CroALa & LatTy: documentum

LIBER PRIMUS Terrarum Caelique potens atque uberis alma Naturae Genitrix , magnum, SAPIENTIA, Numen; Quam Pater haud aevo nec majestate secundam Edidit aeterna foecundae in imagine mentis Progeniem; per te causae et sua semina rebus Seminibusque suus vigor et vis indita vitae: Tu Dea, tu pulchri Ratio ordinis, omnia nectis Mensuris elementa suis, numerisque revincis. Terra tibi foetus, tibi debent sidera lucem: Tu facis, ut caleant ignes, tu caerula ponti Diffundis, caelumque levi circumtegis aura: Et facis, ut certo volvantur tempora cursu Per motus distincta suos, vicibusque recurrant. Mentibus humanis tu certa et summa voluptas: Nam simul atque tuum longe splendescere lumen Incipit, et lucis radios ostendis amicae, Ardet inexpleta cupidum dulcedine pectus Teque sequi, visaque frui, semperque potiri. Inde animo aetherios avidi conscendimus orbes, Siderasque procul metas lustramus, et ignes, Et liquidi salis aequor, et aëris, et loca terrae, et Quaerenti quaecumque patent, scrutamus avari, Correptique ardore tui: nam quid sola terrae Quid mare quid caelum quid demum sidera et ignes Nos caperent, nisi sancta tui vestigia, per quae Te cupide sequimur, quo inducis cumque, referrent? Denique te propter nocturnis invigilamus Pallentes libris, somnoque epulisque relictis Et Sociûm turba gaudentum. Sufficis una, Una licet longe tenues quaesita per umbras Sufficis. O! illo quantum gaudere licebit Tempore, cum te ipsam non per simulacra, sed ore, Qualis es, attoniti claro spectabimus ore. Affore tanta equidem speramus gaudia nobis: Sed, te dum rebus longe speculamur in ipsis, Tota tibi quoniam paret, quam pandere versu Aggredior, Natura; tuo mihi Numine praesens, Quo sine nil oritur, neque pulchrum et amabile quidquam est, Adsis; pectus et hoc veris rationibus imple Illabens, facilisque tuum da, Diva, leporem Versibus in nostris, conor quos pangere magnis SORGORUM de Gente Viris: hos inclita tollit Nobilitas, his ingenium divinius, et mens Rerum notitiis praefulget i omnibus, omni Hos tu, Diva, tua voluisti excellere laude. Eja igitur Vos, doctrinae qui templa tenetis Edita jampridem ingressi, si publica rerum Cura sinit nostras etiam non spernere Musas, Eja agite, hos vultu facili mea dona labores, MARINE, atque ANTONI, illo, quo saepe soletis Me meaque, excipite; et, quamvis sint tenuia dona, Non inopem laudate animum: quin estis et hujus Vos partim Auctores Operis; (pars altera nosta est) Nam Vos et suasistis, et id potuistis ob usum Suavis amicitiae; (vobis concedere quidvis Par erat) idcirco est opus ad vos vestra referri. Vos etiam nec spe nec nobilitate minores, BASSEGLI, cujus victrix facundia linguae; Quique tuam Grajûm, ZAMAGNA, a fontibus ipsis Doctrinam hausisti; tuque o sate sanguine claro RAGNIADUM, ingenuas Musarum exculte per artes, Egregii Juvenes animos intendite vestros, Ut rerum occultas penitus convisere causas Possitis, nostro quas in sermone solemus Saepe acri studio vigilique inquirere mente. Quamquam ego non vobis ignota edicere pergo. Nam quid rebus in his ignotum est denique vobis? Sed, quia difficile est (praesertim cum sit agendum Multa aliis verbis, quam quae sibi vindicat usus) Versibus illustrare nova atque obscura reperta, Multa ideo possunt attentam exposcere mentem. Et jam, docta Cohors, tibi protinus ipse, quod instat, Cunctarum incipiam rationem evolvere rerum, Principio inquirens, quae sensu et mente videntur Esse in