. Heu pietas, heu sancta fides, et conscia laudis Pectora! Quas lacrymas, quos fletus funera tanta 390 Excivere? Altae flerunt hinc Vindobonae arces, Vindelicique una, Rhetique, Aenusque, Lycusque, Danubiusque, et Danubio centum patre Nymphae: Hinc Padus, hinc Athesis, pubes hinc itala flevit; Et pater in primis viridi Sebethus ab antro 395 Inter mugitusque soli, piceamque favillam Atque ejecta jugo torrentia saxa Vesevo, Crudelesque deos nequidquam dixit, et altum Ingemuit. Cui nereїdes, cui najades omnes Crinibus errantes fusis per caerula colla 400 Reponsant fletu; nec rubra corallia, et ulla Dona parant, nec dulci iterant jam voce hymeneum, Sed cava luctisonis complentes antra querelis Funereas circum ponunt de more cupressus. Ipsa Venus lacrymas visa est fudisse tepentes 405 Pausilipi sub rupe sedens, atque ipse Cupido Irrita dona querens nervos evulsit ab arcu, Extinxitque faces, atque aurea spicula fregit. Nec [n] sat erat; caelo terras miseratus ab alto Ni pater omnipotens saevire impune vetaret 410 Fortunam ulterius, servans te maxima nobis, Austriadum te Diva potens ad publica servans Commoda: qua lethi revocata limine ab ipso, Sol iterum roseo nitidum caput extulit axe, Territaque optatam viderunt saecula lucem. 415 Quo tamen a primo digressum hi carmine luctus Abripuere? Satin tibi dura atque aspera rerum, Infidae et casus non posse avertere sortis Visi homines? Magnum constanti ferre laborem Pectore, quicumque inciderit; nec cedere victum, 420 Dum vires, et cura valent obsistere contra, Conandum est homini; tribuendaque cetera fato. Ergo quum rauco misceri murmure caelum Videris, et liquidos glomerari turbine campos, Anteveni. Remis velisque incumbere nautas, 425 Dum licet, ipse jube: terris advertere proram Ne pudeat, quum saevit adhuc procul excita nimbis Tempestas, longeque incoeptant praelia venti. Jamque malum propius serpit propiusque citato Impete se volvit: tum circum exaestuat aer 430 Correptus; resonant sylvaeque et concava saxa Pulsataeque fremunt valles. Tu praepete cursu Interea loca tuta subis tellure potitus Optata; portumque ingressus munera reddis Junoni aeriae et tyndareo Polluci [o]: 435 Non tamen et fugisse malum, non usque licebit Evasisse prius caelo, quam turbine venti Aurarum in medio deprensam gurgite puppim Corripiant. Lege vela citus crepitantia, et altas Antennas demitte, euri vis improba gliscens 440 Omnia ne frangat, ne vertat in aëre cymbam, Illa suo pendens quamquam se pondere libret. Heic etiam syrtes, heic scylla et saeva carybdis Horrendam ostentant faciem; sunt et sua caelo Monstraque et infames scopuli. Cave proxima saxa; 445 Ac potius mediis aurarum agitatus in oris Alta tene, litusque fuge insurgentibus austris. Ne mihi tunc montis placeat latera aspera circum Errare et cautes propter. Vicinius urget Dum spatium terrae; reperit sua funera saepe 450 Nauta; procellosi in syrtes vi turbinis actus, Demersusve vadis, scopulove infixus acuto. Tunc quoque profuerit, si fors non laeva resistant Numina, demisso vel culmina summa rudente Arripere aut nemorum ramos. Jam dente tenaci 455 Anchora subjectis aut haesit cautibus, aut se Arboreo implicuit trunco; jamque ipsa carina Sistitur haud metuens minitantia saxa nec ullam Ventorum rabiem. Non hanc non turbine in illam Abripitur partem: rapido modo fluctuat aestu. 460 Si vero, quoniam non ulla industria quondam Profuit effugiumque dedit, dijecta resolvat Texta ratis laterum laxis compagibus auster Navifragus, solum rebus quod restat in arctis, Tunc age. Difractae si fors pars ulla carinae 465 Orbibus haeret adhuc integris, hanc cape dextra, Hanc tanto in casu sociam citus arripe, tractus Pondere ne proprio caeli labaris ab arce, Neu facias moriens peregrinae nomina terrae. Nimirum, haud ulla disruptis parte globorum 470 Parietibus, non ipse cades simul additus, aura Sustentatus adhuc: quamvis discrimina multa, Et varios cursus huc illuc actus inibis Ventorum arbitrio; donec consistere detur Monte aliquo, placidis ubi solvas munera divis, 475 Ceu quondam Aolides Phaeacum [p] ejectus in oras Post siculi casus pelagi post tristia damna. Hactenus haec: superest artis pars ultima nostrae Supremusque labor. Jam sat per caerula caeli Ivimus, ac tenues puppi sulcavimus auras. 480 Rursus amor carae subeat telluris, et illam Quamquam humilis longe jaceat, ne spreveris altum Classe tenens; illic superis pia munera nostro Pro reditu sociique ferunt cognataque ad aras Pectora: fors etiam suavi dum lumine vitae 485 Nos metuunt cassos, incestant fletibus ora. Et iam tempus ubi reduci petere ima volatu, Nubivagos fluidum paullatim rursus in orbes Aera furtivo ductu revocabis. At ille Insinuans sese penitusque ingressus ab alto 490 Incipiet caelo puppim gravitate potentem Deprimere, atque humiles terrarum advertere ad oras. Haud aliter nantes undosa per aequora pisces, Haec eadem [q] tectum quem se intra ad munera servant, Utriculum vacuantque auris, onerantque vicissim; 495 Illic ut subeat melius contractior undas, Laxior heic summum contra extollatur in aequor. Lubricus est aer, facilique in concava lapsu Claustra subit, simul ac moti patet oris hitatus, Qua veniat. Verum si quando copia maior 500 Excipitur, prono ad terram cadit incita puppis Pondere, praecipitique volans ut turbine fertur. Ipse tibi subeat tantus, librata per auras Sentiat inlapsum vix illum ut navis, et alte Circumagens sese per curvos devia calles 505 Nubiferas sedes, lapsu fallente, relinquat. Aspice quum celso conspexit ab aethere scyllam Nisus atrox; non ille supra se corpore prono Demittit, sed torva tuens atque actus in orbem Hac illac cursus obliquo tramite carpit: 510 Tum propior magis atque magis, jamque aera gyro Usque secans breviore, tenet, captamque cruentans Antra petit, notae vel densa umbracula sylvae. Sic melius liquida sese sustentant in aura, Nec raptim celeri puppis redit incita casu, 515 At potius tardata diu. Quod si aeris illa Pondere plus justo depressa feretur ad imas Praecipiti cursu sedes; tunc arte levanda Rursus erit, graviorque cavis siphonibus aër Rursum educendus. Donec jam denique victor 520 Paullatim optata patriae potiaris arena. Non etiam dubitem subter demittere vincla Stupea: queis tractis, postquam cava fragmina rupis Implicuere arcto nexu, descendere possim, Aera quim tentem vacuos inducere in orbes. 525 Magnus uterque labor, caeloque attollere navim, Atque iterum reducem patriis adpellere terris. Quid tamen ingentis nequeat spes vincere laudis, Quosve neget casus superare? Illa agmine martis In medio, armorum qua densior ingruit horror, 530 Mortales pulcram per vulnera quaerer mortem Impulit. Illa etiam gentesque ignotaque adire Nomina terrarum per multa pericula saevi Oceani, rerumque pati dira omnia jussit Esuriemque sitimique atram morbosque luemque. 535 Hac duce et ostriferi sensit [r] juga pontus Abydi Et miratus Athos sua viscera pervia classi Assyriae; humentesque cavis nereidas antris Ludere, ubi nuper dryades duxere choreas Cum thiaso satyrorum et monticolis sylvanis 540 Quid Lernaea lues, quidve illa Erymanthia monstra, Centauri aeripedesque boves et corpora strata Geryonis, pressaque Atlas cervice levatus, An non herculeae cesserunt omnia laudi Edomita? Audendum est, praesertim magna periclis 545 Laus ubi proposita, et duri seges ampla laboris Succrescens cupidis sese mortalibus offert. O quanta hinc veniet divinae gloria famae, Quantus et usus erit! Quamvis neque gnossia regna In labyrintheis clausum te flexibus arcent 550 A patria; neque saeva times Minoїa jussa, Rexeris artifici tutum quod Thesea filo. Nam libeat martis seu forte ad praelia classes Aerias armare; alio sive orbe vehendas Ad merces, qua nec pateant maria alta, nec amnes, 555 At spatia immensae telluris et edita celsis Saxa jugis, hae parva dabunt num commoda naves, Exiguumque ferent usum? Tu munere tanto Haud tentata prius pandes commercia, et omnes Inter se gentes sociali foedere junges, 560 Aeterna quamvis glacieque et frigore pressas, A borea extremos tendit qua mundus in austros. Quid quod et effugium duris in rebus habere Proderit, aut patriam subitis incursibus hostis Invasisse velit; crebris aut excita tellus 565 Motibus immanem minitetur aperta ruinam Aut etiam pelago exundent freta lata sonanti Arva per et populo ferventia strata viarum? Quid jam venatus referam, quid retia tractus Jacta per aerios avibus? Majora supersunt 570 Munera: nam poteris propius disquirere caussas Aethera per liquidum caelique patentia templa, Quod ciet elisos abruptis nubibus ignes Murmuraque, et stellas obscura in nocte caducas; Utque trahit varios iris formosa colores, 575 Ingentique arcu caelum secat: humor et idem Cur modo se in rorem matutinasque pruinas, Ac modo se mutat lapidosae in grandinis imbrem, Inque nives pluviamque; et qua vi denique venti Nascuntur caelo, et nubes coguntur in alto 580 Aere? Jamque mihi, late qua maximus orbis [s] Panditur, hac videor terras invisere navi; Atque brevi lustrare die tot dissita regna Quot nec Abantiades findens talaribus auras, Ipse neque edomitas Nysae de vertice tygres 585 Victor agens Liber cum thyrsigeris Satyriscis. Quippe sua tellus vel sede immota quiescat, Vel celeri [t] ses potius vertigine circum Vertat ab occasu nascentem solis ad ortum, Ac modo phoebeo partem hanc, modo detegat illam 590 Spectandam jubari; simul et circumfluus aer, Qua trahet illa, via raptim volvetur eadem. Ergo etiam adverso qui finderet aera cursu Ales, et aequali motu contrarius iret, Nempe ipse occasum tantum, quantum aura sub ortum, 595 Subter humum spectans variantis imagine scaenae Continuo varia gauderet. Quare age segnes Tolle moras; vocat ecce eurus tua carbasa surgens Litore ab eoo, puppimque per ardua pellunt Aerios contra fluctus cum Castore Pollux; 600 Ocycor ut nimbis et praepete fulminis igne Ipsa citae oppositam vincat vim scilicet aurae Tantum alia provecta plaga. Fluit incitus aer Insequiturque simul raptus vaga moenia mundi: Puppis et ipsa fluit , connixaque viribus aequis 605 Stat contra, spatioque immobilis haeret eodem. At nova terrarum subter se pandit imago Interea, ac rerum novus usque enascitur ordo, Qua se cumque ferant oculi. Viridantia sese Nunc nemora ostentant longe, praeruptaque versis 610 Antra jugis, campique et formosissima tempe; Nunc fluvii vitreique lacus substrataque ponti Caerula, qua rapido ventorum agitata tumultu; Qua placido leviter motu crispata superne. Heic magnae incipiunt urbes se tollere caelo 615 Vertice turrigero; heic raris magalia tectis Sparsa per et valles et dumis horrida saxa; Effigiunt. Saevus ciet hac mars praelia parte Sanguineam quatiens hastam; spumantibus illa Fluctibus in pelagi luctatur navita, et alte 620 Suspiciens placida frustra me spectat in aura. Quae quibus anteferam spectanda? Hinc Adria longe Adsonat; hinc maior Tyrrhena immurmurat unda, Pinifer et surgens pater Apenninus in auras Centum urbes magnas, centum labentia subter 625 Flumina felicesque agros de vertice gaudet Despicere. Ex oculis sed jam fugit abdita nostris Ausonia, et fugiunt alpes: jam Norica retro Culmina rarescunt; vix et Germania saevum Ad boream conversa, aliaque apparet ab ora 630 Dives in ingentes Hispania didita terras. Hinc Galli, hinc Batavi, et Belgae, parvoque Britanni Aestu discreti supra venientibus undis Oceani jam jam condi mergique videntur. Dumque loquor, fugere citi: late omnia pontus 635 Occupat, immensaque amplectitur Amphitrite. Ecce autem nova se tellus adtollere longe Incipit extremam europen transque avia thules Litora ab occasu. Salve o post tempore multo Cognita terrarum pars maxima! Nulla tibi auro, 640 Ubere nulla soli tibi se componere certet, Omnigenum aut seclis animantum: at quo mihi tantum Ipsa etiam properas? Viden, hinc ut tendit in arcton, Hinc austrum: pars hispano ditissima regno Mittit opes; pars aequoreis non parva Britannis 645 Cessit, Gallorumque animos incendit, et acres Subjecit nuper curarum in pectore morsus. Pars alia advectas non uno nomine gentes Novit; pars etiam propriis intacta tyrannis Servit, et agrestes veneratur barbara mores 650 Externas exosa manus et non sua jura. Aurea Castellae haec regio, Peruanaque regna, Illaque Amazonidum tellus; Argenteus [u] amnis Hac fluit, hac minio sedem posuere rubentes Brasilidae, aut turpes nigrantia faecibus ora 655 Hirrochoi, Canadesque atque effera nomina gentes Innumerae. Quas nempe inter tu maxima cura Palladis, Uranies et honos et fama Rogeri, Si freta sustineas longe tot inhospita obire, Incedet magno solis quum parva sub orbe, 660 Sideream [x] Venerem lato spectabis olympo. O tibi, dumque subit, dumque ipsa egressa relinquit Lampada phoebeam, caelo lux alma sereno Fulgeat, et faciles Zephyri plaudentibus alis Disjiciant nubes! Ah te ne eludat inani 665 Spe labor, ah cupidum rursum ne fallat, in urbe Ceu Venera quondam adriacas male lusit ad oras, Bosphoron invisum foedaeque Propontidos arces Quum peteres. I, docta rapit quo innata cupido, I decus o nostrum; non tu sine laude redibis, 670 Quo res cumque cadat. Sed quid moror? Ardua ponto Litora consurgunt Asiae, Tithonia sedes, Supra Indum Gangemque supra, felicia regna Qua Sinae posuere oris felicibus, et se Ingenti [y] vallo scythico tutantur ab hoste. 675 Non et Bactra vides, Serasque, et Perfidis arva; Assyrios, Parthosque, et Caspia caerula, et amplum Euphratem celeremque Tygrin, auroque fluentes Hermum Pactolumque? Phryges haec jugera vertunt, Et Lydi, et Cilices, Medique, et dives arenis 680 Thuriferis Panchaїa et eoi Nabathaei. Aspice et ad laevam Nilo faecunda tumenti Aegypti late arva: en ut Memphitica pubes Laeta vehi gaudet circum sua rura phaselis, Isidaque et facilem vocat ad solatia Osyrim. 685 Mox subit ardescens propiori solis ab aestu Et Lybia et Numidae infroeni, Getulaque Iarbae Regia, quem rapta fertur Garamanthide nympha Cinyphii genuisse Ammon ad fluminis undas. Quid memorem Nomadas, Maurosque, aut illa superbae 690 Moenia versa solo Carthaginis? Unde juventus Punica romuleis alpes immisit apertas Arcibus, ingentemque metum. Cunctantis adesset Ni Fabii [z] prudens in tali tempore virtus, Africa fors Latium premeret, Carthago maneret. 695 Quo tamen heu fugitis terrae? Vix cernere partem Exiguam licuit raptim; volat incita cursu Ad dextrum conversa latus jam Graecia, jamque Cyclades aegaeo pariter rapiuntur ab aestu. O ubi Thessalia est, ubi sunt Peneїa rura, 700 Amphrysusque, et Taygeti Juga laeta Lacaenis Virginibus, Dirceque, Alphaeaque flumina, et Ascra Hesiodo celebrata seni: Nemeaeaque vallis, Pythonisque nemus dictum, tua Pindare fama, Isthmosque, argivaeque olim stadia illa juventae 705 In Jovis Elaei campo. Mihi laurea Pindi Quis nemora ostendat, quis dulcem Aganippida lypham Hauriat? O Helicon; o Cyrrha, o flumina sancta Pieridum salvete! Obiti mihi totius orbis Nulla viret pars laeta magis; fragrantia vobis 710 Medorum nemora, et niveis fulgentia baccis Litora Erythraei; vobis et dives odorum Tmolus, et Hesperidum cedunt horti, aurea cedunt Et Gangis regna atque Indi, constrataque late Versicolorato gemmarum America nitore. 715 Salvete o iterum phoebo loca culta! Quis alto Post haec aut thracen aut jam despectet ab axe, Illyris adriaco ridet qua litore, terram; Nobilis ismario quamquam illa superbiat Orpheo, Haec patriae [a] notas longe mihi praeferat arces? 720 O patria o mihi cara vale! Feror avius almum In Latium toto peragrato victor ab orbe, Si non Eleae properans tibi munus olivae, Ast hedera, et lauro mixtum parnasside sertum. Haec ego de volucri cymba cursuque canebam 725 Aerio, magni dum iam ducis [b] altera proles Nomen avi referens hetrusca ludit in aula, Discit et auspiciis tanti genitoris ad Arnum Tyrrhenis dare jura atque aurea condere secla: Jamque prius [c] cecini laetus florente juventa, 730 Cur sonitus referant missos, cur muta loquantur Et nemora et rupes. At nunc helicone relicto Musarumque choris, diae sacra munera mentis Naturamque sequor, lenis qua labitur amne Caeruleo tybris, magnamque interfluit urbem. 735 FINIS LIBRI SECUNDI.

