CroALa & LatTy: documentum

BERNARDI ZAMAGNE E SOCIETATE JESU ECHO. Liber Primus. Cur sonitus referant missos, cur muta loquantur Et nemora et rupes; quo rerum foedere possit Inventas Echo formari haud visa per artes, Atque hominum vanis illudere vocibus aures, Hinc canere, et partem naturae hanc pandere versu Incipiam. Vos o Musae, Jovis aurea proles, Aonio faciles adsitis vertice; tuque Phoebe pater, cui saepe altis e montibus Echo Reddidit extremas voces, seu carmine Daphnen Concelebras, pueri seu tristia funera luges Oebalii, scriptamque iteras in flore querelam, Huc ades о, verasque simul da pandere causas, Occultasque doce leges. tu carminis auctor, Tu linguam informas vatum, praebesque colores Verborum omnigenos; queis caeca atque horrida rerum Cuncta nitent, ridentque novo perfusa lepore. Nec minus; et vestras celsis de rupibus Echo Si voces audit, Nymphae, auditasque remittit; Ferte omnes Dryadesque pedem celeresque Napeae: Ignarumque viae caeca in penetralia vatem Ducite; ubi vestrae vestigia certa sororis Inveniam pariter victor, visamque reperta: Haud solus; mecum sed enim mea maxima cura Ille adsit, primus qui me conscendere Pindum Jussit, et Aonias trepidantem duxit ad undas, Dulcis amore parens atque idem sanguine frater. Ergo age sis, o Marce, sinit sed publica quantum Cura, affer vacuam nostra haec ad carmina mentem. Cum meat ac tenues tranat vox aëris oras, Corpora si medio nacta est obstantia cursu, Vi subito resilit, qua contra nititur, aequa. Nec tamen hinc sonitus omnes vocemque remissam Esse putes Echo; rauco cum murmure saepe Pulsa sonant saxa, et gemitu nemora alta resultant, Ingenti. ferit illa quidem vox ilicet aures, Sed tamen indistincta venit confusaque gliscit, Nec servare modos nec scit simulare loquentem. Hoc sit ubi sonitus, latebrosa illapsus in antra Terrarumque specus sinuosaque viscera, bombis Omnia et horrisono complet cava saxa fragore. Longe alia est, proprio resonans quae dicitur Echo Nomine, reflexae ratio naturaque vocis. Scilicet illa, viae certo si tramite distat, Singula verba refert, numerosque ex ordine eosdem Reddit, et assimili frustratur imagine verbi. At tibi, quam Nymphae pateat vocalis origo, Sunt quaedam discenda prius, studioque notanda Pervigili, et series repetenda est altius omnis. Principio maria ac terras circumfluus aër Ambit, et immenso complectitur omnia tractu Diffusus late. tenui qui corpore sese Corporibus miscet cunctis, variasque movetur Incitus interdum in partes: vis unde repente Exoritur Boreae, Zephyrique tepentis, et Euri, Atque aliae ventorum animae. fremitu aestuat idem Interdum, tremulum minimis ubi partibus ictu Ex aliquo motum accepit; nec cedere suevit Ille loco tamen, atque alias petere incitus oras. Quippe ubi confligunt duo corpora viribus acta Oppositis, non illa suis concussa tremiscunt Particulis tantum; sed enim, circum undique fusum Quem docui, proprio faciunt tremere aëra motu Certos in gyrum ad fines, et tempore certo. Haud aliter quam per ripas aut litora fusi Cum pueri instantes ludo stagnantia ponti Caerula vel fluvios gaudent pulsare lapillis, Continuo motae crispat se circulas undae; Ille quidem angustus; post alter latior extra Tenditur; ac subito major generatur ab illo Alter, et huic etiam proles sua nascitur usque Major, et exterior; motus dum desinat omnis, Rursus et aequatis sternant sese aequora rugis. Ergo omnis natura soni repetendaque causa Aëris e moti fremitu, diversus in illo Qui fit diverso tremuli pro corporis ictu. Est tamen ingenti qui motas impete ferri, Et longe mutare locum velit aëris undas, Auditur quoties sonitus. nam que omnia vitra Dissiliunt vulgo, concussaque tecta domorum, Eductaeque tremunt moles, et maxima templa, Bellica ubi magno reboant tormenta fragore. Quod non accideret, celeri nisi turbine massa Aërea obstantes longe propulsa fenestras Tunderet, inque omnes vellet penetrare recessus. Sed licet interdum hoc fiat, tamen excitus auris Sentitur plerumque sonus, quin aura feratur Garrula in adversas violento flumine partes. Nec vero est quidquam, nullo quamquam incita fluctu Illa ruat mutetque locum, propellere vitra Cur nequeat, tantoque tremens percellere plagae Protelo, ut mirum non sit compage soluta Si quando videas dissolvi disque gregari. Nam tanto validos magis aura reciprocat ictus, Horrendus quanto fragor altius insonat auri. Forsitan et quaeras, tanta qui stantia contra Corpora vi pulsat, quam se citus aëra portet Per liquidum sonitus? possitne tot ampla viarum In spatia immanesque brevi se fundere tractus Tempore, quot nitidi lux assolet aurea Phoebi? Ille licet partes propere se fundat in omnes, Non tamen et cursu volucrem contendere contra Audeat aërio lucem. namque ocyor illa Tantum ibit, quantum nec Rhesi cursus equorum, Aeacidae aut magni, nec nuncius ille Tonantis Tardigradae vincit gressum testudinis ales. Ac, ne vana putes me somnia fingere vatum, Aspice, cum caelum sese caligine texit, Nimborumque atra residens in nocte deum rex Fulmina molitur, quanto saeva ante videntur Fulguraque, et validis elisi e nubibus ignes, Quam tonitru terrere queat mortalia corda . Hoc etiam, ignarum fallarit ne verba, monebo Praeterea. non omne solet, dicique sonorum Corpus amat, pinguem possit quod in aëre quendam Confusumque sonum impresso generare tremore. Qualem saepe ciet per scrupea saxa moratur Cum fons, et montis de vertice volvitur; aut cum Advenit, et scopulis illisa refunditur unda Oceani, imbriferis agitur dum flatibus Austri. Illa sonora tibi sint tantum corpora, quorum Tempore nonnullo genitus perdurat ab ictu Impulsuve fragor, venit et distinctus ad aures, Et certos retinet numeros certumque tenorem . Illud postremo est memori tibi mente tenendum Cum fusus quacumque sonus reflectitur, aequus Angulus est ferme, jactae quem linea vocis Impingens, et quem signat procul ipsa repulsa Corpore ab obstanti. non hac magis utilis ulla Non lex certa magis; solis cui stamina parent, Cui rerum celeri quidquid reflectitur ictu Et raptim inversa fertur regione viarum. His animadversis, recto te tramite ducam Secretos in rerum adytus, certisque docebo Indiciis, quae sit vocis natura latentis, Quaeque datae leges. Tecum juvat ardua ferri In loca, et intacta decerpare fronde coronam Castalio in luco; lymphis juvat ora petitis Gorgoneo e rivo et Hyantea Aganippe Spargere. jam laetis plaudit mihi vocibus Echo, Vocalesque fremunt valles et flumina Pindi. Edico incipiens, apta nisi praedita forma, Leviaque, et liquido fuerint magis aëre dura Corpora, quae tremulas feriat vox missa per auras, Nequicquam speres audire loquentia; quamvis Stentoreo vastam rumpas de pectore vocem. Nam tibi nil Echo cum sit, nisi vocis imago Reddita, uti redeat, pars illa resistere debet Corporis impulsi; nec mollis cedere plagis, Aut dare terga fugae, sed niti et pellere contra. Nec vero obliquet sese, vox tramite eodem Ut redeat quo se veniens tulit; ulla regressum Nec rectum vetet asperitas, et viribus aequis Singulae agant partes et certo foedere pugnent. Nonne vides? cum recta vitro lux aurea plano Incidit, haud alio quoquam se calle repulsa Flectit agens, quam quo primum tulit obvia sese. Si rudis at fuerit facies atque aspera vitri Oppositi, non illa viā se rursus eadem Pulsa refert, speciem nec missam in lumine pingit Turbata et late aërias dispersa per oras. Illa igitur, justo quae tractu cumque sonoris Corporibus distant, fuerint si levia fronte Duraque sat loca, continuo tibi reddere magna Non sine laetitia missas mirabere voces. Idcirco atque aedes atque urbis moenia, quamvis Stipata tellure intus sint plena, sine ullis Fornicibus, clarum reddunt impulsa sonorem. Sic etiam, licet antra absint saxisque cavati Anfractus, rupes et propter flumina ripae Gramineae vocem referunt, si quando per altos Venator montes magnis clamoribus instans Palantes revocat socios; vel rupe sub alta Argutus vacuas cantat frondator ad auras. Quin undam sese interdum vocalis in ipsam Abdere Nympha solet. vidi