CroALa & LatTy: documentum

IESSEIDOS LIBER I

1. Ille ego, qui Veneto solitâ stagnare Timavo Euganeâ cecini Phrygii positoris in urbe Vota fidemque Viri, nec non Venusina coëgi Barbita Dircaeum carmen resonare patronis Gratum Caelicolis, Tuscum nunc missus ad Arnum, Laxat ubi patrias sanguis Mediceus habenas, Fata Palaestinae plusquam communia Nymphae Fallacesque thori Solymaeas dicere taedas, Iessigenae nuptae titulos uterumque potentem Numinis et laetâ Mariam producere Cirrhâ Invito non Musa iubet. Iesseus Avorum Quantus honor regum! Quanta haec natalis Idumae Gloria! Fecundi qualis sine semine splendor Connubii, tumuisse datâ divinitus alvo Cui soboles Deus est. Vestrum date, sidera, lumen Et numeros da, Phoebe, tuos! Me dextra volentem Flamma rapit tantae famam componere nuptae Et resides animare Nuru Iesseide chordas.

2. Alma nurus materque sacrae non innuba prolis, Virgo, mone, si dicendi mihi copia veri Illimi de fonte fluit, si laurea dignâ Fronte viret; Cirrhaeus eris cui maior apertus Fama latex, praesente tuo si Numine rebus Consona Pimplaeo vox purior exeat antro, Laeta adsis caleatque mei tibi gratia plectri! Aura, sub Aoniis qua nulla beatior umbris, Afflatu spem vince tuo! Caelo orta decebat Virginei solam postquam te laurea partûs, Es laurus spes una meae: tibi, suave canorae Iste meus gaudet supplex labor esse columbae.

3. Nec te Virginei, Iosippe, tacere iugalem Connubii fas esse potest: eris aequa canenti Materies, quantumque valent mea carmina, iustae Deses erit numquam praesens industria famae. Te placidum nostris conatibus esse, virorum Summe, peto: tu plectra move, tu pollice fila Tende, tuum atque tuae nomen sortita maritae.

4. Vos quoque, Pierides, si qua estis vatibus aequa Numina, Pierides, Scythico si libera rupto Versatis iam colla iugo, iam reddita vestro Est prior Adriadûm si sanguine gloria rivo, Carminibus faciles, quâ liberiore potestis Purgataque feris Thracum stridoribus aurâ, Aspirate meis! Et ne Rhodopeius ultra Instabiles vos terror agat, concedite, Nymphae, Tutricem vestro Mariam considere Pindo Et Dominae iustos lauro componere fasces.

5. Flagitium quod fecit Hymen, primamque iugalis Quam pestem transfudit amor. Novus, aequior, orbi Prodiit, opposito veterem molimine labem Proscripturus51 proscripturus : praescripturus Hymen: Iessei haec stipitis alta Maiestas, ubi ramus erat, frondisque propago Sanctior, augustis produxit foedera taedis.

6. Sed prius antiquas Stygioque vapore iugales Afflatas dabo nosse faces, constante vetusti Connubii fumo gravidam referente doloris Aeterni nubem, octavum dum saecula lustrum Conficerent: quibus et vetiti fallacia pomi Torsit Adameos cineres oculisque petita Fatalis species os inconcessa fefellit. Hinc manibus vindex populata nocentibus arbor Felici de sede ream procul egit orexim. Sed spectasset Adam vetitum sine crimine germen Cavissetque scelus, nisi quae temeraria suasit Delictum coniux, ne quid deberet Adamo, Pomum pro accepta properâsset reddere costa. Durum principium, mulier, tibi contigit, unde Imperium nec molle tuum est: tibi cedere victus Debuit atque tuam primus deflevit Adamus Duritiem pomo tot perdere dona iubentem. O fallax! O triste, dedit quod femina pomum! Quaeque soporato vigilans minus aequa marito Exitium pro dote tulit, prius illa cubantem Munificum sortita virum, cum cordis apertum Formandae sineret latus exossare puellae.

7. Hortus erat, sed parte orbis qua consitus ille Hortus erat, nec scire mihi neque dicere versu Nunc facile est. Te, quem illius vernantibus horti Pro foribus statuisse Deus ferturque micantem Vindicibus flammis manibus posuisse machaeram Advoco Custodem: “Ignaro tu suggere vati Quas rerum ignotas mortalibus abdita formas Protulerit tellus. Luctus quod nescia vitae Innocuae statio, pleno dabat ubere nectar? Quis fuit hic florum color et quam nobilis auras Commendabat odor? Vitae quod fronde pependit Germen et aeterno quae vis fuit indita pomo? Quas dives regio, quas felicissima terrae Portio, non visas – heu! – nobis occulat horti Delicias? Primas quas climate solis Eoi Excipiat flammas, sed quas aequalibus auris Temperat, aeterni non errans gratia veris? Haec ego non vetiti ut subeam penetralia claustri Vota fero: lata hos ausus sententia damnat Numinis irati, foribus rotatilis ardens Accessum romphaea vetat teque improbus aequo Est procul ut credam Custodem fallere dono. Quid tamen hoc spectare mihi prodesset, amice Exponam, Custos. Numen bona tanta sereno Intuitu si nosse daret, quae perdita primi Flemus adhuc errore patris, quem coniugis ardor Immodicus laesit, scirem meliusque notarem Insereremque animo melius quae damna voluptas Unius sceleris, labisque licentia mortes Istius quas una dedit, felicibus horti Pulsos deliciis, mentis caligine pressos, Caelesti Charitum quae nos privavit amictu. Hac hausta damni specie, grave foedius omni Horrerem magis angue scelus noxasque caverem. Insuper ut scirem, quod nunc cognoscere primum Est animus, quas Virgineae (quae vestra beati Aligeri Regina audit) praetexere famae, Moliri quam certus eo, de stipite laudes Inspecto possem. Neque enim levis inde puellae Gloria, conceptum per carmen itura, veniret: Cernere Palladias vetito cum germine frondes Augustae quae prima fuit victoria matris, Humanaeque locum cuperem lustrare ruinae Materna unde illi nata excellentia, viso Doctius ut Mariae titulos ordirer ab horto. Castigata patris sed me quia121 quia : quam sedibus istis Expulit ingluvies aditumque immota Tonantis Desperare facit Nemesis, da pectore saltem Hanc, flammis armate Vigil, comprendere rerum Ignotam seriem: hoc, Ales venerande, revela.”

8. 126 His ita prolatis subitus per maesta cucurrit 127 Ossa pavor gelidusque tremor perrupit in artus, Armatum Custodem horti testatus adesse Aligerum; sensimque novus cum lassa levaret Membra vigor, vox ista meas pervenit ad aures Pervasitque animum: “Studii quae tanta cupido Inflammat mortale genus? Foret incola felix Horti istius adhuc quae me custode tenetur Clausa voluptatis statio, nisi vota sciendi Immodica, ad vetitam fructus ardore rubentem Haesissent pudefacta trabem. Male provide vates, Praeterito nimios fato preme pectoris aestus! Mene putas ergo tibi notum authore futurum Quae prohibet te scire Deus? Comprendere visu Suspirabis opes, munit quas flammeus ense Ales et augustas cingunt quas ignea sedes Valla, reo sceleris speras attingere sensu? Scire sat est, quae nosse sacri tibi Codicis author Prodidit Hebraeus, vel quae ratione sagaci Ingeniive potes conatu addiscere, tenta. Quod vero Dominae Reginarumque supremae Maiores Mariae posses educere laudes Palladiae trabis aspectu, tam suave virentis148 virentis : videntis, Vitantisque simul labris concedere germen, Divinam veritae legem, tibi suggero, vates, Invisâ quo fronde queas extollere matrem, Finge animo quodcumque vales et concipe maius Mente Bonum, suave et pulchrum, quod summa Tonantis Moliri possit virtus, quod compare semper Multiplica argumento, donec perspexeris omnem Consumptam numerorum artem. Proh! Quale venustum, Dulce, suave bonum, mirumque exurgeret inde! Quo multo minor iste, meo qui clauditur horto Est decor et gustus. Virgo tamen omnibus istis Propositis rerum illecebris, quas tanta bonorum Colligeret moles, procul est ut lumine solo, Si vetitum divinum inerat, dignata fuisset. Finge pari numero poenas et verba dolorum Omnia, quae Numen pro lege subire iuberet, Post minimae maculam labis; durasset in istis Virgo malis potius, quam sese exolveret inde, Cum posset, modicae quamvis formidine noxae. Talis erat Mariae Authori connexa voluntas. I modo, ne qua meae feriat te flamma Machaerae.”

9. Hoc ego compositus genii sermone loquentis Attonitusque haesi atque minis perterritus ultra Nil volui, sed vota animi inconsulta reliqui. Quas potero tamen ipse novo stimulatus ab oestro Ignotae telluris opes et commoda pandam.

10. Hortus erat, divino unus qui consitus hortus Ingenio curaque fuit, mirabile tantae Artis opus. Quo nata recens formataque gazas Intulerat natura suas hominique paratae Hic positus propriaque orbis velut arce locatus Commoditatis apex spatiumque per omne decenter Extensae quae molis erat diffusa bonorum Copia, plantato coniuncta accesserat horto. Quodque omnis tellus tulit, haec tulit omnia tellus. Ver anni mensura fuit, nec vere sub isto Defuit October. Suavi si germine fetas Vidisses ubi stare trabes, gravis illa putasses Autumni dona. Undantes si cernere velles Floris odorati campos, hic Chloride pleni Stabant veris opes, gelidis neque flatibus Arctos Incubuit fervens Lybicis neque solibus aestas. Hic caelum sine nube fuit, sine frigore mitis Aethra, pruinosum gravis infamare Bootem. Hic Zephyri, molles animae placidumque minorum Ventorum, nequiit quod laedere corpora, murmur, Tellurem assueti plantasque fovere virentes, Ridentis fuerant aethrae suspiria venti, Qualis in Hesperium, Titan ubi mergitur, aequor Aura venire solet qualisque aestate serena Advolat optatus maturis messibus aër. Terrori nulla umbra fuit, sed amica sopori Intervalla dabat, suavesque diurna redibant Conciliaturae somnos post otia noctes. Nulla molestorum nimborum incommoda sensit Plena voluptatis regio caeloque ruentes Nescivit pluvias, sed fons Paradison habebat Qui medium largas, omni de parte fluentes Suppeditabat aquas: suus unde est floribus humor Praesensque arboreis aderat radicibus unda. Lympha haec sive mari, ignotis egressa viarum Flexibus, in fontem Paradisi gurgite pleno Surgebat, seu forte prius suscepta profundo Telluris gremio, quod sese immanibus intra Dilatat spatiis et pleno fornice ructat Quod biberat laticemque aperit, qui postea multis Effusus crescit spatiosa in flumina rivis. Scinditur in grandes fluvios fons iste, latentis Ingens uber aquae, vel mamma undantis abyssi, Emittens purum posita salsugine rorem. E rubeis veluti, quae sunt in corpore, venis Feminea elapsus concurrit ad ubera sanguis; Sed lactis candore color propriusque cruoris Mutatur sapor et guttas quas mamma recepit Sanguinis, has dulci variant humore papillae - Non aliter fons iste salo dilapsus abibat Profluus in dulcem placituram faucibus undam. Hanc prata et flores et fetae germine plantae Mansuetumque pecus pictaeque bibêre volucres. Post etiam (ingentis fuerat quae copia fontis) In terrae reliquum se diffusura, quaternis Cursibus exibant collectae in flumina lymphae.

11. Nec tamen exilis fluviorum â nomine grandi In fontem manabat honor: nam Gange propinquos Obiectosque sibi Phoebo post terga cadente Memnonas exhilarat gemmis pretioque micantis Natalis terrae gazas testante smaragdi. Aegyptum Nilo nutrit, qui egressus ab horto, Ignoto terrae primum sorbetur hiatu, Atque alios aperit fontes, crudelia contra Regna, rudes morum populos, ubi murice longo Saxa procellosum frangunt spumantia pontum, Horrida Lusiacis maria infamata carinis. Aequore proiectum longo semperque petitum Fluctibus adversis, tandem feliciter orsis Atlantis tentare caput, modo pervia nautis Saxa, bonae stant voce spei. Dixêre Pelasgi Acronoton, procul Aegocero, flat nubilus Auster Ad montes ubi Luna tuos, Vulcania nactos Torridaque Aethiopum magalia montibus ipsis Subiectae produnt vasta se mole paludes, Unde nova emergit bis natus origine Nilus. Inde per adversos scopulos sine more ruentem Excipiunt gratum, sed adhuc torvo ore minantem A saxis, quibus ille fremens spumansque cucurrit, Thebaicae faciles spondae, Meroesque propinqua Prata salutatum fecundis Mempheos arvis Immittunt: campos permittit apricaque Memphis Rura modumque vetat crescendi ponere ripas Septeno demum pontum bibit ore, sed uno Pellaeas lambit turres sterilemque Canopo, Isiacis non parcus agris non nuntiat annum.

12. Tigris et Euphrates horti de fonte soluti Armenias Taurumque lavant et vivit utrisque Bellator Chaldaeus aquis ubi gurgite lecto Ambo Semiramias gaudent potare columbas. Post unâ eiusdem ripae contentus arenâ Nomen Achaemeniis abscondit uterque sub undis, Quas Paradisiacis debent vada Persica lymphis.

13. Consitus hic variis grato fuit ordine plantis Hortus et exacto quincunce virebat aprica Pomorum species. Nec dispar floribus ordo, Graminibusque fuit; plantisque insidere pictae Assuêrant, molles homini parêre volucres. Huius iussa sequi pariter festinus amabat Instinctus pecudum, quae post uberrima ventris Pabula, conceptis blandis ad gaudia rixis, Invito numquam poterant custode teneri. Hic leo mansuetus pardique ursique catenae Arbitrium Rectoris erant: sine caede benignae Et sine lite ferae et crudeles protinus iras Nutibus humanis promptae submittere tigres. Nulla fuit natura nocens nullusque ferarum Dissidiis livor, nisi cum fortasse tenelli Fronte coniscantes strinxissent cornua capri.

14. In medio, qua maior erat florumque venustas Plantarumque color, gemina excellebat opacis Frondibus atque suis gravis utraque fructibus arbor: Una mali pariterque boni libata scientes Reddere dicta quidem; sed non vis indita plantae Ista fuit, Stygius sic illam expressit Alastor. Hoc etenim postquam eductum fixisset in horto Mira faece hominem cunctosque dedisset ad esum Arboreos fetus, vetitâ solum arboris huius Usurâ Numen, poenam quoque dixit edaci Mancipio: quae si peteret propriaeque litaret Poma gulae, praesente necis temerarius ictu Concideret furor et sobolem tangente paterni Peccati macula, parilique ex semine poena. Iuncta scientificis arbor fuit altera ramis, Quae terreno homini suapte in sua fata ruenti Praesidium vitale daret semperque venustum Corpus inocciduâ faceret florere iuventâ.

15. Haec erat – heu! – modicum, sed duratura beati Maiestas horti: felix sua prodigus horti Si bona novisset cultor felixque fuisset Posteritas. Sed quaeso, oculi, ne flete, cadentes Sistite tantisper lacrymas! Sors dira! Colono Faece Damascena genito traduntur amoeni Deliciae Paradisi: iterum, rogo, parcite molles Luminibus lacrymae! Deus, ah Deus optimus ille, Munificus Deus, has omnes indulsit Adamo Felicis telluris opes similique futuram Sorte beaturus sobolem, modo (lege tenendum Quod fuerat) ne Palladiae se germine plantae Perderet acceptâ vetitis ex frondibus esca.

16. His tamen externis opibus maiora fuêre Dona animi, quem perfecto subiunxit amoris Igne Deus, cui aethereae par gratia menti Credita. Qua solâ tangebat sidera, felix Naturae; quaeque hanc procul excessere, bonorum Possessor, Charitum donis sublimis Adamus. Et tamen – ah! – nunc flete, oculi, peccavit Adamus: Redditus aeger, inops, laesamque sequentibus asper Naturam aerumnis atque hanc superantibus una Dotibus amissis, nudum invisumque remansit Plutoni spolium: quâque ille resurgere posset, Subsidii nulla est meritique relicta facultas. Prostratum veluti et languens sine robore corpus Surgendique impos multisque intrantibus ipsa Viscera confossus plagis, vix ducere vitam Sufficiens maerebat Adam, nec habere faventem Aegrotus qua posset humo se tollere, dextram. Infelix potuit similique incauta bonorum Iacturâ coniux et stirps ventura iacebat. Posteritas animanda pari subiecta flagello Numinis irati, non cessatura trahebat Supplicia, aeterno poenae doctura labore Quam durum est pecasse semel, iustissima laesi Quam graviter vetitum crimen ferit ira Tonantis.

17. Omnibus aerumnis sed saevior illa nocebat, Placandi aversum quod nulla potentia Numen, Auxilii spes nulla foret. Pro crimine donum Quod valuit par esse Deo? Num forsitan esse Ipse reus potuisset homo? Peccantis et hostis Par ratio est, neutri debetur gratia. Forsan Aethereae virtus mentis? Sed et aliger impar Huic merito est; tantoque minor, quantum ipse Tonante Est minor offenso: solum Deus alter habere Par meritum, qui sese humilis submittere, nostra Tam grandis fieri vellet pro labe rogator. Et frustra talem visum est sperare salutem, Nam Deus est unus. Poterat sic tota videri Conclamata salus: nam quis comprehenderet umquam, Angelicae quamvis dotatus acumine mentis, Tam procul immensa quod cum pietate scientis Numinis ascendat moles, reperiret ut aequum Peccati pretium, se submissura quod ipsi Offenso divina daret persona Tonanti? Quod veniae inventum summa ut Sapientia vidit, Amplexa est Pietas statuitque ut359 ut : aut labe soluta Immerita adversi properaret ad oscula servi.

18. Labis erat pretium quo non felicius ullum Aut bonitas divina dare, aut sapientia posset Concipere. Aeterni proles est unica Patris, Fecundae soboles mentis, commune Parenti Naturâ Verbum, nec falsa Tonantis imago, Quam generata facit solum persona loquente A Patre distingui: caelo hunc deponere Natum, Hunc hominem fieri voluit Pater. Ille iubentis Imperio non lentus adest: numquam irrita Patris Reddidit arbitria hic Natus, quibus una voluntas, Par placitum spirantque unum constanter amorem. Iussa igitur nostrae, aeterno consortia nexu, Filius admittit carnis, nec hypostasis impar (Mirandum dictu) formis est una duabus. Hic nasci de matre Deus fierique – stupendum! – Mortalis voluit Deus, aequum ut reddere posset Pro culpa pretium moriensque in stipite primam A vetito lueret venientem stipite noxam. Plausit io Caelum: et tantae pietatis ovantes Caelicolae decreta probant et carmine Numen Concelebrant, quod Tartarei livore cerastae Prostratum aeterno damno solvisset Adamum. Verbum tunc hominem fieri, tunc carnis amictum Vellere divinum similem peccantibus Agnum Spectandum terris voluit Pater, unde perennem Faex hominum peteret vili dape perdita vitam. Tunc etiam culpae pretium purissimus Agni Decretus cruor est, tunc et dignissima Verbo Electa est mater, generandae conscia prolis Sola quidem Virgo, nisi quod divinus adesset Ardor adorato ventris pro germine sponsus.

19. Sed quanta haec genetrix? Superi, vos dicite! Fallor! Nec vos sydereae novistis dicere mentes, Nec penetrare animo tantae miracula matris! Divitias Caeli, Charites, peccare potentis Ornamenta animi, vestras haec una, beati Aligeri, superat flammas: quod gratia cunctis Luminis ardorisque dedit, minus esse videtur Huius ut augusto possit par esse decori. Condicio hanc vestrae superet licet inclita mentis, Caelestis quibus est terraeque ignota venustas, Attamen illa suos veluti regina ministros Maiestate praeit, potior sic luce coruscat: Talis divinae delecta puerpera proli Regia progenies, Iesseus origine sanguis. Hanc Deus atque unâ istius de ventre puellae Venturum germen caelestibus ante colendum Exhibet Aligeris. Quibus et pro principe dictum Unigenam, Matrem, Dominam praescripsit iisdem Reginamque coli, Mariam quam nomine dixit.

20. Virginis augustae Sobolem, immortale quod una Numen erat, Regem accipiunt: par omnibus haesit Sensus, adorandum venturum in membra Tonantem. Sic statuêre quidem; sed postquam sedibus altis Praecipites cecidere animi, cum scire superbis Damnatisque datum geniis, super astra levando Terrigenum caeno vacuique sedilia caeli Aethere proscriptis pro mentibus insessuro (Qua ferus imbellem serpens prostravit Adamum, Haec illa invidia est) Verbi divina quod esset Maiestas eadem terras pressura, leonum More furunt saevasque tigres superare calentem In rabiem versi, cultum damnare priorem Intrepidi Messiae odio velut ante parentis Reginae, plenis livoris mentibus ardent. Namque ministrorum officiis ubi subdere summae Se Matri debere vident, non omnibus idem Cultus erat pietasque huius regale vereri Culmen et impositum sibi pars non maior honoris Detrectabat onus; quorum prior ille superbus Lucifer obniti Marianis fascibus audet.

21. Parcite, Pierides sacrae, si dicere primo Aligerûm hanc noxam mihi non invidit Apollo: Saepe vibrat tacitum laurus Parnassia lumen, Fatorum quod nube latet Phoebusque minori Saepe sonare lyra rerum praeconia mandat, Aurata voluit quae non testudine tangi.

22. Antitheus proprii delusus imagine vultûs Et mentis specie elatus summoque nitentis Ornatu tumidus gazae humanaeque revolvens Naturae cineres cui se submittere cultae Debuit obsequio Matris, fuit ausus honoris Virginei quassare iugum. Indignaque videri Id ratione peti insanus proclamat et ipsum Infamat Numen, sibi quod mandaret inepto Cultu terrenam Sobolis praeferre parentem. Mox sese ad socios vertit quibus aequa superbis Mens inerat, tumidaque illas sic voce rebellis Alloquitur sectae princeps: “Huic ergo creari Nos decuit probro? Superis regionibus ortos Nos voluit Numen, tantùm ut demissius altas Deprimeret mentes? Num servitura, venustae O animae, nostra haec illi sublimia matri Sunt decora? Humanae faeci famulabitur iste Spirituum splendor, terraque lutoque coactae Mortali massae, tenebris tam nobile lumen, Immeritum aeterni cultus praestabit honorem? Feminea ipsi homini quoque formidata feremus Imperia? Et mulier, luteo subiecta marito, Praeferri aethereis etiam virtutibus audet? Quod soboli assumpsurae hominem se prona voluntas Subiciat, non est homini accessura, sed uni Adveniet latria Deo. Quod vero feratur Praeceptum, tenui quo flatu animata, clientum Aligerûm obsequio, sceptris aequata colatur Feminei levitas sexus, tolerabile fiet Naturae opprobrium nostrae? Quod femina fasces Ambiat immeritos celso nobisque verendo Quod sedeat regina Throno nostrumque superba Arbitrium cervice premat? Temeraria sceptri Ambitio Aligerûm non est habitura clientem: Nam nec ego nec vos, socii, foedabitis isto Servitio caeli decus immortale quod estis. Legis ubi latae ratio, si luminis hausta Copia divini vetat ignorare minora Arbitrio maiore regi? Nunc unde profecta est Haec iusti series, qua lege Tonantis aberrans A vero placitum nos, praestantissima caeli Lumina, terrenae subigit servire puellae? Est genetrix augusta, parens est Numinis – esto. Non tamen illa dea est: natura excellimus omne Quod non est Deus, indociles servire minori Imperio. Rerum pulcher confunditur ordo, Si modicus praesit stellis maioribus ignis. Astrorum vigiles superat quod lumine flammas Delius, imperii certat pro sole potestas.” Dicenti applausit pars magna fidemque spopondit Antitheo: nutant plures, quibus impia necdum Suaserat ad plenum Numen non ferre voluptas.

23. At princeps Michaël iussa490 iussa : iusta observare Tonantis Impiger et placitis quae suasit apostata Daemon Adversus, comites tali sermone tenebat: “Nescitis quanto, socii, vos lumine plenos, Quanto immortales animos splendore beavit, Naturae quot dona dedit, superantibus ipsam Muneribus naturam auxit suprema Creantis Maiestas? Fuimus purum nihil: ille potenti Productos virtute, ista regione micantis Empyrei fixit naturaeque ordine primos Constituit. Sed adhuc alius quoque suppetit ordo Et maior naturae opibus, quo tendere votis Nos decet atque animo non detrectante Tonantis Imperia, alterius lucis meliora mereri Auspicia immotumque oculis comprendere lumen. Haec nondum stabilis lux est, quâ nostra tuetur Tot donis instructa acies. Nec labilis iste Nos fallat splendor: qua vult nos luce beari Numen, ea aeterna est, quam si contemnere vecors Est animus, poena est spreti specus ima Tonantis Multa revisuri terras post saecula Verbi. Est felix oritura Parens, quam noster et orbis Rector adorandam cunctis iubet esse fideli Cultu Reginam, quam tot caelestibus Author Divinus cumulatam opibus vult totius esse Naturae Dominam Charitumque ingentibus auctam Divitiis, rutilum componet gratia solem. Ecquis erit, curvo venerari hanc poplite matrem Qui renuat? Prout iussa petunt divina, colendae Aequa favet legis ratio: maiora praeesse, Inferiora regi. Quis matre excelsior ista Aliger esse volet? Quo quisque propinquior almo Authori est animus, tanto maiore potitur Iure potestatis: propior quisquamne Tonanti Matre Tonantis erit, quorum communis utrique Est sanguis? Merito caeli terraeque coronam Huic aeterna dedit ventura in viscera Proles. Ambitiosa nec est Virgo, quae Numine sceptrum Decernente tenet: vitio non possidet illa Imperium, regni princeps cui regula, Numen. Primus ego statuo genua incurvare parenti. Inferior nobis terrâ vitale sepultum Lumen habet nostrique animi natalibus impar? Dicite, caelestes animae, vos aurea caeli Progenies, vos et rutilum superantia solem Lumina, quid facimus? Purum nihil: inde profectus Est nostrae virtutis apex: quod Prima Voluntas Iusserit, id sumus. Aetherei quoque culminis ignes Novistis fas esse Deo carbonibus atris Mutare et terram rutilis aequare pyropis. Numinis est mater, satis est: gradus iste caducum Naturae superat culmen; quin ipsa levabit Naturam super Authoris quos gratia nostri, Excedet volucres eadem regina sodales. Munere divino quo mens est maior, honoris Censu etiam maiore praeit: non dedecet ergo Nos humiles tantae frontem lunare potenti.”

24. Dixerat haec, Reginae aliis venerantibus almum Aligeris Mariae nomen, divina secutis Iussa, pius mentis quos non discreverat ardor. At reliqui, fuerat quorum pars tertia (magnus Ille tamen nullique hominum censendus, aberrans Virgineo a cultu numerus) fallacibus acti Consiliis, audax Mariam calcare, superbus Quae tulit Antitheus, placitis melioribus obstant Constantesque sui in Mariae diadema rebellant. Tunc alii queis fixa stetit reverentia matris Reginae, adversi vexilla superba Draconis Deserere et reliquos quorum inconcussa tenebat Castra fides pietasque sequi, felicibus omnes Quos iunxit Michaël signis Mariaeque paratis Iussit adorandum labaris intexere nomen, Spirituum laeto Mariam inclamante sonore.

25. Lucifer adverso mox laetus honore minaces Contorquet vultus, nec sacrum audire protervus Sustinuit nomen rabiemque in crimine monstrat Effaturque amens: “Non est cui Lucifer altam Curvet cervicem! Non inferiora Tonanti Sceptra gero soliumque mihi est, ubi cardine lento Flectit Hyperboreus plaustrum glaciale Bootes.”

26. Vix ea fatus erat, cum mox Divina tumentem Antitheum sociasque petit sententia turbas: “Stringite Luciferum invisoque rebelle profundo Aere ligate caput flammasque ardentis abyssi Sustineat duris oneratus colla catenis. Et comites par poena premat: trudantur Olympo Infidae mentes, quarum partem hauriat ater Tartarus, extorrisque polo pars altera terrae Ima petat: quae nubiferas diffusa per auras Agmina Tartareae tolerent incendia poenae, Aetherea donec veniens a sede supremus Flammivomo cunctos Iudex includat Averno. Tu, Michaël dilecte, autem poenalia iussa Exequere, aeternaque polo proscribe ruinâ. Utque sciant melius quid sint, possintque rebelles, Posce: ‘Quis ut Deus est?’” Princeps moto Aliger ense (Igneus ensis erat flammaeque tricuspidis auro Terribilis, chalybem penetrans et saevior ipso Fulmine romphaea) insanos in Numinis hostes Irruit et tremidos vibratae cuspide flammae Exterret genios. Obniti inimica sed illi Orta phalanx certare audet caeloque repelli Non patitur. Torvo Michaël tunc ore requirit: “Quis vestrûm ut Deus est? Quae vestra potentia, mentes Adversae? Caelo ite, Deus sic imperat, ite!” Hic pavidi, trepidi, nil respondere valentes Nilque referre ausi, pergunt pugnare silendo. Demum victi omnes, caelo cessere ruentes Immani numero genii, deponere saevum Indociles rancorem animi, quo Virginis almae Regalem sprevere thronum; summam unde, Mariae Perpetuo ardentes odio, vim nominis horrent. Hanc eadem caeli solio exaltanda ruinam Novit Virgo, Deum cum dispersisse superbos603 superbos : superbas Sedibus e summis et deposuisse potentes Asseruit, supremo humiles †dignatus† honore.

27. Aethere labenti quid par occurrere posset Antitheo? Forsan veluti de monte soluta Torrentis ruit unda, redit vel nubibus imber? Sed nihil ad lapsum Ditis. Fortasse molarem Ceu iactam cecidisse polo vis fingere petram? Idque parum est: caeli empyreo de culmine missus, Annorum non pauca sinet decurrere lustra, Donec humum feriat lapis: excidit ille supremis Sedibus ignivomoque fuit conclusus Averno Uno oculi nictu, vel si quae lumine moto Temporis esse potest brevior mensura, ruinae Illius mensura fuit. Committere lapsum Luciferi, Scythico contortae ardore sagittae, Fulminibusque placet? Barrum compone volucri Nacta Iovis quae ferre faces, disces quid et aequi Inter utrumque fiet: cui forte volubile pulsum Non erit aere cavo plusquam testudo metallum.

28. Hic erat Aligerûm casus talisque futurus Illorum pariter, quorum e semisse cerebri Orta fides, fatuo Mariani insignia cultus Ore premit. Stygiis vult formidabile nomen Mancipiis toto pariter proscribere mundo Lucifer infelix: proprio satellite, quovis Haeretico veteres Daemon novat impius iras. Sed frustra, vesane, furis: Matri integra stabit Supremae pietas, stabit laus altaque stabit Religio, solium, thronus immotusque manebit Vivetque in populis Mariani nominis ardor.

29. Hinc ego Virgineas, metro licet impare palmas Invito quoque Dite canam: nihil horret Averni Imbelles cuneos, resonat quae Musa Mariam. Hanc Deus aeternâ complexus amoris abysso Unigenae prolis fieri voluisse parentem Et vatum ostendit monitis rerumque figuris, Venturam obscuris lucem prodentibus umbris. Hunc concepturae partum signasse puellae, Fertur Amosidis praesago carmine codex: Hac ubi venturus Princeps de Virgine nomen Emmanuelis habet, terrena in membra supremum Descensurum ista designans voce Tonantem. Invictus madidâ Gedeon hanc pelle figurat, Quae sola aethereae compluta humore pruinae Emisit liquidum laeso nil vellere rorem. Talis erat Virgo, quae flaminis una beati Rore potens, ideo grandem quoque postea facta In pluviam, tacito Iessea in gramina lapsu, Laetitiae fontem salvo candore profudit.

30. Hanc Carmeleae surgentis ab aequore nubis Monstrabat species, quae surrectura malignis Labis Adameae, sed nescia labis, ab undis Fecundos caeli Charitum praesagiit imbres. Haec fuit illa, caput Stygii obtritura draconis Femina, qui plantae ferus insidiator in ista, Quae timeat, propria semper cervice probabit, Principe formidanda pedum vestigia Nympha. Hanc Solymaea Domus portâ signabat Eoa: Porta tamen clausis semper non pervia valvis Admissura Deum. Nullis mortalibus umquam Delubri patuit limen: sacra ostia soli Templum ingressuro fuerant servata Tonanti. Virgineo Matris praeluserat ista pudori Ianua, nullius quae permissura virilis Affectûs aditum, aethereis accessibus imos Pectoris innocui postes, intacta nitoris Limina Materni, venturae ex aethere proli Divinae aptavit: quo sic indemnia templi Virginei aeternum caperent sacraria Mystam.

31. Nec solum fatis repleta volumina Vatum Isacidum signata manu cecinere puellae Verbiparae illustres titulos: afflaverat ipsas Iudaeae ignotas tantae reverentia mentes Virginis, ut docta interius, sed nescia cuius Flaminis instinctu, damnatae ponere gentis Duceret asperitas pariturae templa puellae. Aethere proscriptis augustae gloria Matris Spiritibus bene nota fuit. Sed ut invidus illam Templis eveheret daemon sineretque ruentes Ad Stygii obsequium populos, sibi nomina structis Delubris inimica coli, non convenit hosti Haec pietas: tumido gravis est ea gloria Diti. Ni forsan verum esse rear, vi Numinis actos Daemonas ut pravam sibi qui fallacibus aris Quaesivere fidem, vel religione monentis Impulerint Phoebi, vel culta, ut Apollinis arbor, Afflatusque Orci daret haec responsa Sacerdos: Ignarusque olim pariturae templa puellae Mandaret Stygius Tripodum pietate minister. Qua ratione vafer Ditis sibi sacra satelles Qui fieri divina tulit voluitque severâ Observare rudes populos sua fana latriâ, Ponere supremae Delubra parentis honori Debuit invitus: tantae qui regia Matris Invidit sceptra, augustae servire polorum Reginae obnixus, nolenti contigit ipsi Propria Virgineis vulgare opprobria templis Invisoque suas cultu spectare ruinas. Aut dicam ignaras gentes potuisse piorum Spirituum afflatu venturae templa parenti Condere, sollicitis illis, antiqua futurae Virgineae ut Matris laudi praeluderet aetas?

32. Vellere Phryxeo dives Pagasaeus Iason Nobile Thessalicas spolium dum ferret in oras, Semideos, fama est, reduces a Phaside nautas, Vocibus humanis monito potiore subactos, Molitos aedem egregiam terrisque daturae Ventre Deum ignarae thalami sacrasse parenti. Aesoniusque heros praeclara in Cecropis arce Delubrum Superis idem positurus Iason, Delphica Phoebeae lauri explorata secutus Imperia, extructi titulum splendescere templi Nominibus Mariae voluit, quam Delphica – mirum! – Sic dictam edocuit Phoebi cortina puellam. Cyaneos scopulos, Phineia dona, columbas, Phryxeae spolium pecudis monumentaque pellis Quaesitae appendit; flammas ex ore vomentes Aeripedes, fera terga, boves vigilemque draconem, Medeae virgam, saevi incantata veneni Pocula, vipereos dentes sulcataque tauris Iugera deposuit liquido formata metallo, Virginis ignotae templo. Cui iure dicandum Vellus erat, rutilum proprio quae velleris auro Caelestem impolluta parens circumdedit Agnum. Aequoris huic primâ superata pericula quercu Cedere debuerant stellae, cui postea fido Plurima votorum puppis rea procidit astro.

33. Isacidum qui culta patrum mysteria Nilo Adiecêre popae veterumque volumina vatum Fatidico fuerant quae non ignota Canopo, Ignaris pariter sua credere gentibus ausi Arcana, Hebraeis primum signata tabellis, Postea in externas miserunt dogmata chartas. Hinc Samio sua ducta seni sapientia; debet Ingenii summas Phario facundus Anubi Divitias Plato. Ne culto minus Attica sciret Terra cane, hausta Pharo fecit doctrina, nec illam Rectius occulti penetraret ut abdita veri, Isiacae puduit pecus explorare iuvencae. Hoc a fonte Deum pariturae gloria Nymphae Innotuit fluxitque fides. Druidasque puellae Religio, senis praecinctos tempora vittis Invenit Mystas stabatque authoribus istis Absque viro Sobolis felici altare Parenti Invexitque fidem populis, quos ista colendae Mira puerperii novitas addixerat arae. His labor arcanos veri penetrare recessus Non deses peregrina Phari de litore ducta Dogmata proposuit Celtis cupidosque futuri Edocet et quam sera foret visura parentem Posteritas, positis aperit feliciter aris.

34. Dena puellarum totidem famosa Sibyllis Nomina virginibus vidit longaeva vetustas; Quëis afflata Deo ructabant pectora, quondam Venturam radiisque animo caelestibus haustam Mirandam rerum seriem, quae foedere caelum Perpetuo terrae iungi dabit atque stupendos Numinis in carnis nexu testabitur ignes. Hae superum nactae lumen ventura sonoro Fata dedere metro Musasque vocare poëtae Debuerant. Sed Castalidum, quo gaudet Apollo, Id vetuit numerus, Cyrrhae si nomina vertex Sola capit, triplicem quae ter numerantur ad unguem. Sed melior doctas habuit fortuna Sibyllas: Numine si plenas sanctis afflatibus impar Reiecit Pindus, totum sparsere per orbem Afflatûs arcana sui, cum Musa bicornis Ascensu contenta iugi et Parnassia laurus Vix ultra Ausonias sese protenderet Alpes. Illa Sibyllarum late dispersa volabant Metra secuturis pondus praebentia fatis. Has Erythraea Tethis, Phrygiae illas Gargarus Idae, Attonitae Samiis illas Nereides actis Audivere, illas profugae neque caerula ponti Nesciit unda Helles, Latiae illas Tyburis arces. Unam etiam ex adyto Cumae novere canentem, Qualiter in toto surget gens aurea mundo: Ut nova progenies caelo mittatur ab alto, Iam redit et Virgo. Sed quae fuit ista relicto Orbe redux Virgo? Non est Astraea, sed ipsâ Sanctior Astraeâ, vatem reditura Sibyllam Divinare facit Virgo, quae simplice quondam Rerum principio caelestia lumina, stellas Surgentesque Chao, iuncto sibi Numine, terras Condidit et certo libratos pondere montes, Vallibus effosis posuit, lateque fluentem Emittens lympham, cunctis sua flumina terris Distribuit, ludensque Deum comitata, procellis Numquam cessurâ circumdedit aequor arenâ. Cum data lex pelago fixaque coërcitus audax Demissae Nereus premeretur margine ripae. Omnibus his aderat, sed non sine Numine, totam Componens terrae molem, quam Numine plena Ipsa recomposuit rediens, animosa supremas Poenali sobolis ligno fulcire ruinas. Hanc reddendam orbi divino flamine doctus Asseruit pudor, et pollutae nescia carnis Virginitas, maculae expertem dare carmine Matrem Promeruit802 promeruit : pomeruit tantumque orbi promittere lumen.

35. Quanta futura Parens fuit haec, constanter ab ipsis Rerum principiis quam tot cecinêre videntes A longe vatum cytharae verique tenaces Virgineae sonuêre lyrae, suffragia tanto Prodigio factura fidem? Quod funere lucis Internae caecus licet inficiatur Apella, Sol tamen augusto non desinit ore micantes Eructare faces, quantumvis luminis expers Perneget has aliquis, rexit quem filia, flammas. Tot vatum effatis Mariam celebrantibus obstet Qui velit adversa claras extinguere Phoebi Credulitate faces: prius axe nigrescere solem Asserat, augustae rutilos quae Virginis ignes Fecundaeque Deo solii decus improba Nymphae Lingua negat vanosque huius mentitur honores.

36. Tot vero Charitum donis, tot plena bonorum Affluxu Virgo et tantis vincentibus ipsa Sidera divitiis locuples, Iosippe, paratur Sponsa tibi. Felix nimium, cui gratia tanta, Tantus honor decorumque ingens cum Virgine sponsa Accedit cumulus; cui viva Tonantis imago Fundit, uti Libanus multo cum profluit imbre, Caelestis gazae plenos pro dote canales. Securumque dabit pretii, Iosippe, iugalis Certa fides tabulaeque quibus subscribit Olympus Non dubium reddunt: Paphia signante volucre Cum Sponsae tibi pactus hymen, ac stipite flores Emittente, tuae constarent foedera taedae. Praeclari vero promisso postea quamvis Connubii dono pravam accessisse putares, Maeste marite, fidem, tibi quod suadebat apertus Dotalis membranae error, cum crimine sponsae Rasa videbatur taedae pro munere pacta Virginitas; fuit apparens utcumque, nec anceps Prodigii ignaro vitium, tamen ista modeste Libranti, sua pacta novo communiit aether Signo, cum retulit: noli, Iosippe, timere. Haec dotis secura fides, hoc tuta sigillo, Quae fallax visa est, scripti membrana pudoris. Integer est Mariae sanguis, divina nitori Promisso accedit Soboles. Periisse putabas Candorem nuptae, cum te maioribus astra Augerent titulis; siquidem tibi criminis expers Virgineus mansit fecundus germine venter.

37. Felix connubium, caelestes dicere taedas Fas mihi, concurrunt cum Sponsa ubi divite tantae Sponsi locupletis opes. Sed credite, Croesi, Cedite quos auri commendat copia, reges, Hic ego non vestros memoro, nec praedico censos. Quo turgetis enim, invisâ tellure reperti, Pauperies mendica latet sub luce metalli. Quas etiam ingratis tribuit caelum hostibus, illae Divitiae non sunt, adversi saepe Tonantis Signa. Sed aeternum menti quod Numen amicae Donat amans, hic est, ditat qui pectora splendor.

38. Mortalem nec terra tulit, neque sidera mentes Corporis immunes, ubi se Deus impete tanto Effudisset, uti Iesseae Virginis uno Pectore Iosippi Sponsae. Maria undique sparsos Terrigenum Superumque simul collegit amores, Excessitque omnes nocturnâ ut Delius aethrâ, Aut veluti modico maior Thetis integra rivo. Providus et sponsum quamvis ingentibus aether Iosippum ornasset donis, potiora fuere Quae data sunt Sponsae: licet hunc quoque foederis ergo Virginei, Charitum forsan tanto igne rigari Censuerit Numen, quantum nec farier ausim. Ostenditque viri meritum Deus, impote prorsus Humoris cum fuste, procis procul omnibus, illum Connubio tanto asseruit, cum stipite sicco Silvestris coryli, velut a radice virentis, Prodigio natos voluit pubescere flores, Illo Iosippum, fieri nec tale putantem, Virgineum signans baculo frondente maritum.

39. Quantus es, ô Iosippe, novo cui germine virgae Excisae radice virent manibusque receptae In flores abeunt frondes? Natura novati Corticis obstupuit ramum, quamque exuit olim Sortiri reducem, non ex tellure iuventam. Si te huius necdum taedae consorte puellae Tanta tuis inerat palmis Iosippe potestas, Qualis erit cum sidereae connubia Sponsae Nactus, Virgineam tanges pro foedere dextram? Qualis erit, cum post decies renovata Dianae Cornua, Divinae manibus palmisque ferendae Attactu Sobolis, crescentis faenore flammae Ibit in augmentum virtus propriique notatus Numinis augusto Iosippe vocabere signo, Filius accrescens? Grandi tunc mole maritae Virgineae palmae suppar, apprendere dextra Sublimem poteris fructum dabiturque stupendi Germinis istius talis tibi copia, qualem Nec faceret cunctis Engaddi vinea botris. Tu siquidem dulci Matris Sobolisque beatus Intuitu, grandi vultus utriusque micabis Lampade stellatisque nihil fulgoribus impar Ad tua bisgeminos convertes lumina soles. Adveniet, Iosippe, tuus, tot saecula terris Suspiratus Hymen: ima nunc tellure sepulti Respiciunt Patrum cineres, quos candida vestri Connubii taeda, emissis in dissita flammis Antra, propinquantem non vult nescire salutem Iamque movent resides signum ad vitale lacertos.

40. Vos nuruum Solymaeus honor, vos gratia, Nymphae Iessiades, gratusque lepor, secernere natos Incipe connubiis flores festisque ligare Lilia lemniscis, quae vel campestribus undis Alluit innumeris Ierico fecunda rosetis, Vel quae praepingui tellure Saronia Tempe Educat, aut regum Solymaeis parturit hortis Lacte fluens tellus: vobis haec proderit olim Sedulitas, augustae aderunt ubi foedera Nuptae. Vester enim primum cum connubialibus aër Lucebit flammis venietque datura Tonantem Sponsa recens, blando cui absque cupidinis igne Terrenis impar succedet amoribus ardor. Floribus in pluviam sparsis mulcebitis aestum Augustae lapsurae animi languore maritae. Foederis interea tanti solacia castae Suspirate, nurus. Et tu, formose Sionis Nympharum candor, sinceras pectoris, igni Virgineo servare faces non degener, aptum Speratis Mariae taedis dispone nitorem. Si modo vestra autem labis captiva tenetur Libertas, maestum prohibet quae solvere guttur Cantibus appensasque salix si livida chordas Detinet, at laeti venient cum carmine vates Plaudentesque canent, nivei modo vincula colli Solve, Sionei generis lectissime sanguis: Advenit nam gratus Hymen, qui vestra iugali Vincula dissolvat nexu. Colla amplius impos Stringere maesta chalybs ferrique monile putrescet, Palladio lignum veluti marcescit olivo. Sunt rata quae statuit Numen. Si longa futuros Saeclorum spatia invideant proferre Hymenaeos, Si mora venturae fortasse videbitur ingens Matris, et implacidam noctem si fecerit huius Tardior Aurorae radius, ne ponite certi Spem tamen adventus: aderit formosa piorum Votorum, et fidei solvens Aurora labores.

IESSEIDOS LIBER II.

1. Ut statuisse Deo placuit lethale gementi Deliquium humanae soboli demittere caelo Authorem veniae, quo per maiora futuris Incrementa spei sese disponeret orbis Auxiliis, mox decretam pro labe salutem Pandit amans Numen; quod nec celaverat ipsum, Degenerem vetiti nuper caelestis Adamum. Hic sceleris poenaeque reus sua damna suumque Interitum et certum flebat revocabile numquam Supplicium, nulla miserum solante relicta Spe veniae, mentis quem decretoria summae Paene videbatur iam reiecisse Voluntas. Unde reo, pavido, tristi totoque trementi Corpore conclamatam animo sperare salutem Desperasse fuit. Quid enim fecisset in illo Communi exitio, quando irritata fremebat Flagitio natura suo, cum totus in unum, Vindictae cupidus consurgeret orbis Adamum? Cui fuerat laesus, quo spem fulcire valebat Iratus Deus atque animo nimis impote verti, Aversus Deus? Iste fuit post crimen Adami Naturaeque status generisque miserrima nostri Condicio, aeternis post fata obnoxia poenis.

2. Terrigenûm viso lapsu suprema Tonantis Maiestas, decorat virtus quem propria mitem Se praestare reis, tantae ne damna ruinae Perdita lugeret sine fine propago parentis, Concilium vocat: hic Triados cui tota regendae Naturae incumbit moles, concordia semper Arbitria, ad tantae veniunt suffragia causae. Ante tamen quam quicquam homini caeleste tribunal Deferret, metuenda suas sic prima querelas Exposuisse Themis fertur, grandi ore locuta: "Quae poena humano sceleri, quo tota propago Terrigenum prostrata iacet, vi legis et aequi Conveniet, dubium, faciat pendere quod illam Non habeo: iam dicta reis laesae arboris, est mors. Et mors illa quidem, non quae terrestre resolvit Corpus et in cineres vertit; manet altera peior, Atque aeterna animi ruituri in Tartara tabes. Peccati quod homo reus est, iam debita carni Vindicta est tumulus, mentem infelicior Orci Flamma manet; vetita prior haec peccavit in esca: Mens est tota nocens. Restat conferre nocenti Aut poenam, aut veniam; medio non convenit error. Quis locus hic veniae? Ratio quae poscit iniquo Donari generi noxam? Num futile pomum Delicias inter reliquas hortique superba Illicia, aeterni vetito praeferre Tonantis Vim facit ad palmam? Sed quem sperare maligna Infectaque hominum poteris radice, remissi Flagitii fructum? Si, dum fuit integra, motus Ignara oppositi fallax immitia radix Poma tulit; si tot Charitum stipata tuarum Praesidiis natura ruit, num mortua virtus Efficiet quod viva negat? Male demitur igni Infecunda dapes quae non promiserit arbor. Sit locus immeritae veniae tamen; ecqua reponet Ius raptum obsequii moles? Iniuria laesi Numinis excedit meritum, quod pendere possit Humani levitas operis. Lex pacis in aequa Lance sita est: pretioque pari nisi suppleat audax Obsequii mensura scelus, consistere vera Pax nequit aut hominibus concors cum Numine pectus. Aligeris forsan potior terrena videtur Conditio? Nihil excelsos miserata, Tonantis Praeteriit genios pietas, quos iusta voluntas Numinis extrusit caelo flammisque ligavit. Quis tamen humanae tentet componere faeci Angelicas dotes? Tantae excellentia mentis Si culpae veniam nescit, qua lege licebit Audaces commissa homines exolvere noxa? Aliger erravit; damnatur: mitius unde Iudicium sperabit homo? Constringat utrumque Par damnum, si culpa fuit communis utrique.”

3. Iustitiae assedit Pietas, Sapientia iuxta, Iuxta etiam rerum molitrix maxima, Virtus, Ordine quaeque suo, suffragatura piando Adami sceleri. Pietas ita prima profari Incipit: “Et memet reor alta ex mente Tonantis Progenitam: infinita minus non dedecet orbis Rectorem Pietas, deceat mox ante locutae Quam furor Astraeae; nec me minus aequa ferentem Audiet Omnipotens: Adami totius urna Orcus erit? Nostris si forte favere velimus Hostibus, hoc dabimus votum non triste superbis Daemonibus caelo pulsis. Phlegetonte cremandis Exulibus quas hic vacuas spectamus; iisdem Sunt positae Aligeris sedes; cumque inde rebelles Mersi Erebo cecidere animi, deserta protervis Spiritibus repetunt alios subsellia cives. Fine isto productus Adam, livore maligni Flaminis impulsus prolem et se reddidit istis Sedibus indignum temeratae crimine plantae. Si nunc ergo reis veniae caeleste negetur Subsidium nolitque Deus pietate nocentem Erigere Adamum, quae nostris hostibus inde Gaudia! Qui plausus Erebo qualisque futura Laetitia! Aligerum exclusae quod ab aethere turbae, Impediant vacuo cives assurgere caelo. Palma haec hostis erit, numerare faventia dictae Si rigor Astraeae poterit suffragia causae. Nec vetat Adami veniam damnata reorum Spirituum labes; curvari nescia cervix Angelica aeternos merito inflexibilis aestus Sustinet; ast hominis facilis natura moveri Efficit, ut lapsi reparabilis error Adami Viscera adorati flectat non dura Tonantis. Aligeros etiam propriae proscripsit Olympo Nequitiae labes; seducta sed occidit Eva, Alterius noxa impulsus peccavit Adamus. Aliger Empyreo detrusus Apostata caelo, Hic seductor erat; cuius livore ruinam Passus homo, veniam lapso prae daemone poscit Sic iuris potioris homo culpaeque minoris. At nihil excusat noxam qua corruit Ales. Criminis immani pretio si dicis Adamum Solvendo non esse parem; nec reddere tantum Possit homo, quantum potuit se involvere culpa Faenoris excessu; quare securus amicos Numquam iungit amor, peccans nisi ponderet aequum Offensae pretium pravoque aequale furori Adiciat pondus, totam quod supprimat iram; Hoc mihi librandum non est, sed limite sisto Affectus contenta mei: non deerit amori Ingenium: dilecta soror Sapientia iustum Inveniet, quo versa meos Astraea127 Astraea : Astaera libenter Currat in amplexus thecaque rubente repostum Dulcia confestim convertat in oscula ferrum.”

4. Dixerat haec Pietas, cui mox Sapientia sensu Successit dictura pari talique resolvit Ora sono: “Mihi quae Pietas libranda reliquit, Aequari qua sorte ingens iniuria possit Numinis offensi expediam, licet ardua prorsus Occurrat ratio factoque explenda videtur Difficilis. Tamen est talis quam ponere possit Verus amor, sed solus amor (mirabile dictu) Numinis aversi, summa cui flagrat in ira Par amor: aeternae si lucis hypostasis una Fiat homo, satis est: facto hoc pro labe repertum Est pretium et pondus, quod non modo criminis aequet Nequitiam; sed terrigenum scelus omne merentis Excedat labor.” Hic plausit blandeque loquentis Extulit ingenium Pietas, et quaesiit ultra Qua ratione Deus, si maiestate Tonantis Deposita fieret caro, crimine posset Adamum Exuere, et grandis pretium conflare talenti, Corporis induviis? Quod mox Sapientia verbis Prosequitur tacitumque loquens suspendit Olympum: “Humano scelere offenso quod nulla Tonanti Attingens aequi pretium libraeque rigorem Adferri valeat perimendae gratia noxae, Conditio terrena facit: servilis inanem Obsequii fructum, simili vilescere constat, Quo sordet persona luto; iam perdita pomo Vilior est meritique minor natura, laborat Ingenitae rationis opus factura. Quid ergo Par dabit illa Deo, quae nec sibi sufficit uni? Terrenos vero Numen si assumeret artus, Ut sine personae discrimine, qui Deus esset Is pariter Deus esset homo, tunc Numine dignum Obsequium praestaret homo: cui addita carnis Humanae ruditas, aequo pro labe pacisci Non impos merito, proprii virtute laboris Posset obaerati nomen delere parentis.”

5. Effatis commota istis Astraea reponit: “Quae loqueris commenta, soror Sapientia, dictu Ingeniosa quidem, factu ardua. Caelica numquam Factura est Virtus, una ut persona Tonantis, Sit persona hominis. Possit tamen ista potestas Summa Dei; quantum foret hic adversus honori Divino nexus! Summo componere caenum Vile Deo, servum Domino? Sinet aequa voluntas Hoc numquam: proprioque hominem qui crimine lapsus Interiit, nostrae nullus labor eximet irae. Hoc tamen ipsa volens tribuo, si forte supremum Numen homo fieret, nostro data tela furori Abicerem, nec tanta meo vindicta deinceps Restaret ferro.” Subito Sapientia reddit Talia: “Terreno vestiri Numen amictu An deceat librabit amor; sed posse, docebit Nos divina soror, cui Omnipotentia nomen.”

6. Haec vero sic orsa loqui: “Mihi limite nullo Definita viget, nullo mea fine potestas Circumscripta, omnem iubeat quem summa voluntas Prodit in effectum: tellus, mare, sidera, caelum, Denique quodcumque est quod non fuit ante, laboris Sunt documenta mei. Quamvis quod quaerimus istis Omnibus est maius, tamen hoc excedere vires Ostendam non posse meas (hic auribus omnes Arrecti siluere, magis tamen omnibus una Astraea). Infinita Dei est persona, vel imas Cuiuscumque rei, immensa virtute valebit Ferre vices, tolerare graves accensa labores Si supremae Maiestatis Hypostasis una Assumat naturam hominis, cui proprius absit Personae titulus, terrenae munia partis Quae deerit supplente Deo. Dabit unio talis Ut Numen sit homo. Fiet simul iste Tonanti Non impar divinus homo; culpamque relaxet Ut merito, non vilis erit propriisque salutem Obsequiis poterit libertatemque pacisci. Si velit unus amor, satis est, servatur Adamus.”

7. Excepit divina Trias mansueta sororum Arbitria: Astraeam solum poenalis Averni Sollicitam et plagis torqueri ultricibus orbem Urgentem aspexit voto discorde teneri. Tum Pater, aeterni qui fons splendoris, in uno Producens Sobolem Verbo, quëis simplice cordis Igne Deus procedit Amor manantibus ex se Flaminis et Nati personis talia fatur: “Vidimus humanae mentis, cui nostra figuram Indulsit natura parem, discrimina nostro Nolentis servire iugo, dum fronte sequestra Nostra secutura violavit foedera poena. Terrigenûm damnis Astraea rotare machaeram Religiosa optat; veniam suadebat Adamo Praestandam Pietas, pulchrum Sapientia iustae Dat veniae facunda modum, factoque Potestas Disserit esse parem. Noster, quorum una voluntas Si concurrat amor, nocuum miseratus Adamum, Surget homo, tolletque suae dispendia culpae Aeternosque potens mortis vitare dolores, Nostro iterum fatuê amisso reddetur amori. Attamen hoc unum superest, ut nostra saluti Humanae nascatur humi persona gulosi Labe procul, corpus par assumptura parentis; Ut patrandorum meritis et mole suorum Non renuat placari operum, quae discutit omne Ferro Astraea nefas: qua deponente furorem, Aeternae ad veniam pertingant crimina culpae.”

8. Tunc Soboles divina Patrem venerata profatur: “En me mitte, Pater: positaque libenter herili Maiestate, tuum placitum quo destinat, ibo. En tua progenies, hominis pauperrima nasci Exopto proles poenisque obnoxius infans Terrenae fieri Matris, fatalis Adami Planta volo fiat pariter mea funeris arbor. Et tua me dulcis Genitor, peto, verberet ira, Ne pereat qui peccat homo: me trade volentem In mortem, in poenas: et me trabe figat amati Electique error populi: mea vulnera lapsi Sint pretium Adami, humanae sit spongia culpae Fundendus lictore cruor. Votum accipe dulcis O Pater: a proprio fluat haec tibi gloria Nato.”

9. Hic prolem amplexus Genitor, “Dilecta Parenti I, Soboles”, inquit, “quod in haec te funera, fili, Obtuleris, longaeva tuo de semine surget Posteritas, summis heres victura coronis Sub tua magnanimos demittam sceptra Tyrannos, Et populos in frena dabo. Te gentibus astrum Accendam, toto crescet tua gloria mundo. Tunc tua adorabunt celsi vestigia reges, Submittamque tuis horum Diademata plantis. Tunc tuus adversum fluviis currentibus heres Iura dabit: claros fama nutrire nepotes Quaeque volet Regina tuos Regumque papillae Obsequium Nutricis agent: regnabit in aevum Divitiis opulenta tui prosapia fati. Tanta tuae placuit mortis pro laude pacisci.”

10. Divinus pariter voluisset Spiritus isto Officio fungi quo Filius atque petivit Tale sibi propria committi ab origine munus, Humanae quo carnis onus poenasque subiret, Iratae iustum prima pro labe daturus Astraeae pretium. Sed patris origo priorem Quem dedit, haec unum sortita est gloria Natum. Nec tamen immensi fuit hoc in munere cassus Flaminis impulsus, partes gavisus habere Ille suas, tantae sobolis cui pura relicta est Nube tegenda Parens, ne qua huic terrena caleret Flamma voluptatis, ne quo vel corporis aestu, Aut non plura animi face conceptura labaret Integra Virginitas. Subiit quam natus, eandem Virgineam missus complevit Spiritus umbram. Hic prior est, horam nostrae signante salutis Gnomonis in morem, solem qui ostendit in umbra. His ita dispositis divini ardore senatus, Carnem assumpturi Matrem decernere Verbi, Par fuerat, tanto quae essent dignissima fetu Viscera, Virgineo summi Patris aemula nato.

11. Gens Hebraea, vetus veniens a stemmate sanguis Cui dederat pretium virtus, ad iussa Tonantis Prompta et pura fides, cuius de stipite natae Tot venere animae, plures nec ut aequor arenas, Caelica nec plures numerant laquearia stellas. Is fuit Abramus, patris de semine Tharae Quem dederat Chaldaeus ager, se gurgite pleno Fundit ubi laetisque Euphrates volvitur undis. Hunc populum, cui ille pater, prout fluxit ab illo Carnalis soboles (quae credulitate paternam Sectatae fluxere fidem, non sanguinis huius In numerum veniunt gentes) aeterna Voluntas Extulit, e cuius regali stemmate proles Susciperet divina viri sine semine corpus. Inde legenda fuit Virgo, cui regius esset Virtutis Regumque alto cum sanguine splendor. Hanc Pater aeterno qui perficit omnia nutu, Imperiosa hominum qui condit fata, puellam Disposuit fortique levans super omnia dextra, Omnipotens quaecumque eadem molita Tonantis Est manus et quorum dici vult ipse Creator, Virgineo illius vestiri carnis amictu Constituit genitum de se sine compare Verbum. Hanc titulo insignem Dominae rebusque caducis Altius evectam Mariam prior ipse vocavit. Omnipotentis enim Divino bina latebant Nomina thesauro, quas gemmas nomino: quamvis Non illas Erythrea Thetis, non Indica norant Litora, Memnoniis gemmas verrentia cymbis, Sed nimia aeternis quarum lux abdita gazis, Et Sobolem et Matrem designatura micabat.

12. Singula Divinis olim eventura fuissent Cum fixa ideis, ut pomi errore liquatas Sisteret Omnipotens lacrymas, monitore salutis Humanae Aligero, veniae spe fulcit Adamum. Accersitus enim Michaël a Numine, sumpta Mandati pietate volat quaeritque beata Proscriptos tellure reos, quos ille Sophenes Repperit in campis, fletus clamore retectos. Mox prior Adamum accessit: sed tristis amicum Aligerum fugiens exul, velut ante Tonantis Non passus speciem, maiores quaeritat umbras Ut lateat spectari oculis felicibus impos.

13. Chaldaeae locus est, in qua regione ruentem Substitit ad Tigrim primum, quo sede prioris Fortunae profugus longisque erroribus actus Appulit infelix Adam, bene gnarus eundem Esse Tigrim, limo mixtum potare coactus Quem purum de fonte bibit. Pretiumque petiti Amnis erant lacrymae; libatam flumine lympham Restituit plorans: oculi volvere solutum Arescens quod lingua tulit: concessus Adamo Semper erat rapidus tali pro faenore Tigris.

14. Hoc miscere suos solitum cum flumine luctus Repperit errantem Michaël; sed luce coruscum Aligerum procul intuitus, secura timentis More animae quam culpa gravat, petit ima propinquae Antra specus, latebra lucis solante pudorem. Attamen aethereus princeps hunc Ales in ipsis Quaesitum latebris, sed nil minus inde timentem Interpellat amans, aeternae foedera pacis Insinuat iustaeque Dei mala deprimit irae: “Vidit Adame tui poenam Deus optimus”, inquit, “Flagitii, nec posse tuas extergere labes Tot fusas oculis lacrymas, sed semper in omne Aeterni spatium tua tendere damna doloris; Quam statuit miseratus opem tibi detego, felix Adame.” Hic oculos frontemque extollere primum Ausus et interno cohibens data frena pavori Respirat, metuens tamen: expertusque dolosi Aspidis infernas, timuit ludibria, technas. Sed tamen hunc flamen caeleste frequentibus urget Vocibus ad fidei robus: “Ne reris Adame Me Styge damnatis unum e mendacibus esse Aligeris: non poma tibi suadebo, negatae Delicias plantae. Potius suadebo dolorem Numinis offensi, quo solo assurgere possis Ad veniam; quem non posset suadere rebellis Angelus et quae sunt olim ventura docebo. Tollendo cum lapsa tuo natura sit impar Supplicio, statuit Numen dimittere caelo Unigenam, Verbum, Sobolem: licet illa Parenti Par Deus, humani premet immortale sereni Corporis induviis. Poenas pro labe daturus Ille tua est, vetiti ne te petat ultio pomi. Hinc mansura tuae post debita funera noxae, Hospes ad aethereos poteris felicior hortos, Sidera Divino redituro ad celsa Giganti Ire comes: sint ista tuae solacia poenae. Et tua posteritas veniet non impare fato Angelicae grandem numerum impletura ruinae. Desertas caeli, meriti modo gratia veram Exornet divina fidem, post funera sedes Accipiet, postquam Victor caelestis ovanti Poenali Empyreos pandat prior arbore postes. Interea tu plange scelus fusoque cruore Numinis in culpae pretium te crede beandum. Hoc tua progenies discet tuque ipse futuros Strenuus hoc terrae doceas arcana colonos. Divinae iam vero, Adam, non segnis odora Prodigium flammae, fulmen vertentis in imbres Innocuos, dantis placidos pro sulphure rores, Teque tuosque isto cumulantis amore nepotes. Sed maiore animi quo spe post multa salutis Saecula venturae possis Adame foveri, Nomen adorandum pandam tibi, quale Redemptor Axe feret, Princeps pacis dicetur IESUS. At Genetrix electa, tuae permagnus, Adame, Posteritatis Amor, spes et tutela, MARIA est. Cum tua tu post fata istam cognoveris orbi Illuxisse facem, Iessei stemmatis almam Progeniem (sterilisque uterum sacraverit Annae), Expecta solem; roseo fulgore micantem Phosphoron ut sequitur Phoebus, sic vera serenae Aurorae soboles, Mariae succedet IESUS.” His respirantem Michaël affatus Adamum Composuit plenumque spei fideique reliquit. Hunc pater elatis pennis per inane volantem Adamus vultu sequitur, demissus eunti Intima compressis referens solacia palmis. Et subito ut quivit postquam compluribus auctus Fecundus Genitor natis, insignia binis Marmoris excissis expressit nomina pilis; Quarum unâ vultu solis radiisque micante Effigie, venturum orbi signabat IESUM. Ast alia stellam, surgens quo pingitur ore Phosphorus, excidit MARIAM referente columna. Victuros Genitor quondam doctura nepotes Ista secuturae posuit monimenta salutis.

15. Sed modo promissae sudantis origine Stellae, Piërio vatis, Genetrix, occurre labori, Stella eadem Virgo: quantum mihi carmine fas est, Teque tuique decus generis palmasque sonabo.

16. Bis quatuor centumque quater iam conditus orbis Annorum fuerat lustris, et tertia mundum, Infantem non plus tenerum firmaverat aetas, Nahorea cum stirpe ingens virtutibus heros Nascitur Abramus; cuius de semine natae Est soboli promissus honor, generosa quod inter Illorum capita et celsam descendere Matrem Numinis atque ipsum Numen manare videbit. Ille maritali Saram complexus amore, Thaream patris sobolem, quam mater Arani Ex Thara genitore dedit, de patre sororem, Isaco matrem; quem iam languente senecta, Ne deesset promissa suae prosapia Stirpis, Sara viro fuerat ridens enixa puellum. Hic thalami quoque tarda sui consorte Rebecca Germina suspirans, uterum expectare maritae Debuit agnatae lentosque a coniuge fetus, Bisgeminos donec populos partu edidit uno Bisgemina cum prole utero luctante Rebecca. Horum unus venator erat, ferus indolis Esau, Alterius mens pura, Deo dilectus Iacob. Huic Rachelaeis accenso postea taedis, Labanus tamen esse socer non simplice nata Contentus, foedam thalamo praeponere Liam Racheli voluit, totidem quo cogeret annos Formosae servire thoro. Complevit Iacob Hos etiam fecitque sibi non triste fuisse Servitium Rachelis amor; cui ille iugali Foedere coniunctus demum cognovit ( acerbus Hymen!) dilectae sterilem Rachelis amorem.

17. Pandite Pierides, quid Sarae, quidve Rebeccae, Rachelisque notant, de quarum stirpe venire Debuit agnata, velatum corpore Numen, Improles uteri? Si me bona fallere nescis Calliope: steriles ventres vetitamque ferendis Fetibus aetatem nuptae matrique puellae Praelusisse reor: simplex quod nympha, nec apta Ad Sobolem Virgo poterit gravis esse beato Germine, Divinis Patrem supplentibus umbris. Hae pariter sine prole omnes, sed munere tandem Aethereo tardos partus meruere maritae, Prodigio votum sortitae, Virginis huius Ut fieret non vana fides, prius eminus istae Processere nurus, steriles aetatis et alvi.

18. Tandem feta viris postquam Domus una fuisset In plures divisa tribus; generosa propago, Fortunatorum genuit quot nomina fratrum, Tot populos fecit. Sed te modo dicere Iuda Est animus: debent soboles invicta Leonis Te fratres laudare tui: fortissime fratrum Iuda, sceptra tenes, quae vis non auferet ulla, Donec adorandus caelo, expectantibus illum Gentibus, adveniat Princeps: femorisque paterni Regia durabit soboles, divinus ab ista Donec stirpe Leo, terras voce impleat omnes, Illustresque orbis Mariae non nesciat odas. Iuda, invicte Leo, praedis insistere doctus Fraternos fueris donec praedatus amores, Quo proles germana tui te patris adoret Teque colat domitus flexis cervicibus orbis, Regalis cinget semper te fascia byssi. Et licet adversis tua saepius obruta fatis Progenies; ut cum Phariis intenta caminis In lateres durabat humum, tamen alta labori Gloria non deerat, multo sudore paratis Pyramidum excelsis crevit tua fama trophaeis. Haec pretii nec egena fuit, cui cesserat una Nocte Paraetonium, iustum sudoribus aurum. Civibus ablato Phariis Erythrea metallo Successit Gaza: illius pretiosa profundi Stagna, secuturae ne sit tam prodiga Memphi Tumba, petiturâ collum spoliavit arenâ.

19. Tunc ibi bisgeminos, liquidae ceu marmora stantes In muros cessere undae vallesque vadosas Atque sui vacuas, miro molimine pendens Hic didicit spectare Thetis, mirata quod imo Figere sicca pedum, refugâ vestigia lympha Aequoris in fundo, Iuda fugitive, valeres. Gemma fuit Rubei spolium maris, obvia semper Candida Memnoniis calcata asarota pruinis.

20. Successit pelago telluris inhospita vastae Planities, quae tot populis numerosa recepit Agmina; sed steriles escis residesque cupitos Ad fontes, ingrata dabant fastidia arenae. At mirum ! Cereris, quam non tulit arida tellus, Caelo illis annona pluit: facilemque Regentis Virga altusque silex dederant sicca utraque lympham. Tota haec bis quatuor deserta per invia lustris Munificum soboles Axem largique fluenti Irriguam sortita petram, nec vestibus annos Sensit: Olympiadas ter quattuor Coptica texit Lana peregrinum Iudam Phariusque recenti Conspicuus villo Nilum referebat amictus.

21. Viveret ut Iudae soboles, Mareotica flevit Funere natorum, primos quos fuderat alvo Isis: et Isacidis pro libertate negata Niliacus poenas tulit obduratus Osiris. Aegypto excedens, dubio ne libera pubes Erraret bivio, nocturnum caelica lampas Praemonstrabat iter: Phoebo in lumine nubes Praevia, propitiâ Iudam protexerat umbrâ.

22. Huic generi (postquam duris lassasset anhelum Imperium caeleste viis, cum cerneret ore Promissae telluris opes, cui lactea rivi Doris erat suetaeque amplos manare per amnes Dulces mellis aquae) collectis viribus obstant Et populi et reges, ne gens Hebraea trophaeis Adderet et palmas domito Iordane madentes. Sed frustra est palmis, etiam regalibus armis Obniti, quas fata volunt: bibit ore repulso Promissas Hebraeus aquas; calcavit Idumen Arentesque siti fauces Iordane rigavit. Tanti erat in Iudae lumbis haesisse Mariam, Qua caeli, terraeque decor prodiret Iesus.

23. Nunc soboles Hebraea vide, praesente priorem Fortunam metire probro, dispersa per orbem Exulis in morem; iam se tibi subtrahit uni Ipse aër; nescis ideo te vivere tantum, Ut sis ludibrium populorum et flebile sortis Naufragium primae? Manifestum ac lugubre nostri Opprobrium generis, sine regis honore tuorum Desperata patrum soboles speculumque ruentis Perfidiae: quam totus honor, quam tota potestas Deseruit superestque nihil quam ut deserat orbis. Impia peccati, scelerum tam longa tuorum Unde fluit Nemesis? Peccati saepius ante; Ast iterum post flagra tui tolerata furoris, Pristina restituit fortunae dona benignus Numinis affectus. Iam tot tibi saecula poenas Multiplicant nec adhuc placati Numinis ullus Apparet radius: vis dicere, turpis Apella, Supplicii causam tanti? Dabo protinus: audi. Frons tua dura fuit semper summoque Tonanti Parere indocilis, cuius tu larga paterni Profluvia ardoris, quo par tibi totius orbis Natio nulla fuit, grandi pensare solebas Morum barbarie. Domini patrisque fideli Deposito cultu, faenum comedentis in auro Conflatae pecudis Pharium venerate Serapim. Si tibi cognato stirpis de sanguine fluxit Ille Deus; patris nutritorisque Canopi Iosippi effigies, cui noctis imagine visae Attribuit simulacra bovis, nutrita repostis Frugibus Aegyptus; quae tanta protervia, veri Numinis, aut fictae deserto Numine vaccae, Ingrato cumulare preces laudesque tribuli! Si tibi cognatus cordi Deus, euge, proterve Isacide, caelo tua largitore superba Vota tulere satis: natum de sanguine Numen Cerne tuo, et supplex venerare; daturus honorem Non alii, fratrum quam venditione, datisque Frugibus Hebraeus quem praesignavit Ioseph. Sed semper stolidus Iuda; modo caecus in ipsum Insurgis solem, cuius levis umbra fideli In servo Aegypti conservatore placebat. Si bove signatum Pharia colis improba vatem Posteritas, cur non signorum ingentibus omnem Implentem radiis orbem, generique faventem Divinum Hebraeo iuvenem verique fatorem Et Numen sub carne latens factisque probantem Esse Deum, nullo cultu, non laudibus ullis Provehis; hunc muto fusoque ex arte deinde In cineres trito renuens praeferre Serapi? Numinis irritor Iuda et munera foedae Proscindens iaculo linguae, totque ore protervo Murmura divinam promens ferientia curam! Flagitiis fuit illa tuis sic laesa potestas, Ut totum extremis temet consumere poenis Fas fuerit. Tamen ipsa tuas miserata ruinas Indomitum castigavit, non perdidit hostem. Attamen ingratum te iam si tanta reliquit Peccati rabies (quamvis gens impia semper, Atque potestatis nostrae delicta timore, Non virtute premens) nec tanta impune resolvit Culpae libertas, desertus Numine maeres Quid Iuda infelix? Forsan Crucis ultio tantum Insontes divina furit? Scio grande fuisse, Idque immane nefas; tamen ignorata Tonantis Maiestas hominumque probris subiecta figura Et summus patientis amor, fortasse ferire Istam iussissent aerumna dispare culpam. Credo alia ratione reos maerere tribules: Non superest illis, laesi quo debeat ira Numinis averti. Gessit prius ille Mariam In lumbis, prius his etiam gestabat Iesum; Quorum etiam fontem poterat reverentia Iudam Servare, ut caelo et terris non tanta deesset Gloria, venturae neu posteritatis amores Extremum raperet fatui discrimen Apellae. Ingrato Isacidae nisi seminis ista fuisset Gloria, sulphurea Sodomae quid nube negasset Ultores flammarum imbres crepitare, remensâ Flagitiis poena saturae carbone Gomorhae? Inde venit, tantis fuerat servata quod olim Prodigiis Tharea Domus: quo nomine iussus Stare dies, aequor scindi, Iordania Doris Ire retro, nubes famulari, panibus aether Praesto esse, ignotoque silex humore resolvi. Hinc domiti Reges et quorum robur in armis, Imbelles timuere tribus. Chananea recepit Terra peregrinum Iudam, qui gentibus illis Mox heres, non hospes erat. Sata pinguia caesis Carpsit Amorhaeis: audax Hevaeus inermem Horruit Isacidam, hostili quem strage ferocem, Aegypto profugum sensit gens barbara vernam. Nunc autem meritas cuius reverentia poenas Suspendet? Solum hoc superest, hoc, frater Apella, Consilium serva, nec te servasse dolebit: Si Maria et dulcis lumbis effluxit Iesus, Et Mariam et dulcem tenero cordi imprime Iesum. Hae625 Hae : Haec tibi sunt causae lumbos cur perfide Iuda Deseruere tuos: ut nostro in corde perennent.

24. Percussis postquam triginta regibus isset Iuda per hostiles non sicca cuspide campos; Ad solium regni demum Iessea vocatur Progenies: cunctisque minor de fratribus aetas, Regali dignata throno, quam maxima parvi Cura fatigabat pecoris; sed viribus audax Magnanimusque urso aut victo certare leoni, Subiectae in sobolem sceptrum transmisit Idumae.

25. Iessides fuit is David, quem stipitis anceps Non tulerat Iudae ramus sed certa propago Isacii generis, tribui non extera quartae, Decretus solio Sanguis femorique paterno Significatus honos, quem Lia ex coniuge nato Asseruit Iudae, extremum victurus Iacob. Aequatus regno primus, Iesseia proles, Stemma coronavit David, non degener aulae Pastor; acerborum post corpora strata leonum, Intrepidus tumido robur conferre giganti. Hic ille est princeps cuius de sanguine fluxit, Longius augusti transfusa canalibus ostri Orbi adventurum Numen paritura propago. Ille quidem thalami plures in foedera nuptas Admisit, fuit una tamen fecunda daturae Hoc lumen sobolis, caeso regina marito, Caede viri princeps, viventis adultera coniux, Bethsabis insignis forma: quae mollis in undis Visa Venus, misit tales in pectus ituras, Quales nec reges possent restinguere, flammas.

26. Aestus erat puroque calens declivior axe Delius ardebat, cum persuaderet opacas Lympha hortos, formae cupidas contingere gaudens Lympha nurus; roseos blande lambentia vultus Balnea formosas urebant frigida nymphas. Sic etiam ad propriae cutis est propensa nitorem Femina, marmoreo si non velit illa lavacro Conciliare decus, tacitos ad amica penates Instruit officia, ut privato fonte nitescat Illatoque natet ferventior imbre puella. Talis erat belli gnavo fortique Geteo Iuncta viro, illustris genere, excellentior oris Effigie, aestivum solis pressura calorem Quae placido niveos artus humore fovebat. Longior hac ipsa Davidem solverat hora Somnus, et augusti spectantem a culmine tecti Excepit Solymaea nurus, cui candida fusus Membra lavaturus speciem non texerat imber. Nescius infusae candor crystallinus undae Mentiri, similes defert ad regia vultus Lumina, nudatae fuerant quae forma maritae. Vidit et ablutae pellectus imagine nuptae Incaluit David. Mirum! Succensus ab ipsis Ignis aquis, ardere facit cruciatque potentem Iessei solii flamma sisti impote patrem. Nuda nurus regi incauto spectata pudorem Abstulit et tantum in lymphis invenit amantem, Fonte Cupidineas gelido iaculata sagittas. Nec sterilis fax ista fuit: quae emergit ab undis Est fecunda Venus. Nudam mox purpura texit, Forte sub hac maculas non apparere iugales Credentem, probro hanc sed non satis esse tegendo Certa; viri innocuâ texit quoque dedecus umbrâ Hinc vivo coniux fuerat quae moecha marito, Occiso regina fuit. Regalis ab undis Sic etiam petitur murex: Solymaeus eosdem Fons generat, Tyrio repunt qui litore vermes. Nec stabili tellure magis solet aequa favere, Quam liquidis fortuna vadis: sic Caesaris ibat Undisono sors laeta freto, sic fonte natantem Regia formosam excepit fortuna maritam. Bethsabeae fors ista fuit, cui regius undae Aestivae accessit titulus, nisi dicere malim, Tincta sibi fuerat quod regia tabe mariti Purpura, cum coniux fallaci Marte perisset Uria, qui decorare cruor regalia posset Ornatura ream thalami velamina nuptam, Quo vivo id nullus valuisset reddere murex. Haec tamen illa fuit, caesi post fata iugalis Regalem pressura thorum, qua coniuge David Protulit in seros Iesseum stemma nepotes, Donec ad excelsae sobolis caelique solique Summum prodigium servata propaginis esset Iessiacae divina caro, maiore deinceps Sublimanda throno; cuius Iessea decorem Si procul et quondam tenui prospexit in umbra Progenies; cognatorum postremus avorum Sanguis inumbrantis divini flaminis, omnes Virginea veteres umbras finivit in Umbra.

27. Ista Ioachimo Virgo prognata parente, Cui fuerat vinclis coniuncta iugalibus Anna. Anna tamen sterilis coniux, quam nomine specto Prolificam: quam parvam utero dabit Anna puellam, Nominis est proles: quam praefert nomine, praegnans Gratia concedet partum: quae ut clarior esset, In nomen sterilis transivit gratia matris

28. Alta Ioachimum felici Nazareth ortu Ediderat Mariae patrem. Pulcherrima clivo Feta rosis tellus surgit: ridentia flore Culmina vernantem dixere a floribus urbem. Hanc alii circum colles montesque coronant: Illa tuos etenim, Tyrium qua prospicit aequor, Explorat, Carmele, specus avidoque recenset Lumine Thesbitis iuga portentosa prophetae. Illa futurarum vatis mens praescia rerum, Natalem Mariae spectabat saepius alto Carmelo sedem, crebro speculatus amoenum Iesseae virgae florem, quo Nazara felix Gestiat et proprios quo floris odore penates Impletura ipsas olim melioris Hymetti Invitabit apes nectar caeleste daturas. Porrigitur vastum sed qua Carmeleus in aequor, Sidonias prospectat aquas, quo parvula ponto Surgebat referens hominis vestigia nubes. Ista supremam meditatus in icone Matrem, Dicebat Vates: “Vernans me Nazareth uno Flore trahit; sed Virgineâ me caerula Thetis Nube vocat: qua parte meos sectabor amores?” His medius stabat quo se converteret anceps Carmeli Vates, sed postea versus ad urbem Et Mariam et natum certam dare Nazareth, inquit: “Florida sidereis Urbs collibus aemula salve, Integer alterius merito Paradise parentis, Serpentum secure dolo: gratissime salve Virginis Aurorae Phoebique sequentis horizon. O natale solum mihi nubis imagine visae Augustae matris! Purae vos tecta puellae Parva quidem salvete, Dei sed grande theatrum Carnem assumpturi!” Nequit gravis ista loquentem Ecstasis Eliam: immoto qui corpore forsan, Sustinuit plures abstracti pectoris horas.