ELEGIARUM MONOBIBLOS ... ΓΕΡΑΩΝ ΔΕ ΘΕΟΙΣ ΚΑΛΛΙΣΤΟΝ ΑΟΙΔΗ. Theocr. Idyll. XXIII.

AD MAGNAM DEI MATREM Cui dabo exiguum pium libellum Nec satis lepidum nec expolitum? VIRGO dia tibi. Tuas libellus Quum laudes habeat, tuus libellus Dici vult. Satis ille se putabit, Si non displiceat tibi, beatum. Quod si fors placeat; nec inpolitus, Jam nec illepidus, perennis aevo Plus uno sibi plaudet, et libellos Omnes, quot fuerunt politiores Auroque et minio et cedro elegantes, Vincet exiguus pius libellus. At nisi auxilium tui repertum Illi erit decorisque nominisque, Vix notus tineis araneisque, Inter multa pusillus impiorum Grandia illa volumina ac venena Atris in tenebris jacebit usque; Vel tractu levior liquentis aurae Unaque aëriam ratem sequutus Ibit ludibrium favoniorum. Quare illum tibi habe, tuus vocetur, Sit tuus. Sub hera quid oro tanta Vel sibi metuat, vel optet ipsi A me jam fieri mage expetendum?

ELEGIARUM MONOBIBLOS ELEGIA I. Ad Virginem sine labe conceptam. Primam qui vetito matrem decerpere ramo Poma malus vafris impulit insidiis; Quique suo mortale genus late omne parentis Unius ob noxam subdidit imperio Lethiferum inspirans virus, quod corpore fusum Atque anima omnigenum monstra creat scelerum: Idem ille in colubri faciem conversus et ora Hostis atrox veteri te quoque posse capi Credidit arte, infans rerum purissima. Non spem Tantae illi potuit demere laetitiae Criminis aut ultrix diri promissa [a] virago Impresso elidens monstra nefanda pede; Aut rubus ille vetus [b] flamma crepitante cremari Visus, sed nullam passus ab igne notam, Unave [c] diluvio referens te, diva, Carina Illa jugis tandem sospes in Armeniis; Proxima vel tellus largo dum rore madescit, Aridulum, ac nullo vellus [d] ab imbre madens. Sunt rata signa: tuae foecunda matris in alvo, At non maternae conscia labis, ades En concepta. Prius caelesti lampade sanctus Nempe Amor exussit terque quaterque luem Incretam, et stygii exemit mala semina tabi: Tum niva finxit candida membra manu Sanguinis ipse legens guttas, qui purior, et qui Matris erat toto in corpore vividior. Ah fuge jam coluber: viden ut dia emicet infans? Te petit ila, tibi bella necemque parat. Hinc Amor, hinc tutam custos tegit altera pulcrum Gratia [e] stellanti corpus amicta toga, Spesque fidesque simul, flos ille merus virtutum, Formosam laeto circumeunt thiaso. Infans o felix salve! Quid vota moraris? Annae jam nascens egredere ex utero Nunc infans, olim virgoque parensque futura Digna Deo; ex te una est nostra oritura salus, Unaque tu generis lapsi pars integra, et una Quam merito e nostro vix rear esse satu. Scilicet Isacides priscum genus heroinae Tantum omnes cedunt laudis honore tibi, Quantum sublustri rutilantia sidera nocte Fulgori cedunt cuncta hyperionio: Qui quum se eoa mane extulit amphitrite, Obruta inextinctis ipsa latent radiis, Nec caelo apparent, nec pingunt aurea templa; Ille suo tantum fundit sub axe jubar. Et merito: nam quae parili se jactet honore, Quae se laude tibi conferat? Anne [f] Sara, An formosa Rachele, an Debora fortis, an illa Assyrio referens quae redit exuvias De duce sanguinea caput a cervice revulsum? Quae prius, eximiae quam retulere decus Virtutis, dederant stygiis captiva catenis Et phlegethontaeo premenda jugo: Omnibus ille draco malus ingruit, omnibus ante Cervicem impositis pressit atrox pedibus. Cujus tu contra sprevisti sola furorem, Nec de te exuvias perfidus hostis habet. Quin stygio quamvis epotum in te vomat amne Virus, si qua ortus laedere fraude tuos Possit, conantem frustra vincis tamen hostem Innocuo calcans livida terga pede, Insultansque. Magis, magis o precor usque scelestum Auctorem, a quo sunt omnia nata mala, Omnia sunt nobis felicis gaudia vitae A quo rapta, magis dia puella preme. Ille suo ereptum per te nostrum genus iri Infrendens frustra jam sciat imperio; Et sciat et doleat vesanus. Cur bona cessant Gaudia? Vicit io magna puella stygem, Vicit, et attonitis laetum mortalibus omen Iris [g] vicinae nuncia pacis adest. En iterum, quales nondum ullo crimine foeda, Anguineo nondum perdita flagitio, Terra dabat, flores parit undique versicolores: Illi autem, circum dulce sonans Zephyrus Dum volat, arguto foliorum murmure discunt, Ut merita es, laudes dicere sancta tuas. Dicite jam laudes, jamque una crescite flores, Quos alit alma suae terra parens dominae; Quosque in serta legens dicam, tibi munera prima Lux mea pro domita dat styge noster amor: Addam etiam cantus, sed quos nec Pieris ulla, In sylvis Phoebus nec docet aoniis, Humor hianteae qua defluit hippocrenes, Et vatum epoto corda ciet latice. Ingenium dabis ipsa; unam te nostra sonabunt Carmina; tu nostri carminis auctor eris.