Natura, num sint? tum quodque quid extet? Quid Deus, atque Animus, quid Corpora? Et unde coorta Et quibus a causis, et qua ratione? vacantes Tu tamen his adhibe dictis aures animumque; Dum maria et terras circumfusumque peragro Aëra, sidereique vagor per moenia mundi. Invenies etiam, teque hoc longe omnibus unum Plus capiet, per quae felix consistere possit Vita hominum, et rerum rectus quid flagitet usus, Quae finis sit summa Boni, quo tendere oportet. Gallus Homo nobis ea mente animoque sagaci Omnia pervidit: non illum monstra, Chimaerae, Scyllaeque, Sphingesque, aut tristia Centaurorum Saecla peragrantem naturae lustra latentis Obvia compressere minaci murmure contra Horrificisque Virum formis. Vis vivida caelum Vicit, et hinc lucem nobis felicibus audens Extulit auspiciis, et pulsis orbe tenebris Naturae caecam patefecit callidus artem. Hunc Deus, ipse Deus mundo et tibi, Gallia, multum Indulgens plane est illo dare tempore visus, Quo vis caeca hominum stygiis suffusa venenis Tollere de medio Numen, penitusqu receptum Infixumque suo sub corde abolere parabant. Ille audax bellum contra non aere nec armis, Aut quibus infestum monstris purgaverat Orbem Claviger Alcides, aut Diva quibus jaculatrix Usa in montiferos Phoebo cum fratre Gigantes; Sed rationum illud suscepit pondere, et ipsa Naturae specie, dum veri luce corusca Fulgurat, et caecae praepandit lumina menti. Hujus ego servata legens vestigia longe Principio edico, Naturae in templa serena Si juvat admitti, atque illa gaudere reperta, Omnibus esse tibi dubitantum in limine primo De rebus, quas nosse prius te cumque putabas: Non id propterea, quia rebus nulla vel extent Vera, ea vel possint nulla ratine patere; Omnia pro falsis sed habendum, purius inde Eductum ut Verum omne nitescat, certaque constent Principia in rebus, totamque gerat Ratio rem. Non secus ac curvo crescentem stipite plantam Seu gaudentis aqua Platani seu puberis Ulmi, Tunc illam si cura agrestis sedula rectam Stare velit campis, multum in contraria flectit Connitens, aliudque, facit, detorta sua vi In latus inclinet; non quod magis optet, ut illac Pendeat; ast inter geminatos oppositosque Nisus, non illac non hac, at utrinque reducta Arbor consistat medio rectissima trunco. Nec simplex causa est dubitandi: plurima namque Scire licet multis erroribus intermixta, Quos Veri indutos faciem internoscere pacto Possumus haud alio, nostramque exsolvere mentem, Omnia ni parier rationis ad acre vocentur Judicium, atque alte quoque singula dispiciantur, Constet uti, Veri species quae certa, modoque Quo distet falsis, quid et haec illamque fit inter. Tu, reor, haud aliter facias quoque, si tibi quisquam Aurea multa ferat, quae se debere fatetur, Multa ex argento confecta numismata, quorum Si non pauca minus vel pendere, deteriori Vel retegas longe, quam par, constare metallo, Plurima tum ex cumulo quamvis sincera rearis, Non tamen ante tibi recipis, quam singula libres, Singula quam pura teneas conflata metallo. In nummis igitur si legem hanc exigis aequam; Illis nonne tibi ratio quoque suadet eandem Aequior in rebus, queis mens ditescere possit? Cum minus intersit, flavo ne fallar in auro, Quam ne quid falso mens judicet, incertumque Fluctuet in tenebris ignara et luce maligna. Quare age, et errorum fontes penetremus ad ipsos, Illorum et causas penitus nos insinuantes Evolvamus: erit multae id seges utilitatis, Pectora doctrinae sancto dum lumine gaudent Perfundi, puroque