29. Nazara Carmeli prospectu laeta legebat Parte Zabulonios757 Zabulonios : Fabulonios alia, qui vertice surgunt Non humili colles; alia regione feracem Graminis et roris guttis Hermona madentem Obtutu760 obtutu : obtunc propiore tenet: queis montibus amplam Natali Mariae tecto natura coronam Aposuit, dignam gaudent cui cingere frontem Lumina Caesareum radiis fuscantibus aurum.

30. Fausta Zabulonis764 Zabulonis : Fabulonis tellus, quam regia proles Incoluit Virgo! Siquidem post triste subacti Exilium generis, postquam servavit opima Captivos Babylon, tribuum confusa vetustas Fecit, ut impropria sedem tellure locarent. Et fuit eximius Mariae dum limina starent Istius telluris honor; sed Thracia postquam Saevities voluit Scythica confundere Luna Humanae lumen mentis, Regina calescens Sedis honore suae Virgo regione paterna Extulit et volucres domui sacrae addidit alas. Tecta volant: illis et quae meliora775 meliora : meliore parabat Obsequia, Adriacis Virgo vicina procellis Tecta facit terrisque locat quibus impiger undis Tarsia Flumigenas transmittit ad ista Liburnos Limina, mirantes volucris portenta sacelli. “Unde profecta? Quibus pennis? Duce, tramite quali, Qua causa in terras venit Domus ista remotas?” Mente prius tacita volvunt, dein voce requirunt. Sed quis Virgineas potuisset dicere sedes, Omnibus ignotos quis divinare penates, Ni prius aethereo monitu quo percitus aeger Mysta loci, spreta tectum docuisset Idume, Numinis illatum imperio, quo corpore Verbum Humano indutum factum caro. Dicta probavit Aequi plena salus laribusque reperta parentis Virginis effigies, in cuius fronte sedebat Maiestas et amor. Nec erat sine Numine cultus Omnibus accrescens aedem subeuntibus horror, Maiestatis erat radius; confessus in isto Limine maiorem solito vim Numinis esse Cunctorum communis amor, fletusque, voluptas.

31. Haec rudis aspectu, tenuis formata sacelli In speciem Domus est, cuius non grande lacunar Composuit pictus radio multiplice fornix. Aedis erant paries massae terrestris ab igne Durati lateres, medium quibus imbre solutae Calcis erat gluten: tamen illita calce vetustum Atria non habuit limen, sed nuda patebat Non superinducto laterum structura colore. Tunc peregrinam autem simplex mittebat in aulam Introitus. Sed quod populis undantibus illo Prospectum non esse satis collecta videret Religio, Romae princeps, Etrusca propago, Pontificum summus, Mediceus origine Clemens Bina Palaestino iubet addere limina tecto. Et quamvis audax muri perfossor acerbum Supplicium torpente manu membrisque tulisset; Successit sed postquam operi reverentior aedis Virgineae faber, imperium sine labe secutus Romuleum, cessit paries legemque subivit Quam sedes Romana tulit Petrique potestas. Inde aditum sacram triplex concedit in aedem Ianua: bina sibi opposito stans limine, nactis Ingressum fuscae facit ora videre puellae. Tertia post aram (post aram octava sacelli Pars superest) humilem praebet spectare caminum Quo Virgo et nati flammam nutrire solebat Maiestas hiemique parans escisque calorem. Aedis ubi frons est lucemque diemque fenestra Una dabat, nostrae praepes qua praeco salutis Virgineae fertur venisse sub ora maritae. Recta focum superans, apta pro sede cavatus Sustinet effigiem paries, cui ardua cedrus Materiam dedit, et facies quem bucera signat, Discipulus formam expressit frontisque decorem Virgineum roseoque genas distinxit amoeno. Iam color accessit fuscus, quem tempore longo Iugiter ardentes populorum munera, cerae, Et crebra induxit fumoso lumine lampas. Hinc color et nato par est, qui dulce sinistra Augustae matris pondus spectatur in ulna.

32. Iam tamen hoc vestro, quaeso, concedite vati Pierides: memorata mihi cum tecta parentis Virgineae, patrias poscunt tantisper in oras Castalios, queis vena mihi Parnassia turget, Ferre ignes. Vester ne sit mihi spiritus aequa Laude minor, patriis tendam, date barbita saxis.

33. Est sinus, Adriacum geminis quo faucibus aequor Funditur et molles veniens premit aestus arenas Piscosasque vadis replet stagnantibus actas. Circumdantque sinum colles; tamen altior unus Adrius exurgit viridi mons vertice, celsas Attingens nubes, cuius sublimia Titan Occiduus post terga cadit: qua prospicit ortum, Obiicit aut tumidis immania saxa procellis, Aut modica litus non grande tuetur arena. Est ubi mons pelago vicinior, arbore vernat Fructifera: suavisque pirus proceraque surgit Pomiferis trabs densa comis et creber abundat Castaneis ramus: non spica rubensque racemis Dulcibus, aut musto cerebri deest impote Bacchus. Plura per hoc montis, liquidam spectantia Thetim Visuntur castella latus: videt altior artum Intrantis lymphae plebs Moschenicia guttur; Sed propior rupes ipsi est Bersecia collo, Attingens Venetum scabra tellure Leonem. At medium stat nacta sinum Laurana, fidelis Arbore spinosus germen cui vestit echinus. Hanc sequitur tumidas pelagi frangentibus undas Stantibus ad ripam saxis scabrosa Volosca, Tuta ubi velivolis statio est Praeluca carinis. Hunc ovium fecunda sinum premit insula, mollis Velleribus, Venetos venerans Cercyria fasces, Litoreis quae dura petris, quod cernere possint Flumigenae, ponti spatium definit et aestus Maioris frenat rabiem. Sed mitis utraque Parte subintranti fluxum non praepedit undae. Respicit adversa Flumen Cercyria ripa, Austriacis devotum Aquilis, ubi cernere primum Fata mihi voluere diem pronamque Camenis Pieridum Phoebique artes rapuere iuventam. Cernitur hic facilis, gravidae nec inhospita puppi Ripa, laborato statio non improba saxo: Nam fremitu assiduo sulcatis cautibus artum Eluctatus iter, qua se substernit arena Mollior, ut placidum despumavisset in amnem Adriacis miscendus aquis, portum efficit altus Tarsia et immodicis portum subit integer undis. Adversae cupidus ripae ne naviget hospes, Sublicio se ponte premit, quo laetus Eoas Virgineae gaudet matri transmittere nymphas Tersactum locus est cuius, Iordane relicto, Culmine Nazaridis primum deposta parentis Est domus (ah nimium terris lugenda Liburnis Non longae iactura morae! Vix substitit uno Lustri dimidio) quae postea maxima montis Gloria Piceni, Laureti in vertice summo Nobile desertae spolium remansit Idumae. Et licet elato Virgo super aequora tecto Deseruisse reos videatur forsitan istos Desidis obsequii populos; quod supplicis imas Mentis adhuc iaciant flammas, signata penatum Sacra calet fixis quod semper et area labris, Est procul ut credam, genetrix quod deside mota Obsequio Virgo volucres mutaverit orâ Picenâ sedes: nam quae vestigia sacrum Impressit limen, forma non impare servant Atque eadem coctis referunt sacraria muris. Horum fixa tholis iunctumque gravantia templum, Virgineas memorant inopum donaria curas. Propitiam, patrio veluti si limine staret, Affert Mater opem populosque favoribus implet. Hanc iubet Ausonia si fas regione deinceps Stare domum; iuste reliquis aequissima Virgo Praetulit hanc terris, Natus quam praetulit ipse, Fixit ubi solida fidei munimina petrâ.

34. Ista Ioachimi sedes, regalis avitum Sanguinis hoc tectum; sed quo pia stirpis egestas Non indigna suae, parvo contenta penatum Limine, pro tenui censu felicius ista Iessei generis proles Davidica vixit Quam Salomon: cui invicto Mavorte paratos Regnorum census pater et possessa reliquit Sceptra: cui inter opes summas numerumque fluentis Ad nutum gazae vitiorum copia maior Venerat, augusti genus infamare parentis. Hic Mariae genitor, Iudae, genitore lucratus Barpanthere, tribum, cui nec Pantheris avita Laus deerat, longo regum venientis eorum Sanguine, quorum alta Davidis origine manans Fama Palaestino longum duravit in ostro. Ter fuerant etenim septem, quorum aequa paterni Stemmatis in Iudae solio permansit origo Davidis soboles, donec postremus (acerba O regum fata!) et fasces sceptrumque catenis Mutasset, Nemesi sic exposcente scelestum Deturbare throno fraudi famulante Tyrannum. Ultima Iessidum Sedecias purpura regum Externo mucrone perit: secretior urbis Valle latens cui porta fugam dedit, ipsa paravit Exitium: Chaldaeus enim pro moenibus illis Excubitor, profugum mox ut cognovit opaca Nocte Ducem, hostili properante satellite Princeps Stringitur infelix captivaque ducitur alti Maiestas solii, cinguntur colla catenis, Regiaque Assyrio pallescit purpura ferro. Aspexitque suas Babylon inimica ruinas, Quam tamen is vidit numquam, cui lumine rapto Barbarus illusit servili in compede victor. Hic vero fuit ille, potens cui subdita bello Facta Tyrus Sidonque fuit, populata Canopi Regna, cui Isacidae vincti caesusque reliquit Et patriam, et fasces multis cum gentibus Ammon Tot spoliis populorum ingens tantoque superbus Limite, Divinos, naturae ignarus honores Postulat et rutilo cultus mentitur in auro Quos posito victae venerentur poplite gentes. Cui tamen insanum mox poena secuta tumorem Pressit: adorari cupido fuit invia silvae Desertae pro sede species, cibus herba, Monarcham Seta bovis texit Tyriumque asperrima tegmen Supplevit, fuit horridior quae tergore, pellis.

35. At Iudae populus multo iam tempore magnum Exul ad Euphratem, patriae sacrique gemebat Damna reversuri numquam ad sua gaudia templi: Totque malis presso, durum ac servile resolvi Suspirante iugum, quod iam scivere futurum Helciadis monito vatis. Redit aurea tandem Libertas: tempusque fuit cum vindice Cyro Evomuit saturata suas Chaldaea rapinas. Tunc ubi craterum pretiosa et sacra supellex Excisis Solymis templo sublata, videret Assyrias cum rege nurus nutante bibentes Ore; suosque deos ausam Babylona timendo Isacidum praeferre Deo, signante stupendis Articulis scripto nocturna pericula muro; Fatum erat accitis Babilonem perdere Medis. Illius siquidem fretus caligine noctis Cyrus, ab ingenti lymphas effundere stagno Perfossa tellure iubet, quo maximus amnis, Compita bisgeminis lambens Babylonia rivis Effluat Euphrates: magna hic vi lapsus aperto Ad cursum spatio, primae se margine ripae Exolvit fecitque viam qua promptus in urbem Posset Achaemenius miles, Medusque minori Conspirare vado, liquidi victo obice muri. Civibus ignaris tantum valuisse sagacis Consilium Cyri, mirum est : sed perdere Numen Quem statuit, parvo hoste perit: sternitque gigantes Collectis torrente petris turresque superbas Inflatae clangore tubae: sic flumine visa Tutior urbs ipso vidit se flumine victam.

36. Tunc Chaldaea ruit, Medo tunc hoste cruentis Cum rege et populo Babylon tumulata ruinis. Isacidum bissena fuit tunc nacta faventem Victorem captiva tribus: sic Numine stirpis Iesseae moderante vices, cui regia numquam Ascensura thronum quamvis fortuna perisset. At sincera aliquis de stirpe remanserat ortus Ex Davide nepos, quatuor post lustra decemque Quëis servos Chaldaea tulit, quem clara remisit In patriam Cyri pietas; mansitque vetustus, Inde propagatus regum de semine sanguis. Postea centenas ultra servata propago Vixit Olympiadas, donec novus adfuit aevi Alterius Splendor flueretque superstite regum Prole Ioachimo sobolis caelestis origo. Huic sponsam Sepphora dedit: levat altior istam Mons urbem clivumque premit qua parte Cisonis Funditur elapsus lympha Cenerethide torrens. Parte Zabuloniis aliâ Sepphora propinquat Alta iugis tollitque suas prope Nazareth aedes. Una ibi nympha placet, sed quam Levithica fudit Bethlemia de stirpe parens: cumque illa fuisset Iuncta Aronaeo mystae, felicibus Annam Enixa est thalamis, uteri portenta daturam. Aetatis modicae postquam superaverat annos Anna rudes, Anna innocuis non segnis amicam Virtutem praeferre genis, tenera otia parva Apta basis fuerat lustris surgentibus Annae.

37. Illa laboratae non deses in aequore telae Pingebat tenui phrygiata emblemata ferro, Non Cypridis fatuos ignes, nec Adonidis apros, Non cursus Atalanta tuos, nec inhospita saxi Antra Promethei, variis non Protea formis, Herculeosve dabat lino indignante labores; Messiae titulos, palmas, et robur amica Distinguebat acu, nec non speciosa puellae Ora dabat, matris Messiae imitantia formam. Et nescivit adhuc, pulchri cum duceret oris Lumina, quod natam tela formaret in illa. Huic tamen arrisit, pictae blandita puellae Et tenerae fronti labris innexa pependit. Hanc affata etiam quaerit non muta: “Venire Quid tardas electa parens? Tua lumina telae Si tantum praefixa trahunt rudibusque notata Effigies palmis, quantum tua vera placebunt Ora, ubi festivo terras dignaberis ortu?” Praesentemque velut, pictam Virgo Anna puellam Nominat et veluti sibi respondisset, eidem Respondet sensusque inopi dat verba figurae. Accidit ut blandas Annae soror unica voces Disceret Ismerie, peteretque: “Affaris amanter Quem sic, Anna soror, nullum qui verba loquentis Excipiat video.” Siluit tunc Anna, rubore Fassa animi inter nos depictae Virginis ignes. Quae tamen auditae quoque respondere sorori Morigera, “Ismerie soror”, inquit, “imago puellae Quam mea duxit acus, blandas a pectore voces Elicit. En istam: manibus gestare tenellum Cui puerum feci, Messiae fingo parentem. Oh quantum rapit ista meos sublimis amores Mater! Viventem o utinam, quam pingo, viderem! Et quam spectatam in lino nunc alloquor, illi Obsequerer natae, atque humilis venerarer, in imo Fortiter impressos cuius gero pectore vultus.”

38. Anna etiam legis veteres edocta figuras, Et Vatum arcanos monitus mirosque novandae In melius naturae habitus, quos proferet ortus Virgineo Princeps utero: culpaeque sciebat Interitum, quae sola reos subducit Olympo Terrigenas, quam proli excors legavit Adamus. Illa preces iterare frequens crebrosque litare Pectoris affectus; humilis purusque Tonantis Corde flagrabat amor, magnos abiturus in ignes. Anna puellarum commendatissima, qualem Non tulit illa aetas; talisque ea debuit esse, Postea facta parens tantam paritura puellam Cui similem nulla est aetas latura puellam.

39. Hac morum probitate nitens, matura marito, Iam tria completis quattuor septennia lustris Anna recensebat virgo; turbisque procorum Suspiratus Hymen, formam pro dote petebat Virtutemque animi rarumque a pectore censum. Foedera sed quamvis haec connubialia, gentis More suae, sperata Deum cultura iuberet Progenies, tamen illa sui candoris honorem, Et soboli et genti caluit praeferre parata, Grata Deo spretae nosset si munera taedae. At quia perpetua pro virginitate sequendum Defuit exemplum mulierque id nulla pudoris Attigerat culmen, putat hoc insvave Tonanti Obsequium quod nulla dedit: libravit utrumque Nympharum nuruumque decus; sed pectoris anceps Anna voluntatem matris submisit habenis.

40. Tecta paternorum coleret licet Anna penatum Assidua; at patrios non luserat aequa tribules Virtutis formaeque fides (nam grande latentis Est pretium formae: metuentis publica maius Virtutis decus est lustrataque compita clamant Virtutem non esse domi. Nam prodiga cerni Integra Virginitas non est, cui integra quamvis Sit caro, Virginei renuit tamen esse pudoris Integer affectus: prostans cupidumque videri Est venale bonum. Nubes Iovis armiger ales Incolit, at fatuae volitant per compita pennae.) Hoc gratus rumore pudor celebrataque passim Non passim spectata Annae, laudabile taedis Attulit auspicium probitas multisque placebat Anna, et Levitas, matri prodire fuisset Sicubi visa comes, cultu torquebat amantes.

41. At prudens genetrix voluit differre procorum Vota, quibus desiderium vehementius Annae Cresceret: et scirent, quod non sit prodiga tantae Virtutis mater, primo contenta rogatu. Augetur dilatus amor crescensque petitae Non timuit nymphae virtus ne perdat amorem. Id quoque subsidium tribuit dilata procantum Ambitio, quod protracti mora temporis, aequo Iudicio prosit, quo plenius ille probetur Ingenii morumque sapor, quo grata puellam Cognatosque trahat thalami ad suffragia sponsus. Tunc autem reliquos, morum stirpisque praeibat Laude Ioachimus, cuius non irrita demum Praevia taedarum docuerunt vota, quod aptum Connubii possit virtus reperire iugalem.

42. Mirum! quod tanta morum caligine mersa Cumque fuit veri ignaris iurata Latinis Saxicolis vilisque agitata cupidine lucri, Impietate Ducum vitiisque infamis Idume, Quiverit hunc thalami numerum componere virtus.

IESSEIDOS LIBER III

1. Iam sancitus Hymen Annae fideique monebant Pacta maritales accendere pronuba taedas, Cum patriâ veniens electae limina Sponsae Urbe Ioachimus praesentia Virginis ora Spectaturus adit: sed mutuus ille duorum Aspectus iuvenum fuerat congressus amantum, Quorum ex adverso vultu, sibi quisque parabat Virtutis speculum et rectam probitatis amussim.

2. Consuetis utriusque tribus gentisque peractis Officiis (nam Sponsus erat de semine Iudae Davidisque haeres, Annam Levitica patris Sors genuit; Iudae generis fuit ista facultas Hanc ambire tribum: licet ex Davide profectam Ipsam etiam dicant Matris natalibus Annam) Ambarum tribuum faustis deducitur Anna Auspiciis, socerique nurus gratissima tecto Excipitur; dotisque suae si dona fuissent Regia, maior erat sponsae a virtute petita Gaza, Ioachimum quae sola invenit amantem.

3. Istius thalami fructum expectabat uterque Sponsarum sanguis; magno maerore sed istam Spem lusit sterilis votorum ad pondera venter. Annorum siquidem bis deno in gloria cursu Grata maritalem thalamum traduxerat uxor, Opprobrio fecunda suo, prout illius aevi Credulitas gentisque fuit, sed postea talem Edidit ista nurus viditque piissima fructum, Ut fecunda viri quaevis huic credere mater Debeat et sancti laudem concedere ventris. Interea constans thalami tolerabat adulta Dedecus aerumna: placitis caelestibus omne Fassa decus parere, probrum legale ferebat Laeta. Nec indocilem formare hoc dogmate mentem, Forte paraturis sobolem suspenderat astris.

4. Tergemina Hebraeae fuerant sollemnia legis Festa, Deo sacra, Solymae quibus omnis in aede Instaurare litaturus consueta quotannis Vota iubebatur populus. Donaria sacris Addebant aris, nec fas sine munere cuiquam Tunc Salomoniaco votis incumbere templo. Haec vero duplici fieri sollemnia causa Constituit Numen: tum quo sibi debita cultus Obsequia aequatis ferret gens consona votis, Tum voluit memorem, quantis hanc cladibus olim Solverit et quantis dives sibi reddita signis Patria libertasque fuit. Quo nomine mensis Septimus, arboreis formans tentoria ramis, Divinam referebat opem, cum stipite tectum Et foliis, olim loca per deserta vagantem, In laris et tecti terram Israëla tulisset. Est aliud vero festum quod pascha vocabant, Cum decima et quarta minui sua cornua sentit Luna die, postquam ne sit contractior atrâ Nocte dies, prohibet Phryxeo Delius auro. Tunc autem Pharii memorem Deus esse laboris Noluit immemorem, cum duro pressa Canopi Servilis Iudaea iugo, post terga relictâ Iside, Niliacum fugiens spoliavit Osirim. Septima festivis succedens hebdomas aris, Propitium legis tabulis memorabat amantis Numinis affectum, scripto cum marmore Mosen Instrueret flagrante Orebo, quando ruenti In scelus Isacidae morum praecepta tonarent, Prodigii pavidos caelo informante tribules. Thure Deum venerans sic ter festiva tenebat Iudaeam pietas: ter religiosa quotannis Numinis hoc cultu Solymam conspexit Idume.

5. Harum luce una cum se sollemnibus aris Sisteret et coram populi maiore corona, Dona Ioachimus sacro daret annua templo. Hunc Mysta accipiens, cum prolis honore carentem Agnovisset, ait: “Coniux, procul esto, profane! His discede aris! Credis te munera grato Ferre marite Deo, cum sic tua seminis illi Plectitur improbitas, a te qui forsan iniquam Se veneraturam non vult descendere prolem? Hinc volo discedat quivis sine honore maritus, Qui sine prole venit: iamque est tot prodita lustris Fama, quod improle serves cum coniuge lectum. Hinc patet adversum patitur tua taeda Tonantem Cuius ab improli nullus defluxerit haeres Connubio, qui ipsum cultor Iudaeus adoret.”

6. Fortem animi sortita virum nisi acerba fuisset Lingua, graves poterat probri sentire querelas; Sed nitidae mentis robur convellere duri Levitae nequiit ruditas: abit inde serena Fronte Ioachimus. Rigidae tormenta repulsae Numinis excusat placito, vultusque ruborem Ingenuo candore premit, dentisque protervi Dura nimis tacitâ tolerat convitia linguâ. Et veluti rostro cum formidata rapaci Mansuetas avido volucris petit ungue columbas, Idalius visis tacitus praedonibus ales Evolat et saevum fugiens ulciscitur hostem - Sic Ioachimus laesi discrimen honoris Non iacit in mystam, sed se meliore tuetur Praesidio, cuius radiis caelestibus aptum Pectus ad aeternam casus componit amussim. Aegeum veluti spumat cum fluctibus aequor, Ut stabilis tumidas suscepit arena procellas, Dissipat albentem spumam - sic saucia curis Mens, ubi divini placiti sua pondera fidum Proicit ad litus, pelagi velut ira, quietam Pectoris humani motus sortitur arenam. Spectantur variis animi maeroribus angi Connivente Deo, cuius sapientia taetras, Saepe secuturi ciet ad suffragia nubes Luminis; innocuum feriunt cum verbera pectus Augurium splendoris agunt: sors tristis inertes Sternit: ubi duros fortuna reciprocat ictus, Splendidius reddit fortunae malleus aurum.

7. Non procul a Solymis locus est, ubi plurima collis Ubertas, herbaeque ferax et pascua tellus Eminet. Hac iunctos fecundis matribus agnos Parte Ioachimus, pecorisque fugacius agmen Pastorum sub virga habuit, quos saepius ipse, Cum Solymaea pius visebat limina, suevit Explorare redux, natosque agnoscere fetus. Illotas voces, irati opprobria Mystae His etiam pressurus agris ad amoena gregalis Pascua contendit pecoris caulasque revisit. Hic ubi rorantes nato iam sole per herbas Spargitur innocuum pecus et crescente pusillam Pascit flore gulam, montis qua parte reducta A grege seiungi poterat, consueta litabat Vota Deo, placida Numen sic voce precatus: “Summe Pater, cui una polo, diffusaque terris Est pietas, expersque tui per cuncta meantis Consilii nulla est tellus, nec egena resistit Imperiis natura tuis! Scis, optime patrum, Quae probri me fama premit: complura peregi Connubii iam lustra, meo nec sanguine proles Vivit, adorandum te laudatura Parentem Me patre posteritas: si te mea criminis urit Improbitas, Pater indulge, sobolemque tuorum Laudatricem operum de me placatus adopta. Ast ego, si qua meis accedet gratia votis, Servitura tuo thalami dabo pignora templo.”

8. Vix ea fatus erat, stantem prope cernit ephebum, Ignotâ iuvenem forma, maiore micantem Lumine naturae quam sit lux alta diei; Hospitis ignoti visu, radioque pavescens Obstupuit supplex, sed quem mox ille serena Fronte salutatum tali sermone praeivit: “Ioachime, polo missus tibi nuntius adsum: Audivit tua vota Deus, conspexit egenis Te largam praebere stipem, sterilisque recepit Et castigatae carnis ieiunia, novit Legalis tolerata probri tormenta, tuasque Suscepit lacrymas; qua re de coniuge gratam Accipies sobolem, qualem sed nulla tulere Saecula, nulla ferent: Hebraeae maximus illa Stirpis honos, ingens populorum gloria, terrae Prodigium, cuius nomen tibi pando – Maria est. Haec tibi divinum Iessea e stirpe nepotem, Promissumque dabit germen, Iudaeque Leonem. Ille Giganteo Lethaeos robore postes Destruet et veterum complebit vota parentum. Utque scias vera me tibi praedicere, perge, Et Solymam festinus abi, dabit obvia coniux Se tibi: templum ambo sacrosque intrate penates.” Haec ut fatus erat, penna se praepete librat Aliger et summis volitans se nubibus abdit.

9. Audiit attonitus iuvenem sic ore loquentem Ioachimus, et aetherei cessante nitoris Intuitu prostratus humi, gratusque Tonantis Expendit promissa. Fidem caelestibus ultro Observat monitis, proprios non amplius ille, Non uteri steriles accusat coniugis annos. Mox repetit Solymam, constans parere monenti Aligero: pecorum caulis, ovibusque relictis Festinat tacitumque premit sua gaudia pectus. Urbis ut ad celebrem, quae dicitur aurea, portam Accessit, videt aversa de Nazareth Annam Festinare via: solito cui laetior oris Occurrens coniux, post mutua lumina pandit Adventusque sui causam, monitusque revelat Aethereos. Cui illa pari se Praepete doctam Asserit, improles thalamos ad vota vocari. Una intrant urbem, sacrisque penatibus agnos Bisgeminos, melior quos nutriit herba, litandos Inducunt, medio quos de grege providus arae Vir tulit; et coniux instructam panibus Anna Librabat sportam - quae proximiore pararet Nocte, litaturis duo mollia liba ministris.

10. Expletis templo votis, descendit uterque Propria, quae Solymis stabant, ad limina coniux, Tanta ubi sincerae pietati dedita virtus Coniugii fructu, sibi non post multa dierum Intervalla dato, probrum legale redemit. Octavo gravis affulsit cum sole December, Acceptam sensit sobolem vitalibus Anna Indiciis: concepta suo mox vivere proles Observata utero, subitoque animata pusilli Corporis integritas, matrum responsa fatigat: Nonne quaterdeni radiant post semina soles Donec vitalem mas disponatur ad auram? Nonne octodenas, ea sit si femina, noctes Postulat ante animam? Praesens et quomodo fetus Concipitur, seseque movet, solitumque repellit Vivendi initium, consuetaque tempora damnat? Quis novus hic naturae ordo, quae seminis huius Fata, quis istius vitalem germinis horam Accelerantis honor? Sed quae portenta vetustae Nescivere nurus, tanti quondam abdita partus Gloria, venturo patuit felicius aevo.

11. Haec Annae suscepta utero, tot debita votis Filia, naturae solitas infringere leges Digna fuit: prolem hanc sterilis quam taeda parentum Progenuit, divina suum quoque Gratia dixit Prodigium: venterque Annae speciosa reperta est, Hoc opus excelsum fabricantis Numinis aula. Huic vitam infudit posito mox semine, magnae Aptavitque animae corpus tantumque decorem Artubus impressit, cuperet quo caelica quaevis Corpore mens, positis iungi feliciter alis. Nec formosa magis mentes sibi membra laborant Aethereae, cum missa Deo descendit ad ima Membrorum natura expers oculisque videri Terrigenum praesens cupit his non impare forma. Ista caducarum soboles lectissima rerum - Non caelum solisque faces nec nocte micantes Excipio flammas, quodcumque vel axe supremo Nobilius lucet stans coram Numine flamen. Unicus hac maior Deus est: cui Numine summo Est natura minor; conceptae culmine prolis Est minor et sterilis fetu demissior Annae Tota cui famulas subicit natura secures.

12. Illi anima et ratio simul est, artusque pusilli Mentis mole vigent; neque corporis incrementum Expectat, mox apta suum cognoscere Numen, Eructans plenis divina incendia fibris. Istius excelsae sobolis primo auspice vitae Momento, tenerae multo sublimior aestus Mentis erat quam plena suo si assurgeret igne Quaeque animi virtus, almum fervore vel illo Desuper inmisso, flagrans complexa Tonantem. Civibus aethereis minor est concessus amoris Impetus, aeternum quamvis praesente caloris Ore bibant fontem: nec habent quëis viribus altae Maiora Empyrei laxent incendia mentes, Aeterni saturae quamvis dulcore fluenti. Nec mirum, concepta suo si Numine Virgo Aestuet et primae flagret sic lucis amore; Hac siquidem necdum genita tanto impete cordis Arsit amans Numen, reliquas quae sola creati Orbis divinas vicit vehementia flammas. Gnatae huius, superumque humili cervice colendus Promicuit splendor: caeli huic terraeque coronam Imposuit Numen; tanti cui culmen honoris Non impar sancivit amor pietasque Tonantis. Conscia tantarum Charitum iam noverat infans Concepta ingentes caeli per pectora fusas Divitias. Novit mentem faciente beatam Ex vultu proprio Numen: quis tale relinquat Spectatum sine amore bonum, similesque referre Negligat, aspectae pro lucis imagine flammas?

13. Quod caeli hanc regalis apex spectrumque deceret, Inde venit (iam pando tui Regina nitorem Conceptûs Virgo) – primae cum vulnere culpae Saucia mortiferum penetraret pectora virus, Atque hominum genus omne gulae sentire paternae Debuit infaustam Nemesim – quod sola ruinae Istius immunis staret fortuna puellae, Quam sterilis matrona tulit: communia Virgo Sola venenatae nescivit toxica plantae. Illa reis pomi morsu procul, illa nocentis Flagitio Adami non improba, maior acerbae Exitio noxae, semper sine labe, minacem Exterret Nemesim, tectis quae veste flagellis Vitat adoratum Mariani verticis aurum.

14. Sed quo iure reae matris non corruit insons Filia, quam nocui semen formavit Adami, Terrigenûm transfusa lues si manat ab illo Semine, decepti quod polluit esca parentis? Nunc mea Castalio respergite labra fluento Pierides, votisque altas obstringite lauros, Ut sceleris memorare queam memorare paterni Naufragium: tum qua tabula Virgo una profundam, Torrentis non rapta vado superavit abyssum.

15. Omnipotens nostri generis sine semine natum Constituit Caput Adamum, cui libera mentis Arbitria unius legis constrinxit habenis: Arbor erat, vetito voluit quam crescere pomo. At servata minus positae mitissima legis Imperia, aeternae sanxit multiplice poenae Ulcisci aerumna, soli ut neque tale noceret Flagitium authori, cuius Caput ille fuisset. Edita progenies paribus quoque subdita damnis Esset: et illicita quae profluxisset ab esca, Cunctorum aeterno premeretur culpa dolore. Sed deliquit Adam, cunctosque involvit eodem Naufragio, poenaque simul. Stetit una paterni Expers flagitii Virgo; nam crimine lapsus Non fuit Adamus Mariae Caput: inde paterno Non fuit in pacto: caeli, terraeque potestas Huic Dominae concessa vetat pro plebe notatis Legibus involvi, decuitque his esse solutam Reginam Adami, libertatisque parentem. Qui dubius facti est, credetne egisse Tonantem Cum sobolis genetrice suae, quod regia nati Terreni, minus esse decens pro matre putaret Conditio? Matris siquidem sic huius honorem Procurat Deus, ut terreni principis ardor, Frigidus, augustae pro matris honore, sit imber. Lex fuit Arsacidum, solium sublime prementis Regis Achaemenii cunctis subeuntibus aulam Discrimen fatale foret; quâ regia solvi Regalem nuptam voluere oracula poenâ. Omnibus haec stat lex, sed non tibi regia coniux; Una super cunctos es tu, non de omnibus una. Hoc tuba Tarsensis sensu sonat aurea Pauli: “Peccarunt in Adamo omnes”, sed tolle Mariam; Una super cunctos est haec, non de omnibus una. Illa quidem nocui de semine fluxit Adami Virgo; quid hoc refert, si non sit subdita Adami? Illius est soboles, verum est; Caput ille Mariae Non tamen est. Labem ad generis concurrit utrumque Et caput, et semen: sed quem est sortita parentem, Non est nacta Caput: primum natura poposcit Gratia concessit. Voluit natura secundum, Gratia dissensit; vetuitque haec esset Adami Subdita, Adameae fieret ne subdita culpae. Hinc pater ipse nocens, naturae in culmine summus Virginis istius, maius se culmen adorat.

16. Interea faciles uteri decurrere lunas Anna videt, poscitque diem, mirabilis ista Qua soboles visura diem matrisque veniret Pensatura gravi laudis cum faenore probrum. Anna tamen, steriles tumidus dum vinceret annos Venter, adhuc clausos intra sua viscera gemmae Caelestis radios praeclaraque lumina natae Sensit et afflatum maiori Numine pectus. Nescio quod fecundi uteri cum laude, venustae Accessit fronti335 fronti : reronti decus: et quod ventre gerebat Lumen, in externum prodibat amabile vultum Effusis radiis - veluti si nube serena Abditus augustos transfundat Delius ignes.

17. Anna moras uteri longasque in pondere lunas Solatura novem cultu Solymaea frequenti Templa petit ventrisque acceptum a Numine germen Grata Deo defert prolisque reponit honorem.

18. Accidit ut, festas cum lex indiceret aras Et Salomoniacum peteret cum coniuge templum Anna, sacerdotum summus, cui aurea sacri Limina depositi (Legis fuit Arca) patebant, Ingrediens penetrale imum spectaret in Arca Bisgeminum exultare Cherub, passisque moveri Laetitiae pleno vultu prope cerneret alis. Non visum populo ostentum, cui luminis illa Maiestas vetita est, sed Mysta authore relatum Prodigium, populi mirùm praesagia tentat. Omnibus hic unus sensus fuit aureus Arcae Bisgeminus quod fausta Ales mysteria pandat; Quod laeti Aligerûm vultusque ostensaque pennis Gaudia non dubio cogunt expromere signo. Quid tamen illud erat quod vis praesaga duorum Panderet Aligerûm, varium fuit ominis huius Iudicium: dixere alii quod pressa Latino Imperio Iudaea, sui sublime rediret Ad regni solium, pulsoque ultra aequora Varo, Isacidûm laetis fortuna resurgeret alis. Iam prope tempus adest, aiunt, cum Martia Iudam Gens patrium Tyberim clypeis bibitura relinquet Non plus Oenotriis poterit Iovis Ales ab oris Victor Idumaeis nidos componere palmis: Nec Solymae, Ausoniis praestrictas fascibus ultra Exolvet Latias volucris Romana secures. Haec arcana fuit multorum fabula, sed vox Publica nulla fuit. Metuens nam dura Quiritum Imperia, occultus fidas iaciebat in aures Author, in os vocis prohibens migrare periclum Promissum non longe alii distare docebant Messiam, pennis hilaris quod praebuit Ales Indicium, spondensque eadem solacia vultus. Et Simeon Solymae Mystes aetate colendus Occidua, cui certa suis accesserat annis Caelo nixa fides, non se prius aurea seris Lumina clausurum fatis quam surgat avito Sanguine Iessigenûm promissi principis alma, Virgo etiam in partu, Israëlis gloria mater. Credidit hanc primis radiis assurgere lucem, Festivo testante Cherub, seseque supremum Praeparat ad carmen, spectandae encomia natae; Illius ad vultum extremos dum spiret amores, Expiret Solymaeus olor: cui postea nati Virginis eiusdem tamen, obnitente senecta, Accessit caelo hausta fides, meritumque videndi. Mystarum e numero fuerat qui diceret alter; Unius ingressi fanum, festivius Arcam Applausisse viri merito, notumque beatis Aligeris animi decus, hoc celebrasse strepentis Prodigio poenae. Fuerat sed certius Annae Iudicium, fulgentem auro quae credidit arcam Exultare sui penetrantis in abdita templi Maiestate uteri et clausae splendore puellae. “Haec mea Nata”, inquit, “quondam paritura potentem Signatum lege Heroem, duo saxea Legis Religioso Arcae monimenta recondita ligno, Exultare dedit: quôque ipsa sacerrima Mosis Lex gravida est Verbo, soboles mea fiet eadem Prole gravis, partuque suo dabit illa solutum Mosis onus, colloque Deum leviore vereri. Quin etiam lex ipsa suum cervice laborem Cum roget auferri, concepta puerpera legi Proxima, notificans divini gaudia partus Exhilarat fetam tabulis legalibus Arcam. Vitae expers, Vitae indicium si lignea motu Arca dedit, viva petiisse videtur ab Arca Quam gero, vitales animos: vel mortua vivae Cedere non deses praesenti Numinis Arcae, Venturos hilari motu praesagit honores.” His animi gavisa silens affectibus Anna Laeta suum genetrix uteri tunc pondus adorat.

19. O felix mater cuius de ventre serenos Aurorae divinae ignes spectare superba Saeclorum ambitio votis flagrantibus optat! Ingentem caeli gazis, opibusque puellam Ventre tenes, legis quam prodigiosa salutat Arca - illam maius mirabiliusque futuram Prodigium. Nec passa suis immota teneri Cum vitae tabulis, sed nil vitale daturis, Ad vitae lumen, speculum virtutis et aequi, Ad morum normam, vitalem legis avitae Effigiem, ruitura volat templi Arca Mariam.

20. Nunc impune tuas posses confringere, Moses, Hac montis radice petras, ubi cedere gaudet Numinis inscriptum digito populisque verendum Matris ad augustae priscum fastigia marmor. Haec Iessea etenim proles vix fixerat Annae Materno radicem utero, sublimior altum Orebi, Charitum superavit vertice culmen; Ut subito veteres, alias molita, rogaret Confringi tabulas radix, quae immitia Iudae Conteret et molli tenuabit pulvere saxa. Ostenditque suas Maria praesente ruinas Isacidum vetus Arca; sui dum limine fati, Ceu abitura fugae cupidis se commovet alis, More nigrae moriens, ubi sol apparuit, umbrae. Haec erat augustus coluit quam saltibus olim Iessides: proprio venturae ex semine Princeps Providus exultim applausit, cum regia victus Et pietas damnata probrum scurrile tulisset. A Iesside Typum Mariae venerante recepit Virginis auspicium pietas; Michole furorem Impietas ridente trahit: sic regia Iudae Taeda, pias, Stygiasque faces accendit, et unus Davidis thalamus caluit tam dispare flamma, Hebraei Iessea throni cum Gloria David Sublimes arcae saltu describit honores: Postremi vatis post septem saecula terram Pressuri laetos signavit regia saltus Exempli pietas. Quos verae Numinis Arcae Praesens sed necdum genitus, semestre parentis Pondus Elisides hilaris renovasse feretur.

21. Delia iam nonis nova cornua laverat undis, Feto Anna gaudente utero. Jam frugibus aestas Transierat fecunda suis pomisque saporem Non sterilis dabat Autumnus, cum septimus astri Principis octavo mensis procederet ortu. Tunc tibi nascentis sterili de coniuge prolis Aspexit Iudaea iubar: lux ista Mariam Edidit ignoransque novae sine more micantis Aurorae ut radiis fulsit Galilaeus horizon; Attonitus non sueto huius fulgore Diei Haeret et ignotae flammas examinat aethrae.

22. Pullatos iam noctis equos mutare serena Luce videbatur soli vicinus Eoo Phosphorus, ante suos quam spargere Delius ignes Inciperet, cum Virgo, Annae lectissima proles, In mundum roseos vultus, imitata rubentem Phosphoron, aeterni lampas praenuntia solis Ut surgens Aurora tulit terrisque superba Non defecturae dederat praesagia lucis. Natus ubi sol orta videt divinaque spectat Lumina, splendorem quem non produxerat ipse Illuxisse stupet sociasque interrogat horas Quae lucis genitura novae, quis nascitur orbi Se non patre nitor? Cui respondêre volucres, Temporis assiduae spatium numerare ministrae; Quod melior splendere suis non subditus horis Delius, ima orbis regione serena daturus Ora palam, tristi mundo praemiserit istam Augustam Aurorae subeuntem munera flammam.

23. Sed refert memorare diem quo prodiga dotes Effudit natura suas et caelica plenis Coeperunt mundo manare charismata rivis In caeli terraeque decus: Mariamque repostis Astra laborarunt Charitum perfundere nimbis. Septima terrigenûm sacrae donata quieti Lux utero egressam vidit festiva puellam, Nascentisque diem iucundum deses agebat Iuda; sed una suo sollers intenta labori Hunc operabatur natura et gratia partum. Et quasi tunc solitas naturâ fundere lymphas Oblitâ, ut vacuum sibi non foret omnibus undis Prospicere, ad tanti fetus operosa calenti Obsequia; occultum fluxus authoris egentem Vox laticem Libani non erupisse ferebat. Illa eademque die siquidem manare negavit (Non incerta fides) lymphae libanitidis humor, Qui campos hortosque rigat - fons inde vocatus Hortorum: a Libano triplici fluit utilis amne; Quorum uno (Assyrios reliquis lavat eminus agros) Laeta Zabulonis tellus, quam Nazareth alto Ornat amoena iugo, recreat sua iugera rivo. Orta fuit quo Virgo die fons iugibus iste Non visis defecit aquis et currere dulces, Obstructos veluti, non sensit ripa liquores. More suo properans siccum pecus ibat ad amnem Et solitas quaerebat aquas: venere iuvenci, Intonsi venere greges armentaque duram Depositura sitim: arenti pecus haesit in alveo Humorisque inopes sitiens lambebat arenas. Delusos maerere greges, errare iuvencos Et gemere absentes longis mugitibus undas, Anxius in vacuae pastor stans margine ripae Suspirat, pecorisque siti se deside torquet. Lux ea nocturno sed ubi praeclara fuisset Coepta tegi peplo; iamque Hesperus ore sereno Per sua dispositas praecederet agmina stellas. Sabbaticus solito torrens ruit integer amne, Altus ut ante vado; similique obstantia lympha Saxa rotante fremit, ripas aequore superbus. Illa eadem vero, fuerat quae Virginis ortae, Prodigii quoque prima fuit lux: septima semper Inde dies vacui retulit miracula rivi: Hoc etenim fluvii cursu natura retento Virginei voluit memorem natalis Idumen. Integroque stetit ferme sua sabbata servans Portentum saeclo, donec missa ignibus Urbe Et templo, fractisque aris domitaque Sione Sterneret infidos ultor Romanus Apellas. Vulgatus rumore idem sit Caesare dignus Spectatore latex; aequo ne teste careret Prodigium fontisque fides, quem laurea captae Ornabat Solymae, Victor Titus ivit ad amnem: Et quasi sabbaticae iam testis idoneus undae Sufficeret, nulla sese plus luce negare Visus erat misitque suas in sabbata lymphas. Sed licet is natae supremae matris honori Compressus torrens hac compede solverit undas; At meliore dein voluit sua sabbata Virgo Religione coli. Siquidem crescente per orbem Et populos, quos nec Latiae novere secures, Vivificae fulgore Crucis toti utilis orbi Sabbaticus quoque crevit honos huiusque diei Propitios soles pietas communis adorat Atque Palaestini presso pro humore fluenti, Virgineo scelerum fluxus premit orbis amori.

24. Anna suae vero sobolis laetissima partu, Fecundi cui fama uteri, connubia pactae Cognatae plausere nurus fetuque solutam Accurrere gravem donis recreare maritam, Quantumvis animi gaudens legale videret Non sterili tandem generosa puerpera lecto Exclusisse probrum. Laetae solacia matri Sed soboles maiora dabat, cui prodita quondam Aligeri monito susceptae est gratia natae. Ut prolem aspexit genetrix, viditque venustae Frontis ebur collique nives et rubra genarum Coralia augustumque oris decus atque serenos Pupillarum orbes lacrymisque madentia nullis Lumina, ridentem foliis imitantia vernam Labra rosam, suspensa animo stetit Anna, suaque Fixa infante parens: tacita mox mente revolvit Aligeri visi affatus, vultusque puellae Cum caelo auditis gaudet componere donis.

25. Ut longa attonitam tenuere silentia matrem, Illa pio affari sobolem sic incipit ore: “Nata mei lux nata uteri, solique parenti Lux non nata tuae; non te Iessea serenum Sola tribus, nec sola Domus te lumen habebit Isacia: optatas ex te, mea filia, flammas Colliget omne hominum genus aethereique decorem Luminis aurora velut a nascente, sepultus Hauriet atque etiam vivens in prole maligna Attrahet Adamus: toto radiabit in orbe Lux tua, caelestes vincet tua gratia stellas. Messiae praeclara parens, te matre resurget Iudaeae prostratus honor, manabit in omnes Admiranda tui ventris quoque gloria gentes.”

26. Dixerat haec; materna suae iamque oscula proli Concessura parens, revocasse paventia fertur Ora: moram cupidis fecit reverentia labris Conditioque ortae plusquam terrena puellae. Attamen augusti postquam retinacula vultus Maternus superasset amor, natae oscula fixit Et fronti incumbens teneris affectibus Anna Indulsit; lacrymisque pios signasset amores Ni matrem plorare suam spectata negasset Maiestas Natae residensque in fronte serenum.

27. Et Ioachimus genitor suavissima natae Oscula laetitiam cordis dictura paterni Impressurus, ait: “Dulcis mihi, nata, voluptas, Promissum caeleste, meis o reddita votis Progenies! maiore meum quam quiverat esse Consilio votum, venisti aurora salutis, Gloria Iessiacae stirpis, clarissima Iudae Venisti lampas, venturi prodroma solis, Prout mihi sidereus de te praedixerat Ales. O precibus potiora meis data gaudia, maior Omnibus o votis soboles! Si simplice vultu, Prostratusque solo potui deposcere Numen Ut probrum auferret thalami sterilique negatam Connubio ut prolem rerum concederet author, Ne legis me poena premat, quam pulsus ab aris Sustinui tristisque pio mea munera Mystae Damnata aspexi. Quae me nunc gloria tantae Prolis habet? Vicit Numen mea vota, nec unquam Tale meis germen scivissem poscere taedis.” Haec fatus vultuque sequens oculisque puellam Suave arridentem maternis reddidit ulnis. Saepe tamen genitor sobolem dum visit, amabat Dulcibus alloquiis suaves producere natae Amplexus, animaeque sacrum libare calorem: Quasque hominum fetu Virgo formosior omni, Donorum pandebat opes, Charitumque fluentes Pectoribus gazas, teneris quos fusa labellis Gratia thesauros pleni dabat impete cordis, Observat tacitus pater expertusque sciebat Has animi multo spectari faenore dotes.

28. Fortunata domus, cui contigit unicus iste Connubii fructus, qualem non protulit unquam Ulla thorum complexa fides, nec proferet ulla Par thalami fortuna decus: manet unius Annae, Et Ioachimi steriles haec gloria taedas. Infecundus Hymen, lectum turpare iugalem Ausus, ubi erubuit taedas laesisse maritas, Damna repensurus probri, caelestibus auctus Effecit donis, thalamo ut prodiret ab illo Fecundorum omnis flos maiestasque parentum.

29. Viderat octavum tenuis iam pupula solem, Cum legis veteris ritus sollemne monerent Nominis auspicium fieri; quo munere fungi Consuevit levita sacer cognataque matrum Ambitio dubiis numerabat nomina votis. Lux erat, haec autem medium quae dividit aequo Lumine Septembrem, caeleste datura puellae Iessiacae, atro formidatum nomen Averno. Convenere nurus, partu languentis euntes Matris ad obsequium. Quos et spectabilis inter Adfuit Ismerie nurus, indefessa sororis Ad nutus matrona, fuit cui filia vatis Zachariae sterilis coniux, quae postea summum Elisabeth peperit genetrix praeclara prophetam. Montibus e Iudae, Galilaeam Hebrone petentes Felicem subiere domum, quo didita tanti Fama puerperii pietasque agnata vocabat. Quaesitum genitae nomen fuit: inclita sexus Nomina feminei explorant, quëis maior inesset Stirpis ab Hebraeae generosa Heroide virtus. Sara aliis, aliisque placet Susanna, placebat Ast aliis Esther, aliae voluere Rebeccam, Rachelemque aliae. Materna voce volebant Annam aliae dici; sed postquam certa Tonantis Imperia audissent genitor materque, beati Flaminis edocti monito, nomenque puellae Caelesti accepto Mariam sermone referrent. Nominis haec subito dubios vis edita flexit Cognatorum animos; hilaresque ex aethere lapsum In Mariae augustum nomen conspirat uterque, Talia cui sanguis dederat suffragia, sexus.

30. Excelsum nomen! cuius quia sensit honorem Sanctorum cognata domus, venerabile sanctis Nomen adoravit. Sed, formidabile Diti, Terruit infernas acies, Mariamque superbi Vastatricem Erebi, Styx ipso nomine sensit. Omnipotentis opes summas resplenduit inter Nominis istius maiestas: eruta postquam Haec superûm e gazis nostrum descendit in orbem Gemma, suis totum radiis tremefecit Avernum, Fida sibi gratis penetrans in pectora flammis.

31. Est specus Empyreo distans immanis Olympo Quique magis procul esse nequit felicis ab orae, Convexo quo fervet amor clarusque Tonantis Intuitus flagrat aeternum satiare beatos Caelicolas; orbis medium est, ubi squallet hiantis A primo terrae initio mundique coaeva Vasta Capedo antri, qualem divina paravit Ad poenas ignemque animis peccantibus ira. Una quidem specus, at multis horrenda cavernis, Quas atrae efformant rupes, nexuque coercet Triste minax ex lege silex; ubi flumine pleno Ignis inextincti vomit immortalia tellus Sulphura, Tartareum flammis stagnantia centrum. Hic divinae ingens, nigrique adamantis opertus Fornice Iustitiae carcer, clausurus abysso Immani, quotquot servatae pectore labis Inveniat post fata reos. Si dicere tentem Terrigenum numerum,quos est haustura vorago Infera, maior erit decies quam mille (doloris O, barathrum aeterni, et finis nullius abyssus Horrida!) si vicibus geminentur milia mille. Hoc primum aethereus poenarum iniectus in antrum Aligerûm splendor, quos caelo pectoris amens Elisit tumor, aeterni quëis Numinis alma Iussa coli regina parens. Hoc dulce proterva Non passos cervice iugum, parere puellae Augustae indociles, atrum protrusit in Orcum Caelestes genios et summa sede repulsos Non capiente diem sepelivit culpa profundo.

32. Hic alius Stygio locus est confinis Averno Quem flammae vis nulla premit; quo crimine purae Concessere animae, cum caesus mysticus esset Aethereis necdum reserandis postibus Agnus. Et quia securâ tanti solacia fati Spectabant ventura fide, mittendus Olympo Pro culpa aeternus fieret cum victima Mystes, Continua inter Messiae suspiria, longas Exilii lenire moras, non cassa paratae Spes poterat, secreta licet post tempora, palmae. Adverso veluti soboles cum regia bello Capta, minus validum fraterni robore ferri Victorem sortita suum; data vincula; fratris Solatur germana fides roburque Gradivi, Libertasque graves certo reditura catenas Mitigat et veniens post illa pericula splendor - Non aliter fuit illa patrum, quos Numinis aequa Vis tenuit, captiva cohors, his carceris umbris, Quos Adami terror, multos quoque propria vitae Improbitas, quamvis lacrymis expuncta ligarat. Sanguinis eiusdem, culpae potentior omni Hos fratris spe fovit amor quem robore fortem Emissura domus fuerat Iessea Leonem. Proque secutura fraternam in pignus adepti Libertate fidem, votis promissa petebant Auxilia et duris robur non segne catenis.

33. Divini Herois postquam de stirpe fuisset Davidica prognata parens, detenta profundae Agmina telluris sobolem expectantia Limbo, Aligero referente novae cunabula matris, Laeta diu optatae plausere instructa salutis Initio, Stygias plausu penetrante cavernas. Cocyti saevus festiva tripudia princeps Audiit et misso iubet explorare scelesto Flamine vicinum quo carmine personat antrum. Iussa Acheronteus subito Plutonia missus Exequitur daemon, propiorque accedit amicos Caelitibus patres, quos carceris impare plenos Laetitia exultare videt, Mariaeque canentes Reginae nomen, Mariae depromere matris Messiae titulos Ditis percepit Alastor. Evolat infelix inde explorator, acerbum Horrendûmque fremens, numquam placitura superbo Nomina, quae fari nequit, illaturus Averno. Cumque Stygem penetrasset atrox, inimica Mariae Vipera, sic regem affatur: “Generose profundi Dux Erebi, vidi laetos confinibus Orco Spelaeis animos, recutitae semina gentis: Insolitum facit hos ortae gaudere puellae Natalis comperta dies; sua nomina plenus Isacidum geminat carcer. Sed dicere nomen Horreo; reginam dicunt matremque Tonantis, Quina cui invisum componit littera nomen.” Id quod erat, subito facilis cognoscere Pluto, Horridus exarsit princeps tremuitque furentem Nuntius aspiciens Daemon. Ut stante tremiscunt Sublimes Aquilone cedri, vel nubibus atris Exoriente pavent aestivae turbine messes Formidantque imbres gelidos et fulmina, Ditis Sic reus expavit genius Plutonius ultra Ne se livor agat non grati in damna ministri. Hic ferus umbrarum tali fremit ore Tyrannus: “Illa ergo nata est mulier, cui subditus orbis Dicitur observantque suos caelestia nutus Pectora, quae nostros voluit quoque subdere fasces? Nam memini cum starem altus sortitus Olympum Lucifer, illa suis iurata ea lumina sceptris Necdum nata habuit. Sed me illa meosque sodales, Indociles servile regi, sua iura sequentes Non meruit vernas. Quamvis hostile minantem Sint mea regna ortam semper sensura puellam, Persequar hanc etiam, nec enim loca segnis Averna Occupo, nec nostros evadet femina casses. Quare agite, o comites, superas properate sub auras Et socias, vacuum quae replent aëra, turmas Imperiis armate meis, immitis ut ista Ambitiosarum suprema creaturarum, Imbellisque animi crudeles femina poenas Adverso Plutone ferat. Ruat illius alto Reginae titulo temere insignita potestas.”

34. Nec mora, Tartareus non unus inane satelles In spatium iunctum terris ascendit et omnes Convocat in vacua palantes Daemonas aethra. Altus Idumaeis surgit mons saxeus oris, Herbarum steriles rupes, prope mortua, flammis Vindicibus quondam tumulatae stagna Gomorrhae Hoc saxo Stygiis egressus Alastor ab umbris Consedit spatiumque suis congressibus aptum Invenisse ratus, terris huc evocat omnes Errantes genios, quibus ad rea gaudia caecos Ducere terrigenas, non unam suggerit artem Vafrities, nostris non desidiosa ruinis. Delectis autem pullato squalida vultu Consedit styx tota locis, ubi mortua vivam Spectari poterat Thetis exhalare mephitim. Quod divina reas pessum dedit ignibus urbes Ultio, laeta hominum Ditis vesania poenis Gaudet et emisso Sodomae fetore putrique Pentapolitana laetantur Daemones unda.

35. Nox802 nox : non erat, adversoque suos absconderat ignes Luna polo; tenebrisque niger vestitus horizon Ardua Tartareos ad saxa vocare Cyclopes Incipit: atque dato numerosa per agmina signo, Conveniunt Erebi Larvae, casumque minantes Insedere altas rupes; sed maxima circum Pars vacuum obsesso volitabant aëra saxo. Quis fando evolvat numerum? Quibus omnibus ipsa Thetys arenosis minor est Egea lapillis. Hic montis medium missus Plutone satelles Occupat et simili fauces sermone fatigat: “Tartarei fratres, quos provida iussa secutos, In vacua posuit Dominari Lucifer aura, Ad nova crudeles animos convertite Ditis Imperia: Hebraeis infans iacet edita cunis, Flore ubi nativo sese Galilaea coronat Nazareth et rubeis cingit caput alta rosetis. Hanc, meministis enim, nobis habitanda dedisse Tartara et illustres (turpis victoria!) lauros Dite relaturam praeformidare necesse est. Illius siquidem cum vi detractus Olympo Lucifer, infernas melius ratus ire sub umbras, Imperiosa suam premeret quam femina frontem, Nos idem tenuit sensus. Nunc imminet aequae Tempus vindictae: frangatur tota puellae Ambitio; nullique suum fas dicere nomen, Nulli audire licet: quos est habitura clientes, Hos nostros censete hostes. Insumite vestras, Hic opus est, animi vires Ditisque supremum Tota sit invisae spolium fortuna puellae.” Dixerat haec, Mariaeque omnes in damna rebelles Coniurant mentes et quas concepit inanes Quaeque suas fatuis prodit rugitibus iras. Tanta fuit vero Stygiae violentia vocis, Ut montis sublime iugum clamoribus Orci Intremeret grandesque sua compage revulsi Montis in herbosa starent radice molares. Postea se cunctis iterum diffundere terris Solliciti, quivis notas festinat in oras Spiritus, Hebraeae minitans bella aspera Natae.

36. Ante tamen sedes peteret quam quisque relictas, Pentapolitano surrexerat horrida stagno Tempestas, piceis Daemon quam moverat undis Non vivae turbator aquae; sed reddita vitae Censeri potuit, decimis cum visa procellis Surgere et aethereos incessere fluctibus orbes Et damnata graves replerent litora spummae, Nigrae omnes. Neque enim puros habet ista liquores Thetys, Avernali velut pice turbidus humor. Gurgite turbato, fuerat quoque nubibus atris Par facies fetorque halans non aequoris ipsa Tempestate minor, sed quem tolerare volucres Non possent animae; Stygiam sufferre mephitim Sueta phalanx taetrum laeta admittebat odorem. Edidit infestus maris hoc discrimine Daemon Asphaltite suae specimen virtutis in unda; Quo posito umbrosum rediens lux dispulit agmen.

37. Interea superûm Mariam venerata potestas Reginae dignos natae praebebat honores, Obsequiis certare humilis: iam grandibus illam Pollentem Charitum donis, quëis copia gazae Angelicae minor est, uno hanc caeleste calebat Flamen adorare inferiorem numine natam. Iamque impensa sibi prudens cognoscere cultus Officia, Aligerûm laudes referebat in unum Muneris authorem, quem solum respicit omnis Gratia, respiciunt proprios ut flumina fontes. Cui aetas infantis erat, sed nubila mentis Non erat infantis ratio: prius ista refulsit In gnata quam nata foret, cui semper in actu Mens proprio sacros ructabat Numinis ignes. Ipsa etiam visa divini cominus oris Maiestate, beatificum ceu praepete nectar De torrente bibit: superis par mentibus illi Concessa est felix animum satiare voluptas.

38. Lex erat Hebraeis iussu sancita Tonantis: Materno egrediens utero si filia lucem Aspiciat, bis dena super sex dena dierum Intervalla sacro non pura puerpera templo Abstineat, donec partum comitante fluoris Sanguinei labe, exacto lustrata duarum Lunarum spatio, ad primum matrona nitorem, Connubii fructum templo illatura rediret. Anna Deo positas observantissima leges Implere, augusta totidem Salomonis in aede Solibus esse nefas dixit non pura videri Legis et exempli rea, dum mirabile natae, Processisse utero vidisset septima germen Hebdomas, et sacri placitum legale probaret Accessum templi; cum iam purgata fluenti Sanguine languorem partus natura tulisset. Expletis igitur pro more, puerpera, binis Mensibus, anniculum sacris altaribus agnum Oblatura parat; qualem sibi opima mariti Pascua de tenero grege transmisere bidentem, Candida cui pellis sed numquam tonsa; nitenti Vellere et ignarum maculae pecus ibat ad aras, Prolificam gaudens comitari saltibus Annam. Attigit ut templo postes, natam Anna recepit, Et manibus iucunda tulit; nam limine cedens Illa maritali famulam sibi iunxerat Ormam, Maturamque viri forma et virtute placentem Eurionem, quae Rubeni promissa marito, Iam pactis vicina thoris et robore constans, Gestandae tenerae laudem est sortita puellae. Proxima Delubro praedulci hanc pondere laeta Exonerat genetrix, cum qua prima occupat aedis Atria, fecundo noviter queis ventre solutae, Altera missuros templi in penetralia mystas Expectare nurus lymphis lustranda solebat.

39. Fons erat antiquo quem mysta Aronius usu Sacratum exhibuit nuptis, verbisque piatum Et cinere (in tenues hunc lege redacta favillas Russa iuvenca dabat). Purae, quëis contigit isto Lustrari, securae ibant ad munda maritae Atria, iucundis quibus inde videre licebat Ad pia donatos transire holocausta bidentes. Ritibus Anna istis imos ingressa penates, Laeta quidem reliquas templi quod quiverit inter Apparere nurus mater fecunda, sed ipso Fetu laeta magis, nequiit qualem hactenus ulla Templo offerre nurus. Cupit inde rapacibus agnum Cernere consumi flammis: fuit hostia caesae Consumptaeque igni pecudis legale statutum Munditiae pretium, sobolisque vicaria merces. Anna sed oblatam sacris dum cedere flammis Spectat ovem, prius igne suo quam staret ad aram Levites, ferretque faces, conspexit ab alto Aethere, splendidius soleat quam ferre sacerdos, Purum delabi lumen, radiisque paratum Inflammare pecus, cuius subtile micanti Luminis aetherei vellus resplenduit auro. Agni avidum istius caelum, quem laeta ferebat Anna sui partus pro munere, noluit ignes Expectare alios, propriis sed vellus adussit Innocuum flammis, oblatae prolis odorem Mirificum, caeso quod suspirabat ab agno. Attonitae par Anna, novae facis atque bidentis Haesit in aspectu, mirata sequentia Natam Prodigia, excelsae cuius famulantia moli Sidera Reginae gratari talibus ardent Obsequiis, Dominaeque suos profitentur amores.

40. At spectanti Annae celso de sidere lapsae Portentum flammae, Simeon occurrit, honoris Iam senii rugis, morum aetatisque verendus Canitie Simeon: Mystes tribus iste peractis Postea qui natam lustris haec ipsa prementem Atria templi aris admisit et expectatum Iam tremulis senio palmis accepit Iesum. Mox illi, ut vidit sobolem, mens lumine docta Aethereo Christum pariturae Virginis ora Agnoscit Mariamque silens Dominamque salutat. Postquam autem permissa Annae interiora fuissent Atria, concessit stimulis caelestibus actus In penitas templi sedes, ubi poplite curvus Luminibusque madens tali prece Numen adorat: “Quas tibi, siderei clemens Regnator Olympi, Nunc referam grates, tantum qualive reponam Obsequio donum, mihi quod, quantumlibet imum Non citra votum, citra tamen omne meorum Pondus et intuitum meritorum, nosse dedisti Atque haurire oculis iam caligantibus almam Electamque tuae sobolis pro matre puellam? Nunc laetus965 laetus : laetns moriar: patribus tellure retentis Adveniam gratus monitis cum talibus hospes. Et quamvis (alios petit haec fortuna tribules) Iam senii provecta mei caligo beatum Non audet sperare diem, quo limine templi, Haec suspirato suprema puerpera fato, Messiam infantem sistat; satis illa beavit Me genetrix vel visa semel: procul esse micantis Nec solis cognosco faces, ubi conspicor ortae Aurorae roseos orbi splendescere vultus. Quando autem fiet, tantum ut clarissima mater Excipiat fetum? Sitne hanc iuvenilibus annis Emissura facem, senio vel proxima, matri Non impar Annae, maiore datura senilem Prodigio fructum? Scrutari impervia mentis Nolo audax decreta tuae, sed mortuus inter Isacidas, maestae positus telluris in umbra Expectabo diem, placiti tibi venerit aevi Dum tempus, quod iusta tui sententia fixit Consilii, appositum reparandi tempus Adami.”

41. Haec fatus Simeon videt alti a culmine tecti, Memnonias qua parte faces Phaëtontia templo Flamma infert, rutilis celerem descendere pennis Aligerum. Expavit Simeon turbatus ephebi Caelesti vultu; sed quem prior Angelus istis Solatur numeris: “Salve, grandaeve sacerdos! Quod Messiae almam te conspexisse parentem Laeteris, Simeon, gratus fuit iste Tonanti Laetitiae calor; at monitis maioribus imos Pande sinus, nam spe potiora annuntio missus Prodigia, emensus caeli convexa minister. Aetatis rugosa tuae licet area frontis Non sinat hunc sperare diem, quo visa cupitum Messiam pariet Virgo, tamen ecce Tonantis Te moneo imperio, Simeon: tua funera partu Posteriora isto, Iudae te cernere Regem, Et manibus gestare dabunt: tua bracchia tanti Susceptura iubar solis suprema monebunt Fata tuae extremum iaculum torquere senectae. Hac face funerei tibi praelucente sepulchri Laetior intrabis tenebras, et tristia patrum Agmina, captivi Nato iam vindice Iudae, Te referente dabit laeto resonare canore Nacta manus oculosque fides.” Hic ore silenti Attonitusque haesit mystes, celsusque stupentem Aliger extento volitans per inane reliquit Pennarum obsequio, stellis immixtus Olympi.

42. At Simeon superi librans effata ministri, E somno velut evigilans pia lumina caelo Figit et erectis grates ad sidera palmis Multiplicat, vitae affatus sic voce datorem: “Quanta, o terrigenûm Rector, metuenda coëgit Te pietas, spem dona tui superantia mystae Tam larga praebere manu! Iam signifer orbis Circulus aetherei visus mihi lampade Phoebi Lustra super ter quina peti. Confine sepulchro Vix poterat multos senium promittere soles. Me primûm illatae templo quod sera puellae Promissum Isacidis manibus contingere germen Fata sinent oculosque peplum fatale seniles Aeterna neque nocte teget, nunc impote fandi Ni videam ex nata Hebraeum prodisse gigantem, Aligero testante tuli. Quid nostra moretur Credulitas faciles praestare loquentibus aures Aligeris, quos veracis non arguit oris Candor et aspecti non fallit regula veri? Nec mea luminibus iam deficientibus aetas Hanc damnat provecta fidem: mea luminis impos Si fuerit pupilla, Dei promissa videbo. Mors non fera prius, non me prius opprimet horror Funeris, Isacio videam quam sanguine cretum Lumen, Ephrataeus quo primum arsurus horizon, Adversa Hebraeis tanget quoque totius orbis Climata caelesti, non circumcisa, sereno. Quas tibi summe hominum Sator et tutella pusillus Debitor exolvam grates, quae munera tanto Congrua fautori referam, promissa quod orbis Laetitia in nostras ventura sit obvia palmas?”

43. Dixerat haec, surgensque hilaris communia templi Atria perlustrat tacitus, si forte morantis Posset adhuc Annae sobolem solisque propinqui Auroram libare oculis. Post acta soluti Vota puerperii Mystes sed repperit Annam Abscessisse dolens; at quam spectare puellam Praesentem nequiit Simeon, caelestibus illam Auspiciis, votisque replet, quae sola stupendo Germine cunctarum vincet praeconia matrum.

44. Interea pius Antistes, cum terna quotannis Iudaeae populos festiva frequentia templo Sisteret, ut sanctos Mariae advenisse parentes Novit, avitorum tunc tecta subire penatum Urbe sacra solitos, accedere gratus eosdem Gaudebat, placido semper sermone requirens Multa super Nata, Natae super indole multa. Divinumque aperit, memoratque parentibus ille Virginis istius partum, quem caelite viso Edidicit; paribus visis, sincera parentum Quae meruit pietas, non ignorare docetur Plenius, ac tantae sobolis componit honores. Aeternumque suos subiturum numen ocellos1064 ocellos : ocellas Aligero monitore refert, licet hosce senectus Grandaeva et languens numquam promitteret annos. Anna reponebat: “Satis est quod spondeat istam Fortunam Deus, humani cui subdita cursus Illius immoto volvuntur tempora fato. Frustra reluctatur senium, cui caelica vitae Vena remansuri parat adiumenta vigoris. O, dilecte Deo mystes, o sorte beatus Hac Simeon, tantum caelo terrisque cupitum Spectature iubar! Numquam se tale videndum, Gestandumque dabit Charitum sine faenore lumen.” Subiecit Mystes: “Spero, hinc ego grande propinqui Solamen referam fati: spem lucis ituro In tenebras fax ista dabit laetusque receptis Immoriar flammis, tumulo non maesta daturus Lumina, ferales frontis decorantia vittas. Te tamen, Anna, rogo cum se festiva reducet Ad templum pietas, divinae lumina Natae Fac tecum allatae videam, faciasque beato Ore frui, foveamque labris caelestibus imas Venturi partus, urunt quae viscera, flammas.” Anna recensitis mystae mitissima votis Annuit, et Natae vultus offerre caduco Crebra seni, maiora simul solacia mater Inde parensque pius mystâ gaudente legebant. Expletis templo votis petit Anna maritam Nazareth et tectis non lenta iugalibus infert Prolis delicium: crescentem sedula natam Observat, primaeque expendit semina flammae.

45. Corpore surgenti semper quoque gratia maior Accessit Mariae, numquam cui illa pusillis In membris pusilla fuit: non exigit ingens Corporis extensi spatium ingens gratia; quaevis Non magna humani capiunt hoc pectora donum. Caelestis Charitum dux est prudentia, qualis Summa fuit parvae quoque Virginis, externorum Cui stat cura operum, dum non violabile rectam Cuiuscumque sciens facti complebat amussim. Omnis in ipsius, motus ignara decori, Abfuit incessu levitas; nec prodiga linguae Libertas teneram poterat damnare puellam, Sollicitam purae celebrando aptare Tonanti Officium vocis: procul est ut dissona menti Aethereae fuerit fandi concessa potestas. Illa etiam sanctam gnava observare parentem, Caelesti licet illa prius maiora tulisset Docta magisterio vitae praecepta, loquentem Demissa audivit, sapiens celare repostum Materno maius radians in pectore lumen. Delicium matris, cuius cognoscere nutus Perfecisse fuit; comitum suavissima, sollers Maternum stipare latus vitaeque fidelem Virtutisque piam matrem observare magistram Non deses. Cuius morum excellentia dulcem Formabat, veluti speculi lux reddita, natam. Haec linguae proferre sonos, haec edere mentis Sensa suae grato verborum melle solebat Matre docente: Deumque infans ubi dicere quivit Nesciret ceu plura loqui, sistebat in isto Os animumque sono, collectaeque impete mentis, Nominis istius vi languida suspirabat. Scire Deum contenta, velut iam discere nollet Plura, Deum proferre, Deumque audire calebat. Iamque aliud visa est quoque fastidire loquentes, Atque aliud praeter solum spectata Tonantem, Fastidire loqui: reliquis iam ora negasset Informare sonis, nisi cognovisset id ipsum Velle Deum, se scire aliis quoque vocibus uti. Attamen huic semper, cuius sibi mystica sacri Nota fuit virtus et significantia verbi, Pectoris ingenti prolata aenigmata flamma Virgineos rapuere animos: auditus “Adonai”, Magno etiam auditum cordis Tetragramaton aestu: Messias quam gratus erat! rata suavius aure Nullum illo resonare melos: si protulit ore Messiam, nullum Virgo mel dulcius isto Nomine iurasset: si corde revolvit eundem, Caelica commotas penetrabant iubila fibras.

IESSEIDOS LIBER IV.

1. Septimus autumni mensis quadruplice Libram Aequidio paribus noctes aequare diesque Viderat horarum spatiis, cum caelicus Annae Initium quarti partus contingeret anni. Anna memor voti, quo vir, quo obstricta Tonanti Ipsa fuit, sterilem quando lugebat uterque Improlemque uterum peterentque extinguere ventris Opprobrium: dum modo propitio si Numine prolem Susciperent, mystis illam sacrisque dicandam Obsequio templi se per promissa ligarant. Tunc, cui iam quartam gravidus detraxerat uvam Vitibus autumnus, Virgo matura monebat Tempus adesse quidem maternis utile votis; Sed non maternis tempus satis utile flammis. A se dulce sui pinguis divellere ventris Non potuit dulce esse Annae; dicebat obortis Sic lacrymis saepe illa: “Tuae, suavissima proles, Matris amor, quo mente feram, quo lumine cernam, Avulsos ad19 ad : ab vota tuos quo pectore vultus Orba animae tolerabo parens? Si munere votum Hac alio redimi posset, dabo quidquid in agris Fert laeti fecunda Ceres, dabo cuncta bidentum Vellera et agnorum distentas ubera matres Laeta addam et multo redimam te, filia, censu. Novi equidem quod nostra sinat lex pignora siclis Non multis redimi; pro te sed pauca referre Aera, minusque Deo placitura numismata, carpit Religio. Sit lege mihi supplere minori Fas pretio votum; summo sed debita Patri Hoc pietas fas esse negat. Te, filia, templo Debeo: templum olim Domini, materque futura Aptius in templo, Domini formabere templum. Plura nec imprudens memoro: iam debita templo Est Natae persona meae. Clarissima lampas Divinis35 divinis : dvinis resplende aris, praeitura micantes Quos fulgere sacris cernes penetralibus ignes. Iam promissa Deo est soboles; affectibus illa Est numquam cessura meis, matremque Tonanti Non praeferre placet, privataque gaudia Natae Et Natam, voti rea non infida, litabo.”

2. Postea vero animum Natae sic Anna probabat: “Num soboles te cara lares retinere paterni, Num posset quoque matris amor, ne Numinis almi Addicta obsequio templi paterere verendis Te famulam praestare adytis, fanoque dicatis Virginibus sociata rudes aetate placeret, Crescentesque sacris numerare penatibus annos?” “O Domina, o genetrix,” sic illa reponere sueta, “Quid votis optare meis felicius unquam, Quid animis versare queam, quid laetius ista Sorte petam, quam nil adversa matre ligari Numinis obsequio ut valeam?” Rorantibus Anna Haec oculis responsa hausit vultuque madente A lacrymis, tenerae spectabat gaudia Natae.

3. Surgebat celsis Solymaeis turribus olim Altior una Domus, cuius rudis area, magnae Urbis erat spatium; moles augusta, stuporis Prodigium, cuius pretium non solveret omnis Copia praecipui cumulo congesta metalli Quod melior pars orbis habet: confluxit in istam Regnorum si gaza domum, confluxit et omnis Sedulitas artisque labor: nam Iessias aedi Maiestas quas prima, Dei pro sede futurae Immensas congessit opes, haeredis in istud Vertere mirandum sudavit gloria templum. Centum myriadum plusquam millesimus auro Debetur numerus, Latii si pondere totum Distribuas nummi: lunaris massa metalli Maior erat decuplo, demptis maioribus aeris Et ferri cumulis: erat haec sine pondere moles. Nec gemmis aderat numerus, quas Numine plenus Tanto operi Princeps soboli post fata reliquit.

4. Dicite nunc, reges, vestri quo ponitur auri Gaza, colonorum terrae et sudante popelli Fronte laboratus sanguis? Cruor iste cruorem Fundit, ubi potos inopum sudoribus enses Stringitis innocuo plerumque in pectore, saevi Victores, caelique sacras pessumdatis aras. Praestitus in censu, fuso sic sanguine sanguis Bullit, ut hoc regum perfundat pallia nimbo. Iessides immane sacris altaribus aurum Cogit et augusto ne religiosa supellex Deficeret templo, toto quas comparat orbe, Divina insumit decoranda ad limina gazas.

5. Si necdum cessas insulse requirere, vates: Dicite, Pontifices, in templo quid facit aurum? Te fatuum unius dicet sapientia regis, Te nequam alterius pietas, qui talia faris. Aurea sunt vestrae quae spumant pocula cenae, Aurea lanx fumat ventri factura saginam, Aurea sunt, sonipes brutus quae vincula gestat, Aurea pectoribus demissa monilia portat, Auro asper, fulvum mandit sub dentibus aurum, Aureus est, turpis quo stertit adultera, lectus, Largitori auri pietas non offeret aurum? Quas David bellator opes cumulavit, honori Numinis expendit, propriis quoque censibus auctas Heres pacificus, structo pietatis opumque Ingeniique simul moderantis cuncta trophaeo.

6. Augusto spatium templo describitur asper Moria saxoso spectans orientia clivo Astra, tenebrosas mundo pellentia noctes. Hic idem mons est, centenis ante litandus Annis mille super fuerat quo filius almi Thariadae, cum vicinis in vepribus haerens Pro nato iussas aries tepefecerat aras . Hoc montis constructa iugo, spatiosior ipso Sed domus ista iugo; substructis undique muris Latior, aggestis templi stetit area glaebis. Dignus rege labor! Fuerant hic montis et aedis Fundamenta eadem, nec monti creditur ingens Depositum, nisi quae montem quoque sustinet ipsum Terra fidem faciat; nam summo ut vertice staret Delubrum, petiit clivi radicibus unis Pressa secuturae substerni marmora moli.

7. Sed maiestatem tanti describere templi Quis potis est? Non si pariter mihi fronte serena Nectat adoreas et Smyrna et Mantua lauros, Hoc opus expediam. Nemo cui divite rivo Libera Pierio fluxit facundia nexu Hoc opus exegit; minus est ut nostra subacto Ad metri numerum speret sollertia Pindo.

8. Ne damner dixisse nihil tantamque silendo Praeteriisse Domum, lauro meliore canentem Cingite, Pierides! Fuit hoc quadruplice templum Portarum numero, obiectas in quatuor orbis Respiciente plagas; sed quarum maior in Ortum Versa, peregrinis etiam speciosa patebat. Inde etiam externae sectae cultoribus ampla Non vetita, aprico praestabant atria saxo; Vestibuli cuius Tyriis asarota nitebant Marmoribus, varias quae multicolore lapillo Reddebant rerum formas; contra Euron et imbres Erectis circa xystis, Libanitide cedro Desuper in gyro stantes onerante columnas. Hoc vulgi commune forum; sese obvia templi Hinc sacra porta dabat, quae non subeunda profanis Gentibus, Hebraeos ducebat in atria mystas, Moseique libri populos; fueratque secundum Vestibulum, gradibus ter quinque, aliunde profectis Saxicolis licito sublimius atque superbis Porticibus cinctum, quorum laquearia cedro Pallida marmoreas pressere gravantia pilas. Vestibuli istius medio, caeloque patente Aenea surgebat constans flagrantibus ara Ignibus in tenues vertens holocausta favillas. Hic mare, vas ingens laticis, ter quatuor infra Suppositos pressit fusos ex aere iuvencos. Ista sacerdotum manuumque pedumque nitoris Unda, per occultos urbis transmissa canales, Cedronis bibulis absorbebatur arenis. Aequoris illius laevum paris aeris habebat Concha latus; fonsque iste fuit, quo vota Tonanti Non nisi lota pecus sacros transibat ad ignes. Proxima pandebat templi sancta atria porta Aurea, quae nulli non mystae adeunda patebat. Grande pavimenti planum procera tegebat Nodi ignara abies, sed quam non cernere fecit Aurea quae tecto radiabat lamina ligno. Arte laborati constructus pondere saxi Surgebat paries, cedros indutus ab omni Parte; labor solido rutilabat cedrinus auro. Tectum etiam augusti splendens fulgore metalli Eminuit, reliquo par respondere nitori. Hic auri pretiosa stetit septemplice lampas Lumine, quae totidem circumprotensa lucernis, Assidua noctes flamma lucere diesque Scintillare dabat, victor qua postea Romae Dicitur Assyrio Titus exultasse triumpho. Hic sacra compositis fumans suffitibus ara, Tota aurum, gratis replebat odoribus auras, Quos sibi componi Numen de thure Sabaeo Iusserat; egregii cui miscebantur odoris Galbana, cum myrrhae lacrymis onychaeque fragrantis Addita fumabat sacro pars purior igni. Hic etiam laticem numquam prohibente scatebat Dextrum fonte latus, cui aequoris aenea lymphas Debebant et labra suas, et habere perennes Inde sibi elegit luteris concha liquores. Haec miranda aulae facies, haec gloria solos Excipiens mystas, ubi non nisi flammeus auri Spectari potuit splendor, domus ista nec unquam Calcari potuit, nisi calcaretur et aurum.