ELEGIA II. Ad Virginem nascentem. Qualis noctivagae phoebes [a] nitor almus olympo Emicat, ac niveis invehitur bijugis; Qualis ab eois nimbo conspersa rosarum Memnonis illa parens prosilit aequoribus; Qualis et imbriferas ubi guttas auricomus Sol Permeat, in vario lumine versicolor Post hyemem jam depulsam post nubila tetra Formosae facies iridos exoritur; Talis ades nascens: quid talis? Ne bona saevi; Quin potius vati parce puella tuo. Pauperis hoc vitium linguae, quae nescia fari est, Quod videt attonitis sensibus in te inhians Mens animi, puras quum primum lucis in oras Matris felici laberis e gremio: Conatur tamen ipsa, potis si dicere, et omnes Verborum nequidquam anxia versat opes, Vestigatque undas, poti queis ducere vates Suerunt ismariis culminibus nemora, Atque hebrum tanaimque inhibere: heic deficit humor Pegaseus, fons heic aret apollineus; Rerum nulla refert species te, diva, venustum Nil est, quo non sis tute venusta mage. Quippe venis, qualem voluit Sator ille supremus, Et voluit, qua nec pulcrior ulla fuit, Nec melior, volvens te [b] aeterna in mente, priusquam Mundi libravit moenia ponderibus, Effuditque auras late, certisque revinxit Terrarum clausum finibus oceanum, Sidera et immisit caelo. Tu namque fuisti Illud opus, majus quo nihil ipse deus, Condidit et solem quamvis et sidera, prompsit E tot inexhaustae mentis imaginibus; Tantaque virtutis tua sunt [c] exordia, nondum Nata omnes omni ut decore antevoles. Nil igitur conferre tibi sese audeat: atqui Non ideo has humiles sperne puella domos; Has tibi praecipue rerum pater ipse paravit, Praecipue tellus condita et astra tibi. Aspice fulgentem lunam, quae dum aurea caelo Ducit sidereas nocte silente faces, Optatum per lassa dabit tibi membra soporem Pallidula teneros luce fovens oculos. Aspice et auroram: rubuere ardentia caeli Templa, rubent longe culminaque et silüae: Haec tibi solis erit praenuncia. Jam nova rerum, Quoquo oculos vertas, se facies aperit: Tethyos en pura prodit sol almus ab unda, Vanescunt tremulis sidera luminibus, Nusquam atrae est facies noctis: tantum ille coruscans Litore ab eoo litus ad hesperium Spicula diffundit lucis volitantia; quae se In septem postquam stamina dissolüunt, Omnibus ille suus rebus color, omnibus illa Et forma et species floribus enituit. Tum libani te [d] cedri, et sioniae cyparissi, Tum vocat atque ingens palma, oleaeque viror, Et riguo platanus campo, Hiericuntis et illa Ambrosium os rubro tincta lepore rosa: Dumque vocant, placidas zephyris motantibus auras, Adsonat omne avium per nemora alta genus, Colluditque iterans blando tua nomina cantu. O quae tam felix nasceris, haud metuas Heic habitare; tuo si nunc dignabere terram Adspectu, veterem se induet in speciem; Qualem habuit, miseram quum nondum perdidit Heva Decepta inferni fraude mala colubri. Omnia sunt illi primum hoc de fonte coorta Tot mala, et omnigenae semina nequitiae: Quae cunctis natura parens infausta suorum, Hausere ut primae tempora vitae homines, Insinuat penitus; tibi sed, quae colla draconis Presseris in carae matris adhuc gremio, Haud unquam insevit. Semper curaeque metusque Longe aberunt, falsae et gaudia laetitiae, Et spes et desidideria atque aestus animorum, Transversos qui nos turbine conripiunt, Aborbentque atrum in barathrum. Tibi pectoris omnes Motus pax certo foedere certa reget, Nullo inconstantis fortunae agitabere casu, Nulla tuum invadent nubila consilium: Quae sunt recta, voles; atque inter recta sequeris Optima quaeque; in te candida lux inerit; In te dius Amor, puram qui saepius auras Te levis hinc pennis evehet aureolis In superas alte volitans, ubi purior aether Et supra Sinain et juga Thaborea Ridet, et haud ullo concussus turbine saevit. Illic tu nigris altior et nebulis, Altior et nimbis ventisque furentibus omnes Despicies casus, despiciesque minas, Queis humilis regio haec miscetur. Quare age laeta Regina o terras ingredere, ipsa decus, Ipsa aderis magnum columen mortalibus aegris. Quos inter quum me videris, affer opem Jactatoque vagoque: orto jam sidere tanto In medio incolumes ibimus oceano.

ELEGIA III. Ad Virginem Deo se in Templo dicantem. Tantane te capiunt carae fastidia matris? Sicne audes patriis cedere liminibus? Ah properos cohibe gressus, quo dia puella Te rapis? An celsae templa petis Solymae Virginibus [a] virgo decus accessura? Quid eheu Te sine jam mater, te sine jam genitor Heu quid agat? Tecum solatia rapta senectae, Omnis tecum una lucis abibit amor, Iste tuus praesens quem pridem adspectus alebat, Nunc absens multa perdit amaritie. Et quamvis te non teneat, suspirat uterque Attamen, ac tepidis ora rigat lacrymis. Ire tamen tu pergis: eunti ignoscite, tristem Et fletum uvidulis tergite luminibus. Illam ducit Amor: dio quis pugnet Amori? I, quo tantus agit, sancta puella, deus: Ipse fores reserat, dextram tibi porrigit ipse, Ut facili valeas limen adire gradu Auratum templi limen, magis aptus in orbe Istis quo melius moribus esse locus, Nulla potis mage digna domus. Tu candida nempe es Illa [b] columba, olim missa per imbiferos Quae tractus, nondum quum sederat aestus aquarum, Abdita queis tellus maxima delituit, Ut sedem haud reperit late omnia circumspectans, Quiret ubi niveos ponere lassa pedes, Extimuit, plusumque alis fugiens dedit, et se Laeta iterum navi reddidit incolumem. Scilicet in terris alibi num sistere posses, Heic ubi commixtum fas simul atque nefas: Tot scelerum facies, tam multae unde undique pestes E stygio excitae circumeunt barathro. Quarum nulla tuos poterit corumpere mores; Nulla isthuc inferre ausa pedem poterit Te puram terrere. Audin? Jam numen in alma Aede sonant, numen carmina sacra canunt, Thureus ante aras dum se vapor evehit alte. Tu divino adflatu intus adusta animum Suspirasque ardesque atque uno numine gaudes Ora sinumque tepenti imbre madefaciens. Qualis ubi aurato subnitens cerea lychno Concepit flammae vim facula igniferam, Illa quidem mollita liquescit ab igne, simulque Cuncta renidenti luce loca exhilarat. Huic similis flesque ardesque; et jam vix capis ipsa Plenam exultanti pectore laetitiam, Qua socias inter gaudes jam sede recepta In templi. At verso cardine jam crepuit Postibus occlusis heu janua. Quis mihi tete Invidet, et cupidis subtrahit ex oculis? Pande fores nimium immitis quicumque minister: Men longe posse hac Virgine abesse putas? Ergo te numquam posthac formosa videbo, Abstrusam in magni numinis obsequio Nunquam ego te adspiciam posthac? At mente tuebor, At certe gratis pascar imaginibus; Haud aliter quam si manifesto in lumine praesens Praesentem obtutu conspicer assiduo. Ac modo siderea [c] suffusam luce videbo Ardenti sanctas fundere ab ore preces, Quas alacer charitum circumvolitans chorus omnis Excipit, ac sedes evehit ad superas Astra super solisque jubar: modo sacra canentem Carmina, vel prisci temporis historias Volventem, ac memori figentem in corde tuorum Illa tot adspiciam grandia facta patrum. Saepe etiam cernam, superum famulante corona, Adposita in tela ducere ab arte notas; Ut varii immensos per caeli didita tractus Numinis ad nutum fulserit haec species, Et nihili novus e latebris emerserit orbis, Non qualis nunc est dira lues hominum, Cunctarumque simul virtutum triste sepulcrum. Nescius ast ipsis cedere sideribus. Saeva parens, tantine fuit decerpere pomum? Te miserans coeptum forte remittit opus Nunc mea virgo, tuosque horret dum effingere casus, Daedala acus saepe illi excidit e digitis; Flet quoque et anxifero suspirat pectore. Quid fles? Non tibi, sed nobis saeva parens nocuit. Aurea quin tenui rursum velamina filo Pinge age, et artifici pollice rursus acum Docta cape: en quattuor video de partibus amnes Caeruleo sedes tramite dividere Elisias, tempe felicia; ver ubi semper, Puraque ubi caelo lux sine nube micat. Hic princeps est ille hominum; circa volucrum vis Plaudit, et agnoscit terra suum dominum, Agnoscuntque ferae omnigenae, floresque videntur, Qua se fert, prono vertice supliciter Ipsi etiam venerari. Alia stat parte puella Pulcra os, ac flavis conspicienda comis, Quas inter zephyrus ludit lascivus: at illi Non coma, non curae est jam decus oris; hians Arbore sub viridi tantum stupet aurea mala, Quam formosa, legi non minus apta manu. Illam anguis blande cernit, ramoque volutus Mala inter squamis enitet aureolis. Heu quid agit! Niveam poma ad fatalia dextram Porrigit: ah isthoc, dia puella, precor, Mitte opus! Heic heva pro tristi, missa Virago Illa polo potius magna locum teneat; Quae premet inferni collum fatale draconis Siderea in flavo serta gerens capite. Hanc tu dum pinges, suplex venerabere, et unam Quot fuerunt, quot erunt, matribus anteferes: Hanc, ego te venerans, semper venerabere, et ipsam Esse velim, vates cui placeam ante alios.