haurire a fonte liquores. Nil didicisse potest, qui non prius omne, quod intra est, Excutiat falsum. Jam mentem adverte sagacem. Principio rerum species, quas hausimus alte Tum, cum prima novis aetas fuit et rationis Indiga mens, longe ex animo posuisse necesse est. Tunc etenim, ut quaevis male firmo per loca gressu Repsimus instabiles, et humum plerumque petentes, Sic levis et nullo rationis pondere certae Mens firmata ferebatur, quocumque labantem Rerum impellebat variantia, seque plicabat Errorum in nodos caecis conspersa tenebris. At veluti facile ignotis nova pectora rebus Protinus illudi, se fortibus indupeditum Sic contra durum ac rarum est exsolvere nodis. Praeterea tenero molles in corpore sensus Multa modis multis in se transmissa receptant Ex alienigenis rebus, varieque moventur. Nam manus ad glaciem gelidique ad fluminis undam Frigida fit; sentit flammis admota calorem; Contrectata sibi solidissima marmora restant; At cedunt mollis tangenti vellera lanae; Lucem oculi a rebus variosque in luce colores Accipinut, tremulus pulsis sonat auribus aer. Inde sit, ut lucem temere, et cum luce colorem Rebus inesse putemus, et auras esse sonantes, Et gelidam glaciem, flammisque vigere calorem Assimilem nostro, quem tum manus excita sentit: Praedita mollitie quoque vellera, praedita multa Marmora duritie: velut idem sensus inesset Illis, qui nobis, ope quorum cominus ipsi Talia percipimus: quia propter disposituras Rerum multimodas motusque simul variantes Exoritur varius nobis quoque multiplexque Sensus, ut est variis a rebus percitus extra. Adde, quod et nostros multi nil fallere sensus Contendant: (quibus hoc ultro concedere possim: Sensus enim haud aliter rerum nos admonet omnis, Ac ipse a rebus fuerat commotus: eandem Ostendunt oculi, quam ipsa accepere, figuram) Praeterea exortum verum omne a sensibus ipsis, Nostrarumque putant ut normam notitiarum Sensus, quos nunquam ratio ulla refellere possit. Fiet at hinc, ut Sol ut sidera, quae super alto Aethere consedere, (quibus vasta referre Haec terrae loca cum circumcingentibus undis Collibuit; Tellus, quam lata est, tota necesse est Sit longe longeque minor, millesima quam pars) Non majora micent, oculis quam conspiciuntur, Quam facis exiguae, quam parvae lampadis ignis. Fiet item, celeres cum per vada salsa phaseli Decurrunt Nautis remo impellentibus undas, Subter aquis tonsae ut frangantur; namque videntur Subter aquis frangi: pariter quoque caetera fient, Veri prima fides inest si sensibus ullis, Quae fieri sensus demonstrant: cum tamen omnis Posse eadem fieri ratio cujusque refutet. Ergo, si tollas rationem, opus esse fatendum est, Nobis ut sensus (quamvis non claudicet ipse) Causa sit errandi: nimirum judicii expers Dum sibi, quam par est, plus arrogat immoderate. Ut si regula certa, potes qua nosceri rectum Quid fit, quid contra curvum, et nil talia praeter, Exoptes etiam, ut tibi pondera mensurasque Demonstret rerum, longe a ratione ferere. Nimirum sic est per foedera naturaï Dispositum, ut rem quaeque suam gerat officiumque Res bene, ut alterius, nisi prave, non metat arvum. Judicio sensus absistant: caetera sume, Quae sua quisque tibi dant ordine convenienti. Et tamen usque adeo primis haesere tenaces Sensibus haud pauci Sapientum, in rebus ut esse Nil usquam, quod non ipsi sensere, reantur. Quapropter, quoniam nil, praeter corpus et ejus Eventum, sensus possit pertingere nostros; Nullam aliam in rebus, quae