tellure sub ima Effossos alte puteos ita saepe loquaces, Ut tenui quoque verba sono prolata referrent Haud distincta minus, soleant quam garrula saxa. Non tamen et structis fuerint si desuper illi Fornicibus clausi, tectorum aut imbrice, voces Aëra per tremulum reddent. namque ille superne, Ni fallor ni vana animo sententia edit, Qui redit a tecto, redeuntem turbat ab undis Ante sonus, quam se puteo citus efferat alto; Atque adeo oppositis pereunt occursibus ambo. Sub dio, puroque habeant versa ostia caelo Est opus, ut reduci pateat via tuta, neque ulli Occurrens resona solus dominetur in aura. Jamque age quo pacto feriat vox missa necesse est Corpus, uti rursum redeat tibi calle remenso, Expediam; et claro, quantum licet, omnia versu Dicere conabor. neque enim florentibus hortis, Pallentes violas et flavicomos hyacintos, Thessala vel Tempe, biferique rosaria Pesti Nunc canimus; nec, purpureum quum cornibus aureis Annum aperit taurus, jamque horrida bruma recessit, Sedibus ut Florae e tepidis levis aura Favoni Evolet, ac teneras inter strepitantibus alis Luxuriet frondes, jam nec fera flamina Cauri, Saeva nec hiberni metuentes frigora caeli. Talia non magnus labor est ornare; fluuntque Pierio de fonte sui ceu sponte colores Queis niteant, vocesque suae. sed non tamen idem Omnibus est cultus rebus; nec Phoebus eodem Ornatu semper gaudet procedere: fronte Ille solet nivea neglectos ferre capillos, Dum graditur solus juga per florentia Cynthi; Nec minus est ideo pulcher. non culta placere Multa solent; in rebus inest sua saepe voluptas. Quare, inculta licet tibi sint, mea pectore dicta. Conde memor. Si forte jacis tute ipse sonorem, Redditaque expestas missae solatia vocis; Ne vel nulla tibi, tenuis vel concinat Echo, Sic opus est contra positum vox jacta feratur In corpus, major non hac non angulus illac Ut veniat rectusque minus. tum pulsa recurret Facta prius relegens vestigia; tum tibi sese Fida viam carpens quo missa est tramite redder. At si, aliquam in partem vergens, obliqua meabit Corpus ad oppositum; post flexum. devia curret, Crusque alias aliud longe protendet in oras, Atque tua digressa procul secedet ab aure. Illa etenim appulsus ratio ratioque repulsus, Quam docui aequalem ferme, sic tendere cogit, Et reducem vel calle alio vel mittit eodem: Calle alio, obliquam cum sese appellit; eodem, Corpora cum rectae similis ferit obvia normae. Aspice odoratos tubulis inclusa per hortos Telegoni seu forte jugis, seu Tiburis udi, Cum Pario e labro salit unda, atque emicat alte Prosiliens; quo recta magis sese efferet illa, In caput acta suum magis hoc, vicinior usque, Decidet. obliquo sed cum sese ardua cursu Tollit agens, patrio rediens a fonte recedit, Cruraque distendit late, subitaque tuentes Excipit incautos lapsarum aspergine aquarum. Non tu igitur vocem, quae longe a corpore levi Pellitur, obliquo veniens quod perculit ictu, Verum alii excipient diversa in parte morantes, Qua rediens fertur. sic et Thaumantias Iris, Quamquam illam quaeras oculis vigilantibus olim, Obtutus fugit usque tuos; cum parte videndam Interea ex alia haud longe spectantibus alma Praebet se multis, adverso et sole coruscat Versicolor chlamyde in picta. namque, angulus ut se Luminis immutat positu spatioque locorum Mutato, sic nulla vident, sive illius ora Diversi diversa, eademque haud omnibus ardet. Hinc erit , ut summis in collibus edita moles, Illa quidem levisque adversaque, non tamen ulla Verba tibi reddat, si valle humilique locatus In campo, studio voces jactabis inani. Tunc missa oblique veniet vox, atque remissa Oblique invento discedet ab objice, et, auras Te super alta secans, caeli ad convexa volabit; Seque magis tanto attollet, depressior ille Quanto campus erit, primum sonus unde profectus, Alta pete; incipiet geminos conjungere calles Linea vocalis; rectum os tibi garrula Nympha Obvertet, vocemque ipsas immittet in aures. Nec vero vocem dicas sonitumque futurum Exiguum, siquidem tantum resonabilis Echo Auditur recto ad corpus cum calle sonorum Linea vocalis refugit; quando unica recto Calle refert sese, atque eadem tenuissima, et ictum Quam minimum portans. Curvae non ambitus auris Est adeo angustus; non vox ita partibus expers, Ut non haec volitans plures, ceu stamina, sese Dividat in partes, tanto quae deinde ferantur Distantes inter se tractu, ut sensibus omnes, Cum veniunt, rectae et prorsus videantur eaedem: Ille autem plures ut non concludere cales Particulas gyro queat atque immittere claustris, Nonne etiam plures introrsum pupula solis Admittit radios diversa e parte reflexos, Quamquam aditus pateat brevior? non saepe videmus Et virides et purpureos errare colores, Cum vario gaudet mens unā percita visu? Praeterea dum pulsa redit vox, aëra in orbem Tunc etiam ad certos fuso sit murmure fines. Unde tibi et sociis, qui circum forte sedentes Herboso in tumulo recubant, vox sufficit una, Auditurque eadem parvo discrimine cunctis. Sed neque me terret, sublimi in colle moranti Aut alta in ripa, torrens ubi subter hiatu Effugit abrupto, quod saepe e vallibus imis Eque ipso resonat fundo reparabilis Echo, Quominus affirmem saxis impingere vocem Tum rectam, et contra obnixus defendere pergam. Namque sat est, subter resonantia corpora stare Non directa solo, sed sic inflexa superne Atque in te conversa, ut non nisi rectus utrinque Angulus existat, quem linea vocis ab alto Efficit adveniens infra, pariterque recedens Ipsa suum per iter. Quod si loca praedita forma Diversa fuerint in vallibus, omnia circum Muta, nec impulsae rupes clamore resultant, Quamquam saepe voces Nympham. latet illa, nitenti Ceu latet in speculo, inferius quod pariete pronum Pendet ab opposito, aut rectum; nec redditur inde Missa tui species vultus tibi. vitrea contra Sit tibi planities obversa, tuebere formam Ipse tuam; et forsan, qualis Narcissus in undis Cum sua conspexit geminum rutilantia sidus Lumina purpureasque genas, te stultus amabis, Hortorumque intra vernabis septa novus flos. Interea missae pateat via libera voci, Arboreique absint rami, virgultaque densa, Et segetum hirsutis horrescens campus aristis. Vocem etenim laedunt rami, virgultaque laedunt, Et laedunt segetes; meliusque recurrere multo Illa solet, medium cum nil tale impedit auras. Nec satis est ipsum, qui rectā in corpora tendit Depulsura sonum, tremulum nullo aëra frangi Objice, ni liber trepidet quoque proximus olli, Excurratque aër. qui si tardetur et herbis Haereat, arboribusve; simul retinebitur ille, Nec celeri spatium poterit transmittere cursu, Dum movet haerentem, secumque abducere tentat. Hinc, medius si forte lacus stagnantibus undis Immotisque aderit, vel serpens agmine leni Amnis, et objiectas lambens sine murmure ripas; Clarior haud usquam vox missa redibit ad aures, Longius aut sese tendet. juvat unda sonorem Diffusum, ripaeque juvant; et candida Nais Saepe, repercussae vocis mirata leporem, Muscoso exsiluit thalamo; summoque decorum, Caeruleis suspensa vadis, caput extulit amne. Contra autem quae fusa locis circum undique clausis Vox sonat, illa nequit distincta et clara reflecti, At similis potius bombis. eademque theatris Non aliam ob causam, circoque, inflexaque Xysti Claustra forosque inter confuso murmure serpit, Pluribus illa locis ni quod simul advenit; et se Pulsa ferens fremit hinc illinc laquearia circum Curvatosque sinus; variisque erroribus acta Saepe sibi occurrit, seseque occursibus angit. Quaerit aperta Echo, quaerit loca libera; ubi aër Et tremere aequali motu, longeque meando Illaesus valeat sonitum vocemque referre. Nec validas aeque gelidae per tempora brumae, Atque per aestatem liquidam loca reddere voces Icta putes. aestu calor omnia corpora laxat, Frigore durat hyems: dura acri, mollia inerti Ab se vocem abigunt plaga; pila qualis eburna Robore ab attacto resilit cita, segnis abiret Vellera si mollemque nivis tetigisset acervum. An non et premimus terrai cum sola gressu, Ceu quondam Antaeo magnum consistere contra Alciden