ELEGIA IV. Ad Virginem nubentem. Non temere insonuit laetis concentibus aura, Clarior et solito lumine tota nitet: O venias mea nympha; sacras Hymeneus ad aras Ecce tibi casti vincula conjugii Aerium caeli croceis findens iter alis Et gerit, et tali laude superbus ovat Caelicolum in thiaso. Viden, ut pars candida nectit Puniceis pulcre lilia taeniolis, Pars in serta rosas addit tibi suave rubentes, Quas prius ambrosio rore rigavit Amor, Dius Amor, numquam visus qui laetior ante Fulget inaurata candidus in tunica, Sidereoque faces succensas igne coruscans Jam cupit optanti tradere te socio. Ne dubites huic virgo tuam concredere dextram; Flagrat, at innocuo flagrat amore animum; Dicetur jamque ipse tuus, diceris et ipsa Jam sua, sed primum stabit utrique decus, Virgineus sed stabit honos, devotaque caelo A primo aetatis vere pudicitia. Hoc felix tibi conjugium deus auctor olympo Spondet, et hunc socium destinat ipse tibi: Hos etiam placidi vitream Jordanis ad undam Inter plaudentum Naїadum choreas Felices dulci cantu celebrare hymeneos Est suetus Salomon ille tuus proavus Magnorum soboles pulcherrima Jessidarum: Ille amor hic fuerat castus, almus hymen, Cujus saepe nova capti dulcedine colles Palmiferi exiluere et juga cedrifera. At tu, cui talem fatorum arcana dicarunt. Nuptam, justitiae [a] praemia magna tuae, O nimium felix gaude; tibi tradita cura Illius est purae Viriginis, ulla fuit Qua neque amabilior superis, neque carior usquam, Nec mage virgineo nobilis ingenio. Nam quodcumque facit, quoque sua lumina flectit, Admovet illa virum sensibus omnigenae Virtutis stimulos, castique accendit amoris Non prius expertis vota cupidinibus. Nunc tamen haec eadem tactus exosa viriles, Certaque non legem frangere virgineam En tibi se credit, nec didgnatur amantem. Quippe illi in te uno tanta reperta fides, Omnia qui tenerae praestes bona commoda nuptae, Atque eadem intacto corpore tecta colas: Ac veluti amplectens vitem ulmus tristia flabra Ventorum, validae sustinet atque hyemis Immota incursus; carae tu nempe puellae Sis tale in duris casibus auxilium. Hoc faciet, mens haec illi; socialia tecum Partiri vitae commoda cuncta volet, Atque tui decoris [b] custos, atque additus una Moeroris, virgo, laetitiaeque comes Cetera connubii tibi cedet jura, sat uno Munere contentus, quod tuus esse queat. Hoc ipse an potuit majus contingere votum, An quidquam melius poscere coelicolas? En qua regna patent phoebi flammantis ad ortum, Quaque idem hesperio tingit in amne rotas, In terris facies non hac formosior ulla, Non est et virtute auctior ulla anima, Fulgere cuique magis rerum illa aeterna potestas Eximiae semper laudis honore dedit. Quare agite unanimi quos jungit foedere taeda Pura ferens puris gaudia conjugibus, Consulite o terris ambo: jam candida caelo Stillantis dio nubila rore pluent, Jam tellus inarata almo foecunda vigore Pollicitum tumido proferet e gremio Florem [c] Jesseum, suavem qui sparget odorem Stellarum sedes ultra hyperionias: Illaque lucidulo clausae se cortice conchae Gemma nitens pulcris exeret aequoribus; Cujus naturamque simul miratur et ortus Doris, et invisi seminis unde vigor. Aetheria certe nascetur origine proles, Nascetur qui vos nomine saepe vocat, Teque suum dicat patrem, tibi candida nympha Parvus ab admotis pendeat uberibus. Tunc animus quis erit vobis? Quae mens bona purae Laetitiae admirans gaudia concipiet? Illa specus bethlea, illud mihi testis et antrum, Nunc tantum bruto grata domus pecori, Thure olim dignanda atque ipsis aemula stellis Regales multo vincet honore lares. Dicere plura mihi vetitum; immortalia musae Mortali prohibent facta docere sono. Et jam concussit flagrantem lumine fausto Subridens placide laetus Amor faculam; Ipsaque secreti linquens penetralia templi Arguta virgo concrepuit solea. O venias nova nupta novum columen nuptarum; Annulus in sponsi clara micans manibus Candidulum poscit digitum, quo fulgeat aptus, Aeternam et fulgens servet amicitiam. Gaude Amor, o gaude felix Hymenee, peracta Omnia, jam nupsit vestra puella viro, Et pulcro suffusa genas pudibunda rubore Nupta rubet, qualis sole pudoricolor Os perfusa rubet tithonia matutino, Ac roseis prodit tethyos et foribus: Sis felix mea vita; die si videris isto Me facilis, felix semper et ipse ferar.

ELEGIA V. Ad Virginem, Caelesti Nuncio accepto. Quisque ades, fer thura, pius: vos ite profani, Ite , et sacratis cedite limitibus: Siderei en rutil caeli venit [a] ales ab arce Nuncius (alarum nosco ego jam sonitum, Ambrosius nosco crines, nec fallor), et ista Fulgentem laetus ponit in aede pedem. Jam subiit: quid virgo tulit? Quae verba loquutus? Me miserum, trepido pectore sollicita Turbatae [b] similis suspiras. Cur ita spargis Virgineo niveas moesta rubore genas? Qui timor hic tantus, quae tristia nuncia terrent Attonitam? Certe gaudia laeta tulit: Laeta piis hilares portendunt gaudia divi. Felicem diae germine te sobolis, Felicem matres inter te dixit, et unam Cunctis omnipotens quam pater antetulit. Idne [c] times, Virgo, materno et nomine palles? Ah istum trepido pone metum ex animo. Mater eris, sed virgo simul: deus ipse parentem Te sibi jam legit maximus, et metues, Ne tibi virgineus pereat flos? Purior imo Adflatu extiterit numinis ac melior. En repetens animo priscorum oracula vatum In te illud matrum casta puella decus, Foecundam in te illam divinitus heroinam Agnosco. O quid me laetius esse potest? Quid magis optandum terris contingere? Salve Lux bona speratae conscia laetitiae; Salve ales, salve quot sunt Jesseїdas inter Maxima! Jam promissa ergo erit illa dies, Ergo erit o Virgo, quo, post discrimina rerum Multa, ignominias post tot, et opprobria, Quae misere patrio tulimus pro crimine sontes, Libera jam dabitur solvere colla jugo, Jam caelum sperare: hominum per te genus omne Nunc melius faustis nascitur auspiciis, Ac decus amissum spondet sibi; tu modo Virgo Elue foemineum foemina triste scelus Aetheria foecunda aura. Si dura restites, Irrita per caelum vota ferent zephyri, Mersaque letheo spes usque innabit in amne. Haud etenim nostrae tollere tristitiae Tantillum quisquam potis est te praeter, ab una Nostra salus pendet nempe vel interitus. Exitium ah nostrum ni vis crudelior Heva, Humani te jam tangat amor generis. Hoc matris lacrymae, hoc genitor te poscit: an audes Hos quoque speratis demere sideribus? Qui te nutribant quum parvam, tot bona totque Eximii dotes eximias animi Mirantes meliora sibi, meliora solebant Haud temere sperate omni honorum generi: Fors quoque promissam terris te saepe putabant, Quae digna et diae matris honore fores. Excidit an facinus, stygii quo colla draconis Pressisti, quo non fortius esse pote? Tempore jam ex illo melius confidere nobis Coepimus, et nostram agnoscere te dominam. Nunc tua at immenso celebrabitur aethere fama, Nunc terris nullo tempore deficiet, Quin longo aetatum senio magis usque vigebit, Clarescetque magis nomen ubique tuum; Hesperius noscet, cultor te noscet Eous, Supposita et geminis ultima terra polis Virtutemque suae colet et benefacta parentis. Auguror: haec etiam ipsa haec domus illyricos Aera [d] per liquidum procul hinc petet advena colles: O nemora, o colles illyriae, o libano, Engaddique jugis quae tum loca praeferet illa, Gaudete ipsius dum licet hospitio; Certatim, haec virgo hic juvenis quibus institit ales, Oscula sacratis figite liminibus. Non tanto gaudere diu nam munere, tanta Non vobis longum laude frui dabitur. Jam volat adriacos fugiens super ardua fluctus, Vectaque litoribus sidit in ausoniis, Qua nemora adclivi paullatim laurea calle Surgunt Picenis edita verticibus; Sedem illic cultumque volet: tu Dalmata frustra Desertam ut redeat rursus in illyriam, Litoris adversa patrii flens tristis in ora Sparges aeoliis vota ferenda notis. Illic diva sibi sedem leget ipsa, potenti Illic ausoniam numine diva teget; Excitaeque ferent illuc sua munera gentes, Quas et Arabs, quas et ditior Assyria, Indiaque aurifero submittit litore merces, Concharum et genitor parturit oceanus. Sed mihi quae subito lex emicat? Annuit [e] alma, Annuit o! Laetus nuncius ecce redit. Ille secat roseis coelum pennis; deus alvum Virginis in castam labitur omnipotens. Concipis en virgo dium sine semine foetum, Nec qua in te venit, qua subiitque via, Mirans agnoscis, plenam te lumine tantum, Unigenamque utero noscis habere deum. Ceu quando florum per germina matutinus Lene fluens puro liquitur axe liquor, Rore madent pellucidulo, rore omnia late Canescunt, blandum nescia qua subiit Intra se rorem sentit rosa, sentit et udum Sublucens violae purpura aperta sinum, Omne genus florum sentit, penitusque recepto Et viget, et molli germine quisque tumet.

ELEGIA VI. Ad Virginem in montana proficiscentem. Ergo etiam [a] in montes atque addita montibus antra Audebis, patria Virgo profecta domo, Ire gravis foetu, nuper concretus in alvo Qui tam inextincto numine dius inest, Quique tibi carus certe est, quam quod pote carum Esse mage? Ah tenerae parcere tam refugis Si tibi, si quemvis audes perferre laborem Magnanima, et duris casibus indomita; Sat Pharias olim fuerit contendere ad oras, Inque Canopaeis degere litoribus, Parce tuae nunc o proli miserata; quid illam Excrucies? Lasso corpore languidula, Aut nimium propero figens vestigia gressu In sentes quoties vulnificos pedibus, Asperaque offendes in saxa, dolebit et infans Ah tener, ah vulnus sentiet ipse tuum, Ingemet et gemitu audito. Si tantus Elisae Te consanguineae tangit amor, sobolis Jam potior matrem tangat cura. An tibi vota Haec puer in tacito suscitat ipse animo? Sic certe est: non haec ejus sine numen fiunt, Ille per ignotas te jubet ire vias. Tune illi haud parcas? Tu frondiferas convalles, Celsaque montanis edita verticibus Antra petas illo invito? Non hoc tuus iste Non sinit in puerum credere magnus amor. Nunc utinam comes ipse forem, ne sola viarum Scabra per, et saevos ingrediare rubos; Praecurrens, quacumque ires, citus omne polirem Virgo solum, ne quid mollibus officiat Plantis, aut silices, ramorum aut fragmina; et o quam Perstarem tanto laetus in officio; Quamquam iter hinc esset longe tibi trans Atlanta, Trans Indum, trans et Caucaseam glaciem! Te socia quid enim haud ausim? Sed tute loquentem Deseris, et cupidum me renuis comitem. I mea virgo; regat sic te supremus ab alto Ille pater, cujus fers utero unigenam; Sic dius te servet Amor; sic serviat uni Quidquid habet tellus, quidquid et axis habet. Nubila jam pluviaeque absint; sol purior igni Splendeat, et clara luce supervehitur Dum solito mage laetus, ubique hilare hyacinthi, Liliaque, et violae suave magis niteant; Omnibus et rebus veniat nova gratia, et omnis Jam natura omnes pandat opes dominae. Fallor? An et volitans rutilas huc ipse per auras Aligerum Gabriel agmen agit juvenum; Qualis formosos inter formosior ignes Occiduo lotus vesper in oceano. O nymphae bona jussa ferens qui nuncius axe Adstiteras nuper missus ab aetherio, Idem tu superos inter pulcherrime divam Duc age, et incoeptae sis comes usque viae: Neve illi solis noceat vis acrior, alas Pande caput supra virgineum roseas: Pennarum objectu radii frangantur, at illa Gaudeat umbroso tramite ferre pedes. Interdum et platano subeat defessa, neque ultra Tendat iter: scabro praecipue e silice, Muscus ubi, et vario vestit se gramine tellus Versicolor, si sons lene sonans fugiat Saxa inter similis pellucidulae cristallo. Heic illa assideat; seu velit, aridulo Ore sitim relevare, oculos seu cladere somno; Ipse feret latices rivulus ad cyathum, Lumina, dum lento trepidans fertur decursu, Ipse soporifero murmure fota teget. Omnia sint jucunda: hinc atque hinc saepe volantes Aligeri fratres germina odora metant; Et quacumque pedes virgo feret, imbre rosarum Purpureo spargant desuper omne solum: Pars niveis divae pedibus subjecta premetur, Ibit pars tremulis ludibrium zephyris; Qui dum frigidulo mulcentes aera flatu Spirabunt, ramis tecta sub arboreis Suavior organico cantus dabit ore liquentes Daulias absumti non memor illa Ityos. Si velit et blandis tecum sermonibus horas Fallere, sermones cura tibi serere Sit, quoscumque animo scis ipse placere puellae, Illam quos melius posse tenere putas; Ut minus ignoti gradiens fastidia callis Sentiat, optatam dum bona visat [b] anum. Quae simul ac longe venientem a limine nympham Viderit, occurrens protinus exiliet, Amplexusque ferens atque oscula dulcia fingens Haerebit dominae collo humerisque diu. Mox etiam propiore dei jam numine plena Fatidicos vero solvet ab ore modos: Scilicet indignam [c] sese, quam candida visat Virgo eadem ac magno foeta deo mulier. At quae ibi proh! Virgo contra tu verba loqueris, Quam miranda, et quam [d] magnifica evolües? Felices, quos tu dignaris visere; felix Et mater, felix matris et ipse puer, Qui jam longaeva succrescit sanctus in alvo, Matris et [e] exultans rumpere claustra cupit, Praesentem ut videat, sibi qua veniente refulsit Lux nova, et insueto munere dius amor.