non sit corpus et ejus Eventum, pugnant naturam existere posse: Usque adeo longe progressi, ut non minus esse Corporeas dicant animas, quam caetera, terram, Aëra ventosum, lapides, arbusta, liquores. Et quoniam, solido si constet corpore, ut aurum, Mens non possit, ut est, sic velox esse, repente Permeet ut maria et terras caelumque profundum; Laevibus idcirco persubtilem atque minutes Perquam corporibus dicunt constare creatam, Qua neque mobilius quidquam neque tenuius extat; Assimilemque putant igni ventisque citatis, Omnia qui penetrant late loca pervolitantes. Quod quantum a vera avulsum ratione recedat, Perspicuum tibi posterius faciemus, et hanc rem Ipso a principio repetentes expediemus. Nunc locus est quoque in his illud tibi dicere rebus, Mentem saepe suis nimirum praecipitanter Uti judiciis, metuit dum ignara videri. Idcirco magnis erroribus involvuntur, Qui nescire volunt potius, quam haud scire videri. Infantum potis est hunc declinare pudorem, Qui bene pervideat, Sapientum quantula res sit Scire, suum teneat quae sinem progrediendi; Infinita quidem cum constent omnia, sciri Quae possint, quaeque est illos nescire fatendum. Hac proin labe animi si quis mentisque laborans Viderit excelso montis de vertice rupem Aut pluvia aut annis aut fulminis igne solutam Ex alto ruere in valles strepitumque ciere; At tenues contra in caelum discedere flammas; Dicit eam subito vires gravitatis habere, Qua summae in medium res nititur ire sine ullis Ictibus externis; contra levitate superne Tenuia sponte sua, atque in caeli templa volare. Sic litem ignotis plane ambiguisque resolvit Nominibus, cupiens tantum se scire videri. Consimili ratione, videt cum pondera ferri A magnete rapi sursum, et conjucta teneri; Sortitus lapis est vim ferro convenientem, Inquit, et aeterni sancitum foedus amoris, Ut vicina velint jungi, metuantque revelli. Jam ne vides igitur, nos quanta pericula fraudum Circumstent? Quantum prope re fallamur in omni? Quo magis est nobis dubitandum. Nec tibi possum Errorum latebras omnes penitusque repostos Insinuare aditus, omnesque ostendere rimas: Nam me alia expectant cunctantem; forsitan et te Jam piget, et quereris longum promissa morari. Sed patere, adjiciam quoque pauca e pluribus, addi Quae possunt, dictis penitus tua tota fides sit Ut conrasa meis; tum dein ad caetera pergam Laetior ingenuo concinnans omnia versu. Dic porro, mea si causando docta refellis, Unde fit, ut, veteri nostraque aetate vocamus 280 Nomine quos pulchro, et Sapientes credimus esse, Scilicet inter se tanto ut discrimine rerum, Quas docuere, recedentes penitusque repulsi Dissideant, atque in pugnas in bella ferantur Ardentes? Quaenam hos excivit causa tumultus? Assimili veris nimirum praedita forma Plurima falsa, quibus mens sese opponere nescit Victa dolis: nam si vera omnes omnia docent, Haud ulla inter se distent ratione, necesse est. Aspice praeterea gentes a gentibus ipsas Non tantum varia caeli regione locique Aut lingua aut habitu aut diversas moribus esse, Quantum inter sese de rebus mente videndis Judicio pugnant; nunquam quod possit, opinor, Esse, nisi omnino fallantur in inveniendis Veri, quod quaerunt, rationibus, et procul errent. His accedit; uti vario pro tempore vitae Nos quam a nobis longe distemus in annis Nunc quam praeteritis multum diversa sequentes, Post et venturo longe mutabimur aevo. Quin et saepe die pugnantia sector eodem: Nimirum modo flectit amor, modo concitat