CroALa & LatTy: documentum

XXXI/1 1532. Memoriale Antonii Verantii de statu rerum Hungaricarum a morte regis Ludovici II. usque ad finem anni 1529. Segr. Stato, Principi, 13, f. 55r–57v. Copia. De statu rerum Hungaricarum a morte regis Ludovici secundi usque ad presens tempus, ad finem anni 1529.

Uladislao defuncto Ludovicus filius successit ad huc impubes, qui ducta in uxorem Maria, Caroli caesaris et Ferdinandi tunc Austriae archiducis sorore annum agens vigesimum primum superioribus annis in bello contra Turcarum imperatorem Solimanum mortem obiit. Post cuius obitum magna principum Hungaricorum parte in illo funesto bello absumpta Stephano de Bathor palatino comite per Ferdinandum, ut rebus suis faveret, inducto et ad partes eius reginae potissimum Mariae Ferdinandi sororis opera cum paucis declinante, caeteri domini prelati et barones, universi comitatus nobilium (in quos regnum est divisum et qui soli cum dominis ius creandi regis habent) cum civitatibus liberis in Alba Regali ad diem ad id communi consensu institutum conveniunt et prius – corpore regis, quod paulo ante in campo Mohaciensi inventum fuerat, honorificentissime sepulto – felicibus auspiciis Joannem de Zapolya comitem Scepusiensem vaÿvodam Transilvanum unanimi omnium consensu regem creant et sequenti die coronant. Cuius coronatione audita illi quoque, qui in Ferdinandum inclinare visi fuerant, palatino tantum et duobus aliis exceptis ad eius obedientiam certatim concurrunt. Ferdinandus ex altera parte egerius ferens consensu totius Hungariae regnum esse alteri traditum41 cum illis paucis, qui factionem eius duce palatino sequebantur, bellum parat, quod tamen supervenientibus brevi nivibus et frigore, cuius pedites eius lanczkintÿ sunt impatientissimi, fuit dessolutum. Agit nihilominus Ferdinandus apud palatinum, ut diaeta quedam per reginam ad Comaren opidum tunc in manibus eius existens locum insularem et ad talia prorsus insuetum indicta Possonium transferretur atque ibi electio de se fieret in loco similiter infurto paulo ante in suam potestatem per palatinum tradito, ubi palatinus cum illis paucis, non in campo et loco libero, quod in electionibus regum Hungariae semper est observatum, sed in quadam ecclesia conveniens hortatu reginae, qui in eadem civitate erat, post lapsum tempus illius etiam reginalis dietae nulla lege, nullo ordine servato, nullo comitatu nobilium, sine quibus talia fieri non possunt, presente post coronatum alium legitimum regem Ferdinandum elegit. 41 In originali: tractatum. Atque in hunc modum mortuo rege Ludovico prius Joannes, postea Ferdinandus fit rex Hungariae, ille favore et electione populi, hic partim 42, partim quorundam contractuum jure a tribus tantum, qui ius eligendi regis cognoscuntur habere, Posonii electus. Interponit deinde partes suas Sigismundus rex e Polonia, utriusque regis cognatus pro concordia, cuius autoritate fit conventus Olomucii in civitate Moravici. Ad quem cum ab his tribus regibus primores consiliarii missi fuissent tractandae concordiae gratia, re infecta inde redierunt Joanne et ibi et postea semper iustitiam implorante et ius suum cognitioni regis Poloniae gratiosissimi domini 43 pos44 alterius hominis Christiani submittente, Ferdinando ne 45 quidem juris et justitiae audire volente, sed hoc tantum dicente nolle se intrare in iudicium cum servo et vassallo, ita enim Joannem appellabat. Hic postea venitur ad arma, et nostro fato vel infelicitate Joannis primores Hungariae: Paulus archiepiscopus Strigoniensis, Petrus Veremi46 waÿvoda Transilvanus, cui Joannes coronam regni servandam tradiderat, Andreas Bathori, Franciscus Bothiani47, et non nulli alii, in quos Joannes vires et facultates suas partitus fuerat, quibus maxime confidebat, ad Ferdinandum deficiunt, ea etiam spe, quod ille eis policebatur non solum certissimam recuperationem omnium sub rege Ludovico et Ladislao amissorum, sed etiam longe maiora. Joannes igitur desertus a suis, licet sua regia pulsus tam diu, tamen regnum est retinere conatus, donec habito 48 cum hoste praelio (ibi quoque non tam ab hostibus victus, quia a suis pugnare contra suos nolentibus desertus) in Poloniam profugit detenta tamen in sua dictione libere tota illa Hungariae parte, quae est inter montes Carpatios, qui Poloniam et Russiam ab Hungaria dividunt, et inter Themesvar, inter Tibiscum porro fluvium et Transilvaniam ad haec tota fere Sclavonia, magna parte Transilvanie ex favore occulto in animis Hungarorum per totam Hungariam sparso. Etiam Ferdinandus habita corona regni a Petro Perenÿ in Alba Regali in solennibus comitiis et ipse coronatus fuerat. Joanne porro in Polonia exulante rex Poloniae rursus concordiam tentat, sed 49 Ioanne tunc ad omnia iusta et honesta parato, et 50 parato, quae si referantur, vix fidem habebunt apud alios, quam qui rem ipsam tentaverunt, id quod pro bono et salute Christianitatis, non rerum suarum desperatione, iam enim certus erat sibi amicitiam Thurci esse paratam. Ambo enim iam antea legationem ad Turchum miserant pacem petitum, sed Joannes non prius, quam Ferdinandi littere manu eius subscriptae fuerint interceptae, id a Turca perdamnificatum. Potentes ambo igitur fere eodem tempore cum pro hoc ad Turcam misissent, Turchus Joannis amplectitur amicitiam, 42 Litterae sex – circiter in longitudine 2 cm – sunt illegibiles. 