ELEGIA VII. Ad Virginem Divino Partu jam perfecto. Non ver floriferum ridet, non aura favoni Lene ciet pennis aequora purpureis; At fera Idumeos late nix obruit agros, Jordanisque alto constitit unda gelu, Frigida et hybernae volvuntur sidera noctis: Tu gelidae ingressa in pumicis hospitium Ah qualem puerum virgo paris! O bona mater, Quam [a] pulcher tuus est, quam puer hic similis Est tibi! Non certe matrem rosa, non amaranthus Purpureo melius purpuream ore refert, Parvus ubi explicuit molli de cortice frontem. Ut capit, ut memet surripit ille mihi, Huc istos blande quoties convertit ocellos, Queis etiam posset vincere vim chalybis, Aut si quid chalybe ipso usquam pote durius esse. Vincor io: tantae ferre negant oculi Mortales lucis flagrantia spicula; nosco Numen, in humano corpore quippe subest, Nec tacite prodit sese. Velut obvia soli Quum sese aut nubes, aut vapor opposuit, Objectu et radios intercipit; ille corusci Quamquam intercepta parte latet jubaris, Haud tamen omnino tegitur, nebulamque per ipsam Fundit inextinctas lucis ab axe faces. Sed deus est quando puer editus, heicne jacebit? Nec minus hoc fuerat vilis in orbe locus? Heic igitur, virgo, heic inter deserta ferarum Lustra pruinosis pervia flaminibus, Rupe sub hac scabris pendentibus undique tophis Nudus in agresti stramine pro viola, Pro molli narcisso, pro languenti hyacintho Iste tuus ponat lactea membra puer? Humani ille salus generis spesque unica, longe Proh dolor! Humano pulsus ab hospitio est; Et tremit et gelida vagit projectus in ulva, Aurea sidereo cui micat axe domus. Te tamen haud pudeat vili peperisse sub antro: Tantus ubi est infans, tantaque ubi genitrix, Illa capit sedes, quidquid formosius usquam est, Illa ipsis domus est aemula sideribus. Quin etiam tempus veniet, quum rupibus hisce Invideat tantum maxima terra decus; Nilus, et Euphrates, Ister, flavusque Garumna, Ille suam Aegyptum oblitus, hic Armeniam, Teuthonicos arces alii Gallumque potentem Hac fluere undisono tramite quam cuperent; Quam riguo rupes adtactu has lambere! Dumque Hac fluerent, solito lentior unda foret. Jam video et lapsis quaesitum oracula rebus Haec loca et Eoos et petere Hesperios Trans freta trans montes longe: quin martia Roma Hanc septemgemino vertice supliciter Exiguam colit ipsa specum nil aurea curans Illa suo quondam templa superba jove. Jupiter hic melior puer est: latet ille, suumque, Hoc nascente, caput condidit in stygii Horrentes erebi latebras, informe barathrum, Quo nos jam blandis egerat insidiis, Ni tu dia parens peperisses. Omnia nobis Sunt bona de tanto nata puerperio, Ac gemitus fletusque atque anxiferi singultus Sunt versi in subitae gaudia laetitiae: Pax regnat, pax alma viget; tuque inclyta magnum Virgo in Achemeniis nomen habes domibus. Laeti adsunt; en certe adsunt, ducentibus astris Non rude pastorum vulgus, et agricolae, Ast [b] Arabum proceres delecti, prima virorum, Qui tibi qui puero ditia dona ferunt Litoribus longe a patriis. Hos tu bona cernes Quum gnati ambrosios procidere ante pedes, Laetanti excipiens vultu solabere; et o quam Dimittes hilares rursus in Arabiam! Illi felicem te dicent; unaque certe Matres tu felix mater es ante alias, Quae tantum edideris puerum, cui contigit uni Tale decus. Gremio tune fovere deum? Tu potes et diae acclinis dare basia fronti, Inque os lac niveis exprimere uberibus? Ille tibi adridet, te obtutu fixus in una Gaudet tam de se cernere sollictiam, Ac matrem agnoscit sua tendens brachia, et ora Quum movet, o quantum te, mea mater, amo, Dicere hiante videtur jamjam velle labello, Atque tuo illius pendet ab ore anima. O si quid merui, vatis subeat quoque cura, Blando meme oculo fac puer adspiciat, Fac quoque uti, foedum sit quamvis, hoc capiat cor, Si capet, nivibus purius illud erit, Nec mihi jam posthac, tibi vivam at, virgo, tuoque Huic puero, quo nil extat amabilius, Seu gelidum resonis implet vagitibus antrum, Lactea seu ridens ubera forte petit.

ELEGIA VIII. Ad Virginem se in templo lustraturam. Etsi Amor aetheria gravidam te fecerit aura, Dius et intacto prodierit gremio, Natura mirante, puer; qualis vitreum [a] lux Effluit innocuo tramite per speculum, Aut pellucidulam per aquam; tamen o mea virgo Candida, et a partu purior ipsa tuo, Tune etiam matres inter lustranda profanas Alta palestinae templa petis Solymae; Cura nec illa subest, ah te ne ignara virorum Turba putet reliquis matribus assimilem, Vulgaresque inter ponat male? Quo tutus illo Nunc magnus cessit virginitatis amor? Quo tua fama? Ista non certe lege teneris: Lex ea in immundum lata puerperium est. Nulla in te humanae fuerenut [b] contagia labis, Nulla itidem in pura culpa pianda manet. Atqui etiam [c] geminas fers dona columbas Pro gnato, niveis qui tibi ab uberibus Abstractus patrias jamjam sistetur ad aras, Ac superos terris pacificabit heros. Heic aliquid certe majus latet: eja age custos Aerato templi cardine pande fores; Thure vaporatam, lustrali et rore parentem Excipe, quaeque tulit munera suscipias. En subit illa: veni jam virgo, piacula prima Facta, licet sancta ponere in aede pedem; Quisque locum tibi cedit, et admiratur euntem. Tu dejecta solo lumina, corde preces Concipis in tacito, pudibundo incedis et ore Admissae veluti conscia si maculae, Multarum una fores veluti si foemina. Mirum Ah frustra quaeris jam decus occulere; Te vultus tacitam prodit tuus. Aspicis? Unam Te cupit, in te inhians ille senex [d] oculis In media gestit solam te visere turba. Ut magnae praefert gaudia laetitiae; Utque tuum amplexu gnatum petit! O bona mater, Felicem optato pignore redde senem, Ne renuas cupido tantisper tradere natum. Dic age, quid viso tantum inhias puero? Quid tantum in pulcra tibi mens stupet heroina? Certe est et soboles nota tibi et genitrix. Ac velut Eridani ripis, aut Asia circum Flumina, vicini conscius interitus, Laetior ingeminat jucundo gutture cantus Albus olor, resonant et nemora et silüae: Tu quoque sic nimium felix jam morte sub ipsa Fatidica ad suaves ora modos aperis. Scilicet haud vitam [e] producere longius optas, Quum jam pollicitam videris aetherio Semine progeniem, nostrum quae sanguine crimen Eluet, et claro lumine discutiens Noctem atram, late magnum quae sparsa per orbem Mortales misere nigra acies hebetat, Plorantesque vagosque et tantae lucis egentes Nos ducet sedem Caelicolum in superam; Ulla nec oceano tellus extrema refuso Illius sese subtrahet a radiis. At quos tu memoras [f] luctus? Quae dira parenti Supplicia? Anne ullus tam ferus extiterit, Qui non depereat puerum, qui mollia matris Transadigat ferro pectora luctifico? Ah metuas ne virgo; tibi jam pignora reddit En senior; quin tu sancta quod instat, age: Siste patri unigenam, cujus nunc fama feretur Inclyta trans Indos, trans et Hyperboreos; Cumque sua matris quoque fama vagabitur ingens, Magnanimum superis hoc bona si dederis Munus diva. Videsne altum discedere caelum, Mirari et cupido lumine caelicolas Jam non infestos mortalibus aerumnosis? Ipse deum tanto munere jam genitor Gavisus ponit minitantia fulmina dextra; Hostia pro innumeris millibus una sat est. O factum bene! Progeniem tu sistis ad aram. O puer, o humani unica spes generis Rite sacerdotum manibus nunc victima patri Dum tu magna volens sisteris; o nimium Felicem his me si vinclis, si corpore solvas! Primus uti in sedes nuncius Elisias Adveniam; atque idem spectacli testis, ego hisce Vidi oculis, dicam, vidi egomet, proceres Isacidae o fidi, puerum, quem saepe vocastis Solliciti multis non sine muneribus; Quem fore victorem, quemque unum nostis olympo Vos posse ac rutilis reddere sideribus. Ipse patri se devovit; gnatum optima mater Obtulit immortale ausa animo facinus. Audiet heroum haec hilaris chorus, audiet Heva, Illi et manabit conscius ore rubor. Sin, hoc ne immeritus possim contingere votum, Abnuis, at liceat dicere carminibus Matrem, sancte, tuam, liceat mi ferre per ora Haec ipsius facta atque alia atque alia: Tuque eris in carae matris pars carmine magna, Suavis admixtum nomen utrumque sonat. Annuit ecce puer votis, tuque annue virgo; Donaque fac rata sint pro pietate mea. Omnia jam sperem: nihil est potis illa negare, Quae modo pro me gnatum obtulit ipsa suum.