ira, Et modo lenem animum reddit jucunda voluptas. Quare nostra modis variis mens mota, necesse est, Ut varium tueatur, et in diversa feratur. De plano potes hinc igitur cognoscere, longe Quam nos a Veri regionibus absistamus Multis in rebus: quapropter, fallere multae Res quoniam possunt, simili ratione cavendum est, Ne fallant omnes: quare omnibus est adhibendum Rebus, ut est illis, quas circa erramus aperte, Nimirum verae pro vi rationis ut omnes Rursum expendantur: neque porro expendier omnes Possunt, et veram revocarier ad rationem, Ni, quarum nos cumque sumus rerum ante potiti Notitiam nil jam penitus nunc scire reamur. Et veluti, juncto postquam bove verterit arva Pinguia, et infelix excoxerit omne per ignem Herbarum vitium tribulos loliumque Colonus, Proscissae mandat frumenti semina terrae, Inversoque solo penitus tegit; haud ea certe Prodigus ut perdat, (non ruri prodiga vivunt Pectora) sed plenas illinc visurus aristas Crescentes, et messe domum impleturus opima: Sic bene majori commutat foenore sortem. Tu quoque cunctarum sic obliviscere rerum: Neu semper sit opus dubitare, incertaque rerum (Fluctibus ut mediis sine clavo pinus ) agatur Huc animi mens atque illuc, metuasque dolosas Errorum facies, captae ludibria mentis Hic paulum addubites: dein ingens copia veri Influent in mentem, tuque hac laetabere parte. Nec Verum in rebus facile est reperire: ea certe est Gloria paucorum, quos non sine convenienti Ordine notitiis scimus rerum esse potitos. Nos horum, si quid cupimus fecisse, necesse est Observata sequi vestigia certa viai. Frustra Pasiphaes Prolem Taurique biformem Immani letho stravisset Cecropidarum Aegides longe fortissimus, et sua nunquam Narrasset sese pereunti facta Puellae Fortia, ni tandem labyrinthaeos maeandros, Et coecum tecti ducentia fila secutus Explicuisset iter: per flexus reddita finis Nam secus errandi nunquam foret, aeternumque Mansisset coeca labyrinthi indagine clausus. Quapropter, quoniam naturam inquirere rerum Coepimus, esse opus est aliquod, quod prendere primo Impete possimus mentis, liquidumque patensque Principum veri, quod nos ad caetera ducat Paulatim a primis et notis progredientes Ad non nota et ope alterius noscenda prioris. Quare age, quae nostrae primordia notitiai Sint, et quam solidae nitantur caetera moli, Percipe: nempe omnis ratio hinc exordia sumit, Non Animum, quamvis de cunctis ambigat anceps, Ambigere incerta de se unquam posse timore, Num sit? In immenso nihili jaceatne profundo? Quo sese magis ille fugit, conditque sub umbras Avius in dubiae coeca caligine noctis, Hoc magis usque sibi occurrens sibique undique praesens Se reperit, quocumque parat se denique frustra Evasisse loci: nam conscia vociferatur Mens intus, claraque magis se luce videndam Exibet, et sibi se dubitanti existere monstrat. Quod si illam falli dicas, tamen usque necesse est Sit, quae fallatur; nam si non esset, eadem, Qua non est, falli porro ratione nequiret, Cum nihilo nil conveniat: quapropter oportet, Mens ut non possit, dum se putat esse, refelli. Et quamvis dubitare queam, num scilicet ipse Et loquar et videam, dum saepe videre loquique Me reor; assimili tamen haud ratione valebo Ambigere incertus, num sim; dum saepe videre Mi videor, tecumque loqui, tibique edere versus, Aut dubitare etiam: neque enim praesentior ulla Res Menti, ipsa sibi quam sit, quae plurima circa Ambigat, aut erret, se circa non valet unquam Falli, dum sese per se