9. Pars tamen augusti non haec dignissima templi, Ista nec arcanis legalibus apta fuere Atria: claudebant aliae cernique vetabant Intimius conclave fores, ubi sanctius Arcae Servatae penetrale fuit, quam corniger olim Isacidûm iussis panxit caelestibus Heros. Eripiens adyti visum pandebat ab alto Obiectum portis, oculorum illustre renidens Illicio velum. Bysso huic intexta rubebat Purpura, connexo splendens hyacinthina cocco Tela, ferens varios quos finxerat ore Cherubos Ridentes multoque genas accenderat astro Ingenio pollens, nec parca laboris Arachne. Lilia, narcissos, Cypriae quoque sanguine plenos Tela dabat Veneris flores, ubi mira colorum Spectanti laetas referebat gratia formas. Carbasus haec illa est, Christi quam funere sectam Arcana virtute stupens aspexit Apella. Hâc occulta stetit pars illa sacerrima templi Interiusque adytum, nemo quo fingere gressum Tentasset, nec mysta quidem: fuit annuus uni Pontifici summo ingressus, quae solus adibat Intima praemisso thuris sacraria fumo. Augustale sacrum, celsus cui marmore secto Surgebat paries et marmor odora tegebat Cedrus et affixum cedros absconderat aurum. Lucebat penetrale auro, caeleste viretum Caelatura dabat. Surgebant aurea passim Lilia et insculptus pomi tulit aurea stipes Mala, quibus viridis mater si planta fuisset, Ficta negarentur; palmae volucresque Cherubi, Gemmarum figmenta, manus artisque fuere Luxuriantis opus : nactae laquearia flammae, Accensaeque auro reddebant Castora stellae.

10. Hinc librare licet qualis fuit ista supremi Maiestas adyti; multum si dicere paucis Expedit, haud dubium est. Speculum sincerius ista Maiestate loci, quam lumine cernimus, omnis Non habuit tellus quod verior esset Olympi Effigies et sole gravi conformior aethrae. Hic aulae medium quae prodigiosa tenebat Arca, Dei solium, solidi rutilabat225 rutilabat : nutilabat ab auri Lumine; quam simili tectus stipare metallo Bisgeminus passis constans fuit Aliger alis. Tectum erat ex auro, quod ne saturo incuba ventre Foedaret volucris, fixis pungentibus auri Cuspidibus poenale fuit: mucronibus unde Territus auratis, vitare pericula cautus Milvius, aut pica, aut corvus, passerve solebat. Tanta fuit quondam Solymaei gloria templi.

11. Craterum par gaza fuit, sollemne colendo Apta aris servire Deo, nec degener aedi Augustae numerus: cuncta haec vel purius aurum Argentumque dedit. Nullus vasa alba metallo Calculus absolvit. Complebant aurea multas Myriades, quorum immanem cognoscere molem Optanti refero: quantum modo totius orbis Optima pars auri cumulum proferre valeret – Hac illo minus est: tantae vix credita gazae Fama sacro debet, quod non sit ludicra, vero. Hanc patrio Euphrati miseram populata Sionem Fortunam Chaldaea tulit cessitque superbo In spolium regi, cui formidanda tumoris Poena fuit, bruto similem mugire bisonti. Annorum post dena tamen si quatuor addat Lustra, Semiramiae Cyro domitore columbae, Mollis Achaemenium capta Babylone subiret Cum Chaldaea iugum, captivo victor ademit Serviles Iudae laqueos et compede fracta Assyria patriam libertatemque benignus Restituit princeps direptique omnia templi Vasa reversuris Solymam concessit Apellis. Quae tamen Ausonios iterum decorasse triumphos, Spectavit Romana Tito victore potestas. Funere Messiae postquam foedasset iniquas Infamis Iudaea manus, Tarpeia nefandum Signa adsunt ultura scelus templique relictum E flammis cinerem nocuo cum sanguine miscent.

12. Inter Idumaeas, Latia quas cuspide miles Collegit Romanus opes, fuit arca micantis Illustris splendore auri, fuit aurea panum Mensa, fuit lampas septem fecunda lucernis Aurea craterumque argenti immanis et auri, Oppressam numquam numerus visurus Idumen. Sic Salomoniacos lusit fortuna labores, Cuius in externos transivit gaza triumphos. Pacificus tamen hoc a maiestate Latina Obtinuit princeps: quod Pax conflaverat olim Libertasque aurum, levius quo ferret ademptas Libertatis opes, Pacis gaudebat in aede, In gremio molis, libertatisque Latinae, Captivae spolium Solymae regale reponi. Vel fati vis ista fuit, migraret in Arcem Ut sobolis defuncta parens, ubi egena potentem Regnorum synagoga fidem populosque legentem Aspiceret natam: moriensque vetusta Sionis Umbra, suo clarum signaret funere solem, Ut Carmeleus decor ubertasque Saronis Et Libani in Latios transiret gloria colles. Grande decus defuncta tuis Iudaea paratur Exequiis; dignam tantus cinis occupat urnam: Caesaris Assyrio raperis tumulata triumpho. Funeris hanc pompam regum stipante senatu, Clauderis Ausonio, mater Synagoga, sepulchro: Cui Pacis templo illatae, quod fama ferebat Aeternum, bene lege novâ Romana precari Visa est maiestas: aeterna in pace quiescat.

13. Sed Mariam iam Musa cane intrantemque sacratum Delubri limen, ter quinûm conspice laetam Ascensu graduum seque imo corde litantem Immensam Authori trimam perpende puellam. Est locus in templo, genti interdicta profanae Area, praeclarum sacris confine tiaris Vestibulum, quo secta suis domicilia muris, Quinque super denis graduum sublimia saxis Obvia lustrati scandebant tecta tribules. Foedus adorabat nequaquam hic Numen Apella, Iustitiae legalis inops, sed munda subibat Turba locum, pietate calens, ubi Codice legis Et Vatum antiquis oracula prodita fastis Auribus hausta rudem Moseo dogmate prolem Formabant et fata palam ventura sonabant. His viduae sanctaeque nurus teneraeque puellae Degebant tectis, precibusque aetatis honestos Addebant mores curis caelestibus aptos.

14. Appositum voto postquam concurrere tempus Viderat Anna, pio senis accedente mariti Arbitrio, statuit plus non servare potentem Delubri sobolem. Iam ter sua sidera Titan Absolvit, quartumque redux sol ibat in annum, Grandaevo cum fusa utero rorantia coepit Sugere maternis collecta alimenta papillis. “Iam satis,” Anna inquit, “terrenae, caelica proles, Matris habes, meliora tuo inventura calori Pabula. Sacratas templi pete, filia, sedes: Hic divina tuae Numen caeleste parabit Nutrimenta fami: Charitum plenissima suges Ubera, nectareis animam saturantia succis.” His ita perpensis sic est affata maritum Anna: “Deest nostris ultra nil, optime coniux, Pollicitis, sancti quam summo Antistite templi Auspice divinas Soboles concedat in aedes. Ergo age nunc, coniux, siquidem neque filia nostris Obnixa est votis, primo te siste gerenti Imperium mystae promissaque debita nostri Dic thalami et Natam sancta pete sede dicari. Conveniant iustis ut singula ritibus, istud Posce, Ioachime, ut princeps pro more sacerdos Postibus inducat sanctis prolemque benignus Suscipiat sociamque sacris velit esse puellis.”

15. Summus erat, templo quo tempore trimula Virgo Praesentanda fuit, Davidis ab urbe sacerdos Buzides Simon, quem Phoebetide remoto Herodes prima voluit fulgere tiara. Simonis siquidem Mariamnes gratia natae Tanta fuit tantusque decor talisque per omnem Iudaeam formae rumor, lasciva cruenti Cuius amor potuit succendere corda tyranni. Et licet istius castas scelerata potestas Damnaret leges; solii sed honore putasset Quod tantum frontis dignum decus, igne pudici Effecit thalami captivos virginis ignes. Dignus rege decor fuit huic, sed regibus impar Nobilitas. Quae ne347 ne : nec thalamos prohiberet amatae Virginis, inicitur patri par regibus altus Pontificalis apex. Sed ubi formare iugales Connubii vult rite thoros, non rite priori Detractae Capiti probrum tulit ille tiarae. Sed rara impuris numquam fuit ista tyrannis Improbitas, calcata quibus legalis honestas Et iuris neglectus honos, ubi ventilat atras Cypris, amorque faces; quëis fortia semper iniquus Sacrorum ad lusum parat argumenta Cupido. Taliter Herodes contra fas legis et aequi, Fascibus exornat sacris mitraeque coronat Simonem socerum, formosae ut iusserat ardor Virginis et regni titulus, quem fortius omni Ducenda in thalamos urebat femina recto.

16. Hunc Simonem igitur, fuerat cui tempore multo Nota Ioachimi virtus probitasque, requirit Ipse Ioachimus. Quem mox cognovit eundem Esse virum Simon, qualem ille minoribus olim Adiunctus mystis sacris opulenta ferentem Vidit dona aris: nam quos ducebat avitis Proventus fructusque agris Solymaea petentis Fana peregrini voluit templique piorum Esse ministrorum; largus quos ille quotannis, In sua servato vix lucra triente, fovebat. Hunc praesul postquam accepit sua poscere Simon Ora, iubet propriis dignum succedere tectis Admittique virum, praesens qui tabulis altum Affatur mystam: “Solymae sanctissime Flamen, Et templi summe Antistes, me pauca loquentem Te supplex audire precor: mihi filia nata est, Et thalami flos illa mei, quam cedere templi Obsequio mea vota iubent. Nam viximus una Anna et ego sine prole diu tulimusque iugalis Opprobrium commune thori, cui nulla tot annis Accessit soboles. Prolis sed luce carentes Numen honoravit taedas: lux unica maesti Connubii nata est, pro qua stant debita nostri Quod dedimus, templo ut famuletur filia, voti. Iamque ter assuetum Phaëton bissena per astra Consumavit iter, quartumque reversa priores Aetheris ad flammas Phoebi rota denotat aptam Aetatem soboli augusta Salomonis in aede Cui sacra maternis succedat cura papillis. Auspice te, Simon, fieri precor ista: puellam Praesul in augustos infer, sacrate, penates.” Huic contra Antistes: “Thalami te laetor, amice, Evasisse probrum: steriles pensavit Olympus Optata si prole annos, maiore seniles Laetitia afflavit rugas: quod filia voto Si templo promissa tuo, pietate rependis Quae donat pietate Deus: nec nostra reluctans Officia impendam ducendae in templa puellae.” Hic Ioachimus comi sermone reponens Pontifici grates, imae se postibus effert Flaminiae, propriaeque domus ad limina tendit.

17. Inde petit gemino fulgente Nazareth astro, Et matre et nata pater ut se tertius illis Addiderat splendor; completi luminis instar Fulgebat terrena Trias. Venit obvia sancto Anna viro, legis quae natam arcana legentem Observans Solymis hunc advenisse Rebeccae Audierat monitu famulae dominumque salutat. Cui ille in templum ducendae Virginis aequum Praesulis exponit placitum: mox languidus Annam Irrigat, et maestis corrugat vultibus imber. Haec tamen ut sese agnovit, componere prompta Naturae affectus, siccis accusat ocellis Maternas lacrymas, constans postponere templi Obsequio votoque pium genitricis amorem. “Tempus adest iam, nata,” inquit, “quod subtrahet orbae, Divinoque locet tecto te, dulce parentis Pignus: abi tamen et sacri pete limina fani Pars animae non una meae, sed tota parentis Vita calorque tuae. Numquam, lectissima proles, Te querar absentem, numquam divisa relinqui A te posse gemam: quo te mea degere tecto Nata iubet Numen, tecum indivisa manebo Qua melior sum parte parens: non deseret unquam Anna tuos, imo pressit quos pectore vultus, Et tecum semper praesens non visa morabor.”

18. Iam prope lux aderat, quae ter septena dierum Infamis pelago secat intervalla November, Post primam istius lunae vicesima: voto Solvendo praefixa dies. Tunc provida natae Anna puellares Phrygiae quas fecerat artis Illecebrâ tunicas, florum variata figuris Tegmina depromit: nivea cervice fluentem Addidit his roseam ferientemque atria pallam. Singula disponit genetrix et singula prolis Ad cultum Solymis votum positura reponit.

19. Est via quae ternae spatium non molle diei Postulat et Solymis triplici distare beatos Cogit sole lares, felix ubi semper amoeno Nazareth adiectas oblectat vertice valles. Iuncta viro sobolique, viam premit Anna superbas Ducentem ad Solymae turres: descendit ab alto Urbis ut aversae clivo, tum forte minori Contentus torrente Cison occurrit, utrâque Longa tribus geminae lambens confinia ripâ. Una Zabulonis campos rigat, altera montes Fortunata tuos fecundis roribus Hermon. Dulcibus Aurorae lacrymis hic vertice pingui Praevalidi laetas Issacharis umbrat aristas. Perpetuis mox inde patent data culmina diris, Quo nulli veniunt rores, pluviamque negantes Occurrunt tantum nubes: ut gramina perdat, Sidus aquosarum venit imbris inane sororum. Hinc subito planis protenditur area glebis, Una Manasseae telluris portio, fuso Quam Doris Iordana secat; campique relicta Planitie laevaeque iugo Samaritidis aequum Sichima praebet iter; lascivi ubi principis ignes Effusus tota urbe cruor restinxit, et atram Flagitii maculam concisi sanguine regis Germanae lavere manus diraeque – cruento Bisgemini fratres sunt ulti opprobria ferro. Cernitur hic tumulus Iosippi et villa paterno Cunctorum soli fratrum superaddita dono. Hinc Lebnae turres, hinc praetereunda Garizim Fana, profanatae cultu Iovis Hospitis arae. Inde petunt Machmas, ubi cena secunda profectam A patria excepit Triadem: labor inde diei Simplicis Hebraeae primam fert gentis in urbem. Attulit huc omnes vesper, proprioque penatum Limine Iesseos vidit lux sera tribules.

20. Proxima spondebat solito magis ore serenum Exurgens aurora diem, quo mane puellam Insomnem caeloque animum palmasque ferentem Visit uterque parens maternaque arte paratos Virgineis Natae membris aptavit amictus. Vestis erat quam pinxit acus; nam sedula mater Anna sub umbrosa platano studiosa rosarum Dispositas spectare acies gratasque mariti Delicias horti solita observare, virentes Traxit ad exemplar, sobolis pro tegmine, flores. Pulchrum matris opus: materni stamine fili Nec melior natura fuit: discernere veris Vita et odor poterant Annaeam floribus artem; Par utrique color, fuit et par linea utrisque. Cingula stringebant fixis candentia bullis Virgineum pectus: cingentis pectora zonae Fibula erat duplex adversis morsibus anguis; Ut veteri Stygius numquam quae labe momordit, Illa triumphatus decoraret corda cerastes, Et fera victrici servirent colla puellae. Artubus illa prior chlamis addita et altera parvis Latior ex humeris fluxit diversa laboris Palla, potens reliquas Natae circumdare vestes. Olli caeruleus fuerat color, ipsa serenae Effigies aethrae, qualisque aestate calenti Imbriferae vacuus nubis spectatur horizon. Virgineo capiti molli de flore paratam, Quam mitis dabat Autumnus, generosa corollam Applicuit Mater: nec enim iurata parentum Debuit ista suis privari victima sertis. Flava comas virgo, nivea cervice fluentes Excipiens humeris, colloque albente, capillos, Ceu radiis Aurora novis cum luce quieta Memnoniis abluta comas emergit ab undis, Fulgebat Maria et roseo vernante labellis, Caelestes animi flammas prodebat in ostro. Hoc igitur cultu sacrati limina templi Virgo petit; matrisque latus sanctumque severa Observare patrem Solymis ex aede paterna Egreditur gaudens, communis victima voti.

21. His aderat comes, Hebronis pius incola, vates Zacharias, Levita sacer, cui iuncta marito Uxor Elisa thoro, terris quam protulit Annae Ismerie germana soror. Fuit illa iugali Infecunda viro, donec nutante senecta Natura pareret contradicente Prophetam. Illa virum iucunda sequi trimamque videre Anxia cognatam, montes post terga relinquens Sublimis Iudaea tuos, accessit ad urbem Et regum solio claram, sacraeque beatam Maiestate Domus: qua convenientibus una Cognatis, trimâ solvuntur vota puellâ. Sanctorum quinque adfuerant pia cognatorum Pectora: quam rarum decus! uniusque propagis Mira fides, pietasque! Istis comitantibus aedem Augustam ingreditur Virgo, transgressaque plures Delubri postes, tandem pervenit ad illud Vestibulum, quod ter gradibus sublimia quinque Culta Palaestinis aperit conclavia nymphis.

22. Supremo graduum, vestitus epomide sacra, Pontificum summus, cidari byssoque tiarae Insignis, stabat Simon, augusta paratus Sub tecta illustrem proavis inducere Natam. Hic iurata Deo stetit inferiore triennis Virgo gradu; nec matrem ultra, sanctumque parentem Respiciens, ter quinque uno velut impete velox, Alta oculi ad nictum graduum intervalla coëgit. Hic mirati omnes superi vi flaminis actam Processisse rudem pedis aetatisque puellam Et vires superasse suas, quod tardior ipse Vincere magnanimus spatium deberet Achilles. Non aliter quam si volucris conclusa saligno Carcere, reclusi cum prospicit ostia clathri, Libertatis amans, non plus prohibente patentes Prosilit e cavea campos celerique volatu Quam vix luce sequi possis sua rura requirit – Talis erat Virgo, visa est cui maxima semper Libertas servire Deo, data quando potestas Divinos intrare aditus, secura beatas Hic animi libare dapes, terrena parentum Aeternorum avido solvit retinacula gressu.

23. Illius cognata domus maestique tribules Postremos Mariae cuperent ubi cernere vultus Supremumque audire vale; nec lumina retro Flectere, nec dulces versa aspexisse parentes Visa fuit, superae signans molimina flammae. Et magis aethereo caluit pusilla Tonante Virgo, foret propriae quam vimine clausa volucris Libertatis amans: caveam cum deserit ista, Arbore vicina residens sua vimina saepe Respicit et blanda affatur mala tecta querela. Noluit ista suae Virgo memor esse parentis Consecrata Deo: timuit ne pectoris imum Divideret lumen. “Lucis non secta requirat Hunc acies,” inquit, “certo quae vulnere figit, Pupillae explorat radio dum simplice Numen. Una oculorum acie nostro succumbit amori Omnipotens: collecta uno pia spicula sentit Lumine. Nolo meos oculorum dividat orbes, Aut pater, aut genetrix; uni indivisa reservo Venturo in gremium pupillae spicula Nato.”

24. Ipse etiam tenerae praesul miracula prolis Obstupuit Simon; qui dum ludibria lapsae Componit noctis, somnique ostenta revolvit, Miratur magis. Autumni diuturnior atros Noctis, in Auroram promoverat umbra iugales, Cum placidi Simon detentus imagine somni, Virgineam vidit speciem: formataque nocte, Non mage quam trimam referebant ora puellam. Ignota effigies mystae: cui lumine grandi Mox circumfusae, illibato surgere solem Ventre videt, terrasque suo splendore repleri. Depulso evigilat somno, nocturnaque librat Ludibria; extremae Praesul sed omnia noctis Ludibrium vix esse putat: stupet ille, nec una Perplexa ostenti variat praesagia mente. Aethra novos Phoebi cum mane recolligit ignes, Supremumque vocant templi stata munia Mystam, Impiger augustam Simon procedit ad aedem, Ut repleat sacras solitis suffitibus aras. Inde per auratos visit domicilia postes, Debilior quae sexus habet, monitusque docetur: Sancta Ioachimi quam ducat in atria Natam, Expectare suum, iuncto cum sanguine, culmen. Venit ut adversus graduumque in vertice sistens, Virginis explorat vultus. Advertit eandem Esse, puellari quam nox postrema figurâ Ostendit faciem, qua se lusisse putabat Umbrarum vacuis fallentem Morphea formis. Attonitus mystes, tum quid sibi visio somni Ludicra promittat, quid lux, quae trima puellae Membra superfuso radiorum ornaverat auro. Tum quae progrediens utero daret omnia Phoebus, Clara tenebroso diffundens lumina mundo, Serius expendit: quos menti oblata recondunt Aut docent veros noctis ludibria sensus Dinumerat, lumenque suis exquirit ab umbris. Ast immissa animo penetrare insomnia frustra Molitus, fatis istum committit honorem.

25. Interea Simon noctem hanc dum pectore versat, Herodis generi natalem accedere cenam Constituit conviva socer, cui ille locutus Multa super regni curis, super indole multa Natorum, Augusti quos munere Roma futuros Dixit Idumaeos patris post funera reges. Multa super prolis reditu, Romaque petenda Disseruit. Pariter Simon huic multa reponit Et grato sermone tenet. Sua somnia tandem Pandit et Herodem regni sceptrique paventem Exterret fatis. Qui dum componit obortos Corde metus, capit ista socer responsa Sacerdos: “Novi equidem Simon, nec te nescire putabo, Quam somni sit vana fides. Concepta sub umbris Nil lucis figmenta ferunt: coëuntia casu, Nocturno occurrunt rerum simulacra sopore. Fortuitus formarum error quid dicere veri, Aut casus quae fata potest protendere? Mendax Nos ubi collecta percellit imagine Morpheus, Fallere vult: quivis vero se decipit ipsum Mendaci dum credit. Habet tamen umbra quod almae Filia sit lucis, matrisque a lumine verum Saepe trahit: memini siquidem complura futuro Praelusisse suis figmentis somnia fato. Medicus Astyages somni inter ludicra visae Ex utero gnatae crescentis imagine vitis, Cuius in immensum protensi palmitis umbra Totus erat oriens, Cyro accessura nepoti Imperia agnovit. Vitio nil fata morante Obsistentis avi: cuius quoque somnia, nostrae Vera fuisse docent fractae Babylone catenae. Claraque Iosephi nox est, cui supplice spica Crevit honor dum distractum pro merce, secundum Effecit Phariis livor fraternus Osirim. Quod modo subiciam temet fortasse latebit Antistes, sed ego, cum me sata Marte teneret Roma potens, quando Augusti mihi munere venit Iudaeae regalis apex, audita notavi, Hospitii nostri clarus quae laude ferebat Pollio tum consul: sceptri nocturna Latini Augusto simulacra fidem fecisse, parentem Ventre gravem obiectâ de prole docentia formâ. Illa puerperio decimam cum proxima Lunam Tangeret, aethereis iungi sua viscera stellis Vidit et immensas aethrae diffusa per auras, Et Caelum terramque sua comprendere mole: Sopitoque patri (fuit hic Octavius) uxor Visa fuit rutilo (vide habent an somnia pondus) Surgente ex utero splendere puerpera Phoebo, Quo nunc sole calet mundi totius horizon. Imperiique orbis vatem tunc somnus agebat, Iudaeae fortasse novum sperare Monarcham Ostenso Titane docent omniscia rerum Fata? Sed ede rogo Mystes venerande, puellae Quis pater est, quod stemma viri, quae patria?” Simon Reddidit: “Aprici quae fixa est culmine montis Nazareth, optat ubi fuso torrente rigari Terra Zabulonis, Natae huius origine gaudet, Cui Ioachimus genitor, quem sanguine cretum Hebraeo, primos dat fama propagine reges Tangere Iesseos, ipsumque ad stemma vocare Ingentem Davida volunt. Sed regibus impar Est census: tamen hoc tantis prostrata ruinis Spirat adhuc Iessaea Domus. Nec mitis egentem Esse Ioachimum voluit fortuna: paternis, Unde inopes etiam servat, sibi sufficit agris. Hoc scio, saepe solent altos subvertere fasces Fortunae sortisque vices, non commovet ulla Isacidas Fortuna tamen, nisi caelite signo Admoniti pandant quae sunt ventura Prophetae. Si sacer ignota de Nazareth hactenus omnis Subticuit Vates, quid eam proferre recentis Famae posse putas? Non provenit inde quod altas Afficiat mentes.” “Nil me movet iste,” reponit Herodes, “somnus. Sed quod mihi saepe vetustis Auditum est extare libris, tibi dicere, Simon, Non opus est. Novisti etenim, paritura potentem Nostra quod Iudaea Ducem, quem totius orbis Expectat solium: fasces premet ille superbos, Ut paleas quas aura rotat, diademata regum Subiciet, solusque uno dominabitur ostro.” “Rex, ut ais,” retulit Simon, “haec fama vagatur, Nostraque nec tanti, fateor, Iudaea tepescit Religione ducis. Sed tunc, mihi credito, Princeps Is veniet mundique unus sublime capesset Imperium, scelerum plenis cum strata tyrannis Cervicem natura dabit ratioque petita Ad iugulum, fido sua defensore tueri Iura impos taetra condet caligine mundum. Cum leges fasque omne ruet cedetque trementem Nequitiae ad spolium fugiens Astraea bilancem, Tunc veniet primi reparator idoneus aevi.” Contra ait Ascalides: “Credo felicia victrix Nequities iam signa movet vitiumque faventes Excipit Aeolidas sceleratis puppibus auras. Nulla aequi pactique fides: durosque reliquit Terrigenas virtutis amor. Quid nequius hoste Auditum est nostro, fallax cui Parthia favit, Antigono? Quamvis demum mea perfidus arma Sensit; cui etiam victis ex regibus uni Postea Romanae collo rubuere secures. Insidias fraudesque illas quis dicet, iniquae Mollitur quos mentis Arabs? Pro pace petenda Transmissos Aretas nuper crudele peremit Legatos: ubi lex prohibens offendere sanctum Legati nomen? Sed nil moror extera regum Crimina et infidae gentis probra. Proximus ardet Perfidia sanguis, sese domestica stirpis Extulit impietas, quae ceu saeviret in hostem, Saevit in affinem. Quas me quoque saepe cruento – O fatum crudele! – faces restinguere ferro Impulit et vitam agnata cervice pacisci!” His dictis, memor interitus caedisque suorum, Callidus ingemuit princeps, cui mente solebat Hircani cruor ingratumque haerere peremptae Funus Alexandriae, alterius quoque coniugis insons Umbra aliaeque animae voluit quas una tyranni Ira fuisse reas; fuerantque immitia saevae, Quam ferus Ephratae exhibuit, praeludia scenae. Dirum iterum mulcere ducem non degener infit Turpis adulator Simon: “Extare scelestos Quos ratio virtusque fugit non ambiguo, princeps; Nec tamen imperio virtus caret. Ille domator Perfidiae, facile accepturis vincla tyrannis Imperat Augustus; timet hunc quicumque Latina Non patitur virtute regi: sua frena momordit Orbis et Augusto ratio se Caesare munit. Si vero minus, Herodes, tibi provida rerum Imperium fortuna dedit, non impare, princeps, Flagitium virtute premis: par omnibus ultor Caesar et Herodes superest, nec poscit iniqua Alterius mucrone fides feritasque domari. Invicto salva est istorum robore virtus; Quo gemino veluti rectum se cardine volvit.” His una expensis Mystam socerumque tyrannus Amplexus, proprias gratus dimittit in aedes.

26. Nunc me sera vocant, subiit quae urgentibus annis Fata Ioachimus maturo plenior aevo. Ferventes necdum soles aestivaque signa Attigerat soboles Annae, mors quando paterni Connubii castas extinxit frigida taedas. Vix faciem quartum Lunae variaverat astrum, Et nitido Mariam crescentem expresserat ore; Cum gravis aetate et vergente in fata senecta Occubuit Ioachimus. Sic Phosphorus orta Conditur Aurora: visâ splendoris Eoi Lucifer occumbit flammâ: non ille propinquum Expectare solet, nec natum cernere solem. Talis erat Ioachimus, caligine priscae Legis olorino morum candore refulgens; Hebraeae cernens Eoa crepuscula noctis, Splendidus expirat, contentus ad usque serenam Fulsisse Auroram legalis Phosphorus umbrae. Iam nocturnorum legis praecesserat ingens Astrorum numerus, quibus obtigit eminus istam Suspirare facem: reliquis o pulchrior astris, Phosphore, signorum fax ultima nocturnorum, Multa Hebraearum stellarum nomina sortem Optavere tuam, geminae sub pondere legis Visa micare quidem, sed quae splendore beari Non valuere, tibi cuius data copia, flammae. Hac ignota abiit lacrymantis Pleias Adami, Eliae plaustrum, puppis Noëtica, Abelis Innocui Cygnus, Lyra Iessias, Ara fidelis Thariadae, Gedeonis ovis, Mosaicus anguis, Estheris diadema, gravis Nilotide spica Messis, Orionius Machabei mucro, litata Iephtias, et caesi Iudaeae gloria, fratres. Lucifer Aurorae genitor, cui fulgor ab ipsa Maior prole fuit, reliquis cedentibus astris, Ipse etiam cadis exanimis: tua lumina Limbo Claudi optant. Nato sed, Ioachime, relictae Prolis in occasum laetus potes ire sereno. Phosphore, gratis obis: expectant sidera lucem Iam defuncta tuam: postremum noctis avitae, Ioachime, iubar, reliquis coniungere legis Sideribus. Carus venies, certissimus ortae Aurorae testis quam suspirare sepultum In tenebris semen flentis non cessat Adami. Hanc Adam vocat ipse, expectat Noa, reposcit Abramus, cupit hanc Moses, hanc experit Isac, Progenitorque tuus David, claroque probatos Iustitiae splendore patres ea flamma fatigat.

27. Est locus, ut fertur, diro confinis Averno, Sanctorum domus: hoc olim confluxit ad antrum Purior Isacidum sanguis, quos criminis expers Integritas Stygiae potuit subducere poenae. Hanc Abramigenae, quique aequis moribus ante Thariaden obiere pii, coluere latentem Invisa tellure specum. Dixere vetusti Christicolae Limbum, communi voce notantes Terrae postremam Cocyti in finibus oram. Hic specus immanis coopertus fornice saxi, Phoebeae radios impar admittere lucis, Completus densa umbrarum caligine squalet Horridus: externo numquam penetrata calore Marmora primaevam duris sub cautibus auram, Nullo umquam Zephyro motam perflante, recondunt. Hoc antri squalore patrum praetriste ferebant Exilium sanctorum animae famulataque caelo Religio clausi damnum tolerabat Olympi. His pia iustorum diuturnis debuit umbris, Authorem promissae libertatis Iesum Expectare fides; cuius nisi nacta cruorem Non erat obstrictas sibi dimissura catervas Infera telluris regio, sine lumine, noctis Continuae caligo, atri vicinia Ditis. Sed licet innocuae Limbi tenebrosa tulissent Electorum animae, nullos dabat ille dolores, Aut poenas carcer; quas nec tetigere reorum Ultrices Erebi flammae, nec forma draconum, Saeva aut spectrorum vis terruit infernorum. Attamen una illis, sed non minor omnibus una Poena fuit, summa caeli regione remotos Empyrei tolerare sitim, vultusque bonique Copia divini fuerit subtracta quod illo Exilii damno, culpâ infelicis Adami. Illis poenarum dulcis comes, aurea summi In maerore mali, miseraque in sorte serenae Laetitiae nutrix nisi praeconcepta fuisset Spes tantum largita sui, quod flebile dulci Exilium patria, tenebras quod luce perenni Mutaret ventura salus, locus ille vocari Debuerat carcer, noxque horrida damnatorum. At quia poenarum hoc expers veniebat ad antrum Illorum probitas, quos olim tristia Limbi Vincula rupturi Herois spes viva tenebat Atque spei mensura fides, venturus in orbem Infera divinus minuebat damna Redemptor. Quot vero solis gyros habitura dolentem Spes foret haec Iudam, maestos torquebat Apellas – Incertae vis saeva morae. Quem vero silenti Lapsurum gutta rorem dixere Prophetae, Isto tellurem Auroramque madescere rore Clamabant vincti; verno hunc quod germine sacrae Signarent voces, illud prodire benigna Optabant tellure rei, quod nube soluta, In pluviam veluti, caelo descenderet iste Divinus Bellator. Aquae sitibundus hiabat Istius ad pluviam Limbus nubesque liquatis Imbribus hunc miseri laticem stillare rogabant – Non aliter quam cum summas vomit aethere flammas Sirius aestivoque ardent Hyperione durae Arvorum glebae, sterilesque humore carentes Titan urit agros, millena petentia nimbos Ora aperit tellus supplex humore rigari, Usa petit tali pluviae solacia suadâ. Tunc etiam grato si quae densatur ab Austro, Agricolae observant nubes, quae signa paratam In rivos abituram aiunt protendere lympham. Talis erat vinctus fidei Abramitidis heres, Fervidus optatae pro Vindice libertatis Sollicitare magis precibus caeleste Tonantis Subsidium, quam fecundas telluris aperta Ora petant nubes, gratosque ex nubibus imbres.

28. Saepe hos Aligeri caeli promissa docebant Custodes rata stare quidem, tamen usque morantem Statutum nescire diem, quo optata benigno Libertas cum sole aderit: Mosaica legis Nox tota in cursu est. Geminabant saepius illi: “Quid, Custos, de nocte? Manet quid noctis, amice Aliger? Heu, nimium longae da noscere finem Noctis!” “Adhuc tempus modicum tolerate” reponit Angelus. Illi iterum: “Heu modicum! Non praeterit unquam Hoc modicum! Semper modicum, semperque misellis Dicitur ‘Expecta!’ Nimis expectare quid ultra Saecula Servator post tot divine moraris?” Hos iterum alloquitur Custos: “Iam temporis huius Indulta est brevior vobis mora, septuaginta Hebdomadum numero: quater hinc ter denaque restat Hebdomas et vestras victor descendet ad umbras Messias nigroque hilares descendet Averno.” Exclamant maesti manes: “Anne ergo, beate Aliger, hoc modicum est? Quater et ter dena profundi Praeteritura manent antri septennia, nec tu Dicere formidas, modicum est? O saecula quinque Quam magnum modicum est! Vobis, caelestia, vobis Flamina pennigeri, modicum videatur id esse Crediderim, aeterno semper quëis numine plenis Mille anni sunt una dies; tellure sed ima Et Stygii mersis nobis prope limina Ditis, Una dies sunt mille anni. Vis quanta doloris Restat adhuc! Ades o citius, divine Redemptor! Diceris esse gigas equidem, sed passibus eheu Quam nimium lentis nostras descendis ad oras! Sit licet aeternum, sitque admirabile longum Quod moliris iter, non te tamen illa tuosque Longa gigantaeos remoretur semita gressus!” Talibus infernae resonabant vocibus umbrae.

29. Quin etiam si quando aliquam Iudaea dedisset His tenebris post fata animam, cito discere manes Solliciti optabant: Solymaei qualia mystae Dant monita, afflatusque ferat responsa Sacerdos, Quam cito venturum, maestum Israëla molestis Erepturum umbris doceant oracula regem. Dicebantque obita Limbum quëis morte venire Contigit excelsum post Zorobabelis honorem, Quem pressa exilii poena sub Principe Cyro Chaldaeae victore tulit, Daniele quod aequo Vate, ter atque quater denas, nescire negatum est, Hebdomadas cessisse Deum, breviore Daturum Exilii promissa morâ finemque dolorum. Sed modica istius fuerant solacia vocis, Ante pii manes quam praedicere monente Aligero vinctae consolatore catervae.

30. Cum tribus, Assyrius quëis cesserat ignis, ephebis, Has etiam Vates Daniel devenerat umbras. Ille triumphantis dominas Euphratis ad undas Septuaginta, prius fati quam sanxerat ordo, Venturum hebdomadis ignara fallere voce Messiam cecinit: pariter cui saecula quinque , Lustra super septem, tanti spectabile lumen Promisere Ducis. Sed Vates nesciit, illo Annorum qualis numerus manaret in antro, Discere ubi nullo poterat septennia signo. Annos aeterni spatium non computat aevi.

31. Post obitum Vatis per saecula quinque volutis Orbibus aethereis, etiam postrema subivit Fata Ioachimus, cuius rarissima terris Non obscura fuit probitas: inferna petentem Antra tamen nox atra tegit, tenebrisque Nepotem Poenali expectat domiturum Tartara ligno. Hunc animi postquam insolito splendore micantem Aspexere rei Isacidae, nova provenit unde Hospitis, inquirunt, virtus: num forte propinquum Nuntiat authorem lucis? Quibus ista reponit Ipse Ioachimus: “Vester felicibus hospes Auspiciis haec antra peto, docturus in orbem Advenisse nurum, certis quam destinat aether Prodigiis matrem, divo Plutonia palmis Pressuro spelaea Duci, nos Dite solutos Qui vehet ingenti caeli ad convexa triumpho. Aerumnis tunc finis erit, nostrisque serenus Lamentis succedet inops maeroris Olympus. Divinum vero Virgo paritura Gigantem, Nata mihi est: illam sterilis complura rogatus Aetatis post lustra Deus concessit, in ipsa Connubii (pars Anna thori est) vitaeque senecta, Et Mariam, caelo nomen dictante, vocavi.” Hac voce ante omnes, fuerat cui proditus olim Nominis istius splendor, spem quando salutis Aligero monitore hausit sobolique futurae Electam in saxo radiantis imagine stellae Signavit matrem. Visus sine semine cretus Exultare parens, Limbi diuturnior, unam Excipias si prolem hospes, livore peremptam Fratris inhumani; vel si cui integra purae Criminis insedit virtus, quae morte paternum Praevenit funus: laeto mox totius antri Ad Mariae nomen plausu insonuere cavernae.

IESSEIDOS LIBER V.

1. At Virgo augusti servans penetralia tecti Et viduas formare nurus tenerasque puellas Exempli virtute potens, sese omnibus aequam Errare indocilem morum praebebat amussim.

2. Nacta Phanuelem patrem Solymeia supplex Templa colebat anus, primum cui septima postquam Connubium solvisset hiems, pertaesa secundi Anna thori, thalamos nequicquam urgente iuventâ, Forma, opibus frustra bigamos suadentibus ignes, Assiduo sese divinae mancipat aedis Obsequio, castis replens ea limina votis. Haec erat Anna, suus cui sorte Asteris opima Vir genitus quondam pro dote reliquerat amplum Vectigal, pecorumque greges, et plurima fundi Iugera, nec modici pondus legaverat auri. Illa autem suprema viri post fata, fovendos Coniugis extincti manes non lenta piorum Suscipit officiis operum; gremioque receptam Abrami mentem (probitas cui nota mariti Hanc poterat fecisse fidem) decernit ad aras Libatis dapibus, sacro templi igne piare.

3. Postquam animus multis opibus, prout contigit Annae Accedit virtutis amans, pia munera grandi Pectore metitur: largis hinc illa litantes Muneribus mystas, inopes stipe, sacra replebat Atria mactandis templo legalè iuvencis. Hac pietate viri tumulum donisque sepultos Talibus ornabat cineres, pietasque pudicae Ista dabat vivae fidei suffragia nuptae. Credidit illa etenim carnis compage solutas Aeternùm durare animas aequique subire Numinis arbitrium iustaque in lance peractae Librari meritum vitae, quod palma vel atrox Excipiat Nemesis: pariterque haerere minores Mentibus exclusis maculas, quas rite repensis Vivorum auferri meritis votisque sciebat. Et quamvis nitidas sacris lustralibus atrae Servarent animas umbrae, nec aperta pateret Tunc vetita Isacidum puris quoque mentibus aura, Quod necdum aetherea venisset ab arce Redemptor Terrigenûm, clausi felix reserator Olympi, Cocyti domitor. Tamen haec prodesse beatis Exulibus poterant vivorum vota, quod illas Isacidae puri tolerarent mitius umbras, Vel quod subsidium supremi Vindicis ista Urgeret pietas, celerem quo tristius Orci Hospitibus deferret opem caeloque locaret. Aut etiam si quas flammis abolere pusillas Pectore servatas labes opus esset, habebant Inde pii flammae ad veniam suffragia manes.

4. Talibus ut primum cessit perfuncta iugalis Officiis virtus, thalamis optata secundis Anna fuit, quae tergemini florente iuventa Septenni censuque procos urebat amantes. Ast illa: “Extinctas nuper mihi coniuge rapto, Anne novus tentabit hymen accendere taedas? Explevi thalamum primique puerpera lecti Possedi germen: repuli legale marito Coniugii fecunda probrum, signatque parentem Parva nec absimilis soboles. Nec degener ultra Nupta Cupidineos, aliis obnoxia flammis, Ducar in amplexus: tutando primus honori Conveniebat hymen; aliae quas tristis adurit Flamma faces, nequeunt sanctum laudare pudorem. Iam satis est, uteri casta quod laude, Tonanti Non fuit ingratus sanguis meus: editus infans Numinis ad cultum nostri laus seminis ampla est.”

5. Non solum hoc quod dicit, agit; maiora pudicam Commendant exempla Annam: proscribere molles Alterius thalami nexus, casumque secundi Declinare thori, sacra securius aede Proposuit claudenda nurus: prius illa tenello Concessis opibus nato, dulcemque paternae Committens tribui prolem, per compita templi Maesta thori rapto gemuit consorte columba. Illa dies, noctesque piis expendere sollers Obsequiis, ieiuna cibi, caelestibus aptam Deliciis mentem, precibus lassata ferebat. Assiduis pariter lacrymis spectata beatum Suspirare diem, cuius promissa misellis Prosperitas tot iam saeclorum vota ciebat. Illa etiam Vatum libris edocta notabat, Iam prope spectandam terris promittere pacem Aethere fluxuros mellis lactisque canales. Plenius id tacitis didicisse afflatibus Annam Crediderim: populisque, Dei secreta docente, Hac etiam sciri voluisse Prophetide Numen. Hoc afflante eadem didicit, licet illa bis octo Vixisset properata viri post funera lustris, Postremi immunem fati fore, donec amato Thariadae qui notus erat, de sede veniret Empyrea Princeps; vinctum Israëla daturus Multa repromissae post saecula libertati. Hac spe nixa suos numerabat laetior annos Religiosa nurus, numquam cessante piorum Accessu studioque operum temploque fidelem Reddere non deses cura crescente senectam. Fana augusta colens bis septuagesima vidit Solstitia; ingressam spectat cum templa puellam Anna Ioachimi natam sobolemque parentis Alterius, gavisa sibi est quam compare dici Voce Annam. Aspexit tenerae dum Virginis ora Effigiemque magis formae caelestis habentem Quam speciem moriturae, agnoverat Anna susurro Flaminis interni, caeli hanc suffragia Matrem Poscere, felici cuius de sanguine Princeps Prodeat Hebraeus, Diti quoque iura daturus. “O bona sors, quam laeta venis!” ait Anna, silenti Ore quidem; tamen expressit simulacra latentis Laetitiae iucunda oris frontisque serenae Maiestas: “Iam specto tuum, regina, decorem, Iam Dominae cerno ora meae!”, vultuque trienni Blanditur natae Mariaeque in imagine tota est.

6. Anna super reliquas templi, virtutis et aequi Canitie laudata nurus, abscondita sacris Virginibus veterum reserare oracula Vatum, Non impar nec deses anus, memorare vetustas Crebra prophetarum Christi de matre figuras, Arcanumque decus, cuius sub cortice vocum Virgineus signata tulit praeconia venter. Illa frequens altum et clare ventura sonantem Legit Amosiden; Iesseaque viscera pandit Et virgam et florem; sine semine concepturae Virginis exponit signum; tum cuius ab aevo Est iter aeterno, sobolis primordia ructat. Virginis ut vidit templum accessisse paratos Iudaeae pro rege sinus, clam cognita prudens Subticet arcana et praesentem prodere vulgo Non probat ignaro matrem, sed clausa sub imo Pectore danda palam quondam mysteria celat. Interea observat natam et caeleste pudoris Custodit pignus teneraeque ultronea curam Suscipit infantis, Dominam quam saepe salutat. Par tamen officiis Virgo, resalutat eandem Et Dominam et matrem cupiitque ancilla vocari, Ingratosque sibi titulos condemnat heriles.

7. Illa magisterio quamvis imbuta Tonantis, Mystica sacrorum nosset praeconia vatum, Doctrinam tamen ore premit supplexque doceri Postulat, auditae patiens humilisque magistrae. Illud Amosidis persaepe reponere docta Effatum: “pariet Virgo”, sibi proprius ille Gnara quod esset honor, numquam demissior ullum Audivit Vatem: quo tunc comprenderat Anna Indicio, sua iam praenoscere fata puellam. Non aliter matura viri quam regia virgo Caesareo iungenda thoro, cum publica tanti Necdum fama volat thalami, sed pectore clausus Stat sponsi securis amor, cum Caesaris audit Forte Palatinas sociali murmure nymphas Divinare faces, quamvis prudentius illa Subticeat sponsi nomen, tamen illius ignes Non nescire, silens oculos demissa fatetur. Ergo quod arcano iam flaminis Anna sciebat Afflatu, Mariam proprii quoque ventris honorem Non dubitat didicisse prius, Dominamque negabat Ignorare decens, famulae quae nota fuissent. Hic simul obstupuit, qualis prudentia parvam Ornaret Nympham, tacito quae pectore tantas Asservabat opes: tantae cui copia lucis Fluxit et aethereus Charitum quam reddidit imber Prodigium et summae specimen mirabile dextrae; Quam demissa suas premeret mens conscia dotes. Sed quam venturi implevit lux praescia fati, Lux eadem quoque nosse dedit, constanter ubique Compositae servare decus moresque puellae. Arcanique tenax Virgo caelestia numquam Lumina secreto cordis prodire recessu Passa, suos animi pressit prudenter amores.

8. Mens proprium sciens puro demissa colore Apparere nihil, fuerat fidissima tantae Servatrix gazae: paris est nec luminis Argus, Mens humilis quantum vigilat sibi. Vana latentes Lux perdit dum prodit opes: caelestis avarum Et timidum spoliari animum decet esse favoris. Regia quod novit Virgo, quae mentis et ipsum Naturam superans penetrabat acumine verum. Maturante magis, sapiens aetate puellam Mirabatur anus, quod nullus in actibus error, Nulla animi levitas, puris nil labis inesset Moribus, aeternum natura imitante nitorem.

9. Quae vero vitae ratio Mariamque teneret Quae pietas, quae religio, sacrique caloris Arderet quo flamma gradu, si nescia tantae Virtutis portenta loqui me deseret oris Gratia, nil moror: audebo licet impare lingua Prodere: plus esset vitii de Virgine tanta Nolle loqui exiguum vatem quam nolle silere.

10. Prima fuit, sed summa fuit qua Virgo calebat Fax, in sidereas mentis pernicibus alis Eniti sedes celsique in nube Tonantis Vestigare iubar, non deficiente volatu Mentibus aethereis misceri et vincere sacras Aligerûm, quibus est prior excellentia, flammas.

11. Dicite, caelestes animae, quas alta polorum Evehit astrorum radiis animata curulis, Forsitan Hebraeae vobis certare puellae Est calor? En veluti teneris vibrat aurea fibris Spicula, pectoribusque ignes flammasque coruscat, Authorisque petit cor inaccessibile vestri! Si ferit illa Deum victumque ardore Tonantem Attrahit atque suos (quanti est hoc pondus amoris!) Orbis communi pro pace paciscitur ignes: Cui vestrûm, aligeri, tantae stat gloria flammae, Quem vestrûm tantus stimulat calor? Ite, beatae, Vel maiora animi ructate incendia, mentes, Vel tenerae ardoris palmam concedite Natae. Et dubitatis adhuc terrenaque membra morantur Virgineis ignes vestros submittere votis? Dicite, num potis est humanis artubus abdi Tam211 Tam : Fam sublimem animam cui nil adversa resistat Membrorum gravitas, carnis nil sarcina mentem Ire vetet, comperta Dei propellat amati Quo bonitas? Nihil hoc fieri quo posse negetis, Audio! Vestrarum Charitum nec limite tantam Circumscribi opus est animam, fulgere sed illa Excessu maiore potest, quam summus Olympi Aliger; et talis Maria est, cui pectora pleno, Divinus Charitum complevit gurgite torrens. Haec Verbi decreta parens; Verbi illius, inquam, Quod vestra, Aligeri, lux est qua cuncta videtis: Vosque etiam Verbo melius comprenditis isto, Quam vos in vobis – quanto est spectare volenti Clarior obscuro lux vespere matutina. Deberi visa est tantae iam summa puellae, Aethereâ maior vis pectoris: esset ineptum Effari: Mariae superûm tribuisse beatas – Materiam livoris – opes; Triadique propinquum Nacta gradum Virgo, quod post sua terga relictas Sensisset potiore Deo splendescere mentes.

12. Crebrius an vester, somnoque immunis ab omni, Aligeri, num fervet amor, Mariamque soporis Desidie mentis fax interrupta resolvit? Non ita caelestes, residis quëis libera somni Est pietas, censete animae, nec regia Virgo, Quando soporiferae concedit lumina nocti, Mente cubat, cordisque suus non sustinet ardor Otia, nocturnae vigilantior ore Dianae. Invadit cum membra sopor, se limite claudit Corporeo, vetitus proprios excedere fines, Exemptumque animae timidus sopire vigorem. Debuit hoc etiam Mariam secernere damno Reginae supremus honor, ne segnior esset Mentibus aethereis, quëis nullo tempore fervens Vis animi sacri studium intermittit amoris. Talis erat, sed maior erat, cui gratia maior, Fax Mariae, quae tantae animae concessa sub ipso Corporis accessu, merito quoque iure stupendos Ipsis Caelitibus semper crescebat in aestus. Reddidit hoc Virgo Delubrum augustius auro, Quam classis quod Eoa tulit, populata superbas Auri gemmarumque plagas: illustrius omni Virgineis facibus Solyme resplenduit astro.

13. Nec locus aut tempus sacris ardoribus aptum Defuit: arcanae quantumvis conscia flammae Aedes tota foret, solitò maioribus ignes Sed quae Virgineos vidit fervescere votis, Delubri pars una fuit, sacratius illud Divinae penetrale Domus summaque verendum Religione adytum, quo se tangentibus alis Bisgeminos voluit mediam stipare Cherubos, Templi author monitis doctus caelestibus Arcam. Aequa Domus votis; sed qua ratione puellae Fas erat augusti (quo bis totius in anni Curriculo primae vetitum fuit ire tiarae) Ingressum tentare loci? Qua lege potestas Ulla, precatura tenera pro Virgine sacras Reclusit valvas, quas ipsa Aronica tantum Obiecto poterat velo spectare senectus? Ista cui adversa licuit penetralia lege Pandere et horroris plenos attingere postes? Sed Dominum templi mater paritura Virago Hoc vetito immunis, nullum violabat avitae Praescriptum legis, tabulis legalibus impar Adstringi, proprio nisi se demittere vellet Libertas placito, parendique ardua virtus. Haec etenim legum immunem sortita fuisset Quantumvis regina gradum, tamen omnia patrum Isacidum sancita probat, se subdere numquam Deses, ut eximium tantae virtutis honorem Explicet humanosque premat demissa rumores. Hic etiam parere humilem, secreta petendi Quantumvis adyta et vetitis succedere tectis Nulla fatigaret mentis votique cupido. Quin etiam demissa animi se crederet ista Parte Domus ibidemque Arcae fulgore repostae Longius arceri; tamen explorata iubentis Numinis et semper Mariae observata voluntas, Haec implenda suis statuit sacraria votis. Hoc mandante Deo Virgo penetrale subibat Aligero monstrante viam vetitasque sacrati Recludente fores adyti; qui semper eodem, Cum medium nox alta silet, perfunctus honoris Officio, patefacta piae dabat atria Nymphae. Si vati patuit, quoties opus esset, ad Arcam Cornigero accessus, mediaque e sede, Cherubis Quam formare fuit iunctis pro Numine pennis; Audire aethereum dantem responsa Tonantem Si meruit Moses, numquid Genetrice minister Maior et augusto legatus dignior ostro?

14. Iessaeae vero, postquam Solymaea beavit Ingressu Delubra, fuit mos iste puellae Continuus: modicum post pensa diurna soporem Naturae intuitu teneros mittebat in artus. Nec tamen (angelici terreno in corpore pollens Libertate animi) somno detenta premebat Internum lumen: nec erat par pectoris ille Membrorumque sopor, flammis cui iugibus ardens Nulla reposcebat somni intervalla voluntas. At medio adversis cum sol radiaret Olympo Antaecis paribusque umbris distantia summam Formabant Solymae lucis confinia noctem, Adveniens caelo iucundus adesse solebat Aliger, ut Mariam suetis pro more praeiret Obsequiis, subiturae imum penetrale puellae Et comes et lumen; fortisque recludere sacras Arcani valvas adyti, quas simplice primus Cuiusvis anni introitu reserabat et idem Tergemino egrediens firmaverat aere sacerdos. Hae subito impulsu tacito patuere reclusae Aligero veniente fores Mariamque Cherubi Excepere hilares, quorum plaudentibus alis, Admissa est proprio nova Numinis Arca sacello. Illa velut summos cum Luna recolligit ignes, Stellarum incedens vultu radiante per axem, Extenuansque umbras, fratris quas proximus auxit Occubitus, templi claro fulgore micantis Intrat in auratos postes legisque repertas Incipit illato Virgo splendore figuras Perdere mansuroque umbras tenuare nitore.

15. Inter adorati nocturna ea symbola fani Praecipuum fuit Arca iubar, cui arida plantae Materies induta aurum, rude cetera lignum; Ex superinducto lucem lucrata metallo, Latriam ex signo, vivam quo Numinis Arcam Vaticinans cultum antiquis extorsit Apellis. Hoc Mariam referebat opus molemque futurae Virgineae lucis perpende, quod illius umbram Augustum radiorum igni formaverit aurum.

16. Arcae ingressa Domum Virgo oratura Tonantem Invenit de nocte diem: qui lucis ab illo Manabat simulacro imber fususque ministri Aligeri fuit ore nitor, formabat adultum Supremo Phoebi par stantis in aethere lumen. Cernua adoravit venturi insignia fati: Seque figurari rutilo nescire metallo Non potuit, cultaeque umbrari aenigmate capsae. Hac vero Phario servatus flumine Vates Corniger inclusit, celso quae vertice Sinae Descripsit duro legum compendia saxo Non terrena manus. Qui per deserta profectos Pavit Abramigenas, panem servavit ibidem: Hic siccam Aronis dantem vernantia virgam Lilia, venturos posuit signantia casus. Noverat haec Virgo: tum singula mente revolvens, “Messiae matrem haec,” inquit, “ventremque beatum Arca refert”, propriae interpres non degener umbrae. Signa futurum etiam penetrans umbrantia verum Sic loquitur: “Nostra et patrum quid lege cavata Saxa docent inclusa Arcae, nisi robore petrae Messiam insignem, recti praecepta daturum, Et legem quae saxa domet? Sine sede vaganti Isacidae quae lapsus habet mysteria panis? Nutritorem hominum signat, labefacta cibantem Pectora Messiam. Quid flos de stipite sicco Ascendens? Hic Virgineae praeconia matris, Promissum populis non terrae ab origine germen Parturientis habet, cui tota ex aethere proles.”

17. Talia dicebat Virgo, cui divinorum Conscia fatorum quamvis cortina pateret, Seque etiam tantam caelestis diphtera matrem Diceret, illa tamen posset si ancilla probari, Grande sibi, licet inferior foret omnibus una, Censuit esse decus. Crebroque in vota profuso Pectore dicebat: “Quaecumque electa cupiti Messiae Genetrix, Virgo fecunda veniret, Certarem obsequiis cuperemque impendere totas Ad Dominae matrisque huius compendia curas.” Haec ita promebat, non quod divina tulisset Ambiguâ decreta fide, quëis docta tenebat Maternum secura decus, sed prodidit istis Pectoris ardorem votis, animosa mereri Servitiis, quamcumque daret fors ista parentem.

18. Postea Virginei pondus caeleste pudoris Messiam exoptat dicens: “Totius Adami Servator sperate, veni! Tibi nostra calescunt Pectora! Maternam cur non descendis in alvum Progenies promissa Dei? Si lurida ferro Colla Sioneis horrent captiva puellis; Te durus veniente chalybs, te vindice frangi Terrigenûm servile iugum Charitumque tuarum Vincla soluturo putrescere poscit olivo. Maesti Abramigenae, patrum sancta agmina, vultus Expectant, venture, tuos, mitissime caeli Splendor, ut adversos tandem tua ventilet hostes Dextera, quem manibus torquentem cornua noster Aspexit Vates. Propera, lux nostra, venique Inclite Tartareo Dux certature tyranno. Prodeat in campum et bello tota fulguret hasta, Quâ saevum Phlegetonta premas trepidetque potestas Ante tuos inimica pedes. Fortissime surge. Bellator, femorique, Stygem qui terreat, ensem Appende et virga, qua nulla est aequior, orbem Iustitiae aeternâ propera componere famâ. Terrigenûm caelique decor nostrique futurus Adsis cordis amor, nostri pax pectoris, adsis!” Pluraque dicebat, caelo quëis plura rogabat Munera, possessas animi cumulantia flammas.

19. Illa modo ingenitum votis sibi stringere Patrem Ardet et aeternam Verbi modo hypostasin orat Progeniemque Patris, de qua sensisse loquentem Scivit Amosidem, praesenti voce futuri Praesagum fati. “Nobis cum parvulus Infans Natus, et ipse datus nobis est Filius” inquit. Hic haerere magis Virgo prolisque beatae In corpus venturae ingens expendere sollers Prodigium: laetum, fortunatumque parentis Extollit fetum, felicia viscera dicit, Ex quibus haec veniet terras visura propago. Inde Patris Sobolisque unum meditatur amorem, Ex utroque Deum, amborum spirabile Numen.

20. Codice fatidico quamvis obscura lateret Et modicum apparens veteres vitaret Apellas Lux admirandae Triadis, sub Numinis una Maiestate triplex veluti persona perennet Ignaros. Tamen illa Deum, mirabile! primo Momento sortita oculis, quo segnior Annae Intumuit venter, valuit cognoscere pulsis Tergeminam aeterni splendoris hypostasin umbris. Postea multiplices quos se Deus explicat extra Ponderat effectus operum librataque rerum Mira creatarum spectacula pectore perflant Virgineo accensos meditari Numinis ignes. Non aliter quam caelesti cum fulmine tactae Silvestres fulsere trabes, si flantibus Euris Mota tremat pinus, piceo de stipite maior Flamma venit carpitque alias vis ignea plantas; Tunc unus fit silva rogus, restinguere molles Quem nequeant nimbi, vix si comitantibus Haedis, Imbriferae pronis occurrant Pleiades urnis – Talis Virgo sacro fibras accensa Tonantis Lumine, divinorum operum consueta moveri Flammarique magis forma, numero, ordine, mole, Cuncta sui ceu flabra forent animata caloris, Tota rogo similis, flammis caelestibus ardet. Hanc crebri poenarum imbres multique laborum Indomitam sensere amnes; nec plena dolorum Flumina, nec rapidus torrens Crucis obruit alto Virginei cordis divina incendia rivo.

21. Huic licet aetherei vis tanta fuisset amoris, Non tamen ista fuit sterilis fax: ultra calere Sollicita optabat, semper crescentibus uri Ignibus, extremos donec resolutus abiret In cineres augeri impar, dare corpora leto Non impar, uniri astris cupidissimus ardor. Nec contenta suas vibrare in sidera Virgo Sola faces, Italo similis flagrare Vesevo Vicinos late campos et rura cremanti, His hominum genus omne petit succumbere flammis. Concipiebat enim – vasti quoque pectoris, annos Non egressa rudes Virgo – quae copia summi, Quae moles immensa boni, sine litore quantum Nectaris aeterni pelagus socordia mentis Expetat humanae labra, invitetque calentem Terrigenûm replere gulam, quorum improba vexat Ora sitis, putentis aquae devincta paludi. Ac veluti qui solem audax Iovis armiger ales Respicit, ardenti non claudens lumina Phoebo, Immotâ tanti sidus spectare decoris Laetatur pupillae acie, poscitque pusillas Illi etiam volucres frontem committere lucis Oceano, cupidus parvos sua gaudia fetus Discere et immani vultus aptare sereno – Talis divinae lucis perpendere molem Terrigenas cupiit Virgo, bonitatis abysso Aeternae immergi, quos ad purissima mentis Gaudia divinum pectus pietasque vocabat.

22. Votorum expleta serie quae regia Virgo Nocte dabat, cum pennigero comitante ministro Sacra adyta atque uni concessum limen adiret. Nocturnae astrorum flammae, labentia caelo Sidera festinare levi apparente rotarum Lumine, purpureo pexam iam crine monebant Auroram. Precibus posito tunc fine beatus Aliger ardentem votis et Numinis igne Ad solitum sexus Mariam conclave reducit. Hic etiam internas ceu impos omittere mentis Delicias pia vota novat noctisque diurno Flammea connectit Virgo praecordia penso. Lucifero surgente sacrum iucunda puellae Cura Volumen erat signataque codice Vatum Noscere compositâ divina oracula mente; Inde suum puris manibus dare sueta laborem, Aut telas pingebat acu tinctisque lebete Sidonio aut niveis variabat stamina filis. Germinaque et ficto surgentes cespite flores Formabat, propriae exemplo fortasse parentis Docta, vel alterius tunc erudientis Arachnae Delubri nymphas, pingendi imbuta Minervâ.

23. Ex reliquis tela una fuit, bis duplice circum Margine, sed pariter longo, quam fine quaterno Undique linea par Phrygiae distendit in usum Artis. Erat pictus variis cum floribus hortus: Hortus, Adame, tuam qui si nescisset orexim, Staret adhuc et adhuc insontibus illa colonis Gauderet tellus, vitali germine praestans, Spinarum vepriumque expers, ignara sepulchri. Coeperat hoc scitis linum variare figuris Virgo; suus iam floris honor foliisque comisque Frondibus arboribusque suus fuit impare filo Distinctus color; in medio producta petebant Fatalem cor telae habituram licia plantam. Iamque fuit ramis distincta virentibus arbor Et sua protensae poscebant germina frondes, Quëis filo innexum iam Virgo paraverat aurum. Fructibus illa aequum dum pollice circinat orbem Et telam vestigat acu, cum pollice fixa Coepit acus tremere et fatales ducere fructus, Unde scelus morsque erupit, formidine pomi Horret iners Virgo; et qualem reiecerat una Ore animoque cibum, quamvis mendacia telae, Inconstante timet producere toxica dextrâ. Despexitque artem tristis secumque locuta Sic fertur: “Vetita et primaevae conscia culpae Germina damnatasque dapes componere filo Aggrediar? Damnetur opus, tellure furentis Initium sceleris: quid ego paro reddere vitam Funeris authori, danti rea pabula, ramo? Mens horret, nec dextra audet versare nocentis Germinis effigiem: gaudet quo Tartara pomo, Caligant oculi, languescit dextera, pectus Ingeniumque labat, cervix onerosa fatiscit, Stamen et ars titubat, digiti torpore stupescunt. At scio quid faciam, quo nostrae hoc utile telae Perficiatur opus: meliorem stipite fructum Fatali appendam!” Dixit bene gnara futuri; Germine funereo dextra trepidante repostam Sumit acum pomique loco pendentis ab alto Efformat vultum pueri, cui lactea frontis Area, liliolis par candor, eburnea cervix, Aurea caesaries, oculi pupilla, serenus Stellarum fulgor, roseas imitantia malas Labra color Tyrio qualis fervescit aheno Tinxerat, ut veri speciem formaret Amoris. Bracchia vicinis suspenderat utraque ramis Mollibus affigens clavis plantasque manusque Et tenui frontem niveam velamine texit. Armaque suspendit de stipite, qualia ferre Suevit Amor, tela et pharetram nervoque remissum Pendentis pueri pedibus subiecerat arcum. Novit enim quod caelestis sua tela, peritus Corda ferire, vibret; veletque obscura Cupido Lumina, ne sponsae naevos observet amantis.

24. His ita compositis, venturi praescia fati Virgo laboratae defigit imagine telae Crebra pios vultus suspensique icone rapta Infantis, sic plena animi dicebat: “Amoris O mira effigies, qualem praedicere nostros Observo vates! Uno pro germine, talis Divinam excipies Nemesim, cum pondus acerbae Arboris, ingratum furere in tua funera Iudam Aspicies matrique tuae suprema doloris Materies, vetiti solves mendacia pomi.” Dixerat et pictae meditans emblemata telae Corripitur maerore animi, turbataque vultu “Me miseram! Quid feci?” inquit, “Prior ipsa nefandi Ostendi seriem fati! Prior ipsa, latronum Quod scelerata manus post est factura, peregi. Supplicium tibi prima tuli; quem barbara cuspis Conficiet, iam mollis acus confecit Amorem. Id mea fecit acus, manus id mea, sumeret unde Impia turba tui specimen, flos caelice, fati. Quid faciam? Tristem confundam pollice telam Hoc maestum ne duret opus? Turbabo nocenti Stamen acu, ne forte petat moneatque cruentos Isacidas, similis probrum componere scenae? Sed volo vivat opus: mea te venerabitur isto Stipite religio, mentis dum lumine nota Iam properare trabis verae miracula cerno. Haec quae tela manum tenuit, toto impete pectus Corripit atque mei spolium sibi poscit amoris. Nec tibi concedam, fias mea tela, cruenti Funeris exemplum: quid stipite pensilis infans Designet mihi, nemo sciet: mihi pendeat uni Sufficit, ille meos cordis sciat unicus ignes. Iam reliqua expediam funestis germina ramis.” Moxque rapit chalybem Virgo, quo cetera fingat Mala, nec antiquae terretur imagine culpae, Dum prope securam cernit pendere salutem.

25. Ut labor expletus telae, sacra aede morantes Spectandam venere nurus: placet omnibus hortus, Plantarum florumque placent divortia, pictae Nec laus defuerat pecudi. Bis duplice scindi Flumine surgentem media inter gramina fontem Mirantur; praebensque viro rea pabula laudi Est mulier prendensque epulum fatale maritus. Pomiferis vero suspensus frondibus infans Pendentes animi nymphas tenet: omnibus una Vox tandem erupit, Mariam proferre reposcens Ignotum cunctis appensi aenigma puelli. Rettulit illa nihil prudensque referre vetabat Religio, sed maesta et languida suspirabat. Hic illius erat labor: horum regia Virgo Ingeniosa operum, plures formabat in usum Delubri et patrum telas frontisque tiaras. Famaque filo aderat, siquidem, seu vellere puro Serica misceret, seu lino immitteret aurum, Materiam superabat acus digitusque puellae. Propria Arachnaeos cum posceret hora labores, Talis erat Mariae labor ac, aetate parata, Arte laboratae superassent Pallada telae.

26. Cena levis post fila vocat, sed coepta calenti Et completa prece: aethereae de nube coquinae Virgineae venere dapes, quas cura ministri Aligeri, poscente hora, praeferre solebat. An dubitare placet? Sed si mens haesitet anceps, Sic flectam pendentem animum dubiumque docebo. Aligeros vitalem homini dare promptior escam Ardor habet, quam Thesbitis, famis impote rostro Paulinusque corax caleat deferre paratam Nescio ubi Cererem; primo deserta colenti Niligenae tamen iste tulit Cerealia fidus Fragmina, cura oris proprii quoque deside corvus, Par Carmeleum simili dape pascere Vatem. Si castigatum missam consumere caelo Sanctorum annonam Phoebeius attulit ales, Segnius aethereos rear id fecisse ministros, Summa Dei praesto voluit quos esse potestas Non solitis quëis digna nurus Solymeia curis? Haud etenim Eliae Phariamve colentis eremum Tantus erat patris, pectus qui accenderat, ardor Numinis, ut Mariae sacras ructantia flammas Aequaret corda, Aligerum transgressa calorem. His igitur ne cura cibi potiore Tonantis Abstraheret cultu, certa si prospicit aether Annonâ; ratione venit maiore putandum, Occupet astrorum ne se regina parandis Virgo cibis purosque animis spirantibus ignes Vilia terrestres pariant ne taedia mensae, Aligeros tantae cenas aptasse puellae. Non curata suis si prandia mittere vernis Numen amat, curâ quanto est ea dignior istâ Cui natura suos, proprios cui gratia fasces Credit et ut solium regale Tonantis adorat. Lustra fuere octo desertae habitator arenae E caelo demissa manu quëis deside Iuda Prandia collegit, ne deficiente periret Annona populus, quorum haec ventura latebat In lumbis Virgo. Fortasse negavit eidem Caeli epulas Numen, tantae si Virginis aestu Saepius ingratas pavit dape caelite turbas? Sic duo lustra super, caelesti vivere digna Virgo penu tetigit maturos nubilis annos.

27. Iam quater et decies Phoebi quadriga calentem Carcinon et toties flammis brumale remissis, Frigoris immodicum, caudatum Pisce premebat Aegoceron, roseos postquam Galilaeus in ortu Aurorae istius radios aspexit horizon. Illius assuetas nymphis Vestalibus aetas Iam matura viro visa est deposcere taedas; Docta sed interno veri monitore maritas Proposuit vitare faces purumque soluti Corporis obstrictae mansurum foedere mentis Conservare decus. Tunc primum candida movit Virgineus vexilla pudor: constantior inde, Difficilem subiit voto praecinctus arenam. Ivit in exemplum sua non uno agmine quondam Signa secuturis Virgo coryphaea puellis, Virginibus tutrix eadem materque futura Quae fuit exemplum. Mariae suprema renidet Laurea tot gemmis, quot habet sua vota secutas Expertes thalami nymphas, quarum illa magistra, Dux, speculum, vitae plusquam terrestris imago.

28. Augusta siquidem templi dum sede moratur Virgo piaeque animi numerant maiora caloris Incrementa faces, mentem versare per omne Suevit opus, durumque magis disquirere sollers Obsequium quo Numen amet, quaecumque laborum Ardua dilecti nutu subitura Tonantis. “Ut quid ego his tectis”, animo sic saepe locuta, “Numinis ad cultum positis ignava quiesco? Ut quid ego has sedes, Solymae delubra potentis, Desidiosa tero, si me neglecta paventem Torquet religio? Me germen inutile templi Quisque videt, dignumque oculis nihil una supremae Maiestatis ago. Quando tot munera danti Incipiam praebere Deo totumque dicare Id modicum, quod sum? Si sum tamen unius umbra, Vel potius sum caeca rei, vel quod minus umbra Me nihil esse reor: quidquid sum, dicere fas est Esse quid exiguum et punctum minus omnibus unum. Et tamen hoc punctum, cinerem hunc praestantibus ornat Muneribus Numen: quantum est quod deneget illa Se mihi nesciri bonitas nostrisque vocatus Pectoribus placatus adest, cui limite nullo Stat pietas. Nullus recti, nullusque potentis Terminus est dextrae, nullum sapientia finem, Nullum vita timet, rerum est fontalis origo. Quod sibi collibeat nostris immensa Tonantis Maiestas votis, nostra quod laude serenos Explicet obtutus, quae lux venit inde misellis Mentibus, ut maestas tanta pietate repellat Quae nimis officerent animis mortalibus umbras. Quid faciam? Quid munifico pusilla rependam Authori? Saevis equidem mihi membra cremari Ignibus optarem, diris mihi viscera velli Tormentis cuperem, proprio me sanguine sectis Destitui venis fusoque incendia toto Quo caleo, pariter vellem sopire cruore. Accedat tantum qui Numinis igne tyrannus Postulet orbari Mariam, qui Numinis hostem Esse velit, cui sanctarum custodia legum Sit gravis, Antiocho peior. Deus! O Deus, isto Munere si dignam reddas, en corporis artus Exiguos! neque enim fato meliore beari Posse reor, quam flamma meo, vel dura tyranni Me litet Authori cuspis collumque cruenti Carnificis patriâ feriat pro lege securis. O decus Isacidum fratres, Machabaea propago! O asperse caput canis Eleazare, digno Funere felices animae, quëis causa cadendi Numen erat! Veniet tempus, cum castus amator Sanguinis occisusque suis consortibus Agnus Victrices referet tali pro sanguine palmas.”

29. Talia dicenti, consuetus adesse, puellam Aliger accessit. Sua grata fuisse Tonanti Vota refert, cuius prohibet tamen aequa voluntas, Ne ferro confecta cadat. Sic ille locutus: “Grata fuit Patri aetherio tua pectore fixa Virginitas; cuius meritum plus grande probari Si cupias, placituro istum, thalami impote voto Perpetuum servare prior promitte nitorem. Ire per adversos casus saevasque dolorum Quod voveas tolerare neces, non vana cupido est: Poenarum immunem temet non esse futuram Indubita sed morte procul. Te funeris expers Poena manet, sine morte chalybs: quae verus amator Numinis extremâ vitae discrimina luctâ Sustinet, inferiora tuo dabit esse dolori Disponit qui cuncta Deus: sine sanguine maior Omnibus his veniet, sed non sine vulnere palma.” His Virgo Aligeri monitis demissa reponit: “En humilem ancillam! Quidquid divina voluntas Immittet, non maesta feram: quin alme minister Numinis hoc opto, veniat mihi durior ensis Qui pectus, qui membra secet: passura sereno Mille neces vultu, poenas mea gaudia dicam. Laeta etiam stabili pro virginitate tuenda Audivi placitura Deo me vota daturam. Iam dudum mens fixa mihi est, ut tempore nullo (Opprobrium quod nostra putat Iudaea) viriles Ducar in amplexus, sanctorum exempla sequente Proposito: sic Thesbites, quem flamma iugalis Commendat neglecta thori similique praeivit Virtute Helciades, quorum vestigia pressi. Sed quod perpetuum voto firmare nitorem Me doceas, ignota licet foret hactenus altae Semita virtutis, mentem festina parabo.” Nilque morata, statim genibus minor ardua dixit Sic vota: “O cunctarum opifex fortissime rerum, Summe Pater, cuius placitum non falsa meorum Regula votorum est. Arsit concepta pudoris Virginei si flamma mihi, variare sed illam Libertas potuit; tua nunc arcana voluntas Affulsit, quam tota sequor, tibi gratius esse Virgineum pressâ quoque libertate nitorem, Perpetuo, stabili et mansuro in funera voto Si supplex ancilla feram. Nihil ecce moratur Se meus offerri fixus constante deinceps Arbitrio candor, quem nunc promitto, meique Corporis aeternum niveum tibi spondeo florem.”

30. Aliger hic Mariae praesens, caeleste serena Iucundus facie, prolato ad sidera voto Evolat atque hilaris iurati afferre pudoris Primitias, summo coram Solymaea Tonante Exponit vota, aethereas superantia mentes, Quëis simplex natura pares non sustinet aestus. Tunc sic orsus ait: “Rerum suprema potestas, Astrorum, terraeque author, nova gaudia caelo Terra parit, iuste Empyreus quibus invidet aether. Fert animas tellus, quorum de pectore virtus Exiliens in membra novis castigat habenis Terrestres habitus corpusque indemne recenti Prodigio, labi facilis, iurare voluntas Incipit et nostro votis contendit Olympo. Concessit nobis sensûs natura quod expers, Nescia foedari, dote hac excessimus omnes Terrigenas; Solymis hodie tamen aemula tanti Muneris est Virgo. Qualis, proh, Virgo! Stupete, Caelestes animae! Nostrûm non contigit ulli Par virtutis apex, par nulli admensa favoris, Qui vos, Caelicolae, solus facit esse beatos, Divini ubertas, par nulli affluxit amoris Aetherei torrens, quali Solymaea Virago Aestuat, assiduis cumulans praecordia flammis. Illa quidem carnis vestitam pondere mentem Nacta, sed huic carni data tanta licentia, quantum Virtuti servire potest. Cui integra desit Si virtus et motus abest: ratione movetur Non sensu, una rei cavit quae crimen Adami. Purior est nobis: tanti tamen illa nitoris Non contenta gradu, sua, caeli maxime rector, Accessit voto thalamos fugitura iugales Integritas. Alias ibit, scio, fusus in oras Tantus in exemplum candor, caelestibus istâ Spiritibus virtute animas faciente sorores.”

31. Hic Numen contra solio sic infit ab alto: “Gaudete, aethereae mentes, nunc illa resurgit Luciferi vacuas sedes habitura propago: Descendet mox axe puer quem saucia spectat, Terrigenis factura parem, sumenda nocentis Adami pellis. Thalamique hunc nescia mundo Virginitas fecunda dabit, meaque edita terris Viscera conclusam pandet mortalibus aethram. Interea pro voto virginitatis habebit Virgo aequum Solymaea decus statuamque trophaei, Laude suo numquam carituro insignia facto. Ardua tollatur, qua parte retorquet Eoos Phoebus equos, saxi moles, sub lumine nostrae Urbis in occiduis facibus non sole receptis Occiduo, bisseno astrorum ardore refulgens, Sessurae quondam caelo diadema puellae Emineat; mundique iam Regina vocetur, Virginitatis honor, decus et tutela pudoris. Huic ego bis duplices ignotos hactenus addam Assertos gazae, pro frontis honore pyropos; Huic totidem radiis lucentibus esse smaragdos, Sardoniches quatuor totidemque adamantia fronti Lumina inesse volo. Non haec communia dextrae Dona meae, sed quae aeternum latuere repostae, Virginei coetus Maria pro Principe gemmae.”

32. Exequitur mandata cohors festina piorum Aligerûm, dum surgentem qua parte diurnam Aethra rapit lucem, molem aptat, iaspide iustam Componente basim. Stantis pretiosa columnae Materies ignota mihi est: non illa Carysto, Non excissa Paro fatalisque excedere cunctas Quasve Tyrus niveas secat aut Sydonia rupes, Idaeusque chalybs: hic dat ruitura trophaeis Marmora. Quae caelo semper statura paratur, Non fragilis laus est: quae aevo nequit esse superstes, Vilescit superis ruituri gloria saxi. Mole dein summa, sed mole venustius ipsa Conspicuum diadema stetit bis nobile seno Stellarum numero. Lumen quod habentibus ingens Numinis e gaza sumptis fulgere lapillis, Dotis inaequales longe stupuere Cherubi. Tale fuit primum Mariae quod iussit honori Stare Deus vota pro Virginitate trophaeum.

33. Apta maritali thalamo iam venerat aetas Tangebatque sacros Hymenaei cura ministros; Connubioque parem patrum iam vota calebant Quaesitura virum, et pavidi ne accederet impar Augusti vultus tantique decoris amator, Ingenio sollerte cavent. Studiumque decentis, Explorata dabat probitas et gratia taedae Regiaque ad dotis cumulum accessura propago. Cumque nefas propria fuit olim stirpe diremptas Connubiis miscere tribus Mariaeque tribulis Progenies Iudae medio Davide fuisset, Hinc erat augusto Iudae de sanguine natis Virginei spes facta thori; nec segnibus iste Sanguinis eiusdem caluit rivalibus Hymen.

34. Ut vero thalami Mariam vox attigit, haesit Anxia Virgo, suum constans servare pudorem Et voti memor ingenti se pectore munit Seque animo taedis obnixa iugalibus armat. Sed quid agat mystisque thorum suadentibus illa Quid referat, concepti anceps obstacula voti Prodere? Suspensae menti dum affulgeat aequa Responsi ratio, responsum examinat omne. Illa sed afflatâ caelo data lumina mente Excipiens, inter prospecta pericula Numen Consultura sacro statuit depromere templo. Ancipites animos voti monitura Tonantem Aligeris aperit primum demissa ministris Pectus et arcanum quali ratione, requirit, Adversis thalamis possit contendere votum. Aliger huic contra: “Nihil est quod corde vacilles Grata Deo Virgo! Taedas votumque tuentem Astra viam invenient: tu tantum supplice templum Ore pete et sacra signante doceberis Arcâ Quid facias.” Paret Virgo, stellataque caelo Cum medium nox torquet iter, sacraria cunctis Interdicta subit, solito caelestis ephebi Obsequio, taedam manibus lucemque ferentis.

35. Vultibus oppositis geminos tulit arca Cherubos Custodes laterum, quorum fiebat ab alis In medio nexis, augustae sedis imago Aurea: pressa autem pedibus responsa daturi Auxiliatoris summi fuit Arca scabellum. Ista Throni facies, dubios consueverat unde Eventus rerum consultum pandere Numen. Hoc ingressa adytum Virgo cumulata ferebat Vota Deo: tum divinum deposcere lumen Orsa, maritales mystis urgentibus ignes, Quid faceret: votumque tenax non prodere; quali Polliciti constans premeret connubia curâ. Unde ait: “O terrae et celsi moderator Olympi, Te mea Virginitas voto statura benignum Propitiumque vocat patrem; te authore profecta Cui ego vota mei numquam ruitura pudoris, Meque unà tibi, numquam aliis placitura dicavi, Nunc mea si thalamis aetas matura, tuorum Pontificum nutu veniat socianda iugali Foedere, qua potero Virgo pupilla potentes Imperii mystas voto inclinare pudori? Damnabunt docti vota imbecillia patres, Nec licuisse mihi quidquam decernere spreto Praesidis ignari placito, dicentque puellam Iudicio graviore senum monitoque parentum, Non proprio debere regi, quibus omnia fas est Quae calor ignarae statuit resecare iuventae. Obicient legale probrum, quale innuba suffert Virginitas, nec vota thori divortia sancti Aequa fuisse, tibi quëis servitura Tonanti Posteritas perit. Inque modum telluris avarae Vivere me dicent, spicas et poma negantis. Hic ego Virgineae tibi si fore grata reponam Dona pudicitiae, doctis certare volentem Patribus illudent: tum quae mihi pectora versat Vana superstitio, quae non audita fatigat Religio, mystaeque graves scribaeque requirent Imbellemque sibi sexum contraire querentur. Cogar et hinc sacro quod me pudor abripit aestu, Non bene morigerae probrum tolerare puellae. Te, cui cunctorum, o Numen, subiecta voluntas Servit, egens animi supplex ancilla precatur: Consilii me luce tui, pater optime, serva Connubii expertem defendendoque pudori Sacratas templi votis appone tiaras.”