ELEGIA IX. Ad Virginem stantem juxta Jesu Crucem. Si quid mi vere miserum contingere, si quid Mi potuit, fixo vulnere quod penitus Ipsam sedem animae laniret; contigit eheu Id certe, quum te laeta prius genetrix, Laeta et cunctarum fortunatissima matrum Heic video, heic cari supplicium capitis, Spectantem et lethum, quo nec crudelius ullum, Nec mage probrosum jam queat accidere. Vae miserae! Quali dicam te fervere luctu, Curarum quantis millibus intus agi? Quamque alto absorbens aerumnae [a] vortice amaror Tristis in abruptam te pepulit barathrum! Nam mihi quod matrem [b] memorant Ismaelis? Illum Quid, nati postquam [c] sanguineas retulit Exuvias fraterna manus, patrem externatum Et gemitu et luctu perdito? Uterque dolor Magnus, at aequandus non isti: vincis ut omnes Prolis amore, ipsa et moestitia superas, O mater, quid jam mater? Tune illa beata, Aetheria et felix dicta parens sobole, Tune illum edideras, quo non formosior alter, Non erat in terris alter amabilior? Heu nimium brevis ille fuit decor, heu nimium flos Ille cito casu languit aridulus. O ubi caesaries flava est, ubi candor, et ille Purpureus niveo mixtus in ore color? Quale rosis lac puniceis si sparserit, aut si Ostro inflammarit candidulum quis ebur. Illa ubi delituit species, ubi lumina, sidus Ah geminum, et dulci dulcia melle magis Verba, leporque, quibus per frondiferas convalles Perque juga et saltus et nemora et scopulos Attonitum oblitumque lares ac tecta trahebat Post sese dio vescier adloquio Optantem vulgum. Vix ipsum agnoscere mater Nunc potes; effusus lurida membra cruor, Liventesque notae flagrorum unde undique foedant, Vulneraque inflictis addita vulneribus, Ulla nec in lacero pars integra corpore restat, Nullaque vulnifico pars caret exitio. Tempora proh! Spinis cohibet paliurus acutis Harum aliae infixa cuspide per cerebrum Perque genas fecere viam, miserabile visu, Horrendumque! Oculos per medios aliae Luctificam exertant aciem madidamque cruore: Qui partim guttatim imbre fluit tepido, Partim etiam undanti rivo per membra volutus Ubertim duros inrigat et lapides. Nate deo, ah nimium fluxit jam sanguinis; ah jam Parce precor, curnam te amplius excrucies? Tanti igitur mortale fuit genus? Huccine tandem Nostra salus, huc te nostri amor abripuit? Poenarum satis exhaustum, jam desine; et ipsi Ni tibi vis, matri lux mea parce tuae; Quae moesta attonitos nusquam declinat ocellos A te jucundo germine; nil loquitur, Sed [d] stat, et aegrescens pallet ceu saxea, fletus Et premit [e] aegrescens saxea uti effigies. Nempe et verba dolor, moesta et suspiria magnus Obruit, atque ipsis clausit iter lacrymis, Ne quod sollicitae lenimen forte veniret, Neu minor in penito cura animo fureret. Una duos dabit exitio, lux ipsa parentem Heu rapiet, gnatum quae rapit exanimem. An non suffixum sic foedo in stipite mater, Sic te discerpto corpore suspiciens, Pallentemque aegrumque et lethi limine in ipso Protinus ereptis sensibus ipsa cadet? Infelix: non certe illi praecordia circum Stat lapis, aut dura riget chalybe. At rigeat: tellus nonne ipsa excita dolore Bruta cavernosis ingemit e latebris? Velle minatur et horribili subsidere hiatu In Styga; flent montes, fluminaque, et nemora. Neu tantum aspiciat titan scelus, abdidit atro Axe jubar nigram conditus in nebulam, Ardentesque oris radios extinxit, et auream Detraxit flavo caesariem capiti Umbrarum per opaca horrens; cui sanguine sparsa Jam soror atratos obvia jungit equos, Inducitque polo stellas, quae triste micantes Funereas referunt nocte silente faces. Quid mater? Quae dira suus quot vulnera natus Corpore habet, totidem saucia sentit amans Cuncta suis impressa locis. Amor insidet illi, Et laevo in miserae sculpit atrox latere Exanimem nati effigiem, teloque cruento Ipsius usque instans pectora transadigit. Ferreus ah certe est, et ferro durior ille, Qui tantum potis est cernere saevitiem. Parce Amor o quovis crudelior hoste secare Multitudo innocuae Virginis ense sinum. Ecce suae in matris noscit se pectore gnatus, Illa refert gnati vulnera quaeque sui; Sauciat atque parens gnatum, gnatusque parentem; Alter et alterius pendet ab ore tamen. Numnam etiam audebit cari moestissima virgo Perferre extremum pignoris interitum? Ipsaque frigidulos manibus componere ocellos, Sparso et sanguineas tergere crine notas? Hinc ah cede procul: gnati latus impetit hasta Miles, et aerata cuspide cor terebrat. Ah procul hinc concede: a parva Virgine noram Magnanimam, sed quae maxima jam potuit Esse, fuit virtus; simul ipsa animam exhalabis Cum nato, ipsa cades victa dolore simul. Jamque labat: comites o fidae abducite divam; Nullus et extincti nuncius adveniat: Incolumem servate; illi dum caussa doloris Filius edomita morte erebique duce Victor ovans clara det sese in luce videndum, Spargat et optatae munera laetitiae, Ante alios matri ostensus, cujus mihi luctus Nunc ipsam et vocem surpuit atque animam.

ELEGIA X. Ad Virginem terris decessuram. Quod mihi curarum saevis tot fluctibus acto In vita reliquum dulce levamen erat, Coeperat et quo uno mitescere tristis amaror, Atque dolor fieri in pectore jam levior, Sollicitum qui me tenuit, qui mi expulit omnem Laetitiam ac suaves delicias animi, Ex quo deseruit tua nos illa aurea proles Ille deus magni numinis unigena; Id quoque nunc raptum virgo mihi. Scilicet ipsa Caelicolum properas addere te choreis Astra super longe a terris flammantia templa. Gaudia tecum una, tecum abeunt charites, Et nostras quaecumque valent solatia mentes Lenire, ac tristem demere moestitiam. Nam qualis per prata, nigrae post nubila brumae, Post et threicii saevitiem boreae, Lenior adspirans genitabilis aura favoni Surgit odorato chloridos e thalamo; Aut qualis tumidum nautis pavitantibus aequor Lucida hyperboreo stella sub axe micat: Talis erat nobis virgo tuus aurea vultus, Tali praesentes usque juvabat ope. Scilicet una aderas mortalibus aerumnosis, Quacum nil illis triste timere fuit, Qua sine nec gratum contra nec amabile quidquam est. Cui me, cui flentes deseris ah socias Thaboridas nymphas, nymphas libanitidas? Esse Profuit expertem quid patrii sceleris; Quid magnum intacta numen gessisse sub alvo; Non minus ingratae funera persophones Ipsa etiam si tu subeas, fatoque perempta Heu propero hinc alias abripiare plagas? Nonne tuum est, quodcumque vides? Tibi sidera mundi Hic varius rerum veritur ordo tibi; Et perfusa tuo formosa est lumine tellus, Adspectu et recreas, quidquid ubique viget. Omnia quae contra nunc squallent, omnibus omnis Effugit e rebus te fugiente decor; Atque atrae apparent facies: ipse ignea titan Auricomus rutili languidior jubaris Spicula diffundit; quae, dum sublimis ab axe Lustrat idumei thaboris hospitia, Eque tuis virgo succendere suevit ocellis, Et fieri adspectu clarior ipse tuo. At non ille miser; neque enim pote noscere damna: Nos miseri, nos hic perdidit interitus. Qui bona quot rapuit nobis, tot munera laudum, Tot tibi nunc meritae gaudia laeta feret: Ut quae una heic fueras pulcherrima formosorum, Sis quoque in aetheria maxima honore domo. Debuit anne diu in terris haec forma morari, Aut laude haec virtus tanta carere diu? Hoc igitur quamquam sit continuis lamentis Deflendum nobis flebile dissidium, Jam non et doleo, laetor magis: ante parentis Aetheriae meritis laudibus invideam? Jampridem o caelo digna ac fulgentibus astris I, regina, domos ingredere o superas: Sat tellus tibi culta diu est: nunc regia caeli Te vocat effuso caelicolum thiaso Effulgens late; tibi plaudunt sidera, et una Aurea flammeolo [a] serta parant capiti. Ecce altae patuere fores; viden omnia divum Agmina in occursum laeta volare tuum? Ardenti viden et taedas dum quassat olympo, Pulcra Amor ut pulcher fulgeat in chlamyde? Ille praeit nubem; qua tu levis astra subibis Flaventis rutilam lumine crysolithi, Ac variis mira arte coloribus intertextam, Iris ceu suevit fulgere versicolor. Qui fremitus circa comitum, quae carmina, quantus Undique odor suavis funditur ambrosiae! I felix: verum ipsa inter tot culmina laudum, Tantaque caelestis gaudia concilii, Si bene quid de te merui, ne sperne jacentem, Neve sine immemori me effluere ex animo. Ah procul iste metus, non es, quam gloria mutet Hinc cedes, nostri sed memor usque [b] feres Sidereo magni e solio regina tonantis Optatam in duris provida rebus opem. Usque aderis terrae; sua per te fulmina ponet Jam deus, et fontes pandet opum omnigenos, Orantem quoties blande conspexerit: isti An matri quidquam deneget omnipotens? Sed levis ex humili surgens tellure per altum Jam veheris, jam nos deseris aethereis Circumfusa choris, rutilasque evecta per auras Languidulis tete subtrahis ex oculis. Jamque lates: qualis [c] quondam quum suave halans thus Uritur, aut costi gramen Achemenii, Excitus ille solet multo vapor igne per aras; Qui late in campos diditus aerios Fragrantique hilarans minus atque minus loca odore Spectantum cupida diffugit ex acie. O ubi es? Ah liceat nutantibus aera pennis Findere, et aurati limen adire poli, Aligeros inter juvenes quum regna triumpho In tua regifico vecta pedem intuleris, Quumque tibi dulci [d] occurrens cum conjuge proles, Ostendens et opes, quas habet illa domus, Imperii [e] sociam bona diva acceperit. Ut te Coelicolae attonito lumine suspicient! Ut subito impleri laetum dulcedine pectus Quisque nova adventu sentiet alma tuo! Ipsa autem immenso divini in lumine vultus Absorpta ut penitis sensibus exilies! Cur tenet ah tellus? Utinam super aethera vecter; Aoniis valeat lympha petita jugis.

EXPLICIT MONOBIBLOS.