sibique intima novit. Confiteare opus est igitur, quae cogitat, esse Mentem, et propterea, dum sese cogitat esse, Non falli; neque enim, quod non est, fallitur unquam. Nunc animum advertas, quid ab his deducere pergo. Nos, quia percipimus, certum est extare; neque ullo Id potuit nobis unquam innotescere pacto, Ni quia perspicuam manifestamque ejus habemus Notitiam, qua nos ipsum non posse videmus Non extare Animum, dum vult dum percipit et se Cogitat, aut aliud quodcumque facit ratione Non alia certe, quam quod sit, et absit inani A nihilo: quare manifesto lumine quidquid Et non confusa clarebit imagine veri, Verum erit usque adeo, non unquam ut fallere possit: Nam si posset, eadem illum ratione valeret Fallere, qui sese retur, dum cogitat, esse; Quod non posse quidem docui, res ipsaque per se Jam patet. Ergo illud, quod clara in mente tuemur, In nullas poterit nos unquam inducere fraudes. Inde tibi elucet, rerum id non posse quod extat Non extare simul; nihili nihil esse; suaque Majus parte, quod est totum, parque omnibus esse. Caetera de genere hoc tibi possim commemorare Plurima; sed facile a paucis tibi commemoratis Tutemet agnoscis, quo verum defluat amne. Quare, perspicua in se mens quodcumque receptat Notitia, vinco verum debere fateri Omnino: nam , si menti subtraxeris illam, Cuncta sub incertis latitabunt mersa tenebris. Haud secus ac clari subtracta lampade Solis Hanc terrae faciem horrenti nox contegit umbra, Obruit atque omnes simili nigrore colores, Ut neque Purpura Sidonio conticta nitore Concharum quidquam plebeja a veste recedat; Nec veris lepor et pratorum gloria flores, Desponsae unde suo capiti dant serta Puellae, Aut adamantina lux digitis gestata Potentum Exsuperent terrae horrorem brumalis et atras Cimmeriis herbas in vallibus: omnia namque Unum consimili forma velamen inumbrat. Haec bene cognita si tibi sunt, ut opinor, et alte Vera recepta animo, sequere ad majora paratum Ferre pedes: certum namque est mihi te comitante Omnis ferre alacrem susceptae dura viaï, Donec ad extremum pertingam. Conscia certe Non tantum mens ipsa sibi est existere sese: Scit quoque, quod variis, dum semper cogitat extans, Cogitet ipsa modis: modo vult, modo velle recusat; Contemplatur item meditans; incognita quaerit; Tum super addubitat; vix multo pauca labore Detegit ignorans infinitum omne, quod ultra est; Et se plura quidem notis nescire fatetur: Multaque praeterea, quae non habet, optat habere Ingenti desiderio percussa repente. Denique saepe malo turbatur moesta dolore Saepe metu, et nunquam votorum in fine quiescit Propter egestatem, sibi quae cupit ipsa, bonorum. Quare deficere in multis se conscia novit: Quod nullo posset de se cognoscere pacto, Ni Summi nullaque ex parti deficientis In se notitiam cohiberet; protinus a quo, Dum se illi consert, videt usque recedere longe, Ut medio penitus dirimantur ab infinito. Inde sit, ut facies, cum primum aetatis agunt ver, Virgineas facies florentique ora tuentes Pulchra vocemus, et haec aliis praestare putemus Judice non alio, qualis Priameïus ille, Cui Venus ante alias placuit Dea, Pastor in Ida; Ipsa sed specie Pulchri, quod mente tenemus: Ad quod ut accedunt quaedam minus aut magis, illa Debebunt nobis minus aut mage pulchra videri. Consimili ratione videbis de genere omni Nos aliquid summum supremumque intus habere, Idea quod Grajis vocitatur; possumus id nos Notitiam aut speciem aut exemplar reddere rerum. Porro quis tanto