36. Dixerat haec, rutilaque involvi nube Cherubos, Et medio densae condi caliginis Arcam Spectat et ignitos fundentem oracula sedem Eiectare globos, prae nubibus impote cerni Auxiliatoris solio. Quo talia tectus Dein responsa Deus, genius vel protulit ales: “Hebraei generis Virgo, Davidica proles Plena Deo, oratus moneo parere meorum Pontificum iussis. Voto mea cura pudori Invigilat; tibi si templi connubia praeses Suaserit, Antistes quod velle videbitur, illud Imperium caeleste puta. Sociabere sponso, Cui tua Virginitas et nupti exempla pudoris Custodita dabit: vir erit cum Virgine Virgo.”

37. His simul auditis fertur rutilante locuta Prona pavimento: “Rerum Pater optime, summas Ima fero grates, oculis dignate pusillam Delubri ancillam! Ignaram quod caelite verbo Erudias, quo tuta loco vestigia figam, Ostendasque simul flammae pro mole paternae Quanta meus tibi cura pudor. Parebo, nec uno Deprensi veri discedam a tramite puncto. Connubium iubeant mystae; dabo prompta sacratis Vocibus assensum, mansuro flore marita.”

38. Interea templi proceres, quos Virginis acre Urgebat probitas naturaeque addita virtus Maior et aetherei vultus formaeque venustas, Solliciti quid agant circa caeleste puellae Depositum, quo grande loco statuatur adultae Prodigium formae, multo sermone requirunt. Mens eadem est cunctis: Numen si principe parvam Nutrivit templo, eiusdem quaesita voluntas Ostendet quo Virgo statu matura locetur. Sic de pupilla sanxerunt Virgine mystae: Namque Ioachimum, postquam is templi atria Natam Intrantem vidit, lunaris imagine sphaerae Vix quater expleta, fatum commune resolvit. Orba viri mulier, gravis et castissima mater, (Cui alios censere thoros placuisse iugales, Arbitror esse nefas) reliquos transegerat annos (Lustra fuere duo) Solymaeis innuba tectis. Anna maritales inclusos urbe penates, Et soboli et templo magis opportuna colebat. Ante tamen natam completis fervidus annis Quam caperet Hymen, etiam vis ultima matrem Eripuit sobolisque suae tutela migravit Ad templi mystas, quorum tunc plena potestas Et dare connubiis leges, votumque solebat.

39. Quëis autem viduis praecessit funera lustris Anna quod aut pietas aut quod dictabat honoris Divini studium, primis absolvere curis Fervebat: multam votis producere noctem Et precibus praeire diem, stipe pectus egenis Pandere propitium manibusque afferre levamen. Hic Annae labor, haec pietas: ieiunia castâ Continuata Domo sanctaeque indemnia legis Iussa. Probatarum988 probatarum : probatorum nuruum vestigia, qualis Iudith, Achaemeniis qualis vel fascibus Esther, Qualis fuit Sarai, totum fuit Anna; sed una Et merito, atque uteri fructu prior omnibus Anna.

40. Nec decor in vultu reliquis minor: ore triumphans Pulchra Manasseis profugos dans civibus hostes Cervicem dum fronte scidit; sed pulchrior Anna Exemplar quae fronte tulit formamque puellae, Qua Pluto cadit. Egregii fuit oris Edissa Sceptra ducis curvare potens; sed fortius Anna Ore sibi similis Natae curvavit Olympum. Pulchra fuit Rachel, pro qua septennia sudans Quinque laboravit sponsus; formosior illa, Cuius ut effigiem genitam natura videret, Tota laborabat motu totius Olympi, Temporis immani spatio, tellure gemente. Sed quid ego haec? Non est sanctorum gloria pulchrae Frontis honos; animi species mentisque character Divinus totum est, verum quod poscit honorem. Laus tamen est Annae, quod nullam a corpore laudem, Nullam a fronte tulit, quam non calcaret et omnes Naturae premeret subiectas gratia dotes.

41. Fata vocant Annam: foret his felicior Anna, Horrida Divinus si iam solvisset Averni Claustra Nepos: tunc festivo super astra volatu Iret ovans caperetque ingens sua praemia virtus. Sed veteri Adamo necdum spoliata columba Debuit infernae damnum tolerare cavernae, Quam complevit Adam. Septem post lustra secundus Donec Adam celso vinctos inferret Olympo.

42. Sed tibi sanctarum ter maxima Matronarum, Si modo Pieria tumulum signare Camena Est animus, modicae munus ne despice venae. Hic iacet Anna, parem ventris cui germine matrem Nulla tegit tellus: animo complexa quod omnes Isaciae tenuere nurus fecundaque fructu, Cui similem salvo solius pignore Natae, Nullae aliae meruere nurus. Hac clauditur urna Femineus cinis, in cinerem dare digna reversos Quae fuit, invicti mole et virtute Nepotis, Terrigenas claris caelo fulgere pyropis. Seu fuit huic regum, aut Levitica stirpis origo, Posteritas divina fuit. Cum coniuge vixit Si sterilis donec proles excelsa veniret, Hoc voluit natura pati: consultiùs unum Admisit, sed sola dabat quam gratia partum. Septenis1034 septenis : septennis post fata sinum felicis Abrami Incoluit lustris: meruit festiva Nepotis Ad superos post signa rapi caeloque beari Mater prole minor. Scandit prior aethera mater Caelum ascensurae prodiret ut obvia Natae, Matrem ubi sublimem proles sublimior ornat. Haec quicumque legis si vis tibi cernere Natam Propitiam, Matrem supplex orator adora.

IESSEIDOS LIBER VI.

1. Ut Solymi statuere patres ventura docentem Fata super Maria quam nubilis attigit aetas Implorare Deum, caeli responsa rogantem Supremum faciunt placitis concurrere Mystam. Mysta Theophilides fuerat novus iste, repulso Quem socero saevus primae splendore tiarae Extulit Herodes. Simonis filia, coniux Regia, tentatae caedis suspecta, marito Reiicitur thalamo. Sternit crudelis eodem Et socerum telo, sacram cui vertice lunam Excutit; immitis celsas ita flebile mentes Fulminat Herodes vanasque ulciscitur umbras Veris funeribus, praeceps ad acerba tyrannus.

2. Ipse Theophilides, postquam sibi mira puellae Gratia, donorum cumulus morumque venustas Indole terrena maior rumore patebat, “Numinis hoc,” ait, “est donum” magnumque parari Hebraeis hac luce decus cognoscere felix Terrenum hunc solem, de quo decernere caeco Consilio “frustra est, inquit: qui protulit orbi, Et templo inclusit, faciet comprendere quales Hoc Charitum caeleste penu disponat ad usus. Est generis fatum nostri, spem saepe fugacem Feminea rediisse manu, virtute stetisse Fortunam: aeternùm nostris ita Iuditha vivit In fastis celebratque memor Iudaeus Edissam: Audit adhuc animosa suos Debbora triumphos. Vivit adhuc clavo non exanimata vetustae Gloria Rachelis29 Rachelis : Iachelis, dulci quae lacte vigentem Nutrit adhuc famam servatque audacia laudem. Quis novit qua sorte recens nos nympha levabit, Quanta potest nostris spes inde venire ruinis? Hic arcana ergo mens est nutusque Tonantis Expectandus”, ait. “Sortis vocale futurae Consultum, quid pandat ephod, quid lumine clari Ostendant onyches, veri responsa probemus!”

3. Accessere patres dictis operique propinquam Constituunt, memori incertae quam sedis Apellae Festivam faciunt frondosa mapalia lunam. Septimus hic anni mensis, cum legis avitae More sub umbrosis properatis arbore tectis, Gestantes manibus citreos per compita fructus, Palmarumque elates thyrsumque insigne virentem, Ornatum pomo, cui dat sua nomina pinguis Media vel Persis. Laeto festa annua coetu Isacidae repetunt, mugit cum plurima templo Victima odorataeque replent sacra atria nubes. Bis quater exortum numerant ea gaudia solem.

4. Horum uno, Mariae causa, delubra supremus Ingressus praesul, nudos ablutus in illo Fonte pedes, cui portando bissena iuvenci Colla dabant, Cyprio Temescia colla metallo. Lotus abit sumitque sacras pro tegmine bissos, Legales tunicas: feminum velamina primùm Induitur, plenos Veneris celantia lumbos. His super adiicitur duplicis toga stamine lini Texta, petens humiles demissa sindone talos, Quam picturatae castigat purpura zonae. Alterius tunicae, summi quae propria mystae, Accedit labor, aërii cui lana coloris Materies Phrygiaque errabant cuspide sparsae Per gyrum formae, quas excipiebat onustus Fructibus, emittit malus quos Punica, limbus. Textilis haec pomi facies, hyacinthon et ostrum Ardentemque tulit coccum et vocalibus auri Intermixta globis, media qua tibia findit Parte pedem, extremum tunicae compleverat orbem. Additur huic humero thorax, insigne supremae Maiestatis ephod: hyacinthus, purpura, coccus Et mixtum filis stamen variantibus aurum, Pro sacrae istius venit sub tegmine telae. Stamen erat byssus digitis glomerata secundis Posterior, cordisque prior connexa duabus Pars fuerat gemmis colli in radice, viriles Qua surgunt humeri. Fuit illis fibula, duplex Auro insertus onyx; utroque incisa micabant Nomina (lex uno) veterum bissena parentum, Caelatoris opus: fulgebat pectore mirae Virtutis logion bissenis nobile gemmis, Nominibus tribuum sculptis, quas singula patrum Seminis unius fraterna vocabula signant. Pectoris hoc tegimen, sed pectore longius: imae Exibant vinclis lumbos stringentibus orae.

5. Hunc autem thorax gemmis decoratus ad usum Pontificalis erat. Dubias cum discere rerum Urgeret fortuna vices peterentque precantes Re super ancipiti divina oracula mystae, Sacro indutus ephod capiebat verba minister Vel monitu interno, vel voce loquentis ad aures Numinis, eventus non infitiante futuros. Tale super Maria, quid responsura docerent Pallia, proni orant mystae, primusque sacerdos Insuper apposita capiti, quae candida solum Bissus erat, cidari, nisi fronte quod aurea fulsit Lamina et in medio scriptum Tetragrammaton auro. Consurgit cum veste orbem referente solumque Incessu graviore premit sumitque Sabaeas Thuris opes, fumante Deum culturus acerra. Arsit ut incensum, puros ascendere fumos Certantes cum luce videt nubisque serenae In morem vacuâ sese vapor extulit aurâ. Creditur hinc suaves placatum Numen odores Excipere et placido vultu data dona tueri. Atria ter circum, ter circum altare, ter imi Circa adyti velum laxavit aromata mystes, Cum solitum superaret ephod onychesque nitorem, Fausta locuturi signum fecere Tonantis. Cumque caput proni cuperent sermone doceri Numinis, effatis aperit se talibus aether: “Conveniat Iudae soboles, innupta iuventus Amplaque odorato stans occupet atria templo; Unicuique suus sicco sit cortice stipes. Inclita cum Iudae fuerit collecta propago, Altius exactum cunctis sit vertice lignum: Cui humore carens baculus mox flore virescet, Atque Semiramius cui fronte quieverit ales, Hunc ego dilectae nymphae designo maritum.”

6. Responso attonitus praesul laetusque loquentem Audivisse Deum et mystae sine more stupentes Virginei data signa viri, magis inde puellam Suspiciunt, cuius felix hymenaeus Olympum Cogeret e siccis producere lilia virgis Et sponsum Assyria123 Assyria : Assyriae vellet signare volucre.

7. Lux festiva fuit, nono quam mense 125 mense : mentecolebant Isacidae, memores ignis, cum compede rupta Chaldaea, Medo ferrum solvente triumpho, Oblatos aris pecudes crassoque madentes Fonte, priùs nebulis Phoebo splendente solutis, Viderunt flamma caelo veniente cremari. Laeta dies populo, lapsae pro munere flammae Vota reponenti, pariter fuit apta remotos Dispersosque procul Iudae sociare nepotes Ex quibus electum Mariae spectata docerent Signa virum, mirum dictu! Venerisque decorus Pronubus adverso Veneris foret ales amori, Et florente suas accendi stipite taedas Miraretur Hymen. Omnes it iussus in urbes Rumor Idumaeas, Iudae qui illustre vocaret Stemma, thori cupidam pubem: manibusque revulsas A radice diu virgas afferre monebat Sacra Palaestinae patrum templique potestas.

8. Iam signata dies iunctos cogebat adesse Et Solymaea procos accedere templa tribules. Parent laeti omnes; primumque ingressa iuventus Vestibulum, divina patrum mandata secuti, Expectant summae iussa ulteriora tiarae. Octoginta aderant iuvenes, quorum ultima septem Par lustris aetas, rudior quinquennia quatuor Attigerat pubes: regali sanguine Iudae Nati omnes, ipsa Davidis origine multi. Et quoniam antiquos capta Babylone reversae Non habuere tribus quibus excessere penates, Sed quo quisque loco potuit nova limina fixit, Iudaeae pars quaeque parem dare stipitis impos Unius sobolem, non certa sede diremptos Servabat mixtos omni regione tribules. Inde fuit tota Iudae quod sparsus Idume Spiraret sanguis, quavis ex parte profectos Spe thalami, reduces domus acceptura maritos, Transmisit Solyma iuvenes. Hic adfuit Amos, Carmeli flos pulcher Amos, quem Rutha Phalego Ediderat formosa viro; fuit alter Abellus Abramo genitus, tenerae cui mille per agros Errabant pecudes: David quoque venit ab alta Planitie Libani, Rachel post fata mariti Cui patrias servabat opes, gratamque vovebat Mater amata nurum. Misit Galilaea Manassen, Iephtemque Mosemque et pulchrum frontis Adamum, Et Noam, cui Lia parens; Hebronia proles Et gemmis digitosque gemmasque incluserat auro. Hic Samuel cum fratre Isaac, quos fuderat uno Anna puerperio, Iudae fecunda marito, Ephratea nurus, similes aspectibus ambo, Fronte pares ambo, comae par utrique, nisi uno Quod Samuel luscus, prout apparebat, ocello. Accessit Salomon Mambraea valle colonus Impiger, octoni cui iugeris amplus aratro Findebatur ager; multi huic per prata vagantes, Ad iuga compositi pingues palearia tauri. Beniamin, Issachar, Enoch, Hebronia pubes Prompta manu – fundaque ! – venit si quando cruento Ore lupus pecorique instat; cupidusque iugalis Advenit fidei Simeon, quem matre Rebecca Clarus avis dedit Elias, sed lege Philippi Defuncti Soboles; sterilis post fata iugalis Cognatum siquidem thalamo donante Rebecca Fraternum semen genito Simeone revixit. Adfuit et Samson cui Hermonea Salome, Orba viri genetrix, terra Hebronitide sponsam Reppererat, sed mox pactae connubia nymphae Fila scidit Lachesis praestoque ingressa puellae Mors thalamum fato sponsum delusit amantem. Misit Ioannem Bethel, cui mater Edissa Iuncta viro forti Sauli, qui castra secutus Herodis, post multa Arabum certamina felix Et dives spoliis, patrio consederat arvo. Et Gedeon non vile genus cui regis in aula, Mater nobilium non ultima matronarum Sara fuit: genitorque operum praefectus in aede Numinis, adiunctis altam quam surgere muris Iusserat Ascalides. Daniel dilecta parenti Labano soboles, donis instructa paternis, Nil prohibente patris flammas Esthere novercâ; A Iordane procul, Sephone ex urbe profectus Pervenit Solymam. Tobiam, Nathanaelem, Quosque referre mora est, patriâ migrare subegit Prodigiosus Hymen; cunctisque accessit Ioseph.

9. Regia progenies, altae virtutis Ioseph Exemplum; cuius, sed avo propiore Mathane Progenitor Salomon, vera a Davide propago Inde parens Iacobus, uti soror Anna recenset Sanguinis eiusdem proavos. Dedit Anna Mariam, At soboles Iacobe tua est Iosippus; et istum Iosippum fratris prolem sicut Anna Nepotem, Sic habet et generum: Mariae est cognatus Iacob, Cui eadem nurus et neptis, pro duplice nexu Foederis et stirpis. Sed quae fortuna beatos Connubii accendit sponsis felicibus ignes, Expediam. Novies quatuor vel circiter annos Vixit Iosephus, thalamique experte iuventa, Dimidium tetigit caelebs et candidus aevi, Connubii procul affectu; cui sola calebat Flamma pudicitiae constans, quam nulla voluptas Pressit et adversa nullus face perdidit Hymen. Maior Iosepho Parii casto hospite Nili Lascivae fugiens lusit qui vota maritae, Est modo quem canimus, proles Davidis, Ioseph. Ille quidem turpis flammae, dans pallia, victor, Sed thalami superavit amor; cui nectere lauros Debet uterque pudor, soboles est regia Ioseph.

10. Saepe istum genitor mittendae in saecula prolis Admonuit multaeque illo caluere puellae, Multae illum matres generum nymphaeque tribulem Optavere virum; sed nec flexere puellae, Nec movit pater indubium viridante pudoris Extremum vitae flatum signare smaragdo. Saepe pater dixit: “Vita cur caelibe nostrum Stemma premis? Viridem perdis quid inane iuventam, Connubii spernisque fidem prolemque daturam Reiicis aeterno laudes et vota Tonanti? Anne vides nostros sanctosque, vetusta secutos Legum scita patres, casto eduxisse cubili Progeniem, quorum celebris per publica Iudae Ora volat virtus? Fideique illustrior illa Numen adorabat pietas votisque faventem Implorare Deum parvos docuere nepotes. Quod probrum est homini, virtus nequit esse probatae Mater honestatis veraeque puerpera laudis. At nescis, veniet sterili quae poena marito? Vidi ego, sed dolui vidisse; ah! cetera sanctus Et multis virtute prior, non visa iugalis Incrementa thori, probro non simplice maerens Sustinuit Ioachim, templo quem mysta repulsum Ex ara cui dona dabat, vel solius ergo Improlis thalami, longum lugere subegit. Hoc tamen est citra culpam: qui cetera felix Coniuge, si thalamum demas: exinde beatus Et thalamo sobolisque datae laetissimus ortu, De qua mira canunt. An non maiore notandus Opprobrio, Iosippe, venis, dum prolis habendae Nec tibi vota calent, castos ubi spernis amores. Crede, nec est virtus, quae non imitabile cunctis Transit in exemplum; quae si transiret in omnes, Laus foret humano virtutem crescere damno. Finge alios animi eiusdem votique tenaces Eiusdem, quo virginitas communibus orbis Moribus accedat: modico post tempore splendor Humani generis nullo nascente peribit. Forte putas, Iosippe, Deo concepta placere Quae perdunt homines vota? At magis illa Tonanti Vota probanda reor, dominam quae totius auget Orbis naturam. Ingenito si lumine mentis Uteris humanae, ratione resistere nulla His poteris, quae connubii de lege ferebam. Adde, quod adversa domuique mihique tibique Virginitate noces, prolis quëis gaudia sanctae Subtrahis acceptamque nurum blandosque nepotes.”

11. Ista Mathanides genitor, meliora reponit Iosippus: “Si nos mentis ratione velimus, Non vulgi rumore loqui, probiore movetur Consilio, cui vita thori socialis honestas Recta quidem, fundens sobolem, quae Numinis aequa Religione calens sacros prolatet honores. Pace tua tamen, o genitor, cumulantia prolem Connubia innupto fraus est praeferre pudori. Religio si grata Deo, gratamque fatebor, Suscepta quae prole venit meritumque parentes Natorum pro laude manet; tamen arbitror huius Vile voluntatis munus quod propria suasit Commoditas et segne Dei studiosa voluptas. Dent alii sobolem: si me pro prole dicabo Quod vitium est? Laus est patribus divisa iugali Foedere, per sobolem dare servitura Tonanti Viscera; forsan erit distracto in pignora patre Vilior integritas? Divisi in semina floris Nec pretium est, nec suavis odor: pecus integra sacras Ducitur ingratum numquam libamen ad aras. Nec sterilis thalamus, casti neque nescia lecti Virginitas probro esse potest: quod maxima vulgi Pars sequitur, rationis inops plerumque tuetur Credulitas. Superat probrum mortale pudoris Immortalis honos et recti gloria facti. Si mystam opponis, mystae mandantis ab ara Cognatum migrare tuum non arguo Zelum; Qui sacer est, nullus reus est me iudice mystes. Nec tamen ignoro, Nemesis quod Numinis aequa Non ferit hunc qui labe caret; sine crimine nulli Dedecus accedit; male quod morata voluntas Non regit et ratio quos vera redarguit actus, Probri materiam cumulant poenasque lacessunt. Nec moror, adversus vulgi quod praedicat error Virtuti satis est, unus si accesserit illi Laudator Deus: et renuens contenta vel uno Esse Deo, propria virtus se cuspide mactat. Sat mihi servati si corporis innuba virtus Numinis accedat placito, quod respicit unum Quaecumque esse animi nostri vult optima virtus. Dicitur Helciadae vati quod culta fuisset Virginitas, data signorum miranda potestas Et portentoso Memphim dare vota sepulchro. Thesbites etiam rutilis superare quadrigis Sidera, et ignivomos nivei candore pudoris Astra supergressos fertur meruisse iugales. Nonne etiam noster Iudae qui vota fatigat Promissus princeps, pariturae matris honore Virgineo, puros hausturus ab ubere rores Fertur et integris fixurus labra papillis? Matre illibati si de candoris amante Divinus nobis caelo promittitur Heros, Cui placet intacto nasci de ventre, pudorem Virgineum casto thalami non praeferet igni? Quis novit si forte meus placiturus eidem Candor, ab aeterno quod currere dicitur aevo, Acceleret festinus iter veniatque cupitus Spe citius, solvens vinctum Israëla Redemptor? Mi pater, humani nec virginitate timendus Defectus generis: nulla est, quae clauditur auro, Gemma gravis pretii, quae non, collata pudori Virgineo, levis est. Nostrae caeleste refulgens Naturae, par sideribus, sed vitrea honestas, Gaza ingens fragilisque simul, sine Numine nostris Corporibus servari impos. Quis posse putabit Tam rara genus humanum virtute perire? Addo, quod eventu tali, quia caelibe vita Praestaret thalamus, ne hominum natura ruinae Proxima supremo molem telluris agone Desereret, praeceptum esset, quod habebat Adamus, Connubii augendaeque novae per foedera prolis. Me vero donec talis iactura timeri Debeat, innuptum genitor dilecte relinque.”

12. Talibus auditis placido pater ore silentem Alloquitur: “Flectat saltem te, nate, paternus Sanguis et antiquae proavis a regibus ortae Stemma domus, quam tu postremo haerede labentem Innixamque parum valida radice relinquis. Sanguinis ille leo nostri Iesseia proles, Si canitur nostra venturus origine Princeps, Quid Iosippe tuos fraudas hac luce futuros Seminis haeredes? Bona sit; rerum attamen isto Ordine virginitas non est bona.” Dicere contra Iosippus voluit, sed respondere paratum His interpellat genitor: “Spes sola beati Germinis illius nostro de stemmate, terris Promissi quantum decus est? Velle auspice tanto Aeternae pacis libertatisque carere Vix culpa, Iosippe, vocat.” Mox voce reponit Iosippus: “Magni nostra hinc censenda propago, Infitias nolo ire pater. Dabit aequus Olympi, Sed sine me promissa Deus; nec fata morari Me penes est: si me tanti voluisset habere Adiutorem operis, caelo submissa caleret Non mihi virginitas; nostrum concurrere tantis Si femur adscisset fatis, me nulla soluti Coniugio, genitor, superasset flamma pudoris. Est mihi germanus Cleophas aliique, capaces Quos facit immensi sanguis Iesseus honoris. Caelibe me restant multi hac pro laude tribules.”

13. “Si tamen et vinclis te connubialibus esse Innexum Omnipotens vellet,” pater inquit Iacob, “Quid faceres?” Iosippus ait: “Divina voluntas Lex mihi suprema est: illi contraire repugnat Aequa boni ratio. Quod vellet Numen, id esset Regula virtutis! Vitii se mergit in umbra Quisquis ab hac summa morum deflectit amussi.” Cui pater: “Est Solymis Virgo (sanctamque sororem Esse genetricem laetor tantae indolis Annam) Consobrina tibi est. Plenis iam nubilis annis, Committenda viro. Nymphas bona sparsa per omnes Huic collecta nitent: species, pudor, unus avorum Nobiscum sanguis, probitas et gratia; demum Virtutis verae simulacrum: tanta stupentes Prodigia, eximios templi deposcere mystas De thalami eventu caeli responsa coëgit. Auditum: dandam esse viro, cui sanguine Iudae Sit genitor sacroque simul cui limine stanti, Allatus manibus siccus – mirabile! – stipes Exeat in florem et fronti Babylonius ales Insideat. Iosippe, puto dabis; ista iubentis Connubium signa esse Dei!” “Nihil ambigo,” profert Iosippus. Cui mox genitor: “Tibi templa petenti, Quo cupio Iosippe migres, si talibus aether Occurrat signis teque hoc sponsum omine dicet, Connubium tantae poteris non velle puellae?” Iosippus contra: “De me quod talia speres, O genitor, frustra est: ostendent astra maritum Nymphae illi virtute parem. Nil praeter avitum Stemma mihi videor non impar, caetera longe A tanta virtute absum. Dilecte quiesce Quaeso, pater, nec nostra ultra connubia tenta.”

14. Huic iterum genitor: “Nec plus tua vota morari, Nec suadere thorum meum est. Hoc deprecor unum, Nate, aliis temet coniunge flagrantibus oris Virginei formam pueris. Spes irrita siccae Expectare mihi pro te suffragia virgae Omnis erit; nihil Assyriae tibi conferet albus Nutritor reginae ales, nisi signa iubente Numine premat avis, vel siccus pronuba stipes. Si fatum volet arentis te germine fustis, Aut ave Chaldaea sponsum, Iosippe, notari, Certabisne Deo, aut iusso pugnabis amori?” Rettulit haec natus: “Frustra dulcissime perdis Verba, pater. Mihi nec Solymam, nec visere templum Est animus, nec signa novi spectare mariti. Cerne, pater, capitis canos utcumque capillos, Durata qui fronte rigent et lacte madentes Inter stabo procos? Me dura laboris et artis Instrumenta meae, serrae pauperque dolabra Dant inopem flagrem ditemque praeire iuventam Decrescens et inops!” Pater excipit: “Ista fatebor, Sunt hominum quae vota movent, staremque libenter Iudicii pro parte tui, componeret istos Si mundi fortuna thoros talesque pararet Mortalis thalamos ubi calculus. Inspicit urnae Excessum terrena fides; humana sequuntur Lumina mortales oculi. Non subditur autem Hic placitis hominum, sed stat caelestibus Hymen, Alite Chaldaea et florenti stipite, signis. Arbiter hic Deus est, mentis qui cuncta gubernans Lege suae, humani nimis imbecille videntem Confundit pupillam oculi. Quae stirpis origo Regia sit nostrae, audisti: gregis anxius infans, Nec fratrum dignus numerum componere David, Incerta humani si norma sequenda fuisset Consilii, pastor vixisset. At impare longe Fratribus evectum fortuna, totius ostro Arbiter aeternus regum decoravit Idumae. Sic Deus istius pariter vult pronubus esse Connubii: talem, fili mihi crede, puellae Decernet, frons est hominum quo caeca, maritum.” Hic Iosippus ait: “Credo, pater, ista, nec ullus Adversae fidei locus est: seu Virginis iste Ex hominum placito, sive aethere profluat Hymen, Nostra nil refert.” “Tamen, o Iosippe, parentis Vox est: te sacro durum non exime templo, Ut mihi virginei thalami, post visa reversus Signa (viae lentum nam ne vetat ire senectus) Eventum referas, almum quo Numen adorem. Te neque nate decet cognatae prolis abesse Coniugio. Vires utinam sinerent, ego praesens Dilectae thalamis nymphae sponsoque faverem. Namque (dolens recolo) moriens soror Anna petivit, Depositae templo immemorem non esse puellae. Astra licet nymphae thalamos studiosa iugales Expediant; et nostra illam quoque cura decebit!” Vocibus his tandem cessit Iosippus et urbem Delubrumque seni facilis promittere patri.

15. Cum reliquis igitur decimae prope tenvia lunae Cornua, quae soli fas est calcare tribuli Atria, Iosephus populis gentile profanis Interdicta subit, sacrae penetralibus Arcae Oppositus vultum, extrema qua parte remotus Religioso oculos poterat componere velo. Iamque aderant alii, quorum convenit eodem Vestibulo iuvenum numerus, qui stipite sicco Innixi, ambustus cuius se scipio verno Flore coronaret, tacito circum ore legebant. Interea accedunt mystae summusque sacerdos Non aberat, caesae pecudis legale daturus Obsequium; qua re proprio spectandus amictu Aptat ephod humeris cidarimque in vertice figit. Apposita femori bisso tunicaeque per oras Extremas vocali auro pendente sonorus Progreditur templique arae pro margine pronus Supplicat et iugulato explet sua sacra iuvenco.

16. Ritibus exactis templi, regione propinqua Alterius portae quae presserat atria lectum Stemma, sacerdotum pendens a legibus agmen, Maximus ingreditur praesul laetusque tuetur Egregios iuvenes signum caeleste petentes. Tum quoque depressas manibus sustollere in altum Imperat humoris vacuas et floris inanes Virgarum frondes. Nec opus fuit ire per omnes, Ne fraus ulla foret, ramorum lumine recto Explorare fidem, siquidem sobolescere virgas, Proxima bis quinti mensis tum bruma vetabat. Suscipiunt mandata hilares: quem quisque gerebat Extulit, inferiore levans a pectore fustem. Tollendi Iosippum autem non repperit unum Stipitis ambitio, invisum quem dextra premebat. Clam tenuit fustem, spem templo inferre professus Connubii nullam, nec habendae vota maritae.

17. Tum sacer antistes vultu conversus in altum Suspirat votis et verba precantia fundit Admonuitque Deum effati, spectabile gemmis Quod respondit ephod, virga florente daturum Atque Semiramia capiti incumbente volucri, Quaesitum Mariae taedarum in foedera sponsum. Vix pia supremus complebat verba sacerdos, Ecce arcana adyto valvis quo clauditur Arca Pictaque non visos obnubunt carbasa postes, Prodit Amyclaeis nive maior oloribus ales, Et Cyprias longe superans candore iugales: Lotus lacte ales, suetusque in margine pleni Gurgitis et liquido lactis considere rivo.

18. Fausta fuit viridi Noëtica fronde columba Vim pelagi cessare docens; felicior ista Terrigenis, quos iam sceleris commune vorârat Eluvium, siccae frondi coniuncta renatis Ad fidei robur foliis, meliore volatus Augurio, certam, quae se non altius effert Humanae pupilla spei, signante salutem. Aeternae o mentis lusus! Quae naufraga regna Emersura freto, ramum mordente columbâ Praemonuit; sic damnatam non impare stirpem Indicio novisse dedit, quod labe paterna Naufraga posteritas, domitis iucunda procellis, Ad placidas vitae secura rediret arenas.

19. Proxima iam niveis superaverat atria pennis Ales et inde avidos sua signa videre tribules Adveniens gestire facit totoque volantem Ore sequi: primum lentis illa atria circum Pervolitat pennis factoque ter orbe per amplum Vestibuli spatium, pennas immota propinquat Frontibus. Extremoque aulae pro limine stantem Spectat Iosephum: mox se reperisse mariti Virginei vultus, ala plaudente docebat. Hunc petit, atque caput pedibus premit: ille sedentem Vertice ter pulsam terque ad sua colla reversam Fuste fugat. Virgam sed qua fuit icta volucris (Quam non ante velut reliqui, prout mysta iubebat Sed tunc cum volucris fuerat pellenda, levârat) – Mirandum! – florere videt siccumque repente Humore et verno vestiri cortice ramum. Ignarus quid agat, pallet, timet atque trementi Corpore Iosippus curas consumit inanes. Consilium quo signa premat vitetque iugales Virginis agnatae taedas inquirit et omnem, Si qua parte locus latebrae, circumspicit aulam. Ut tamen occurrit menti, caelestibus ista Auspiciis peragi et divinum Numen apertis, Singula dum librat, cernit disponere signis. “O Deus,” affatur tacitus, “quocumque volentem Stringe iugo, quocumque lubet, duc tramite – pergam, Arbitrii lux fida mei. Quacumque iubentem Ire sequar placitique tui fulgore tuique Imperii me lege regam nutusque tuebor.”

20. Iosippum interea, signo noto omnibus, ales Deserit et leve commotis petit abdita pennis Limina, quae sponsum designatura reliquit. Plaudebant hilares mystae totamque per aedem Sancitum caeli auspiciis hymenaea sonabant. Iosippum spectare omnes perque atria laeto Murmure felicem, tantis vulgare maritum Electum signis, cuius superantibus omnem Fortunam voluit Numen concurrere taedis. Excipiunt humilem vultu summumque minores Ante patrem statuunt mystae; cui praesul amico Ore favet caeloque dato gratatur honori. Ille ut erat faciem demissus, fronte serena Compositus, qua compressis in corde procellis Prodidit effigiem mentis, cui ore locutus Dicitur: “O alme antistes, mihi vota mariti Est numquam mens passa iugi. Vixi impare castis Pectore connubiis, nec574 nec : neq me, nisi fervidus isto Iussisset genitor, vidissent stare tribules Vestibulo, vitantem omnis nexusque facesque Foederis, octavo quamvis persaepe probatum, Dissimilem numquam servant me tempora lustro. Quid modo spectato iubeat Deus alite, quid me Flore repente, olim virga tellure recisa, Erumpente velit” (virgamque ostendit, ab ima Parte tui siccam, qua flos eruperat autem Veris erat facies) “quamvis prodentia sponsum Virginis esse ferant cognatae signa, minister Numinis o venerande, doce placitumque iubentis Pande, mihi fixum cui stat parere, Tonantis.” Huic praesul: “Qua gente venis, quo patre domoque, Quae regio tibi, quod nomen?” “Pater,” inquit, “Iacob Est mihi, Davidis soboles, mihi nomen Ioseph Urbe Sepphorea genito.” Cui mysta reponit: “Te, bone vir, notis Deus ad connubia signis Praeparat et sacra quae venit in aede, puellae Esse iubet sponsum; nec te qui flore virescit Ancipitem stipes, nec avis librata relinquit. Nec dubitare potes, vera haec a Numine missa Prodigia: infernae valet hic quae fraudis inesse Suspicio? Numquam niveae, tibi vertice qualis Consedit, furvo veniunt a Dite columbae, Sed coraces nigri et simili fuligine tincti Fetentes faciunt Erebi ludibria capri. Aridus enato quod flore repullulet, uno Temporis in puncto stipes, premit omne sagacis Ingenium Stygis. Ac veluti consurgere tantum Daedala naturae virtus nequit, exeat usta Actutum de fronde viror, minus ipsa reorum Spirituum labes: natura his omnia posse Concessit quod sola potest, rude caetera robur. Nec nostrum nos fallit ephod, quo scimus iisdem Fata maritales taedas decernere signis. Quare age, Iosippe, et postquam te crastina Phoebi Exolvet strato lampas, comitatus amicis In sacra templa redi, nexisque in foedera dextris Connubio iungam stabili precibusque piabo.” Haec effatus abit mystes, templumque relinquit.

21. Te quoque delubro pariter, Iosippe, profectum Multa animo, quas signa notent caelestia taedas, Volventem; eximiam primae quod flore iuventae, Certantem aetheriis geniis virtute puellam, Aetatis tibi non modicae, cui totus egenis Par census, manuum labor; aeternique pudoris Constanti nuptam exhibeant; tandem omnia curae Divinae aptantem Cleophae domus hospita fratris Collegit, quem tunc cum prole et coniuge flammae Fonte haustae, Solymis pietas festiva tenebat. Ut consumpta dies, quid lux oritura laboris Latura est, plenus curarum lumina somno Oppressus positis stratis indormit Ioseph. Cui facile ut primum mentem vis alta soporis Invasit, variae venêre ad somnia formae.

22. Prima fuit facies simulans spectare verendum In templo mystam. Quo mox accedere visus Ipse manumque sibi praesenti extendere Sponsae Iussus, humi fixo cunctatur lumine dextram. Cumque iterum palmas ad foedera posceret Hymen, Dat pavidam retrahitque manum fususque per omnem Humor abit frontem pariterque trementia molles Ora rigant lacrymae, taedas non velle fatentes. Nec tamen evigilat, sed semisopitus in auras Corpore sublatus medio, suspiria anhelo Ore trahit: vultus fletu et sudore madentes Sicut erat maestus tergit, dein corpore toto Prima tepentis adhuc implet vestigia spondae. Ut simulacra reses repulit fallacia somnus, Sopito veris accessit caelica formis Visio Iosepho: caelo descendere vidit Aligerum. Postquam fictis sibi corpus inani Aethere densâsset membris, spectabilis ille Ales erat vigilique etiam par luce teneri. Quiverit impressis animo licet ille figuris Sopito effigiem talem proponere, qualis Corporis est vultus, sed semisopita valeret Hunc etiam Sponsi legere ut pupilla, videri Non habilem clausit iuvenili in corpore mentem. Non erat hic Morpheus, pigri ingeniosa soporis Progenies, humani imitator strenuus oris, Apparere potens fallentis imagine vultus, Lucis inops, nimius fraudis; sed fallere prorsus Impos, ab ignavo nisi cui patre languida somno Frons cadit et lassa vigor a cervice recedit. Mentitur Morpheus, solida sed fronte Tonantis Aliger accessit: chlamidis florente colorum Vere licet tectus, faciem iuvenile venustam Praetulerit; simplex fuerat sed flamen et aura.

23. Luce fuit circum, qua solem aequabat, amictus; Labra genasque rosae similis; cui eburnea cervix, Frons spatiosa nives gutta Sidonide mixtas Exhibuit. Iuveni, qui formosissimus heres Regius, aut si quis fortassis pulchrior illo, Par fuit Aligeri spectato in corpore vultus. Splendida caesaries lectoque in tenuia molles Fila pilos imitante auro; quibus addita lucis Sphaera potens, valuit Phoebeae prodere partem Esse comae raptosque suo de vertice crines. Vestis erat nivea pendens cervice, sub imum Fusa genu scapulasque super collecta, decoris In cubitos fluxit manicis laxasque paratis Numinis imperio dextris non strinxerat oras. Pectora munierat Tyrio quae prodit aheno Purpura, subtextum filis mordentibus aurum, Renibus adstrinxit gemino quam balteus orbe. Hinc sinuosa chlamis, nec parti longior uni, Crura valens picto referire rubentia limbo, Permutare situm facilis reflantibus auris, Ut levia adverso variantur suppara vento. Totius unus erat tunicae color, ignea qualis Sole repercussi facies solet esse pyropi. Vincla fuere pedum, veluti Cyllenia, Serum Stamine turgentes circum stringentia suras; Inque modum socci medio sistentia crure Aurea velabant celeres talaria plantas. Ala duplex humeros ornabat, concolor auro Intermixto aliis formis: pars qualis echini Sidonii sanguis, pars qualis lilia tingit, Quique rosas violasque color, qualisque smaragdis Est facies, qualisque Afris est fructibus ardor.

24. Taliter efficto sibi puro ex aethere vultu Missus Iosepho se nuntius exhibet ales. Qualia sopitae menti ludibria clausae Pupillae languore patent, caelestis amavit Spectari genius talique est voce locutus: “Ostensum signis noli, Iosippe, morari Coniugium, cui te Numen, cui culta probavit Integritas: nulla hic aderit iactura pudoris, Nec thalamus communis erit prolisque cupido. Virginitate tua maius servare pudoris Prodigium dabitur: Virgo magis illa maritum Vitaret quam tu Sponsam, nisi Numinis uno Imperio, Sponso tibi custodique futuro Cederet. Amborum de virginitate iugali Exurget nexus, cuius contingere vota Nonnulli poterunt, sed fructum apprendere nulli.” Dixerat haec visus dictisque evanuit Ales. Hausta viro facies auditaque verba loquentis Aligeri somnoque gravis sua somnia clare Vidit Iosephus. Tanta qui luce potitus Librat an haec vigili, seu nocte appareat atra Sopito rerum species; dubioque sopore Depresso didicit, non has potuisse figuras Insomni monitusque animo non sensibus haustos. Ille fidem nocti praestat verumque Tonantis Aligerum credit data verba tulisse ministrum.

25. Nox erat et necdum niveos ostenderat orbi Nectaris aetherei saturos Aurora iugales, Haec animo tacitus secum dum fatur Ioseph: “Omnibus adversus thalamis custode severo Ostia servabam mentis, chalybemque serasque Apposui, ne quis fibris irreperet ardor. Nescivi tamen et thalamis procul esse maritas Posse faces animumque unum illaesumque pudorem. Si quoque novissem, tantae quo fine puellae Connubium peterem, merito mihi cedere tantae Quo possent virtutis opes, sperare nequivi. Numinis imperio cogor signisque: quid ultra Consilii mentisque tuae, Iosippe, requiris? Naufragium tutae numquam passura pavesce Vela pudicitiae. Siquidem te caelica mergi Immunem promissa dabunt, Iosippe, iugales Virginis electae laquei curaeque quid obstant? Imperat hoc Numen, satis est: sit pectore fixus Immotusque calor, quaecumque pericula tandem Obveniant mandante Deo iuga casta subire. Sufficient 742 Sufficient : Sufficiet vires oneri quod praecipit aether. Haec mea iam Virgo est: erit haec mihi nobile summae Depositum veluti gemmae, quam credit egeno Numen Iosepho. Placet huic custode teneri Iosippo Mariam: poterit mihi stringere maior Nulla animum, posthac quam Virgo coniuga, cura. Si pupilla Dei Virgo est, ego deside numquam Obsequio caelestem oculum servare paratus, Fidus ero custos. Felix si lumine nupta Respiciat me Virgo suo, si cura Tonantis Est Virgo, mecum curam si dividat author Omnipotens, laus quanta mihi est? Pulcherrima caeli Portio si Virgo est, terrae si gloria, Iudae Splendor et Isacii melior si sanguinis755 sanguinis : sanguis heres, Caelicus indutus carnem si dicitur Ales, Si non effigies, sed virtus ipsa, stuporis Materies, et forma Dei (de Virgine dici Haec etenim saepe aure tuli) quo munere Numen Te decoret, Iosippe, vide! Caeli aliger esse Quisque cupit nymphae famulus, pro coniuge cedit Quae Iosippe tibi. Dicar quidcumque: maritus, Vir, custos, sponsus, servum tamen esse fidelem Me sibi comperiet Virgo, dominaeque probari Verna meae aut gazae tutor caelestis amabo.”

26. Iam nova Virginei Iosippo flamma calebat Addita connubii, pigros ut ferret Eoi Solis equos tardare diem tempusque cupiti Foederis, astrorum lux importuna teneret. “Memnonias,” inquit, “cur tandem, Aurora, fenestras Non aperis, cur non, Titan oriture, relinquis Eoum superasque salem, cur sidera lentis Volvuntur casura globis? Necdum aethere signa Atlantea cadunt et necdum Taurus ab alto Praecipitat meliusque sui vi ponderis astrum Sublevat adversa pandens nova lumina sphaera?” Talia, ubi necdum desissent noctis opacae Scintillare faces, animo volvebat Ioseph. Mitior illorum calor est leviorque cupido, Virginitas quorum moritura iugalibus ardet Ad prolem thalamis; multo minus aestuat ille Pacta iuventa tuis accensus amoribus, Hymen, Iosippo aeterni numquam violanda pudoris Quam caleat concepta fides. Quas pronuba caeli Gratia vult taedas ardere, potentius urunt, Quam terrena quibus dat parca alimenta voluptas.

27. Iamque Aurora novis Phoebi surgentis Eoo Aequore fulgebat radiis Taurusque feroci Stabat horizontem supra non integer ore, Uno oculi splendore minor. Nec Pleias ulla Visa polo, cum germanum Iosippus amice Affatus Cleopham cunctas ex ordine promit Connubii curas nocturnaque visa recenset. Cui frater: “Quanta, dulcis germane, videtur Sorte favere Deus! Mariam (quàm grandia spargit Rumor et eximiae quas urbs Solymaea puellae, Quas laudes Iudaea canit!) tibi praeparat aether, Tot Charitum nimiam donis, Iosippe, maritam. Connubii praecide moras, caelestibus esto Aequus prodigiis! Signata amplectere taedis Tempora, divinis frater cave nutibus obsta; Immo, Dei vultum te respicientis adora. Horum ego qui suasor tibi sum, nec inutile iungam Obsequium: cum causa volet, tibi copia semper Fratris erit rebusque tuis, mihi si qua facultas, Opportunus ero. Tantum te Virgine dignum Ne prohibe, ventura Deo germane relinque. Et quoniam sacro, prout te supremus ibidem Praemonuit mystes, hodie te stare decebit Vestibulo dextrâque fidem gemmaque pacisci; Aureus in nullos qui transiit hactenus orbis Articulos emptoque rubens amethystus in auro, Iam tuus est, Iosippe. Thori quod iussa iugalis Non invita dabit, deero nec fidus ituro In templum comes. Agnati quoque sanguinis idem Est animus: venient, festi quos annuus ignis Excivit Solymam propriis e sedibus ardor. Hic venerandus adest grata cum coniuge mystes Melchi Hebronites, qui sanguine tangit Elisam, Cui eadem nobis, eadem sponsaeque propago! Quam doleo Solymam non accessisse, mariti Zachariae amissae luctu prostrata loquelae. Bis Phaëtonteo sese iam lumine Phoebe Exuit, in tacitis quod maesta penatibus haerens Elisabeth, prodire palam quo nescio fato Saucia non audet. Vel quo discrimine vocis In templo cum thura daret, verbi impote lingua Zacharias fari vetitus, dat noscere nemo. Fert tamen hoc rumor: steriles quae vixerat annos Hactenus Elisabeth, seram et sine prole senectam Attigit. Ex muto (factum mirabile!) mysta Nunc utero fecunda tumet; partusque senilis Forte maritali tecto prodire modestam Non patitur matrem. Reliquas tamen urbe frequentes Cognatasque nurus cognatorumque virorum Pectora spectabis: nemo horum negliget absens Optatis, germane, tuis data tempora taedis.” Dixerat haec Cleophas germanique apta loquentis Iosippo vox visa fuit placitumque supremi Numinis apposite rem disponentis adorat.

28. Lampas Idumaeos iam se Phoebeia supra Extulerat montes, cum procurante videret Germano fraterna peti non simplice coetu Limina, cognatas matres aliquosque probata Aronis de stirpe viros, quëis praebita solis Libertas, thalamos Iudae cum prole pacisci. Hic agnatae aderant, Solymae quas miserat urbi Nazara, sive Hebron nuptas: hic Melchias aevi Iam matura parens, hic Ephrataea Rebeccae Progenies, geminae, tempus queis nubile, natae. Hic Galilaea Esther cum Bethlemitide socru, Iosippo cognatae omnes, ad proxima cuius Foedera, sidereis sed praecurrentibus ibant Aligeris, carmen Sponsis plausumque daturis. Ingressi templum concessa tribulibus intrant Atria venturumque ad pacta iugalia mystam Supremum expectat optantque ardentius omnes Cognatae augustos vultus cognoscere nymphae.

29. Interea Virgo, praesto quam ex aethere lapsus Visu hominum procul atque intra sua tecta morantem Scire dedit genius quae sors, quae regia stirpis Nobilitas pietasque viri, quem caelica lectum Signa palam, vitae comitem dixere maritum, Divinis, hac mente frequens, parere vovebat Imperiis, haesura viro, quicumque pudoris Virginei custos, signum sortitus adesset. Ut primum monita accepit, pro foedere dictam Advenisse diem mystasque indicere sacri Accessum templi, non segnis paruit, altâ Pectoris orsa humiles taedas accendere flammâ. Illa ut semper erat contecta decentibus artus Induviis, quas externi studiosa decoris Non confecit acus, filum sed candida duxit Simplicitas. Non quas Tyrio versavit aheno Docta manus, vel nere Phrygum suevere puellae, Sed rudibus contenta stolis, quas ipsa probaret Et cuperet, si membra darent mortalia, virtus. Egreditur tectis Virgo decorata modesto Tegmine, quod pecudes et quod Solymaea dedere Vellera, quëis pretium Virgo dabat, omnibus essent Ut Serum et regum non inferiora potentum Velleribus, quae Sidonio saturata veneno Sanguineas altis acuunt in regibus iras. Mitior haec agnis Virgo, quam veste gerebat Effingebat ovem; mitisque lacinia fili Apta fuit, miseris pronae quae viscera nymphae, Stamine mansuetae pecudis contexta, notaret.

30. Huic animi virtus chlamidi par: illa pudico Non festina ibat, sed vera modestia passu Quo graderetur, adit templi sponso ante petitum Vestibulum, comitata sacris, quas illius ingens Gratia pellexit, decoranda ad foedera nymphis. Florentes inter iucundior Anna puellas Ibat anus, cuius meritis viduoque pudori Scire datum (rapto thalami consorte, bis octo Lustra enim templo precibus lacrymisque dicarat) Per praesentia pacta, per hos ipsos Hymenaeos, Promissus Iudae pacis quod surgeret author. Ibant una omnes, sed mox ex omnibus unam Iosippi Sponsam, quamvis nullo hactenus haustam Lumine, novisses Mariam: quam frontis et oris Gratia, simplicitas, maiestas, forma beatis Proxima spiritibus, ne non discernere posses, Non fecere parem reliquis, quas protulit orbi Formosus Iudae sanguis speciesque Sionis. Gratia sidereo vultu decorata pudicis Moribus accessit, veluti si dentibus Indis Purpura, Sidonio vel gemmeus incubet ostro Fulgor et Eoum pictis laquearibus aurum. Hanc spectare omnes cupidi, spectare sed illa Quemquam oculis demissa pavet. Processit Ioseph Obvius; illa pii vultum venerata iugalis Custodisque sui, de quo sibi pluribus aether Prospexit signis, famulae se voce suumque Hunc dominum appellat, consobrinumque salutat. Iosippus contra, aethereae certare puellae Officiis propensus ait: “Lectissima Virgo, Non me praesentes audacia poscere nexus, Nulla maritales accendere pronuba taedas Flamma fuit peregrina mihi. Quin si qua fuisset Fax animi, desiderium fortasse tuarum Caepisset Charitum, at tantae virtutis habendae Nulla mihi ratio spem, nec fortuna dedisset. Post tamen, ut nosti Virgo, lex unica nostri Connubii Deus est. En me tibi, nympha, fidelem Iosippum, nec dico virum tantaeque maritum Coniugis, aeterni sed quo mansura voluntas Obsequii nunc incipiat, volo dicere servum. Cognatam dominamque colam teque aetheris astrum Suspiciam, te depositum caeleste tuebor.”

31. Fixit humi Virgo maestum testantia pectus Lumina, non gratos quando castissima Sponsi Flamma reponebat titulos, tinxitque pudicus Virginis ora rubor, faciesque, ut purpura lacti Si puro adveniat, Tyrii si sanguis echini Influat Arctois nivibus, si candida tingat Vellera Sidonium primo cum bullit ahenum, Muricis utque ebori sanies infusa rubebat. Nec lacrymis tenuit Virgo, lacrymisque decorem Auxerat, Eois veluti quae crescit in hortis Pulchrior a guttis rosa roscida matutinis. Attoniti stabant cognati, utriusque stupentes Ad laudem Sponsi; quëis tunc non plura locutis Pacta probaturum suadent accedere mystam.

32. Iste Theophilides fuerat, qui lumine sponsos Adverso sed amicè tuens, divina mariti Ostensi per signa ingens librabat honoris Pondus, adorandae nacti connubia nymphae. Tum Mariae perpendit opes, cui caelica dotis Contigit ubertas, divinae lucis in unam Collatis gemmis; quas promicuisse serenis Virtutum radiis Solymae sacraria narrant. Haesit ut in vultu iuvenum, penetrare futurum Connubii eventum tentat fructumque daturos Communem thalamos ignaro in pectore versat. Tandem ait: “O Sponsi, vobis immota voluntas Coniugii si lege calet, componite dextras.” Admoniti parent animumque fatentibus adsunt Ad commune iugum dextris; nexisque pudicè Articulis, purae fidei consortia firmant. Iosippus Mariae, dederat quam fratria gemmam, Porrigit ad fidei signum sponsamque relato Gemmato in digitos pro more paciscitur auro. Pronubus Ausoniis hic Virginis annulus oris Splendet adhuc urbisque umbras, Perusina, penates Condecorat fortuna tuos; quo munere quondam Connubii signata fides, modò Virginis isto, Perpetua ipsius vobis devincta metallo Est pietas. Istâ nescit nisi fausta pacisci Virgo, suae fidei falsae non iudice gemmâ.

33. Antistes vero, tactis communia palmis Vota videns, iubet esse ratum quod mutuus ardor Composuit foedus, vitae cui prospera poscit Talibus auspiciis: “Vestro, precor, este beati Coniugio semperque animis concordibus ite Quo virtus probitasque vocat. Sis nupta fideli Grata viro, fecunda utero partusque benigna Expediat Lucina tuos serosque nepotes Aspicias longaeva parens, quos sanguinis ordo Quartus et ulterior proprio de stipite natis Ob sobolem laetis numeret descendere ramis. Sis pia, sis prudens felixque attingere primas Isacias virtute nurus: sollerte Rebeccam Vince animo, placidis Abigail moribus esto, Fecundis Liae thalamis, Rachelis amore, Et constante oris forma vultuque placeto! Prole, pudore, fide, pietate, propagine cunctas Una Palaestinas praeeas, rogo, nupta maritas!”

34. Ritibus expletis templi, pro more paternos Virgo alias desponsa lares subitura fuisset; Nec foret eiusdem sponso data copia tecti, Limine festivus donec sollemne puellam Exciperet proprio sponsus. Sed utroque parente Orba petit Virgo, sacris penetralibus istum Expectare diem, donec sollemnior aequo Tempore componat solitos Hymenaeus honores, Utque foris liceat sponso custode morari. His precibus mystas, istis quoque Virgo fatigat Et sponsum votis, talem sed utrisque paratis Indulgere moram, non se prius intulit aedis Sacrae adytis, Iosippum ista quam voce teneret: “Te Dominum, Iosippe, meum rerumque mearum Quem statuit Deus, ingratum nequit esse tuenti Divini iustum placiti1004 placiti : aplciti, si nupta iugalem Observo demissa meum. Iosippe, rogandus Es mihi, cum fatis cedant mihi tecta paternis Debita, ubi muris sublimibus eminet alta Nazareth: haec hortus iungit sibi laetus opaca Arbore, quas inter (memini bene) sueverat umbras Anna parens multis tempus consumere votis Prona caput, lunata genu rectisque potentem Implorare Deum palmis. Iosippe, quid obstat Nos colere externo vacuos herede penates? O quantum ista mihi domus appositura caloris Aetherei, quantos divini luminis haustus, Quantum virtutis, spectanti utriusque parentis Praeclaros pietate lares? Memorata docebunt Me loca divino instructas iterare frequentes Igne preces, ubi lucis inops pupilla paternae Maternaeque legam pariter vestigia flammae. Insuper et veteris praeconia dicere famae Accepi sanctum Domini similemque Tonanti Heroëm venturum illuc urbisque futurum Municipem nostrae. Fieret quae copia tanti Regis adorandi, quales contingeret isto Divinae ambrosiae latices haurire profundo! Nec procul esse aiunt tempus quo Nazareth almum Excipiet fecunda Ducem frontemque coronet Illa suam tanto mittent quem sidera flore. Hoc mihi stat votum: cum me deducere templo Mens fuerit, domui potius, Iosippe, paternae Restituas sedesque illas dominusque paterque Ipse colas, proprioque probes ea limina voto.”

35. Haec ubi dicebat Virgo, Iosippus amica Aure tulit, quae sidereo stillantia melle Verba dabat castosque loquens afflabat amores. Ut dixisse satis visa est, hoc ille resolvit Ora sono: “Dominum non es tibi nacta iubentem Virgo, sed acceptis, mea quo connubia tendunt, Adictum obsequiis comitem; placitique vigebit Me penes aequa tui ratio semperque tuorum Fixa meis inerit verborum flamma medullis. Quod cupis, et ratio tuaque explorata voluntas Efficit esse ratum: nobis generosa petetur Nazareth et patrii dabitur tibi copia tecti. Calcatos repetes utroque parente penates, Amborum pressura piae vestigia flammae. Horum audita sacros probitas compellet ad aestus Iosippum quoque: quantumvis ubicumque morari Sors tecum mihi laeta dabit, scio, nulla sequendae Aequior occurret, quam tu probitatis imago.” Hac voce erubuit Virgo dictâque vicissim, Quam purus dictabat amor, cessere salute.

IESSEIDOS LIBER VII.

1. Foedere completo solitos desponsa penates Virgo subit, dum vota sui generosa pudoris, Scilicet ut fanum, donec sollemnior Hymen Tradendaeque viro tempus legale veniret, Incoleret, mystae faciles sponsusque tulisset. Iosippum Solyma nil vero morante paternus Lar rapuit, pactae genitor quo vincula taedae Aure tulit missaeque polo portenta columbae Florentisque omen virgae; quo denique nuptae Virginis et sparsae maiores murmure famae Percepit virtutis opes animamque calentem Numinis aethereumque micans per lumina pectus, Exiliens thalamo (tunc imbecillia strato Membra fovere senex aevo languente solebat) Et nexas genitor sustollit ad aethera palmas, Et sic ore refert: “Superi vim cuncta moventis Flaminis agnosco, patriis cum aethera numquam Difficilem monitis durum non ante probavi, Quam Solymae templum ut peteres te, nate, rogasse. An non ista Deo afflatus, Iosippe, monebam?” Cui ille: “Hae, genitor, solo mihi Numinis ardent Imperio taedae. Tamen et cognata puellae, Me quibus adstrinxit caelum, connubia tantas Eliciant animi flammas, ut solius ergo Virginei affatus, merces cuicumque futura Esset (vera fero, genitor) non parva labori. Non hominis, sed forma Dei est: qua purius ullum Sumere membra nequit caeli mortalia flamen. Felix Anna parens, felix Iesseius isto Germine Davidis sanguis: confluxit in unam Stemmatis istius probitas et gratia nympham. Meque reor caelo gratum consortia tantae Sortitum nuptae; pro qua mihi nulla dolorum Stat fixum vitare pericula, nulla iugalis Constanti non ferre animo discrimina curae, Obsequium ut pactae referam non triste puellae.”

2. Fertur huic contra sic esse locutus Iacob: “Nate, meae poterat qualis prior esse senectae Gloria, quam, Iosippe, tuis quae gaudia taedis Grandaevo venere patri? Miracula caelo Delapsae sunt haec sortis. Iesseia regum Progenies Virgo cunctanti accedere sponso Quod potuit, cuius flammis thalamisque calebat Isacius iuvenum, celsusque a stemmate sanguis. Forte tamen nullum tantae flagrasse puellae Vultu crediderim, cuius caelestis imago, Praeclaraque etiam Davidis origine maior Effecit virtus, quivis ut dotibus esset Virgineis impar; fieretque ut propria nullus Vota verecundus non accusaret amator. Si te, nate, pari voluit formidine pressum Connubialis amor, castosque proinde morari, Quiverit aligeris Virgo si par Hymenaeos, Nil mirum, Iosippe, fuit, sed summa vetabat Quam dare Virgineae frontis reverentia dextram Composuit celsis descendens calculus astris. Venturum inde orbi quondam mens augurat ingens Hac taeda flagrante iubar, sed quale sit illud Non capio: sublime quidem quodque, ominor, altum est, Quo tamen et fandi vires animique labascunt. Memnona liquentem cum iam pars ultima noctis Proderet Auroram, tenerae mihi visa maritae Est facies (hanc novi etenim, quam saepe videndam Praebuit Anna soror) cuius procedere clarum Vidi utero lumen, radiis vincentibus omnes Astrorum Phoebique faces: spectata puellae Ora fuere illo plusquam terrena sereno. Hanc prope te Iosippe etiam, magnoque micantem Lumine conspexi; totam licet illa per aethram Lux diffusa foret, sed te potioribus ille Ornabat radiis splendor, taedarum Hymenaei Luce propinquantem. Spectatur purior unda Ut fonti vicina suo, te foedere iunctum Fulgenti nymphae reliqua festivius aethra Fortunati uteri flammas ambire videbam. Illusit tali mihi noctis imagine Morpheus, Si tamen illusit: certi quoque ludicra veri Somnia pondus habent, ego sed non assequor illud, Nec mea Chaldaeum quaerent insomnia vatem. Nec meminisse piget vocis quae nocte coactis Accessit formis: molli penetrante susurro Pectora, sed claros, rerum portenta docentes Accepi numeros: nato quae contigit uxor, Prolis erit sine patre parens. Haec omnia noctis Somnus erat, sed fallaces tua fata per umbras, Quaerere non animus. Iam tu, Iosippe, paterno Utere, quo sponsam tibi fas inducere tecto.” “O genitor,” Iosippus ait, “sperare quod optas Desine, nec nostris laribus succedere nuptae Est votum: sic me templo pervicit euntem Et prece permovit, cuius dulcissimus oris Afflatus faceret saevas mitescere tigres, Et lenire feros nymphae divina leones Vox potis est. Haec me Solymis exire paratum Noluit hoc nescire: acri sua vota calere Igne, Galilaeo stantem poscentia clivo Nazareth et cultos matris pietate penates. Hic domus est mecum posthac ubi nympha morari Expetiit, matrisque piae sanctique parentis Certa secuturo morum vestigia gressu Carpere et eximiae fidei monumenta tueri. Assensi voto facilis: nec virginis ille Esse videbatur sermo, sed herile loquentis Numinis imperium. Tanta huius gratia linguae, Talis erat virtus; homines qua voce ligari Non modo posse reor, flecti sed posse Tonantem.” “Quandoquidem proprios nymphae servare,” reponit Ore pater, “stat, nate, lares, errantia numquam Crede Deo plenae Iosippe arbitria nuptae. Tu modo sollemnes legis poscentia ritus Connubia ad curas revoca laetisque puellam Auspiciis, grato cognatorum comitatu Eductam Solymis, hilarem compone paternis, Quëis propria dicit flagrare cupidine, tectis. Non aderit frater Cleophas, nec fratria taedis Desidiosa tuis: eadem flagrabit utrique Cura tuus Iosippe Hymen pluresque faventes Viscera concedent natarum affinia matres.”

3. Interea solito, quem res ea postulat, aestu Fervet Iosephus, dum quod foret utile grato, Ducendae Solymâ Sponsae perpendit honori. At varias inter moderatur singula curas, Delubro et sacra revocandae ex urbe puellae Simplicitas placitura: levi non pascitur aura Plaudentis populi, vacuas neque ponderat umbras, Qualis erat Mariae veri sata semine virtus.

4. Iamque dies aderat, caeli meliore notandus Sidere, quo Mariae Iosippique ante professus Rite pateret Hymen, sponsos qui clauderet uno Limine. Conveniunt frater lectique tribules Cognataeque nurus adeuntque patentia templi Atria, sufficiens Hymenaeo sanguis, utrique Proximior sponso, festivis vultibus omnes. Germanum praeter Cleopham Mariamque iugalis Consortem thalami, regum praeclarus avito Sanguine Ephrataea Salomon advenit ab urbe, Dives agri Salomon, cui formae insignis Edissa Iuncta thoro, geminum leviori a semine pignus Ediderat. Quorum Anna viri matura parentes Laeta sequi, proprias cupiens accendere taedas Cognatis facibus, templum iucunda petebat. Hic aderat Galilaea nurus Debbora vetusto Stemmate Iessidum illustris, fecunda virili Prole, nec aeris inops, defuncto coniuge nulli Nota viro; cuius primus amor septena creârat Pignora, pars quorum duplex nata, utraque praesens. At solus fratrum necdum quadruplice lustro Formosus Simeon aderat, qui postea dictae Arsit Ephrataeae thalamis illustribus Annae. Nazareth Alcmena cum coniuge miserat Arnum, Abramum Sepphora dedit: comes ibat Abelus, Filius et soboles materni nominis una; Mater erat Glaphyre, partus extincta labore.

5. Collecti templo cognati sanguinis omnes Iessigena sacros pacta pro Virgine mystas Laeti adeunt. Fidi nil connubiale morati Reddere depositum mystae, sublimius ipso Templo opus, educunt Mariam traduntque stupendam Sponso inopi, gazae stellas superantis abyssum. Illa ut erat iam docta visos venisse professas Connubii decorare faces, mora nulla, paratos Corporis induitur cultus tunicaeque laborem Praestantis, fato quam concessura reliquit Anna parens propriaeque manus absolverat arte. Palla fuit nivei sub tegmine candida fili, Quo latuit bombyx Serum rediviva voluptas Licia, bombycis pariter labor. Addidit Anna Et decus et pretium telae; florumque colores Et flores expressit acu, nec gratia flori Defuit: illa rosas maioraque nomina pinxit Hortorum duxitque manu adiecitque rubentes Plantarum fructus. Nullumque carere colore Passa fuit proprio, nullum recto ordine germen, Ingenitaeque foret quod non sub imagine formae. Serpebant passim violae florumque pusilla Turba, nec extremus fluxit sine Chloride limbus. Hanc induta togam Virgo, licet illa relictum Matris amaret opus, tamen aversata superbum Tegmen, Virgineo coepit suffusa pudore Pandere: “Contristant quantum haec terrena prementem Ornamenta animum!” Matris concessit amori Hoc tamen et sancti quo iussa migrabat, honori Connubii, taedis aequos ut ferret amictus. Maternis etiam propriae superaddidit artis Indumenta stolis: puro velamine pectus Protexit cordisque nives; cervice rubebat E frutice aequoreo, molli sed factus ab aura Purpureus lapis, eximium quale esse modestae Cervicis pretium solet ornatusque puellae. Vertice crinalem zonam, quam fecerat ipsa Puniceo textam filo, pendente per artus191 artus : actus Stamine, fluxuros frontis pressura capillos Aptavit: capiti tandem de flore coronam Hiberno, quales Solymis ubi mollior aura Non prohibet brumale solum, concessa puellis Imposuit praeses, longi matrona pudoris.

6. Ut labor ornandae consumptus Virginis et iam Taliter ad sponsum servantem limen iturae Occurrunt comites nymphae seseque relinqui A tanta virtute dolent laetasque precantes Vltima delubri contingunt atria taedas. Virginibus comitata sacris et matribus orbis Coniugii, obsequio templi quae sponte secundos Mutavere thronos, cunctis dicentibus una: “Vade, soror felix, in milia crescere mille Te cupimus semenque tuum sobolesque futura Hostiles turbet cuneos portasque recludat!” Sanctior eximiùm sancto nova nupta marito Traditur: occurrit festivis vocibus Hymen.

7. Anna fuit, non Anna parens, post funera rapti Anna sed illa viris lustris inclusa bis octo Templi adytis, numquam sacros egressa penates, Sed prece, ieiunis Numen fano abdita labris Implorare pia, ut votorum conscia quaevis Noxque diesque foret testisque diserta suorum. Haec castigato poenis, domitoque tot annis Corpore promeruit sibi mox implenda patere Venturi promissa Ducis; matremque stupendum Electam ad partum Mariam cognovit anilis Religio: quare hanc abeuntem affata seorsim: “Filia vade,” inquit, “mater cum prole beata Ad templum festina redi! Mihi lumina claudi Supremo nequeunt fato, te donec onustam Pondere divino Dominam reverenter adorem. Hac ego pupillae aeternum caligine lumen Progeniemque tuam templo aspectura reservor.” Hoc sola excepit Virgo, quae gnara silendi Luminibus pressis uteri praeconia sistit. Cumque vale dicto nymphis comitantibus aede Egreditur, cognatae animae sponsique sodales Attoniti mirari illam, ceu aethere ab alto Sideris elapsi effigiem (commenta fuisset Credulitas Argiva deam; sed fingere Numen Debuerat melius, quam sit vel Iuno, vel ignis Vesta parens, vel flava Ceres). Sic illa tribules Affecit spectata suos, ut mira venustas Virginis impuros a corde fugaret amores Afflaretque pios quales Venus improbat aestus.

8. Tradita Iosepho Virgo est, quam rite serenis Cognatorum oculis plausuque et murmure laeto Eductam Solymaea domus, materna puellae Portio Nazareth hinc genitoris sede recepit. Ut patris subiere lares, mora commoda iunctis Sanguine suscepta est, donec peregrina pudico Colloquio compressa fames noctisque quietum (Nam sero venere) viae languore levaret. Una illis quam Virgo dabat (pendebat ab ore Virgineo nam tota domus vultusque legebat) Materies sermonis erat: venturus Olympo Messias cunctos tota suspenderat aure Convivas: decies veluti septena prophetae Hebdomas ad finem properet Iudaeque superbum Culmen, Idumaeo, externae telluris alumno Cesserit Ascalidae, quae sunt prope limina stantis Tempora Messiae; sed prudentissima Virgo Parca loqui, plura aure tulit quam voce dedisset. Illa dein sponsi placito conclave remotum Sola petit, solitis nocturna silentia votis, Teste procul, modico non neglectura sopore. Utque brevis concessa quies, ubi cuspide recta Vertice fulgentes superas terrena feriret Vmbra faces, assueta thoro consurgere Virgo, Evigilans solitis aeque distantibus horis Inter utrumque diem, caelo sua vota litabat. Tunc erat una precum flamma maiore suarum Religio suscepta, quibus gaudere maritae Flore pudicitiae thalamis adversa petebat. Promissique memor, quo se pro Numine verax Aliger obstrictum voluit docuitque sub ipsis Connubii flammis, illaesi corporis albas Solvendas non esse nives. Demissa Tonantem Polliciti monuit (prece nam caeleste moneri Numen amat) genibusque minor sic illa precata est: “Summe Pater, si prona tibi parere severas Conubii subii leges, subiecta iugale Imperium non sponte sequor, iurata pudoris Mens, thalamis obstricta, pari me iure puellam Esse iubet, prohibetque: tui, Pater optime, tutam Auxilii spes una tenet: Chaldaea potentem Si fidei Abramum non laesit flamma, tribusque Si tibi servatis carbo vice roris ephebis Assyriae fornacis erat, nec desine nostri Connubii pariter flammam compescere, fortis Ancillae tutella tuae.” Vix dixerat ista, Cum solitus templo Mariam caelestis adire Adfuit oranti genius viridemque corollam (Laurus erat) miranti adfert, cui symbola castae Aliger exponit Mariae gratissima plantae. Taliter hanc affatus ait: “Tua vota benignus Admisit iussitque tui rata dona pudoris His foliis te scire Deus: nec bruma nec aestas, Cernis, huic ramo gravis est; utraque virorem Perpetuum laurus potis est servare sub aura. Te modo non aliter, Virgo, florere vel extra Connubii leges, aut intra vincula casti Foederis, ignaram thalami, isto munere primam Designo, quamvis duce te venientia plures Saecula flore pari sunt aspectura maritas. Ista tibi semper foliorum vivida laurus Virginitatis erit mansurae in funera testis. Nec tamen illaeso carnis candore futuram Te sterilem cernes: thalami sine semine venter Non improlis erit: fies sine coniuge mater, Immensique utero flos egredietur honoris. Huic domui vero tanti quae conscia doni Et laudis, semper laurus vicina virebit. Hinc ego divino iussu, qui proxima tangit Limina, fecundo plantis et fructibus horto, (Haec eadem materna precum gratissima quondam Area) quae nunc exhibui viridantia lauri Immittam folia et veluti pro semine terrae Infigam. Tu consumptis ubi nata tenebris Lampas aget Phoebea diem, de semine fixo313 fixo : sixo Extantes cubito lauros crevisse videbis. Et quia divini, multo post tempore, fati Aequa petit series aliis regionibus istam Stare domum, vacuamque tuo se limine cernet Nazareth, ex illa plures radice revulsas Committam terris habituris hospita frondes Atria, quae gentes, nemo at Iudaeus adoret. His nova progenies populorum, regia quondam, Simplicibus figenda tholis donaria mittet. Quae domus est, templum fiet, cui plurima circum Laurus et urbs ista desumet ab arbore nomen. Staturam glebis lauro florentibus urbem Una Domus faciet, plures factura volando. Porro enata meis, primo cum solis in ortu Planta fidem dederit verbis, secura marito Fare, pudicitiae summa virtute calenti, Aeterno thalamos aspergat flore iugales, Cui iustus quoque parcat Hymen.” Haec fatus in auras Ales abit motisque volans per inane lacertis, Parrhasiam festinus iter convertit ad Arcton. Transit aquas quas Creta secat, dein Cecropis urbes Transvolat Epirumque petit; nec Chaonis arvis Expectatus adest; penetratur et ardua saxis Illyris, Adriacâ fixit vestigia ripâ.

9. Tunc ibi flumen erat, quod nunc quoque cernitur; urbis Belligerae quondam nomen, quae fortia saepe Arma hosti non laeta tulit, quam crebrius olim Infido petiit vicinus Dalmata ferro. Huic Cilici a Tarso primos venisse colonos, Dicta fuit veteri quod nomine Tarsia, credam, Ampla olim; modo sufficiens signare vetustam Ruderibus molem. Quibus illi ut fama maneret, Aeternum posuit moriens fortuna sepulchrum. Hic oculis vitreas mensus sacer Aliger undas Lustrataque urbe agnovit de Flumine quondam Venturum, quem laurus amet Daphneia vatem, Qui Mariam non segne canat. “Phoebeia,” fatur, “Non satis est arbor. Faciam et Mariana poëtae Surgat huic laurus!” Prensumque a pectore triplex, (Namque sinu divus veniens a Nazareth Ales Virgineam occuluit laurum) sublatus in auras, Vitiferos lambit qua lympha Perilia lucos Pampineasque malo defendit ab hospite ripas Blandaque gramineae serpit pro margine glaebae, Immittit folium. De quo, ceu semine iacto, Haec regio lauru, totusque is lucus abundat.

10. Sed memoranda illo mutata Perilia rivo. Huic sponsus Goliacus erat, quem saga potenti, Quod thalami primos Natae contemneret ignes, Carmine mutavit saxo; quod nomine collis Monstrat adhuc proprio: dedit et sua nomina colli. Nympha gemens puerum, dum verba minantia iactat Et sagam compellat anum, irritavit eandem. Haec illam arte pari puerum qua perdidit ante, In fontem, lingua primum manante resolvit. Illa tamen veluti sagae convicia fundens Garrit adhuc et adhuc labens sua murmurat unda, Atque eadem gaudet velut ante Perilia dici.

11. Hinc vicina petens Ales fastigia, duro Tersactum ascensu, cum se librâsset in altam Clivi planitiem, subito praevidit eundem Esse locum, Galilaea domus ventura per auras, Parte ubi quinquennis spatii maiore moretur. Hic subito auratâ iactat folia abdita telâ, Insita venturum laurus quo limen obumbret. Inde venit, tali quod crescat origine nata Laurus adhuc; licet amissos mons ille beatos Deploret postes, alios compage penates Fert similes, eadem sacri quibus area tecti, Quos semper viridis caelo data laurus opacat.

12. Inde procelloso spumans Aquilone per aequor, Ipso Aquilone magis velocior, evolat ales Spiritus, Adriacumque Thetin lateque frementem Par subito superare salem, subsistit in ipsis, Navigiis statione favens quibus obvia arenis Surgit Dalmaticis obnoxia fluctibus Ancon, Picenis etiam dignum caput urbibus Ancon. Picentes populi, nomen gentile quod illis Picus habere dedit, qui Martia signa secutis Castrensi fuerat visus considere pilo. Hic Bromio dites Cererisque novalia colles, Arvaque Palladio versant praepinguia succo; Aetheris hos adiit genius laurique feracem Fecit humum: foliisque solo per gramina sparsis, Invaluit Picena sacrâ Peneide tellus. Pluribus haec arvis foliorum credita virtus, Utpote debuerat quae sistere pluribus arvis Huc olim ventura domus. Sed maior in uno Colle fuit, quod mox Lauretum copia lauri Fecit Aventinae dici par nomine silvae.

13. Interea non parca precis Iesseia Virgo, Curva genu primos surgentis ab aequore solis Optabat radios. Quamvis iam certa pudoris Perpetui, casto voluit sua vota marito Pandere, communique thorum signare smaragdo, Dignius ut certae fidei candore parentem Virginei nactus flos intemeratus honoris Candidus exurgat purusque uterique paternum Materna nascens imitetur origine lumen.

14. Cum iam nata diem lampas Phoebea dedisset, Convenere omnes Solymâ quos urbe profectos Virgineis castus tectis collegerat Hymen; Discessumque parant, ad propria quisque reverti Sollicitus, neque enim caluit diuturnior istis Hospitibus mora. Tunc postremùm utrinque modestis Certatum, veros animi prodentibus ignes Verborum officiis. Oris parcissima Virgo Debuit hic non pauca loqui, dum comiter usa Composito ad normam summae virtutis amico Alloquio, affectus, vitii procul arte, benignos Protulit et cunctis propter regale propinquo Sanguine honestatas facti data gratia taedas. Abscedunt dictis hilares, tacitique maritae Virginis ora animo versant altasque pudoris Contemplantur opes morumque encomia formant. Tum bona Iosippi sors, tum caelo auspice pactum Connubium spiransque sacros Hymenaeus amores Materies sermonis erat divinaque mirae Flamma pudicitiae, par immortalibus ardor Aligeris et taeda pios populata iugales Non aliâ, quam celso ardet quae Numine flammâ.

15. Virgo autem aspectis, quae terrae immiserat Ales Aethereus lauri foliis – mirabile! – plantas Ad cubitum crevisse videt propriosque decenti Ordine, quos nocte incoluit stipare penates: Et quae praeteritus nullâ domicilia vesper Viderat umbrari lauru, cubitalibus umbris Virgineam signat consurgens Delius aulam. Tunc edocta suo caelum vigilare pudori Accedit demissa virum, fortassis eisdem Fluctibus immersum et fluctus superare precantem, Atque ita praesentem verbis affata ferebat: “Nos iunxit, Iosippe, Deus dominumque mihi te Et sponsum dedit. Et tecum quod foedere iungar Consilium caeleste fuit dominumque probanda Imperiis ancilla sequor. Donare marito Nec meliore unquam poterant me sidera, nec te Inferiore nuru. Quantumvis dotibus impar, Officiis ero non impar amplectar heriles Ut nutus, Iosippe tuos, Mariamque daturus Iussa voca ancillam, nec erit vox gratior ulla. Nostra etiam sponsam faciunt cum foedera, pandam Affectus arcana mei. Nec enim utile, nec fas Id sponsum nescire! Huius licet indice sponso457 sponso : spons Notitiam nemo alter habet; cognoscere solum Te decuit statuique tibi me prodere soli. Virginitas promissa mea est votoque Tonanti Obstricta.” Hic tacuit Virgo, demissaque vultum Erubuit seseque putat satis esse locutam Et sponsum docuisse satis. Verba inde mariti Expectare humilis, voti suffragia dictat. Iosippus quae verba ferat, non concipit; haesit Par utriusque animus vocemque repressit utrique. Tandem sponsus ait Mariaeque ita voce reponit: “Virgo, tui sexus flos aeternumque pudoris Exemplum, quod prima dabis; me coniuge nulla Floris erit iactura tui. Iurata Tonanti Floreat, o Virgo, flos hic tuus, adsit Olympo Ut citius flos ille, cui inter lilia pasci Summus amor, primus divina ab origine splendor. Nec tibi me celare volo: quibus una recusat Esse caro sit, mens eadem. Nam pectore toto Perpetuum decerno mei servare pudorem Corporis et thalamos penitus nescire iugales.” “O concesse mihi divino Flamine sponse!” Rettulit exultans Virgo, “Quam optabilis Hymen! O custos, Iosippe, mei secure nitoris! Tu mihi vir, tu frater eris, tu portus honoris. Et quamvis nulla est quae mersa iugalibus482 iugalibus : iugalib unquam Virginitas emersit aquis, te coniuge portum Invenit secura suum. Quam provida caeli Cura, nivem mediis non passa liquescere flammis! Naufragiique locum nuptis effecit asylum! Nunc igitur si pura Deo petit esse voluntas Gratior, hoc Iosippe precor, nunc munere factum Pensabit parvo Numen; quas pectore flammas Aeterni gerimus, statuamus vota pudoris!” Cui cito Iosephus: “Plenis haec vota medullis Concipio reddoque” oculosque intentus in altum Et manibus nexis, quod protulit ore, vovebat. Collectas pariter Virgo dat in aethera palmas Et stabili votum novat immutabile flamma.