auso, vires pede pressa ministrae Majores rapidis tellus, nosque aëra in altum Usque magis pellit; Scythicis cum saevus ab oris Infremit et glebas Boreas adstringit hiantes; Quam cum sive Auster, madidis sive humidus alis Eurus adest. tum cedit humus, segnisque figuram Amissam reparat seseque urgentia pellit. Fors etiam idcirco voces audire solemus Per noctem melius, quam cum Sol irrigat almus Hunc radiis orbem. numquam sua frigora noctem Deficiunt; contraque tepent magis omnia luce. Dicendum et quantum corpus distare sonorum Debeat a resono; quanto se tendere tractu Vox queat aërios per campos. dura repugnat Res cultu Aonio tractari; semita nusquam Sese aperit gressu mollis: sed pectora laudis Urit amor, stimulisque acuit non mollibus ima Tollere corpus humo, et vulgi procul avia gressu Ire loca, invideat coeptis ni durus Apollo, Ni mea difficiles veniant ad carmina Musae. Omnia vincit amor, laudisque arrecta cupido; Stat tentare viam. mea per vestigia tutus Ibis, et ignotas poteris cognoscere leges. Cum subito vocem post missam redditur una Syllaba, et emenso vixdum prolata recurrit Tramite; non plures resonanti a corpore distas Passus, bis denis quam si prope quattuor addas Progrediens. ergo minimum, tentamine sumpto, Censendum hoc spatium, per quod pars ulla reflecti Vocis clara queat; propius non adsonat Echo. Sic igitur minimi pronum est deprendere tractus Mensuram. Quod si quaeras distantia quae sit Maxima; diversae ratio tibi vocis habenda est: Nam minus aut majus spatium deprenditur ipso Majori a sonitu vocis sonituque minori. Contemplator enim, quam longe linea vocis Tenderet haud reflexa, atque ictu attingeret aures Extremo jam jam moriens; hanc deinde secato In geminas mediam partes: ita secta sonorum Scilicet ac resonans inter distantia corpus Maxima erit: quotque illa dabit passusve pedesve In partes divisa aequas, totidem intervallum Quod jacet in medio; nec prodit longius Echo. Jam vero minimumque inter spatiumque supremum Sunt medii tractus; quos intra pluribus auri Particulis claret, quosque ut permensa meando est, Nondum etiam defessa, potest vox longius ire. Hoc rebus fieri in multis ostendere possem, Exemplisque fidem multis corradere; at una Sat ratio, ne mentis inops dubiusque ferare. Scilicet integrae vocalis linea secta Per medium bis sumpta aequatur; ibique reflectens Si fuerit corpus, protensae ubi fingimus esse Dimidium vocis, pars illa reflexa redibit, Unde profecta prius: tibi cum nec longior illa Nec brevior sit parte, venit quae tramite recto Nondum inflexa, ullo nondum procul objice pulsa. At, sonus unde redit, si corpus longius abstet, Quam sit dimidium spatii vocalis; in auris Illa repercussi sonitus pars occidet ante Quam redeat; brevior quando illo est tramite, quo tu Ipse ciens vocem resonanti a corpore distas. Illud in his moneo: fuerit distantia corpus Maxima ubi resonans teque inter, redditus aures Nempe sonus tenui feriet, qualisque supremo Vitaï sub sine cadit jam debilis, ictu. Nam, vires quamquam ille suas nihil objicis ipso In flictu contra veniens infringeret, auram Per liquidam quo se fert longius, hoc magis usque Debilitat sese, viresque amittit eundo. Omnia paullatim quo se magis ampla profundunt, Languescunt pariter. sic quanto fumus in auras Altius attollit se caeli ad caerula templa, Ille magis tanto similis rarescit inani. Sic etiam, (tenuantur enim) quos montibus altis Nocte sub obscura nos longe ardere videmus, Apparent ignes, nocturna in lumina quales Ponimus. ast illic sinuosa incendia magnus Fors glomerat ventus, multosque intacta per annos Tecta avium flammis pastor dedit; et simul altae Procumbunt piceae fagique et maxima quercus, Vulcano superante: micat latus omne corusco Lumine, sidereas it fumi nimbus in oras. Quid, quae mane novo propter seu flumina sese, Sive lacus tollunt nebulae volucresque vapores? Quid florum? quid thuris odor? nonne omnia sensim Rarescunt longe tenues diffusa per auras? Cur tamen acceptae plures, cum longius abstat, Particulas repetit vocis, quam cominus Echo Cum sonat, et spatio a nobis breviore recessit? An metuit cerni, propiusque inventa teneri? Ipsa quidem semper vocis, seu longius absit Seu propius, partes omnes repetitque refertque. Sed, quoniam, dum fida refert, quae cedit ab ore Gliscit adhuc mediisque fremens vox auribus errat, Si resonans absit non multum corpus, ab illa, Heu minor exilisque magis facta inter eundum, Obruitur, nostroque nequit notescere sensu. Longius at resonans abeat si corpus, ab ore Cedentis fremitu prorsus jam vocis abacto, Quae rediit soli vacuam sibi vindicat aurem. Haud etenim nullo vel puncto tempore missa Vox abit adversum ad corpus, neque tenditur auras Per tremulas; spatium sed majus tempore debet Majori, pariterque minus peragrare minori. Sepositam quanto ad metam proin longius ire Cogetur vox missa, itidem tanto illa redibit Serior, et, postquam vocis deferbuit omnis Emissae fremitus, finito tempore, sola Auditum jam non cassis tentabit in aurem Ingrediens plagis. nam tantum possumus illo Tempore nos vocis plagam sentire reflexae, Quod superat missae postremo a limite adusque Reflexae finem: frustra prius occinit Echo, Frustra errat patulas non exaudita per aures. Non aliter quondam voces et verba cadebant Irrita nequicquam, quae claram virgo nigranti Nocte facem quatiens turri mittebat ab alta Dilectum ad juvenem, dum brachia ferus in undis Jactat , ubi angusto Europen Athamantidos Helles Alluit unda freto, atque Asiae disjungit ab oris. Quid faceret? circa fluctus et saeva fremebant Murmura ventorum; nigroque cadentia caelo Fulmina terribili complebant cuncta fragore. Jam facile est scitu, vocis cur saepe loquenti Extremas tantum reddant loca garrula partes. Hoc sit enim, cum plura simul majoraque Nymphae Verba damus referenda, loci distantia certa Quam ferat et spatium, per quod vox tendit ad illam. Namque prius fuerunt quae partes vocis ab ore Aërios missae in campos, prius obvia tangunt Corpora, et emenso referunt se calle priores, Non tamen audiri possunt, distantia justo Quod minor est, citiusque illae rediere sonorum Ad corpus, fremitus quam circa evanuit. ergo Sollicitant autem frustra: postremaque tantum Cauda velut vocis clarum sonat; illa, profusae Post vocis fremitus inimicaque murmura, sospes. Saepe etiam voces iterat, geminataque reddit Verba eadem ludens Echo, nec garrula cessat Jurgari, multoque auditis plura reponit. Talis Olympiaca quondam fuit arce, ubi septem Porticus adverso referebat pariete voces, Unam cum jaceres: talis, qua se Appia pandit Semita Romuleae non longe a moenibus urbis, Talis et Hermiones circo memoratur, et oris Praeterea in multis terrarum audirier Echo. Atque ego dum patriis venando in collibus erro Sole sub aestivo, Zephyrique volatilis auram, Auram, infelici quae Procri credita Nympha Suspenditque animum curis, vulnusque paravit Saepius inclamo; Zephyri pro mobilis aura, Laetus ab opposita longaque crepidine saxi Reddier audivi octonas ex ordine voces, Clamavi quoties. auram latus omne sonabat; Aura, Aura, octonis clamarunt vocibus, Aura , Non Dryades Faunique, at contra obstantia saxa. Octo aderant illic, ceu montis fragmina, rupes; Unaque post aliam sic, ut foret obvia nostris Quaeque oculis, ripa stabat torrentis in alta; Qui subter, lymphis nondum pluvialibus auctus, Ibat lene sonans, caecisque errabat in antris. Ergo sonus poterat simili diffusus in omnes Incidere adveniens plaga, varioque reflecti Tempore, pro varia spatii ratione, sonorum Integer ad corpus. rupes vicinior illum, Scilicet excipiens citius, prior omnibus ictu Pellebat retro opposito; dehinc, ordine certo, Altera: tum, parili verbo, quae tertia stabat, Atque aliae porro, nullo prohibente, sonabant. Nam veluti longo speculorum vitra cubili Lucida si certo disponas ordine, vultum Ipse tuum toties geminatum cernis in illis Lumine ab affuso, quot sunt crystallina septa; Sic etiam, quoties vox apta ad corpora venit, Cum redeat luci similis; geminatur ab ipsis, Multiplici