IDYLLIUM I. IN NUPTIIS ABUNDII REZZONICI CLEM. XIII, FRATRIS F. URBIS SENAT. ET HIPPOLYTAE BONCOMPAGNIAE LUDOVISIAE ec. VATES. Nymphae, Castalides nymphae, jovis aurea proles, Munera si quando fuerunt mea dulcia vobis Nunc o, linquentes lauri nemus, et juga pindi Florea, vos cupido hoc vati concedite munus. Numine opus vestro. Toto nam gurgite tybris Dum vocat Hippolyten, dum laeto murmure colles Romulei, laudesque sonant et nomen Abundi, Quem generum venetaeque omnes omnesque latinae Optavere sibi matres, an pectore vota Solus clausa tegam, nec quid mea carmina possint Experiar, nec dona feram parnassa sponsis? Carmina sunt dicenda: adsunt non aurea vati Poculaque, et pario spirantia marmore signa, Quae donem, gemmaeque, et candenti ex Elephanto Crateres ebeno picti: non murice vestes Adsunt sidonio rutilae, nec mollia Serum Vellera, quae tenui pulcre discreverit auro Docta manus, varioque ornarit daedala cultu. Carmina sunt mea dona. Utinam, dum pronuba lucet Fax bona, post longum qua non felicior arsit, Haec quoque conjugibus placeat sylvestris avena! Dicite Pierides: tenuem nec Abundius odit, Culta nec Hippolyte cantum; dii amant quoque sylvas, Jupiter et gracili pastorum gaudet avena. Dicite: barbaricis opibus, spoliisque superbas, Nunc veneri myrto sacra, nunc floribus auctas Ecce triumphales Capitoli Hymenaeus ad arces Et volat et festas inter subit atria voces Connubii jam vincla, novis jam munera sponsis, Sacra dionaeae portans jam gaudia taedae. Quid spolia heic cerno, quid tela, et sanguine cristas Rorantes? Tecum tua sint fera munera Mavors; Pacis Amor deus est; pacalo evinctus oliva Hymen o Hymenaee subi Capitolia. Jam nunc Laeta Quirinali procedet culmine pompa; Dia venit jam nupta, venit jamque omine fausto Dius et ipse sua pariter cum conjuge sponsus; Et Venus in bijugis et Amor vectatur iisdem, Aurea poma manu tenet illa, hic lampada quassat. Cernitis, ut juvenis blando suspirat amore Saucius, atque oculos optata in virgine figens Mille faces ac tela imo sub pectore sentit? At nympha unanimi flamma succensa nec ipsam Jam matrem ah! dulcem matrem, carumque parentem, Non fratres, patriasque animo reminiscitur aedes: Usque adeo gaudet formosi conjugis ore. Talis et Andromache priameїo in Hectore flagrans, Talis et aligero quondam jove Tyndaris orta Inter amycleas forma pulcherrima nymphas Ibat in Atridae flavi spectanda cubile. Vos Jovis o Themidisque, Horae, gratissima proles, Eunomieque Diceque atque Hirene praedives Ducite io pompam; tuque o praecinctus oliva Hymen o Hymenaee subi Capitolia: tempus Spargere nunc flores, nunc circum mille volantes Idalii pueri limen late omne rosarum Puniceis sternant foliis, et molli hyacintho, Et paphia myrto bene olenti: Juno puellam Cum Venere in thalamum ducant; Hymenaeus, Amorque, Ambo hilares, ambo juvenem comitentur ovantes, Et rutilas de more faces et serta ferentes. At chorus aequalis charitum per mutua nexis Inter se manibus celeri plaudant pede terram In numerum, serus veniat dum olymp. O Amor, o Charites, o Hymen, o Hymenaee Dicite io, magna jam dicite voce, triumphae, Rursus io, magna ter dicite voce, triumphe, Partus honos ingens, parta est victoria vobis: En subeunt sponsi Capitolia celsa. Quid ultra Demoror? O fatis animae felicibus ortae Salvete, o caelo missum genus! Aurea vitae Fila neant vobis concordi foedere Parcae: Omnia fausta precor. Magnis vos aurea vitae Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. Myrtus ut idaliis, ut crescit Amaracus hortis Fertilis assimili foetu, quem candida Naїs, Quem sibi Amadryades studio fovere puellae; Sic domus haec simili succrescat prole parentum, Virtutemque decusque utroque e stipite ducat: Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. Casta pudicitiam servet domus usque, nec unquam Justitiam pacemque optet; tum sedula virtus Assideat foribus custos, tum copia pleno Semper opes cornu fundat, nec cesset avara Usque novas praebere, inopi quae dentur amico: Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. Rezzonidum propriumque fuit, propriumque manebit, Non sibi, sed miseris ditescere. Vos mihi testes Romulidae, me vera loqui, me nota. Quis unquam Largius effusa stipe vos adjuvit egentes, Quum malesuada fames, quum fata adversa premebant? Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. Testes et Venetae, testes Antenoris arces, Quae toties sensere manus CLEMENTIS, et una Indoluere, alio quum talem abscedere longe Imperium in magnum viderunt, nec sua tantum Posse, sed alterius solatia quaerere gentis: Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. Quid Nymphae gentemque loquar, proavosque atavosque Magnanimos? Quid jam geminos, duo maxima Romae Lumina, Gregorios? Quorum benefacta silebit Aetas nulla, licet veniat labentibus annis Invida gens, tantam cupiat quae carpere laudem: Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. Progenies jam qualis erit? Non deficit agros Insita vis, nec poma suos oblita sapores Degenerant, adsit cultus modo. Sic bona gentis Semina, sic virtus tardos transmissa per annos Deficit haud unquam venturos alma nepotes: Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. Aurea progenies ergo florebit in oris Romuleis, si non vestris majoribus unquam, Nympha tuis simul alma, tuis simul inclyte Sponse, Dissimiles Latium natos, prolemque videbit; Utraque gens claro majorum gaudet honore: Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. O venias formose puer: te voce vocare Auditae per noctem umbrae manesque piorum Romulidum: seu bella juvent, seu civica jura, Seu libeat, rutilo spectandum effulgere in ostro Palladis inter opes musarumque otia sacra, Heic exempla tibi Tarpeja ex arce petantur: Ducite conjugibus, Parcae, sic ducite fila. Quo tamen ah nimium fidens feror? Ah male cauta Desine musa: tibi nondum sunt grandibus aptae Vires, non dignae romano Consule laudes. Vatibus haec servant aliis dij facta canenda, Calliope quibus alma favet, quibus augur Apollo Jam nunc venturos tam claro e sanguine natos Enumerat gaudens, et fata arcana recludit. Fors et ego accingar, vires quum firmior usus Adjiciet. Vos interea vitae aurea fila Pergite ducentes concordi numine Parcae.

IDYLLIUM II. FACTA BARBARORUM IN PALESTINAM INCURSIONE, CONQUERITUR PASTOR BETHLAEUS ALEXIS. Hostis adest: patriis extremum in collibus herbas Carpite oves, tenero dum canent mollia rore Gramina, et egelidis zephyrus strepit aliger auris. Ite citae: Daphnis vos en agit. O bone Daphni Pasce pecus, rabidosque agros quum torridus aestu Sol findet, saturum vitrei duc fontis ad undas, Lucus ubi, et placidi Jordanis frigida ripa. Ipse heic bethlaea moerens sub rupe jacebo; Rupe sub hac nostro juvet indulgere dolori. Nil nostri misereris? Alexis te tuus orat, Ipse tua sub rupe dolens Bethlaeus Alexis; Cui saepe hirsutos longe a praesepibus ursos, Et duros ovibus voluisti avertere morbos, Te vocat auxilio o divum puer, o hominum rex. Nam quid jam misero restat? Furit impius hostis, Arma fremunt gentes vicinis undique regnis; Hinc Arabes, hinc en rapidis Memphitica pubes Fertur equis. Nos jam fuimus: pastoribus arva Orbantur, stabula alta ruunt. Quod gens tua tantum Flagitium admisit? Diversas quaerere terras Cogor, et exilio sanctos mutare recessus Aeger, inops. Vos o fontes, vos o juga celsa Thaboris, ah superum quondam lustrata choreis, Grata deo sedes; solymae vos pulcra valete Pascuaqua irriguique amnes sylvaeque lacusque. Tuque vale tu dia specus, tu conscia partus Virginei, dilecta vale domus. Ergo ego numquam Te visam? Numquam cunas, atque annua sancti Natalis jam sacra colam? Quis limina sparget Pallenti viola et ferrugineo hyacintho Mollia odoratis miscens vaccinia calthis? Sertum quis puero nectet? Vel carmina dicens Placabit pecori numen, pecorisque magistris? Phylli, rosas jam mitte; argutam pulcher avenam Frange manu o Coridon: fuerunt haec otia nobis; Pars Arabum montes, pharias pars ibimus oras. Ibimus heu! puer alme, neque echo garrula posthac, Non platani, aut resonae referent tua nomina valles. Nemo tui jam cultor erit, tibi munera suplex Nemo feret; densis heic crescet sentibus horrens Carduus, aut tygris catulos heic aspera ponet. Rupes o! felix rupes Bethlaea, tepentes Has lacrymas, hos et gemitus extrema doloris Signa mei cape, quaeque tuis nunc oscula saxis Infigo. Mihi nulla gregis cura: ite capellae, Ite agni; pecus omne licet sit praeda luporum; Barbarus haec sata culta habeat, manuumque laborem, Nil moror: at sanctae rupis stet gloria semper, Semper honos stabuli. Rapiat ferus omnia praedo, Heic ego felicem possim traducere vitam; Hoc precor, hoc unum puer o concede precanti. Quid loquor ah demens? Alias captivus in oras Abripiar: linquenda domus, qua vagiit Infans Dius, et agresti cubuit male fultus arista. Huc mea spes recidit? Precibus nec flecteris ullis Alme puer: tibi vota quidem, tibi munera suplex Saepe tuli, puro colui te pectore semper. Heic mihi vicino crescunt canentia in horto Lilia, sunt casiae, sunt auricomi narcissi, Et lauri et myrti, quas, quum caper improbus ore Jam laesurus erat, poenas mihi sanguine solvit. Haec servo tibi dona, hinc serta halantia nectam; Tu tantum ne sperne preces: hoc vivere in antro Da, precor; aut obstant si votis aspera fata, Heic saltem liceat letho finire dolorem. Ipse quidem moriar laetus, defessaque claudam Lumina, ubi primum vitales aetheris auras Tu puer hausisti casta demissus ab alvo. Jamque necem cupio: extincti miserebitur hostis, Et tumulo nostrae caussam necis addet. Alexis Heic recubat pastor, qui letho amittere vitam Maluit, hoc absens quam longum vivere ab antro.