16. Sidereae mentes carnisque ignara potestas Inventum mortale stupet maiusque beatis Caelitibus robur, quibus hanc sine corpore palmam Carpere laus minor est: plus est si victor acerbo Hoste tenus veniens socia de carne triumphet. Aut potius tantas caelo cecidisse pudoris Terrigenis mirantur opes interque maritos Integra quod fervoris inops nix albicet ignes. “Quo fine incipiet terreno in pulvere tanta Spectari virtus? Quid tanta in labe iugalis Protendit candor? Donum terrena voluntas Quo merito caeleste gerit? Num forsitan instat Progenies non carnis inops, sed carnis abhorrens Principium venientque novi sine semine partus?” Talia dicebant superi, queis dicere necdum Virgineae dederat Numen mysteria taedae. Attamen ut veteris perimendae gratia noxae Innotuit, didicere omnes a Virgine nupta Auspicium, saeclique decus prodire futuri.

17. Interea totam caeli suspenderat aulam Causa ingens, cuius divini plena favoris Quando per effectum tandem se proderet orbi Lecta prior saeclis sententia quadraginta, Ancipites superûm mentes hominumque tenebat. Pars Astraea fuit, Pietas pars altera, quaeque Fautores pars nacta suos. Sed flectere Numen Incepit Pietas; iussa est Astraea tribunal Complere orantique aurem praebere sorori. Risit ad haec Astraea: prior quaeque hactenus egit Atque reis poenam scelerum implacata poposcit, Nunc rea iudicium cur sit subitura, requirit. Audiit: in culpas hominum nimis impare poena Grassari immitique nimis mortale furore Exercere genus. Delusi fructus Adami Supplicio minor est, totum quod conficit orbem.

18. Ut ventum ad Patrem, rerum cui summa potestas, Tum Pietas, grato semper quam respicit ore Ipse pius mitisque Pater, sic maesta profatur: “Iam dudum stat fixum animo tibi, maxime caeli Terrarumque author, lapsos miserabile prima Mortales culpa, venia superante vel ipsum Peccati damnum dignari et reddere paci Perpetuae quos dura tibi collisit Enyo. At nimia irarum deciesque quaterna recensens Tempora centenas solis complentia Zonas, Eheu plectendis raptorum Astraea parentum Reliquiis, poenasque omnes crudelis in uno, Cui tu pollicitus veniam consumit Adamo. Quid sceleri, o genitor, ventura piamina quondam Designasse iuvat, prius hic si criminis ingens Quam veniat domitor, cunctos premat effera Ditis Ultio terrigenas miserosque Orcina Tyrannis Solvenda numquam concludat compede manes? Vidi ego (proh qualis tristem dolor, atraque mentem Invasit nubes!) me refragante nocentes Involvi poenis, saevo glomerata profundo Agmina sorberi, quorum numerantibus atrum Aeternis spatiis ignem, tormenta nefandis Succedunt semper non deffectura caminis. Iam satis irarum, Pater, est et stragis abunde, Iam satis immodicis Astraea furoribus ulta est Infelix pomum, natorum viscera torsit Iam satis acceptus fatali stipite fructus. Hactenus Astraeae longum implacata potestas Strage hominum grassata ruat! Venientia cedant Saecla mihi! Neque enim, genitor, mihi peior origo Nobilitasque minor, nec summis fascibus impar Condicio. Sine, quos homines Astraea flagellat, Mitius ipsa regam: si culpae audacibus illa Te populis metuendum, ego Numen amabile pandam.”

19. Dixerat haec Patri primum, conversa deinde Affatam Astraeam Pietas ita voce ferebat: “Diva soror talique volens te nomine dico; Ducis enim summi genus immortale parentis, Teque etiam nostris facilem quod vocibus optem: Dum iusti tibi flamma calet, vis debita iusti Perdere iura mei. Siquidem iam pluribus orbem Saeclorum lustris tua degener ira fatigat Exercetque furor. Divina poposcerit aequi Id ratio, non obnitor. Sed sola Tonantem Iustitiae si fama levat, laus integra non est, Altera si patris hunc miserantis fama relinquat. Iam tua Tartareas pervenit ad usque cavernas Fama, soror. Qua lege vetor procul aethere summo Et nomen proferre meum, fiet unus utrique Cum genitor, mihi par tecum et communis origo? Quae iusti haec virtus, ego sola ut culmina caeli Terrigenis ignota teram, tu Ditis averni Regna premas, terras et maiestate severa Contineas atque ipse meus tibi serviat aether, Aligerum in poenas ubi tantum – ah! – iuris habebas? Si tibi me fati voluit tunc esse potestas Exilem totumque Stygis susceperis una Arbitrium. Non opto tui mihi portio regni Accedat: licet ut ratio viresque sinebant, Haec etiam Pietas admitti in regna petivi; Sed taceo, vicisti etenim. Sit subdita sceptris Illa vorago tuis. Terris regnare quod optem, Quae tandem invidia est? Ista me parte relinque, Si neque fata meis veniunt obnixa querelis.”

20. Hos praesens Astraea tulit, sed pectore questus Immodico: tali contra quae voce locuta est: “Quae mea noxa, soror Pietas, commissa quod Orco Urantur scelera? An miseris, prout asseris, insto Crudelis, non aequa reis? Grave, flebile, triste Est homini fateor, sed non crudele quod aequum est. Constantem noxam stabilis si poena sequatur, Id iusti ratio est. Frustra implorare faventem Desine me contra votis caelestibus urnam! Dum non iusta petis, vide sis quo fonte nocentes Emacules labemque premas, mox horrida ponam Flagra, tuosque, soror Pietas, Astraea benignos Curret in amplexus positisque ante ora flagellis Luminaque vultusque parique calentia flamma Pectora perpetuo iunget concordia nexu. Posce, soror, patrem, diram cui tollere labem Fas uni. Perimat culpas, donetque soluto Supplicium sceleri; quamvis nihil hiscere contra Ausuram cernes hominum suspendere poenas, Inde reluctantem tantum quod lancibus aequis Digni operis pondus nequeant pro labe referre. Si vero, quod iam summus Dominator Olympi Constituit, novus Adam mortalisque futurus Unigena, aequata culpis qui lance rependat Par pretium, lethale reum mittatur in orbem. Ille unus nostras, cernis quae pondere distant Dissimili (quam ferre manu pro more solebat, Ostendit libram) et quantum gravis una profundum Inclinata petit, potis est componere lances. Illius apposito (quae culpam haud aequet, inanis Humani levitate operis sublime levatam Indigitat lancem) meritorum pondere, partem Adversam leviore dabit descendere noxâ; Inde cadet vis tota mihi roburque nocendi Nostraque ab hac iusti mollescet imagine cuspis. Hinc simul et iustum et miserantem fama Tonantem Per cunctas late celebrabit didita terras.”

21. Audiit omnipotens Dominator iuge sororum Dissidium partisque volens utriusque calentes Rixarum sedare animos, nocitura quieti Caelicolum, veteri componere iurgia censet Consilio et causam placito definit eodem, Cui aperit gratam talis sententia mentem: “Et tua vox, Pietas, aequa est neque damnat acerbus Te vindex, Astraea, chalybs. Utrique faventem Expectare licet quaesiti iudicis urnam. Vivere vult Pietas Adamum, vivat Adamus; Vult Astraea mori Adamum, moriatur Adamus. Sed prior ut vivat novus extinguatur Adamus Unigenamque meum aeterno splendore micantem Suscipiat terrena caro, cui funeris expers Prima manet, sed origo dabit succumbere letho Altera, complentem vacuam pretioque prementem Sanguinis, inde gravem casuram in funere lancem Iamque reperta parens carnem praebebit iturae In terram soboli tempusque advenit eundi.”

22. Hic haerere sibi gratis amplexibus ambas Cernere erat Divas, laetos venisse perennis Laetitiae pacisque dies, quae dissona ab ipso Vix pelago emerso sociaret pectora mundo. Hic reliqui caeli proceres quibus utraque nomen Diva dabat, cuius partes causamque tueri Adversi voluere, uno per caelica iuncti Atria discurrunt animo plausuque beatam Extollunt hominum sortem, quibus aequa Tonanti Immenso soboles simili se corpore nectet,

23. Tum pater omnipotens, quo nubila pellere vultu, Aetheris ingratas tempestatumque sonantes Praecipitare solet laetus qua fronte procellas, Affulsit. Qualis Borean Eurumque nivalem In vernos aethrae risus et tenuia mutat Murmura, quo miram placidus cum pandere rerum Fatorumque parat seriem, vult ore videri Aligeris. Pleno radiorum lucis et auri Vertice mirandum eluxit; quem cernere laeti Caelicolae iucundi haerent novitate sereni. Splendidiore tamen et qualem natura parenti Texuit, absimili reliquis ornatus amictu, Consedit: chlamidis niveus, purissima qualis Argenti est facies, fuerat color: aequore lotae Materiam Lunae radii partimque quieta Vibrati de nocte dabant; et licia doctae, Pulchro operi formare labor studiumque magistrae Naturae. Subtegmen erat de vertice solis, Maturo quo vere solet se cingere, grato Mane micans radiorum auro; argentoque Dianae Immixtum, specie mira complebat Olympum. Insertae chlamidi gemmae fulgore pyropos Vincebant, vel stellae illae fortasse fuere (Nam bene nec meminit, neque scivit dicere velox Fama polo veniens). Umbras addebat Eoae Lux dubia Aurorae, primo cum lutea vultu Memnonias aperit thalamis egressa fenestras. Hoc potuit Natura, sed ut venientia formis Signaret fata et docta describeret arte Venturam mundi faciem, sese impare natam Ingenio dixisse ferunt. Sed Gratia tantum Fingendum suscepit opus, quae sola futuros Calebat rerum eventus quaeque una referre Divinam in cycladem rerum simulacra novarum695 novarum : novorum Sciret, venturique urnam comprenderet aevi.

24. Haec subito Idalii sumptis fulgoribus astri Describit radiis Agnum septena gerentem Cornua et hunc ferri qua nescio cuspide caesum Insontem mitemque Agnum iugulique madentem Sanguine, qua mediae se porrigit area telae Exprimit et caesae pecudi dat lumina septem. Huic etiam septem ceris signisque volumen Grande tenere dedit; potuit sed littera clausi Nulla patere libri. Tum se curvantia circum Quatuor et bis dena senum capita alba, coronis Cincta prius, modo humi stratos regalibus Agnum Culminibus stipare humiles, eidemque superbo Calcandos praebere apices, insuetaque flecti Figere genua solo, cultum praebentia finxit. Agni etiam miras, stantes ante ora, quaternas Viventum expressit facies: fuit una leonis Forma fuitque hominis frons altera parque iuvenco Tertia, postremo aequatis per inania pennis, Atque volaturae similis fulgebat adunco Regina alituum rostro; quibus omnibus ante, Pectus ocellorum plenum fuit orbibus et, qua A tergo poterant cerni, par copia lucis, Par oculorum ordo atque frequens pupilla micabat. Numinis ista fuit Charitum quam pinxerat una Cycladis effigies oculis mortalibus impar Spectari: nisi quod Sporadum pulcherrima Patmos Hausta animo fertur divinae symbola telae Significasse, sacro Neptuni filia spirans Exule, nullo unquam felicior hospite Patmos.

25. Hac igitur rerum specie vultuque serenus Omnipotens genitor nova producturus amoris Saecula, caelestem genium e primoribus unum Proximiusque sibi adstantem et maioribus aptum Officiis Gabriela vocat. Mox iussa secutus Aliger accedit (suetus descendere caelo Divina in terris patrare potentia magni Disponit cum molem operis) soliumque verendae Maiestatis adit, iussis par omnibus Ales. Hunc Pater aethereus placido sic excipit ore: “Ad nova fata imum terrae mittendus in orbem Fide minister ades: iacet inter roscida tellus Culmina, ubi clivis surgit vernantibus Hermon, Isacidum regio. Adverso se vertice tollunt Celsa Zabulonis iuga, Phoenicumque superba Litora, Sidoniusque alia pro margine pontus Aestuat, Hebraeas aequor quod terminat oras. Limitibus conclusa istis urbs eminet alto Una iugo, florum fecit cui copia nomen, Nazareth. Hic domus est servantis avita puellae Limina, connubio iunctae; castumque marito Iosippo nomen, cui regia stirpis origo, Uno eodemque illi virgo de stemmate nupta. Nomen huic Mariae, lecta haec ex omnibus una Aeterni Unigenae Mater, cui prima vetusti Probra piaturo sceleris. Sumendus ab illa Est sanguis parque aerumnis de sanguine corpus. I celer et tenues perfer mea dicta per auras Atque piae pectusque humili te siste puellae. Laetus avere iube Nympham, quam munere nostro Dic verbi electam fieri sine semine Matrem. Flaminis aeterni dic adveniente quod umbra, Grata mihi Virgo sit susceptura coaevam Progeniem, Iudae accedet cui regia fatis Purpura, quodque premet solio nec excidet unquam, Perpetuaeque geret decus immortale coronae.”

26. Ille celer casti vultus assumit ephebi Aptatis, librent quae membra gravantia, pennis. Officio dignam chlamidem, quae luce micantis Aut auri, aut solis poterat perfusa videri, Induitur, laxata sinus, pendentibus oris. Apta Noto perflante rapi, chlamis ibat in artum Stamine puniceae stringentis pectora zonae.

27. Nox habuit Iudam mediisque iacebat Idume Altius antipodas Phoebo feriente, tenebris Cum volat aetherei patris legatus ab aula Ales; et immensos tractus radiantis Olympi Metiri incipiens, primum occurrentia caelo Empyreo propiora locorum immania lucis Intravit spatia, extremum gaudentibus astris Astrorumque ipsis cupidis motoribus, axem, Numinis ingenti non lente ardere ministro, Magna adeo in terras insuetaque dona ferenti.

28. Mortales, oculi vires fugit illa stupendis Semita plena globis mole excedentibus ipsum, Uraniae si certa fides, et lumine solem. Et tamen illius quamvis immania lucis Corpora, mortalis pupillae cernere nulla Arte potest acies; cuius suprema videndi Longe infra positos, fixos quos dicimus ignes, Nocturno786 Nocturno : Noctutno attingit radiorum lumine, virtus. Quantum autem a fixis tellus sit dissita stellis, Ne ratio fallat numeri, sollertia mentis Humanae minor est; quae dein protenditur ultra, Empyreo tenus aethra micans maioribus astris, Seipsam nosse vetat, nullo unquam prodita signo. Hoc scio: perpetuum lux aspicienda beatis Caelitibus, divinae Urbis quae fulgurat illic Per iucunda suburbia, non cum simplice molis Atque loci excessu maior spectabitur, omni Quae posita est infra, vitae mortalis ad usum. Et tamen has caeli immodicas, non temporis uno Plus puncto sphaeras emensus Numinis Ales, Cum paribus noctem tenebris iudaea secabat, Virgineae subiit Gabriel conclave maritae.

29. Illa ut erat sacrae degens penetralibus aedis Sueta prius laxare brevi retinacula somno Et medio umbrarum cursu, pro more coërcens, Virgineâ corpus non segne reposcere spondâ, Ut precibus votisque aptet vatumque legendis Isacidum effatis. Adstricta tenebat eandem Connubio legem: vates tunc gratior illi Lectus Amosides, referens: “Thalamo abdita Virgo Concipiet parietque virum.” Cui ista legenti Multa subire animum, votis cumulanda solebant. Talia dicebat, non quod se matris honori Electam, veluti dubia aut incerta fuisset, Sed tantae studiosa decus librare parentis, Cui Virgo demissa animi componere prudens Terrigenum sortem, trabeas regumque secures, Pulvere componi stellas caelumque sciebat; Despectu proprii cineris flagrare Tonantis Igne, puellam humilem sic exultantis, amabat. Inde fuit; cum se famulas demitteret infra, Reginae ad culmen sese festina ferebat.

30. Per varios postquam se virginis extulit ardor Crevitque affectus, quorum mihi nomina non sunt, Improvisus adest, forma turbante puellam Aliger, et roseo vultu chlamidisque decoro Tegmine perculsae referens nova nuntia nymphae Inquit: “Ave Maria, Charitum te copia plenam Efficit et tecum omnipotens amat esse Tonantis Maiestas sexumque tuum felicior omnem Una praeis mulier.” Virgo his adversa salutem Ore datam sub corde agitat nilque ipsa reponit. Illa novum, prius idque suis numquam auribus haustum Librat Ave mirumque iubar mediaque coruscum Nocte diem pulsasque procul tota aede tenebras. Hanc superae lucis fuso splendore paventem Haerentemque animo ac versantem in pectore multa Talibus aethereus confirmat vocibus Ales: “Ne timeas, neu corda pavor turbata fatiget: Pone metum Virgo, laetus tibi nuntius adsum. Hinc iterum dico: felix et plena beatae Lucis ave Virgo! Sola es cui tanta favoris Copia divini, tantus cui decidit uni Caelestis cumulus gazae, quam dotibus auctam Innumeris, Pater aethereus sibi prolis ab aevo Aeterno genitae, corpus mortale daturam Eligit in matrem: unde tibi, Patrique supremo Una utriusque venit soboles communis Iesus. Et quoniam ille tuo manans a sanguine, vera Progenies Davidis erit; succedet avitis Fascibus, aeternus Iudaeae regibus haeres. Hunc dabit Hebraei Numen sublime sedere Maiestate throni patrisque aeterna Tonantis Dicetur soboles, aliis cui regibus impar Prosperitas. Non ille suo peritura tenebit Imperio regna, invictis sed fascibus aevum Immortale fluet, damni cui impote frontem Augustam cinget regalis fascia bysso.”

31. Virgo ubi divinae prolis praeconia viso Aligero restante tulit, “Promittitur,” inquit, “Quis mihi natorum commendatissimus infans, Si mea perpetui numquam solvenda pudoris Vota obstant? Sum iuncta viro, sed nupta iugalis Nescia sum thalami.” Gabriel huic ore reponit: “Virginitas illaesa tua est, illaesa manebit, Virgo uni fecunda Deo: purissimus umbram Te super efficiet caelique ut opaca beatus Spiritus adveniet nubes, tibi pronubus ardor. Nullaque Virginei passuram incommoda ventris Illapsu tacito implebit gravidamque suprema Prole dabit Matrem, veluti si mane quietus Gramine nil laeso tellurem irroret Olympus. Virginei vero voluit quia germinis author Spiritus esse Deus; quaecumque micabit ab illa Luce, uteri lux nata tui, caeleste, beatum, Sanctum pignus erit, verum ex Numine Numen. Sitque Deo tantorum operum quod summa potestas Aspice, cognataeque uterum perpende maritae: Cum sterili frontem senium sulcasset Elisae, Longaevos laxare sinus potuisse Tonantem! Iam sexta indicio luna est, qua ventre receptum Portat onus miransque gravem se prole parentem Aspirante Deo, natum paritura recenset Sex lunas Hebronis anus. Divina voluntas Id totum quod velle potest, divina potestas Efficit et cunctorum operum non redditur impos.”

32. His iterum dictis humilis sic Virgo locuta est: “Dive Ales, summi mihi de virtute Tonantis Indubitare nefas: me quamvis muneris huius Arguat immeritam quod sum, caelestibus ecce Effatis parebo tamen. Parva obsequar alto Imperiis dignata suis ancilla Tonanti.” Hic subito aeternus praecordia Virginis ardor Ingressus complere uterum, purissima proli Membra parat, quae sanguis ipso ex flore puellae, Subsidium vetita praestare libidine, Nato Utile divino transfert in viscera semen. Nec semen tamen illud erat: pro semine purus Ros venit cordisque rubens ac floridus imber. Una eademque mora perfecto corpore Verbum Fit caro, si dicenda mora est non sectile punctum. Uno oculi nictu sanguis transfusus in alvum Virgineus, vegetos animae formatus in artus, Atque una aeternam sortitus hypostasin in arta, Solvenda numquam Numen compage recepit.

33. Haec fuit illa dies veterem quae vidit Adamum Surgere de lento ducentem viscera caeno, Divinaque animam sorbentem authoris ab aura Et dantem primae lateris fecunda maritae Ossa, soporati munus natale parentis. Haec eadem lux est, hominem superinduit alter, Qua melior veterisque novus reparator Adamus, Virgineae telluris honos, quem viscera matris Intactae, superi flatu fudere favoni. Mirandum duplex hominis molimen! Utrumque Divini flatus virtus animavit Adamum.

34. Virgo autem ingenti cordis perfusa sereno Laetitiae superante modum, videt aurea caeli Atria divinumque Patrem geminasque paterno Personas splendore pares; quarum una parentis Lapsa sinu ventre augusto suscepta maritae Virginis, immodicos hominum subitura labores, Aeternam tenui subiecit hypostasin aurae. Fatorum immensam seriem natique dolores Poenalemque trabem agnovit: post visa reorum Lucra et Avernales praedas, data basia patris Excipit et clauso Virgo est sibi reddita caelo. Illa sibi ostensâ, non per simulacra, sed ipsa Numinis effigie propria raptuque beato Mersa voluptatis pelago, quam nullus adaequat Ingenii mentisque labor, felicibus hausit Divinum labris nectar. Non segne fluentis Ambrosiae iucunda vado, torrentis et instar Virgineum penetrante animum, superare vetantis Lassa viatorum tumidas vestigia ripas, Cui fugiens siccas imber cito reddit arenas. Par divinus erat Mariae caliginis expers Intuitus summique boni concessa voluptas Ad modicam fluxura moram, prohibente perennes Nectaris aeterni carnis compage recursus. Et licet illius potuisset copia lucis Amissa ingenti Mariam torquere dolore, Cum tamen aspecti bene docta volumine veri Sic statuisse Deum nosset; cedente beato Lumine, non animi, non pectoris impos utrique Par sorti, ipsius placitis accedit Olympi. Quantumvis autem postquam sibi reddita, magno Conatu luctata animi formare prioris Fortunae exemplar, speciem sed imagine quavis Divinam fabricare impar, languentis amoris Impete, continuis feriebat sidera votis.

35. Interea motis Gabriel penetraverat alis Iudaeae saltus ipsamque Hebronis ad urbem Progressus gravidae tectum subit Ales Elisae Cognataeque nurus uteri caeleste revelat Depositum. Iamque illa aderat quae luminis anceps Praevolat hora diem, quando Levitica coniux Ad solitas effusa preces, offerre senilis Sueta Deo fortunam uteri, praecurreret ista Phoebeas pietate faces. Tum caelicus hospes Aethereae nimius lucis, suaque ora paventi Adfuit et summae memorans portenta parentis, Virgineam prolem soboli componit anili. Nam gravidam senas numerantem in pondere lunas Sic affatur anum: “Elisabeth sortita senile Ventris onus, nostris licet adversante marito Pollicitis praebere fidem, quod vestra iugalis Ad thalami fructum langueret inutilis aetas, Ignaro quantum naturae in damna potestas, Et virtus divina valet. Maiore puellam Prodigio, expertem thalami, non impote prolis Ventre, tribus cognata dedit. De sanguine Iudae Nata nurus, Iudae promisso Principe ventrem Iam plena incedit, socio quam foedera iungunt Iosippo, sobrina tibi est: hanc seminis expers Implevit puro soboles divina marito. Iamque petituram vestra haec montana puellam Aspicies fetamque Deo, nil iussa morantem Numinis, hos ipsos cernes intrare penates; Accessusque sui munus caeleste probabis Tuque puerque tuus: nec te reditura relinquet, Ni prius et pueri vocem mutique loquelam Audiat, improvisa sonantem oracula patris.” His dictis liquidum migravit in aethera praeceps Aliger atque sui pavidâ discessit Elisâ.

36. Divini fuerat Mariae cum copia vultus, Torrentis rapidae concessa simillima lymphae, Cui tumet, atque eadem siccus patet alveus horâ; Legit ibi ostensi Virgo sibi codice fati, Velle Deum, peregre se protinus ire per alta Hebronis iuga, cognati succedere tecti Hospitio demum pariturae tempus Elisae, Et praecursoris lucem expectare prophetae. Imperium grave: quis cupidae patris aede morari Montanum potuisset iter suadere puellae? Quis lunis haerere tribus, quis adesse parenti Occiduae, Hebraeis parientem Phosphoron umbris? Quis male moratae plebis quaesita cavere Sollicitam, quae causa novae teneraeque maritae Subsit opis vacuo procul â consorte vagari Tergeminasque domo externa consumere lunas, Quoque prius caruit, tumido cum ventre reverti? Quid demum movisset, onus caeleste ferentem Ire procul patrio per non sibi cognita tecto Compita, ni caeli iussis parere fidelis Et cum dura iubet neptis didicisset Abrami Humanosque supra cum vult Deus ire timores.

37. Quarta super decimam celebranda instabat avita Religione dies, plenum cum crevit in orbem Aequidio vicina soror Phoebeia verno; Qua nec Erythraei, libertatisque tribules Immemores, caeso cenis paschalibus agno Annua adorato renovabant gaudia templo. Tunc prope montanum meditari regia Virgo Cepit iter panditque pio sua vota iugali. Mox animum flectente Deo gratissima nuptae Vir responsa dedit fecitque hoc paschatis ardor, Quod potuit socio Solyma tenus ire marito.

38. Procedit comitante viro et festinat eundo Nullibi passa moram, nisi ubi Solymaea diebus Urbs tribus a patria distans occurrit, amicum Forsitan et lassae et templo pia vota daturae Virginis hospitium, temploque inferre volentis Delubri Dominum. Inde hunc, quia ventre gerebat Ipsa magis templum; Matrisque habitata Tonanti Integritas, qua coniugii labor omnis et aestus Abfuit, antiquos superabat honore penates.

39. Ritibus expletis Solymis et in urbe relicto Inde reversuro mox ad sua limina sponso, Augustae Virgo portas egressa Sionis It vidua comitata nuru, quae nupta Rubeni Stirpe Zabulonis genito, post rupta iugalis Vincla thori per fata, supplere Rebecca Praeteritos voluit cultu pietatis amores. Hanc animi prudens, peregre Iosippus iturae Addidit uxori sociam, perfuncta decenti Obsequio donec rediens Hebrone veniret.

40. Est in conspectu Solymae pulcherrima tellus, Alta iugis, montana vocant: Chananea gigantum, Subdita Levitis regio, qua nobilis olim Surgebat, forti tandem expugnata Calebo Regia, Idumaeis cunctis prior urbibus Hebron; Nec Memphi cessura quidem, licet ista Canopi Prima latratorem pinnis servarit Anubim, Urbs montana feris regnata gigantibus Hebron, Thariadaeque habitata seni: decorata sepulchris, Quorum prima colit soboles Hebraea parentum Nomina, Mambraeae spectatrix proxima plantae. Clara sacerdotum sedes, ubi iunctus Elisae Mysta gradusque sui senior praeclarus honore Zacharias, mutae tolerans dispendia linguae, Aethereae fidei reus, expectabat anilem Ipse senex genitor sterili de coniuge prolem. Quos oriens Solymae Titan aspexit, eosdem Sol moriens Hebrone videt: tanta inter utramque Fit mora, quae totas Phoebi neque computat horas. Emenso iam sole diem cognata subivit Limina Virgo, novo Solymis quae sole recessit.

41. Illa ingressa domum praegnanti occurrit Elisae, Virginis adventum cui ante domesticus auras Implevit rumor. Maria illam voce salutat Sic prior: “Elisabeth salve, cognata senili Fortunata utero, quam fecundare beata Prole pium voluit Numen! Tua gaudia praesens Spectatura adsum: obsequiis animosa probari Advenio et sobolis faveo venientis honori.”

42. His dictis animi plenus, velut auribus hausto Virgineo rumore, puer materna fatigat Viscera et exiliens, soboles semestris, Elisam Erudiit matrem, praesens quod sanctior Arca Adforet, Hebraeus quam Rex olim ipseque Regum Ex pastore Parens, silvestris imagine ligni Expressam venerans saltu, sua sera praeivit Gaudia, quae vivae praesentis Numinis Arcae Exhibet et clauso blanditur saltibus Agno.

43. Hoc motu attonitam divus subit ardor Elisam Implevitque animum, quo mox agnovit eandem Esse nurum, quam visuram sua tecta minister Numinis asseruit Gabriel. Hinc talibus illa Certa notis sacrique magis secura recenti Flaminis afflatu, promisso hanc Principe plenam Miratur Matrem cognataque viscera purae Optatum domitorem Erebi gestare puellae. Moxque peregrinae caeli sic illa profatur Reginae: “Unde mihi, matrum dignissima Virgo, Accessitque meo talis cui gratia facto, Ut genetrix electa Dei mea limina tangat Atque hera subiectae subeat domicilia servae? Ecce tuus nostras sermo vix attigit aures, Meque salutantem audivi, conclusa senili Cum soboles utero motu se prodere coepit Ad voces animosa tuas plausumque referre. O felix concessa fides! Promissa Tonantis Grandia securo eventu tua ferre meretur Credulitas. Quin certa suae ne vocis haberes Quo titubes, utero pignus caeleste recondis.”

44. Tunc fecunda Dei Virgo, maiore beati Flaminis afflatu pollens, mirabile spectans Quo caelum superosque alte transcendit honoris Divinae Matris culmen; seque impare nactam Servitio, tanti recolens fastigia ventris, Hoc sublime suo fudit de pectore carmen: “Extollit mens laeta Deum festivaque laxat Viscera et in Dominum fertur servare potentem. Respiciens ancillam humilem dedit ille beatam Dicendam cunctis populis saeclisque puellam. Ille animi largus donorum ingentia fudit Nomina quae potuit rerum suprema potestas. Sitque suum toto sanctum, sit amabile mundo Nomen; ab hoc siquidem populum se mitis in omnem Effundit pietas, legis praecepta timentem. Ostendit quod robur habet sua dextera, postquam Aut affixit humi, tenues vel sparsit in auras Vota superborum. Ruit hoc ultore potestas Grande tumens solioque humiles extollere mentes Certa illi est virtus. Ipso ieiuna repletur Largitore fames vacuoque relinquitur ore Dives opum, caeli cui sunt fastidia nectar. Ille pius vernamque suum servumque recepit Israëla Deus, propriae pietatis omissae Immemor, Abramo velut est patribusque locutus Et sua per seros transmisit verba nepotes.” Dixerat haec animoque humilis versabat inanem Heredem Adami cinerem summumque Tonantis Mirabatur opus, proprio quo pulvere vilem Naturam Verbo, foret ut divina, ligavit. Elisabeth vero defixa in Virgine vultus Et Matre et fetu stupefacta immobilis haesit: Atriaque postesque sacerdotisque penates Praesentem sensere Deum: par omnibus horror, Et pietas tantaeque inerat reverentia matris.

45. Arbor erat (palmamque illam celsaque vigentem Fronde fuisse ferunt) annoso vivida trunco, Flore tenus, nulli quoniam vicina marito. Esse ferunt vacuas vesco nam germine palmas, Has nisi vicinus palmae quoque nomine stipes Respiciat, faciens diversum a coniuge sexum; Quam fieri blandis fecundam aspectibus aiunt Fetiferumque occulto afflatu ducere semen, Mutua dum pronis mittunt sibi basia ramis. Proxima Zachariae stetit ista penatibus arbor, Sed consorte carens, cuius sublime cacumen Ornabant vacui fructus sine pondere flores. Iste tamen, sed qua nescitur origine natus Indigenas tenuit rumor (nec cassa fefellit Fama fidem) palmam sterilem tunc sera daturam Germina, cum propria peregre tellure profectam, Aethereo gravidam spectabit Numine Matrem. Talis fama fuit, sed nulli credita fama, Immensum quod claudi utero non posse putaret Aeternum patier Matris praecordia Numen, Nec petere humanas fletu lacrymisque papillas. Quamvis parva fides laturae germina plantae, Religio non parva fuit: certare puellis Et pueris par ardor erat, cui pulchrior horto Surgeret aut rosa narcissusve rubensque papaver Aut viola et lectos in sertum cogere flores Et sterili laetum munus suspendere plantae. Mirandum dictu! Portentique ardua, quamvis Non incerta fides: fecunda ubi Numine Virgo Festinans Hebrona subit cognataque visit Atria et umbrantem Levitica limina palmam Praeterit, occulta vi terque quaterque moveri Observasse ferunt et flores mittere, grato Hospita tecta super subiectaque limina nimbo. Insolitùm sparsos flores motumque stupentes Indigenae, erecti vultum, mirantibus altum Palmae apicem sortiti oculis, pro floribus ortos Successisse vident fetus tenerosque per orbem Numquam speratos escam promittere fructus. Cumque Deo plenam studio pandentis Elisae Audissent montana procul venisse puellam, Non fecit matrona fidem, sed publica plantae Vincebat populos fama: infecundaque fructu Facta gravis, puero stabat pro Numine palma.

46. Vocis inops vero genitor, sua gaudia verbis Fari impos, blando vultu cupiente latentem Laetitiam clarere palam, multiplice matrem Divinam obsequio, famulatu aptisque colebat Muneribus: cui vel flores aestivaque poma, Lecta vel aprico de colle rubentia fraga Mysta senex, lactisve recens de flore colostrum, Butyrum, mellisve favos niveasque columbas, Aut teneros offerre agnos festivus amabat. Quodque magis stupeas, cognatae Virginis ille Visus erat mutâ lambens vestigia lingua.

IESSEIDOS LIBER VIII.

1. Delia fraterno vultum ter pinxerat auro Terque secuta humilem bis acutae cuspide frontis Argentoque diem, cognatis hospita tectis Laxabat divina moram quo tempore mater.

2. Frondosi colles, montana cacumina, valles Frugiferae, liquidi fontes, Hebronia Tempe, Dicite, quae toties pedibus dignata beatis Caelestes spirantem auras ac Numinis ignes Spectastis Mariam, visa quis Virgine vester Plausus erat? Numquid laetum resonantibus auris Emissisque piis caeli per inane susurris, Laetitiae pleno vos an Davidica Virgo Exultare choro et saltus glomerare notavit? Parcite, Iudaeae montes, si vestra fuisset Forsitan hic socors pietas, aequantibus haedos Saltibus, aut hilarem si non saliistis in orbem, Atque leves imitari agnos si languida vobis Segnities fuit! Hyrcanis o rupibus Hebron Asperior! Vestra, Armenii glaciale Niphatae Durities superat tergum! Non Caucason ultra Dicam brumali tantum languere veterno, Vos veluti, si non assurrexistis eunti Virgineae matri, Iudaeae gratia, colles. Hunc dare supremae si neglexistis honorem Reginae montes, Hebronia desine tellus Mirari, divum regio, tua tristibus armis Terreat immodicus caedis si culmina miles. Est tua iam tellus si barbara, si crudelis, Caeli ac terrae odium lacerat tua rura tyrannus, Haec tua desidiae culpa est sprevisse Mariam. Si tantam reducem sors esset habere parentem, Per tua festinam gradientem culmina, quantum Gauderes regalis Hebron, clamore repleres Quam laeto deserta tuos, Iudaea, penates? Erroresque tuos propter male cognita caeli Munera, quantumvis sera pietate piares. Ast aeternum exul, numquam statura priori Iudaeae fortuna loco; iam saecula quinque Sed bissena super numerat quod Numinis almam Et Matrem et Prolem tellus infida reliquit. Atque ideo infelix, nisi quod tibi sola supersit Spes fidei extremae, cuius finale serenum, Vespertina velut reliquo lux sole vagantes Erroris nimios ad ovile reducet Apellas. Praeveniant has fata moras! Neque barbarus ultra Divini ad tumuli vigilet sacraria custos! Patria Virgo tibi regio, tuaque hospita palmas Tendit Hebron, praesens succurre, habitura deinceps Maiores ultro, referes ubi Numen amores.

3. Iam ter completis variantibus ora Dianis, Tempus erat, aeterna pii post pondera ventris, Laetitiam quando vatum postrema parenti Nata tulit soboles. Lampas cum Carcinon altis Attigerat Phoebea rotis, sublime datura Solstitium, vidit tandem montanus horizon Iudaeae ingentem puerum, mirantibus ortam Indigenis prolem. Quando dixere “Quis iste Tot rerum signis caelum quem praedicat infans?”, Mutus erat genitor, natus patris ora resolvit Ignarus fandi puer et per aperta parentis Ora loquebatur Numen docuitque silentum Labra locuturo fieri iucunda Tonanti. Lingua loquax facunda sui, non gnara silendi, Aetherei fructus vacuo sermone perorat: Quae nisi divinas nescit vox esse diserta Ad laudes, vox ista Dei est, velut ora soluti Ista fuere diu muti praeconia mystae. Huic fidei Nemesis dubiae pro crimine mentis Auditum cum voce rapit: sat congrua culpae Poena, quod aure fides audit panditque loquendo. Utraque erat fidei rea castigata facultas.

4. Zacharias vates mutus, sine voce maritus, Vocis Idumaeas late replentis arenas Provectus senio genitor, quod dicere nomen Non valuit sobolis, vocem excipiente tabella Scripsit: “Ioannis proles nata nomen habebit.” Vocis ut impressit nomen, vocem ipse recepit, Tanta vel â scripto manabat gratia nato. Prima illi laudare Deum sermone recepto Cura fuit, cui tale data pro voce reponit Carmen Amyclaeos par fato imitatus olores:

5. “Te celebrent, te voce sonent, tua nomina puri, O Deus, Isacidae summo tenus aethere tollant, Quod nimium maerentem animis invisere Iudam Captivamque gravi voluisti compede plebem Solvere sperataeque diu caeleste salutis Protuleris robur servi Davidis in aede, Quod Patres cecinere pii, pridemque sepulto Ore prophetarum seri didicere tribules. Hoste triumphato pacem dabit ille, nec ultra Tartareis in nos odiis exercita vincet Saevities maestoque patrum servata profundo Agmina propitia victor pietate reducet. Huic memora aeterni pacti stat firma voluntas, Prout tua Thariadae sancto servoque fideli Promisit iurata fides, factura vetusti Servitii immunes libertatisque receptae Munus in obsequium sanctum castumque timorem Vertet. Inoccidua quem religione colemus, Et sua nullus erit qui nesciat orgia Phoebus. Tu vero puer, optatae cui praescia sortis Mens data, venturi fundes oracula veri Praesagus vates: te praecursore fragosi Subsident montes scabro descendere plano Colle solum durasque dabis mollescere rupes Veracique viam Domino sermone parabis. Ignaros vitae exemplis et moribus asper, Noxia quo redimi possint errata, docebis. O oriens splendor, per eam quae fervet in imis Visceribus pietas, qua nos invisere celso Dignaris solio, densis lugubre sedentes Irradia tenebris, pressis ut funeris imbris Excipiat nostros pacis bona semita gressus!” Talia fatorum praesaga mente sacerdos Dicebat genitor, Maria praesente loquentis Excipiente sonos, nec non meditante daturas Cognatae sobolis, nati praeconia, voces.

6. Hactenus optatum quartae nova cornua lunae Virginis urgebat reditum iustasque monebat Tempus abisse moras, cognata puerpera postquam Divinam sobolem missum praecurrere vatem Enixa, implesset nati rumore puelli Ardua Iudaeae et valles. Accedit Elisam Feta Deo Virgo docuitque trimestre moranti Accessisse datam redeundi ad propria legem. Illa ut erat fusis lecto infantaria membris, Se cubito tenus erexit lacrymisque modesta Ora rigavit anus discessuramque parentem Numinis affata est matrum sibi more novarum Lumen adhuc duplicis iussam vitare diei Lege dati partus. Quare sibi muneris instar Venturum orabat, cognatis cedere tectis Parceret atque duos praesens daret hospita soles. Accessit votis Virgo donatque petitam Cognatae prolique moram, nato utile vati Momentum, uberius sacros hauriret ut ignes Virgineo ventri facientis pondus amici.

7. Interea monito Elisabeth dat verba marito, Apta viae quae dona forent escasque parantis Officium non lentus agat provisor: iturae In propria excelsae cessura cibaria matri Sedulus adferri iubeat flammisque probari. Zacharius monitus properat gravidaeque paterna Tecta petiturae Nymphae mandavit edulem Opportuna viae replere ad prandia peram. Multa senex famulaeque dabant et plura dedissent. Parca cibi sed Virgo levi non munere spreto Corporis exhaustas consueta resumere vires Exigua dape, suaderi non pauca tenere Difficilis, multum quod erat grato ore relinquit. Huic facilis Ceres et decerptus ab arbore fructus Sufficiens annona fuit; Bacchoque relicto “Aestivae,” dixit, “poterit sine pondere dulcis, Sive patens rivus, sive obvius esse siti fons.”

8. Ut satis ingrato partus fastidia lecto Elisabeth umbras thalami perpessa levasset, Prodiit in lucem longaeva puerpera, quando Virgineum solventis iter lux prima diei Affulsit. Virgo verborum comibus usa Officiis, oris prudens animique puella, Fert grates donorum ergo acceptique trimestris Hospitii sobolique novae caeleste precata Pectus et augmentum Charitum geminoque parenti Munus idem sublime rogans, ad limina tendit. Elisabeth vero famula demissior omni Cognatam venerata nurum Dominamque suique Hanc apicem sexus, florem gemmamque vocabat. Cognatique laris dignatae limine summas Quo caeli convexit opes et munera, grates Verbi humilis depromit anus staturaque tanti Seque suosque penes vivet quod gratia facti. Dixit idem genitor. Fortassis plura tulisset Natus Ioannes, vocis nisi lingua negasset Officium. Quod voce tamen linguaque nequivit, Ostendit signis: Mariae dum basia danti Ultima plusquam infans arrisit et impote lingua Labra movet tacitus, veluti quas nescio voces Formaret, facunda quibus si vis foret, Agnum Forte sonaturas mundi peccata levantem.

9. Ultima cognati iam presserat ostia Virgo Hospitii, cum tota domus multaeque propinquis E tectis venere nurus, quibus omnibus una Virgineo mens ore frui, vel tangere dextram Postremumque vale divinae dicere matri. Illa fovendo omnes vultu verbisque benigna Tecto discedit, discedentemque videre Dum poterant, oculis, lacrymis votisque sequuntur. Haec primis Phoebi radiis Hebrone recedens, Postremis Solymam aspexit sacrosque penates Sole recens orto, subiitque calentia flammis Templa suis; niveoque tulit quod ventre, caducas Obtulit aeternum patri libamen ad aras.

10. Intranti templum, summis penetralibus Arca Custodesque Arcae gemini plausere Cherubi; Commotisque alis auditi insueta referre Gaudia et adverso se respicientia vultu Flamina, ter sanctum Sabaoth clamore vocabant. Cognovit peregrina parens notasque sub alto Pectore celabat causas, non inscia fetu Exultare suo, fano interiore reposta Symbola praesentis veri. Sed gaudia summi Attonitos adyti sine more audita litantes Reddebat mystas, post quae vox ista secuta est: “Ecce venit saliens altis in montibus iste Frugiferos cursu velox transcendere colles, Par capreis, levibusque sequentibus ubera cervis: Haec proles dilecta mihi est.” Ea fluxit ab imo Vox adyto: hanc stantes vicina per atria mystae Vestibuloque omni procul audivere stupentes Fatorumque rudes populi spectantque vel ipsos Responsi dubios templi pendere ministros. Ancipites tandem tenuit sententia mystas Iam prope promissum terris hac voce referri Adventare Ducem, qui necdum notus in altis Montibus exercet stabili vestigia gressu, Nec capreis forsan cervisque fugacibus impar Currere, vel celeres post terga relinquere dammas217 dammas : daunas. Talis erat Graium cytharis cantatus Achilles, Quem divina Thetis posito custode bimembri Ire per umbrosos iussit, iuga Thessala, montes, Pelion et nemorosum Othryn, quo coepta laborum Dura rudimenta, occisis famosa leaenis, Centaurisque domo, fluviis campoque fugatis. Montibus occultas in castra patentia tandem Protulit heroas, caderent queis Pergama, vires. “Talis erit Princeps quem suspiramus et istud Annuit ex imae prodire penatibus aulae Credita vox, quando salientem in montibus altis Et capreis cursu et cervis certare ferebat Montanisque iugis duratum in proelia robur Adferet et bello victos sevire Tyrannos Coget et oppressae solium exaltabit Idumae. Talis erit, talis veniet; sed quando, vel unde, Ignaros nos fata volunt: qui cursibus aequat Alipedes, vel spe propior iam creditur heros.” Haec ita iactabant mystae Solymaeaque Pallas Ad sua fallaces traxit commenta Pelasgos. Virgineis vero prolatae oracula vocis Certius innotuere animis, quae gnara quis ille Se portante redux saliens in motibus ibat, Vera Dei soboles: sed nil effata, relicto Ad sua festinans remeat domicilia templo.

11. Cedenti Solymis Mariae iam tertia fulsit, Atque viae postrema dies, cum saucia curis Virgo animi purum validis turbare serenum Triste legebat iter, tacito dum pectore versat: “Iosippo quid mentis erit, tribus hospita lunis Tecta ubi trivisse expendet fetuque trimestri Agnosci facilem, tumidum sine coniuge ventrem Aspiciet? Quantus mentem huic prosternet amaror? Omnipotens caeli genitor! Me forte putabit Coniugii laesisse fidem spretoque profectam In montana viro votoque pudore tegentem Foedam animi labem, tantum voluisse marito Impavido patrare nefas? Et forsitan eidem Dicar moecha uxor, legale tonantia saxa Digna pati. Signo quo monstratura Tonantis Progeniem celare utero sexusque virilis Ignarae aeterno susceptum Flamine Verbum? His ego si tumidum vellem defendere ventrem, Censerer delira nurus. Sunt callida, dicent, Quae faciunt magis esse ream commenta; supremus Scilicet hanc inopem, obicerent, fabrique iugalem Legisset matrem Omnipotens, cui principis aulae Regia debetur genetrix regnique potestas. Quid faciam? Sed me pavidam quae somnia terrent?” Inquit, “An ignoras utero caeleste teneri Pignus et aetheream sobolem? Qui fecit onustam Germine divino, laesae sine crimine famae Et probri vacuam potis est servare parentem. Ille modum, famae tantos componere fluctus Inveniet, nostri custos et testis honoris. Huic ego me fidei nimium secura reservo.” His animosa viae reliquum iucunda peregit.

12. Attigerat casto tandem servata marito Tecta. Lares patrios Iosippum ingressa salutat; Temporis et veniam reditumque morata precatur: Atque iterum parere avidam dominique virique Obsequio sisti promptamque reponere cassos Servitii, cui longa data absentia, menses. Iosippus reducem gratus non impare sponsam Excipit affatu seque ad sua tecta reversam Ut dominam, non ancillam, cui tempore lapso Absenti nequiisse suo prodesse labore, Se maerere inquit; tempus optare, priores Quo redimat vacuas studiis servilibus horas. Hoc erat initium reditus, cui deinde pudoris Successit dubii maeror tristemque mariti Concussit praegnans animum sine coniuge nupta.

13. Iosippus reducem ut vidit, se cernere quamvis Virgineo maiorem uterum pectusque putasset. Ille utroque tamen potius se lumine falli Credidit, illaeso quam non conforme pudori Flagitium vel mente insons admitteret uxor. Saepius advertit gravidam, sua lumina constans Accusare prius, mores quam carpere sponsae Virgineos: Mariae pravos ne crederet ignes, Est oculis ablata fides sensusque facultas. Cumque gravem sponsam suscepta prole loquuntur Deque secuturo partu gratantur amici, Obstupuit maestus nimiusque trementia maeror Pectora pervasit, tacitusque haec corde volutat: “Anne etiam, mihi quod misero evenisse putabam, Luminibus totus cernit fallacibus orbis? En utero grandi passim iam dicitur uxor, Qualem ipse aspicio! Proprii tibi luminis anceps Sit, Iosippe, fides; alienae lucis inepte Fingis idem vitium. Si credis, adultera sponsa est. Non credes populo? Mariae sed moribus aequa Et maior praebenda fides. Erroris abunde Esse solet populo, Maria est erroribus impar. At Iosippe vide, quod tunc erroris abunde Esse solet populo, variis dum affectibus errat: Privatos deme affectus, quorum inscia nuptae Est soboles manifesta tuae. Vox publica certa est, Certior est Mariae candor. Sed ventris apertus Est tumor! Exurgat venter, sed adultera non est! Qua ratione gravis fieret, nisi moecha fuisset? Nescio, moecha tamen non est. Si pondere venter Materno premitur, dicam sine semine prolem Humano gestare suam. Si posse negaris321 negaris : negalis Id fieri, par infitior pecasse Mariam!”

14. Taliter adversis labefactus pectora telis Certabat reducis pro virginitate maritae Iosippus nullaque subactus harundine, certam Virgineae fidei nequiit deponere mentem. Qualis in Ionio Malee scopulosa profundo Tot spumas obnixa caput decimasque procellas Reicit, unde suam ascensu dimensa ruinam Aequora victa cadunt et quos misere, resorbent Ad casum elatos spumoso gurgite fluctus. Et licet opposito veluti mota impete puppis, Quam venti ventisque caput contrarius aestus, Vim geminam sensit, paretque incerta duobus, Hoc animi motu poteras, Iosippe, videri. Sed non talis eras, semper conversus ad unam, Criminis ignara certans pro Virgine partem. Et prosterni338 prosterni : posterni impar, socii laus fixa pudoris Immotam statuit Iosippi in pectore sedem. Ille nec audaci dubii turbata recursu Corda labare sinit fortisque insultibus arcem Pectoris invictam servat validusque tuetur, Ne quid Virgineae subeat mentemque triumphet Iudicium culpae, divinae infamia matris. Hanc etiam ut fetu plenam gravidamque fatente Dum nequiit non scire utero, maioribus umbris Perfusum tali pectus sermone serenat: “Quod rea connubii non sit, quam ventre tumentem Cerno nurum, certum statuo; tamen ista puellae Unde gravi soboles, pacto non assequor ullo. Sed pariter certo nostri, nisi somnio, fetum Connubii non esse sciens, prolemne iugalis Ignorans thalami, genitor mea viscera dicam? Ludere sed verum nequeo: tamen esse fatetur Se patrem, propriae fetum si coniugis, uno Nutriat effusum tecto. Commune maritis Nec vetitum legale sinit convivere, postquam Quae peperit, puro patuit peperisse marito. Quid faciam? Tectis abigam infamesque puellae Reiectae tabulas et acerba repudia scribam? Sed procul hoc: potius nostris illaesa nitescat Efficiam sua fama malis: peregrinus abibo. Nec deerit, quae iusta meae fortasse probetur Causa fugae; nec lege vetor, qui legibus una Esse vetor: famae hanc teneat, me legis honestas.” Tum subdit: “Quid ais, Iosippe? Vagusne relinques Hoc caeli terraeque decus Charitumque profundum Divinarum aequor superaeque immobile pectus Virtutis, certus fidei certusque pudoris, Incertusque uteri? Lentus perpende quid isthic Tutus agas. Quaecumque sit haec, sine Numine non est Haec soboles, nec te legis damnabit omissae Religio, si non timeas dimittere nuptam, Quam constat non esse ream. Committe Tonanti Quidquid id est certusque puta, vis illius ista est. Et memini (nec adhuc illum revolutus ad axem, Vel semel est Phaëton) post connubiale reversus Auspicium, cum tecta patris suaque ora subivi, Talibus extrema monitum se noctis in umbra Asseruit (sive illa forent insomnia, sive Caeli aliquod flamen) nato quae contigit uxor, Prolis erit sine patre parens: nil dixerat ultra. Saepe patrum veris ludunt insomnia formis. Si nacta est sine patre uterum, quid labis in illa est, Qua thalami iusto poterat sine foedere solus Lascivire pater? Nulla est iniuria lecti, Si nemo est vetiti damnet quem flamma cubilis. Credere nec fas est quemquam, vel barbara qualem Fudisset genetrix, voti licet improbus esset, Virgineae caperet quem non reverentia frontis, Atque pavor tentare nefas: ea fulget honoris Integritas talisque sui pudor eminet oris, Ut nisi caelestes animi non spiret amores. Solus ego, cui nota meae mage gratia nuptae, Credere flagitium, iudex temerarius, ausim? Anne vides quamvis ferme spectatur adulto Non ignara utero, meque ad sua pondera pressis Interdum pendere labris maestumque tuentem Advertat prudens animi. Tamen illa serenum Oris habet sine nube decus: tranquilla, pavoris Inscia maiestas cordis, micat area frontis Laeta, hilares oculi, quae nescio gaudia vultus Non silet et verno similis florescit aprico. Denique par semper virtus: cui crimen inesset Tantane lascivo staret fiducia ventri?” Libranti haec oculis solito se tempore somnus Immittit curisque suis indormit Ioseph.

15. Postquam non molli patuissent clausa sopori Lumina, sidereae mentem irradiare cubantis Accessere faces, superum410 superum : superumque praeambula pectus Flamma subit multoque videt se lumine cingi. Hic stetit intra animum splendor somnoque sepultum Passus Iosephum. Volucrem post praevia noctis Lumina mox genium spectat, consurgit ab Indo Aequore quam Phaëton igni maiore micantem Dicentemque sibi: “Proles Davidica, Ioseph, Ne metuas Mariam pacti servare iugalem: Pondus enim, quod ventre gerit, non moecha recepit, Sed Virgo aeterno flatu fecunda, beatum Complexa intumuit germen, paritura potentem Felicis vitae authorem, patremque salutis. Ille, quibus dura ceu compede victus anhelat Exolvi populus, noxas et crimina tollet, Atque ideo natus puer hic dicetur IEsus.”

16. Iosippus somnum ut pressit pectusque priori Deiectum languore levat libratque quid ille Aethereo e coetu veniens patefecerat Ales: An fuerit Morpheus, vel vera loquentis imago Aligeri tacitus dubio sub corde volutat. Is demum monitorem alto de vertice caeli Demissum agnoscit: neque enim Stygis ulla potestas Utile fert pacis monitum lumenque, quod ultra Phoebeum aspexit, nequiit depingere mimus Naturae somnus434 somnus : somnos: restat divinitus ista Sortitum simulacra, quibus se prona voluntas Subicit et pressis sequitur data nuntia curis.

17. Nox erat et necdum furvam spoliaverat aethram Sideribus pictâ coniux Tithonia pallâ, Cum monitum caeleste viro testesque pudoris Sopito auditae voces. Huic sole propinquo Ardebat gravidae mens visa retexere nuptae Eiusdemque uteri se credulitate labantem Arguere et fidum comitem maiore deinceps Sollertem obsequio et quocumque labore futurum Spondere et docilem quavis pro sorte ministrum. Phoebus ubi prima cunctas face presserat umbras, Accedens pacti sociam frontemque serenus, Os oculosque viro demissior, aequa profari Candidus attentae dictis premit ora maritae: “Quod mihi te, Virgo, sociali foedere iunctam Sors potuit prius aequa pati, mirabar abundé, Tanta quod absimili nupta est concessa iugali. Nunc autem quid agam, vel quid loquar? Immortalem Ventre geris paritura Deum promissaque maesto Visceribus claudis, pietatis viscera Iudae. Teque tacente sacer docuit me Numinis Ales Ambiguum, pavidum, tuus et quo germine crescens Grandescat venter. (Taceo, neque enim ulla pudoris Me flexit non recta fides). Te coniuge felix Dicebar, cum te Dominam sponsamque recepi, Invenisse ratus superantem sidera gemmam: Tanta fuit, quocumque prior tua gratia censu. Hactenus ut propriae servire ad commoda nuptae Concessum, te nunc mundi totius amorem, Prodigium lucemque sequar, dominamque meique Te Domini matrem, custos sincerus habebo. Iamque tui pondus ventris demissus adoro.”

18. Haec postquam Iosippus, ait mox talia Virgo: “Quod tibi commissam voluit, dominoque viroque Custodique Deus quantis, Iosippe, benignum Laudibus extollo Numen! Talemque favoris Non potui meruisse gradum, pietate quod ista, Qua praestas, nuptam foveas praesisque pudoris Tutelâ patrisque fide: minus aequa putarem Obsequiis me posse tuos pensare labores. Hoc promitto, gravi ne sim tibi foedere nupta, Ancillae faciet iussis parere voluntas. Quod vero, Iosippe, inopi thalamique virilis Indocili, sumptis utero – mirabile! – membris, Flaminis aeterni afflatu praecordia complet Progenies aequaeva Dei. Sine corporis ullo Dum sensu postquam modicos aptatus in artus, Qualiter ignoro, sanguis meus. Ille paternae Naturae par splendor, homo, mea viscera, factus Implevit. Stupeo nimium, Iosippe, pusillam, Exiguam meriti donatam hoc munere nuptam! Nec te suscepti celassem arcana Tonantis, Sed nequii tantam (quis enim mea dicta probasset Vera satis?) sperare fidem. Me vana profari Somnia dixisses: silui, secura quod ipse Omnipotens operi proprio non deforet author. Teque ideo, sapiens gaudet prout illa voluntas Ordine quaeque suo contexere, nocte silenti Erudiit factoque fidem cui mente dedisti Sopitus, nemo vigilans me teste dedisset.”

19. Haec et plura suae dixit referentia prolis Susceptae seriem: media quod noctis opacae Distaret cum parte dies, caeleste tulisset Alatus legatus ‘Ave’, sociale volantum Aligerûm saeptus turmis flammisque vibratae Circumquaque velut lucis turbata fuisset. Utque metum crescentem animi, mentisque pavorem Ponere iussisset Gabriel sobolemque Tonantis Aeternam, membrorum avidam compage teneri Rettulit atque sui thalamum deposcere ventris, Seque viri ignaram cum fando reponeret, Ales Numinis, ignaramque viri “Divina parentem Progenies habitura tuos desiderat,” inquit, “Virgo, sinus!” Seque imperiis servire Tonantis Dixit ut ancillam; subito sua viscera proles Implevit divina, artus fabricante beato Flamine, censo animi, nequiit quem dicere, raptu. Hic defixit humi vultus et lumina Virgo Et siluit rubefacta genas colloque caducam Ut rosa sub lucem, caput inclinata pependit.

20. At pius attonitus sponsae sermone maritus Versat opes animo ingentes, quae coniugis alvum Condecorant et quae semper felicibus illam Maiorem reddunt geniis: tamen hisce silentem, Ulterius Mariam Iosippus vocibus orat: “Quis tibi sensus erat, Virgo, dum Numinis alma Progenies uterum membris induta replevit?” Hac illum Virgo suspirans voce secuta est: “Ardua res dictu est, qualem, Iosippe, requiris: Mersa Deo, procul a sensu, procul omnibus orbis Quisquiliis exempta fui vidique sereno Intuitu, qua quisque potest visâ esse beatus, Et felix, mentem aeternam, sine corpore Numen Immensi splendoris opes et hypostasin illam, Cui mea coniuncta est uteri caro. Dicere possum Haec rapto spectasse animo, sed dicere lumen Quod vidi, nequeo: nostrae sublime diei Lumen, erunt tenebrae, visae si confero luci. Ut mihi sublatum hoc lumen, mihi cumque fuissem Reddita, quod video brutis commune serenum Caligo visa est et noctis densior umbra.” Cui iterum sponsus: “Viso quot Numine vultus Spectasti?” Cui illa: “Latent me cuncta, nec ulla Id mens aut ratio servat, cui lumen ademptum est. Hoc scio, quod summus dulci complexus amore Me Pater est, cuius sobolem, sed origine sola Diversam, pusilla gero; Flamenque beatum (Numen idem cum patre, eadem cum prole potestas, Vis utrique eadem, sed fluxus originis impar; Quod varium mens prima petit) me nomine sponsae Dignatum, cuius puro molimine castus Intumuit venter, modicos digestus in artus Suscipiens animam sanguis, vis illius una est. Officium sponsi sponsus – mirabile dictu! – Non pater implevit, divini flatus amoris. Haec Iosippe tibi, quo non mortalis honore Me cumulavit Hymen, sponsusque, ut dicere scivi Mortali sponso cordis soli abdita dixi.” Hic tacuit flexaque solum cervice legebat, Stant veluti curvo matura papavera collo. Pergit Iosephus: “Gemma ô pretiosior omni Virgo, tibi quid gratus agam, quae culmine dicam Digna tuo? Felix socia te Virgine vivam Et moriar coniux. O felicissima matrum, Nacta immortalem fecundantem intima sponsum Viscera, mortali fetus experte marito. O divinarum Charitum plenissima mater! O flumen, cui ipsa Dei vitalis abyssus Irriguum sine more fluit reducesque ministrat In caelum lymphas; unde et sistentia Iudae Labra tuos bibitura, parens excelsa, liquores, Lucis inexhaustum per te contingere fontem Vitalique vado mergi feliciter optant. Me quoque, Virgo, tuis Charitum sociale fluentis Connubii cum taeda ligat, sine, deprecor,aegras Nectaris aetherei repleam dulcedine fauces. Affligunt me vota tuum spectare peractis Mensibus infantem parvoque in corpore summum Numen adorare! O felix si iungere labris Labra queam, cordis divini hausturus amores. Obsequiis autem summis cumulabere posthac Tuque puerque tuus: tantae quodcumque parentis Imperium numquam residem fecisse videbit!”

21. Laeta viri divina parens pietate fideque Optabat reliquos uteri decurrere menses, Se genetrice novo tandem ut festinus in ortu Respiciat sua clamantes exordia Titan. Iuda etenim belli studiis exercitus istum Assiduo authorem pacis clamore vocabat. Huic pacis Domino demum Pax totius orbis Praelusit, latiis mundo donata triumphis. Pax etenim terrarum extra confinia Martem Proscriptum, centum vinclis ubi strinxit ahenis, Trans mare Pacificum vexit, quod nomine tali Innotuit, postquam Martem portante carina Pax ipsum Antaecis spumans sulcaverat591: sulcaverat : salcaverat aequor.

22. Prominet Oceano in magno multo aspera saxo Insula nec statione potens, nec mercibus ullas Invitare rates: nihil hic, quod inhospita tellus Frugis inops possit praebere in pabula, vivit. Horrida596: Horrida : Horrita lustra, profunda cavis596: cavis : cevis in rupibus antra, Umbrosaeque specus: totum hoc est insula, nigros Perpetuum reddens atro de litore fluctus. Respicit haec saevos interlabente Brasilos Oceano, matrum saturos patrumque Brasilos Eiusdemque gulae saxis prospectat iisdem Auriferis nudos stantes Patagones arenis. Parte sed adversa tellus ignota latebat, Pervia adhuc nulli, allato cui lucida signo Incubat Antarctos, noster qua caecus horizon, Europae regio et nostro fugit ore videri. Nonacris ursinos odio Iunonis acerbae Conversa in rictus, eademque ubi circulus axi Ultimus extremo sphaeraque brevissimus instat, Fulget Hyperboreis dono Iovis addita stellis. At soror et coniux Iovis, inter sidera pellex Quod niteat, maiore odio commota precatur Oceanum et Tethyn613: Tethyn : Techyn, septem prohibere triones Gurgite caeruleo, pelagoque repellere lenta Sidera, ne puro tingatur in aequore pellex. Paruit Oceanus semperque a fluctibus Ursam Reicit. Haec vetita quod non mergatur in unda Adversus nobis spectabilis esse recusat Axis: perpetuo siquidem stat foedere fixum, Alter ut emergat casu quo mergitur alter, Seque levet tantum, quantum se deprimit alter. Iam vero Arctoo numquam se cardine ponto Inclinante tenus, non se levat aemulus axis, Sed sua caeruleo sub gurgite sidera celat. Pax ibi nacta specum, vasti quam filia Nerei Insula habet mediam, septis poenalibus aptam; Eligit hanc, ingens ubi contabesceret exul.

23. Sed prius a Nili victa meretrice superbus Atiades (iuste cecidit Memphitica pellex, Ne paritura humilis, scortum regnare videret Virginitas) cunctis Latii sub iura redactis Gentibus, optatae migrare in Pacis olivam Acceptas utroque volens sub cardine palmas. Invisum populis statuit deponere laetus Ad secura Deae reducis solacia ferrum Extremaque iubet Martem sic lege feriri. Fas ultra humani sitiens637 sitiens : fitiens quod sanguinis, asper Gradivus: vita cives spoliavit et urbes Civibus ac opulentorum populator iniquus Regnorum, nimius caedis nimiusque cruoris Latro, nurus castas thalamosque impune iugales Foedarit, nulli terrae nec frugibus aequus. Excidiis populorum audax, incendia vastis Urbibus et rapidos maturis messibus ignes Imperat. Ille famem, pestem advocat ille, supremos Sed quorum is prior est, animis terrestribus hostes. Naturae legumque odium, virtutis et aequi Hostis inhumanus, toto proscribitor orbe! Ito, ubi nec terrae possis, nec obesse quieti Terrigenûm, duris oneratus membra catenis! Idibus Aprilis, cum bis centesima, mittas Si modo sex, quartum referebat Olympias annum Consule silvano, sed quem collega praeibat Augustus nonùm consul, maiore Quiritum Laetitia, quam si Romana cuspide caesas Audissent gemino solis sub tramite gentes. Talis erat scelerum immani data poena Gradivo.

24. Pax vero abreptum subito ferroque gravatum, Frustra reluctantem, nec vincla subire volentem Impulit in puppim ventisque faventibus ultro, Aequatore maris nimio post terga relicto, Venit in Ammericen, ubi iam sibi cognita vasto Surgebat pelago poenalibus insula saxis, Quae Martis dicta est et adhuc ea nomina servat. Huc ubi perventum scabroso in murice Martem Deposuit; notique admotus faucibus antri Clamorem immensum misit, quo pontus et omnes Intremuere undae. Stridore remugiit aër Oris inhumani, motae ceu turbine nubes. Horribilem iussus non sponte subire cavernam Obnixusque diu, tandem sepelitur amaro Carcere, quem duri repetita volumina ferri Cautibus innexum, soli stellisque negatum, Immotum statuunt, stridentem et acerba frementem.

25. Pax vero alma suos iuste sic ulta dolores Ibat ovans undasque Austro perflante secabat Laeta, triumphanti similis iucunda redibat Candida securis extollens vela carinis. Illa omnes Marte expulso dare iubila gentes Imperat et pacis parto gaudere sereno, Caesaris auspiciis maiestatisque Latinae. Nec Romae lux parva fuit, quod Crassus inultâ Non ultra erraret Parthis victoribus umbrâ Ventidio cecidit Pacorus, qua clade priorem Assyrio Crassi maculam delevit Oronte, Et pacem statuit, nisi quod renovare vetusta Scortator Pharius cupidus discrimina, rumpit Iuratam sanctè, sed non sine vulnere pacem. Quem tamen Augustus repetit, missisque Latinis, Quae victor posuit Crassi pro caede trophaeis. Dardanidae timidus reparavit foedera Parthus. Iam fera captivo fasces Germania Rheno Perdiderat vehemensque animi belloque subactus Teuto palam fecit Latias nescire retundi, Ne tandem hostili rubeant cervice secures. Iam Capitolinis Ister glacialis ab urnis Et cum Moeno Albis Druso victore fluebat. Nec iuga strata gelu, vetuit neque Noricus ensis Vindelico dare frena Lyco dominumque quieto Implorare Tibrim: auriferis hunc dives arenis Pronus adorabat fracto iam Pannone Dravus. Sequana iam victus, Latii iam pondere ferri Pressus Arar, iussusque iugo Laurente pacisci Tranquillis manare vadis puraque cruoris In mare praecipitem Rhodanum propellere ripâ. Getulas urbes, genus insuperabile bello, Massylas gentes praetentaque Syrtibus arva Infrenes Numidas consul lateque furentes Barcaeos domuit Lybicaeque quietis eidem Addidit authori titulum Getulia Cosso. Cumque per extremos victor volitaret Iberos Atiades, profugosque daret sibi Cantaber hostes Vindius, aprico iussos dare pectora campo, Et venalitiam domitos gestare coronam; Armatusque ruens patriis e montibus Astur, Agmine tergemino audax ostentare Latinis Frontem aquilis horumque etiam virtute fugatus A muris quaesisset opem, nec laricia asyli Par esset servare fidem. Belli ultima laurus, Nullas passa faces, Latiis statura trophaeis, Bellorum Augusti tetigit stans Lancia metam. Hinc armis secura quies quaesitaque simplex Composuit totum maiestas Caesaris orbem.

26. Hinc fuit ut Latium toto quos axe remotos Non vidit ferrum, caperet reverentia molis Romanae, cui sponte datam, nec iure coactam Armisono misere fidem: nec tendere dextram Sarmata, nec deses Scytha, nec Phaetonte calentes Eoo fecere moras729 moras : morans; nisi longius anno Quam triplici protraxit iter, nam quarte profectos A Gange et patrio praesens ab Hydaspe ferentes Obsequium, Romae messis spectaverat Indos.

27. Tunc nova telluris facies et ubique serenus Ridebat partae pacis post gaudia vultus. Tum secura graves implebant horrea messes Et Bacchus sine lite fuit: Discordia terris Exul inhumanum satiabat imagine sola Bellorum rabidum, pugnae caedisque furorem. Nec tamen hanc vis tota odii, nec saeva nocendi Destituit rabies: regio deserta furentem Spectavit Lybicos multo maiore veneno Irritare, genus dirae Phorcinidis, angues: Aspidas atque via tractos fumante chelidros, Dipsadas et siccae cui est color aequus arenae, Ammodyten, iaculosque leves, quibus ardua pinus Scanditur, unde neci faciles, ceu praepes arundo Desiliant, ac tela oris fatalia figant. Serpentumque alias, ardens quibus Africa pollet, In rabiem funesta egit Discordia formas. Maius erat scythalis virus maiusque cerastis, Maior arenosis basilisci sibilus oris Auditus, praestans etiam infamare remotas Ante venena nocens crudelis spiritus auras. Si Cato Cyniphios signis laurentibus aestus Tunc invicto animi nisu et virtute probasset, Victa reliquisset Virtus vestigia, pestes Impatiens tolerare novas, armante recenti Funere Marmaricos Martis cultrice colubros. Talis erat Lybicas augens Discordia mortes, Dissidiis postquam fuerat fatalibus impos Humanos turbare animos; patrisque Gradivi Exilium et duras flebat gemebunda catenas. Plorandum tamen est, quod non diuturnior aegra Lumina confecit maeror; cui nexus amoris Et pacis, revocato iterum Mavorte solutus Ad prima ingratos laxavit gaudia rictus.

28. Ira, et Avarities regum, queis tertia fertur Accessisse comes, cordis caligo superbi, Ambitio, quarum par est fortuna, lucroso Saepe quod his felix Martis cadit alea talo. Crescere proscripto non plus sua lucra Gradivo, Exclamant; quare hunc tota tellure requirunt, Inventumque specu eripiunt ferroque solutum Ad privata aptum revocant compendia Numen.

29. Immitis primum Ira “Meus,” dicebat, “inanis Est sine Marte furor: regum quos summa voluntas, Seu fas, sive nefas iubeat, non flectit inermis, Vis armata domat. Regum est iniuria cives Adversos impune pati! Consultius aegris Mittitur e membris sanguis, quam cuspidis usu Si vetito, totum pereat sine vulnere corpus. Regnorum decus est iratos sanguine misso Cum vestire potest hostilis purpura reges. Flamma opus et ferro est: nihil est crudele, timeri Quo valeat princeps: nulla est iniusta cruoris, Bellorumque sitis, regum quae mitigat iram. Imperii nullos partos sine sanguine fasces Orbis habet: simili si saepe rigentur ab imbre Quo primum nati, surgunt in culmina flores. Regnorum natura eadem. Nil denique refert, Dicatur quis plebis amans rex, sive tyrannus. Infelix regum sine Marte precaria regnat Purpura. Toto igitur Mars est quaerendus in orbe; Uni concessum siquidem secura tueri Regna et non pavidis sceptra inconcussa monarchis.”

30. Desiit Ira loqui, quam sic sermone secuta est Turpis Avarities: “Et ego sine faenore deses Vivam opibus contenta meis? Sine Marte quid ultra Accedat nostris partis per proelia gazis? Sint mihi terrarum ingentes sine limite tractus, Sint urbes, sint regna mihi! Nisi semper ad istas Accedat vis maior opes, me reddit egentem Quod nequit augeri pretium. Crescente beari Imperio, non stante queo; neque principe dignos Sola parit veniens ab avis opulentia, census. Divitiae veteres, quibus est innata cupido Augmenti nova lucra petunt, exempla peritae Proferre illorum, quibus et fortuna Gradivo Maiestasque stetit. Neque enim nisi censibus auctis Regia servatur ducis intemerata potestas. Dardaniae clari, spoliis Orientis onustas Advexere rates; solius Roma pavebat Ausoniae ditata opibus: quo tutior esset, Externas quaesivit opes: spoliavit Iberos, Assyrios, Numidas, Parthos, nudavit Anubim Et Tyberim, Nilo, Rhodano Rhenoque bicorni Pannonicoque Istro, fluviisque ferentibus aurum Pactolo atque Hebro Medoque explevit Hydaspe. Et me par fortuna vocat: si praeside regni Marte legam validas mea sub vexilla cohortes Hunc ego, quantumvis magni Pax exulis arma Et meritum non grata premit (nam dissona vero Ni loquimur, praesens Pacis per compita risus Armati labor est fructus munusque Gradivi. Qui tamen hanc peperit per tot discrimina constans, Ingratam genitor probat inter vincula natam.) Exilio et tenebris tristem corpusque gravantis Orbibus implicitum ferri, in mea regna reducam, Ingens imperii decus, oeconomumque profectae A patre fortunae: quod enim ultra crescere possit Se tota huic debet regalis copia gazae.”

31. Immodica imperii censusque immensa cupido Gradivi laudem postquam sic fata fuisset, Ambitio malesana istam sic voce secuta est: “Fata instant, pereo tristis, nisi grandior ornet Me cumulus titulorum; quae me prisca vocari Gloria nominibus multis facit, alget inanis Vox, nisi quaesitae maiora vocabula famae Accedant. Resides animos ferrique paventes Spernit honor dextras, plorans neque pectoris imas Dissimulat pupilla faces, non caeca superbas Regnorum quas orbis habet spectare secures Roboris ignaras nostri, quae nomina mille, Mille meis possent titulos praebere triumphis. Me, Macedo, tua fama trahit, tua gloria, Caesar, Et tua, Pompei; mentem tua, Scipio, laurus In sublime rapit: vobis dedit Africa nomen, Armenia, Assyriae, Pontus, prostrata Saguntus, Atque Numantini cineres sparsere serenos Nominis aeterni radios, laudumque perennes Inscripsere notas, victuri praemia Martis. Par laudis famaeque mihi praecordia calcar Affectumque fodit; summae petit ardua famae Non socors animus: vilis stupidusque probatur Qui sanguis pulchri flammis non bullit honoris. Marte uti me fata volunt, quo numine solo In decus et nomen claris ascenditur ausis. Quae modo pax mundi est, blandiri mollibus aptam Esse satis notum est animis, sed fortibus hostem. Pro titulis famaque nihil studiosa valensque Moliri soboles, fatis praesentibus ortam Desidiem putet esse deam, quae ignava Gradivum Expulit atque alio proscriptum detinet orbe. Ingenii agrestis dea servilisque propago! Hanc ipsam extorrem faciam! Petere ardua montis Caucasei cogam! Reduci concedat apertos Mavorti campos, urbes et rura, serendis Pro laudum titulis et honorum messe iubebo!” Haec tulit insana Ambitio; plausere loquenti Ira et Avarities iunctisque in mutua dextris Foedera, captivum statuunt exolvere Martem. Quod pepigere nefas, modico post tempore factum est.

32. Pax tamen interea niveis devecta quadrigis Visebat vacuas Martis formidine gentes Et laetis populorum animis ostendere verum Laetitiae fontem, Hebraeae de ventre puellae Emanaturum Numen festiva parabat.

33. Mos erat antiquo in Latio populisque probatus Albanis ritus sibi postea maxima sacrum Quem Roma asseruit, clausas servare verenda Religione fores, Martis dum libera ferro Urbs erat et mitis tranquilla per oppida miles, Tradita bisgemino quarum custodia Iano. Has centum aerati vectes centenaque ferri Robora centenoque chalybs munimine clausit. Ast ubi seu Dacis Numidisque inferre volebant Martem, aut Hircanos, nigros vel tendere ad Indos Auroramque sequi Parthosque reposcere signa, Tunc Capitolina trabea cinctuque Gabino Insignis, pleno patrum praesente senatu, Clausa patere dabat stridentia limina consul. Iste prior pugnas, post ipsa probare solebat Belli audax pubes: certumque volentia Martem Aera sonora palam votum populare rogabant. Longo autem belli postquam lassata furore, Sed victrix palmisque ducum praelustris, easdem Roma iterum clausura fores, regnantis ubique Dat pacis signum: victrici tempora lauro Praecincti caput, haec iucundi templa petebant Romulidae lituumque hilari clangore togatus Aptabat consul ferrata repagula saevis Postibus et portam trudens aptabat utramque Tunc certare omnes duros superaddere vectes. Et centum aeratis limen munire catenis. Tunc factus populi plausus totamque per urbem Foeda relegato clamata opprobria Marti. Bifrontis Iani postremo claudere portas Contigit Augusto; pacis quo vindice postes Terrigenis laxare suos dum praebarat aether Ausonius910: Ausonius : Autonius vidit claudi sua limina Bifrons. Atiadae praesenti aderat tunc ipsa paternum Pax hilaris stipare latus: prior ille patentes Concussit valvas iunctimque haerere coactis Belli ferratis centum dat vincula portis.

34. Undique compositae secura per otia pacis Iussus erat mundus describi. Urgente tributum Victore Augusto, quo Caesare totius orbis Fluxerat in tabulas numerus censusque Latinas. Caesareum, cui se victae submittere gentes Debuerant, etiam, Syriam moderante Quirino Edictum Iudaea tulit: generisque tribusque Propria scribendos urbs invitabat Apellas. Cuique sua notas accedere origine sedes Ardor erat: captiva suos Iudaea tribules, Quos habitare prius tribuum sine limite certo Dispersos tulit; ad propriam gentile referre Nomen et aera tribum famamque et nomen avorum Servantes vidit. Genti sua nota cuique Urbs erat atque sui generis primarius author. Quaevis930 quaevis : quaenis bellorum post tot discrimina, clades, Excidia, importata aliis domicilia terris Postque novos reditus ignota ad tecta paterni Climatis, authorem stirpisque tribusque tenebat Posteritas memor, idque aequa ratione Tonantem Disposuisse patet: cunctis dum nota vetustae Gentis origo foret, propriam missurus in orbem Progeniem, titulo carnis de Virgine sumptae, Davidis sobolem materno ventre probaret. Stemma suum tunc quisque palam gentemque professus Implebat tabulas, laeto quas Roma legebat Auspicio ut rerum domina constaret in urbe Unigenam Mariae esse genus Davidis Iesum: Unde sui generis, frustra obnitente protervo Isacida tantum non agnoscente tribulem Prodiret secura fides Mariamque Latinae Assererent vero regum de sanguine cerae.

35. Ut primùm Romana Ducum parentis Idumae Movissent edicta lares, cognata remoti Isacidae iussis cumulabant oppida donis. Asseris tribui, Tyriis vicina colonis Caede rubens Pharia, Machabeo robore clara, Urbs Cadessa fuit, gentis quae nomina libro Excepit. Beniaminum Bethava notavit, Luza Ephraimum, Danem numeravit Ioppe. Progenies Gaddis patriam petiere Saronem Nomina dicturi. Tabulas Issachar iturus In Latias Arbelem ibat multusque Zabulon Natorum clara legione vocabula dixit. At Nephtalidae Cidissum auxere penates Et numero et censu. Dorae tribus ampla Manassis Deposuit nomen. Praeses Macherunte Latinus Rubenum inscripsit. Litus complexa, per aequor Ascalis ire potens, urbs quae produxit iniquum Herodem Simeonidas suscepit et albo Intulit; et Levi soboles, cui limite certo Nulla fuit tellus, aliis immixta ferebat Cum tribubus censum: Iudae generosa propago Scribebant Hebrone genus, nisi regia Iesse Quos tetigit cognata domus, quorum inclita regis Patria Iessigenae signavit nomina Bethlem.

36. Iosippo ut primum Romani fama tributi Et populare suas solvendi venit ad aures Obsequium census Ephrateamque propagem Stemmatis ad propriam sedem fontemque cieri Audiit electum Bethlem, pro coniuge partum Opperiente brevi post tempore (conscia ventris Delia iam nonum siquidem crescebat in orbem) Sollicitus tenerae fatur sic voce maritae: “Feta Tonante nurus, praesenti nuntia brumae Importuna fero: Romanus nomina Caesar Nostra petit debentque novum data nomina censum Et proprios coram tribuum distinguere vultus Postulat Ausonius qui colligit aera minister. Bethleme est nobis communis utrique petita A Iesse genitore domus, quae murice regum Tecta olim, nunc tecti expers. Illa urbe Latinis Imperiis nos stare decet: tribus altera quosvis Sanguinis externos illuc vetat ire nepotes. Nos vero decimus proavitis sistere tectis Debebit mensis; te illius propria Phoebes Quam vereor ne laedat hiems, ignota petentem Limina! Teque etiam memini dixisse beatum Divinumque uteri solem sua lumina mundo, Extremo decimae lunae splendore daturum. Quae foret – ah! – proprios extra fortuna penates Divini infantis? Tuque ipsa puerpera posses Quale inter duros fortassis habere tribules Obsequium? Talis rerum me terret imago.”