et sese miratur prole parentem. Sed fugit interea tempus, comprendere versu Singula dum cupio captus novitatis amore, Omnia nec possum spatiis exclusus iniquis. Quae tamen e dictis facile deducere perges Tutemet, ac similes meditando extundere leges. Si vacat, et studiis juvat invigilare severis, Incipe: confestim ratio tibi certa patebit, Cur primas tantum, aut medias, resonantia numquam Saxa tibi partes consuerint reddere vocis; Sed sive extremas solum, sive integra verba. Cur sit item, subito si quando audire repulsas Contigerit missam post vocem scilicet omnes Illius partes, integrum tempus, in auris Quo sonitus fertur, duplum vocisve reflexae, Directae aut vocis; duplo cur majus, ad aures Si veniant illae post tempore tardius ullo. Jamque vides, cur et nequeat sua verba reflexa Abscedens audire alter, contra audiat illa Ad resonans alter corpus magis usque propinquans; Si duo consistant comites, ubi linea vocis Directa aequatur reduci; tum passibus aequis Se fugiant versi recto in contraria calle. Ille prior, resono qui longe a corpore cessit, Praeteriit fines, ad quos sua verba reflecti Possint. nam quanto se longius auferet illinc, Tanto eadem pariter spatia ad breviora redibunt. Hic vero contra sonitus fugientis amica Fila sequens, illos nequit usquam excedere fines; Tramite diverso paribus quando ibat uterque Passibus accelerans aeque; proin tangitur usque A sociae extremo ceu limite vocis, ad ipsam Donec perveniat sedem, qua se occulit Echo. Cernis, carceribus cum se effudere quadrigae, Et plausu studiisque fremit latus omne faventum? Praecipites Zephyrumque licet Boreanque volucrem Antevolent, pariter raptus quando ipse citatis Fertur equis auriga, pari distabit ab illis, Dum fugiunt, spatio semper, rapidosque secutus Alipedes semper tremulas retinebit habenas. Atque etiam geminae religatae ad litora puppes Uno eodemque simul transmisso fune sonantem Per trochleam, quamvis dent vela patentia ventis, Una petens altum, vicinumque altera litus; Illae ita discedent, quantum fugit altera in altum, Altera uti tantum se terrae appellat, adhaerens Usque tamen, quo vincta prius fuit, ipsa rudenti. Quid tibi nunc alios referam, quos ipse, colendo Haec studia, invenies lusus? seges ampla labori His patet in rebus; nos prima hic semina tantum Jecimus, et primos fontes, unde omnia lapsa Sponte fluunt, non et rivos ostendimus omnes. Quos qui scire velit, caelo velit ille sereno Quam multa albescant fulgentia sidera noctu, Lactea ubi divos via sustinet; aut, ubi terris Floriferum, pulso Borea, ver attulit annus; Nosse quot omniparens fundet nova germina tellus. Tanta est ubertas, tanta hic tibi copia rerum. Haec igitur te cura vocat: non parva voluptas Scire tot auditae passim miracula Nymphae; Quae prius, ignorans leges, queis illa gerantur, Mirabare quidem, sed condita nocte dolebas Omnia, ceu vulgi pastorumque inscia turba. Nec me animi fallit, multos haec falsa putare, Quae docui, ac tantum anfractus et confraga saxa Speluncasque cavas resonantes dicere; vocemque, In labyrinthaeos ingressa ubi rupis hiatus Per loca multimode varians sinuosa meando Fertur, et hac illac crebris ambagibus errat; Qua data porta, iterum dias in luminis oras Effugere egressam, conceptaque verba referre. Ne capiare cave. nulla experientia vincit. Et nulla hoc ratio: manavit hic error inertem In turbam, species quam rerum fallit inanis. Nam, quia saepe audit confuso murmure montes Misceri aërios circum rupesque cavatas, Cum ruit aetheria contortum fulmen ab arce, Horrendumque tonat; resonam quoque credidit Echo In scabris habitare locis, latebrosaque tantum Saxa tenere inter sylvas et lustra ferarum. Quid dicam, ut rerum naturae nescia quondam Pectora, cum nondum terrarum viscera quisquam Aëris aut motus varios scrutatus, ab antris Et Satyros et capripedes sylvestria Faunos Numina, credebant auditas reddere voces Per ludum, rupes quoties impulsa sonabat? Scilicet et vates finxere hoc nomine Nympham; Cui Juno hanc olim dederat Saturnia poenam, Ut numquam posset non respondere loquenti, Nec prior ipsa loqui. quae mox per prata vagantem Dum sequitur Narcissum ardens, dumque ille sequentem Deserit effugiens, tristem flens aegra repulsam In tenues abiit sonitus; nec corpore Nymphae De pulchro superest quidquam, nisi vocis imago. Unde aliquis, dum per nemora et resonas convalles Pan graditur formamque notans, positusque locorum Observans, missum quae reddere cumque sonorem Audierat; captum Nymphae vocalis amore Credidit, et Cypriis contactum Pana sagittis. Pan etenim primus non cera jungere tantum Instituit calamos, gracilesque inflare cicutas Arcadiae in lucis; caecas sed quaerere causas Ille etiam rerum coepit, primusque reflexae Pandere naturam vocis tentavit, et ortus Ignotos reserare; tamen fortuna labori Abnuit, haec servans annis melioribus. aetas Aurea jam venit, claraque in luce videre, Quae densis latuere diu submersa tenebris, Cuncta licet. Phoebi nam quis Lunaeque labores Aspiciens quatit aera manu metuitve nefandum Exitium? vel, si magno concussa tremore Parte aliqua moto subsultet cardine tellus, Dum furit atque viam quaerit sibi flamma sub auras; Enceladumve, aliosve itidem, fera corpora, fratres Suppositos mutare latus putat? aut pavet, atram Si quando reduces per noctem arsere cometae Terrificos rubro tendentes vertice crines, Aut virgae aut multo rutilantes igne columnae? Talia Memnonii nunc solum odere tyranni, Atque alia positi cultores forte sub arcto. Jam quid obest, quod tam longe palantia terram Astra humilem fugere? patet, qua lege ferantur Saturnusque senex et Jupiter, ambo decori, Ambo stipati famulis; quo tramite currat Sidus jam domiti Martis, non fortibus armis Tydidae, ingenii sed vi: Venus aurea sese Qua ferat, et soli propior Cyllenius ignis. Hic varios aestus pelagi notat; utque rotundam Ad geminos compressa polos Terra alma figuram Non servet. ventosque alius caelique fragorem Edocet, et rapidis quae sine primordia flammis. Jamque aliquis lucis naturam inquirit, et axe A summo terras quam se cita fundat ad imas; Ac radios diversa trahens in fila retexit. Tum, pluvias Phoebo guttas feriente, recurvus Iridis ut subito rutilet Thaumantidos arcus, Explicat, et septem referat sub nube colores. An memorem fluviorum ortus? an causa vapores Quae pariat, pluviamque, nivesque, et grandinis imbrem, Fulguraque, et quidquid mirandi machina prodit, Cui Phaëthontiadum lacrymae praeclara dedere Nominaque, et nulla non famam aetate perennem. Scilicet et notum, Haec sane digna quae inter praecipua hujus aetatis inventa numerentur poëta delibavit ex Theoria Philosophiae naturalis redacta ad unicam legem virium in natura existentium, P. Rogerii Boscovich Societatis Jesu. Quam doctissimus auctor ante aliquot annos Vindobonae semel atque iterum editam, summaque hominum litteratorum approbatione ac plausu exceptam, superiore anno Venetiis tertio edidit typis Remordinianis. quibus omnia corpora constent Principiis, sint illa licet parva atque minuta, Partibus et nullis, et nulla praedita forma. Utque eadem non se tangunt, tamen undique inani Cincta quidem certis inter se viribus haerent; Interdumque trahunt sese, interdumque repellunt, Pro vario positu. notum, quo foedere crescat Mobilitas, quo deficiat; naturaque saltum Cur adeo metuat, paullatimque omnia fiant. Salve aetas, salve concessa o munere divum, Magna viris, magna et rebus, rerumque repertis Omnigenum causis: te centum carmine sacro Concelebrant vates; teque et tua munera semper Ipse etiam, Ascreos ausus tentare liquores, Alma canam, referetque tuas non invida laudes Una Echo. Sed jam tempus me condere portu, Dum libeat pelago rursum dare vela patenti. FINIS LIBRI PRIMI