IDYLLIUM III. EX MOSCHO LATINE VERSUM. EUROPA. Dulce olim Europae visum dea candida Cypri Immisit, noctis quum pars extrema rubentem Jam vocat auroram, jam nectare dulcior hyblae Affusus per membra sopor tegit almus ocellos, Veraque noctivagis pascuntur somnia formis. Nam thalamis recubat dum tecti parte sub alta Filia Phoenicis tum virgo Europa, videbat Terrarum geminas pro se contendere parte, Asidaque, Oppositamque. Os virginis utraque habebat; Una peregrinae similis tamen, altera formae Indigenae, natamque suam sibi jure petebat Haec potiore; a se genitam memorabat, et annis Nutritiam a teneris. At fortior illa volentem Hinc validis atque hinc manibus complexa trahebat; Scilicet Europen, fatorum lege suprema, Ab jove promissam dicens, sibi munus ut esset. Virgo metu perculsa extemplo prosilit alto E thalamo; veras ut res nam somnia vidit: Tum trepidans , tum muta diu consedit, utramque Et faciem vigilans praesenti in imagine cernit. Ut vero attonitae longo post tempore cessit Ille stupor, virgo sic fata: quis o! mihi divum Obtulit haec visa? Aut quaenam haec me somnia terrent Suaviter irriguo perfusam membra sopore? Quae fuit, in somnis quam vidi, illa hospita? Quam cor Perculit eius amor? Quanto suscepit et ipsa Me studio, et blandis ceu gnatam adspexit ocellis? O mihi iam faciles bene vertant somnia divi! Sic ait; et socias surgens compellat amatas Unanimes, aetate pares, et sanguine claras; Cum quibus illa jocos semper miscebat, iniret Seu choreas, puro ablueret seu corpus Anauro, Candida odoratis legeret seu lilia campis. Convenere citae: stant florigeri clathisci In manibus, celerique petunt pede roscida prata, Prata mari vicina, simul quae semper adibant Et roseo foetu captae et resonantibus undis. In medis calathum incedens Europa ferebat Aureolum, visu mirum, Vulcani opus ingens; Quem Lybiae dederat, petiit quum nympha cubile Neptuni; illa dedit formosae Telephaëssae, Sanguine quae fuerat sibi juncta; haec munus habendum Praebuit Europae genitrix gnatae. Inclyta in illo Gesta faber varia caelarat daedalus arte. Auro namque inerat sibi nondum reddita, nondum Corpore mutato, sed adhuc bos Inachis Io, Percita adhuc oestro, tendens per caerula gressus Assimilis nanti: liquidis color additus undis Caeruleus. Gemini juvenes stant desuper ora Litoris in summa; vultuque immotus uterque Miratur per salsa bovem maris aequora euntem. Jupiter heic inerat mulcens humentia colla Aequoreae vitulae; cui mox sua cornua dempsit Propter aquam, propter septemplicis ostia Nili Virgineam reddens converso corpore formam. Concolor argento Nili liquor ibat, ahena Bos erat, ex rutilo fulgebat Jupiter auro. Circum autem, summa calathi sub parte rotundi, Ipse videbatur Maja generatus, et illi Proximus Argus erat centeno lumine clarus. Cujus purpureo volucris de sanguine nata Plaudebat pennarum hilari gavisa colore, Expendensque decus caudae, ceu carbas picta, Aureoli extremum calathi circumdabat orbem. Tale opus, ac tali se munere laeta gerebat. At nymphae postquam venere ad florea prata, Captae aliis aliae gaudebant floribus: ungui Narcissum haec tenero mollem legit; illa hyacinthum, Haec violam, aut halans serpyllum; lapsaque passim Et folia et frondes verna tellure jacebant. Nec minus errantes aliae decerpere flavum Instabant in serta crocum: media ipsa legebat Puniceam Regina rosam, formosior una Tanto aliis, quanto Charisin Venus aurea praestat. Sed neque erat florum studio, neque virginis illa Nomine laeta dio mansura. Ut vidit ab axe Namque deum genitor nympham, penetrabile telum Sensit acydaliae veneris, quae sola vel ipsum Vincere sueta Jovem, magno succendit amore. Ille quidem effugere et rabiem Junonis iniquae, Fallere et incautae cupiens cor molle puellae, Occuluit numen, mutato et corpore sese Induit in taurum; non ad praesepia qualis Pascitur, aut curvo terram proscindit aratro; Non qualis ludit pecora inter agrestia camp Luxurians; nec qualis item, stridentia multo Edomita cervice trahit qui pondere plaustra. Corpore flavus erat toto, sed candidus alte Fronte bovis media splendebat circulus: olli Glauci oculi, et blando fulgebant igne corusci; Tum paria hinc atque hinc surgebant cornua celso E capite; haud aliter quam quum nova cynthia caelo Invehitur, curvaque nitet nondum integra fronte. Iamque aderat: veniens pavidas non ille puellas Terruit adspectu; sed cunctae accedere gaudent, Sed placidum manibus taurum contingere, vernum Cujus odor dius prati superabat odorem. Europae stetit ante pedes, collumque superne Lambebat mulcens: pariter formosa puella Contingitque ipsum, niveasque abstergit ab ore Laeta suis manibus spumas atque oscula figit. Mugiit haec inter bos lene: audire putares, Mygdonia argutam fundit quam tibia, vocem; Molliaque inflexit crurum curvamina, et herba Procidit in viridi nympham cervice reflexa Adspiciens, praebensque adstanti grandia terga. Tum virgo tali voce est affata sodales: Dilectae o sociae properate; insidere tauro Hoc juvet: ille quidem dorsum jam stravit, et omnes Ceu ratis excipiet. Visu est quam lenis, et ore Blandus hic! Haud aliis similis: mens insidet illi, Mens hominum facilis, solius et indiga vocis. Dixerat, ac ridens tergo consedit in alto: Dumque aliae accingunt sese, jam virgine amata Exiluit rapta taurus, gressuque volucri Se freta proripuit citus ad neptunia. At illa Desertas moesta conclamat voca sodales, Brachiaque incassum tendit; non ulla sequendo Cursum aequare valet. Namque ocyor ille relinquens Litora, ceu rapidus delphin, maria alta secabat. Grandibus at phocis invectae gurgite ab imo Nereides venere omnes, atque agmine pulcro Implicuere choros; summas perlabitur undas Neptunus pater ipse rotis, magnoque tridente Sternit iter fratri. Circum glomerantur in orbem Humida gens ponti Tritones, laetaque conchis Carmina raucisonis laetosque canunt hymenaeos. Nympha jovis magni taurino in corpore sidens Hac tenet incurvum cornu bovis, aurea at illa Daedaleae collecta manu velamina vestis; Ima tamen spumat canenti fimbria fluctu. Ceu navis quum vela tument, nymphamque levabat. Quae postquam patria longe a tellure recessit, Nec jam usquam apparet litus, nec culmina celsa Vertice frondifero, caelum undique et undique fluctus Se circum ut vidit, tales dedit ore loquelas: Quo divine vehis bos raptam? Quisnam es? Et o qua Arte viam carpis, gravibusque insistere ponto Haud horres pedibus? Maris unda est pervia pandis Navibus, horrescunt fortes vaga caerula tauri. Heic tibi qui potus dulcis, quae pabula in undis? An deus es? Superos at cur quod dedecet, ultro Ipse facis? Lucis nec delphin curvus in altis, Sylvicolae nec tauri errant in gurgite; at ipse Per terramque ruis pelagusque: dat ungula remos. Fors etiam volucri sublimis in aera nisu Effugies, summumque petes novus ales olympum. Me miseram! Longe patris quae sede relicta Haud ullas timui insidias, taurumque sequuta Sola per undisonos temere vagor avia tractus. Tu facilis Neptune, maris cui tradita cura est, Adsis o! propiusque iuves: da visere tandem Te comitem cursusque ducem. Sine numine divum Non ego monstriferas ponti feror acta per undas. Sic illa; at contra taurus sic corniger infit: Sume animos, Virgo, pelagi nihil unda nocebit. Namque ego sum, quamvis videar bos esse tuenti, Jupiter: in quodcumque volo, me vertere possum. Nunc adeo tuus altus amor pulcherrima tauro Assimilem, longum fecit metirier aequor. Te Creta incolumem capiet, quae me quoque parvum Nutriit; ipsa illic mecum iungere hymenaeo, Magnanimosque dabis gnatos, qui ditia regna Sceptriferi in cunctis magna ditione tenebunt. Haec fatus, fecit rata dicta: apparuit undis Creta; aliam in formam se Jupiter induit, et jam Connubium celebrat, circum famulantibus Horis; Illaque virgo prius, magni tum sponsa Tonantis Progeniem dedit et gavisa est nomine matris.

IDYLLIUM IV. EX GRAECO BIONIS SMYRNAEI Idyll. I. PARODIA IN MORTE ALEXIS. Occidit heu pulcher; pulcrum lugemus Alexin: Occidit heu! Mecum lugent et Alexin Amores. Ne recubes jam purpureo sub tegmine Phylli, At surgens atrata sinus, percussaque palmis Pectora, dic periit, periit dic pulcher Alexis. Occidit heu! Mecum luget et Alexin Amores: Taygeti misere jacet ille in collibus album Saucius albenti femur apro, angitque parentem Phyllida vix spirans. Ater per membra volutus It nivea heu sanguis, languentia lumina torpent. Atque rosae fugiunt labris; simul oscula blanda Dispereunt, quae non mater miseranda relinquet: Cara vel extincti matri sunt oscula; at ille Oscula quod figat morienti plurima, nescit. Occidit heu: mecum lugent et Alexin Amores. Dirum vulnus habet, dirum formosus Alexis; Majus corde tamen vulnus fert mater in imo. Circa illum complentque canes ululatibus auras, Et nymphae lacrymantur Oreades: ipsaque Phyllis, Sparsa comas, solis moerens in saltibus errat, Moerens, nuda pedem; sua quo vestigia vertit, Et laniant sentes, materno et sanguine rorant. Ipsa tamen fertur per longas anxia valles, Dilectumque iterat nomen, puerumque requirit. Illius interea saliens e vulnere sanguis Ibat, et undanti rivo foedabat honestum Pectus; foedabatque sinum; rubet ilia tabo. Heu miseram heu teneri plorant et Phyllida Amores: Illa simul puerum amisit, simul oris honorem; Pulcra fuit Phyllis, pulcher dum vixit Alexis, Forma abiit matri, simul ac puer occidit. Heu heu Et fluvii jam Phylli tuum flent aurea luctum, Et fontes o Alexi gemunt te in collibus altis. En flores luctu rubuere, en anxia mater Tristibus implevit collesque urbemque querelis. Ah misera ah Phylli; periit formosus Alexis: Reddidit atque Echo, periit formosus Alexis: Quis dirum matris casum non lugeat? Heu! Heu! Ut vulnus crudele parens, ut vidit Alexin, Purpureum ut vidit circum latera ima cruorem, Brachia protendens flendo dicebat: Alexi, O mane, Alexi, ut te supremum perdita visam, Ut te complectarque, labris jungamque labella. Tum si quis cedente anima super halitus errat, Oscula ne tantum invideas suprema, fugacem Ore legam cupido, luctumque explere juvabit. Saltem haec, tu quoniam me jam fugis, oscula mecum Servabo, extremum hoc munus morientis habebo. Ah procul hinc dilecte fugis; regemque tremendum, Taenariosque petis manes. Ego perdita vivam, Fas matri nondum tecum descendere ad orcum. Tu puerum tu diva meum Proserpina natum Accipe, tu potior: formosum est quidquid ubique, In tua jura fluit. Me me crudelia flentem Fata premunt; nostro tu contra es laeta dolore. Sic moreris, mea cura? Simul jucunda voluptas Ceu sopor in tenues fugiens evanuit auras: Orba tua est genitrix: tecum spes irrita cessit, Atque domus cessit columen. Malesane quid apros Venabare, feras cur tam formosus adibas? Sic flebat Phyllis; flebant cum Phyllide Amores. Ah misera ah Phylli; periit formosus Alexis: Illa tot effudit lacrymas, quot fudit Alexis Sanguinis exspirans guttas; fletusque cruorque In varios abeunt flores, tellure recepti: Lilia sunt fletu prognata, cruore Amaranthus. Occidit heu pulcher; pulcrum lugemus Alexim, In sylvis natum genitrix ne perdita plores; Heic torus, heic illi thalamus bene cultus, Alexis Heic cubet: extinctus quamvis, est pulcher Alexis, Exanimis certe est pulcher, potiusque sopore, Quam domitum letho dicas. Nunc mollibus illum Pone, suis cubet ut in vestibus, in quibus olim Assuevit sacros per noctem carpere somnos: Serta inter floresque illum nunc pone; sed una Cum puero extincto florum est extincta venustas. Circum et odoratis irrora unguenta alabastris Perfundens: sed non bene olent jam balsama, Alexis Quum periit, quum fugit odor tuus optime Alexi. Mollis puniceo jacet en velamine tectus Ah dolor, et puerum pueri lacrymantur Amores: Detonsique comas, invisa hic spicula spargit, Ille arcum iratus pedibus premit, ille pharetram Pennigeram frangit; pulcros parat ille cothurnos Solvere ab extincti sura; gerit iste lebetas Auratos, vulnusque lavat frigentis apertum Rore superfuso, atque alis permulcet Alexin. Ipsam omnes plorant ipsam quoque Phyllida Amores, Extinxitque faces Hymen, serta omnia rupit In foribus, puero quae forte parabat; et heu heu Carmen triste sonat, non Hymen o Hymenaee; Heu heu propter Alexin adhuc magis, heu hymenaeum. Phyllidis heu natum Charites flent; pulcher Alexis Et periit, dicunt alterna voce querentes, Alta voce magis dicunt, quam Phyllis et ipsa. Parcae etiam pulcrum Parcae lacrymantur Alexin, Et revocant cantu, sed jam nequit ille vocantes, Non audire velit; retinet Proserpina captum. Ergo modum lacrymis Phylli nunc pone; relictis Nam choreis epulisque alio plorabis et anno.

FINIS.