37. His monitis haeret tacitus, quem pectore multa Versantem affatur prudens his vocibus uxor: “Te precor adversos animi componere fluctus, Iosippe. Augustus dum scribit nomina Caesar, Divinum paritura dabo terrena gigantem Si genetrix, agit ista Deo mandante Latinus Isacidûm Princeps, numerum ut puer augeat iste Ingentem nactus scribam; qui talis ut esset, Hic prius Augustum felicem reddidit infans, Numinis ignarum tanti, cui ista ferendum Ad censum properat soboles interque nocentum Scribi hominum turbam splendor divinus anhelat. Pone metum, Iosippe! Viam, quam tanta potestas Mandat, solstitiis quamvis brumalibus, ibo. Ibo, licet nono gravidam iam Delia cornu Respiciat partusque meos effaeta videre Promittat, nil iussa moror, nec principis aequo Imperio obnitor; Deus est, qui Caesare mundum In tabulas cogente, iubet Bethlemia rura Visere: qualiscumque meum divina gubernet Cura uterum, non maesta feram: dabit illa parenti Et soboli, quantum ipsius suprema probabit, Quae semper iusta est, rerum adiumenta voluntas.”

38. Gavisus grato sponsae sermone maritus Mox iussum meditatur iter triplicisque diei Gressurus maiore via, quod longa petebat Excessus mora, solvendi commune quod aeris Edictum, tum quod tardus dubiusque monebat Ad propriam sedem reditus certique poposcit Cura puerperii. Totum ratione sagaci Evolvit quantumque sua bene providus esse Pauperie potuit, tales disponit ad usus. Castibus at cunctis quoniam prohibebat egestas Esse parem, sua ubi rerum pusilla facultas Aptari nequiit, matri sobolique paranda, Ut Virgo admonuit, curis caelestibus addit.

39. Unde dapes sponsi solitas vitamque petebant Hortus erat plantis modicus, sed edulibus herbis Sufficiens tectisque ipsis non dissitus hortus. Arboribus tenuis subiectum bucula gramen Et rude carpebat pecus: inde domestica Ioseph Auxilia et parcum mensae vectigal habebat. Bos etenim grato distendens ubera passu Butyrum cum lacte dabat, vel lacte coactos Caseolos: aurita pecus seu ligna tepenti Importando foco tenuisque annona rotatis Cum fuerat subigenda petris, non grande subibat Pondus et altricum remeabat baiula frugum. Praecipuum vero proprii fortuna laboris, Malleus et culter, runcina, dolabra, securis Iosippo vectigal erat pretiumque fabrilis Quale laboranti poterat contingere lucri, Aeris tota fuit regalis copia tecti. Accessere tamen census, quos regia Virgo A docta quaerebat acu; licet ille novarum Vota fatigaret nuruum labor, attamen aeris Parva legebatur merces, divina puellae Fila et Virgineae non aequans segmina telae. His tamen exiguis operum proventibus aequus Aedis erat capitum numerus: materque faberque Tota domus duo sunt: iidem parentque iubentque. Caelica venisset dum Virginis integra matris Ad cumulum proles, quae dum feliciter ivit In numerum, non auxit opes, sed amare repertam Matris egestatem facilis; quin fluxa bonorum Ludibrium quam vile esset fortuna, docebat. Huic tamen accessit Domui: peritura deesse Cui voluit si dona Deus; cumulavit egenos Divinarum ampla Charitum ubertate penates.

40. Hic si ficta iuvat veris componere: pauper Baucis erat quoque grata deis gratusque Philemon Pauperie, thalami nexu, probitate, pudore Ac aetate pares paupertatemque ferendo Effecere levem. Postquam admisisse supremos Postibus angustis, stipula cannaque palustri Protectis, humiles mortalis imagine vultus Concessit sors laeta Deos. Ubi mersa paludem In luteam de monte vident, quae sicca stetere Tecta prius, spectant proprii pia limina tecti Et superesse stupent aliarum labe domorum. Illa vetus dominis et iam casa parva duobus, Vertitur in templum. Pelignus talia vates Dum commenta dabat, veram Iudaea parabat Commenti formam: minor ipso est fabula vero. Virginis haec eadem nam sedes parva, volucre Vertitur in templum, non carnis imagine falsa Aeterni postquam facta est domus hospita Verbi. Hanc, inopes quondam, caeli de monte iugales Conspexere pii vacuas migrare per auras, Aspera dum cernunt aliarum fata domorum In cineres vertisse trabes Martemque propinquos Incendisse lares. Manet illa aevumque manebit In reliquum: lateres nudos cinxere columnae, Cultaque votivis nigrescunt limina flammis. Artant dona tholos, stellis laquearia fulgent, Gemma tegit postes aurataque tecta videntur, Caelataeque fores adopertaque marmore tellus. Quaeque prius pauper, regum nunc dives abundat Muneribus domus et summis se molibus aequat, Reptantesque ruunt illius ad oscula gentes. Numinis haec meruit digna mercede recepti, Baucidis et fictas superare Philemonis aras.

41. Cum propria postquam fuerat luctatus Ioseph Pauperie, Latiis nec iusta numismata iussis Suppeterent, tamen ille viae se credere certus Hoc statuit pigramque bovem rudiusque tributo Permutare pecus, quamcumque immiserit ultra Axe Deus perferre lubens cum coniuge sortem. At divina uteri mater nonae indice lunae Certa nec aethereo ventris momenta docente Aligero monitore carens, prope temporis esse Illius spatium quo caelica prodeat alvo Progenies, abitura parat quae lina tegendo Artandoque inter telarum vincula nato Quaeque suos usus tunc sunt habitura reponit. Iamque aderat quo sede dies exire paterna, Seque virumque remota procul petere arva monebat, Cum vacui curam laris ingentemque latentis Prodigii sedem terrena volentia numquam Dimitti qua membra Deum subiisse tenebat Tunc occulta fides, cognatae stirpis Abramo Tobia genito patre commendasset Ioseph, Urbe migrat propriisque notat vestigia plantis. Nulla etiam gravidi Virgo fastidia ventris Passa, per Isacios ibat laetissima colles Plena Deo mater. Sed ubi fortasse labaret Planta, vehi tardo coniux orabat asello (Hunc etenim torvamque bovem praesentis agebat Servitii pretiique fidem) pressitque modestum Interdum pecus, oranti non dura marito.

LIBER IX. IESSEIDOS

1. Tertia Phoebeos ad frena redire iugales Memnonius Ganges et Arabs aspexit Eous, Iosippo propria postquam de sede profecto Simplicis hospitium lucis Solymaea dedisset Religio. Petit immodicam congressibus urbem Et templum portante Deum cum coniuge sponsus. Summa fuit templi ratio, quo cordis utrumque Urgebat calor: exiguis promentibus ingens Obsequium donis sacraeque morantibus aedis Parte humili, attonitis templi nova reddita mystis Vox fuit, arcana prorsus de sede, supremo Ex adyto: “Bethlem gaude, primoribus una Ex populis tellus: ex te prodire videbis, Qui Dux augustas premat Israëlis habenas, Initii gnaro cui non egressus ab aevo. Ille idem in censum properat numerumque Latinae Lege potestatis.” Praecepta tribulibus aures Vox tenuit mentemque pavor sensumque relatae, Communis tribuum, stat vocis habere cupido. Fit populi murmur mystes aperire rogantis, Quid fati vox ista ferat: sed clarus egeret Qui nullo est praesens, referunt, interprete sermo. Messiam, dixere, sui documenta parantem Adventus, misisse istam, ne ignotus adesset, Isacidis famam. Sed qui magis apta reservat Indicia, ingenti cum maiestate verendus, Augustumque latus Solymo observante senatu, Stipatus populis et tanto principe dignae Robore militiae septus regnique toparchis, Praeferri solitas volet a lictore secures. Hic laeti gestire omnes plenamque Monarchae Vicino spondere fidem; tum ferre Tonanti, Iam prope spectando coram pro principe, laudes.

2. At ferus Herodes, cuius cito venit ad aures Vox populique fides pectusque; illata momordit, Quod dextra hunc fortem, iusti quod lege severum, Cui femori est ensis, cui pectus aheneus ambit Iustitiae thorax, torquet Polycletide virga Aequius, ipsius quod sit quoque regula recti, Quod digitis sceptrum. Contectus casside frontem Iudicii recta librat terrena staterâ Atque parem mirando operum molimine, dicunt, Esse Deo. Hebraeis promissum fascibus aiunt Fata, nimis Solymae, populoque haerentia fata. Intremuit iustum metuens Heroa tyrannus. Novit enim Solymi possessor iniquus honoris Quod gemino nec Phoebo aether, neque regna duobus Regibus aequa satis, vel tunc mage, pectore quando Adverso vitiis unus, virtutibus alter Praestat et oppositis regnum moderantur habenis. Haec et plura animo versantem et plura timentem Deserit Herodem timor et praesente superbus Imperio fingit se nil ventura vereri. Callida sic regum sunt pectora, velle videri Impavidos cum plura timent, et fronte serena Emendant, obscura tegunt quam nubila mentem. Fata, rudis veluti, Herodes nocturna popelli Somnia deridet. “Quis” ait, “mihi regna protervis Eripiet signis? Propriae si pellere regem Externum nequeunt vires, mihi Romula pubes Praesto est Augustique potens et amica voluntas. Quae regio est missura ducem, quem Dardana virtus Non premat et validae non occupet horror Idumes?”

3. Sed Virgo et voces adyti et diversa ferentis Excipiens populi sensum taciturna latebat Atque ipso praegnans Duce, quem Iudaea petebat, Isacidis ignota parens. Nec prodere sese Sustinuit sapiens Virgo, sat gnara superbum Indigenas sperare Ducem quem mater opumque Regnorumque potens utero regina tulisset. Intacti vero referentem pondera ventris, Propria mendacem cito condemnasset egestas. Ut taceam insidias et regis barbara semper Consilia Herodis, melius quae posse silendo Effugere indemnemque uterum praestare, sciebat. “Tempus erit, mea quando nihil valitura iacebunt Auxilia et mulier regis conatibus impar Caelestes poscam curas” aiebat, “opemque Maiorem humanâ sobolis tutela vocabit. Nunc exile tuae, Deus, irradiare memento Ancillae pectus mentemque, ut nutibus illa Aequa tuis semper, celsi super ordine sistat Consilii, placitoque orbem moderante quiescat.”

4. Ut satis indultum votis, excedit uterque Delubro coniux: Bethlem suspirat uterque. Urbem hanc pollentem rerum paradison amoena Temperie Iudaeus habet. Par credita nulli Est tribui ubertas: quovis sub sidere tellus Florida, continui plaga veris, odoris inanes Festiva hortorum facies non sustinet auras. Haec mage flava Ceres, praestantior arva Lyaeus Occupat et pressis melior despumat ab uvis. Hic orituri olim terrena e matre Tonantis Praescia, communi ne vultu occurreret, omnem Explicuit festivi oris natura decorem. Hic regum domus, hic patria est et stirpis origo Iessiacae, hic prima postremus origine fructus Nobilior: proprio hic manavit purior unda Fonte, sua melior venit propagine botrus, Postremo matris generosius ubere nectar Profluxit, quia virgineum; de matre virilis Flammae experte viro venit vir fortior omni, De foeda stirpis specie speciosus amoris Surculus exivit, locupletior omnibus infans Stemmatis extrema de paupertate refulsit. Fortunata domus tali completa triumpho, Fine suo, quam authore sui felicior aevo. Regum prima domus, quam si postremus honoris Sublimavit apex, cuius finivit elenchum Verbi immensa eadem, mentis quae effata paternae Complet maiestas. Generis Iessea venustas Ultima: postremam stirpis sortita coronam Frons immortalis, cuius finale suorum Praeteritas regum non fert diadema ruinas.

5. Nunc, Bethlem, laetare! Tuis iam postibus haeret Admittique suis Davidis postulat heres Non falsus rectis: aperi tua limina, Bethlem, Iesseumque datis portis admitte nepotem! Proh dolor! Immitis Bethlem, crudelia tecta! Infelix regio, tantus tibi spernitur hospes: Reicis urbe sua depulsum ad bruta Tonantem. Iosippus siquidem Solymis digressus ab oris Molle legebat iter facilique labore diurnum Nactus Ephrataeis labens sub moenibus astrum Hic sibi quaesitum doluit commune negari Hospitium. Supplex orat vergente pudica Ad partum sponsa et tecti quodcumque precatur Neglecti vacuum stabulique exile vel antri Deserti spatium, sed ubique immitia supplex Orator responsa tulit. Demum urbe recedens Numinis arbitrium sic disponentis adorat. Non procul urbe ipsa, veteri sublustris hiatu Iosippo deprensa fuit praesentibus apta Visa malis statio: speluncae imitata figuram Et spelunca fuit; qui tunc melioris egenus Hospitii, reduces Phoebi excipiente quadrigas Oceano; nullo dignatis hospite, proli Divinae aptatis (huic servabatur inanis Illa specus) Boreae flatus vitavit in antris. Speluncam faber ingreditur pecudumque duarum Servitium gravidamque tegit specus una puellam.

6. Nox erat et varios vultus telluris opacae Vix dederant tenues caeli discernere stellae; Umbra antri sed maior erat, quod nulla subire Vel modica externae possent ludibria lucis. Vir parvum ut strueret collectis frondibus ignem Ignis abest. Postquam nigro commissa mapali Uxor erat, volat ut potuit repetitque propinqua Hospitia et modicae deposcit semina flammae. Ut sibi concessus torris, cum munere laetus Ad stabulum celeri vertit vestigia planta. Ardor ut illatus specui, ramalia sparsim Iosippus proiecta levat, cremiisque per antrum Deprensis motâ Vulcanum suscitat aurâ. Ut flamma effulsit, deserti apparuit atra Effigies antri pecorumque boumque per imam Fusa loci faciem vestigia foeda iacebant. Inde statim patuit, species quod bucera vili Haesisset tecto, ut faeno praesepe refertum, Et veluti disiecta vagè stramenta notabant. Vir pecudi adductae gaudens non deesse relicti Graminis et palearum escam, grave olentia tecti Protinus aptatis everrit pondera ramis. Purgatoque loci spatio, quod straminis illic Repperit, ad fessae componit strata maritae. Illa tamen durum sponsi spectare laborem Difficilis, non mansit iners, nec deside prompti Auxilii dextrâ; retrahit neque vilibus aptum Obsequium curis, tolerans et fortis in omni Fortunae congressu, animi plenissima Virgo. Dura velut validis tentata sub ictibus incus Ignivomis ferri studiis immota resistens, Dum chalybis pondus tolerat fabrûmque lacertos, Regum delicias maiestatisque coronas Fabricat, imperiique et honoris signa: superbi A molli numquam veniunt incude labores. Talis erat Virgo, talis Iosippus, honores Promeriti aeternos, nec non sublimia nacti Casibus ingratis animi pro laude trophaea.

7. Ut tepefacta foco mediae nox humida brumae, Et rude correctum spelaeum hiemisque repulsus E membris rigor et multam iam sidera noctem Errassent, urgere graves sopor incipit artus. Concessura velut somno sua lumina mater, Stramine consedit, cubito cervice reclinis Supposito. Pressa duplici quoque luce soporem Visa pati: natura leves admittere somnos Cogere forte nurum potuit, natura sed altos Virgineae mentis nequiit prohibere volatus. Debuerat modicam membris praestare quietem, Numquam animo: procul est, ut mox paritura sopori191 sopori : sapori Pectoris immodicas potuisset subdere flammas.

8. Segnis adhuc aberat, noctem quae parte secaret Hora pari et medio nobis adversa diurnam Climata respicerent gradientem tramite luce, Qui nobis vero summae caliginis index Est Phoebi ascensus, cum membra prementia stratum Figit humi genibus Virgo, praesaga propinqui Numinis; reliquas una prece colligit horas. Nox caeli medium cum iam prope curreret axem, Ex antro caelum fieri videt atque sereno Sole magis rutilans spelaeum seque beatis Agminibus cinctam obstupuit. Raptoque supremas Ad sedes animo, Numen videt et divinae Fit praesens Triadi: Patrem Prolemque tuetur Atque Deum quem spirat amor communis adorat. Hic propriae sobolis conspexit hypostasin aevo Mole nihilque ipsum quod circumscriberet, una Maiestate parem reliquis. Tum plenius omne Susceptae sobolis fatum casusque futuros Edidicit meliusque afflatis vatibus hausit Divinum lumen; maior quoque mentibus ipsis Aethereis est venturi data copia veri. Nec mirum: decuit siquidem superaret ut alta Reginae addictos matrisque scientia servos. Notitia crescente faces mentisque calorem Auxit et aeternis arsura incendia flammis. Hic proprium vitae cursum fatumque legebat: Hic gladios, hic mucrones, hic mentis acerbos Quos olim passura fuit spectabat agones. Laetitiae sed magna fuit tunc causa dolorum Cernere diluviem: placitumque est Numinis ultro Amplexa et gaudens, nullis mucronibus impar Ad quaecumque patens exponit vulnera pectus. Hac habita rerum specie, torrentis et instar225 instar : instas Virgineo raptim fusis in pectore caeli Deliciis utero prodit pulcherrima Verbi Progenies, qua maiorem prius edere Numen Rerum infinitis non quiverat argumentis. Terrarum, caelique décor, promissus ad orbis Imperium princeps, nullo non maximus aevo, Virginea matris parvus puer exit ab alvo.

9. Hic velut e somno evigilans sibi reddita Virgo Non aliquo puri partus concussa dolore (Nam veluti speculum splendor, sic ista parentis Viscera transivit soboles, vel graminis imber Innocuus, vel floris odor qui surgit in auras Inviolata horti specie), sed Numinis ore Aspecto felix, postquam remorantibus undis Virginea explevit divinus pectora torrens Siccatoque ruens lucis stetit impetus alveo, Compages veterem sensum terrena recepit. Utque prius fuerat, gemino se poplite curvam Repperit atque stupens in vilibus invenit herbis Fusum utero coram gelidos torquere Tonantem Artus maternoque oculos componere vultu.

10. Nunc ego divinas matris qua dicere flammas Voce ausim, quo arcana sono complectar amoris Prodigia? Aethereae minus hac arsere profectae Ad visenda hominis Verbi cunabula mentes. Non ego, si linguae centum sint oraque centum, Sintque mihi centenae animae, vel vertice laeto Nectat adoratas et Smyrna, et Mantua lauros, Non mihi si Phoebus cytharam, describere viso Quae fuerint, Virgo, tibi corda calentia nato, Sufficiam: sacro mater mirabilis aestu!

11. Hic ubi se nimio cordis correpta calore In sobolem effudit genetrix, quae Virgo priore Attulit ad partum curâ, dare tegmina membris Linea festinat; sed quod leviora putasset, Nocturnam arcebat proprio velamine brumam Admovitque sinum puero cordisque dedisset, Dum sibi dissecto licuisset pectore, sedem. Mater erat: sed quae mater? Date nomina, matres, Quarum soli utero totus se debeat infans! Nulla venit, cedunt omnes. Mihi sola relicta est Quae Virgo est mater: totam sibi postulat ista Una parens sobolem, nulli fecunda marito, Cui pars accedat prolis patrisque potestas. Una sibi totum genuisse puerpera natum Creditur haec Virgo; totum si possidet una, Totus amor prolis non est divisus ab una. Plus amat una istum quaevis quam femina natum, Plus dedit una isti siquidem quam femina nato, Naturae hic amor est. Sed cui praeluxit amori Gratia, caelicolûm quivis est spiritus impar. Talis amore parens natum fovet: evehit istas Immodico nisu natura et gratia flammas.

12. Matris ubi gremio tepefactis incubat infans Divinus membris, animis hunc talibus orsa est Affari genetrix: “Proles aequaeva Tonantis, Nunc etiam modicae soboles pulcherrima matris, Ah quantum praesens facies tua distat ab illa, Quae modo divini gremio splendere parentis Visa mihi est? Summa quem maiestate verendum Aspexi et colui, quamvis praesentis adorem Hos quoque mente pari vultus, tamen abdita membris Maiestas, nobis facie quam dispare fulget! Una eademque hora stipulas stellasque prementem Terrenaeque sinu matris gremioque rigentem Aspicio modo te magnum, cui nulla valeret Componi moles, sint caelum aut sidera, vidi. Nunc modicum et qualem brevitas palmaris adaequet Intueor, quem rapta Deum cui Patris origo Aeterna est, nunc vero hominem, cui aegra recensque Est matris caro. Nunc humili vilescis amictu, Astrorum solisque decor patrisque venustas. Te felix mater! Sed tu felicior esse Matre alia quavis poteras: ut vilior esses Sum tibi lecta parens, immensa ô lucis abyssus! At quia sic placitum Patri pretiumque superbi Ponere pro culpa tam grande decebat Adami, Consilium sublime sequor, neque pigra tuorum, Nate operum summo genetrix occurro labori Meque humilis servae fidei pro viribus apto.” Talia dicebat genetrix, assurgere plures Cordis in affectus pluresque accendere mentis Docta faces, quas nec socors, nec languida tentet Musa sequi: superos ea cura fatigat olores.

13. Virgineae vero monitus cum voce maritae, Vagituque sacri infantis didicisset Ioseph Grande puerperium, tenui quo lassa remotus Membra dabat somno, velox assurgere strato Accurrit pronusque legens humana Tonantis Ora, pios animi tacitus non sustinet ignes. Suspirat flexoque genu flexaque repostum In vili stipula Numen cervice tuetur, Et palmas ferit et puerum demissus adorat Et sic ore refert: “Ades ô aeterna propago Et soboles immensa Dei! Tam paupere strato Figere et exiles quem cogere quivit in artus Terrigenum vetus error. Ades promissa iacentis Spes Iudae! Quantum stupeo, sublime salutis Consilium nostrae! Stygias tibi frangere culpae, Ah, duras nimium stat paupertate catenas. Isacidûm Dux natus ades, rupturus aviti Servitii crudele iugum. Mea se tibi, magne Pectora subiciunt, infans, dicique beatus Tunc potero, quoscumque tibi si rectus ad usus Inveniar poscesque meos servire labores.” Haec et plura tulit Iosippus et inde pudicae Observat voces, si quas daret ore, maritae.

14. Interea Aligeri medium sub noctis opacae333 opacae : apacae Curriculum secreta novi miracula partus Per campos vulgare hilares, pastoria primum Procurant gratos audire mapalia cantus. Est a turre gregis regio cognomen adepta, Laeta soli facies, tellus vestita benigno Cespite, villoso pecori qui dulcia profert Gramina et intonsa laetum praecingitur herba. Molle pecus, positis coram grege frondibus, acto Ad fetum lanâ variare peritus Iacob, Sudatis socero pactis pro duplice ternis Coniuge servitii lustris, post bina reversus Connubia et geminas uno de patre maritas, Hic ductas collegit oves pavitque superba Arte coloratos sparsis ramalibus agnos. Hic bibitura pecus saturo iam ventre placentem Praesto erat ad lympham, qualem de fonte petitam Vitrea ducebat Doris gregibusque patebat Appulsis humili ripa, quae sidere quovis Sufficiens subter stratis manabat arenis. Tunc etiam divina uterum ponente puella, Non fuit haec ovium fidis inamoena magistris Ad pecoris pastum regio, nec avara prioris Floris erat tellus, cuius vicinia Bethlem. Errabant per prata greges, custodia quorum Tityrus et Corydon, calamosque inflare Menalcas Non simplex; aliisque prior pastoribus Aegon. Mane per apricas, queis forte pepercerat, herbas Bruma levis (tunc solstitium brumale vehebat Imbrifer Aegoceros) intonsae vellera, laetae Ducebantur oves et nota cubilia velox Reddebat contra nocturna pericula vesper.

15. Tempus erat quo nox medium superaverat axem; Et tenuem, quovis facilem rumore fugari Languida pastorum carpebat367 carpebat : corpebat turba soporem Cum tactas resonare cheles ductosque per auras Exultare choros rutilaque micantia luce Agmina mirantur taciti et cervicibus altùm Porrectis, spectare eadem redeunte per orbem Motibus oppositis sese glomerantia gyro. His visis trepidare greges, trepidare magistri Ipsi ovium, donec summa formidine pressis Pelleret his unus terrorem vocibus Ales: “Custodes ovium, turbatas ponite mentes! Laeta fero, totum oblectent quae nuntia Iudam. Huic promissa olim partu prognata recenti Est soboles. Urbs vero huius Davidica Bethlem Hospitium natale Ducis: properate volentes, Ite citi, bona turba, viri, vicinaque Bethlem Festinate hilares ad moenia. Proxima regem Hic vobis spelunca dabit tenerumque maritae Virginis ostendent vobis praesepia natum, Quem stringunt humiles, plebeia vincula, panni, Numinis augustam prolem.” Sic dixerat ille, At comitum spectata phalanx uno incipit ore: “Duratura almo semper sit fama Tonanti, Et bona quos potis est homines laudare voluntas, Pax repleat!” Plaususque dato per inania motis Ad sua veloces remearunt sidera pennis.

16. Tunc propior exurgit Corydon, cui maior ovilis Copia centenique suis sub matribus agni Balabant: centum mixti iunicibus ibant Alta sequi dociles pingues armenta iuvenci. Hic socios et adhuc lecto remorante supinum Advocat Aegonem, fato cui nuper ademptus Grandaevus genitor Mopsus non pauca relinquit Bucera passa iugum capita; ut se quisque tepenti Proripit e strato, attoniti stupidique recenti Prodigio, quid habere velint moneantque requirunt. Quid clarus de nocte dies signatque sereno Quid maius quoque sole iubar splendorque, reposcunt. Ut primum collecti animi, mox agmina quisque Caelicolûm spectasse refert, memorantia natum Hebraeis promissum ingentem Heroa suasque Ad cunas, illos superûm sermone cieri. Omnibus ire statim calor est omnesque petendam Bethlem et divini censent praesepe puelli. Post alios vero senior sic voce profatus Est Aegon: “Nobis, socii, quodcumque per umbras Spectari licuit, non est sine Numine signum. Nec vacuum est quodcumque monent caelestia noctis Gaudia promissi partum referentia regis. Et memini, non mentis inops, mihi saepe locutos Maiores pecorum doctosque aetate magistros Adfore mox tempus, caeli quo cardine verso Siderei pateant postes deturque videri Iudaeae sperata salus seque imus Olympo Misceat et veterem luctum novus exuat orbis. Ille idem vatum tabulis signatus ab urbe Fertur Ephrataea fatis authoribus Heros Venturus: parete viri, caelestibus acti Prodigiis notoque solo notisque viarum Flexibus, illustrem Davide invisite Bethlem, Segnities nec nostra fidem condemnet, eamus.”

17. Moti omnes dictis et protinus ire parati Stant animosi omnes, velut acceptura patentem Solvi ardet cum turba canum venatica praedam. Delecti plures: annis prudentior Aegon Et Corydon aetate pari; labentibus annis Iam propior Daphnis geminique ivere, Menalca Patre uno partu Sara Hebronitide nati, Primus erat Thyrsis, formosior alter Alexis. Et Lycidas ibat, pastorum nota voluptas: Seu calamos inflare leves, adhibere foratas Seu inter posito voluisset carmine buxos, Gratus erat Lycidas; posito seu fallere cantu Aestivas vellet platani sub frondibus umbras Argutoque rudes sermone ciere cachinnos, Doctus erat Lycidas: si Phyllida Thyrsin amantem Luderet et Galateae iras moresque referret, Aptus erat Lycidas ea ruris ad otia pastor. Constituit reliquos cum fratre praeire Palaemon; Frater erat Dorylas, annis crescentibus ambo Silenusque pater, quos praeter (nomina vero, Cur factum ignoro, mihi non suggessit Apollo) Tres fuerant alii, proprio sine munere nemo: Pars lactis sinum, massam pars lacte coactam, Pars etiam tenerum subtractum matribus agnum.

18. Laeti ibant omnes; necdum apparebat Eoa Parte poli, roseo perfusas lumine coniux Tithoni reserare fores, cum moenia pastor Nota videt, sed quod nullus sibi nocte pateret Ingressus, clausis errant per compita portis. Dumque ibi pastorum vario se tramite turba Divideret, flammam attoniti videre micantem (Vel caeli fax una fuit, vel flammifer Ales) Incultam signare specum. Quo lumine moti Conveniunt unaque domum quam visa notabat Lampas, laeti adeunt omnesque patentibus antris Succedunt. Ibi Iosippum cum coniuge nixum Genua vident pignus votis caeleste colentes. Iosippi matrisque fidem cultumque secuti Pastores, humili promunt sua poplite curvi Obsequia et prona puerum cervice salutant Et caeli regem, et Dominum Israëlis adorant. Pastorum vero prudens sub corde volutat Obsequium Genetrix et nescia profluat unde Credulitas peregrina, stupet fideique requirit Rure satae authorem. Verum testantibus astris Una omnes didicisse ferunt, natale puelli Principium: pannos humiles, praesepe, locumque Desertosque lares subitoque volantia iussos Ad notam vertisse, aiunt, vestigia Bethlem.

19. Mirante astrorum studium curamque parente, Quod sua non solitis iam prodere viscera signis Inciperent orbique datam vulgare salutem, Munera de calathis promunt corbesque resignant Vimineos: pecorum fructus, agrestia dona, Balantumque duplex matris raptum uberibus par More humiles servos, gestusque imitante clientum, Miranti tribuunt matri. Tum vocibus istis Cunctorum senior sequitur data munera pastor: “Magna parens, alia neque enim te voce referre Fas mihi, quae tantam terris enixa salutem, Augustas inter maior celebrabere matres! Haec dona tibi damus: pecorum ne despice parvos Fetus agrestesque dapes. Nisi bruma rigeret, Plura tulissemus ruralibus edita ramis Germina: ferventi nobis est uva racemo Praecoqua et apricis sunt fraga frequentia clivis, Sunt cerasa et pomi species insigne rubentis; Multa coronatum sunt mala gerentia florem Et succum inclusis dulcem stillantia granis: Hos aliosque tibi matrum dignissima fructus Ferre vetabat hiems, nobis neque poma molestae Quae fuerant brumae plus commendata supersunt. Quod ferimus, genetrix, metiri nolo pusillis Obsequium donis; etenim si pectora spectas, Magna damus, quia tota damus. Tu protege nostras, Mater, oves; nam magna tibi de prole potestas Imperiumque venit: te nostra Palilia posthac Laeta ovium fetu, votis et carmine dicent. At tu, parve infans (ad quem sua lumina torquens Rettulit haec Aegon) terris mutare superbas Astrorum dignate faces, ne despice vilem Obsequii cultum, cum quo tibi nostra sacramus Aeternum corda; et magnum te dicere Pana Propitium pecori volumus, pecorumque magistris. Tu vero (Iosippo humilis fari incipit Aegon) Et pueri et matris fortunatissime custos, Cui utriusque potens praesto fluit impete magno Gratia, sidus eris nobis illustre, salubri Pestiferas radio pellens ab ovilibus auras. Ne pecori noceat scabies, ne Sirius herbis, Haec tua erit virtus tuaque ista potentia Ioseph; Nam memini, genetrix isto518 isto : iste te nomine dixit.”

20. Haec Aegon ubi dicta dedit, grata ora resolvunt Et socii vocemque piis affectibus addunt, Prout fas cuique animi tacitum proferre calorem. His dum se cuncti exercent, iam sparserat orbi Eoas Aurora faces laetusque sereno Instabat iam sole dies et ovile petebat Custodem pro more suum, cum providus Aegon Discessum indixit sociis; qui cedere tecto Velle videbatur primus, sed lentus abibat. Hos Virgo et sponsus, postquam data munera grati Extollunt, divina animis et voce precati, Ad pecoris curam possessaque rura remittunt.

21. Sidereo genetrix sobolis laetissima vultu, Pastorum iucunda fide, donisque levatâ Pauperie; petrae legale subire periclum Innocuam prolem cultri praesaga dolebat. Isacii ritus olim sancita iubebant, Postquam utero natus Phoebi iubar hauserit infans Bis quater e mersis Moseâ solibus uti Ad vulnus petrâ maribusque virile ferire Praeputium patrisque datam cum semine labem Sanguine diluere et carnis lenire furores. Conscia sed puri partus nulloque receptam Traduce progeniem, Virgo sua viscera novit Non hac lege premi; nec quae famulantia stringunt Servitia, artari valeat sub legibus author. At quia forma humili non dedignatus herile Occultare genus, patrio quod ducit Olympo Filius, agnovit mater non impare servis Hunc ratum servire iugo, diuturna paratum, Libertate sibi dempta, iuga solvere Iudae. Subicit infantem cultro primamque Latini Sanguine divino lucem discriminat anni. En tibi, Roma, novus scribi quo murice Consul Postulet, Hebraeo fusus spectatur in antro! Si tamen istius pretium tibi vile cruoris Creditur, adveniet tempus cum sanguinis isto, Non modo conscriptos laetaberis imbre Quirites Perfusos primas anni signare Kalendas; Idem divinus fieri petet iste tuorum, Nobilior Tyriâ dominorum purpura, sanguis.

22. Legalis ritûs accitus ab urbe minister, Vicinum cultro armatus pervenit ad antrum Impiger et Mosea acie non degener uti Levites. O corda prius scissura parentis Lex, quam membra sui nil tale merentia nati! Perge tamen, Levita sacer, legisque cruentum Munus obi: felix nimium, si quem tua tangit Cultri acies, acies cordis conversa sequatur. O dignus caeli culter, quem sidera primae Lucis, inocciduo semper splendore coronent! Sed minus est quod stellae ornent, quem clarior Agni Virginei pinxit maiori lumine sanguis.

23. Effusum pueri sequitur pro more cruorem Nominis auspicium. Mater, quod nuntius Ales Grande tulit caelo iussitque imponere nomen Tale dedit sobolemque illo signavit IEsum. Mellea, qua totus cultri consumptus amaror, Haec Mariae vox dicta fuit iamque acre doloris Moseum nil marmor habet sublataque legis Asperitas medico quod IEsus stillat olivo.

24. Iosippus vero, visa est cui pauperis antri Digna minus facies, tantus quo degeret infans; Deffectum ut curae tutor noxamque caveret Desidiae, modicos studio quaerente penates, Urbem saepe petit. Fructu sed semper inani, Depulsusque redit cive excusante referta Hospitia et modicum pretii indignante tribulem. Iamque revertendi cupidum tectoque iugali Flagrantem, census tantum quem pendere caesar Iusserat Augustus pretii popularis egentem, Sollicitum tenuit: quem sufficiente putabat Expositae venum pecudis componere lucro. At venale sui pretium non quivit egeno Reddere Iosippo pecudum par: copia vilem Fecit et ignavam emptores accersere mercem. Sed fatis actum est, ne bos venerata Tonantem Plebis inhumanae fortasse subesset iniquo Servitio et Mariae vector prolisque beatae Cultor non miti Domino serviret asellus. Unde aliter censum divinae provida mentis Ecce per Eoos submittit cura Dynastas.

25. Incola odoratae locuples et messis et auri, Memnoniae telluris Arabs radiare stupebat Axe novum, terris visum non hactenus astrum, Occiduam radiis quod respiciebat Idumen. Stella novae lucis nocturno pulchrior ibat Aethere, quam plenae perdentis cornua lunae Lampas et ad flammas solis manifesta vibrabat Lumina, Phoebeo liquida face clarior auro.

26. Quae fugit humanos vultus speculique superbas Ferre acies invisa potest, confinis Olympo Empyreo est regio: sed quantum ascendit ab ipso Ultima convexo noctis per sidera Noto, Sede beatorum tenus est immensa, nec ullo Conatu dimensa oculi, quae Numinis usque Semita procurrit solium, Divûmque penates. Multiplici sole, innumeris micat ignibus omne Hoc spatium; immanis stellarum haec pompa beatis Pervia caelicos: natura, mole, nitore, Ordine conveniens aeternae moenibus urbis, Cui memorata nitet flammarum immensa vorago. Hinc siqua interdum nobis nova sidera fulgent Attonitis caeli studio pollentibus, adsunt: Quae postquam ignotae lucis novitate stupentes Fecere Uranidas, subducto lumine gaudent Ad sublime magis spatium caelumque reverti. Inde faces famulas reor advenisse faventem Spectatas stipare Iovem Mediceaque quatuor Lumina: pro lucis modico, nisi forsitan aegram Pupillae fugere aciem non visa, priusquam Illorum ad facilem aspectum sollerte parasset Ingenio Etruscus speculi adiumenta repertor. Inde tamen venere illae, quae pectus Oloris, Quae matrem Andromedae, quae Ophiuchi reptile sidus Ornavere faces: quae post sua prodita terris Lumina molitae reditum magis alta polorum In spatia, humanos oculi lusere labores. Inde etiam (neque enim certum est tellure vaporum Hanc nimia pallere facem) si quando protervum Vult hominum genus ense Deus poenisque ferire, Lividus egreditur flammisque minacibus ardet, Dicturus caedes atque horrida bella cometes. Hic reliquos inter, Soboles quos Numinis ignes, Cum caelum veluti pellem extendisset, in illo Aetheris accendit vacuo sua fata deesse Signantem stellam. Flammis ex omnibus unam Nam passus stellarum opifex, hanc iussit in ista Stare olim mutanda imis regionibus aethra. Impressitque sui speciem: praesepia, panni, Ipse infans hic lumen erat: concedere terris Hoc voluit caecisque ostendere gentibus astrum, Divinus materno utero cum prodiit author, Ut caeli studiosus Arabs, dictante recenti Sidere mortales Verbi deprenderet ortus.

27. Chaldaei, cui mula loquax oracula vatis, Memnoniis celebrata plagis, natale ferebant Principis Hebraei signum, cui tota subesse Debeat Isacidûm tellus, illustre futurum Sidus, Iesseum designans luce monarcham. Memnonidae aspecta radiante per aëra stella, Gentilis subito vatis meminere, ferentes Quem longa Isacidum series suspirat avorum, Hactenus invisam regem protendere flammam. Prae reliquis ternos, omni ex Oriente, peritos Excivit nova stella duces, qui grande laboris Atque viae pretium duxerunt, sideris huius Indicio, tanto coram procumbere partu.

28. Sethon Adamiden signatis insuper aiunt Aere notis, successuros docuisse nepotes, Quae fidei documenta pater divinitus haustae Crediderat; venisse Ducem quae signa referrent Proxima Messiam, stellam fore luce recenti Immodicam: quam prima facem de Memnone nata Aspectura esset soboles. Totoque vetusta Haec durans Oriente fides, pervenit ad istos, Quae viso illustri completa est sidere, reges.

29. Pergit Arabs carpitque viam cui praevius ibat Stellae idem radius, donec splendore refulgens Eximio complesset iter parvumque dedisset Noscere divini pueri venientibus antrum. Quos, regum genus egregium, divinitus actos Ipsa probavit hiems Solymis succedere tectis; Consilio hanc omnes animisque volentibus aedem Devenere, procul regnis, quae florida quondam Adverso veniens sol respiciebat Olympo. Lumen ad usque humilem caulam caeleste secutos, Nec sidus regione viae caelumque fefellit: Aurea nunc etiam stellantis regia caeli Evehit et numerum Divorum altaribus augent.

30. Ingreditur modicam, notam stella indice, regum Maiestas peregrina domum claraque micantem Paupertate specum. Persaepe rudesque tuentem Infantis pannos, non est remorata potentem Memnonidem pietas, ne cultum et munera nato Externus praeberet Arabs verique latriae Numinis ignarus, prior ex Oriente Sabaeis Muneribus staret pius ad praesepia cultor. Multa dedere quidem fuerantque hanc pondera thuris Aurique myrrhaeque; tamen maiora reversi Dona ferunt, laeti rebus meruisse caducis Divinas Charitum fidei cum lumine gazas.

31. His genetrix, Arabi munus sermonis adepta, Explicat augustae cupidis mysteria prolis Et Numen sub carne latens aperitque mariti Ignaram tumuisse utero monitamque ministri Praepetis alloquio, natam descendere caelo Divinam pueri sobolem: velut ante vetustis Vatum effata libris veri praesaga sonabant. Et simul exposuit doctis oracula vatum Regibus et firma pro credulitate retexit Numinis arcanas voces ventura docentis. Virginis affatu instructi mortale fideles Numen adorarunt reges et grata precantem Virgineum extenta palmâ videre puellum.

32. Acceptis regum donis, Iosippus et uxor Divinam extollunt curam, quod solis Eoi Hactenus infidas gentes, cunabula natae Visere mandasset sobolis donisque levare Terrenorum inopem matrem prolisque suumque Custodem pariter, nomen genitoris habentem. Protinus ad censum legisque tributa Latinae Memnoniae numerantur opes: pars iuvit egenos, Pars etiam templum, totus cui thuris Eoi Cessit odor; modicumque suis praesentibus addunt Subsidiis, vel forte fugae divinitus ante A matre acceptae. Quantum concessit egestas, Nixa Deo quantum fuerat spes ausa, reservant.

33. Iosippus vero, implendo postquam aera tulisset Caesaris edicto, templo Panchaea daturus Thura petit Solymam, quem sexta petebat ibidem Esse, quaterdenûm numerum impletura dierum Hebdomas, ut sobolem nuptae pro more iugales Expertae thalamos Virgo lustranda referret. Hinc ea, ne positam posset transgressa videri Legem (quantumvis salva quoque lege piari Non opus huic matri, iacto quae semine prolem Non dedit) abstinuit fano, se donec ab orta Prole, quaterdecies nova lux Phoebea vocaret. Adfuit haec matremque monet, cui muneris ergo Bisgeminus picta turtur cervice gemebat. Et quibus Unigena aeternus matrisque propago Una siclis redimenda fuit, Iosippus Eoa Munifica regum oblata de merce coactum, Primigeni pueri pretium legale parabat.

34. His ita compositis, Solymaei limina templi Pura petit genetrix puro comitata marito Atque uteri pignus fano illatura ferebat. Ventum erat ad limen, sed necdum turture mystis Deposito immundum leges superare vetabant Vestibulum, donec mysta accedente liceret Calcare alterius, quo non nisi munda valebat Ire parens, plani spatium. Purissima gressum Fixerat, immundas inter non ferre superba Stare nurus Virgo. Volucer datus atria tandem Munda dedit pretioque siclorum quinque redemptus Unigena: extremum sacris altaribus alter Arsit et implevit partus libamina turtur.

35. Iam templum ingressae dicam quae fama puellae Accessit sobolisque suae pro Numine cultae Prodigium. Simeon mystes, aetate senectae Confectus Simeon, Messiae encomia suetus Fari Hillelides (doctor quo patre creatus Gamaliel; quali se profecisse magistro, Discipulum, fama est, cuius conversa furentis Saevities molli cecidit vicina Damasco) Is Levita sacer, nomen virtutis adeptus, Iustitiae rectique tenax, maiore repletus Lumine praevidit, sua non resecanda severae Fila deae, donec fida quem mente colebat Praesentem aspiceret mortali luce Tonantem. Moseis eadem postquam delata fuisset Ritibus ad templum soboles matrisque puellae Virgineas premeret caelestis sarcina palmas, Iste movente Deo veniens occurrit eidem Infanti mystes laetoque trementia vultu Ora movet tacitus primum, dein lumine claro, Esse illam, quam iussa diu est longaeva senectus Expectare facem, fatorum in limine vidit.

36. Triste gemens Simeon gemino quod pressa doleret Infelix Iudaea iugo, quam propria labes Et vitium, externa tum maiestate Latinus Saxorum cultor stansque in cervice premebat Impius Ascalides, poterat cui esse salutis Unica spes, veniens humano in corpore Numen. Integer hoc vitae mystes fideique probatis Moribus insignis, votis deducere caelo. Assiduus, meruit pridem succedere grandi Promisso, quo non fallax, sua sciverat isto Numinis aspectu praeiturus funera, vates. Ipse idem Mariam sacra ad nymphaea ferentes Cum templi superare gradus trimaeque puellae Cerneret augustam effigiem, prospexit eodem Lumine, divinae formam vultusque parentis. Unde Ioachimum patrem sortitus amicum Atque Annam sermone frequens, dum fata sinebant, (Nam fatis cessisse, senex deflevit utrumque) Multa super natae donis, super indole, multa Scitatus, propriae fidei incrementa parabat. Attamen ignarus, tantus quo tempore princeps Gentibus ad lumen praesens veniret Idumae Ad libertatem, Simeon, studiosus avorum Scrutator vatum, stare hunc in limine sensit. Iam siquidem Iudam summis sine fascibus esse Vidit et Hebraeas stringi a raptore secures; Iam prope Chaldaeae scriptas super aggere ripae Hebdomadas numero compleri et cedere novit, Ut veniens quaecumque sibi lux credita talis Iam fuerit, nati quae proderet ora Tonantis. Ac veluti Massylus eques, ubi strenua, vinclis Libera, circumquaque latrans et odora canum vis Dente minax tutas inter nemora avia cogit Ad iaculum prodire feras; ubi tacta moveri In saltu virgulta videt strepitumque propinquae Arboris advertit fugientes cominus apros Ire putat iaculumque parat, venabula torquet Et necdum visâ numerat iam vulnera praedâ – Haud aliter Simeon venturi proxima regis Signa videns votis flagrat dum prodeat ultro Caelestis soboles et amantis praeda Prophetae. Ex Ephrataea visus tandem iste tenellus Rhinoceros, factus perfecto flore pudici Praeda sinus prodire specu temploque videri Luce palam: quem conspiciens complectitur ulnis Longaevus Simeon suspiratumque tot annis, Extremo senio tenus, inter bracchia Numen Sustinet et dulci puerum sic voce salutat: “Expectata diu venisti caelica tandem, O soboles! Famulumque sines lethale resolvi Nunc me, nate, tuum pacemque datura tuorum Verborum stat plena fides, pupilla salutem Praesentem dum sera videt clareque tuetur Lumen ut illius cunctis se flamma revelet Gentibus Hebraeaeque ingens sit gloria plebis.”

37. Hic iterum mirata parens, miratus Ioseph, Artubus humanis praesens testantia Numen Prodigia et populo coram, queis proditur infans Esse Deus, signis haerent; tacitaque revolvunt Mente, modis puerum quantis iam praedicat aether. Quos simul affatus Simeon sic ora resolvit: “Felices quibus est tantae data copia lucis Et constans oculorum isto de sole voluptas Atque animorum ardor: felicia viscera proli Digna reperta tuae, ô mater semperque beata Digna Deum nutrire parens!” Dein pandit eidem Talia praesagus Simeon: “En parvulus iste, Iste tuus, genetrix, infans dabit esse ruinis Plenam Israëlis plebem, sed quo auspice multi Horum inter casus fato meliore resurgent. Hunc velut expositam iaculis fodientia metam Tela petent: illum probris et morsibus illum Et linguae iaculis plebs inconsulta lacesset. Inde tuo, durae velut si cuspidis ictu Saucia membra gemant, luctu commota fatisces, Ut pateant multorum animi tacitasque revelent Edita de matre et nato suffragia854 suffragia : suffragie mentes.”

38. Dixerat haec Simeon, cui mox divinitus acta Successit Solymaea nurus testataque partus Virginei caeleste genus, praesentia regem Promissum pueri membra assumpsisse docebat. Haec fuit Anna decem sex supra a funere rapti Coniugis in templo lustris superaddere sueta Ieiunae pia vota gulae precibusque vocare Aeternum pacis caeli de sede satorem. Haec erat, ad funus sacros ingressa penates, Virginibus venerata nurus, cui longior aetas, Et pietas, vivendi aliis exemplar ut esset, Observata dabat: praestans sublimibus Anna Moratae vitae exemplis et prima fuisset Idea virtutis, si non coluisset eandem Virtutum Regina domum Mariaeque suprema Demeret hanc illi morum excellentia870 excellentia : exbellentia famam. Viderat hanc Anna et coluit rectique tenellam Observabat anus dantem documenta puellam. Hanc etiam (supero patuit quod lumine) regis Esse puerperio, maestam expectatus Idumen Qui torquet, matrem electam, cum trima subisset Delubrum: unde sacrae maior reverentia nymphae Et studium obsequii vehemens accesserat Annae. Momento, divina sui cum pignore ventris Quo templum subiit genetrix, advenit et Anna Vota animi factura Deo – mirabile! – nuper In templo notae videt inter brachia nymphae, Natum ubi fulgere Ducem. Quem vertice prono Intuita, afflictae tandem affulsisse ferebat Messiae optatum Iudaeae et gentibus astrum. Praesentem vero populum, puerique trahentis Corda decus famamque sui testesque videntem Imperii, visum vario sermone teneri, Mens non una ligat: vocesque prophetidis alter Somnia grandaevumque alter Simeona putabat Delirare senem, puero, cui mater egena Servilisque pater, qui armis et finibus amplam Cessuram vili domino balbutit Idumen. Pars tamen et mystam longae probitate senectae Et celebrem virtute nurum viduique probatam Laude thori monitisque parem caelestibus Annam, Credebant non vana loqui. Plerisque sed aequum Iudicii lumen, recutitae propria gentis Sustulit improbitas terrenorumque cupido; Quos nimium caecae damnata in faenora mentis Fert acies, nec fata sequens reflectit ad aevum.

39. Ritibus expletis parvaeque in templa ferendae Praecepto sobolis, pavidus discedit uterque Urbe statim coniux: Galilaeis fallere tectis Herodis rabiem similes fugientibus ibant. Horum etenim timidas iam forte impleverat aures, Tergemini regis Solymaeam adventus in urbem, Divini pueri manifesto sidere cunas Scitantis. Novere etiam pandentibus ipsis Regibus, Eoas iussis caelestibus oras Mutata tentare via, ne dira tyranni De puero edocta auderet crudele nefandum Saevities. Herodem etiam novere secutum Urbis adulantis murmur quaesitaque vatum Carmina natalem pueri referentia Bethlem. Tum viduae afflatique Deo templo edita mystae, Iamque etiam in totum diffusa oracula vulgus, Sollicitam nati trepidamque pavere monebant, Molirique fugam suspecta ex urbe parentem, Unde petita istud complexa est Nazara sidus.

40. Interea Eoos reduces Bethleme Dynastas Herodes tardare dolens, faustaque recepti In templo pueri multorum voce, tyrannus Offensus saevire parat totaque requiri Tollendum ferro924 ferro : terro infantem praecepit Idume. Mox tamen aethereus iussis crudelibus Ales Nuntius occurrit pressisque sopore mariti Hoc animum sermone docet monitorque fidelis Instruit, ut volucres iustus pavor adderet alas: “Surge age Iosippe et puerum puerique parentem Tolle domo ignotumque hospes fac vise Canopum Et procul Isiaci fias novus accola Nili. Dumque ego te Phariis monitum discedere regnis Iussero, Niliacis deges securus arenis. Causa fugae furor est et mors quam regia nato Cuspis et immitis Solymi parat ira tyranni. Rumpe moras longumque viae nec linque laborem! Mutandae sedes; ne te hic aurora morantem Inveniat, cave! Praecipites sunt regibus irae Alatique pedes, tutum et placabile numquam Regnandi ambitio. Non est formidinis expers Aut sceleris ventura dies: mora nulla, recede!”

41. Iosippi praeclara fides! Vix ardua iussa Dixerat aethereus, Pharias ut abiret in oras, Aliger, exurgit trepidans monitaque pericli Coniuge compositis dubio non aethere iussae Quae poterant apta esse viae, non visus abivit. Tunc altus sopor urbis erat; quare ille nec unum Vicinum quem tecta dabant affatus amicum, Ne qua viae fieret mora, vel deprensa pateret Causa fugae, tellusque fugae praefixa. Volentem Terga sequi, ignarum biviis ut falleret hostem, Urbe volat; puerum et matrem per devia ducit Et Solymae adverso gressus in pulvere figit Curarum plenus pavidusque, immitia donec Regna vagus vertat, tota submotus Idume.

42. Proxima nocturnas ubi lux compresserat umbras, Nazaridum celsa iam regius urbe satelles Saevus adest. Mariae sponsoque habitata requirit Limina, maternum opperiens ad funera pignus. Rex etenim auditis viduae mystaeque superbis, Queis pueri aspecto vultu delubra replerant, Auspiciis, versuta pecus submittit, amice Qui Viduam in templo et limen Simeonis adirent Fatorum cupidi et caeli responsa petentes Discere et infido demum sermone rogarent, Infantis qua gente foret, cui pacta marito, Quave tribu, quave urbe parens. Quibus aequa profari Nulla mora est et cuncta, nihil crudele timentes Expediunt, rapido nil servitura tyranno,

43. His ita compertis immitia iussa satelles Accipit et ferro volat incursare quietas Nazaridas. Doctusque sacro de limine, portas Invadit miransque datis occurrere nullum Vocibus, explorat cunctos violenta recessus Saevities, si posset heros reperire latentes Cum puero regisque metum mucrone levare. Ut rabies quaerendo omnis consumpta, propinquos Exagitant, adduntque minas, ubi mater, ubi infans Poscentes, crudele genus feritasque cruenta Carnifices. Quibus ingratum vox omnibus una Responsum fuit: occiduo Phaëtonte maritum, Et matrem cum prole sinus implente parentis Observasse domi; sed quo nox ultima patrem, Quo puerum matremque tulit, par possidet omnes Et stupor et taciti par ignorantia facti. Attonitus dictis miles, calet omnibus ultro Tentatis urbi vicina per arva laresque Rurales, illos si forte domestica rerum Prodire in campos et rura subegit egestas, Quaerere regalem praedam: tamen omnia frustra Experti speque abiecta vestigia torquent Ad Solymaea, quibus digressi tecta, docentque Iussam ausis tentare necem frustrato ut omnis Quaesiti labor infantis remque ordine pandunt.

44. Hic princeps augere metum famamque putare Non falsam Hebraei pueri, quem fata furenti Eriperent regnumque fuga facesque pararent. Depositurus erat rabiem, ratus esse potenti Nequicquam obniti fato, nisi dira priores Principis irati flammas acuisset Erinnys. Haec etenim pudori dotes, praeconia et altae Semina virtutis bene contemplata, pavori Succubuit, ne frontis honor regalis adeptus Imperium scelus omne, Stygis quo vipera gaudet, Opprimat et solum vitio discriminet Orcum. Haec itaque Herodis natum crudelibus ausis Pectus, ad infantis suprema pericula versat. Qui sobolem partesque thori cognataque ferro Corpora discerpit, quid erat suadere protervo Ascalidae imbellis fatum complere puelli? At quia lugebat Furiarum pessima prolem Virgineam caelo tutam, diffidere pravis Consiliis validisque minus pro more futuris Incipit irasci insidiis. Sine crimine tandem Ne foret, immitem scelere hoc animavit Erinnys Sic affata Ducem: “Iudaeae summa potestas Egregium decus est, unus quam terreat infans Quem neque vi possit, duro neque perdere ferro! Anne vides veluti, princeps, te subdita laudat Proculcetque fides? Puerum tua sceptra petentem Occulit et tacitis hunc regno extollere votis Plebs infida cupit lumenque orientis adorat? Perfidiae neque causa deest: Iesseius ille Creditur, Hebraeum solium qui postulat heres, Davidis soboles iusteque putatur avitos Poscere ab externo possessos principe fasces. Hunc populi suspirat amor, tibi plebis apertum Est odium! Nisi te ferro tuearis, inane Regis nomen habes1029 habes : habet: perdit fortuna paratum Sanguine, ni pariter servetur sanguine regnum. Ut regnes, dura efficiet mollisque potestas, Ut pereas, nec solius te purpura regni Deseret invitum: solio qui decidit, alte Praecipitat: gravis haec, extremi funeris expers Esse ruina nequit. Detracto murice, fatis Proximus est princeps; augusto vertice frangi Regalis nescit, fracto nisi vertice, splendor. Nunc audi quid agas: puerum, Davidica Bethlem Cuius habet cunas, eadem servabit amatum, In spem Iessiaci generis regnique nepotem. Edictum fer tale volo, quo tota gravetur Ephratae regio: puerum Davidis ab alma Stirpe ortum accepisse refer partusque recentis Esse locum Bethlem latebrasque morantis ibidem Rumor habet; te servandi quia sanguinis alti Cura tenet, puerum regali limine sistant, Regales habiturum aedes, ne casus eundem Invidus extinguat: quod si parere recusent, Bima cadat soboles ferro Ephrataea minore. Hinc tibi securo regni, vel proditus ultro Tutelae sub iura tuae, regalibus infans Succedit tectis, quem suscepisse profusae Laetitiae ad speciem signis, monstrabis abundè Servandae augustae sobolis te laude teneri. Interea, prout ipse tuis dabis utile rebus Consilium, poteris securis fraudibus uti: Nam puerum facilis labor est extinguere, nulla Funeris invidia. Quod si male provida Bethlem Prolem scire neget, ferro tunc utere princeps: Ephrataea omnes fac lugeat ora puellos, Quos inter tunc iste cadet qui quaeritur infans. Haec animo par ira tuo; nec fata verere, Sollicitos nam fata iuvant. Dicenda nec ista est Saevities, sed fama Ducum qui frontis honorem, Quando opus est, fas semper habent mucrone tueri.”

45. Advertit propriis dare Erinnyn idonea votis Consilia Herodes, cui erat feralibus ausis Par ardor. Scripti signavit protinus astum Edicti, quo tota alto ceu fulmine tacta Intremuit regio et Bethlem funusque daturae Ephrataeae ululant percussae pectora matres: “Quis puer hic, aiunt, soboles quae sanguinis ista Iessiaci, nostrae prolis tradenda periclo Quaeritur? Ignaram pueri quae territa urbem Pernicies? Non is puerum, vult iste cruentus Parricida suo speciem praebere furori, Quo genus Hebraeum iugulet nosterque parabit Initium ferale error primumque recentes Destinat ad caedem fetus, ut postea vulgus Impius in reliquum ferro grassetur et igni!” Nulla timoris erant, luctusque ignara parentum Tecta, quibus teneri torquebant ubera nati. Non alius status urbis erat, quam Marte secundo Hostis Arabs, aut Assyrius si moenia victor Scanderet et victis instaret acinace muris.

46. At populi fremitum, matrumque immota querelas Sustinet Herodis rabies: dare funera saevus Imperat atque omnes scrutari cuspide cunas. Saevit atrox ferrum primusque effusus in urbem Ardor Ephrataeam; fusa hinc per rura, per agros, Oppida barbaries plusquam vicina fatigat. Quis matrum lacrymas, luctus, puerosque virile Servandi studium, natorum infausta praeire Impavidas quam fata sequi, quis inania iusto Aequabit lamenta sono? Non si mihi Sulmo Arcanos reseret, non si mihi Mantua fontes.

47. Mater erat Dorcas, simili sibi pignora sexu Terna tulit primis pacti quae coniugis annis. Hannus erat coniux, agri ditissimus Hannus, Laeta cui tandem sobolem connixa gemellam Dorcas, utrumque marem primumque vocavit Abelum. Alter erat Samuel, sed quem legalè cruentus Occidit culter puerumque a lege gementem Praeputii dolor extinxit; maestaeque remansit Dorcadi tunc solus spes posteritatis Abelus. Iam Phaeton bissena anni compleverat astra Crescenti puero, sed qui ne cresceret ultra, Obfuit Herodes. Illo mandante satelles Irruit in matrem pignusque quod ipsa reductâ Parte domus, conata feras eludere leges, Abdiderat, proferre iubet. Negat illa recentem Esse sibi puerum; sed semen inutile ferro Femineum ostentat Dorcas: pro stirpe virili Tercentum vocat ore deos, Martemque Iovemque Neptunumque Thetinque Chaosque Erebumque profundum Tergeminamque Hecaten, tria virginis ora Dianae, Si Gradivigenis forsan venerata Latinis, Terreret Calabros iurata potentia vernas. His tamen intrepidis, crines effusa vocatos Testatur moritura Deos et veste recincta Pectora nuda manu pulsat: per conscia veri Sidera perque ipsum Capitoli immobile saxum Tarpeiosque lares tortorum immite furentum Flectere corda parat genetrix, cumulata sed illic Mille parum cautis, periuria matribus obsunt. Fit iurata fides regalis vilibus irae Mancipiis suspecta magis, violentior unde Ad secreta ruit quaerenda cubilia miles. Dorcas ut advertit saevos propiore ministros Iam latebris instare loco, ne forte tumultu Territus in proprium, quem tunc sopor altus habebat, Discrimen ploraret Abel, orare severos Blanda fuit, vacuo prolis discedere tecto Carnifices pretiumque dabat non vile. Sed illi Nec prece nec pretio moti. Mucrone furentes Qualibet occultam sobolem scitantur ab umbra.

48. Compactus tabulis paries fuit ultimus unus Integer et nullo sectus discrimine portae, Cui superesse domûs potuit pars nulla videri. Parva tamen retro fuerat secreta locandis Area servandisque opibus, quas abdere vellent, Atque una patuit tabula locus ille refixa. Hoc latebris apto spatio celavit Abelum Dorcas. Effugisset Abel hac arte cruentum Mucronem, strepitu victo nisi limina somno Clamore implesset, seque ad sua fata parasset. Et licet insonti puero comes addita nutrix, Fida quidem custos mollisque ministra soporis, Securi tamen atque aliquid crudele vereri Ignari infantis, sollers quantumlibet omnes Ire per illecebras, nequiit suspendere fletum. Tunc rabidus miles puerum qua flere notavit Parte furit, sobolem poscit tabulasque refigit, Inventum rapuit. Veluti si mitia campi Gramina tondentem mollem lupus involet agnum, Sic teneram pueri rabies petit effera praedam. Cuspide mox raptum iugulat, dein pectus acerbo Transadigit versare perito viscera ferro. Ut simul et pueri gemitum vocemque supremam Excepit genetrix, subito labefacta dolore Lapsa solo est, iam certa mori. Miserabilis Hannus, Et dubius sua quo vertat valitura parentis Auxilia, ut sobolem genitor, dum Dorcada fidus Ingeminat coniux, fatum complevit uterque. Ense puer cecidit, periit sine cuspide mater: Hanc animi dolor, hunc regnandi insana cupido, Hanc mentis pietas, illum perversa tyranni Sustulit ambitio. Tanta pietate parentis Exitus infelix; tanta impietate triumphat Filius: hanc melior rapuit, felicior istum Causa, recens nato quod sit data victima Verbo. Hannus utrumque una maestus collegit in urna; Unum utroque etiam signavit nomine marmor. Hic Dorcas genetrix et Abelus filius, ambo Exanimes a morte iacent: ruit illa dolore, Hic ferro; duplexque dolor patrisque virique Mollius hoc saxum quam sit dolor ipse, paravit.

49. Quis reliquos matrum casus obiectaque ferro Pectora, quis raptos ipsis tortoribus enses, Quis patrum oppositas Solymis mucronibus iras, Quis gemitus posset, quis femineos ululatus Effari? Non si pleno me fonte rigasset Docta Hypocrene, si totum Helicona dedisset Phoebus et ex ipso melior me culmine Pindi Umbraret laurus, tantae nec caedis acervos Dicere, nec nuruum luctus lacrymasque valerem. Haec si Pelignus mutatis addere formis Tentasset vates, habuit qui cognita necdum Naso Tomitanus natorum haec funera, duro Plurima manasset Niobe Bethlemia saxo.

LIBER X. IESSEIDOS

1. At peregrina domus, proles, Iosippus et uxor, Obscurae reliquum noctis, qua cesserat urbe Nazaridum, celerabat iter. Quos mane sinistro A latere exurgens Titan feriebat euntes. Calcato torrente, patrum cui voce Cisoni Nomen inest, quae rura vetus tenet incola Moab Emenso Iordane premunt camposque pererrant Ignotosque lares; lentoque bitumine crassam Retro Asphaltiten (ubi adhuc fumantibus undis Testantur spissae Sodomaea incendia nubes) Incedunt, dextro lateri, medio aequore Bethlem Opposita, Solymasque arces regemque caventes. Qui licet adversi potuissent litore ponti, Sidoniis Nilum Tyriisque petentibus ingens Qui ratibus patet, in mollem breviore Canopum Festinare via, sed quod minor illa pericli Visa foret caedisque minor, qua regia ludi Posset saevities; fugientes transtulit Arnon Monte cadens, amnis dictus par montibus Arnon. Hinc Madianiten voluitque subire recessus Petrosos Arabum; cavitque ignota viarum Ludibria, aethereo sed non sine flamine Ioseph. Huic etenim ignaro postquam pede pressa locorum Devia, fallaces correxit semita gressus Aligeri monstrata fide. Dextrum ille dolosi Nam bivii dum torquet iter, non dexter in urbes Tendebat, queis caeca infantum caede furebat Ambitio, praesens ne, quod fugiebat, adiret Discrimen puer. Opposito vitare furorem Pulvere, sidereus monuit non segnè minister. Ille sequens monitorem, alio mox tramite tutum Carpit iter, secura premens vestigia, pravae Concussus terrore viae puerique periclo.

2. Dum graditur lenti neque quid vitale ferentis In longum protensa maris prope litora, spectat Illam Arabum primam Petraei nominis urbem, Unde Deo adversa veniens ab origine coniux Rutha dedit claros mater Iesseia reges. Nec tamen hanc subeunt, soliti vitare superbas Divitiis fastusque urbes, nisi forsitan escas Cum peterent; licet his plerumque vel obvia villae Ruralis fornax, parvi aut domus hospita tecti Redderet acceptos alimenta aequantia nummos.

3. Aspiciens Arabae Iosippus moenia Petrae Haec fertur versasse animo: “Iam cessimus oris, Immitis Iudaea, tuis, evasimus enses Regis inhumani. Nos hac subsistere terra Quis prohibet tutisque Petrae considere tectis? Nos multo iam sole vagos annona reliquit Annonaeque fides, pretium. Si tecta subire Haec liceat, servire meum dabit ista laborem Hospitibus non dura suis urbs, unde petito Concidet haec rerum praesens angustia lucro. Urbs domui cognata meae sanctisque Boozi Dignatae thalamis (nostrae quae stirpis origo est, Saepe pater dixit) tellus est patria Ruthae Germanaeque nurus Orphae. Cui forsan ibidem Crescit adhuc soboles, veniens sed sanguine longo, Siqua tamen superest, ignota latebit utrosque Posteritas, nimium distans a fonte propago. Cognatis si Petra famem fugientibus olim Non ingrata fuit, nobis metuentibus iram Principis, humanum fas desperare vetabit Hospitium nosque hospitibus quaesita labore Lucra dabunt non esse graves urbisque protervos. Nos ultra nec terror agit, neque caelicus Ales Admonuit fortasse aliter, cui barbara regis Immodici irarum satis est eludere vota Aegypti Nilique via. Sat forte iubenti Paruimus tutoque infans servatus asylo, Externa evasit Solymas regione secures.” Talia dicentem nox occupat, ipsaque mentis Perplexae tenebris maiores adicit umbras.

4. Non procul inde, urbi Petrae subiecta patebat Planities frugum sterilis, nisi pauca recisis, Quod spectata procul, properata mapalia ramis Gramineo pasci signabant flore bidentes. Caetera campus habet nulli mansuetus aratro: Rarae herbae tellus, plantarum degener, unam Si palmam excipias, sabulo quae surgere felix, Factura haud numerum, si, expers ne graminis esset, Altera non eodem crevisset in aequore coniux. Huc tulit errantem, simul hic sub frondibus altis Iosippum obscurus subigit consistere vesper. Hospitium tunc palma dabat, quae fusa per orbem Frangebat nimiam foliis pendentibus aethram. Haec etenim tantus melius tegeretur ut hospes, Vertice curvato celsas demisit in imum Atque solo tenus, hospitii pro pariete frondes Et faciles carpi dabat ad solacia fructus. Hoc plantae gratam sese formantis in aedem Obsequium, iam prodigiis assueta iugalis Virginitas, mirata nihil servire quod optet Authori natura suo matrisque papillas Torquentem puerum Numen quod stipes adoret. Laeta videt tectoque velut sub frondibus illis Hospita consedit tutos sortita penates.

5. Composito necdum curae titubante prioris Arbitrio – num rura petat quae Nilus inundat, Aut animae secura suae iam viscera sponsae Illa Arabum regione premat – contraire supernis Difficilis iussis animo pugnabat Ioseph. Haec meditans nuda corpus componit arena Et caput innixus dextra compressa quieti Lumina componit recipitque in membra soporem. Ut bona pars noctis somno data, cernit eundem Iosippus caeli genium, divina recentis Qui tulerat mandata fugae. Cui ille iubentis Numinis interpres fari sic incipit Ales: “Non ego te, Iosippe, viae committere dixi, Ut Pharii tantum regni tutumque Canopi Aggredereris iter; nec, quod satis esse putabas Ut secura Arabum tellus Petraeque tenerent Impavidum cives. Te Memphin et Isidis arva, Te volui spectare Pharon iussique fluentem Nilon ut amne bibas! Quare his, ubi lutea noctem Adveniens Aurora premet, te proripe terris Subditaque Isiacae, iubeo, pete rura iuvencae.” Caelicus his dictis memorique in corde repostis Deserit interpres Iosippum delapsus in auras. Ille ubi proiectos somno collegerat artus, Mox legit apparens quae nocte locaverat Ales In memori sibi mente notas veteremque figuram Aligeri monitusque novos: ipsoque iuberi Edidicit, celebres sistris crepitantibus oras Atque ipsas Nili petere arva rigantis arenas. Necdum Aurora polo formosi arriserat ore Luciferi, cum divinis meditante marito Parere imperiis Genetrix vigilaret et altum More suo, puero super humanaeque salutis Ordine multa super, tacitis affectibus iret. Cumque Deo sese per verba precantia servam Offerret, voluit sponsae mox visa patere Somnia Iosephus, turbare sed otia mentis Virgineae divina timet noctisque minores Expectat tenebras, donec perfusa supernis Roribus a votis animo flagrante rediret.

6. Coeperat Eoas coniux Tithonia flammas Spargere et a tergo positis de montibus auras Irradiabat (erant Galaad, iuga pascua, montes) Memnoniis lotus consurgens Lucifer undis. Vespere demissos, alto modo stipite ramos Hospita palma legens collectaque vertice tota Ramorum coma nocturnum dimovit ituris Hospitibus tectum ostenditque novo ore micantem Et matutino ridentem Phosphoron auro. His monita exurgit toto stans corpore Virgo, (Flexa genu prius) et Iosippi audita revolvens Somnia, nil sistendum inquit, sed iussa Canopi, Dissita quantumvis urgebat quaerere regna.

7. Inde autem Pharium bibituris obvia Nilum Est via deserti, sitiens et inhospita tellus, Urbe carens. Cives domuum concordia nectit Hic nullos, ubi nec steriles qui nectat arenas Humor adest; Lybicis regio par syrtibus ingens. Unde suus deesset ne istis quoque Syrtibus Ammon Iuppiter, Isacidis alius cum cornibus Ammon Aere stetit fusus populo cultore iuvencus. Apis erat, cuius cultum, formamque prophanis Gentibus edoctus, Pharia tellure profectus, Stultus adoravit deserto in pulvere Iuda, Latriae veri signatus Numinis heres. Aegyptum fugiens, dulci manantia lacte Hyblaeosque hortos longe superantia mellis Rura petens, quatuor bis lustra recensuit ista Erroris nimium genus Israëlis arena. At quia nec liquidos tellus dabat arida fontes, Nec sterilis natura cibos, quam nullus ibidem Commendat, pecudum fetus, nulla herba calenti Germinat in sabulo, ne170 ne : nec stirps Hebraea periret, Hac veniente dati fontes caelumque recenti Pane pluit, quem roris uti medicata coacti Fragmina, cunctorum (sat erat voluisse) saporum Illecebras, quaevis populo lux orta ferebat. Illius annonae certis, migrantibus aequus Adfuit Isacidis fabulosa per invia ductor, Nube vagas praeeunte tribus, monstrante corusca Luce viam si nocte ibant; eademque diei Umbraque duxque fuit, celso cum sole mearent.

8. Haec etiam penetrante vago deserta Tonante Virginea cum matre, Deum quae protulit alvo Messiam, pro quo Iudae numerosa propago, Desertas inter rupes sterilemque ciborum, Arentesque plagas, tantis servata migrabat Prodigiis; an non praesto caeleste fuisse Obsequium rear et dominis, cum talia servis, Hisque etiam infidis largus praestaret Olympus?

9. Delius aestivum necdum sublimior axem Attigerat, ver illud erat cum frugis inanes Plusquam hominum peregrina Trias calcaret arenas. Verna alibi quamvis poterat tunc esse dierum Temperies, hic et sabulo cedente, molesta Et vacua humoris tellure, vibrantibus ignem Phoebeis sine nube rotis, procul hospitis omni Commoditate laris, tolerare ardentius anni Debuit implacida tempus regione, timendâ Inde magis, nulla hic aestum quod frangeret umbra. Hinc hominum nulli non quivit acerba videri Haec via deserti: nemo haec sabulosa viator Aequora quaesivit, nisi quos caeleste subegit Imperium; veluti Phario dare terga Serapi Iussa fugax duodena tribus, velut ista cruentas Ascalidis vitare manus, hoc pulvere iussa Tuta ibat divina domus, genialiter octo Hic habiti lustris relegens vestigia Iudae. Istorum cuivis anno lux esset ut una Aequa, quaterdenos numerant hoc aequore soles. Deserti mora tanta fuit, prius ampla superbi Quam caeli Charites tetigissent arva Canopi.

10. At profugo ne quid curae caelestis haberent Israële minus, licet his sine nectare caelum Non foret et grata nubes glomeraret ad umbram, Plus, ubi iussit opus, superûm famulare calebat Obsequium: seu fallacis, vestigia plantae Sincerâ torquere viâ, seu quaerere labris Nescio quo laticem rivo, seu fercula caenae Ponere: et allatas dubium quo cespite sectas, Vectori Mariae virides est visus asello Porrigere ad pastum laetus caeli Aliger herbas. Interdum seu luce viam lenire sedendo, Seu veniente etiam voluissent nocte, reperta Gaudebant dape, cui mortalis nulla valebat Commendare loco talem sollertia mensam. Qui nulli visa regione reponeret escas, Cassus erat penetrare labor; nec ab axe profectae Nesciri potuere dapes, nec inhospita tanti Deserti spatia, adveniens ubi nulla reliquit Signa pecus, quo nulla animae viventis imago Pressa pede extaret, talem praebere ciborum Annonam poterant, nisi prospicientis Olympi Id faceret: generosa penus, mittente beatis Iudaeae profugis Cerealia dona Tonante. Forte viae raram quamvis pressisset eremum Hospes et illa suâ pius advenientibus esset Immemor annonâ; quis tanto errore viarum, Mox igni abstractam Cererem, quis pocula vivi Perderet in sabulo lymphas aequantia fontis? Quisve recens distante procul tellure resectum, Pone reliquisset gramen vectoris ad escam? Quis tantum laticis, torrente flagrantia rivo Ora pigrae pecudis quae non tulit unda sitire? Qua ratione peti dulcis potuisset ab istis, Constanterque etiam frigens Achelous arenis?

11. Ventum erat ad montes, ubi cautibus ordine longo Productis arens Pharanis et ampla secatur Planities: sicci et steriles sine gramine montes, Excelsae rupes mixtaque rubedine nigro Horrendae aspectu, quas dum ferit igneus astri Maioris radius, veluti praepinguis olivi Rore superfusi splendent: genuina pavonis Effigies, vel quod potior fert fama, timoris Ipsius domus et plenae formidine rupes. Haec etiam tacitis terroribus horrida, gratum Nacta locum montana Fames colit; unde petendae Pro tumido potius fuerant Erysichtone poenae Saevior haec siquidem et letho breviore resolvens Corpora, quam Scythica fuerat de rupe Promethei Accersita fames; vacuandis sanguine venis Tardior et vitae fatali segnior haustu. Hic quod edas, hospes, nihil est, nisi mandere saxa Dente velis, neque enim invenies quae carpere261 carpere : carpore possis Ore, vel extremis quae gramina stringere labris.

12. Iamque propinquabant saxis, ubi nulla patebat Dura ad incessi superanda obstacula montis Semita, proiecto ut poterant advertere vultu; Cum velut ex antri cuiusdam limine ternos Aspiciunt prodire viros, qui recta tenentes Iudaeae ad profugos vestigia, poscere visi Hos, veluti certam sabulosa per invia metam. Accedunt propius; peregrino in Numine blandos Defigunt primum vultus oculosque coruscant In puerum et motâ, ignotum quae, dicere linguâ Verba videbantur. Mariam dein voce salutant Atque virum, metamque viae sermone requirunt. Iosippus contra “Pharus est, quo tendimus” inquit. “Quare agite, ô iuvenes, siquidem vos inde profectos Non dubito, monstrate viam, quae recta Canopum Respicit adversasque istas quo tramite rupes Vincere, quove modo saxa haec superanda, docete.” Horum unus subito: “Bone vir, cerne, iste petrarum Porrigitur qui longe ordo, penetrabilis uno Est solum angusto, quantum suffecerit isti Iumento, calle (ostendit praesentis aselli Servitium) peregrina queat quam prodere nulli Occultam fortuna viam. Quae semita nobis Tota patet, siquidem summi Nilumque regentis Induperatoris famuli sumus. Ecce, viator, Aspice; spectasti qua nos prodire, fidelis Illuc perge, hospes: reliquis sublimior ille Bisgeminus, qui se caelo componit acuta Fronte silex, sero ille suâ te protegat umbrâ. Ulterius nec perge hospes, sed crastina primos Cum radios Aurora dabit, securus in imos Cum puero et genetrice pater te mitte recessus, Angustae, ut dixi, montis sub rupibus ipsis Initium visure viae, cui nullus eunti Obvius occurret, qui te pecudemque moretur. Ut noscas quam longa via est; petet illa laborem Unius solis, clarus sed vesper apertam Planitiem dabit, unde alius fortasse dierum Quinque resumendus pulvis, vada donec avorum Isacidum memoranda fugâ, spumantis Erythrae Attigeris montesque inter liquidumque profundum (Si tamen occiduum fueris Tithana sequutus) Invenies medium quod ducat ad oppida litus. Phoebopolis primos Nilo dabit addita muros.”

13. Protinus obsequium gratesque referri paranti Iosippo sequitur iuvenis: “Considite, quaeso, Nobiscum, peregrini, istâ quae substat arenâ Et pera allatas una consumite fruges Et lympham. Nam nota mihi est Hebraea propago: Saepe mei, vestrae fines telluris obivi Lege Ducis pluresque mei sum nactus amantes Isacidas: vos oro, rudem ne spernite mensam!” Vir contra obnixus stabat iuvenemque futurae Admonuit famis et vetuit consumere longae Opportuna viae. Iuvenis cui: “Sume, viator, Quod tulimus, nec contra fames instare putata Te cruciet: nos nulla cibi torquebit egestas.” His dictis escas promunt sabuloque reponunt. Et subito in vacuam iuvenum tria corpora migrant Attenuata aethram veluti cum sole subactis Nubibus umbra fugit. Nec erat quod cernere possent Virgo et Iosephus, nisi quod sibi cesserat escae Subsidium: Cererem atque novos de stipite fructus Et gelidam, quam fons aliquis dedit aurifer undam.

14. Hic fixo in terram vultu, mox inde vicissim Se tacite explorant oculis Iosippus et uxor. Ille prior sic ore refert: “Submisit egenis Nunc etiam miro iuvenum, qui gemmea calcant Astra, ministerio annonam Deus: ecce benigni Patris quam certa est inopes servare voluntas!” Cui Virgo: “Ô Iosippe, nimis sua tenuia largum Servitia oblectat Numen: me propter inanem Obsequii ancillam non haec dulcissima caeli Cura venit. Deus iste infans haec munera poscit Atque tuus Iosippe labor meritumque requirit. Nunc age, festinemus iter, sub rupibus altis, Prout iuvenes monuere, instans nos vesper inumbret.” Ille morae modicus, iuvenum quas ante reliquit In tenues auras abiens praestantia, parcè Libatis dapibus, postquam collegit in usum Extantes epulas, Mariam sobolemque ferenti Certa secuturo vestigia signat asello.

15. Primus utrumque viae tenuit caeleste revolvens Prodigium sermo: “Iuvenis velut illa loquentis Vox ardens” (solam genetrix apprendere Virgo Hanc potuit; vultus autem spectare pudica Nescivit) “tum quod rectè se principis esse Summi atque augusti famulos dixere suaque Lege Pharon Nilonque regi: quin totius orbis Arbiter et regum Dominus laxare supremas Regnorum est princeps is, vel premere aequus habenas. Insuper et propriae frugis cum praebita nobis Copia communis; vacuas, famis, inter arenas Instantis moniti sese minui impote tutos Dixere annona: quid enim cupiantque petentque Indociles luctae, premitur qua corporis aegra Conditio? Mens quorum etiam repleta beatae Ubertate domus, quam visi copia veri Dives alit lucisque novo quos nectare semper Implet, ut insipidae non optent pocula lymphae. Isacios quod saepe sibi patuisse penates Rettulerint; virtute virûm iucunda quod illis Principis imperio penetrata fuisset Idume, Perspicuum est. Sunt forte iidem, quorum ora fideli Thariadae spectata, unum sub triplice quando Flamen adoravit vultu, cum gloria prolis Promissae effulsit, sterili ridente marita. Horum unus fuerat, cui colluctatus Iacob Victor erat; sumpto Azariae nec nomine ductor Est alius, qui Tobiam Babylone reversum Et patrem et sobolem Medus quod reddidit aere Debitor; et genitorem oculis, natumque puella Coniuge, non suscepta operum mercede beavit. Nec Iudae adversas acies vocesque superbas Infidi Assyrii, nocturnis caedibus ultus Alter erat, sed certa trium fuit una virorum Dextera. Et horum uno sterilis monitore sacerdos Zacharias prolem vetula de coniuge vidit.” ‘Nuntius ille mei’ fuerat dictura ‘puelli’ Virgo, sed ore premens vocem se noluit isto Non humilis iactare gradu. Dum talia coniux Fatur, uterque viae potior pars retro relicta est.