ECHO. Liber secundus. Hactenus et causas Nymphae vocalis et ortus Diximus ignotos; miros evolvere tempus Nunc usus, o Marce, hominumque reperta docere Haud miranda minus: ducit vatem ipsa vocatque Aonas in montes, jugis quos alluit humor Pegaseo de fonte, juvat parere vocanti, Ducentemque sequi. fors et mea sentiet illa Juraque et inventas leges, nec reddere voces, Quo libitum mihi cumque loco, captiva negabit, Ergo ades o facilis; tibi quando hic serviet omnis, Nympha, labor; moresque tuos tuque omnia mecum Munera dic, tandem latebris educta; neque ultra Crudelesve deos aut aerea fata querare, Quod sacro nondum celebrata es carmine vatum, Nondum Pieria Musarum in sede recepta. Hinc aliquis tibi surget honos; nec discolor Iris, Visave hyperborea toties Aurora sub arcto, Ipsa etiam Phoebi soboles, tibi, pulchra , negabunt Se comites: illis quamvis indulsit Apollo Immortale decus, magnumque in carmine nomen. Affusos diae radios ut vitrea lucis Corpora non parili depellunt omnia pacto. Levia sint quamvis, nec non distantia eodem Sint spatio, sint dura aeque, sed praedita forma Diversa; sic pro varia sonus ipse figura Objicis impulsi, nunc est minus aptus ad Echo Formandam, nunc ille magis. quae pandere cuncta. Paullatim incipiam, ne veri nescius erres. Optima forma, cavum quae sese flectit in orbem Undique sic curva, ut medio depressior usque Effugiat puncto: qualem supera alta tuentes Aspicimus caeli nos supra incumbere molem. Namque cavas ut vox illapsa est orbis in oras, Non fluit hac illac in multas didita partes, Omnis at inflexo properat se cogere fundo; Non penitus, sed enim facies ubi concava jussit Objicis. ergo in se collecta, valentior illuc Redditur undoso sua per vestigia calle, Unde prius patulo missa est clamantis ab ore. Nonne vides, solis quanto ille potentior ignis; Collectus qui lente cava transmittitur auras In tenues, alio est, qui plano e corpore vitri Evolat? hic poterit siccas nec adurere frondes Arboris, aut volucrum plumas imbellis: at ille, Si lens magna satis fuerit, per vasta meabit. Roboraque et duro proceras stipite quercus, Involvetque nemus, flammasque ad sidera tollet. Omnia jam fumant late loca; pastor ab alta Miratur specula. quis tanta incendia sylvis Immisit? raptantne iterum Phaëtonta quadrigae, Atque iterum tellus Phoebeo ardescit ab axe? Sic etiam classem, si vera est fama, Latinam Ille Syracosia stantem combussit in acta Arte senex mira. magnam vim scilicet amplo Solis ubi in speculo excepit, cui concava forma; Collectos subito radios, ardentia tela, Vertit in Aeneadum puppes: qui stuppea primum Vincula, et admisso velorum linea texta Corripuere igni. dein et tabulata per alta Perque foros, per transtra, per aërias antennas Diffusi raptim victricibus omnia flammis Depascunt: furit immissis Vulcanus habenis; Ut quondam Haectoreis Roetheo in litore taedis Excitus Argolicas per naves; aurea clamor Astra ferit, gemitusque; supra mors imminet atra Deprensis; via nulla fugae. Nereides imo Attonitae, mutaeque metu se gurgite condunt. Quo tamen et fuerit rectā magis ille cavatam Corporis ad resoni faciem conversus, amicam Qui jacit ad Nympham sonitus; redeuntia verba Audiet hoc melius. quantum processerit extra Ad latera obversus; quamvis sonus aere fertur In liquido tremulos veluti sinuatus in arcus: Tantum etiam distincta minus vox missa redibit, Atque adeo levior. tum plures nempe sonoris Particulae intereunt dispersae hinc inde per auras; Quod non quaeque cavum, resonum quod fingimus, aequo Limite pulsarit curvatas corpus ad oras. Nec sum animi dubius, quid jam foret? illud in ovi Si faciem tendat sese, diversave pandat Crura magisque magisque, ut nullum denique ducta Per spatium coëant. nam qua focus alter in ista Corporis abscessit forma, sonus ipse sequetur Sponte sua; rursumque fugae dare terga coactus Hinc varius vario pro tractu et mole redibit Corporis illius varia. tamen usque cavato Se melius referet, quam pulsus ab objice plano. Nec mihi displiceat reddendae vocis in usum Forma loci, e gemini concursu sicubi muri Angulus existat rectus, sonitumque receptet Crura inter cohibens, ne qua pars avolet ulla. Tum quoque enim tremulis agitatus moribus aër Haud procul excurret spatium diffusus in amplum, Sed, latus ut pepulit quamvis obliquus utrumque Parietis, ulterior quoniam via nulla patescit, Qua laeva dextrave abeat, resonantia retro Fila aget, ac medio, qui recta impegit, amice Additus, impellet majori vulnere sensum. Jungitur hic ergo sonitus, fususque per amplos Nempe minus gyros, trepidat magis, et ferit aures. Aridus ut quando morientibus aestuat herbis Campus, et effosso deducit tramite rores Agricola; hac illac udo pede labitur amnis, Plenior, in latos fuerit quo didita rivos Lympha minus: tum si celeram obstantia saxa Invenit, aut callem supremo in vertice flexum Ad caput; ille redit, patrioque infunditur alveo. Neve roges, cur non, ita vox inclusa, frementem Desinat in bombum? cur non sese orbibus orbes Impediant aliis alii, dum scilicet aurae Multiplici flexu redeunt hinc inde repulsae? Aspice, eum puros late stagnantis aquaï In latices tenuis de caelo labitur imber; Aut vitrei gaudent tranquillo in gurgite ponti Nare per aestatem delphines. naribus illi Emisso e patulis quoties se spargere certant Rore salis; cadit unda frequens et mille cadendo Efficit in gyrum circlos; non secius omnes Qui tamen huc illuc fundunt se ad litoris oram. Quisque suum molitur iter distinctus, et alta, Nexibus implexus miris, super innatat unda. Sic igitur vocis, dum se fert illa per auras Progrediens, aliis alii licet orbibus orbes Occursent; tamen interdum servatque tenorem Quisque suum, appulsu alterius nec frangitur ullo, At subit, et, socia cum se compage revinxit, Alter in alterius gyro, velut annulus, haeret. Quid tibi jam dicam reliquas ex ordine formas, Singula disquirens? satis est si pectore dictum Hoc teneas memori, multos unum utile ad usus. Nempe soni quaecumque potest conjungere forma Diffusos veluti radios, simul illa ciendis Aptior ante alias jucundae est lusibus Echus, Cetera si pariter constent. quare omnia, ventre, Corpora, quae presso in sese fugere cavata Introrsum, planis; quamquam nec corpora plana Laude carent; quibunt majores reddere voces, Distinctasque magis: resoni nam stamina in illis Aëris, ad certam contendunt undique sedem; Atque ita conjunctim referunt sese agmine facto. Nunc ratio tibi certa patet, reparabilis Echo Cur loca tam fugiat, vocem quae vertice acuto Excipiunt, curvoque tument quae turgida dorso Exterius. qualem prae se fert alta figuram Pyramis, aut rapido dejectae fulminis ictu, Dum Jovis ira furit, procera mole cupressi: Qualem etiam astrorumve globi, convexave caeli Templa super; magnis ubi Mulciber aurea tecta Diis posuit, nostris obtutibus invia regna. Scilicet haec sonitum dispergunt corpora, pulsus Nec relegit callem, quo primum venit, eundem. Et quoniam tantum, qui recto perculit ictu Corporis adversam partem, redit; ictaque recto Pertenuis pars esse potest; sonus ipse necesse est, Redditus, at nulli auditus, vanescat in auras. Irrita nam fertur multo pars maxima, flexu Obliquo absiliens; diversaque brachia pandit, Avia et a recto declinat tramite longe, Nec redit, unde abiit. ceu, montis vertice ab alto Cum praeceps cadit unda globum super acta, sub ipsa Qui jaceat, saxo ex abrupto, aut robore factus; Continuo oblique saliens diffunditur humor Ad latera: humescunt cautes aspergine circum, Roscidaque hinc illinc ludunt per gramina guttae. Jamque age, et incepti subeant ne taedia cursus. Hos etiam lustrare sinus juvat; aura secundo Flamine dum Zephyri volucrem per caerula puppim Pellit agens. en ipsa simul comitatur euntes Garrula silvestres Nympha aversata latebras. Sed mihi cur resonat nunc parcior illa? procacem An Zephyrum metuit; qui nunc crispata pererrans Aequora purpureis ludit circumundique pennis? Laeditur heu liquidas ventis turbantibus auras, Aeoliosque pavet fratres; non te, Actias, unum, Quem Nympha infestum sensit; sed quotquot in omni Nascuntur caelo. nam, si de partibus iisdem Aëra ventus agat, queis se vox missa reflectit; Sera quidem, tenuique locum jam debilis ictu Incidit in resonum: sin vero spirat ab axe Adverso, et contra rapit obvia nubila; moti Aëris obstantes per