donavit munere mentem, Ut, quod sit Summum supremumque, ipsa videret? Non etenim sibi mens per se unquam effingere tale Quid valuit: quoniam a Summo sibi conscia certe est Deficere in magis atque omnibus e genere omni. Nec nostri docuisse ea potuere Parentes, Quos ex natura consistere scimus eadem Ac nosmet pariter finita et deficiente. Nec fuit a rebus postremo haurire potestas Notitiam Summi; cum quas natura locavit In promptu, nobis sint longe deteriores: Quo magis a Summo cunctas distare fatendum Res, nec notitiam illus procudere posse. Quare, quod superest, Summi quam mente tenemus Notitiam, a Primo Summoque recepimus ipsa. At Summum hoc merito Numen vocitare Deumque Suemus; namque illo majus nihil esse putandum. Ergo extare Deum debes Numenque fateri; Quandoquidem debes, quod Summum est, esse fateri: Quin Ipsum nostram praesene involvere mentem In sese, et diae radiis effulgere lucis. Praeterea vel Mens, quam certo existere novi, Hoc habet a sese, major Natura vel olli Largita est: at id ipsa sibi concedere nunquam Evaluit, quonam et simul omnia summa dedisset, (Quod magis huic facile est, qui sese eduxit, ut esset, A nihilo) parti neque passa suisset ab ulla Deficere. Ergo aliquam, quae mentem effecerit. Extra Esse Potestatem magnam fateamur oportet. Rursus id inquiro, Natura haec altera major Unde sit? A sese si constat, summa profecto Est eadem; sin quae praestantior altera, ut esset, Huic dedit, hanc iterum rationem iterumque sequendo Demum erit in summa sistendum, unde omnia pendent, Natura, quam nos Numenque vocamus. Postremo Summi, cujus nos intus habere Sentimus speciem, ad naturam pertinet esse: Quod non extat enim, nihil est; distantia proinde est A nihilo certe summa infinitaque Summi. Ergo extare Deum debes Numenque fateri. Neu tibi sit fraudi, quod nos Numenque Deumque Dicamus, tu fac subjungas nomen utrumque Uno, quod Summum et Supremum diximus esse: Nam, quod Supremum est et Summum, excellere debet Longe alios supra, quod non nisi convenit Uni. Tum, si plura forent paria haec, quae Summa vocamus, Diversa inter se natura disque gregata, Distarent aliquo; nam quod foret alterum, id alterum Haud foret omnino: quare consistere neutrum Sic posset Summum, quod non nisi convenit Uni. Consimili ratione nequit de partibus ullis Componi Summum: neque enim tune quaelibet harum Summa foret; siquidem Summum est, ut diximus, Unum: Porro ex non Summis non quit coalescere Summum. Est igitur summi simplex natura reperta Numinis: omnis erit quapropter corporis expers: Corpus enim pariter supraque infraque et ab omni Est latere extensum, quod non sine partibus ulla, Si bene pervideas, fieri ratione putabis. Illud praeterea, quod non est corpus, oportet Aut nihil, aut mens sit: neque enim queat esse quid ultra, Percipio; at supra Summum nihil esse negatum est; Spiritus illud erit quapropter Vitaque Mensque. Immutabile item, quia Summum est, Numen oportet Esse: suis etenim quodcumque e finibus exit Mutatum, certe in melius, contrave, necesse est Vertat se in pejus; quod Summum utrumque refutat. Adde, quod hoc fines nullos habet, unde recedat Egrediens; nec habet, quo se deferre, quod ipsum Non sit idem, possit: quare immutabile Summum est. Et pariter debes proinde immortale fateri. Qui tibi possit item Pulchrum Verumque Bonumque Non id, quod Summum est, summa ratione videri, Si quidquam est usquam pulchri verique bonique, Tale quod ex aliqua saltem tibi parte videtur? Adde, quod