16. Hesperiis mergebat equos iam Phoebus in undis Et currum temone tenus tangente rotarum Quadrupedumque simul spumosa aspergine solem, Cum pecudis lento Virgo devecta labore Attigerat montes; poteratque notare latentem Bisgemina sub rupe viam, quam visus Olympi Corpore terreno tectus promiserat Ales. Cumque aptum nocti spatium perquirit Ioseph, Ecce solum nacti manare foramine saxi Spectat aquae liquidum murmur, quam proxima fonti Suxit humus, modicum mittens e cespite395 cespite : exspite gramen. Grata loci facies, qualis tellure396 tellure : tollure vaganti Desertâ non visa prius, sed gratior inde, Lympha sitibundo manans quod adesset asello Sufficeretque illis gramen quod velleret umbris.

17. Proxima Memnonias aperire Aurora parabat Sole novo pulsante fores et luminis illud Exiguum lux talis erat, quam sola nequiret Stellarum radiis dare scintillantibus aethra. Illa peregrinis ad iter conspecta maritis Sufficiens lux parva fuit: subiere profundas Angustasque loci fauces utrumque profectis Praesidio stipante latus, quod celsa dedere Saxa, hominum primis tentatum umbrantia callem. Montis in adverso spectare cacumine solem His licuit tantum, nisi se medio axe serenum Spectandum daret a celsa regione, per ortum Sive per occasum distans, ne tectus opaca Nube putaretur, voluit non mollibus uti Testibus, oppositis feriens iuga saxea flammis.

18. Iam cava petrarum caelo occurrebat aperto Semita, maiores saxis declivibus auras Quae profugis captare dabat, cum prona diei Extremae pariter lampas mersura quaternos, Mollius occiduo lumen daret axe iugales. Ut patuit liber superatis rupibus aether, Vesper erat lentique virum torquebat aselli Cura, procurandum siquo de cespite gramen, Siqua foret lymphas sudantis gratia saxi. En iterum – res mira! – vagus dum plurima lustrat Iosippus loca, guttatim sub rupe cavata, In scrobis effigiem non parco humore madentem Auditus stillare liquor pariterque trahentis Occultum laticem, prodire crepidine petrae Virgarum non molle genus: de marmore fisso Aspera stirpe filix et amaris intuba fibris Et tamarix non laeta comis herbaeque minores, Quas poterat saxosa pati fissura, virebant. His subito evulsis, qua se protendere dexter Iosippi potuit labor, immansueta trahebat, Grata tamen vectori animam recreantia lasso Pabula vicinâque gulam irritantia lymphâ. Iosippo sopor et pro more brevissima matri Hic noctis libata quies; cui corporis ipse, Mentis erat caelum penetrans vigilantia, somnus.

19. Cum prope consumpta iam nocte rediret Eoo Orbe rubens astrum, sua quod post terga diurnum Festinare docet curru radiante planetam, Admoniti celerare viam, prius ore feriret Quam rutilo nascens montana cacumina Titan, Aggrediuntur iter nova per deserta novasque Quas aeterna famesque sitisque insedit arenas. His impensa triplex, sed non sine Numine, victum Procurante dies: sterili tellure patere Et soboli et matri nutritorique marito Praecipiente penum genius qua providus Ales Prospexit tantis caelestia iussa secutis Exulibus, caeli pluviâ nitentibus escâ.

20. Flammivomus postquam demum sol triplice gyro Utrumque adversis spatiis lustrasset Olympum, Litus Erythraeum veteri memorabile calcant Prodigio, fugiens olim quo Iuda reliquit Aegypti servile iugum, cum marmore fusus E liquido veluti murus protexit euntes Et medium attraxit sicca ad vestigia pontum, Ultorem Pharii instantis post terga tyranni. Hic intacta parens, horum non nescia Virgo, Sic tacito ut vidit liquidam Thetin ore salutat: “Oppressum quondam servare potentia Iudam, Aequora, salvete, aetherei parere Tonantis Praecepto molles undae! Tot milia vestro Niligenûm tumulasse freto, tot milia vestro Isacidûm servasse vado per saecula tantam Fama feret victura fidem vestrique levabit Astra super meritum facti, quod Numinis aequae Imperio, salvo Iuda pressistis Anubim. Me miseram! Parere Deo vel surda iubenti Lympha docet: quid iam magnum est, quod iussa paternum Deserui limen, terrae Nilotidis hospes, Quam ratio data mensque regit, rationis inanem Cui cerno parere Thetin: dignissime gemmis Sal Erythraee tuis; gemmae tibi ne qua deesset Ambitio, nostri servati seminis olim Pro merito, meus hic ornat tua litora Iesus.” Talia versabat genetrix animoque ferebat Has oculis dum lustrat aquas actisque moratur, Nerine gemmata, tuis; meliore superba Tunc concha et gemma, aeternae quam lucis abyssus Protulit atque tuis etiam commisit arenis. Dicere tunc etiam poterat, quod pectore numquam Ad propriam Virgo concepit humillima laudem: Post sobolem, pretii et lucis ne prima deesset Gemma tibi, fecunda premit tua litora Virgo.

21. Desertos sabuli campos rubeique profundi Aequora transgressum, alterius sub luce diei Virgo dedit natum Nilo peregrina Tonantem. Huius in adventu subito Mareotica templa Responsis horrent divûm; Memphitica tellus Et septemgemini lugent mysteria Nili. Mirantur templis consueta oracula tristes Subticuisse popae et repetens quaesita cruentus Numine pallescit non respondente sacerdos. Hinc neque sincerum fundebat caesa cruorem Victima; se iugulum dantis non sponte iuvenci Ater erat sanguis fatique iganrus aruspex Tabida turbato versabat viscera vultu. Ipsa Deûm facies non corpore recta, sed aris Concussis confracta, solum prono ore tenebat. Isin humi stratam flentes gemuere ministri Fractaque spectabant maesti lunaria frontis Cornua: cum spicis nitido flaventibus auro Et regale decus iacuit frugumque quasilli: Sanctaque Bubastis variisque coloribus Apis, Quique premit vocem digitisque silentia suadet, Procubuit numquamque satis quaesitus Osiris. Tectaque praeduris serpens Nilotica squamis Corruit et truncis iacuerunt singula membris.

22. Tunc etiam Phariae peplum fatale Dianae Exhibuit tristi fatorum arcana ruinâ, Et se (quod nulli fas ante) retexere sensit Fatorum authorem; cuius sapientia praesens, Sola incomperti mentem comprendit Osiris. Strata vetustorum stupuit simulacra deorum Aegyptus: tunc quemque suo pro numine maestum Vidisses ululantem aliquid lugubre profari, Plorantem ante aras, querulo delubra boatu Replentem cautoque Deos clamore vocantem.

23. Hermopolis coluit numen, venientia longe Prospiceret quod fata, canis523 canis : acanis pro more vagantes Eminus observantis apros, cervice canina: Cecropidae dixere Epaphon, sed Nilus Anubim. Mercurius, Teutusque idem appellatus et Hermes. Postquam tota fuit divûm turbata ruinis Niligenûm regio, fatorum inquirere mentem Constituunt et nulla dabant responsa iacentes Ore solum amplexi divi, sed solus Anubis Stabat et immotis Hermes latrabat ab aris. Nescio cur aliis in prona cadentibus ora Integra stantis adhuc duravit numinis huius Effigies, nisi forte canis quod imagine culto, Prudenti rectoque animi mentisque perito Doctori Aegypto Teuti titulisque colendo Pluribus Hermeti voluit committere Numen Adventum effari sobolis: mortalibus olim Ipse etenim quae fatus erat mysteria, sacrae Non vacuum lucis poterant ostendere pectus. Nec Patrem Verbumque Patris, commune duorum Nec tacuit Flamen; nostra non ille videndum Membrorum compage Deum, non ille reorum Ignes poenalisque locum ignoravit Averni. Non Divorum altas lauros sedesque beatas, Non fidei praecepta novae perituraque falsos Non tacuit sortita Erebi mendacia cultus. Ille aequi rectique tenax caeloque recepti Dogmatis interpres, quamquam ille probavit Enocho Instructore fidem didicit quodque ille nepotum Adami monitis populis non degener author Suadebat, nec thure pio fraudare Tonantem, Nec placiti metas divini exire docebat. Ipse eadem, ne venturos ignota laterent Divini cultus verique arcana nepotes, Cum tabulis necdum pretiumque aevumque daturam, Artis erat rudibus vocem signare figuris; Sculpta loqui docuit magicis animalia linguis, Cuius adhuc Phario vivunt in marmore formae. Sanctus erat populis Hermes, quem fama superstes Indigetem post fata tulit mixtumque beatis Heroem memoresque suae virtutis adeptus Niligenas, maius vixit mortalibus aevum. Indocilis sed vera sui transgressa magistri Dogmata posteritas, plures non posse docentis Esse deos, postquam placuit sibi numine multo Caeca superstitio et finxit sine fine deorum Nomina: Mercurium, pariter quem dixit Anubim, Credidit esse Deum, dignum cui thura Sabaeo Confectis positae caleant suffitibus arae. Ingeniique sagax arcanorumque repertor Quod fuerit, canis ora refert: et nescia signi Roma diu explosit, veneretur inania laudis Quod portenta, canum amens religione Canopus. Cum tamen Ausoniis dementia maior in aris Plauserit: hic febris, meretrix, rubigo pavorque, Qui – divi! – gravium capiebant thura Quiritum.

24. Hunc reliquis postquam stratis Aegyptus Anubim Audit stare deum, pleno petit agmine supplex Niligena et sacra redimitus fronde sacerdos Thura cremans responsa rogat causamque ruinae Et deiectorum scitatur damna deorum. Ter prius exoluit rictum, ter more canino Exeruit linguam, movit ter colla, ter amplam Rugavit frontem, demum vocem edidit istam: “Non ego sum numen, sed servus Numinis Hermes: Discite nunc falso quamvis a numine verum: Quae proavis olim, nunc fata nepotibus edo. Est Numen, verum Numen, cui corporis expers Est Soboles cum Patre eadem, nec praeter eosdem Est aliquis Deus, amborum nisi pectore ab uno Qui procedit Amor. Nostrum Trias iste gubernat Produxit quod sola, genus, terrasque fretumque Sideraque caelique faces moderatur et omnes Quos eadem finxit virtus aeterna labores, Una regit nullusque sui stat terminus aevi. Nunc eadem Patris Soboles aequusque parenti Splendor in humanos descendit corporis artus, Factus homo; iamque ille tuas, Aegypte, per urbes Ignotus transit similis mortalibus hospes. Tempus erit, quo tota illum Mareotica tellus Utiliusque suo veneretur Osiride Memphis. Et tu prae reliquis peregrino electa Tonanti Thebais, aspicies quondam quos Numinis huius Accendet pietas, morum probitate severos Splendere Heroas, quorum domicilia ramis Texta graves hominum damnare potentia curas Ostendent quam vilis opum sit caeca cupido. Ut vero inciperes iam suspirare salubrem Numinis istius cultum, nostratia visus Oppida iam calcat membrisque exilibus infans Ignotus, tacitum vibrat de pectore lumen Caelestesque faces, quales neque flumine toto Obruet adversus septeno gurgite Nilus. Inde fuit, sua quod saevus praestantia Typhon Ora impos tolerare, tuus nequissimus hostis Typhon, saxa Deûm fragiles mentita figuras Deseruit stravitque; meum neque dispare casu Stravisset marmor, veri sed dextra Tonantis Me tenet et placitum subigit caeleste fateri. Neve meos vultus celebret vesana deinceps Posteritas, communi etiam me iungo ruinae.” Dixerat haec Hermes et motâ corruit arâ Oppressitque suo praesentem pondere mystam. Fit populi clamor, compressi dura gementis Fata popae et sanctum cecidisse stupentis Anubim.

25. Interea placido vicina per oppida Nilo Nacta viam, peregrina trias non lenta petebat Phoebopolim Titanis uti de nomine claros, Sic pariter celebres Titanis numine muros. Non procul urbanis crescebat caedua tectis Silva, secans medio proceras tramite frondes: Qua si plaustra trahi vel clitellaria vellet Ire pecus, fuit aequa rotis tergumque gravato Commoda vectori plano de cespite mollis Semita, proiectas servans a frondibus umbras. Hic varium plantae genus, at sine fructibus omnes, Nescio quo fato steriles totamque caduca Luxuriem folia implebant et floris inanes Densa comis tantum laxabant bracchia trunci. In forma tamen et foliis servata cuique Nota fuit species: amplas discernere malos, Sublimes cedros, annosas discere quercus, Quisque rudi poterat de cortice; grande cacumen Cupressis alnisque fuit, fulvoque colore Fraxinus atque levis nodoso stipite cornus Seque comis pleno prodebat vertice palma. Iuncta viae quaedam serae servata bipenni Arbor erat, longum ramis testantibus aevum, Lapsa retro multi pariunt quod tempora saecli. Nulla ipsi par arbor erat, neque dicere possum Qualis erat, quae sola, sua dum fronde virebat, Tota fuit species: potuit neque rara videri Si fuit una, suo semper veneranda triumpho. Haec etenim (si vera mihi dictavit Apollo) Arbor erat, primo fructum quae protulit horto, Quem vetuit libare Deus; quem credula coniux Censuit esse Iovis cerebrum, quo Pallas in auras Prodeat et cunctas ista dape conferat artes. Ipsa loci facies, semper sine nube sereni Temperies caeli; ripas non ferre volentis, Sed grata terram certoque tumore rigantis Ascensus Nili; tenui contenta labore Sacra voluptati tellus, ignota madere A caelo regio, semper vernantibus arcis Et numquam fugiente rosa; brumaeque nivisque Nimborumque expers, potis est suadere Canopum Esse infelicis lacerum Paradison Adami. Hinc communis amat Phariis quoque dicere rumor Niligenas primos hominum totius adeptae Unde animam et mentem fluxerunt semina carnis. Hic ubi turbato Nilus modo gurgite manat Fonte procul, communis erat fons, quatuor olim Fluminibus: Tigri, Euphrati, quique alluit Indos Aurifero Gangi et Nilo; cui prima remansit Fontis aquae virtus, vincla indignante quotannis Amne per Aegyptum lympha stagnante refundi. Solius haec Nili lex est, qui forte propinqui Atque suum caeco ascensu surgentis in amnem, Haurit adhuc laticis fluxuram in iugera mammam. Et licet Euphrati pariter det fama, solutis Riparum effundi Chaldaeae in gramina vinclis, Copia sed Nili est maior, quod origine surgens Hunc repleat propiore latex lapsique sub aestu Solstitii, ignaro pluviarum imbrisque Canopo Aethere labentum vice surgere cogat aquarum. Inde venire potest toties quaesita, nec unquam Explorata satis crescentis copia Nili. Fons idem vero, postquam crocodilifer haustu Hoc prius intumuit gurges, mox ordine verso Cum satis et campi et segetes et prata biberunt, Occultis refluas absorbet hiatibus undas. Hinc venit, ut ripis posthac moderatior aestum Contineat solita contentus margine Nilus. Quod modo diversa fluvii se parte resolvant, Hoc varium natura tulit cum supplice Pleias A Nemesi exorata, dato confunderet imbri Antiquam terrae faciem primosque labores Numinis, aversis alio converteret undis. Tigrin et Euphratem Taurus vomit, India Gangem, Nilon agunt montes Lunae, vel montibus ipsis Subiectae, capitis quibus est data fama, paludes. Sed reor hic solus quod agros virtute rigandi Servatâ, antiquo Paradisi a gurgite fluxum Excipiat, fervente vagum quo dissipat amnem, Credendum hinc, Phario silva est ubi proxima Nilo, Fixus erat generis primis authoribus hortus.

26. Caelicus has olim flammas spirante machaera Excubitor pulso sedes obsedit Adamo, Ingressum mucrone vetans. Sed vindice postquam Diluvio tellus omnis confusa iaceret, Hoc etiam primus decor et fortuna reliquit Caeli vestibulum; vacuis crescentibus illo Telluris gremio pertaesis germina plantis, Esset ut incassum posthac custode teneri. At quoniam laesi sic Numinis ira petebat, Arbor ut illa eadem, fuerat quae conscia primae Materiamque dedit culpae, foret ara salutis Et veniae mater; cui exitiale piandum Restaret fixo meliori germine pomum, Planta eadem veteri permissa est vivere trunco, Quae malum fatale tulit; seu propria ligni Vis fuerit par tali aevo; seu Numine vivam Asservante trabem, donec decreta veniret, Quae malè decerpto succederet hostia pomo.

27. Venit ut haec, Solymae celsas antistite summo Procurante trabes tectumque parante superbo Isacidûm templo, sollerter ab usque Canopo, Exceptas primum Nilo, dein aequore vectas, Litore Idumaeo deponens institor alnos, Materiam templo dictos mittebat ad usus. Tunc reliquas inter malus funesta securim Sustinuit Solymisque illata et inutilis omni Visa operi, multos iacuit despecta per annos, Utilis immiti donec sublata reorum Supplicio cessit Christo, regale datura Victori solium; quod Averni ex faucibus ergo Divina ascendit rapiendae victima praedae. Tale autem dedit illa, solo cum fixa vireret Indicium: siquidem procera cacumina malus Haec eadem, Mariae Aegyptum cum prole petenti Incurvari humilis lunato vertice terram Amplexa est: iam tum sibi deposcente beatum Virginis illius germen, meliore pianda, Quam fuerit rapti fructus quae purpura, venâ. Infantis cupidus, quem propter saecula stipes Multa tulit, vultum tunc praetereuntis adorat Et modico optatis sperat post tempore votis Amplexuque frui; duram tunc illa bipennem Planta, graves ictus ferri passura vocabat.

28. Vir stupet et Virgo se demittentis in imum Stipitis obsequium. Sed mater protinus illam Noverat esse trabem, post bis tria lustra, saluti Qua pretium humanae, suus ille sacerrimus infans Non exile dabit, ligno figendus eodem. Tunc animo concussa licet, poenalibus ora Aplicuit ramis lacrymisque ligavit obortis, Quos divina suo soboles moritura cruore Perfundet; queis tunc rubicunda fluenta daturis Pro nati venis, vacuabat lumina mater. Tunc etiam proprii cupiebat Virgo cruoris Par meritum, fieret condigna ut victima, sontes Restaurare potens et caelo reddere, laesus Aeternae sobolis rubeat ne sanguine stipes. Mollia maternis at vero bracchia pannis Constrictus puer et palmis cui tangere plantam Dempta triumphalem libertas, respicit illam Et cupidus dulces metitur lumine ramos. Decerpit frondem genetrix orique puelli Admovet; ille labris oculisque tenacius haeret, Quam blande saxis hederae, vel vitibus ulmi. Prodigii studio sed ne mora longior aequo Susceptum differret iter, post praebita cultus Officia, elato demissas vertice frondes Erigit et primas arbor recta occupat auras.

29. Non procul hinc Nili ripas sortita superbit Phoebopolis, turres iactans et stantia regum Atque magis semper tenui surgentia saxo Marmora, queis hydri, loti volucresque canesque Sculptaque servabant magicas animalia formas. Nosset ubi necdum Memphis contexere biblos Flumineas vocemque rudi signare figura Mansuram, saxo caesis avibusque ferisque Niliacae signata dabant arcana Minervae. Talibus illustrem monimentis Virgo subivit Phoebopolim, tecto modico suscepta, quod ante Quaesiit externo sollers sermone maritus. Hunc labor indigenis lignique perita secandi Commendare manus rectaeque modestia frontis Evaluit, modicae pretium ne deforet arti: Ne sibi nec puero, aut matri vitale deesset Subsidium, cui nulla magis fortuna placebat, Quâm posset proprio si forte labore vibratâ Et pueri et matris superare incommoda serrâ.

30. At Virgo Pharii quae non idiomatis expers, (Hoc etiam callere datum caelique solique Prodigio) facilisque loqui quo Coptus et urbes Niliacae sermone orant; et nectare linguae, Et morum caelesti habitu et flexisse sereno Siderei vultus vidit Nilotidas astro. Virgineo pariter tenues si pollice telas Matribus aptaret, varias seu dante figuras Lina feriret acu. Gratus fuit omnibus ille Virginibus nuptisque labor, servata sonoris Coptiadum praebens nuruum velamina sistris. Divinus vero, vultu cui omnis amorum Ludebat Charitumque chorus, qui denique pulchrae Filius Aurorae, roseos a matre colores, Effigiemque trahens (taceo quod lucis habebat A patre splendorisque nitens intrinsecus aurum) Religiosa tulit cunctorum corda puellus. Fecunda hunc matres innuptaque corpora nymphae Naturae dixere decus; sed summa volentes Effari, dixere minus, qui Numinis unà Et decus et lux est caelique aeterna venustas. Phoebopolis, Memphis, Babylon, Aegyptia, Thebae, Hermopolis, Tanais clarumque authoris adepta Nomen Alexandria, puer persaepe penates Hic petiit vestros designabatque futuris Iside contempta patris cultoribus aras. Saepius hunc vultu et palmis fortasse tenella Membra, favente pia vobis genetrice tulistis; Pauperiemque suam donis patriisque levastis Fructibus, ignarae vester quod mysticus esset Ille, Pharo numquam non lamentatus Osiris.

31. Dixerat una olim Musis certare proterva Pieris immani pavidos pugnare giganti Aegypto latuisse Deos, quorum ipse Typhoeus Corpora mentitis fertur celasse figuris: Duxque gregis, dixit, sit Iuppiter, unde recurvis Fictus erat quondam Lybicus cum cornibus Ammon. Delius in corvo proles Semeleia capro, Fele Diana fuit, Maia satus ibide tectus, Pisce Venus, niveâ Divûm regina iuvencâ. Fatum est, Nile, tuum, Numen quod credidit exul Se mendax verumque tibi: iam, Nile, deorum Te latium dicam, neque enim meliore profectum Tale gerit causa tellus Saturnia nomen. Te profugi novere dii et mentita ferarum Forma tuas coluit ripas, quibus oris imago Tam fallax ac numen erat; novus exul arenas Iam versat quoque, Nile, tuas, humana sed oris Si facies neget esse Deum, meminisse, Canope, Te cupio: si tecta feris peregrina colebas Numina, quid prohibet, Numen sub carne latere Humana? Totum fuit id si fabula mendax, Nec fera, nec numen, nulla hic mendacia: verus Hic puer et Deus est, quem tu lare protegis, exul.

32. Lustrasset quamvis totam peregrina Canopum Cum puero genetrix, semper praestante marito Tutelae praesentis opem longoque viarum Servitia errori, tamen esse errantibus istis Phoebopolis voluit sedes diuturnior astris. Moenia subiectae duris haec fustibus olim Isaciae struxere tribus: haec saxa levavit Aptavitque gemens, haec Numinis hospita pressus Tecta laboravit Iuda ignarusque futuri Exulis appositos sua fixit ad otia muros858 muros : muras. Et bene stat, summi titulum quod praeferat astri, Phoebopolis: vestrae hanc luci Phoeboque, tribules Oppressi, posuistis; et haec pharaone soluti, Postea praesentem voluistis moenia solem Visere, quo vestros legeret sciretque labores. Et vidit legitque tuorum, Iacobe, nepotum Serviles hac urbe manus tribuumque notavit Duratos lateres; qui non ingratus amatam Ut foret in plebem, rediit sua spargere Iudae Lumin poenalique iugo, manifestior inde Ut fieret, celso fixus de culmine luxit.

33. At septemgeminum divina invisere Nilum Quod voluit Soboles et Phoebi maius in urbe Indulgere mora spatium, non segnè repensa Accessit tanti adventus clarissima merces. Nam constructa illic regumque labore superba, Sculpta avium formis in acumen euntia saxa, Quatuor obiectu laterum, ferientia quatuor Adversas ventorum acies, sibi sede Latina Sacrata accepit pueri matrisque potestas, Phoebea virtute prior, cui regia primùm Thebaeum pietas posuit pro munere marmor. Harum unam ex imo nunc Vaticana levatam Suspiciunt propylaea petram, quae subdidit huius Alta triumphali pueri fastigia signo. Altera stat matri, quam pridem hierarcha Latinus Surgere Flaminiae voluit pro robore portae. Debita adhuc sponso latet: at fortasse sepultum Marmor adhuc, Iosippe, tuum, semel eruet ardor Romuleus lucique dabit, positurus honori, Nutritor divine, tuo: nam gloria crescet Maior adhuc Iosippe tibi, quod nomine praefers, Filius accrescens: prodet lapis ille figuras Forte novas sculptasque novus leget Oedipus ibes: Hospitiique istis reddatur gratia saxis, Quam fortasse dato misit iam marmore Nilus.

34. Phoebopoli iam gratus erat prius almus adiret Quam sua tecta infans; cui is praemisit ad oras, Seu certi adventus signum, seu nominis aeque Fragrantis specimen, fuerint seu praevia dignae Praemia mercedis, sudantes balsama virgas. Hos etenim dans iura duci regina Latino Non tulit Hebraeo frutices Cleopatra superbas Engaddi florere solo. Iubet illa marito Non fidei, sed labe thori; iubet ille fideli, Non animi, sed spe regni, qua flectitur omnis Ambitio, Herodi, soli concessus Idumae Ut videat te Nile frutex. Valuitque superbum Pellicis imperium, Engaddi quod colle revulsa Ditavit908 ditavit : didavit radice Pharon; iuvitque propinquam Phoebopolim quaesitus odor, quae crescere parva Stirpe Palaestinas pretiosa ad vulnera frondes Vidit et afflata redolebat suavius aura.

35. Gleba urbi vicina fuit, quam fonte rigari Perpetuo (verum loquitur si fama superstes) Isidis afflictae fecit sitis, atque loquendi Tota ferè nimio consumpta labore facultas. Amisso, referunt, charo nam coniuge divam Isida, cognatus quem post data vulnera Typhon Inclusum angusta pelago demerserat arca, Membra perempta sui tota tellure vagantem Quaesivisse viri. Quam dum pius attulit error Phoebopolim, consedit humo quae moenibus urbis Ulteriore situ, ditissima Mempheos arva Accedente iacet celsaque sub arbore flevit. Arbor erat palma: umbroso dea stipite flammis Phoebeis protecta, sitim restinguere pura Suspirabat aqua. Neptem miseratus Olympi Rector, in hanc densos fudisset Iuppiter imbres, Sed fatum Aegypti vetuit, cui imbribus arva Nulla madent, Niloque satis fecunda tumente Numquam implorato contemnit Oriona nimbo. Omnipotens visa, quam lympha implere parabat, Non magna scrobe, Pellaea tellure latentis Venam aperit fontis gelidoque humore capaces Isidis ad potum repleri mandat arenas. Nec mora, secretus lympharum immania claustra Permeat hydrophylax, liquidas qui fontibus undas Distribuit; cui mox melioris originis una Iussa salire altùm non viso lympha meatu, Sicca Paraetoniae tetigit vestigia divae. Crevit et in fontem: quem mox arentibus Isis Admovit labris, calor unde sitisque soluta est. Isis opem surgentis aquae mirata, Tonanti Grata fuit votis numenque precata rogavit, Funderet ut liquidas fons ille perenniter undas. Annuit Omnipotens: tunc qui scrobe totus in una Fons fuit, intumuit subito sulcoque receptus Funditur et longo fecundat iugera rivo. Isidis hic fons est gratumque in gentibus illis Tale habuit nomen palmaeque sub arbore manat. Hic locus Isaciae fecundus munere lymphae, Aptus odoratis, quae dant opobalsama, virgis Visus erat: quantum Scythico bis torta lacerto Praepes arundo volat, longum his radicibus hortum Plantat, ubi orbatae spolium deponit Idumae Feminei aeterno luxus Cleopatra trophaeo. Hebraei vero fruticis fons Isidis agrum Intrabat medius; cuius crescentia gratum Marginis adversae sensere fruteta liquorem. Phoebopolitanis quod non ea dissita longè Lympha foret tectis, pro matre et prole maritus Has ipsas pro more undas hausturus adibat. Perpetuum fontis decus est lavisse tenelli Numinis exuvias963 exuvias : exavias et lina tegentia corpus Humoremque manu matris fundente, per ipsum Corporis arcentem maculas fluxisse puellum. Unde sibi fuerat positum quod ab Iside nomen Deposuit, sumpsitque novae sibi vocis honorem Iside despecta et se fontem dicere IEsu Constituit vetuitque suas accedere quemquam Hoc sibi dixisset gratum nisi nomen, ad undas.

36. Viderat augustum ter crescere coniuga flumen Virginitas tumidumque suo prodire ter alveo, Gurgite turbato, riparum compede stringi Nilum indignantem, crudelis vivere postquam Desiit Ascalides, aliique in fata puelli Immites donec (neque enim rex solus iniquus Infanti) diro periissent funere mystae. Afrorum postquam rabie maiore leonum Pavisset naturae hominum rex degener iras, Quas brutali animo dominandi saeva cupido, Aut male suada Erebo veniens impressit Erinnys, Caede tot infantum desperatique parentum Fletibus et populi lacrymis. Vix caede peracta Infelicem animam carnique haerere negantem, Consumptae innumeris a vermibus, exhalavit. Aequa Dei virtus! Tanta qui strage virilem Saeviit in sexum, qua vir fuit ille, severam Est magis expertus Nemesim, perpessus edaces In sexu, coesi sexus pro crimine vermes. Verme perit modico, numerum cui copia fecit Immodicum; parvos quod iniquas ille secures Torserit in pueros, nec vermis copia vindex Debuit esse minor, fuerit quam barbara prolis Innocuae caedes, nulli numerabile lethum.

37. Hostibus extinctis odium quibus acre calebat Infantis, pressum somni languore maritum Alloquitur Iosippum Ales demissus Olympo: “Surge, pater, propriosque redux invise penates; Nam fato intentos pueri, fatum abstulit hostes.” Vocibus Aligeri domito Nili advena somno Auditosque sonos vultumque loquentis Ephebi Imperiumque viae, quod se prius ille daturum, Sopito visus reditumque spoponderat Ales, Mente pia versat susceptaque verba per umbras Praeceptum caeleste putat. Votoque pudicae Agnoscentis idem monitum caeleste maritae, Propria deserto meditatur tecta Canopo.

38. Tempus erat, quo non pridem per rura solutus Segnior admisit riparum vincula Nilus, Phoebus in autumnum cum declinaret et umbras Laxaret Meroe Libraeque in sidere Titan Non foret augmentum sortitis noctibus impar. Composito tandem consuetae margine ripae Flumine, sat madidis visis a gurgite campis Arboribusque satisque gravem spondentibus annum, Turba dies bis quatuor agit Nilotica, laetis Utraque post epulas animosa iuventa choreis: His patrios laudare deos undaeque potentem Frugiferumque Pharo mos est extollere Nilum. Religio tunc caeca suas laxabat habenas: Thura crematuris aperit sacraria mystis Vana superstitio, damnatis ritibus aras Incursare docet donisque implere deorum Atria et effictis in Numina fidere signis. Tunc nulla Isiacae friget sine thure iuvencae Ara, nec amisso deerat suus ignis Osiri. Isi, decus Nili, tua solum altaria maesto Niliades clamore colunt et iusta perempto Unà tecum omnes ululant lamenta marito: Surdus inauditis cumulatur honoribus Apis, Munusque Anubis habet, non est sine ritibus Horus, Indigenae divam celebrant Bubastida nymphae. Et canibus suus est cultus: crocodilon et ibim Vota humana petunt: nullum est sine supplice monstrum.

39. Haec erat autumni facies, Iessea moneri Cum soboles audit Nilo externaque relictâ Emigrare Pharo Galilaeaque tutus in arua Ire iubebatur pueri securus Ioseph. Nec mora, laetus abit brumaque instante molestum Non accusat iter, sed quas Iordane recedens Deserti pressit, rediens vitavit arenas. Doctus erat siquidem postquam Solymaea reliquit Regna, procelloso deserti pulvere molles Emensus campos, quantum gravioribus acta Surgat arena Notis et siccis occupet auras Planities sabulosa undis imitantibus ipsum Fluctuat Aegaeum, et densis ferit astra procellis. Ille quidem nec flabra graves spirantia ventos, Nec tulit undantes commoti pulveris aestus; Nam Zephyro sabuli campos aequante petebat Aegyptum Iesseus honor, dum nulla furentes Sustinet aura Notos; tamen insurgentibus ipsis Interdum Zephyris poterat comprendere motae Quid fidei faciant ventis hiemalibus aurae. Molle velut vernis crispatum fluctibus aequor Exiles placata ferens ad litora spumas Indicium non molle facit, vehementibus Austris, Vel quas hibernis Aquilonibus excitat undas, Non aliter verno vidit cum surgere flatu Desertum, hibernis Iosippus motibus illud Composuit veritusque viae brumale periclum, Pulvere suspectas alio mutavit arenas.

40. Phoebopolitana festos celebrante per urbem Plebe iocos (Niloa vocant) dixere salutem Hospitibus gratumque vale; quos, barbara quamvis Pectora Niligenae, votis faustisque secuti Vocibus, implacidi dant tristia signa recessus Et numerant causas et verba morantia gratos Isacidas, brumale auras instante rigentes Obiciunt. Sed nulla fuit quae Numinis esset Imperio suadela prior. Data gratia postquam Est verbis animisque, piis affectibus addunt Niliacae quoque dona nurus, nec simplice peram Farre replent, Nilo sed despumante paratas Sollemnes iungunt medicatis panibus escas. Festivasque dabant, quas tunc Memphitis edebat Terra dapes; moderante pium sed Virgine plebis Obsequium, modicae sumente opsonia caenae Et reliquae annonam, cui felix cura, Tonanti Committente viae, Nilum Iessea reliquit Progenies patriamque redux petit exul Idumen.

41. Quartus erat mundi hanc lucem qui viderat annus, Astra quaterque suo duodena repleverat igne Delius, aeternum postquam splendescere lumen Aspexit summisque rotis pharetrata premebat Aemonii iam terga senis, cum Virginis infans Figere divinis poterat vestigia plantis. Visque inerat maior quam annis membrisque pusillae Par foret aetati: profugae qui dulce parentis Portabatur onus, rediens hoc pondere matrem Solverat et refugas pedibus versabat arenas. Iam poterat parvus terram calcare viator Materna ducente manu, quo saepe relicto Auxilio propriis firmus quoque viribus ibat. Saepe pater materque sinu componere lassum Expetiit; sed saepe puer matrisque patrisque Non admisit opem, facili, si quando gravabat Semita, contentus dextra; quorum ille coruscus Et medius geminis communis amoribus ignis, Pulvere quot gressus fixit, tot misit utrique In pectus radios et amantum spicula, flammas. Per medium veluti decurrens Phoebus Olympum Aequus utrique polo est, quoniam fulcitur utroque; Sideribus reliquis crebro Phaëtontia lampas Opposita tellure latet; pro cardine nulla Invidia est, cui sol numquam sua lumina celat. Sic Mariam et Iosippum inter dum pergit amoris Flammeus hic Titan, reliquis sua lumina stellis, Saepius abscondit (qui iugiter arserit igne Numinis aethereo, non est, velut ista calebat Coniuga virginitas). Phoebum qui sustinet axis Quique polus medium librat, Titanide numquam Desertum se luce dolet: numquam occidit istud Invisumque latet sponsis librantibus astrum.

42. Aegypti demum extrema regione profecti Respiciunt litus, quo se Pelusia frangit Thetis et adversa Cyprum mare spumat in area. Praetereunt Casium, clarum Iove praeside montem, Pompeio fatale iugum, Ptolomee iubebas Quo tantum truncare caput; qua fronte piandam Censuit infelix omnem Pharsalia culpam. Succedunt tumulo Magni, quem forte docebat Fama recens, tantis sed fama sonora triumphis, Pulvis erat bibulaeque cinis commixtus arenae. Et titulum ambusto duxit quem stipite Cordus, (‘Hic situs est Magnus’) spumans turbaverat aequor Raptaque erat primo scriptoris gratia fluctu. Hinc decimo emensi totam Casiotida Phoebo Atque plagas quas nunc etiam Hagarena profanat Posteritas, curvo videre in litore turres Ascalis alta tuas, male fortunata nefandum Enixa Herodem; licet tibi regibus apta Tecta daret, sed quae propriis tumulata ruinis Vile iacent nullum positoris habentia nomen; Cum tamen a morum et scelerum feritate profecta Duratura tuis stat adhuc infamia muris.

43. Inde propinqua petunt humiles stagnantia ripas Torrentis vada, Iudaeae quem montibus ortum, Labentem saxis, vitis Sorecia botris Propitium bibit et grato se gurgite replet. Protinus emenso veniunt torrente sub altas, Fonte suo optatas rupes, quo Virginis alma Et soboles posuisse sitim ferturque beata Inde bibisse parens siccisque labore diurno Surgentem labris laticem admisisse maritum. Mansit honor fonti: siquidem sermone Philippi Hoc pius Aethiopum regina semivir hausit Fonte fidem, formare potens eodemque perustos Marmaridas vero; et fecundae munere lymphae Divino ingentem populum generare puello.

44. Inde viae spatio non longo errantibus anceps Occurrit bivium: lateri fuit obvia dextro Iudaea et Solyma; ursisset si Nazara, laevus Aequus erat pulvis. Sponsis certabat uterque Iudaeae et Galilaeae ardor: Iudaea vocabat Ad templum, at puerum regni ne perderet heres, Qui patris evasit gladium veritosque paterno Successisse odio, qui successisset et ostro Et quod idem nocte apparens sub luce corusca Ancipiti sponso vetuisset Numinis Ales, Tuta metu infantis flexit Galilaea viaeque Ambiguum laeva recte pro parte diremit.

LIBER XI. IESSEIDOS

1. Septima post Iani Latias exorta Kalendas Lux alium solem melioraque sidera Iudae Apparere dedit. Mutata ubi patria iusso Exilio tellus, reducis cum pignore salvo, Nazara virgineae mirans videt ora maritae. Illa diu vacuas dominis absentibus aedes Laeta subit. Quantumque tulit virtusque pudorque Officiosa, piis reditum gratantibus ultro Matribus occurrit causamque petentibus urbe Excessus taciti, monitum caeleste recondens Non aliud, quam sic Numen voluisse reponit.

2. Post reditum, cunctis quo non illustrius oris Tectum nacta parens, semper crescente, paterna Hoc coluit virtute heres opibusque replevit Aethereis, quarum tangi livore putasses Caelicolas, aequanda datis sibi dona stupentes Terrea sortiri Galilaeae limina nuptae. Huic Domui, quamvis cocto pro pulvere vili Maius erat pretium, quam si caelestibus unà Sideribus terraeque auro iungatur Erythrae Baccarumque Indi pretiosa superbia ponti; Ex quo felices venientem in membra Tonantem Parvaque senserunt animantem viscera muri. Numen ibi humano postquam se corpore texit, Nec caelum plus lucus habet, nitidissimus aulae Candor ubi Empyreae voluit spectabile divis Caelitibus lumen pariter splendescere terris Terreno e caelo, quo sponsus uterque petitis Plenius affulsit spectato Numine flammis. O felix Domus! Aeterni cui contigit imbre Nectaris impleri, nec tantum haurire minutis Hanc pluviam guttis, ipso sed fonte rigari. Prodigiosa Domus! Quae connubiale duorum Virgineo in thalamo foedus sancivit amantum, Quorum alter Deus est, luteae sed stirpis et impar Altera, supremo sed par dare membra Tonanti Est caro: queis rutilas non affugientibus umbris Flaminis aeterni accendit lux pronuba taedas.

3. Assidua istius servabat lumina tecti Virgo, redux Pharias postquam calcavit arenas. Sedulus hic lateri materno adstare solebat Divinus puer et matris quo iussa vocabant Praesto esse atque suus qualem nutritor agebat, Observare artem fabroque vibrante securim, Vilia caesarum trabium segmenta legebat Aptabatque loco, de quo poscente camino Ad parca exceptus rutilaret edulia stipes Hibernisque daret tenuem pro noctibus ignem. Nec tamen haec Solymis interpellante vetusta Religione, sacris accedere templa diebus Abstinuit divina Domus, legalibus acta Imperiis; solitusque puer matrisque virique, Dulcis utrique, tener, latus observare viator.

4. Ex quo Niliacum post terga reliquit Anubim Sacra Domus propriosque adiit revocata tribules Occurrit primus Solymaeis ritibus ingens Festorum paschalis apex; ubi menstrua lampas Quatuor atque decem lumen solare diebus Integra collegit tangens superansque priorem Aequidiem, verno Hebraeis quae sole ferebat Initium noti fastis popularibus anni. Paschae autem festos, hilari complebat Idume Hebdomas una dies, faciens memorare solutos Aegypto et profugos divisa per aequora patres. Tunc ea divinam, servandis legibus aequam Religio monuit matrem Solymaea Tonantis Limina et augustas venerari protinus aras.

5. At quoniam regnans, imitari strenua patrem Herodem soboles, Solymo saeviret in ostro; Unde profecturi potuit iactura timeri Infantis, vix ausa parens offerre periclo Praesenti puerum: tribuum pietate calenti In dubium vertit sobolem committere templo. At quia totius Solymam tunc ibat Idumae Religio, tanto fieri vix posse putabat Accursu tribuum, quos inter milia matrum Miliaque infantum rex ut discerneret unam E cunctis sobolem, patrio quae victima ferro Quaesita, extinctas ignota reduceret iras Augere adducto statuit sollemnia nato.

6. Tempus ubi legale alios movisse tribules Innotuit proprios templo mutare penates, Id quoque tergemino Phoebo lassata (dierum A Solymis totidem nam pulvere Nazara distat) Delubrum subiit cum prole et coniuge Virgo. Ut sacros tetigit postes, lethale profanis In cute vestibulum, tribuum completa frequenti Atria concursu, poterant ubi cernere parvo Pariete divisos, aris dare munera mystas, Caelica confestim veniens vox omnibus aures Occupat et numeris delubrum talibus implet: “Advenit revocata fuga Nilotide proles Quam genui et reducem Pharia regione recepi.” Hic rapti cunctorum oculi, qua parte sonare Verba putabantur; quaesitus ab omnibus author Vocis, at humanae faciles cognoscere carmen Non esse hoc linguae; dicti mysteria quaerunt. Mystarum labor effati deprendere sensum Ingeniumque fuit; quibus ad commune reductis Arbitrium mens talis erat: quod ab aethere lapsae Prodigium vocis Pharii voluisset Anubis, Excussum memorare iugum, veterisque laboris Servitium versare animo non deside plebem Admonuit, Iudamque Deo paschalibus aequum Stare sacramentis, quem summa potentia Nilo Subtractum voluit, signo praesente reposci. Virgo tamen verbis quae vox audita ferebat Non male perspectis, alio quam caetera carmen Turba revolvebat sensu. Signare profectam Credidit a Nilo sobolem, cui inde vocatae Dux eadem custosque fuit. Sed nescia partus Virginei, Solymaea fides non censuit istos Demissos caelo numeros comprendere tanti Versa retro Phario pueri vestigia rivo.

7. Patria Iosephus nactae domicilia sponsae Urbe redux memorat quae se populumque propinquo Mystis vestibulo paschalia vota ferentem Implevit vox fausta palam, nec Numinis oris Ancipites numeri. Tum quid tota urbe referret, Iudicium attentae repetit populare maritae. Illa quid hic dicat vix invenit: haeret in uno Sed sobolis vultu modicaque in carne latentis Maiestate Dei, quam tot portenta Tonantis Adverso fidei Iudae dant noscere prolem. Nec se Iosippo celat, sic ore locuta: “Nosse, marite, potes Pharia tellure relicta Quae vox natalem nos visere iussit Idumen. Eiusdem vox ista Dei est Aegyptia noctis Somnia confirmans, ubi te Iosippe vocatum Nostra valere dato suscepit Nazara Nilo. O Iudae domus! Ô generosa fidelis Abrami Posteritas! Quantum ô vestram terrena puelli Sollicitat caligo fidem! Promissa salutis Vos lampas iam luce ferit neque segnis amato Isacidae proprium suffert celare nitorem! Sed luctu maiore premor, quod discere primas Infantis gens dura faces et tenuia nati Lumina Messiae, maiori luce micantem Signorum, petet opprobriis inimica Sionis Progenies; duraque suum cervice140 cervice : cerviae repellet Difficilis virtute regi Iudaea magistrum. Is morum verique sator, caeloque profectae Assertor fidei, validus connectere certis Verborum praecepta notis, signataque miris Prodigiis effata dabit poteritque videri Non fallax fictusve suis sermonibus author; Et tamen errandi caeca et scabiosa voluptas Efficiet, ne divino ferat ore doceri Despiciatque adversa sibi caelestia verbi Semina et aethereum laceret gens cara satorem. Ille diem caecis, quod non sine Numine praeco Adveniat, vel falsa loquens oracula vates, Corporibus reddetque animas: vocalia mutis Ora dabit, surdisque sonos comprendere mittens Auribus auditum: sola huius voce volabit Claudus et insueto praestabit tibia gressu. Ille minas pelagi nigrasque Aquilone procellas Imperio premet increpitans: pro turbine lenes Emittet Zephyros, timidis bona flabra carinis. Sicca Galilaeo figet vestigia fluctu Obsequium praebente vado liquidoque meabit, Dura velut premeret saxa, aut crystalla; profundo Retia caeruleas ponti glomerantia praedas, Nequicquam iactata, unam frustrantia noctem, Praecipiente ipso Pelagus tentare, silentum Squamigeros clausisse greges mirabitur impos Plena nataturis non plus educere pinnis Retia piscator, sociisque extracta lacertis Innumeros notare dabunt per litora pisces. Desertae cernent valles et inhospita Iudae Culmina, ieiunas dape deficiente, sequentum Milia quinque virum (numerum nec fecerit infans Nec mulier) saturare animas: ubi quinque per omnem Partiti populum panes pleneque soluta Esurie, collecta gulam superantia stabunt Undecimo plusquam Cereris fragmenta canistro. Tartareos hostes, homini insidiantia semper Orci mancipia, humanis figentia sedem Corporibus, nutu eiciet tristemque iubebit Aut Erebum petere, aut sorbendos aequore foedos Infestare sues. Morborum nomina mille Momento extinguet, currentibus undique turbis, Indubiam nullo non impetrante salutem. Gaudebit cognatus Hymen se prima fuisse Nactum prodigia, absumpto conviva Lyaeo Cum sitiet, cui post, nulla quod vite pependit, Sex gemina ignoto replebitur hydria musto. Plura dabit facietque palam testantia Numen Signa, sed adversum portentis omnibus orbem Inveniet divina fides votisque cupitum, Praesentem opprobriis lacerabit Iuda tribulem. Nec furor hic sistet: post tot ludibria ponet Supplicio maiore animam: suffixa probroso Placatum sceleri Numen dabit hostia ligno. Hoc fugiet moriente dies: caligine Titan Abscondet rutilas tunc plena et Delia flammas. Ipsa eadem terso quae iam nitet aurea vultu Lampas, ab hoc oris labem maculasque parabit Deliquio, tanti non depositura doloris Effigiem, peracerba sui quam funera lugens Induit authoris; facinus crudele relictis A luctu maculis exprobratura cruento Isacidae, Messiae odium pro laude fatenti. Intremet et tellus reddetque hunc tertia vivum Turbato custode dies; tamen impia cunctis Perstabit signis turpem Synagoga fateri Perfidiam palmasque ipso cum Dite ferire.” Hic siluit Virgo lacrymisque rigavit obortis Ora et praesentem pia strinxit ad oscula natum. His autem quae tunc genetrix praesaga ferebat Attonitus, tacito versabat pectore Ioseph Consilium sublime Patris, cui funere cari Unigenae, stat fixa animi sententia, culpas Tollere et aeternum ligno componere foedus.

8. Iam duo lustra super bis annua presserat astra Delius, humanos postquam immortale sub artus Illapsum coepit per tempora crescere Numen, Lux nova paschalis, teneris non utilis agnis Ad solita oppressam cum festa vocaret Idumen. Divinus220 divinus : divinis cum matre puer communia Iudae Gaudia completurus adit socioque parentis Nomen habente viro sacros consumat honores. Ut tenor expletus legis, Galilaea reversi Rura petunt, lux iamque prior confecta parabat Colligere hospitio lassos; queis tecta subire Caelestis soboles, longum expectata vetabat. Haec etenim, postquam Solymis exire parenti Mens fuerat, petiit sibi permittente licere Matre profecturis actutum in propria iungi Cognatis patrumque pio sermone teneri. Hic animo suspensa parens, ignara quid altae Vota velint sobolis; sed mox “I, nate” reponit. Iosippus vero “Fili,” inquit, “colligat uno Fac, rogo, venturus tecti nos limine vesper.” Cui iuvenis contra: “Efficiam, Iosippe, paternum Quod iubet imperium.” Ratus hoc se nomine dici Iosippus securus abit sociaque iugali Virgine progressus. Pelago cum coepit anhelos Mergere Phoebus equos, ad diversoria notas Nocte vocante tribus, demissae ad vota maritae, Neglecto elegit somnum captare mapali. Sed prius incultam quam commigraret in aedem Coniuga virginitas, oculis lustraverat omnes, Qua poterat spes esse vias, ut in urbe relictus, Inter amica redux posset cerni agmina natus. At frustra dimensa oculis omnis via: nullo Explorata dabat Messiam semita signo.

9. Iamque soporiferis faciem velaverat umbris Vesper et ablato poterat iam lumine nemo Eminus agnosci. Luctu turbata parentis Viscera cognatos, variis quos copia fecit Dispergi hospitiis, visa de prole requirunt. Accepit quod patrum aliqui docuere: propinquis Urbe migrare suis iunctum vidisse, parentum Verba auscultantem iuvenem et pia multa ferentem; Qui tamen ignaro comitatu avulsus et ultra Non visus; quo versa solo vestigia pressit, Nil erat, unde parens poterat turbata doceri. Sic ignari omnes respondent omnia votis Dissona maternis: quo se converteret illa Non habuit, torquens animum sed saevus amaror Obruit et quovis ferri crudelior ictu Anxietas tristisque repertum ingressa mapale Consedit depressa animo maestosque volutat Pectore, divinus fatum quod pertulit infans. Et prope par animi, casu conflatus acerbo Iosippum tenuit dolor, importuna vocantem Sidera, nocturnis solem remorantia flammis. Quaerendi studio iuvenis, lentum ille putabat Plus solito, Arctorum currus agitare Bootem. “Exorere ô citius, nove sol” aiebat, “et ortu Fac alium reperire tuo, materna secantem Amissumque mihi lacerantem pectora solem. Fortunati ignes, felicia lumina, stellae, Quae numquam rutilum qui vestra est vita, doletis Occubitu Titana premi. Sublime vagantes Non maerent hac sorte faces; amissa reliquit Nos tamen augusti facies clarissima Phoebi. Ah tanti, vacuam stellae quae pingitis aethram, Vos moveat iactura boni. Monstrate latentem Insigni radio iuvenem, nova flamma coruscet Maiores solito tectis felicibus ignes, Degit ubi nostri lampas divina sereni. Servo memor vestrum, quale exhibuistis Eois Regibus obsequium; nec erat descendere caelo Difficile aut durum terraeque propinqua secare Climata, Memnonidas donec famulare sequentes Lumen, Ephrataeum deduxissetis in antrum, Natus ubi noster, qui nos modo separat, infans Gentibus indulsit primos praesepis amores. Sic nobis signate viam certoque docete Lumine, queis habitat noster regionibus ardor. Ibimus has omni posito terrore per umbras, Vestra secuturi radiorum praevia, stellae.”

10. At genetrix, cui maternus referebat amato De puero peiora timor, vix voce dolorem Prodiderat, sed multa gemens altumque Tonantis Consilium, quo cuncta infans amissus agebat, Contemplans: matrem quod vellet habere severis Forsitan absentem fatis, quid triste pavebat. Iam vel aberrantem per devia iamque volentem Vivere matre procul, iam vel suscepta salutis Humanae initia, aut caelum petiisse, paterna Sede reversurum, postquam praescripta vocaret Poenarum mortisque dies. Vel forsan iniquus Inventum Solymae patriis si manibus heres, Herodes soboles, caesum crudele litasset. Sollicitum tali feriebat imagine pectus, Hisque timor formis matrem torquebat amantem. Certa tamen, quidcumque fuit, sublime fuisse Consilii caelestis opus, divina valeret Quod neque virginei falli sapientia nati. Hoc luctus conata suos componere vero, Non potuit quae mater erat, cui dulcia prolis Lumina, totus amor: possetque ea perdita luctum Tollere, maternum si tollere vellet amorem. Excitat hunc absens soboles, magis unde gemebant Viscera maternae pro mole paventia flammae. Illa ut summus amor, vel prout miranda parentis Urgebat pietas, vel ne materna vacaret Cura minus, toto sibi dulce requirere pignus Proposuit vitae spatio, non simplice donec Victa dolore cadat; moriensque beatior isto Funere, divinae sobolis consumet amorem. Nec iam vana suis Aegyptia sacra triumphent Commentis, ubi quaesitum non cessat Osirim Flere Isis; veram siquidem Iudaea dedisset Historiam amissum Mariae quaerentis Iesum; Inquiri tanto si suave fuisset eidem Virgineae matris nutritorisque labore. O excelsa parens, materni imitabile numquam Prodigium affectus, cui non imitabile puri Ventris erat germen! Si tantum absentia nati Lumina deploras, quid erit cum funeris author Iuda sui saxo te non absente ligatum, Innocuum caedet flagris crudelibus Agnum? Quid cum divinum plusquam centena cruorem Plaga vomet totidemque videbis hiantia praesens Vulnera, lassatis rabies cum caeca lacertis, Ipsa etiam saevis penetrabit ad ossa flagellis? Quid, sua Romanus scribet cum funera praeses Iudaeo clamante crucem? Quid stipite pressum Cum maesta aspicies? Quid ubi nudata cruento, Te coram, ô genetrix, pendebit victima ligno? Disce minora pati, te, dum graviora videbis, Extinguat ne tortor amor! Sed flectere matris Quis potis est, qualem nec mors avellet amorem?

11. Nox erat et verno ridebant astra sereno; Intuita haec genetrix “Heu, quam fulgentius astrum Orba gemo!” dixit. Mox caeco inclusa mapali, Cum bona pars noctis caeli convexa rotasset, Suppositâ ad somnum sustentat lumina dextrâ. Tunc etiam tristis nimium languentia fabri Membra sopor tenuit; medio quem corpore nixum Ligneus excepit paries lectumque profusis Terra dabat pedibus iunctis qui pectore palmis Compositus tristem perflabat corpore somnum. Hos demum absentis sobolis maerore levari Omnipotens voluit, terras invisere misso Aligero. Qui iussa sequens, neglecta mapalis Tigna subit, sopito adhibens haec verba marito: “Mane redi Solymam, faciet quaesitus ibidem Se reperire puer, vestrum cui limen adepto Semper erit constans sponsis parere voluntas.”

12. Iam leve sopitam, rostrati cantibus oris Pervigil Auroram terris instare monebat Cum strepitu motis volucer Phoebeius alis, Cum sopor oppressus noctis concepta marito Somnia narrabat subitoque adversa referre Prolis habendae ergo Solymam vestigia dictat. Nec mora, nocturnus qua visus imagine Morpheus, Admonita est uxor, cui iam Solymaea propinquo Sole remetiri373 remetiri : remitiri quaerendae compita proli Mens immota dabat; nocturna sed ista valebant Somnia suscepto fructum spondere labori, Certior inventi fieret quod copia nati. Nocturnas necdum lux plena removerat umbras, Summa nec adverso feriebat culmina Titan Lumine, sed circum montana cacumina quidam Luteus aequabat rorata crepuscula fulgor, Cum Solymaea rudi relegat quo compita coniux Prodit uterque casa: paribus vestigia curis Cunctabunda premunt; quos occurrente diei Simplicis occasu, Solymae domus hospita texit. Tertia surgentis numerabat lumina Phoebi Matre procul soboles, cum vota calentia Virgo Depositura petit Solymi sacraria templi, Ora vel amissus si fors daret obvia natus. Viderat hic illam, commune prophetidis Annae Sortitae fatum neptis Debbora, virili Prole Phanuelis veniens, amitae secuta Exemplum, dum cruda viri post funera, spreto Connubio bigamos templo sacrarat amores. Illa, ut erat purae pridem devincta parenti Religiosa nurus, Mariam sermone salutat. Virgo sui referens amissi impervia gnati Lumina, Debboram visa de prole docentem Audit et augusti pressisse patentia templi Atria cognoscit: genetrix afflicta resumptâ In pectus maiore anima, domicilia fani Singula vestigat: socio est par cura marito.

13. Est locus a dextra templi regione, virorum Exedra, grandaevi quam post paschalia mystae Orgia, fatidicos soliti explanare prophetas, Et legum clarare umbras tempusque volentes Scire beaturi Iudaeam Herois, adibant. Dispositis vatum tabulas versare periti Accubuere locis: sedes data prima magistris, Perfectae necdum subiecta sedilia pubi, Ima dein studii cupidae subsellia turbae. Occupat hic aptum supra duo lustra biennis Progenies divina locum et data tempora fandi Nactus, inops veluti studii petit ante doceri Doctrinae totius apex legemque reposcit Scire dator legis. Qui seu responsa rogaret, Sive daret, puero attonitos dicente disertos Verba stupere dabant plusquam terrena magistros. Materies sermonis erat promissus Apellis Messias; tempusque illius adesse relatis E patrum tabulis Iudae lux missa docebat. Ut postes tetigit genetrix, ubi caelica proles Quaesitorum acie responsorumque fatigans Legales cathedras mentis iuvenile beatae Edebat specimen subsistere censuit illo Limine, dictorum librato pondere donec Prodiret natus. Quam talem irrumpere coetum Quantumvis ardor prolis suaderet amatae, Virgineus pudor et morum censura vetabat.

14. Ut sua defluxit doctis congressibus hora, Excessu legis procerum, promiscua plebis Inter, adest Mariae natus; cui obvia mater, Sed procul a turba, maesta sic voce profatur: “Quale opus est hoc, nate, tuum non suave parenti? Nate, meo et patris tanto quaesite dolori!” Cui soboles divina infit: “Quae causa laboris Est vestri? Quis quaerendi vos possidet ardor? Forsitan ignaros pietas vos esse volebat Me placito numquam obniti, nec deesse paterno?” Tunc faber agnovit, vere ac sublime locutum Cum Solymae haesisset, iuvenem, dum “Colligat unum Vespere nos tectum” admonuit; se patria dixit Iussa secuturum semper: divina parentis, Non sua, tunc fuerat quod vota implere voluntas. Paruit is Iosippo etiam maestaeque parenti, Aetherei dum iussa puer genitoris obivit, Conscius his semper placitum caeleste probari. O divine puer, cuius cum patre voluntas Est eadem, nostra hoc animi nutantia facto Arbitria informas, dum sic contraria matrum Lamenta aethereis monstras postponere iussis! Hic tamen alta patris postquam mandata secutus, Terreni dictata uteri non degener audit Imperia et iussos aequa capit ore labores. Ille etenim donec spargendis apta veniret Seminibus veri et monitis caelestibus aetas, Virgineae constans humilisque haerere parentis Vocibus et iuncti materno foedere fabri, Non fuit istorum – mirum! – tam vile iubentum Obsequium, cui non subito se tanta pararet Maiestas nutusque velut sequeretur heriles Astrorum princeps hominumque aeterna potestas Serviles curas praecepta iubentia servat. Ille leves patris, lignis fabrile dolatis Augebat census: duram tractare securim Et terram versare potens mercede refusa, Aut iuga simplicibus terrae opportuna colonis, Aut sola scissuris aptabat aratra iuvencis. Quodque crucem referebat opus, iucundus agebat, Unde trabes tectis et postibus altaque botris Fulcra, suae mortis iam laetus imagine panxit. At reliquum cunctis ignavus et omnibus optans Apparere rudis, decor et sapientia mentis Aeternae, sexti complevit tempora lustri.

15. O, quanta his visis materni causa stuporis Ista fuit soboles, sua qualis origo fuisset Prima, satis gnarae! Quae se de matre priusquam Egressa est, patri nata est sine tempore proles. Et tamen insanos hominum calcare tumores Erudiens exemplo humilis, non cognita mundo Arcana evolvit; veram mortalibus esse Extolli cupidis, orbi vilescere laudem. His facibus, divini operis felicibus orsis Praeluxit iuvenis, donec perflantibus auris Doctrinae et signorum, avidum immortalè beari His ipsis totum flammis succenderet orbem.

16. At prius extinctus custos matrisque iugalis Virgineus, virtutum ingens fato additus heros Iosippus, quem post seri fastidia morbi Sic postrema animi cum corpore lucta resolvit. Iam senii ter quina gravis Iosippus agebat Lustra pater, prope tricenis in foedere lapsis Et sponsae et sobolis curam sortitus ab annis: Pervigil, obsequii largus patiensque laboris, Fidus ubique comes, custos, nutritor et actor, Cui Mariae et prolis caluit castissimus ardor. Immortalis amor certae tulit omina mortis Deliquium lethale minans, succumbere iussâ Naturâ nimio quem non dabat ipsa, calori. Qui fieri potuit, summos Iosippus ut inter Divinorum aestus animorum algente moratus Connubio, tantos non exarsisset in ignes? Virginei pudor et virtus excelsa mariti, Assiduos inter Mariae sobolique serenos Intuitus – mirum! – radiis utriusque calescens, Aligerûm primis si non certasset ephebis. Flamma animi iam tanta fuit, transiret in artus Ut calor immodicus cordis; sed terrea deses Ferre caro peregrina cavis incendia venis, Languebat manifesta mori stratoque iuvari Debuit excessus membris mortalibus impar. Compositum strato corpus vehementior istâ Presserat extrema cordis luctator arenâ Eripuitque animum placidus, sed lethifer ignis. Tunc generosorum pugilum spectare supremos Incepit primum soboles divina labores, Tunc et Virgo parens, quorum iucunda beatae Praeludit, dum fata instant, praesentia palmae. Iosippusque suum prior his absolvit agonem Auspiciis; sponsae siquidem sub Virginis umbra, In Iesu amplexu feliciter expiravit.

17. Quo tendis, Iosippe, abiens? Ad sidera dignus Forte volas heros et scandis in astra, paternas, Cuius eras Nestor, opes habiturus alumni? Tutorisne pii merito te suscipit aequus In sua regna Pater, servo devincta fideli? Hoc poterat decuisse quidem rectumque putari, Sed tamen aeterni certus fati obstitit ordo, Qui caeli clausos immoto cardine postes Vectibus et centum aeratis connexa tenebat Ostia, nullo hominum merito superanda, priusquam Clausa triumphanti prostrato Dite pateret Ianua Victori, annorum per milia quatuor Intentata, suis demum reseranda triumphis. Quo tendes igitur Iosippe? Parentis Abrami Excipiet te forte sinus vicinaque Diti Umbrarum spatia, ingratas sine lumine sedes Accipies? Quamvis fortassis Olympias una Sit super, humanae scandant dum sidera mentes Et laeto Messiae, illis revocere triumpho E tenebris, iunctum inficias te his patribus ibo. Plura patris nomen, quo te divina colebat Proles, plus etiam iunctae tibi gratia sponsae Plusque sui tutoris honor virtusque meretur, Quam loca te caeci caperent ut tristia limbi. Sed potius quaedam ignotae regionis amoena Temperie Charitumque domo, sociatus Enocho Thesbitaeque comes vati, expectare decebat Messiae victricem animam, dum rupe sepulta Membra resumpturi palmas sequereris Alumni. Conveniens fuit ista tuae data praevia menti Laurea, sidereo donec sublimis honore Divina solem luce accedente praeires.

18. Interea genetrix Virgo, mortale mariti Quod fuerat, tumulo claudit signisque pudoris Virginei, lauri foliis et floribus ornat. Huic ego tale suo scripsissem in marmore carmen: “Ne sacros turbes cineres, adverte viator! Virginis hic matris sponsus iacet. Omnia dixi.”

19. Sublato fatis purae consorte maritae Et tria caelesti complente decennia prole, Libera coniugii Virgo, patriaeque solutus Iure potestatis natus (spontanea quamvis, Iosippo veluti patri parere voluntas, Virtutis non legis erat) maerore paterni Funeris humano laxabat viscera565 viscera : viscere luctu. Tristitiam cumulabat amor, quem providus omni Fatorum eventu pro matre et pignore castus Promeruit, vigilans, utriusque ad commoda sponsus.

20. Post fata haec heres Cleophae, cognata parenti Virgineae soboles, Simon Cananea propago, Posteritas Iudae, propria de stirpe Salomen Florentem nympham, statuit sollemne iugali Consociare thoro, accitis ad pacta propinquis Connubia, utroque ex sexu. Quos adfuit inter Et Maria et proles, quam tunc trigesima solis Viderat, annorum percurrens sidera lampas. Iamque illum divina fides sortita satorem Incepisse datum Galilaea per oppida semen Surgere et optatis fructum promittere sulcis, Laeta oculis vidit; iam legerat ipse laboris Ad partem socios, doctos quos ante, paratam Mitteret in messem. Sed quod constantior esset Hausta fides, certum, propriae quo effata probaret Vocis, adhuc deerat robur; quod tempore taedae Cognatae accessit; primum sua verba secutis Servatorem orbis sese referentia signum.

21. Iste datum postquam magnus conviva premebat Non procul a genetrice locum, quod pauperis esset Connubium sponsi, plus non spumante daturo Laetitiam Baccho, materna voce rogatus Iussit, ut optatum laticis daret urna Lyaeum. Mater enim (cui in miseros data viscera matris, Tunc confessa palam) sensit quae prima pudorem Pauperiemque domus convivarumque cavere Murmur et opprobrium sponsi studiosa, potentem Prodigii affatur sobolem, sic voce locuta: “Nate, deest vinum!” Post haec audita ministris, Certa velut voti, “Vobis quae filius,” inquit, “Dixerit iste meus, faciles parete iubenti!” More autem gentis positae sex ordine stabant, Fonte piaturae, si quid vitabile forsan Progenies recutita manu contingeret, urnae: Has latice impleri vivo divinus Apella Iusserat; unde haustum senior conviva liquorem Laudat et eximia natum de vite Falernum Sero venire stupet. Dein venerit unde, requirit. At famuli, quibus ad fontem sexta hauserat undam Hydria, se puri laticis libata tulisse Pocula contendunt. Iterumque petitus eodem Vase, merum fuit, hospitibus mirantibus humor. Altera tentatur, dein tertia, quarta deinde, Quinta etiam, demum rigidum quoque sexta vocatur Amphora ad examen: tenues vibrantia guttas Vina dabant cunctae, lympham subigente Lyaeo. Hoc matris fecit pietas impensaque primo Exhibuit matri sobolis reverentia signo. O mater! Tua si necdum opportuna roganti Auxilia, occurrit pietas matrisque benigno Prospicit affectu, quid erit cum vota ferentes Aspicies populos, aut quid, cum thure calebunt Lucebuntque tuae votivis ignibus arae? Qualia, proh, cognata orbi dat taeda futurae Argumenta spei! Felix te matre nocentis Posteritas Evae, felix cui tanta potestas, Tanto hominum, quibus aequa faves, accessit amori.

22. Hoc taedae auspicio domituro Tartara iacta est Alea Messiae. Sed non Rubiconis ab undis Victor agit celeres ad proxima proelia currus; Prima Galilaeis commutans Massica lymphis, (Hic suus est Rubicon, rubeos ubi iussa liquores Unda dedit) Stygio movit nova bella tyranno, Fortior Aeneadae, postquam Iordane recedens Hoc mergenda prius signasset crimina rivo. Mater ubique comes: nihil hanc avellere dulci Evaluit nato, nisi cum sapienter abesse Suadebat ratio, aut virtus natique voluntas. Praesentem hunc epulo taedae lustralibus illum Inspersum conspexit aquis caeloque profectas Accepit patris voces, cum talia dixit: “Haec mea progenies, placidis accedere constans Cara641 cara : charo propago meis!” Caeloque locutus aperto Intonuit, manifesta suae dans signa loquelae. Hic etiam niveâ sua colla premente columbâ Augurium caeleste capit; nova candidus ales Formaturus erat quod saecula, dictus in orbis Principio liquidum pennis umbrasse profundum. Tunc etiam eiusdem genetrix praesaga notavit Flaminis officium, propria virtute parantis Ad nova fecundas vitae primordia lymphas. Illa docente suo longinqua sonantia nato Cum turbis deserta petit; non segnis eidem Cunctorum commune famis longumque referre Luctamen. Veluti nuper Galilaea Falernum Hac orante bibit, desertum hac supplice panes Vidit et illius maternis viscera curis Composuit, larga Cereris sine semine fruge. Haec eadem Solymis natum sua fata sequentem, Credere nolentis populi vulgique ferocis Aspexit livore premi. Et clamantia laetum Agmina, ubi stratas vector calcabat asellus, Regia dum subiit Iudaeae moenia, palmas, “Hosanna” audivit. Demum tristissima fati Maternum sine more dolens ludibria vidit.

23. Illa Sioneae forsan quoque praescia caenae, Divini praesens epuli spectavit inane Panis prodigium repletaque pectoris illo Igne, alium sensit Cereris, pro fruge saporem. Utque fuit supremi epuli graviore sedere Digna loco natique latus stipare, vel ipsis Discipulis mensae accubitum sortita priorem, Prima fuit, sacra pavit quam filius esca. “Accipe, mater, idem”, inquit natus, “quale dedisti Tu prius assumpsique tuo de sanguine corpus. Quique tui fueram ventris, modo pectoris hospes Esse peto aeternique novum do pignus amoris.” Tunc ea, luminibus tacitos referentibus ignes, Ad natum conversa oculos manibusque modesta Supplicibus, divina suae quam dextera prolis Frangebat, gratam est avidis affectibus escam. Panis ubi sumpta effigies, mirabile nati Inventum, quo se cordi commiscet amanti, Sola videt penetratque animo; decuitque videre Haec primam quae ventre tulit miracula. Vidit Plura tamen, quem ventre tulit: spectavit ibidem Triticeae siquidem totam sub imagine frugis Progeniem susceptam utero totamque videbat Sub tota Cereris forma, sed qualibet aequè Parte tenebatur totus – mirabile! – natus. Attonitae similis tacito sic pectore fatur: “Hactenus intacti, qualis mihi contigit uni Mirabar fortunam uteri, nec hypostasin ultra Plus posse aeternam iuncta sibi carne, putabam. Nunc ultra processit amor, mortalibus unus Qui datus est cunctis natusque est omnibus, idem Servator voluit cunctis quoque pectore nasci, Arida terrigenûm replens praecordia IEsus. Utque magis pateat donum, pars singula totum Possidet authorem doni, nulloque figurae Dissidio, panis successor dissidet Agnus. Mira situs ratio et panis sine pane figura Ingenium Sophiamque premet mentisque valebit Nulla, sui vacuum virtus comprendere panem. Sola fides istam continget amoris abyssum. Te vero quod, nate, tuae das cernere matri, Ingentique, isto mea tenvia munere pensas Obsequia, hoc matri tribuis, sed caetera segni Ancillae. Si materno te lacte rigavi, Tu meus es iam, nate, cibus; si corporis auram Vitalem, divinus homo me matre tulisti, Tu mea nunc vita es, tu pectoris intimus ardor, Tu cordis qua spiro aura es: qua vivo. Parentis Esca tuae meliorque tuae tu matris origo, Divina incipiam de te quod vivere vita, Cui mea, mortalis quod sis, adiecit egestas714 egestas : agestas .” Haec animo genetrix versabat, et omnia miris Impleri sensit cordis penetralia flammis.

24. Factus ut est epulo finis traherentque sequentem Astra diem, fieret summus quo victima mystes Sanguineumque sacer pugil expleturus agonem, Figeret aeternum mortis pro laude trophaeum, Surgit et accubitum cenae modulatior oris Cantus et aethereae gratus dapis excipit hymnus. Ante tamen quam multa patrem oraturus in hortum Prodiret, Mariae hoc fertur sermone locutus Filius et maestam sic fato aptasse parentem. “Mater amata, vale, divini postulat ordo Decreti iam carne mori lethumque subire. Macte animi generosa parens, nunc robore mentis, Nunc opus est virtute regi: mors, flagra, dolores Illotae tribuum voces, convicia, funes, Sentibus implexum duris diadema, cruoris Eluvium, dein poenalis nato imminet arbor. Haec mihi, cui morior, dabit Israëlis amati Saevities parietque suo livore salutem Quam refugit, pressura suas hoc funere noxas. Hoc totum lux prima dabit, sed tertia vivum Proferet et reducem tumulo tua, mater, habebunt Lumina mortalem non plus lacrymantia natum.”

25. Huic genetrix maesto nimium sic ore reponit: “Nate, mihi supremus amor, suprema voluptas Supremusque dolor! Quis matrem occumbere ferro, Atque odium populi pro te sufferre rogantem Nate dabit? Levior proprii mihi funeris esset Impietas, quam, nate, tuae tristissima mortis Cernere maternis discrimina praevia fatis. At quia vile mei pretium, neque iusta piandis Poena foret noxis maternus sanguis, amori Cedo lubens horae, quae te moriente salutis Adveniet, cuius nocuum spes torquet Adamum. Si ventura movet generis te gloria nostri, Ah nate, ah, pretium sceleris depone tuosque Sanguinis immenso numera pro foenore rivos. Laeta tuae mortis fructum, sed maesta dolensque Triste feram pretium: patiar crudele meisque Luctibus immoriar, quorum praesaga laborant Viscera, quae saevus fati iam concutit horror. Quo tuus impellit patrisque aeternus amoris Imperat excessus, soboles mea, vade, tuoque Sanguine formosus maculam lavet oris Adamus. At veluti natum genetrix tam dira ferentem Nulla umquam aspexit, talem te prima videbo; Sic veluti matrem nullus tam triste dolentem Filius aspexit, talem me primus habebis. Barbara si patulum feriet tibi lancea pectus, Me gladius caedet. Cuspis tamen illa futura Qualis, adhuc dubito. Fuerit quaecumque, sed illa Et dolor et vulnus fiet crudele sub illa.” Haec memorans largo fletu simul ora rigabat Inque recedentem ad suprema pericula natum, Dum licuit, vultus oculosque immota ferebat.

26. Tempus erat, tacitum caeli cum lumine plena Egit iter, gemina frontis sine cuspide luna, Cum prodire domo matrem nox ipsa vetabat. At noctem superasset amor, nisi filius ipse, Iam sua fata sequi tectoque exire paranti Dixisset: “Cras me, genetrix dilecta, videbis. Nunc sine te mediis patris iussa ordiar umbris.” Ingemuit duxitque imo suspiria corde Poenarum praesaga parens; parere monenti Sed voluit nato. Cognatis addita noctem Matribus explevit, matrum maestissima Virgo.

27. Hortus erat, quem saepe patrem oraturus adibat Servator, crebris hortus fecundus olivis, Mons ubi qui simili deducit ab arbore nomen, In longam sese facilemque extendit aratri Planitiem. Quem tunc etiam, postquam ultima morti Orgia praemisit, sua fata sequentibus intrat Discipulis patremque solum complexus adorat. Hic ille ingenti poenae mortisque pavore Percitus intremuit totus visaque propinqui, Quae mentem obsedit perculsus imagine lethi, Crudelem referente necem populique furorem Praemeditans, sic tristis ait: “Pater optime, mortem Quam video calicemque mihi quam saeva propinat, Fac rogo, ne gustem. Quod si tua fixa voluntas Id iubeat, summus quamvis me funeris huius Horror habet, placitis mentem compono paternis.” Talia sopitis ter vota precantia fudit Discipulis multoque solum sudore rigavit: Sudor erat sanguis, trepido qui corpore manans Tingebat roseis tellurem et gramina guttis. Divini verò fuerat vis tanta cruoris, Ut iacto veluti terrae de semine natus Flos novus et toti species mirabilis orbi Barbara vicini praeferret symbola fati. Subiecta primum sacer est tellure receptus Ut cruor, immisso tellus pro sanguine florem Reddidit, esse decens rata si pro sanguinis hausto Divini pretio, donum non vile referret. At quia purpurei caedis feralis imago Causa fluoris erat, manans servavit eandem Effigiem sanguis, quo vivae occulta latebant Semina virtutis, similes, in floris ituras Luxuriem, mortis formare potentia poenas. Dicitur Oebalio sic olim sanguine flores Terra dedisse novos et cum Telamonius heros Ense suo moriens Aiax Sigeia tinxit Litora, confestim viridi de cespite fusus Flore pari cruor emicuit foliisque receptum Et ducis et pueri servavit littera nomen. Mansit honor flori; siquidem celebranda redibant Annua, praelata Graiis Hyacinthia pompa Et moriturus in hunc sua nomina transtulit Aiax Atque suos gemitus Hyacintho inscripsit Apollo. Causa dabat melior maiorque in sanguine virtus Messiae sudantis erat, quae sanguine natis Floribus imprimeret gemini simulacra doloris. Primus erat proprius poenarum gurgite spumans Immani torrens; alter maerore labantem Et dulcem non uno animi mucrone petitam Respexit matrem: stat flori impressus uterque.

28. Mole velut Cyprias, ita sacro sanguine cretus Flos praeit iste rosas, suavi fragrantior aura. Hunc simplex folium vestit, nisi pura videri Quod faciunt sinuosa suae curvamina sphaerae. Succedit folio teretis pars nacta cylindri Effigiem, notam flagris imitata columnam: Cera stylo partim color est et muricis humor. Hunc super, implexus veluti de sentibus orbis Horreo et inde pari fibrarum triplice filo, Queis ferri color est, surgunt in vertice clavi. Sub folio vero maiore latere videntur Dispositi in gyro, foliorum in acumen euntes Mucrones veluti septem, materna dolorum Symbola, quorum animo tunc praemeditata tyrannis, Pectora dilectae dirùm scissura parentis, Purpureos nati corpus solvebat in imbres. Area maioris folii decorata rubescit Quinque velut guttis, vel mavis dicere, granis Coralii: totidem plagarum haec signa, cruento Queis lacerandus erat divinus stipite natus. Protinus ut vidit certum de sanguine florem Athleta aethereus “Sunt instrumenta doloris Ista mei” dixit. “Viridi me cespite dura Terret humus, fati dum, quod mihi restat, acerbum Floribus ostendit mortisque intendit agonem.” Hinc visas horrere magis, magis impote poenas Aversari animo, donec submissus Olympo A Patre sidereus maerentem his vocibus Ales Erigeret nimiumque fugaret corde pavorem: “Alma Dei soboles” inquit, “virtusque Tonantis, Mortalis natura tibi quem suggerit, Heros Caelestis, depone metum supremaque constans Fata subi. Tibi quantus honor, quae copia laudis, Gloria quae Patri adveniet, quae tristibus Orci Exulibus ventura salus, quantum orbis habebit Roboris exemplum? Caeli ventura sub auras Posteritas tua fata canet caeloque beandus Adami sanguis, dulcem te morte perempta Authorem vitae servatoremque sonabit!” Dixerat haec Ales floresque e sanguine natos Respiciens, qui praesentem cumulare timorem Poenarum visi effigie; telluris ab imo Evulsos omnes et adhuc radice cruentos Colligit atque alio plantandos orbe reservat, Sic fatus: “Grati flores et lilia summo Digna virere polo, vestro ne sitis amara Progenies spectata Patri, vos gentibus olim Longinquis, nec non post tempora multa, suarum Poenarum factura fidem, dabo crescere terris, Queis Iudae vox nulla sonat: servabit in illis Vos melior fortuna locis, quos forte parentis Vestri odio, Solymae saevus discerperet ardor.” Haec effatus abit superansque immanè remotam Maiorem a Solyma zonam, pervenit ad Indos, Dives ubi occiduis Phoebi laetatur arenis Marsinga et sacrum Didymi Calamina cruorem Hausit, ubi fixos voluit vernare minister Aliger Hebraeos, horti miracula, flores. Haec ita divino venit de sanguine nata Floris in occiduos Indorum gratia fines. Nomine flos caruit, donec telluris avarus Scrutator pelagique audax sulcator ibidem Divitias cumularet Iber iisdemque repertus, Voce nova voluit flos Granadilla vocari.