fluctus libera reddi Illa nequit, nisuque cadens vanescit in ipso. Ast, obliqua furit cum vis, transversaque venti; Flectit agitque alias in partes impete vocem Praecipiti, cogitque suo divertere calle: Ergo abit, oppositoque procul de corpore cedit. Praeterea, hic, late quo circumfundimur, aër Cum fluit ac vento correptus fertur oborto; Vix tremere ac socias possunt percellere fibrae Aëriae fibras, et agi vi scilicet illa, Quae sonitum gignat. major vis ingruit ollis, Major causa rapit. quin, si et conceptus ab ictu Sit tremor alternans, caeli dum fluctuat aura Misceturquae aestu, ceu cum vaga caerula Nerei Oceano in magno, Cauris agitantibus aequor, Fervescunt; cessat facile tremor, undaque vocis Frangitur undosi tanta vertigine tractus. Non igitur quisquam tam prudens audeat auctos Hoc suadere tibi; venti nil turbida obesse Misso flabra sono, jussam dum fusus in auris Itve reditve viam liquidis. nam suaserit idem Per medium latitare diem, noctemque per atram Auricomam nobis faciem splendescere solis; Inque suum conversa caput declivia labi Flumina, et hiberno flavescere tempore messem. Nonne vides, laetae cum puppi nauta coronas Imposuit pelago rediens, patriosque penates Vocibus et festo tonitru de more salutat; Aut ubi tute jacis clamorem, flamina caelo Ventorum si forte fremunt, quam fessus, et aeger, Confususque venit sonitus, quo mittitur? illum Abripit, et raptus parili fert impete secum Nempe aër, cogitque suas amittere vires. Non aliam ob causam Nympham hanc habitare putarim Saltibus in placidis, et tutas quaerere valles. Optat enim rapidis loca ventis invia; et, alma Undique cum ridet caelo diffusa sereno Tempestas, silet omnis ager, stat frondibus arbos Immota, et tacito Dryades se in flumine cernunt; Laetior, ac praeter solitum jucundior illa Lascivitque iterans voces, luditque loquentem. An tamen et possit sede in quacumque locari. Cum semel educta est latebris, nostroque reperta Versari arbitrio? quo rerum id foedere fiat, Propositi quando ista fuit pars ultima nostri, Accipe, et haec pariter memori fac mente recondas. Hic labor; hic optem faciles in carmina Musas, Largius et sacro vatum perfundier amne. In tenui cura; at tenuis non gloria, si me Numina respiciant. neque enim fas grandia cuique Tentare, ac tantos laudis contingere honores; Quantos jam retulit, Naturae viscera in ima Primus inaccesso Musis irrumpere calle Ausus, et intacta crines redimire corona, Stayades,

Benedictus Stayus Praesul amplissimus, ac vir omni laude cumulatus; de quo is, quem simul collaudat poëta, Rogerius Boschovicius, in poëmate doctissimo, atque elegantissimo de Solis, ac Lunae defectibus, vere, atque ad rem nostram accommodate: Communis patriae decus, atque aeterna Ragusae Gloria Stayades, pronas cui Pegasus alas Submisit plaudens, quem Pindo eduxit, et alto Abreptum curru per sidera vexit Apollo. Quo mihi curru ipse quoque Boscovichius in sublime abreptus, atque e nostro, qui humi repimus, conspectu ereptus esse videtur; ac visus est jam tum, cum in Elegia quadam, Vindobonae me ignaro typis edita, haec scriberem ... ille Deam (Uraniam) caeli super alta volantem Usque sequens celeri flammeus ingenio, Astrorum positus, ortusque obitusque notavit, Dein cecinit cultis omnia carminibus; Quae Rhodani, ac Tamesis probat accola, maxima rerum Quae probat et cupido lumine Roma legit.

quantosque sinu nutritus in ipso Uranies, idem Musarum idemque Mathesis Rogerius columen: cujus jam fama vagatur Inclyta per gentes late, quas Tybris, et Ister, Sequanaque, et Rhodanus, Tamesisque potentibus undis Alluit; ac sese quo tantum Epidaurus alumno Jactat, Neutono quantum ipsa Britannia, quantum Gallia Cartesio. cursu non assequar illos; Non, mihi si stabulis pasti in caelestibus acres Dentur equi; tantum spatii qui praepete saltu Transiliunt, specula quantus maris aequor in altum Prospectus per inane patet. quo sidera ad aurea Tenditis illustres animae? quo flectitis una Alipedes? quidquid caelum, circumflua tellus Quidquid habet, vobis notum. in sublime jugales Urgetis nimium rapidos. caligine densa Offundor, quoties in vos languentia mentis Lumina et obtutum figo. non tendere in altum Cuique datum, tantaeque animum spe pascere laudis, Sat mihi si patriae dicar non degener almae Ingeniis, longeque sequi vestigia vobis Pressa queam, fessus nec coepto absistere cursu. Nympha quidem paret captiva, nec abnuit artem: Quaque velis de sede, tibi jam concinet ultro. Nam satis est, recto voces percellere corpus Calle queant, spatio quod nec fugit inde minori. Passus bis deni quam sint, si quattuor illis Addideris; nec majori, pars altera quam sit De geminis, queis, secta aequo discrimine, constat Linea tota soni; paullo ceu diximus ante. Hoc intra spatium facies adversa rigentis Objicis existat; mora nulla, audire licebit Arguto voces reddentem gutture Nympham. Si tamen obliquo resonantem tramite eamdem Elicere, atque alii potius tua missa reflecti Dicta velis, discede procul semotus, et ille Discedat pariter; sed sic, ut semper uterque Ad mediam obliquo conversus lumine molem Aequo illam aspiciat flexu, sitque aequus utrimque Angulus, occursat duplex ubi linea visus. Tum jacias vocem: tremulas volat illa per auras Ocyus obliquum peragens iter, et simul ictu Incidit in resonum corpus, simul, incita plagis Oppositis, aliam resilit contraria in oram, Obliquatque viam. jam longe aversa refugit, Atque alium petiit: subito miratus at ille Obstupet, et patulis sonitum bibit auribus, et se Fors putat a Nymphis etiam malesanus amari. At si jam cupias, facilis circumsonet Echo In gyrum, missasque ferat circumundique voces; Haec tibi solerti fuerint prius arte parata. In primis gemini surgant obstacula muri Semoti, magnique satis, planaque figura, Frontibus et contra versis ita, tramite ut aequo Alter ab alterius facie se tendat ubique. Dein horum, quacumque velis tu parte, fenestras Sufficiat paries alter: quarum ipse locatus Ad mediam, socios jubeas circum ordine longo, Non aliter quam cum, manibus per mutua nexis, Rustica init choreas pubes, consistere in orbem. Alter erit paries resonae pro corpore Nymphae. His positis, recta non solum emissus abibit, Incidet at partes sonitus circumundique in omnes, Dextrorsumque, sinistrorsumque, infraque, supraque Quare etiam impulsis retro dare terga coactus Partibus e cunctis, versa vice, devius oras In varias vario pro casu protinus ibit; Rectusque, obliquusque means, altusque, humilisque Alterius, comitum quo tu cingente corona Verba jacis medius, feriet saxa obvia muri; Nec minus interea medio rectissima calle Linea quae resilit, referet tibi verba, per auras Illa suum tremulas relegens iter: ordine quaeque Deinde rato socios diversa in parte morantes, Hinc illinc, varia illorum pro sede, suique Flexu pro vario, subito petet, et sua cuique Adveniet pariter, veniensque subibit in aurem. Jamque omnes proprio solatur murmure, et una Ceu foret, indistincta sonat circum omnibus Echo Non eadem. qualis projecta a corpore imago Planitiem in speculi; quamquam non reddat eodem Se reducis flexu radii, tamen una, locentur Et dextra et laeva multi si rite, videtur Omnibus, et parili percellit lumina visu. At quid agas, missae ut vocis tibi garrula Nympha Aut unam, aut geminas, aut quot vis ipse, remittat Particulas? certum spatii metabere longi Teque illamque inter tractum; positoque notabis Limite, qui porro tractus sit maximus, et qui Sit minimus, possit quibus illa reflectere verba. Jam tibi si, minimi quanta est distantia tractus, Tantundem fanti procul est nempe objicis alta Adversi facies; nimium vicina timebit Reddere plus unam quam partem vocis: at absit Si duplo, geminas; et sensim major eundo Tres referet partes, si triplo longius absit. Sic toties, minimi quoties distantia tractus Additur, usque novo rediens vox augmine crescit, Et prius auditis adjungit partibus unam. Hinc fieri poterit, qua nulla est gratior, Echo, Quae quoties libeat vocem tibi reddat eamdem Ingeminans iterum atque