43 Abbreviatio – in longitudine circiter 0,5 cm – legi non potest. 44 Locus circiter litterarum quattuor (1 cm) exesus. 45 Locus circiter litterarum quattuor (1,5 cm) exesus. 46 Petrus de Peren. 47 Franciscus de Batthyan. 48 Litterae – circiter quattuor in longitudine 1,5 cm – sunt illegibiles. 49 Litterae circiter septemdecim – in longitudinem 7 cm – sunt illegibiles. 50 Desideratur in longitudine 2 cm locus litterarum circiter quinque. Ferdinando pacem non negat, sed ita: Ferdinandus prius libere in Hungariam permittat, deinde Polono et Venetis sit amicus, postremo regi Christianissimo reddi curet. Ferunt additum in responso illo [nescio?], quid et de pontifice Romano – quae quidem nisi Ferdinandus faciat, bellum sibi paratum esse intelligat. Ferdinandus nihil iis belli rationibus deterritus bellum et ipse parat, sed ita, ut de eo illud fortasse dicere posses, quod Virgilius de Troili cum Achille congresso dixit Infelix puer atque impar congressus Achilli51 Ubi Joannes fit certior de tanto belli apparatu Turcico veritus id, quod evenit, consulens non solum reipublice Christianae, sed etiam inimico mittit ad Thurcum medio Ibraym bassa a Christianitate avertendum. Quod ubi nullo modo impetrari potest Turca in Ferdinandum, mira et incredibili ira percito, quod reliquum erat, dat omnem operam, ut regnum suum conservat, accedens in persona propria ad Turcum in Hungariam intrantem nihil ibi pretermittens in salutem regni sui procurare, quicquid a Christiano principe 52. Etiam Thurcus habito Joanne rege colloquio Budam, postea et alia omnia penes Danubium usque Posonium capit et ad Joannis, ut promiserat, manus tradit non reperto53 aut viso54 adversario obvia queque ferro et igni vastat et diripit, adultos fere omnes obtruncat, adolescentes et impuberes promiscui sexus captos abducit. A Vienne obsidione temporis iniquitate repellitur, revertens Constantinopolim cum integro exercitu Joannem Budae repertum amicissimis verbis affatus honorificentissime muneratum regem in libero regno relinquit pollicitus ei non solum sinceram amicitiam, sed et contra quoscunque inimicos maxime contra archiducem Austriae auxilia totiens, quotiens esset opus, etiam in persona propria, testatus in eo sermone, quem cum rege habuit, non displicere sibi, quod rex haberet amicitiam Christianissimi regis Franciae, cuius oratorem apud regem provideret, et aliorum etiam principum Christianorum atque inibi Paulo etiam archiepiscopo de Strigoniensi, Petro item Perenÿ tunc captivo regio, paulo ante waiwode Transilvano – quos ambos superius nominavimus – gratiam a rege impetrat. Res in hunc modum se habet. Nunc55 Joannes in regnum restitutus regni etiam corona, quam Ferdinando traditam fuisse diximus, recuperata nihil aliud querit, nisi pacem et quietem suam et regni sui et amicitiam principum Christianorum, Sedis autem Apostolicae paternam benedictionem. Ferdinandus, si adhuc Hungariam turbare porrexerit, etiam si quid damna inferat, nihil aliud faciet, nisi quod hactenus fecit, ut et Christianos vexet et congerat carbones igneos super caput suum, id est provocet rursus contra se potentissimum inimicum. Qui si redierit – sicut rediturum si Ferdinandus non queat [avertere?], nemo dubitet –, longe maiora faciet, quam proxima expeditione fecit, neque est quisquis preter Deum rebus presertim Christianis sic stantibus, qui possit eius viribus resistere, quicquid fortasse aliqui Christiani 56. 51 Vergilius (475. I. Aen.) 52 Desideratur in longitudine 3 cm locus litterarum circiter octo. 53 In origine: repente. 54 In originale: usque. 55 In originali: Hunc. 56 Locus litterarum circiter decem – in longitudine 3 cm – est illegibilis. Nec57 est quisquam persuadeat Joanne vivo, et cum Ferdinando in concordiam non adducto Hungariam Ferdinandi fore et si Joanni mors inter ista contingat, quis dubitat Turcum vel alium regem pro voto suo Hungariae impositurum, Joanne longe ferociorem et intractabiliorem, vel Hungariam (quod magis est timendum) pro se occupaturum et ex regno in provinciam redacturum, quod Thurci sangiacatum vocant.

Annotatio: Cit. KOLLÁNYI 1905, p. 323.