29. Interea Christus fati terrore subacta Surgit humo lethi intrepidus seseque per umbras Obvia quaerenti figit vestigia turbae. Inciderat saevos, horum sed amator in hostes, Barbaraque infandae iam proditionis adeptus Oscula iam Solymae, laqueis praetoria vinctus Calcabat, matre ignara. Cui nuntia postquam Fama tulit capti casus et vincula nati Verberaque sannasque coronatique dolores Verticis et quanto venalis proditor auro Innocuam invasit sobolem, ceu cuspide pectus Fixa, altum siluit pressoque obmutuit ore: Hunc contra nil visa loqui, quem pectore forti Sustinuit, materna scidit qui viscera mucro: Non aliter, grandem quam siqua sorte molarem Altior excipiat Ganges: iacet ille profundâ Mersus aquâ labensque super non fluctuat unda, Sed silet immissumque tegit sine murmure pondus. Exigui vero fluvium si gurgitis aequa Sors premat, in spumas totus se commovet amnis Et fluctus ciet et modicum se murmure prodit. Tranquillo semper labuntur regia cursu Flumina, quantumvis grave sit magnumque quod altas Incidit in lymphas: talis fuit ista parentis Virgineae virtus animique immota potestas. Subtracto aut veluti solari lumine Phoebe, Postquam interpositae nimio telluris opaco, Tot velata umbris maeret fraterna negari Ora sibi, pro more volat, tantumque nigrello Est dolor in vultu, sed qui praecesserat, idem Est vigor in motu: genetrix augusta gemebat Prole quidem capta, ast eadem permansit in illa Vis animi, semper iustis sua vota Tonantis Arbitriis librare tenax nutuque moveri. “Et quamvis sobolem” aiebat, “quae vincula stringunt Quaeque dolenda nimis popularibus imminet arbor Vocibus et matrem cruciet, nec funera prolis Laeta feram, tamen aequa tuum, supreme monarcha, Velle sequor placitique tui me legibus apto. Filius hic tuus est, plusquam meus, ille paterni Totus honor splendorque uteri. Si talibus illum Exerceri odiis tua fert patiturque voluntas Numquam errans, mihi nolle grave est, quae fata paterno Stant placito: o rectum, cui non haerere verendum est. Quin genitor si summe iubes me pectora nati Ense ferire mei, credentem imitabor Abramum In sua funesto tendentem viscera ferro.” Talibus internos animi componere fluctus Virgo quidem potuit, ne quas fatalis amaror Pectoris indignas divina Heroide voces Mitteret, aut moris laudata lege decori Solveret. At summos cordis lenire dolores Non potuit, nec posse Deus permisit, ut uni Martyris aureolae, quae solum deerat, acerbis Virginea aerumnis aptaret tempora zonae.

30. Auditis nati poenis, quas cominus ipse Vidit Ioannes rediensque in tecta dolenti Nuntius exposuit matri. Pressisset opacas Lux ubi prima umbras, moriturae prolis amato Discipulo stipata, gemens lacrymasque profundens, Aede migrat Virgo, fidus cui iunxerat ardor Cognatas etiam vacua ad solacia matres. Festinat tectoque tenus progressa Latini Praesidis, ad populi fremitum strepitumque sonantum Flagrorum et male compositae convicia plebis Acurrit gemebunda, sui praesaga doloris. Et quae poenarum sensu, quibus impigra natum Urgebat feritas, poterat moritura videri, Cernere sub manibus natum crudelibus optat. Spectavit, stetit: o virtus heroa, virile Robur, stare isto MARIAM potuisse sub ictu. Qualis hic afflictae penetrans praecordia matris Ensis erat? Tamen exanimem non reddidit, Orci Fila potens resecare mucro; sed saevior inde Horridiorque fuit, quod citra funus, acerbas, Viscera non citra plagas materna feriret. Illa doloris erat cuspis, non funeris ensis.

31. Marmor in aede fuit, facies vix alta columnae Lumborum tenus, Ausonios ubi solvere fasces Mos erat et saxo tereti servile ligari Corpus ad opprobrium sceleris virigsque feriri. Mancipiis tritum et vernarum infamibus horrens Suppliciis marmor, scelerato sanguine quorum Livida signa dabat. Facinus crudele! Reorum Servorum in morem nudatam corpore strinxit Divinam sobolem tenuitque immitè cruentis Sulcandum virgis, donec non sanguine tantum Virgineo, multa flagris sed carne ruberet. Sic cute deformem, sic totum in vulnera paenè Conversum praesens aspexit mater et illam Acre dolentem animo suspexit filius: uno Intuitu quorum dulci se nectare replet Vasta cupido animi, tunc his sibi versa referre Lumina maeror erat; sed nulla referre nequivit Amborum communis amor, qui luce petitas Alterius numerabat uti sua vulnera poenas. Gnara fuit genetrix se corde micare beatis Exundante opibus. Vetiti se germinis illa Immunem aspexit scelerisque tyrannide prima Servatam, venturi olim, modo sanguine verò Praesentis fati. Vidit quod solius ergò Tunc custodita pro libertate parentis (Cuius solus amor valuit superare profusa In cunctos hominum superumque Tonantis amores) Intuituque sui potius quam totius ergò Humanae sobolis, dulcis crudelia nactus Verbera sustineat; tanto graviore ferebat Supplicium poena, rabiem quod funeris omnem Plus sibi, quam toti mundo prodesse notaret. Insuper et natum novit cum patre Tonantem Maiestate parem, flagri servile ferentem Opprobrium, penetrare potens magis omnibus una, Quam foret indignus tanto splendore nefandus Iudaeae furor. Adveniens hinc ille doloris Dictu impos matris fibras torquebat amaror. Illa crucis merito siquidem1011 siquidem : siquidam magis omnibus una Emicuit tantasque sacri sortita cruoris Divitias, ut nec superos, nec labe solutos Terrigenas Ioseph dederit tot fructibus arbor Impleri, quantum nulli numeranda, nec ipsis Caelitibus matri divinae copia plantae Advenit. Poteritne parens tam grata cadentem Tantarum Charitum iustè non flere datorem? Tantus vero fuit, quo prole calebat, amoris Impetus; ut simili, procul est, ardore micaret Flamma, suum authorem qua complectuntur ovantes Aligeri: quicumque ignis comprendet abyssum Virginei, materna illi quoque plaga patebit Pectoris: hac levior vatum est facundia poenâ.

32. Quis dolor est, divina parens, conferre dolori Quem potis est natura tuo? Sunt luctibus omnes Fetae urbes: nurus haec sobolem gemit, illa parentem, Ista virum deflet; morbis cruciantibus alter, Carceris hic gravibus poenis, discrimina famae, Tristis opum iactura alius rerumque rapinis Pauperie torquente dolet. Licet ipsa dolorum Patria sit tellus qua vivimus, omnibus illa Est tamen aerumnis impar producere matris Tristius exemplum, non insuperabile luctu Virgineo: nec te excipio Sipyleia mendax Facta parens Niobe natorum funere marmor. Vera tamen fuerit Niobe, sed marmore verti Non amor hanc sobolis, sed mentis caeca subegit Ambitio insanusque tumor, Latoia postquam Sacra sibi fieri poscens agnovit amara, Auxilio prolis sese Titanide victam. Purus amor sobolis quam sic lugere dedisset, Poenarum ut nati vehemens extinguere maeror Hanc posset, virtus animi nisi firma stetisset, Una fuit Virgo. Poenarum filius esse Rex voluit, propriae fluxit cui purpura venae; Pallore emicuit genetrix, Regina dolorum: Si dispar color est, dolor est communis utrique.

33. Ecce novum matris volat in praecordia telum. Verbera perpesso dicta est sententia nato, Tormentum fatale trabis: lictoribus ibat Iam medius mortisque suae urgebatur onustus Supplicio. Montis tergum poenale reorum Scandentem sequitur mater genuina doloris Effigies, quam pinxit amor, maeroris imago. Ut ventum ad metam pondusque immite ferenti Depositum, exuitur tunicam, inconsutile tegmen, Matris opus, natique simul dum corpore crescens Texta chlamis, quae sortitus non pertulit ullos, Carnificum sorti nisi ut invisa veniret. Sternitur in trunco nudus clavisque foratas – Supplicium crudele! – manus in stipite laxat. Excipit et plantas par ferrum altumque levato Fixa triumphali pendebat victima ligno.

34. Viderat haec mater, neque enim sua lumina flexit, Quam nati studiosa sui effecitque tuendo, Ut trabe suspensae sobolis nova vulnera, cordi Virgineo nova plaga foret, cui pectora sensu Paenè pari fuerant laceratae prolis imago. Arbore poenali nato confixa pependit Pressa animi maerore parens. Quae ferrea ligno Progeniem cuspis, matrem quae fixit amoris Cuspis erat; quamvis eadem fixisset utrumque Placabat pendens offensum victima patrem Filius, illa suo stabat comes hostia nato. Fixa trabi1076 trabi : trahi moritur soboles; consumitur imis Illa nec immoritur poenis, restaret ut unum Titane occaso, Phoebes mortalibus astrum. Quantumvis fidei Titan occumberet author, Lux fuit haec fidei, duri caligine lethi Quae lacrymarum ipso in pelago tranquilla micabat. Inde maris sidus dictam modo iure putabo, Quae Solymas inter salvo splendore procellas Enituit tantique inter discrimina fati, Mortis inaudita cum tempestate solutus Occubuit Phaëton, stellis fugientibus unum Hoc sidus clara fidei tunc luce refulsit. Hinc sibi promeritis Neptunia flectit habenis Regna potens Virgo pelagoque immite furenti Imperat, audacem frenis torquentibus aestum.

35. Nec sola haec maestae, nati sub morte potestas Accessit matri: est alius qui hoc funere crevit Matris honor; tacita moriens quem voce parenti Exposuit soboles, patris memorabile donum. “Tu siquidem”, extremis proles huic vocibus infit, “Fida meae mortis comes atque invicta mearum Poenarum aspectu martyr fortisque fuisti; Te penes humanae arbitrium finale salutis Esse pater voluit, fati mortisque potentem Te Dominam elegit. Tua cui materna, supremum Luctanti dederis suffragia, deseret illum Nec genitor nec ego, sed labe solutus, Abrami In gremium, grates tibi ferre paratus, abibit.” Laeta tulit donum genetrix, cui pectoris ingens Terrigenas servare aestus pietasque calebat. Utque fuit maerens altique in tabe doloris, Ostendit pressis animi solacia palmis. Respiciens post tergum oculis videt arbore fixum Vicinum lateri fatis concedere Dismam. Latro fuit Dismas: illum miserata, quod ante Pendentem adversa trabe correxisse sodalem, Illotas soboli voces foedo ore vomentem Audisset, subito natum hic Virgo precata est: “Hunc dona mihi, nate, reum mortisque soluta Sentiat esse tuae tibi cuncta piacula poena. Congruit et meritum: non te subsannat ut alter Teque illudentem socium multo increpat ore; Seque reum fassus, vacuum te criminis infit. Iste meae fructus virtusque sit ista receptae Prima potestatis!” Cui mox “Servabitur ille!” Filius arcana respondit voce. Loquentem Ut Virgo recepit, veluti maerore subacto, Tristia Virgineae correxit nubila frontis. Nec mora mutatur Dismas patrataque plangit1124 plangit : plangis Crimina, concutitur scelerum maerore doletque Et veniam petit et fixum trabe Numen adorat Seque animi memori poscit post fata teneri. Talibus hunc subito verbis affatur Iesus: “Non prius obscurae sese caligine noctis Involvet tellus, quam tu mea regna beatus Possideas.” Tanta est hoc fati in limine mater. Illa meos oro talis consumet agones.

36. Stabat adhuc genetrix mortisque sub arbore stanti, Dulce uteri pondus, sed onus tunc vile cruenti Stipitis ex illo torsit sua lumina natus Saepe throno, neque summa inter tormenta, parentis Immemor afflictae: cui dum sua deesse videret Officia; extremo fati maerore, fovendam Natorum obsequiis matrem commendat amato Discipulo fratremque illum moriturus adoptat. Chara quidem matri soboles, sed charior illa, Quin etiam seipsa, quam mundi errata piantem Stipite suspensam extremum certare gemebat. O Zebedeide felix, dum fata Magistri Deploras praesens, tanto censeris eidem Dignus honore, omnis recte cui caelicus Ales Invideat tantique gradus pro laude calescat. O nimium dilecte Deo, modo pectore Verbi Arcanos veri effatus, modo matris ab ore Aeternâ statura fide documenta tulisti. Hinc MARIAE et prolis puris de fontibus hausta, Hospita ructantem sensit mysteria Patmos.

37. Ultima restabat matri, contorta doloris E pharetra cuspis, qua nulla potentior, unum Excipias mortis perimens si corpora telum. Iamque suis omnem pharetram vacuaverat armis Ipse dolor, cui sola necis remanebat arundo; Hanc etiam matris damno torquere paratum Non patitur vibrare Deus, ne sole sepulto Extinctae tellus Phoebes splendore careret. Saevius hoc reliquis vulnus fuit arbore fixus Emittens animam natus: tunc omnibus illi In membris rigor et pavor extremumque minatus Deliquium pallor fugiensque ad viscera sanguis. Illa tamen stabat, nec erat constantia saevo Ense minor leviorque animi fiducia, vitam Iusta resumpturae tumuli post ultima prolis. Nec supremi huius luctus crudele parenti Defuit augmentum, divinum scindere pectus Ausa ubi completis Longini lancea fatis. Et licet extincto iam cuspidis illius ictus Non foret ad sensum nato, vim pertulit hastae Ad sensum genetrix: soboles hic fixa cruentum Sustinuit vulnus, genetrix confixa dolorem. Una duplex potuit pectus lacerare sarissa.

38. Hic aderat locuples Arimathaea urbe senator Iosippus (gratum genetrici et amabile nomen) Auditam Christi monitis sperare salutem Instructus, soboli quem procurare supremum Funeris officium, pietas materna poposcit. Nec mora, festinans (aderat audacia facto, Non timuisse palam Christum hac virtute fateri) Ingressus Solymam, impavidus petit ora Latini Praesidis atque animi ferventior orat humandi Corporis arbitrium. Concedit posse rogatus Funereo Praeses tractum cruce condere saxo. Ille volat Tyriaeque accepta sindone telae, Mox pretio myrrhae lacrymas aloesque probatum Unguem emit, multas aequantia pondera libras Culminaque assumpta repetit poenalia merce. Ut citus advenit (neque enim mora torsit euntem, Lumine iam prono) stantem sub stipite matrem Reclinemque trabi caput amplexumque morantem Repperit et sacro tristem dantem oscula ligno Quae nequiit nato; et lacrymis maesta ora rigantem Aspersa tellure videt corpusque tuendo Exanime, augustum quid nescio contemplantem. Hanc Arimathaeus grato cum praesidis heros Accedit placito corpusque indemne daturam Myrrham aloë mixtam telamque ad funeris usum, Sindonis immodicum stamen velumque ferebat. Grata parens vidit servantes membra liquores Linaque sidonis, quae mox e stipite natum Deponi poscit nec religiosa virorum Adstantum segnis pietas: pars forcipe clavos Demere cumque opus est ferrum auxiliare referre, Pars dare consilium positisque incumbere scalis, Suppositura manus oneri pars bracchia tendunt. Pars superiore trabes ascensu et fune ligatum, Ne praeceps abeat sensim demittere corpus. Admovet et palmas genetrix onerique ferendo Aptat: ibi numero triplex, sua dulcior omni Nectare, clavorum pervenit ad oscula cuspis Implevitque sinum; gratum de gentibus ortae In munus ventura novae cimelia sponsae: Quae sponsi genetrix nurui asseruanda recepit.

39. Ut cruce depositum, nudum pia sindone mater Prima tegit corpus gratumque ita velle roganti Illatum gremio pondus: tum pectore prono Sternitur in vultus animamque per oscula quaerit Absentem pressumque manu linoque cruorem Servatura legit, tali dein voce locuta: “Hac ego materno video te luce micantem Nate sinu? Fili, iubar immortale paterni Deliciumque sinus, quamvis mihi luminis expers Sic quoque delicium. Genitor sine funere lumen Te dedit aeternum: quod sis mortalis, id unum Quod potui moritura dedi: tibi vulnera feci Plagisque pinisque cruentatumque flagellis Corpus, ego infelix et amara noverca1230 noverca : novera paravi. Quae mater? Non iam mater, sed flebile matris Ingratae simulacrum: sum tibi barbara nutrix Quae mortem cum lacte dedi peperique, sepulchrum Ut premeres: genetrix o tanti prodiga nati! At scio certa tua est eadem cum Patre voluntas Atque ea iusta quidem generique piissima nostro; Nec tamen iniustus meus est dolor: omnis in isto Terrarum et caeli luctu natura laborat, Non flebo mater, dum sic meus occidis author Et natus, pupilla tuae luxque una parentis?” Hic tacuit, tum caelo oculis affixa profatur: “Aeterno quae grata tibi veniebat ab aevo, En pater, expletis cecidit iam victima fatis!”

40. Talis erat genetrix, cursu cum praepete Titan Iret in occasum, vicinus in aequore mergi. Hinc monitus Phoebo iam significante diei Deliquium, frigens materno Virginis effert E gremio corpus tumuli curator Ioseph. Quod Tyria tectum tela sparsumque Sabaeo Unguine compositamque aloen et balsama spirans, Pergit hiante suae morti componere saxo. Funeris est mater comes extremumque fatiscens It contenta novo committere membra sepulchro. Hinc Arimathaeo gratis pro funere dictis Vocibus Heroi, Solymam cum prolis amato Et plorante unum dulcemque vocante Magistrum Discipulo, consueta urbis sub tecta recedit Expectatque gemens donec sol tertius axe Prodeat et fidei constans, Acheronte subacto Signa triumphantis videat victricia nati.

LIBER XII. IESSEIDOS

1. Gaudia nunc matris detersaque lumina fletu Prosequor et viso sobolis mutata sereno Funera, maternas animi cumulantia poenas. Iam stratos Erebi postes conclusaque ferro Infera, depresso Victor Plutone tenebat Limina Messias; victique per atria Ditis Invisum Stygiis umbris vitale micabat Lumen; ubi Abrami gremio Limboque retentis Mentibus ingenti vultus splendore beati Spectandus, MARIAE soboles apparuit Heros. Mancipia invisi veluti concussit Averni Aeternùm damnata timor, sua fidus Abrami Sic optata diu mansurae exordia lucis Spectavit, diuturna premens suspiria coetus. Intremuit visis regni possessor inertis Messiae radiis seseque profundius intra Pallentes recipit sedes claususque cavernis Terrori mixta Victori obmurmurat irâ. At contra sancti Isacidae, maerentia limbo Agmina, suscipiunt laetùm ferientibus auras Vocibus Heroem; iucundi accedere plenis Ad sua speravere diu quae gaudia votis. Non aliter quam Sicaniae sub collibus Hyblae Imbre ruente cavis vetitae discedere tectis, Solis aprica redit facies cum luce serena Ad pastum glomerantur apes et mellis egentes Sollicitae saturare favos, felicia florum Exultim per prata volant ferventque negato Pleiade nimbosa, festivae occurrere Phoebo. Tunc data libertas cunctis vinclisque soluti Adscripti Caelo manes, seu triste ferentes Exilium, poenae immunes, seu dira teneret Lustralis quas flamma, animae; tunc omnibus idem, Praeterquam aeterno damnatis igne, patebat Poenarum vacuus fidei consortibus aether. Tunc etiam ostensa, quae viso Heroe micabat Divina Verbi specie, videre perennis Auspicium vitae, clarus queis lumine tanto Adveniens maestis Titan affulsit in antris Ut Stygia aeterno mutarit Averna sereno. Hic mora ter denis, ubi sex adieceris, horis Messiae consumpta fuit: quae dispare primo Censetur numero, coepisset surgere postquam Hora novae (post funus erat quae tertia, in umbris Quam genuit mediis nox intempesta) diei; Membra Arimathaeo statuit sua condita saxo Aethereus non plus moritura resumere Victor: Poenarumque suo socium decorare triumpho Corpus et exactos duplici bis dote labores Reddere et aeternum staturo adiungere nexu. “Tunc, mihi charae” inquit, “Limbo consurgite mentes, Iam satis umbrarum est; et queis sine corpore vestrum Cernere fas fuerat regem, modo carnis amictum Exuviis, quae morte iacet prostrata, videte. Par aliquos vestrum decorabit gloria, postquam Membra prior vitae redeuntis imago resumam. Tinctus Adame meo rubuit cui sanguine nuper Culmine poenali vertex, longo ante sepultum Tempore suscipies corpus donumque meretur Hoc tua Abrame fides parendique ardua virtus. Sollicitos tumuli, Pharioque ex amne referri Promissa tellure tenus, queis frigida natis Ossa iubere fuit fati suprema voluntas, Corporibus donabo patres membrisque reponam. Fecunde Isacide, fortis luctator Iacob, Hoc luctae tibi munus erit; Iosippe, pudori Ista tuo veniet merces: haec prima laboris Servataeque ergo stirpi te gloria poscit. Par erit Isaco, veniet par splendor Abeli. Nec te docte meos, David, resonare triumphos, Te nec Amoside vates, praeconia fati Cui data clara mei; nec te, cui triplice Phoebo Naufraga squamigerum puppis dedit esse sepulchrum, Vera figura meae mortis, mercede beati Corporis excludam. Par est tolerantia Iobi Huic merito; Simeon mystes Solymaeus habebit Munus idem; Tobiam isto dignabor honore. Te quoque, Ioachime, decet par gloria, matris Fortunatae meae genitor; nec te, Anna, tulissem Corpore discretam, talis nisi laurea primam Respiceret natam, sexus cui debita vestri Palma prior carnique prior coniuncta beari Aequa petit nulli par excellentia mentis. Tuque meae carnis felix nutritor, Ioseph, (Huic etenim fatis victo, telluris amoena Parte quiescenti, limbo procul, adfuit Ales Numinis, admonuitque virum Victoris alumni Dite soluturis animas accedere palmis) Corpus immodicos pro me perpesse labores E tumulo iussis faciam clarescere membris. Mecum omnes nunc ite, animae, quas cognita Iudae Ad regna educam laetoque92 laetoque : laethoque sub aethere sistam, Donec in Empyrias sedes aeternaque regna Post decies quatuor modica intervalla dierum Me duce, visurae semper patris ora, petatis.”

2. Tunc illo praeeunte omnes per viscera terrae Elapsi spatiumque emensi immane profundae Telluris; magnae altricis nihil ossibus ausis Marmoreis contra obniti liquidamque secantes Ceu auram duros silices, stringentia vastos Marmora regnorumque tractus; qui temporis uno Exigui puncto, caeli convexa tuentes Regnatam103 regnatam : regnaram externis Solymam videre Latinis. Hinc montis poenale iugum guttisque rubentes Sanguineis petras, ubi ligni illustre trophaeum Stabat adhuc, quo fracta Erebi Ditisque potestas, Deveniunt titulisque trabem sublimibus ornant. Circumfusa isti limbo venientia plantae Agmina tam grandis merito dignata triumphi Signa colunt roburque Crucis victricis adorant. Inde brevi spatio (quamvis et longius esset Si spatium, mora nulla viae est, queis propria mentis Esse agiles natura dedit, ventura beatis Corporibus pro dote comes) vicina sepulchri Claustra petunt spectantque novi venerabile saxi Depositum myrrhaeque madens aloesque Sabaeo A succo et nivea velatum sindone corpus. Hic ipse enumerat (necdum sibi iunxerat illas Membrorum exuvias) turbis praesentibus Heros Divinus, plagarum orbes illataque ferro Vulnera et exanimes pandit descripta per artus Saevitiae monumenta. Stupent ad singula mentes Tartareo reduces antro; pro labe solutam Mirantur pretii molem, mirantur amoris Prodigium, tantus quod tam crudele subisset Humana fatum pro libertate Redemptor. Mirandam fati seriem rectamque paternae Iustitiae virgam observant et laude potentem Humanaeque nimis cupidum ardentemque salutis Messiam extollunt vultuque insigne profundo Numen adhuc membrorum expers, dein corpus adorant. Tum vero vacuis animam connectere membris Aethereus cupiens Heros; per multa profusum Poenarum loca divinum deferre cruorem Et venas implere iubet: quae iussa sequentes Aligeri, seu quod Solymae profluxerat ostrum, Seu quod perfossis Calvarum in culmine plagis Manavit, tellure legunt venisque reponunt. Tunc simul extinctos divina accedit ad artus Victoris Messiae anima emendatque peremptum Lumine, cui tenebrosa poli sunt sidera, corpus. Tunc animata statim, ceu presso excita sopore Membra reviviscunt: fato deperdita carnis Integritas redit et plagas quas corpore toto Impressit Iudaea furens, exclusit abactis Plagarum pariter vitae nova gloria signis. Vulnera quina tamen, summum complentia fatum, Quae fecit maiora furor, superesse decori Aeterno voluit: simul ut pro labe repensi Extaret pretii nota; libertasque salusque Fontibus his prognata, referret origine viva, Divinas, documenta ortus et symbola, plagas. Cuncta stupent sanctorum animae: mirantur honorem Corporis; humanae quae lux, quae gratia formae Ardentesque notant oculos; qui spiritus illi, Qui vultus vocisque sonus, qui gressus eunti. Quaeque prius refuga fuerant pallentia vitâ Ora, referre rosas cernunt; sed Cypria tinxit Non quas Diva rosas; alius color arsit in illis Decolor hortorum quibus est terrena venustas.

3. Ut primum aeternae, proprios induxit in artus Primitias vitae, mox ad sua corpora mentes Ire iubet; quas sicca etiam sub membra reverti Non vacuus promissor erat: mora nulla, sepultos Quaeque suos cineres movet atque ossa arida nectit Corporis in molem. Exanimes queis fusa per artus Vita, subit resides massas animatque vetustum Possibilemque mori carnis transgressa vigorem. At reliquae vero mentes, quibus arida necdum Ossa levare fuit, nec fas assurgere membris; Felices aliàs animae, quibus inde molestum Et nil triste venit, quarum est suprema voluptas Libertasque ratum statuit quod Numen habere, Exultant pariter, sociis in carne resumpta Mentibus applaudunt, tantumque nitoris habentes Corporis exuvias, tantumque micare sepultos Mirantur cineres. Aderitque ubi Numinis aequa Fatorum series, paribus sua stringere membra Dotibus expectant, abituro in sidera caeno.

4. Haec ubi momenti spatium portenta dedisset, Divinus spelunca exit tumulumque relinquit Messias, eademque fuit queis gloria, mentes Corporibus nexas, maestae ad spectanda parentis Ora vocat; primo certus relevare dolentem Intuitu matrem pupillarumque madentes A lacrymis revocare suis splendoribus orbes. Hanc omnes spectare avidi, qui aut morte subacti Non longa, vidêre nurum, vel qui ante vetusto Funere prostrati, divinum lumen adepti Fatidicis cecinere sonis miracula summae Virginis, optabant caelestem cominus Arcam, Quem prius aflatis animis novere, tueri.

5. Nox erat et quartis plausit Phoebeius ales Excubiis, cum suetae etiam praeire canoras Noctis aves, summo dare vota precantia Patri, Et rerum colere authorem, qua solvere matrem Religione dolor rapti sibi funere nati Tristitiaeque ingens potuit non sistere torrens, Fundenti pro more preces pars noctis abacta est. Interea chorus Aligerûm dare nuntia matri Laeta volat; primumque calet praeire, frequenti Illius accessu Gabriel studiosior Ales. Illam nocturnis laxantem viscera votis Inveniunt: digna est matri reverentia postquam Praestita, tale melos coniunctis vocibus edunt: “O caeli Regina, potens laetare! Reversum Ad vitam, prout ipse tulit, spectabis ovantem, Quem fuerat meriti tua ventre tulisse potestas. Iamque suos artus indutus, ovantibus unà Quos Styge deduxit, caelum donavit amicis. Aspicies hos laeta, tui queis grande videndi Est desiderium vultus Dominamque calendi.”

6. Haec ita siderei postquam cecinere ministri, Confestim nixamque genu flammisque calentem214 flammisque calentem : flamisque colentem Aethereis, lux clara ferit rectumque corusca Irradiat, pressa quam nox adduxerat, aura. Dum stupet haec Virgo, formam Victoris adeptus Apparet natus mediaque in luce refulsit Divinus Stygis eversor; cui florida vultus Maiestas orisque decor Phoebeia opacans Lumina, frontis honor nil plus mortale timentis, Totaque mirando facies perfusa sereno. Os humerosque viro similis, cui victa decoram Effigiem Libitina dedit lumenque iuventae Perpetuum et laetos oculis afflavit honores.

7. Agnovit sobolem genetrix (nil gloria vultum Mutavit, sed perfecit: nam quae abdita mente, In corpus mortale prius prodire negata Lux fuit; expletis concessa emergere fatis, Transiit in luteos artus), fuit utque precante Flexa genu, talis mansit, sic ore locuta: “Venisti tandem tuaque expectata parenti Exolvit promissa fides: datur ora tueri Nate tua, Stygis impavidos et cernere vultus. Sic equidem ducebam animo rebarque futurum, Tempora dinumerans, nec te mea cura fefellit. Tertia iam properat terras lustrare diei Nate tuo nimium felix a funere lampas, Te modo cum Stygiis reducem venisse cavernis, Eversorem Erebi, simul et spolia ampla ferentem, Atque tuis lucem fatis debentia cerno. Praeda triumphalis, spolium immortale, vetusta Rapta Stygi probitas! Te vaticinate dolores Mysta meos video Simeon, Iosippe mearum Curarum te fide comes spectoque parentem Laeta Ioachimum: vobis nova vita seniles Difflavit rugas; mutati vertice cani. Caeterà ut aspexi mortales, forma beato Est eadem vultu; nisi quod compluribus aucta Dotibus aspiciam quae quondam corpora vidi. Vosque mei nati reliqui salvete sodales Exciti tumulo patres et gloria Iudae!” Dixerat haec Virgo, prono quam vertice cuncti Reginam summo Charitum splendore micantem, Propitiique sibi matrem Victoris adorant. Tum natus: “Tua me, genetrix, tua tristis imago Saepius occurrens, Erebi certamine victo, Vultum immortalem materno offerre dolori Praesentem voluit: primam te cernere nostras, Inferni decuit populati insignia, palmas. Calcavi Stygios postes; concessit Olympum Iam genitor, quantumque meis satis expedit isto Orbe relinquendis fideique ad bella parandis Discipulis, suscepta quater mihi dena dierum Est mora. Flammiferis demum mea redditus astris Adducam patri spolia et caeli ostia pandam. Et quia me duri pressi victoria fati, Nunc pavido nomenque meum non ferre potenti Terribilem dici effecit, commune laboris Munus habe, perpessa mei commune doloris Supplicium genetrix: domitus tibi serviat Orcus, Teque Erebi paveat rabies inimica, tuique Nominis aeternos reverentia torqueat hostes. Haec tua vis primumque tui regalis honoris Auspicium; donec caeli terraeque potestas Adveniat supparque meae lux aurea fronti. Nunc vero domiti quo se mea latius Orci Gloria diffundat vitaeque necisque statera Quod mea sit, certis et mundum testibus istam Docturis fundabo fidem: tamen ante serena Quam Caeli convexa petam, te plura docebo. Nunc tibi quod notum est, opus est aliisque patere, Me tumuli vacuo immortalem vivere saxo.” Plura tulit natus, nato quoque plura fuere Quae retulit mater: fari aut comprendere tentet Quis MARIAE tamen, aut victoris verba Tonantis? Hic immortalis vultus splendore parenti Exhibito fatique omni maerore soluta, Fronte pari reliquos abiens solatur amicos.

8. At Dismas latronum unus, cui contigit atras Felici penetrare domus, interque profundas Regnatas Diti Paradison repperit umbras, Quamvis ille sui necdum sortitus honorem Corporis, evasit tenebras tamen atque petito Aethere divini est consors mens fata triumphi. Ut primum aspexit Victoris lumina Verbi Et speculum aeternae mentis dans cuncta videri, Se prece servatum stantis sub stipite matris Agnovit: statuitque simul Titania nactum Regna, sub ora piae cum laude venire patronae. Tertia lux postquam Stygio hunc revocavit ab antro, Protinus ex aura tenui, velamine carnis Densato, nuper fixi trabe, cruraque fracti Effigiem simulante rei (mens libera namque Membrorum simulacra modis componere miris Quaeque valet) MARIAE, ne sit mortalibus impar Luminibus, spectandus adest, humilisque potentem Fatorum Dominam, genua incurvatus adorat. Atque ait: “Ille ego sum, mater, qui fata nocentum, Solibus ante tribus, damnatus lege subivi, Poenarum nati socius. Meque inter et ipsum Te mediam aspexi, et quamvis mihi nulla caleret Credulitas Dominique mei regisque Deique, Nescivi, subito qua lumine doctus, eundem Agnovi Dominumque meum regemque Deumque Et scelerum veniam et sua mitti in regna petivi. Venit utrumque mihi – pietas miranda! – tuique En modo felicem reddit me gloria nati. At quoniam me, Virgo, tuae iam prolis aperta Forma docet, qua ceu speculo modo singula cerno, Et quae scire mea refert contemplor; eidem Notitiamque mei, genetrix pia, debeo fati. Hic didici, divina, tua prece, mater, acerbam Effugisse Stygem; stantemque in limine Ditis, Me tua quod tristi pietas revocabit ab Orco. Gratus nunc venio et qualem tua magna potestas Ferre valet, qui primus opem tantumque recepi Auxilium (ah quale auxilium! cui tota beati, Qua felix modo sum, se gloria debeat aevi) A me prima huius veniat, volo, gratia doni. Te mihi propitiam quod mors extremaque ligni Hora dedit, tibi semper ego immortalia laudis Dona feram totoque canam praeconia caelo. Atque ubi fatorum iussus successerit ordo, Cum te, summa parens, reginam acceperit aether, (Novi etenim, par materno tibi surgit honori, Proximior nato sedes) cum laude per omne Duraturi aevi spatium, te Numinis almam, Quae laus prima tibi est, matrem miserisque faventem Patronam, fati Dominam, genetricis habentem Viscera, terrigenas servare calentia, dicam.” Aspectu gavisa parens, ac voce beati Significante crucem caelo mutasse latronis, Haec ita grata animi Dismae pro laude reponit, Suspirans primum, in caelum pia lumina vibrans: “Nate, meae vires, mea tota potentia solus!” Tum vero Dismae faciem conversa profatur: “Non ego te, Disma ruiturum in Tartara poenis Eripui, non aeratis ego nexibus Orci Exolvi Stygioque orans a Dite reduxi, Sed pia te Nati virtus graviumque profusus Poenarum pretium sanguis plagaeque dolorque Servarunt. Si porro meus quid profuit illo Articulo favor et casta pro morte precantem Si matrem audivit soboles, fuit integra nati Haec pietas, cui me totam quoque debeo, Disma. Quod modo te vero videam splendoris adeptum Perpetui dulcem patriam, tibi gratulor, hospes Aeternum felix; cuius rudis incola terrae Mater, inexpletùm sitiens ad lumen anhelo. Me tibi sed postquam Nati sociaverit ardor, Tecum erit una simul Numen celebrare voluptas.” Vertice tum prono geminatum protulit “Amen” Dismas atque leves corpus difflavit in auras.

9. Publica iam vacui volitabat fama sepulchri, Quae reducis victo Messiae in corpus Averno, Indubiam, proprio multorum lumine nixam Non potuit celare fidem. Iam lumina matris Implebant vivae referentes gaudia prolis Discipuli sanctaeque nurus; quas Magdalis inter Una fuit, prima aligeros, quae deinde loquentem Vultu immortalem vidit dare verba Magistrum. Et Zebedeides, nuruum praenuntia postquam Verba tulit iuvenis, cursu certare sodali Impiger, exilis quem terruit ostia servans Ancilla, ingressus tumulum post terga relicto Discipulo seniore, videt sine corpore solum, Funere completo, simplex et inutile linum. Laetus uterque redit, molitus uterque laborem Ocius ad matrem, non dissona ferre relatis Indicia et vitae testes vidisse fateri Corporis effigie extantes, sine corpore telas. Successere hilares tectis matremque salutant, Quaeque hausere oculis referunt veramque reperta Membrorum vacua, geminabant sindone famam.

10. Hic genetrix quamvis spectati certa fuisset Alloquio nati propriaque a luce tulisset, Ne dubia audiret viventis murmura prolis; Cum tamen usa foret moderati semper honesti Lege parens, suspecta novae praeconia vitae Victricis sobolis fieri se authore profecta Noluit; atque humilis tantum celavit amorem Primùm apparentis nati, sat gnara potentem Rectius immensa prout est virtute, daturum Signa triumphatae mortis manifesta Tonantem. Verba tamen matrum Zebedeidaeque repertum Indicium vitale probat gaudetque sepulchri Allata vacui fama tumulumque vetantis, Sed procul humano, revolutae robore petrae. Ipsa etiam nuruum socia pietate patentem Laeta videre specum; non quo sibi certior esset Intuitu quaesita fides, urgente sed antri Religione, solum nati funebre requirit. Nacta loci faciem, laetùm lacrymantibus orbam Prole subit speluncam oculis et protinus illo Fixa genu spatio, quod non animata sacravit Progenies, flexos inclinat ad oscula vultus, Et saxum labiis premit avellique recusat, Aspera prolixo perfundens marmora fletu. Atque ait: “O par sideribus Solymeia rupes, Saxa beata, necem passi complexa Tonantis Divinos artus! Spolium sortita quod unum Huic mortale dedi, sed Numine plenum Quamvis exanime humano sine flamine corpus Servastis, triplicem numerans a stipite lucem. Fortunate lapis, Iudaeae pectore petra Mollior, humanis exclusam cordibus istam Celasti quae fida facem: te muneris ergo Perpetuus celebrabit honor, seu turpis Idumen Vastabit Scytha, seu veniens sua fana Gradivus Ausonia flagrare dabit face; sanctior isti Stabit honor saxo, decus et reverentia stabit Barbaricosque inter vivet sua gloria fasces.”

11. Hic caput attollit genetrix telaeque volumen Pone iacere videt (nati quae membra superstes Mortua velabat sindon) hanc versat et ori Admovet et lacrymis rigat et sic ore profatur: “Dulces exuviae! Cur, ah, non debita matri Tegmina? Quis prohibet, divini staminis heres Ne fiam? Cruor hac pinxit sindone prolis Effigiem, meus est: sed quo mihi iudice tela Accedet, mea quae non est? Hanc legibus aequis Picturam nam tela trahit: mea sed tamen haec est; Artis enim summus valor est magnumque coloris Est pretium, sed tela rudis, quam pinxit amoris Ingeniosa manus, summumque hoc stamine lucet Artis opus: pretium supremo aequare colorem Nec valet excessu, nam sanguis Numinis ille est. Arti igitur linum cedat pretioque cruoris. Ergo mea haec tela est, aequo istud iudice stamen Possideo, quod lege fero: venit ista parenti Portio, divini spolium venerabile fati. Haec mea sed necdum tela est: succedere mater Orba nequit spirante nuru, cui posthuma proles Est uteri labor, extincto ventura iugali. Haec pariet totumque orbem generosa replebit Posteritas; fatumque unum numerosa sequetur, Quae caelum et terras teneat divina propago. Sponsae igitur cedat fecundo tela pudori, Qua semper memorem oblectet genitoris amati Progeniem, patrios discentem ex sindone vultus. At modo quis servanda vetat funebria matri Stamina, dum nurui commendatura potestas Adveniat? Nullum prae matre fidelior huius Depositi tutela premet: dabit esse relictae, Matris certa fides indemnia pignora telae.”

12. Haec effata pii componit licia texti Implevitque sinum rediensque in tecta calebat Igne novo, referens divinae insignia flammae. Christicolis demum sindon ea tradita natis Durat adhuc: visa neque patris imagine socors Natorum est pietas: stat adhuc Allobrogis orae Palladium, stratos servans liventibus artus Tela notis, istâque domus stat regia telâ, Sollicitae valuit tantum custodia matris. O genetrix, quantum nati tibi debet amica Posteritas! Ipsumque etiam tua provida quantum Obstringit natum cura, immortalis ut esset Illa sua, in lino quam mors obsolvit imago. Sitque meus labor hic sacrae subtexere telae: “Hoc amor invenit, mors fecit, Virgo reliquit.”

13. Funeris interea domitor mandavit amatis472 amatis : amatas Discipulis perferre nurus quae nuntia praesens Implebat; quibus immortalis imagine vultus Saepius oblata, mortis calcata probabat Iura, sepulchrales flammis vitalibus umbras Cessisse et certis pressa nece vivere signis. Ille suis coram voluit iam saepe videri Discipulis, dubioque sui vitale triumphi Ostendit Dydimo latus atque a cuspide hiantem Agnosci vivam digito dedit indice plagam. Sex etiam deno stadiorum pulvere distans A Solyma, geminis comes ille sodalibus ivit, Ignotas voces vatumque effata resolvens, Ipse etiam ignotus, donec sub pane latere Assiduus, cerni fracto se pane dedisset. Iam montes Galilaea tui, iam litora norant Piscosumque tulit lymphae Cenerethidis aequor Vultum immortalem; quo praecipiente natantes In plagas venere greges liquidoque meanti Praebuit obsequium solido ceu marmore Nereus. Iam Cephae dederat Claves regnique futuro Duraturi aevo et fidei variabile nullis Casibus imperium, successorumque perennem Pastorum seriem dixit, nihil impare summae Iure potestatis, totum quae colligat orbem. Saepe sui vultus charae data copia matri, Multa suae fidei summosque domantia fasces Evoluit fata et cunctis celebranda cruentae Arboris et mortis populis opprobria, dixit. Quaeque fidem nactae servarent dogmata gentes, Plenius edocuit, puroque accenderat astrum Virgineae fidei vero, quo deinde nitorem Primae etiam peterent veri de lampade stellae. Luna velut claro solis perfusa sereno, Astrorum decus est et Phoebo absente videtur Esse alius Titan, noctis qui dissipat umbras, Stellarumque choros potis est damnare pusilli Luminis, obscura modicum distantis ab aethra – Sic genetrix divina suo splendore minores Eiusdem fidei lucisque excesserat ignes.

14. Dena quater fuerant elabi visa dierum Tempora, inoccidui postquam Iudaea tulisset Phoebi immortales flammas, surgentis ab ipso Fatalis tumuli, quamvis non crederet, antro. Cum regem domitorem Erebi signata vocasset Ad caeli convexa dies festosque pararent Caelicolae, tantum Victorem admittere plausu, Ipse relinquendam terris fideique suorum Sollicitam matrem, discessus verba, valeque Supremum dicturus adit, quam talibus oris Officiis, signisque aequi compellat honoris: “Nunc, genetrix dilecta, vale! Discedere terris Me Patris mandata volunt: completa salutis Humanae est series, genitoris iussa peregi. Tempus adest, quo terrigenis mea regna patere Efficiam clausosque invicto robore postes, Primus ego experiar pandamque tot invia saeclis Ostia et exulibus sanctis a Patre paratas Ostendam aeternas, replebo novo hospite sedes. Te vero genetrix, ima tellure morari Poscit adhuc genitor, donec tibi debita, maius Surgat in augmentum reginae gloria, donec Caelica mortalis consumet praemia virtus. Tu praesens plebisque meae fideique satorum Mater eris, Nati interpres, secura recentis, Quod Cruce percussum, tu sis mea foederis Arca. Fulgida tu veri lampas rectique magistra; Et cuius gregis ipse fui formator et author, Tu columen, tu praeses eris, tu regula morum, Ipse tuis adero semper dulcissima curis Mater et arcana cordis me parte locabo, Aeternam cuius sedem iam pectore fixi. Nec te solus ego auxilio praesente fovebo; Adveniet quod mecum unà, Spirabile Flamen Demittet Genitor, quod te maiore rigabit Donorum affluxu. Expecta cum fratribus istum Flaminis adventum; nec erit mora longa, ruentem Turbinis in morem divinum pectora flatum Excipient rutilisque ardebunt vertice linguis. Interea vero tantorum ob acerba dolorum, Te superare tui petiit quae terrea nati Conditio, grates refero, sed maior Olympo, Quò propero, tanti expectat te gloria facti. Hic ego te, signata tui cum venerit hora Excessus ipse excipiam augustoque locabo In solio vultumque Patris regina videbis. Unde autem spectare meos ad sidera possis Ascensus, mons est densis umbrosus olivis559 olivis : oblivis, Saepe mihi iuga trita precis pro more: diurna Cum face caeli ardebit apex (Aurora loquentem Tunc habuit), genetrix, illo te culmine sistam.”

15. Curva genu natum dicentem audivit eoque Ima situ genetrix abituro verba reponit: “I fili quò te Genitor tuaque ardua virtus Aeternaeque vocant palmae. Tua praemia fili Non moror: addo tuis, Victor divine, triumphis, Maternos ancillae humilis laetosque pusilli Pectoris affectus. I, Patris gloria, nate, Et caeli clausos aditus portasque reclude. Quod tua me vero, fili, Patrisque potestas Mortalem servare velit, subiecta paternis Imperiis, quidcumque meus praescripserit author, Non invita feram, cuius me legibus apto Ancilla: hac prima flagrant mihi viscera flamma. At vero, caelo et terris, prout didita semper Messiam te fama canet; quod viribus Orcum Pressisti et dura solvisti compede vinctos Isacidas, nostrum genus extremumque remotos Patris ad obsequium, consumpta labe vocasti Saxicolas; caelique aditus reserare beatos Quod divine paras servator, debita laudis Munera, cunctorum exilis tibi serva rependo. Quod crucis opprobrium passus, quod germinis ergo Corpus Adamei divino sanguine tinctus, Servitii crudele iugum, cervice reorum Abstuleris, scelerum domitor Ditisque superbi Victor (ab ignaro veniunt haec gaudia Iuda) Semper honos nomenque tuum tutique deinceps Servatae aeternum stabit tua gloria genti. Cuius nunc ego, terrigenum divine Redemptor, Auspicium leve, plus cunctis obstricta refundo.” Filius audivit dicentem et vertice prono Annuit effatis generosae matris, et ore Iucundus tacita tectum genetrice reliquit.

16. Tunc neque Messiam soliti observare sodales Ignorare suum poterant tellure recessum, Queis prior ipse locum apparens signavit et horam Qua Caelum subiturus erat, praesentibus una Se comitaturis olearum ad culmen amicis. Namque prius quam se divina potentia nati Numinis inferret caelo, cum matre fideles Bethaniam educit socios, visurus amatas Illius hospitio claras cum fratre sorores Servator; quas ille sui super aethera raptus Commonitas vicina iubet fastigia montis Actutum premere, excessu gaudere magistri, Virtutisque suae suprema exempla tueri. Is prior ante tulit gressum montisque laborem Moliri visus prior est, se donec amoeni Planitie clivi, suppressa in rupe locaret.

17. Iamque propinquabat spatio quo Delius ultra Altius ire nequit. Nuruum comitata modesto Obsequio quoque mater adest, quo culmine montis Iam collecta stetit fratrum, studiosa magistri Posteritas; aliique, fides quos aequa vocatis Fratribus, instruxit rerum praeferre caducis Illecebris omni carituram fine salutem. Circumstant Messiam omnes; cui proxima stabat Dein grato amplexu, atque pari dignatus amoris Indicio socios, sublatus in aera, cunctos Prodigii novitate tenet, quibus ille levatis Ex alto formans bene signa precantia palmis, Nube levi tectus lucemque imitante vapore Aethereo saeptus, sese subducit amicis Luminibus, vacuo nequicquam haerentibus axi.

18. At mater postquam tacito lustrasset Olympum Intuitu, spectare auras si forte secantem Posset adhuc sobolem; cum spes ablata videndi Tota foret nati, tunc primum a prole calentes Figit humi vultus: nati vestigia saxo Pressa videt. Neque enim prius illa retorsit ab alto Lumina, quam sobolem postquam spectare potestas Cassa fuit. Tunc signa pedum lacrymisque rigavit Et labris pressit vultusque in marmore fixit. Dicebatque: “Piae rupes, felicia saxa, Signa cavata mei servare valentia nati! Ah, potius: durae rupes, immitia saxa, Non potuisse mei magis igne liquescere nati Et tota in laticem verti! Tamen approbo vestram Duritiem, tanto quam conservare sub aestu Par fuerat, facti memorem qua redderet orbem, Iudaeamque male fidei reprehenderet iste Divinus, victura pedum per signa Viator.” Ut vultum replevit saxo, conversa per axem Lumina vibrabat Virgo spatiumque legebat Quod praepes secuit natus, suspensa suorum Fine simul serieque operum prolisque liquescens Et desiderio et voto. Sed deinde morantem Ne forte adverso sufferret pectore matrem Turba redux, sequitur Solymam sociale petentes Discipulos nuribusque piis stipata recedit.

19. Urbis ut augustae subiere fidelia muros Pectora, iucundi tectis communibus omnes Conveniunt et sueta terunt domicilia, panis Conscia conversi cenacula, dicta Sionis Stare iugo et celsas Davidis tangere turres. Hic media illorum genetrix divina, relictus In terris nati splendor, pupilla videntis A longe fidei; matrem quam dicere cuncti, Observare omnes soliti absentisque magistri Doctrina et virtus; sobolis promissa, beatum Expectare docet Flamen Natique potentem Sollicitare fidem votis donumque monebat. Inde fuit quod dena illis consumpta rogando Pollicitum caeleste dies auditaque crebro, Unanimi repetita sono, cui fecerat imus Pupillas manare calor, vox illa: “Paterni Flamma veni cordis veniensque a pectore nati Ardor ades, fax alma veni: promissa voluntas Numinis, accensâ servis illabere flammâ.” Vota Sioneis flagrabant talia tectis.

20. Laetus ab Eois decies sol prodiit undis, Occiduo toties mersisse sub aequore lassos Fertur equos, quando his pietas collecta Sionem Vocibus implebat: decimo lustraverat ortu Iam Solymam et porta tantum distabat Eoa, Quantum supremo medius quo fervet ab axe Delius: hic subito commota furentibus auris Alta domus tremere et ruere omnia visa repente; Atque improvisus vibratus ab aethere turbo Cum sonitu venit atque omnes pius occupat horror. Suspiciunt, iterum, atque iterum fragor intonat ingens. Aurae inter fremitum, tecti sub parte suprema Spectatis rutilare vident laquearibus ignes, Lumina vocales flammis referentia linguas. Obstupuere animis omnes; sed maxima Virgo Agnovit sonitum, voces linguasque facesque Praesentis sponsi et nati promissa notavit. Tum memorat: “Chari comites, advertite, quaeso, Quem casum portenta ferant: descendit Olympo Promissum Flamen, praesens est illius ignis. Nunc animos tanto, socii, componite dono!” Hic votis ardere omnes omnesque beati Flaminis accessum implorant: tum fusa per auras Lumina discretis linguas imitantia formis, Cunctorum capiti insidunt penetrantque calore Pectora: tunc omnes, fandi suprema potestas Spiritus, afflato memorique in mente reposto Cunctorum proprio populorum idiomate complet.

21. At genetrix licet alma prius nec muneris huius Esset inops, neque erat peregrini idiomatis expers, Quam Coptus Phario audivit sermone loquentem, Praesepis venerator Arabs, quam sensit et Indus Voce sibi nota pandentem arcana iacentis In stipula verbi; tamen adveniente recentis Ad robur legis, divino Flamine, matris Largo possessas cumulavit faenore dotes. Haud aliter, fontis saturo quam si influat aethrae Lympha cado, cui servandi nullum extat inane Humoris spatium, positi variare liquoris Desuper adveniens, poterit nova gutta saporem, Non tamen efficiet, pleno quin vase redundet Humor, et in partes circum simul effluat omnes. Sic pariter Charitum iam pleno corde replevit Flaminis adventus MARIAM, divinior esse Quae poterat non plena magis: torrentior esse Sic poterat neque plena magis, ut Numinis illo Imbre superfuso flueret fieretque refusae Virgineae torrens non unus copia lymphae. Inde fuit quod linguarum flammaeque peractis Prodigiis, haurire dedit prior omnibus illa Divinos veri latices et fundere plenos Flaminis accepti rivos, praesentibus orsa Christicolis: quo fonte ipsi quos spiritus idem Afflavit, primi lymphas hausere sodales. Hac authore novae praeconia legis eadem Iussa tonare die: nati doctrina per omnem Intonuit Solymam; doctis praeconibus ipsa Officium fidae praestare valente Magistrae. Lux eadem summum, MARIA suadente litantem Vidit Discipulum Cepham; sibi credita primum Qui tunc supremae retulit mysteria cenae: Quae matri et reliquis positam cingentibus aram, Facta est partitio communis victima pane.

22. Author erat fidei soboles; ea provida veri Illius sed mater erat, quae turgida lacte Pectora divino, nati quo cresceret orta Progenies, vitae certos deplebat ad haustus, Semper plena magis; cui Axe liquante perennes Affluxus Austri divini flamine, crevit Copia diffusae fidei per pignora mammae. Hac pendere omnes, rerum hac evolvere casus Auspice, Christiadum primos hac praeside patres, Ritibus ambiguis certas praefigere leges Consuetos, quodque illa tulit non vertere passos In dubium, auditas matris, pro Numine voces Amplexos, veri numquam cortina fefellit.

23. Incertos tenuit patres variisque subegit Obniti primum arbitriis nova gentibus aucta Religio, poteratne rata pro lege vetustam Praeputii servare fidem? Senioribus anceps Consilium, nec qua Mosen ratione refigant Inveniunt. Pleno patrum librare senatu, Rem statuit princeps Cephas, cui matris ab ore Sed prius edocto placuit contraria Mosi Ingratos prohibens legis sententia cultros. Vox nati vox matris erat vocisque peritum Omnia complectens spirabat pectore Flamen. Denique mater erat nati cultoribus astrum, Quale Lycaonio libratum cardine puppes Respiciunt, vel quale Pharus Nilotica lumen Accendit; vel quod geminos ait esse pavescens Navita Tyndaridas, talis fuit illa parentis Virgineae pietas et opis secura potestas.

24. Hoc avidi videre omnes quod fama ferebat, Sed maius rumore ipso caeleste parentis Prodigium; cupidusque illam qui dictus ab igne Mysta (urbis, tulit Antiochi quae nomina regis) Aspexit, quando populos transivit et oras Terra Syrissa tuas; cum perrexisset in urbem, Dilecto sobolis peregre sociata sodali Mater Amazoniam, summa et caelestis Amazon. Sermonae prius urbs, Ephesi modo nomine dicta est. Hac visa Antistes proprii tunc nominis implens Mensuram, caeli flammis Ignatius arsit. Hanc Solymis, Graio veniens de litore iudex Intuitus, non mortali de stirpe creatam Dixisset, Pandionia sed Pallade maius Numen, Eleusinae matris cultumque Dianae Promeritam, suscepta Dei nisi vera doceret Credulitas non esse Deas. Quae si Dea non est; Divinae, dixit, Virgo sed proxima formae.

25. Iam duplicem postquam Christus terrae ima reliquit, Lustra dabant numerum, verae queis lucis egenti Prima patrum voluit sudare industria Iudae. Sed fidei steriles animos praebere labori Exiguam, caeli quam ferret in horrea, messem, Cum spectaret amans Iudaeae cura, salutis Semina damnatis subtracta novalibus agros In resides, meliore volat dispergere frugum Proventu cultisque deos percellere saxis. Ante tamen quam diserta migraret Idume Messiae divina fides populisque remotis Suave daret vitii posita lethale prementis Libertate iugum, explorant materna fideles Consilia heroes securaque lumina poscunt. Illa sciens Nati imperium, superare iubentis Discipulos totum, qui circumfunditur orbe, Oceanum solisque vias Lunaeque meatus Voce sequi; vastosque iacens procul insula ponto Audiat hoc clamore Deum noscatque potentem Cunctorum authorem scelerisque piamina discat; “Ite viri,” dixit, “populoque inferte salutem Qui procul est caeloque graves praedicite messes!” Nec mora, conveniunt patres et sorte feroces Partiti populos, sua quisque beante calescit Regna replere fide convellere saxea Ditis Obsequia ignotoque orbem componere vero. Tunc MARIA suadente, parem quo sentiat omnis Terra sonum, ne divisis non aequus inesset Doctrinae sermo, caelesti Flamine docti Per data communem credendi symbola normam Expediunt, verae fidei quod symbolum aiunt.

26. Iam tunc quisque suos meditari et volvere fines, Et terras versare animo: iam pectore ferri Intrepido medias, Christo quas addat, in urbes. Alter Achaemenias suspirat et alter Iberos, Armenias alius rupes et Caspia regna, Messagetas alter, saevos considerat alter Humano sine more Scythas: crudelibus optat Misceri Hircanis alius; metitur arenas Hic Lybicas; Indis, solioque sedentibus aureo Alter amat certare824 certare : certere sophis; examinat ille Maurorum attegias, nigros hic pectore versat Aethiopas Medumque alter iam tranat Hydaspem. Hic Nomadum populos rituque imbuta ferino Pectora, Niligenas alter Memphimque salutat. Hic Italas poscit gentes, huic Sequana cordi est. Riphaeos alter saltus amnesque volutat Bistonis ora tuos, Graiis ille incubat actis: Optataeque illis, coram quas cernere necdum Absentes poterant, veniunt ad somnia gentes.

27. Postquam ferre fidem populis iam certus eundi Quisque parat, matrem accedunt humilesque precantum More petunt, natum maternis congrua votis Auxilia et iussis vires exposcere coeptis. Illa animos addit cunctis et Numine firmat Propitio, tantoque aperit non posse potentem Deesse operi natum, quos ille sequetur euntes. His hilares dolor invadit, quod nulla profectis Sors ultra matris promitteret ora tueri. Queis illa: “Ite, viri, me non meus ante relinquet Spiritus, extremi quam vos ex partibus orbis Collectos videam. Vestrum sed tardior unus Adveniet, summum tumulo facturus honorem, Me tamen haud visa, saxi licet author aperti.” Ille fuit Dydimus, quem tertia funeris Indo Vexit ab amne dies; cupidusque sepulta tueri Virginis ora, cavâ marmor grave sustulit urnâ, Christiadum praesente choro, sed matris inani Invento obstupuit saxo, signante superna Acceptis penetrasse animam domicilia membris. Postremum materna illis bene voce precata, Ferre iubet cunctis vitae praeconia terris.

28. Prolis ab excessu senas augusta legebat Mater Olympiadas, quibus illa calente salutis Cunctorum affectu, caelestis imagine vitae Moribus expressa terrenos languida nexus Vivendique moras Nato succensa ferebat. Atque pedem filo veluti mordente ligata, Candida contendit pro libertate columba, Illa quidem mitis, neque vincula rumpere praeceps, Sustinet et mollis tolerat retinacula lini, Donec missa volet: talis mortale trahebat Exilium genetrix animumque gravantia talis Vincula sustinuit, donec spectare dedissent Terrea divinos reslouta vetantia vultus. Interea aeterni crescat quo gloria Nati Ardet inexpletùm, seu quos Synagoga premebat, Hortari ad robur, seu quos vis aegra timoris Impeteret, pressa mentis formidine stantem Virtutem suadere, pios vitamque calebat Formare ad mores: ea demum credita cunctis Numinis effigies verique serenus horizon.

29. Tunc etiam cum plus oculis mortalibus absens Spectari nequiit natus tellure relictis, Visebat loca, progeniem referentia signis. Saepe etenim poenale iugum, fatale cruento Numinis excessu subiit visura theatrum. Quam dulces fudit lacrymas, quam dulcia fixit Oscula, divinum saxis memorantibus aestum! Inde sacras tumuli rupes montisque cavata Marmora, comprendi nimis impote mater adibat Affectu, Natique locum, rorantibus ultro Luminibus, genibus positis labrisque premebat. Fecundos oleae coles, nemora alta virentis Aeternùm, Tritoni tuae Diva innuba plantae, Ascensu tentare frequens, mirabile nati Impressum pedibus marmor duransque perenni Prodigium signo, vultu praesente legebat. Lustrales fluvii ripas, Iordanis arenas, Virgo memor prolis pressit monumenta vocatae A Patre delectae Sobolis, Paphiaeque volucris Effigie, lota Nati cervice morantis Flaminis, expendit meditans; gavisa sub illo Gurgite terrigenum noxas impune resolvi. Bethlemis stabulum, quod clam non nemo piorum Isacidum templo aequarat pretioque redemptum Excoluit factaeque nova sub lege fideli Visendum exhibuit, turbae celebrare quotannis Ingressu voluit Mater, brumalia quando Solstitia aeternum referebant paupere natum Hoc solem iacuisse specu tropicumque, parentis Virgineos habuere sinus, ubi fixit eundem Frigidus Aegoceros, astri cognomen inertis. Saepe etiam patrios voluit lustrare penates Et sacrae conclave domus, ubi Numinis Ales Nuntius assumpta iuvenilis imagine frontis Almum dixit Ave Verbique aeterna potestas, Humanae suscepit onus servile figurae. Hic memor illius, quo se sublime levavit Tunc animi excessus, viditque augusta Tonantis Ora patris viditque Patris quod ventre gerebat In propria Verbum forma, liquefacta labansque Pectore, divini vultus splendore calebat. Discipulis eadem culto mutata sacello Limina, pro mystis sortita libantibus aram Et Dominae simulacra suae, cui insidet ulnis Virgineis idem, qualem hic conceperat, infans. Hos mortalis adhuc maiestas matris honores Promeruit, quales humilis non passa fuisset Virgo sibi fieri, caelo nisi prodita gratae Iussa accessissent sobolis; quo Virgo suarum Auspicium laudum, quas tota perennè reponet Posteritas, fato necdum resoluta videret.

30. Vitales genetricis adhuc morientia flatus Viscera captabant illamque Hebraea tenebat Praesentem tellus: condi929 condi : candi sibi templa petentem Quando Numantino surgens urbs clara sepulchro, Cui propria Augustus concessit nomina Caesar, Hanc simul aspexit: veteris quae gratia facti Vivit servatque lapis quem pressit, honorem. Hesperidas Christi siquidem praecepta docenti Una eademque potens – mirandum! – pluribus horâ Apparere locis Virgo, dedit ora tueri Hic sua; marmoreae stantem quam vertice pilae, Aspexit Zebedeo ortus genitore Iacobus. Huic etenim oranti fluvialis margine ripae, Quam Tartessiacis implens fecundat Iberus Dives aquis, alto vestigia figere saxo Visa parens (sed quo caeli sub climate caesum Marmor, adhuc nescit, qui illud caeleste fateri Gaudet Iber) teretem divinus praeco columnam Stare videt tollitque oculos saxumque prementem Calce, stupet MARIAM, geniis cingentibus almam Caelicolis matrem, cui circumfusus, Eois Maior erat Phoebi radiis, pro cyclade splendor Dein sobolis charum sic est affata sodalem: “En Iacobe mei, Solymis prout ante ferebam, Polliciti completa fides: potiore novatam Tellurem cum messe coles, tibi nostra daturum Lumina promisi: qui te modo sustinet, hic est Plus reliquis fecundus ager fideique receptae Virtutisque ferax, mea quem materna fovendum Suscipiet pietas aderitque ad vota potestas. Quare age, in hoc ipso, quo me tua lumina cernunt Stare loco, victura meis altaria sacris Attolle et mollire domum qua cinge faventes, Propitiasque meum nomen celebrantibus aras.” Dixit et ascensu nubis non visa recessit. Hinc vehemens hac matre calet telluris Iberae Religio, cui ipsa datum non segnis amorem Mater, opis vacuo numquam calet imbre referre.

31. Non Solymaea modo illius praesentia certum Auxilium contenta fuit protendere fidis Christicolis: aequor donorum prodiga sulcat. Illa feras Asiae gentes invisit amato Discipulo comes et subiit Latoidos aris Famosas Ephesi turres, cui sanctius illa Condita Virgineae starent delubra parenti, Quam venatrici voluit quae stare Dianae Cassa fides: templis tamen hic praesaga colendam Signabat puram Virgo Latonia matrem. Hospitis urbs vero tantae dignata benigno Accessu tantique memor non deses honoris Posteritas, pleno patrum acclamante senatu, Verbiparam, stabili dixit pro laude, parentem, Numinis hanc matrem postquam non posse vocari, Haeretico fremuit praesul Bizantius ore.

32. Postquam Asiae gentes Ephesumque piasset inani Saxorum cultu, populisque ad vera subactis Dogmata constantes fidei pastoria patrum Servaret doctrina greges; quae singula matris Auxilio, princeps volucrum quem denotat ales Discipuli labor absolvit; praesaga suorum Fatorum genetrix Natumque secuta vocantem, Versa Sioneis reddit vestigia tectis.

33. Excipit Ionios Ephesus Sarmonia fluctus, Audaces pelagi tuta statione carinas, Aegeas Lytiasque gravi sub merce procellas Sulcantes servare potens, implere paratas Assyrios Austri primo sub flamine portus. Hinc Solymam reditura parens augusta per altum Ire parat; quam puppe sequi, qui stipite fixae Successit soboli natus, non degener unquam Materni lateris comes et collega calebat. Virginis haec proles, proprio quam funere Phoenix Aethereus matri moriens ardensque reliquit.

34. Tempus erat, non quod nigris Aquilonibus undas Asperat Aeolisque tumentia flatibus ora Solvit hiems. Ver illud erat, sollemnia mortis Festa triumphatae, cum sub iuga missus Averni Maereret princeps perque annua sacra teneret Victoris memores Messiae gloria gentes. His Ephebi sacris mater sollemne peractis, Aequoris Ionios meditans rate vincere fluctus, Legit Ioannem socium pluresque relinqui Nolentes, materna omnes quos traxerat oris Gratia, Discipulum patrem MARIAMque secuti, Praeponunt patriis pelagi discrimen arenis. Sed nullum discrimen erat, queis praefuit illa Virgo maris Regina potens; qua praeside tutum Naufragiis damnata dabant quoque caerula litus. Quos1015 Quos : Quas Asiae vero gentes Ephesusque superba Sortitique fidem populi, pro matre deinceps Mortali numquam spectanda lumine, luctus, Quos gemitus fudere, volet qui discere, matris Ponderet excelsae dotes, concessit amoris Cui simul augustum natura et gratia sceptrum. Haec Solymae iam visa redux, velut aethere lapsum Suscipitur sidus, cuius splendore subactae Pallentes animarum umbrae quas caeca premebat Effuso Synagoga metu, dare docta pusillae Ad fidei stragem, poenas, ludibria, mortes. Hac siquidem praesente calor pressique fatiscens Crevit amor veri, cui tunc nova praebita virtus Supra Moseas rutilum caput extulit umbras.

35. Quatuor et denis vivens expleverat altam Aetatem lustris, non impletura sequentem Mater Olympiadem, cum succedente propinquo Vincula flagrarent rumpi vitalia fato. Iam prope stabat atrox, rabidam quo poscat Idumen Ad meritas, Nemesis, Christi pro funere poenas, Sanguineo mala saeva minans armata flagello: Iamque potens belli divini sanguinis ultor Surgebat Romae princeps, Solymaea Latinis, Perfidiam ulturis subiturus moenia signis. Spectaret Latias, urbi Temploque vocatas Ne caeli Regina faces coetusque suorum (Quisque fuit, pietas haesit cui vera) clientum Sollicitam pro matre gerens aeterna Tonantis Immensi soboles fidaque propagine curam, Sacrilega tellure monet migrare propinquo Immeritos plecti excidio bellique ruinis, Felici statuit matrem subducere letho.

36. Quae fuit haec lethi species visque ultima corpus Exanimans? Qua tabe peti morboque resolvi Hanc decuit? Num febris edax absumpserat aegra Viscera lethalique artus extinxerat igne? Num stomachi dolor, aut lateris pleuritide costas Pressit et iliacum vexans praecordia virus? Virgineos petiit nephritis barbara lumbos, Aut sua convulsi traxerunt funera nervi? Omnibus his nato damnatis iudice morbis, Nulla fuit tantae, membrorum visa parenti Apta lues: neque enim laedi materna probabat, In sua caelestis vertit quae viscera, Natus. Nullam intemperiem morbi sentire decebat Membra, mali istius radice carentia, culpâ. Divinos meruit verti qui sanguis in artus, Quae ratio livore petet purumque cruoris Virginei subiget quae lex tabescere florem? Nec sua tergeminas lassabant licia divas Nullaque Virgineis inerant fastidia filis. Quin etiam, fatis quod se didicisse ferebant, Nullius hanc morbi ruituram funere, semper Hoc versare datum credunt sub pollice stamen. Hac maestae non lege deae, quod staminis esset Aurea materies, series fili aurea, qualis Non fuit ulla hominum; siquidem tunc aethere lapsa Aurea Phryxeae pecudis de vellere lana Implebat sine more colum: qua sorte sorores Iucundae, pensis hilares filisque vacabant. At non Taenaridum fuerat laus ista sororum Aureas exonerare colus Phryxeaque lanae Cocyti nigris deducere vellera fusis, Sed Charitum fuit iste labor, queis parte serena Aethereis Eoi iussis considere, Numen Augustae matris vitalia pollice fila Caelesti torquere dedit; quo munere1081 munere : numere factum est, Solum virgineos numeraret gratia soles. Ut sensere autem missae de corpore tempus Advenisse animae, ferro cunctante resecti Divisa in calathos glomerarunt licia fili. Atque ea tergeminae cum sufficientia pallae Stamina torta vident, Charites velamina texunt Hinc tria; Virgineoque ornant se velleris auro. Unde ipsi Euphrosynae, Aglaiae, blandaeque Thaliae, Phryxeae accessit non simplex gratia lanae. Quanta parens! Cuius filum vitale venustus Fit Charitum ornatus: quarum caelestis origo Et decor effulsisse isto de stamine gaudet.

37. Post ubi morborum quaevis apparuit impar Et non digna animam membris extrudere tabes Virgineam; carnis vitales rumpere nexus Dignior, illa suo resecandi vincula telo, Iussa capit divinus Amor, par funeris author. Is licet in matrem rutilas vibrare sagittas Assiduus, iactis plenam exornasse pharetram Visus erat telis, MARIAE quae corda petebant Necdum morte tenus. Maior tamen omnibus una Postremùm restabat adhuc, sine funere numquam Pectora divinae subitura parentis, arundo. Haec ea cuspis erat, quae sola immane profundum Ac medium tetigit divini pectoris ardens Centrum, ubi supremo saturata ardore, stupendo Incaluit flammarum aestu, quo solvitur omnis, Cera velut, commixtae animae cum corpore nexus.

38. Sed prius extremo MARIAE quam funus ab arcu Missa sagitta daret, Numen fatalis adesse Deliquii voluit testes tumulique paratos Officio caros moriturae matris alumnos; Gentibus aetherei danda pro lege Magistri Ultima regnorum passos divortia fratres. Aligeris data cura, procul Iordane profectos Praecones fidei Solymaeis reddere tectis Ignaros quo fata vocant modicaque diei Parte per immensos aethrae transferre meatus. Confestim non segne leves penetrare remotos Immani spatio populos, caelestibus acti Imperiis abeunt genii verique satorem Quisque suum, sed non una regione repertum Nube tegit raptumque solo et denso aere septum Sustulit et campos felix transire liquentes, Exonerat gravidam Solymaeo in pulvere nubem.

39. Praescia fatorum genetrix, cui nuntius Ales Iam tempus fluxisse tulit, quo iussa caducas Terrigenum tolerare vices; modo florida semper Caelica Reginae titulo sibi debita pandi Atria dicebat: flamma maiore liquescens Amplexum Nati voto crescente petebat. Iam quoque sidereus postremi praevia teli Spicula vibrabat MARIAE ferientia pectus Arcitenens; membrisque sacro languore solutis Virgineos spondae lethali affixerat artus. Nixa thoro genetrix, omnis vi libera morbi, Uno animi languore labat flammisque liquescit Numinis: his facibus, vitae fugientis agonem Dum peragit, totam moriens illustrat arenam. At quia divelli membris, prius illa sciebat Luctantem non posse animam, quam prolis amatae Discipuli, sparsi regnis, fatale cubantem Atque una extremo consumi ardore viderent. Illa venire viros optat terrisque serendae Doctrinae heroum vultu praesente resolvi. Adveniunt multumque prius caeleste stupentes Consilium, quod eadem immane absentibus hora, Nota daret Solymae fratrum simul ora tueri; Cuncti adeunt matris limen stratoque repertam Divino languore premi, prono ore salutant. Illa altum pupillae acie purisque vibratis Luminibus, veluti fatum complentibus omne Discipulis lethi iaculum finale rogaret; Fixa polo siluit: placidis dein vocibus usa Et vultum conversa, omnes ex nomine caros Ad sua submissos appellat funera fratres, Atque ait: “Est gratum, o socii, Natique propago Fida mei, quod vestra animi virtute levari Iam moritura queam et pulchro sudore madentes Aspiciam sparso fidei pro semine frontes. Me natus migrare iubet fatique supremas Expecto vires: vos prout coepistis, opimas Durate ad messes: vestri praeclara laboris Natus erit merces.” Tentabat dicere plura, Sed tacuit: quam tunc graviore sagittifer Ales Accendit iaculo, medio quod pectore fixit. Tunc languere magis Virgo labefactaque amoris Vulnere dissolvi et contortae cuspidis igne Deficere extremoque oculos componere fato. Postremi necdum fuit ista potentia teli, Tunc lacrymis peregrina patrum praesentia matrem Invocat et donec poterat sentire loquentes, (Hoc potuit sed morte tenus) se quisque potenti Insinuat Charitum Dominae fideique labores Commendat precibus migrantis in astra patronae. Annuit illa patrum votis spondetque futuram Interpellato memorem ad suffragia nato. Illi plura loqui matrique audire calenti Quisque suas, almae quas prolis in horrea messes Intulit, effari: sacro quae regina lavacro Abluit, ut gemino, quo sol oriturque caditque Litore, utroque velut, superum qui sustinet orbem, Cardine, divini pateant praeconia veri, Exurgatque datum caeli cum faenore semen. “Immansuetae” aiunt, “posuere ferocia gentes Corda volente Deo princepsque propago quietum In nos suspiciunt animum subdique volentem. Et quamvis rabidus pia crescere semina Pluto Immisso terrore vetat prohibetque calentes Igne suo everti peregrinis legibus aras, Nequicquam tamen ille furit desertaque sacra Impia fert casso Stygius livore satelles. Iam Christum vox multa sonat: veneratur IESUM Indus, Iber, Samothrax, Auson, Scytha, Parthus, Achaeus, Medus, Achaemenius, Maurus, mutator Eoae Mercis Arabs, Colchi, Brachmanes, Susa, Canopus. Iamque tui famuli, genetrix, Tiberimque Tagumque Eridanum, Euphratem, Rhodanum, bibimusque ruentem Amne Tigrim; Colcho Eoum cum Phaside Gangem, Nomine gaudentem duplici libavimus Istrum, Et septemgemini numeravimus ostia Nili, Saxosumque sonans Hypanis iam suavia nati Sub iuga, iam Tanais, iam barbarus ivit Araxes, Quique sitim nostris oppressit faucibus amnis, Lustrandis eadem successit gentibus unda.”

40. Laeta fide properâ populorum laetaque patrum Fecundo sudore parens, tulit ore sereno, Ut potuit languorque sacri permisit amoris Aethereo lectas veri de semine fruges. Paupere compositam strato, dum quisque relatis Solatur fidei palmis memorantque salutis Felix auspicium positumque volentibus ultro Suave iugum populis, MARIAM nova vota fatigant. Ardebat cui prolis amor, sub pane latentem Expetiit natum, summi felicia fati Gaudia: suscepit Cepha praebente morantem Sub dapis effigie sobolem; velata sed uni Non erat hic soboles matri, cui vera remoto Exhibita est facies velo aeternumque vocantis Ad solium, audivit verba invitantia Nati. Vix dape consumpta, iaculum fatale coruscat Caelicus Arcitenens matrisque in pectore figit Fervidus atque animam membris exire lacessit. Tunc simul extremus MARIAM liquefecit amoris Impetus et purae dissolvit vincula carnis.

41. Praesto erat hic Natus matremque ad pectora stringit Corporis immunem; circumdat lumine numquam Occiduo, quo sideream fulgere decebat Reginam amplexuque tenet; neque copia deerat Magna ministrorum MARIAE paeana canentum. Tum subito natus, prius ad rutilantia stellis Sublimem quam regna ferat, terrae abdita pandit, Aligerum famulante choro: patefecit Averna Reginae subitura iugum Ditisque superbi Mancipia, in leges Dominae ventura retexit. Hic Stygius trepidare metu MARIAMque vereri Increpitus, tenet ora Draco matrisque subactus Imperiis, ausus contra nihil hiscere, spumat Ad rabiem pressoque oris labra torquet hiatu.

42. Lustrales pariter flammas et patris amatos Ostendit manes, non parvo errata calore Tenvia reddentes, donec vis ignea totum Absumat quod labis inest caeloque reponat. Carceris istius matrem dedit esse potentem Mox etiam natus, tali sermone locutus: “En genetrix dilecta, audit quoque flammea leges Ista vorago tuas: poenis exolvere mentes Te penes est, quacumque petes, modo siqua voluntas Est tibi, vel plures animas hoc carcere solvi, Posce, parens.” Harum genetrix miserata dolores, Supplicis in morem placida sic voce requirit: “Nate, peto cunctos.” “Cunctos dabo” filius inquit, “Et tota ad Patrem turba haec captiva volabit.” Tum subito Aligeris iussa excipientibus infit: “Ite, leves genii, flammisque exolvite mentes, Lustralis quas poena tenet: satis igne piata Haec quoque materno lux accessura triumpho Laeta adsit caramque sequens petat astra patronam.” Nec mora; flammivomo genii captiva profundo Agmina deducunt vacuantque gementibus antrum Terrigenis, rutili actutum qui luce beata, Aeternas grates, facti pro laude rependunt.

43. Interea laeto matris nil triste profati Occubitu socii, cui nil lugubre timeri Fas erat, immensum norant cui natus honorem Reginae et solium caeli sublime dedisset, Sed matrem celebrare omnes matremque vocare Solliciti, summa funus pietate procurant. Tangere quisque manu, aut casto minus ore tueri Depositum caeleste timet; diffusa per artus Tanta erat exanimes maiestas, tanta decoris Gratia Virgineique sacros spirantis amores Corporis exundans fulgor mirandaque vultus Nativa Charitum residens in sede venustas.

44. Palladiae frondis gaudet qui nomine collis, Molliter acclivi radice extendit aprico Se Solymam versus spatio, quo stabat avitum Exanimo cineri et MARIAE pro funere marmor. Constituunt illo matrem componere saxo Discipuli patresque ipsi dare colla beatis Artibus exoptant; quorum tot plena triumphis Canities, palmis fidei laurisque superba Tempora, maternum certant producere funus. Qui mox fronte sitis tot lauri umbrata corallis, Virgineo subdunt Victores colla feretro. Dicite quae tanto splendore elata potestas, Maiestasque fuit? Portare cadavera regum, Par ubi vel virtus, vel apex certavit honoris, Qualis erat, dum colla humili praebere calebat Numinis ancillae, divini purpura caetus?

45. Finierat castos ritus complexa sepulchri Religio; revoluta sacros iam texerat artus Petra; sui meliore parens cum parte, profundo Telluris gremio, aeternum Plutonis averni Imperium, Nato sceptrum praebente teneret. “En tibi, mater” ait Natus, “iam subdita parent Tartara; nobilior titulo tibi debitus aequo, Poscit honor solii reginam: proxima Patri Et mihi, stat rutilis sedes instructa pyropis, Quem genitor tibi, supremum testatus amorem, Sessurae caelo aptavit, fulgentior ipso Sole thronus, quo te genetrix modo postulat almus Ipse sedere Pater superosque capessere fasces. Nec melior pars una tui discreta caducis Artubus astra petet; surget pars altera, menti Aeterna compage comes; nec differo nexum: Protinus acceptis venies ad sidera membris.” Tum subito Styge deserta, sublime volantes, Divina cum prole parens caelique ministri Aligeri, simul immodico lustralis Averni Agmine (materno spolio) penetrante latentis Adversos terrae silices et viscera dura, Deveniunt Solymam laeti acceduntque sepulchri Virginei marmor; tumuloque iacentia matris Membra vident, sine tabe, animam expectantia membra. His subito Natus mortem depellit et artus A fato resides vitali lumine complet Atque prior matrem caeli ad sublimia tollit. Nec mora, perpetuas regni acceptura coronas, Tota simul, revocato animae cum corpore nexu, Lustrali pariter flammarum ardore solutis Spiritibus comitata piis, resonante per omnes Aetheris augusto genetricis nomine tractus, Sidereas Virgo volat exaltata per auras. Mox Patris amplexu felix lucisque recepta Immensae solio superos vidit altior omnes, Donorum Charitumque potens regina, levandis Terrigenûm, matris sensu studiosa ruinis, Naturae imperium, caeli ac telluris amores, Augustae nomen, fasces et culmen adepta.

46. Haec tibi Pieridum modulatâ celsior omni Laude Parens, quae nostra rudi fuit ore Thalia Ausa loqui, si digna tuo sunt lumine, prona Fronte fero: tibi conatu sudavimus isto. Imparis ingenii damnet si parva laborem Gratia, nil moror: affectu sperare faventem Te Dominam, grandi non mentis acumine prodest. Istud erat quod respexit Iesseidos author. Id vero quo nunc, Genetrix, te respicit, hoc est: Ut sibi supremis placidum sit habere Tonantem In fatis: tua si numquam mortalibus anceps Est pietas, crepero non sit sub agone potestas Mollior, extremae sit vis tua laurea luctae. Hoc voveo, et voti qui et vitae terminus esto.

Ad omnipotentis Dei et purissimae Virginis Matris MARIAE, numquam satis laudatae, honorem. FINIS.