iterum, distinctaque mittat Ordine quamque suo. Jamque has cognoscere leges Ne pigeat; dictisque aures advertere; quamvis Museos renuant quae sunt dicenda lepores. Vera magis, fatu quam dulcia dicta probare Nempe soles; frugisque vocas expertia, narrant Suavidici tantum quae vulgo somnia vates. Jam satis Antiphates, Circeque, et blanda Calypso Attonitas tenuere aures. quis Persea semper Sanguineo cernat telo defendere pactam Andromedam, aut viso Lapithas durescere vultu Gorgonis anguiferae? semper velocis Achillei Facta legat; sive ille vocat Briseida, et amens Fortia ad aequoream protendit brachia matrem; Sive furens animi crudeli caede peremptum Patroclon gemit, heu frustra; curruque superbus Raptat ab Iliacis ad naves Hectora muris? Quis jam nescit Hylam? cui non Ganymedis honores, Cursusque Hippodames notus, domitorque ferarum Alcides? alio satius convertere curas; Haec habuere diu vacuas insomnia mentes. Principio locus ac sedes capienda loquenti: Planitie in campi lata dein corpora plura, Reddere quae possint voces, minitantia caelo, Adversa jubeo regione attollere in auras. Haec autem haud spatio distent se quolibet inter: At certoque pedum numero distinctaque certis Mensuris. aliter labor irritus excidet omnis; Vanaque fors etiam dices praecepta fuisse. Ergo animum contende vigil, vacuasque per aures Omnia fac pectus condas mea dicta sub altum. Quippe aliud jubeo adversum consurgere corpus Post aliud. primi stet moles scilicet illic Tractus ubi est minimi finis, vox unde revertens Incipit audiri; spatio ferme altera duplo Alterius, quod pone subit, triploque sequentis Abscedat: sensimque, minus tamen addita distet Dum nova postremo facies a corpore, vocem Crescere quem cupies ad finem cumque, locare Corpora, qua dixi, pergas obstantia, lege, Structa gradus veluti per quosdam, celsius ut se Attollat medium primo, medioque supremum. Jamque vides, duci porro ic procedere posse Tam longe hanc seriem, gemini quam cardinis axis A Borea tepidum longe se tendit ad Austrum. Unde redux tractu immenso producta cieret Vox aurem: tantae si vim diffundere vocis Ipse queas, quanta est, cum caeli torvus ab arce Juppiter horrendum justa tremit incitus ira. Ille fremit, superi timuere; vagantia late Sidera, stellarumque ignes, et maximus aether Audiit, ac fremitum terras demisit in imas. Qui subito Aethiopumque domos, Nabathaeaque regna, Litoraque Hesperiae, et Septem subjecta trioni Frigora pervadit; penitusque in viscera lapsus, Amnis ubi Lethaeus et intempesta jacet Styx, Territat Eumenidas, simulacraque vana per umbras. Nec tamen hoc pacto constructa obstacula partes Diversas referunt vel plures vocis; eamdem Omnia sic unamque dabunt. timet addere quidquam Quod sequitur primi sedem, primumque veretur, Illud stet propius quamvis, hoc longius absit. Primi igitur geminas repetat contraria moles Particulas; geminas etiam tibi cetera partes, Non simul, at spatiis aequato tempore, reddent. Interea, binas si vis tibi singula partes Jam resonent; numero quaecumque obstacula gaudent Impare, deme loco; distabit duplice tractu Quod primum fiet: sin ternas, deme secundum Cum primo, quartum cum quinto; at, tertia sedes Sextaque queis cecidit, maneant; atque ordine eodem Unum fac semper, duo post exempta, supersit. Forsitan haec alio num possint more locari Corpora, non recto tendentia calle, requiras? Ausim vel gyro ingenti latera omnia circum, Et dextra laevaque eadem disponere. certum Dum spatium maneat, faciesque obversa loquenti, Illa quot adversis consurgent frontibus, unam Cum jacias, referent totidem resonantia voces, Omniaque assimili fieri ratione videbis. Sed mihi directo placeant magis ordine, et unam Quaecumque illa fuat tandem, vergentia in oram. Non quod vel major sic vox impulsa resultat, Vel distincta magis; sed quod venit auribus Echo Gratior ignaris, reflectier objice visa Non una ex uno. juvat error; et omnia suemus Praecipue tum mirari, cum condita rerum Causa latet; cum multa sibi mens nescia fingit. Nonne vides, vulgo soleant quam mira videri Et majora fide, cum solem immittere dicas, Corpora quot varii rutilant per cuncta, colores? Scilicet ille sua viridantes luce zmaragdos Imbuat, ille auri succendat lumina fulvi, Et nigras faciat violas, et pulchra comantes Narcissos Cylicumque crocos flavescere cogat? Ille etiam cyanum pingat, substrataque ponti Caerula, puniceasque rosas, ignemque pyropi Accendens viva donet splendescere flamma? Solis ac ostendas radium trans vitra meantem Si toties solvi diversi in fila coloris, Incidit in formam quoties his usibus aptam; Nec minus et retro nunc plurima percita in oras Oppositas flecti, vario nunc plurima contra Corporis alterius pro textu condita prorsus Illabi, suus unde nigror vaccinia tingit, Unde suus lactique albor niveisque ligustris; Tum vero manifesta fides; stupor omnis, et illa Monstra citis abiere procul ludibria ventis. Quid majora sequar? mirantur nescia corda Seu gelida Boreae de parte rubescere caelum, Seu videant alte flammas volitare caducas, Et longo aërios albescere limite campos Nocte sub aestiva. quorum quod causa latescit, Suspensique haerent ipsoque errore fruuntur. Ergo, Umblae Umbla, fons uberrimus in ora maris Adriatici non longe a Ragusio; qui, statim atque ortus est in ipso litore, influit in maris sinum, fluminis alveo persimilem. seu ripis, seu sub Sergio Sergius, mons proximus ac prope imminens Ragusio. alto, Aut ubicumque hortus cultis viret aemulus agris Alcinoi; nemora alta inter camposque lacusque Naïadumque jocos, non te decus addere tantis Hoc etiam rebus pigeat. resonabilis Echo, Objicibus recta positis, tibi Panos avenam Monticolae, et dulces Nympharum reddere cantus Saepius ingeminans discat, referentia voces Corpora si circum fuerint disposta, patebit Protinus ars omnis; varia de parte remissus Dum sonus auditur, sitque illius obvia causa. Namque quot accipies una pro voce reflexas, Tot numero circum constructa obstacula cernes, Singula quae sonitum excipiunt, pulsumque remittunt. Jam satis haec Nymphae, quam passim audire solemus, Quamque fero agrestem ingenio rupesque colentem, Per latebras Musis, perque invia lustra secuti, Cepimus. hic, ipso tandem sub fine laborum Vela trahens, aliam, quae non latet addita in antris Ut prior, at speculis levique in corpore vitri Cui data forma cava est, tentabo educere lucem In mediam, tradamque artes, queis possit habentis Ad nutum cogi jactatas reddere voces. Ergo ades: haud cedet labor irritus; atque voluptas Non minor hinc veniet: quamvis taciturnior illa, Ac, pudibunda velut, submissa voce profatur. Haec tenuis primum parvaeque ita vocis imago est, Audiri ut nequeat nisi verso calle revertens. Nec vero speculis fit in omnibus illa , neque una Pluribus auditur. speculorum levia vitra Et cava sint et magna; quibus quod adurere possunt Nomen ab urendo proprium fecere vocantes. Tres horum species: primae nam forma rotundum, Curva omni de parte aeque, sinuatur in orbem: Curva etiam alterius facies, oblonga sed ovi Effigiem referens. at vero tertia ab una Arctior est, alia semper sua brachia parte Pandit, uti numquam coëant possintve coire. Rite igitur primum locus est quaerendus in illis, Quem dixere focum, immissi quia luminis ignem Colligit, et punctum circumundique cogit in unum. Hunc ope succensae facile tu lampadis, ipsum Si speculum ad superas rectum converteris auras, Invenies. jamque huc jamque illuc lumina contra Tende manu, radiosque ultro citroque meantes Dirige in adversum corpus: vis ignea puncto Emicat in parvo collecta, et discutit umbras, Alba velut caelo fulget cum stella sereno. Huc tu aures adverte; silent dumque omnia circum, Accipe, furtivo socius quae verba labello Edidit, haud speculi omnino conversus ad axem, In latus at potius vergens. ita missa subibit Vox melius, nec se circum tua tempora franget Adveniens. et jam collectae vocis imago Haud aliis audita, tibi sed cognita tantum Redditur, et patulas rediens illabitur aures. Quaeras cur eadem nequeat percellere sensum Vox prius, adverso quam sit de corpore pulsa? Scilicet ut lucis radios ea corpora in unum, Sic etiam sonitum cogunt: utque ampla profusi In loca hebent segnes radii, contra ilicet ignem Collecti rapidum volvunt; sic auribus illos Nequidquam in tremulo vocales aëre motus Exciperes seorsum fusos, nisi pluribus unā Conjunctis, fremitu majori concita massae Aëriae pars illa tremat, quae clauditur illic. Fortior est virtus conjuncta, atque omnia crescunt Augmine. vix flavos cohibere in vertice crines, Tenuia, quae Seres submittunt, flamina possunt. Ast eadem, nectens unā si plurima jungas, Ingentesque trahant moles, teneantque carinas Carpathio in magno, aut fluctisono Aegeo. Non tamen et parili resonant haec terna sonore Corpora. nam primum quod ab omni parte rotundum est, Illo deterius paullo est, quod brachia longe Parte alia extendit, modo tantum distet ab ore, Unde sonus prodit, possint distantia ut aequo Inter se spatio vocalia fila videri. Quod superest, similemque refert utrique figuram, Et differt ab utroque tamen, non audeat illi Sese aliud quodvis praeferre hoc laudis honore. At, quoniam magno mortalibus optima quaeque Contingunt studio, quanto magis illud utrique Praestat, opus tanto est major solertia, frustra Ne labor in ventos abeat. non sufficit unum Invenisse focum: geminos habet ista figura; Atque alter quaerendus item tibi munere taedae Saepius admotae. lucis quippe unde videbis Diffusos melius radios, facto agmine, punctum Cogi aliud rite ad speculi; quaesitus in illa Parte locus situs est; vocemque expectat, ut ipsam Accipere, et quo vis acceptam mittere possit. Illum furtivus plaga sonus impetat, illum Qui loquitur teneat; nec longum tempus, et aura Parte alia missas voces tibi fida ministrat. Jam quid Athestinae referam miracula villae, Qua fugit et magno resonat cum murmure montis Ima petens Anio? quid, qua se Mantua tollit, Mantua laurigero contingens vertice caelum, Tecta ducum, fama totum celebrata per orbem? Vidi ego, regificos tot sumptus inter, in altis Aedibus in primis amplum penetrale, quod omni Parte tenent parili quatuor latera ardua mole; Tum super incumbit fornix. ergo intus amico Absens absenti poterit submittere verba Quin vocem excipiant circum, propius licet illo Assideant, alii comites. it protinus Echo Dicta ferens eadem furtim cui missa fuere, Ingrediturque aures secreta. ubi namque cohaeret, Atque alius paries alium secat, angulus unde Exoritur, posito si quisquam immurmuret ore; Continuo, ilignis ceu clausa canalibus unda, Non hac non illac se vox emissa reflectit Ad latera, aut audet lato se credere campo, Illa quidem tenuis; sed enim qua semita flexu Murorum perducta patet sub fornice, et alter Angulus opposita sese e regione viaï Ostendit, serpens tacite ciet aëra in illis Finibus inclusum, pariterque illabitur aures. Fors etiam dabitur non laevo numine quondam Longe alios nostrae mores cognoscere Nymphae, Majoresque sequi lusus. non protinus omnes Pandit opes Natura suas mortalibus. acri Illa diu studio quaesita haud parte videndam Objicit ex omni sese; sed parte latescit Maxima, et irritat cupidos spe semper amantes. Non tamen ex toto fallit, sterilemque locari Umquam operam, ventosque sinit ferre irrita vota. Quippe ferax rerum est. Ergo juvat omnia, tellus Quae tegit in gremio, disquirere, et omnia campos Sparsa per aetherios. О qui me tollat in altum Daedaleis volucrem pennis! qui me inferat astris! Arduus unde omnes possim dignoscere leges Motusque viresque, quibus sese avia circum Convolvunt Solem! quae tunc spectacula! quae tunc Aonidum in lucos rerum admiranda referrem, Nulli audita prius! cantu mihi cederet Orpheus, Orpheus infernas potuit qui carmine Diras Flectere, et Eurydicen superas educere in oras. Felix, qui potuit vocalis promere Nymphae Tot species formasque novas! felicior ille, Qui magnum ingenio fretus lustravit Olympum, Astrorumque ignes radio distinxit, et omnes Legibus inter se certis, numerisque revinxit. Jamque juvat medio Solem convisere caelo, Omnia dum circum palantia sidera ducit, Et trahit ad sese magis hoc minus illud, eorum Pro vario spatii tractu, quo singula distant: Jam trabeam spectare Jovis, jamque aurea tardi Cingula Saturni, pugnasque et praelia, missis Nondum etiam irarum causis. num collibus illic His similes colles, sylvis silvae, amnibus amnes, Aequoraque aequoribus? Jam quo mihi bellice Mavors Tu fugis, ardentes cur tingis sanguine vultus? An pudet, Idaliae Veneri quod visus

Putatus est videlicet adesse a viro docto; qui ejusdem sub Sole transeuntis contemplandi magnam, sed prorsus irritam spem fecit Astronomis.

adesse, Qui propius divae servet vestigia, custos; Cum tamen haud ullus tibi serviat armiger hastam Ingentem clypeumque ferens? hanc abjice curam. Forsitan adveniet saeclis melioribus aetas, Qua tu, qua Majae proles Cyllenius alti Per spatium caeli, vobis famulante minorum Multiplici astrorum turba, medii ibitis: istis Auspiciis nil non promittere possumus. At tu, Alma Venus, quam Vesta parens suspexit, et ipsi Fors sibi praelatam doluit, dum nuper in oris Aetheriis dulci comitata Cupidine Phoebum Impetis, et dios tingis ferrugine vultus Projiciens nigrantem umbram; salve Dea: salve, O longum cupidis mortalibus expectata! Non Paphos aut Amathus, non te jam celsa Cythera, Idaliaeque domus capiunt. qua maxima terra est, En tibi Pancheis adolescunt messibus arae Undique; et auditas responsant litora laudes, Qua se cumque undis aperit fluitantibus aequor. Te modo spectatum, dum Phoebi irrepis in orbem, Dumque iterum egrederis, per inhospita caerula missae Memnonis ad sedes, Solisque cadentis ad oras Illustres ivere animae; pars saeva Bootae Frigora, pars Lybiae petiit nigrantis arenas. Jamque aderunt; jam te foedantem vidimus umbra Ora Dei. Interea vos Oceano patre centum Nereides, cana pelagi genus aurea ducit Si Venus e spuma, substernite puppibus aequor Quae decora illius referunt: non Aeolus undas Tollere, non tenebris ausit se condere caelum. Omnia sint tranquilla; velut cum vere sereno Diva volat niveis invecta per aequora cycnis Purpurea in concha; volat illa, at candida subter Unda sonat, Zephyri circumfunduntur, et omnis Fluctibus in summis lascivit squamea turba. Interea argutum late per litora murmur Alcyones iterant, quae nec tua flamina Caure, Nec tua jam metuunt Aquilo; sed ponere nidos, Sed teneros laetae properant educere foetus. Ergo agite, heroes, facili date carbasa vento; Aequora Nereides stravere, excitaque ponti Numina iter pandunt. neque enim vos aurea Phryxi Vellera, nec poma Hesperidum, non Gangis et Indi Cynnamaque, et vivo rutilantes igne pyropos Advehitis; sed enim Veneris quae transitus almae Lampada per solis tulerit bona. scilicet arte, Jam certa melius dabitur metirier arte, Phoebus in aetherium quantum se tollat Olympum; Quantum olli circum famulantia sidera, quantum Ore ejectantes semper nebulasque vaporesque Ipsi etiam surgant altum per inane cometae. Tum positum signare astri cujusque, viamque, Adventumque simul, reditumque, atque omnia in alto Aethere quae fiunt, dabitur praedicere longe Certius, ac seros aetatum immittere in annos. Quid dicam, crasso quantum se corpore tendant Astra eadem? quid, se circum revolubile dorsum Quam late effundat? facies quamque extima molem Inclusam primo condat sub cortice? nempe Omnia constabunt caelum spectantibus altum: Nec jam animus cura incertus torquebitur: aris Ipsa neque Uranie aut votis celebrabitur ullis. Una comes, dux una viae scrutantibus axem Cypris erit: illam jam nunc in vota vocare Incipient; illi sollemnes ducere pompas, Non ubi se myrti tollit nemus, edita at almae Templa ubi Doctrinae caput intra nubila condunt, Palladis egregii juvenes; quorum inclyta nomen Gestaque victuris sacrabit Gloria fastis. Adsis o! Cytherea; in te mea desinit Echo; Quam modo sylvestrem Tyrrheno in litore, ubi Arnum Aequorae accipiunt laetanti gurgite Nymphae, Ausus ego ingenuas Musarum educere ad artes. FINIS LIBRI SECUNDI