et caelum et terras pelagusque profundum Et quocumque oculos circumfers, numine complet Immenso locus ipse sibi Deus, omniaque uno Continet amplexu, sed non extensus, ut aether, Per loca, qui circum mundi latera omnia fusus Stelliferi ad metas extollitur arduus orbis, Sic tamen, ut teneat majori parte loci plus, Parte minore sui minus, et non omnis ubique. Omnibus omnis adest Deus, et videt omnia passim Nuda et aperta sibi , quae rerum cumque geruntur, Queis sunt cumque locis; nil possit ut illius usquam Effugisse Potestatem, longeque recêsse. Scilicet haec summi natura immensa requirit. Quin etiam aeternum, quod Summum est, esse fateri Cogimur. Ante pedes (da sic colludere paulum) Illius ante pedes fractis inglorius alis Annus, et immotum jacet alta per otia Tempus: Tempus enim fit, ubi quid nos mutarier ipsis Cernimus in rebus: transactum dicimus esse, Quod fuit ante, nec est in re, quae mobilis extat; Ac tum deinde, quod instat, in illud prospicientes, Est nec adhuc in re, venturum nominitamus. Scilicet intra nos tum percipiamus oportet Notitias aliis alias succedere: tempus Novimus hinc; prima hinc ejus mensura fluentis. At, quoniam, ut supra docui, immutabile Summum est, Nec divina quies motu variatur ab ullo, Temporis est expers etiam aeternumque repertum: Scilicet immotum non unquam elabitur illinc Praesens, dum felix et tota simul fruitur se Vita carens pariter fine omni principioque. Hinc quoque perfacili poterit ratione patere Esse infinitum, quod Summum est; non numerorum More, quibus serie permagna quamlibet auctis Adde unum, crescent; uno minuentur ademto. Quin magnum poteris guttatim tempore longo Exhaurire, licet terram circum ambiat omnem, Oceanum, quia habet, quod sese siniat, ultra. Nunc, extra Summum quoniam nihil esse viddemus, (Nec foret id Summum, si quid finiret id extra) Non habet extremum: nullo ergo fine tenetur. Unde animo tollas quantumvis, non tamen illuc Pervenies, ut non infinitum usque relinquas: Nam Summum est sine fine, sibi par denique semper. Non alibi inquiras, quid sit Sapientia: nusquam Illa, nisi in Summo est; quod, cum se noverit intra, Omne quod est, novit: quare Sapientia summa est Infinitaque Mens, hujus cui scena Profundi Tota quidem paterit, quam vasta est quantaque tota. Haec rerum formas cunctarum continet in se. Proinde quidem, semper cum se tueatur, oportet, Quarum habet exemplar, videat res semper ut omnes, Quaecumque existunt, quaecumque existere possunt. Da paulum ex humili mihi nunc consurgere mente, Alma Fides: neque enim Naturae luce patescunt Omnia, quae tute non ignorare sequentes Concedis sancto perfundens lumine corda. Non ego te e caeli regionibus ostentantem Lumen inocciduum Veri mortalibus aegris Usquam amittebam dubiarum in nocte viarum, Notitiam ante omnem quas sponte ingressus inibam. Ipsa doces, Numen, dum sese conspicit intra Contemplans summam Naturam et id omne quod Ipsum est, Par sibi quod genuit Verbum, foecundaque semper Mens generat, semper sese quia conspicit intra. Hanc Prolem Pater aeternum complexus amavit, Illa quoque aeterno in genitorem fertur amore: Hinc ab utroque simul sed par procedit utrique Dius Amor: sic se foecundam reddidit illa Impare sed numero simplex natura, tribusque Constat at una manens, aliusque aliusque, sed unum Omnes sunt pariter, naturae simplicis omnes. Tallia velle animo sed vestigare sagaci Funditus insanae nimia est audacia mentis; Interea tanto quam prae fulgore necesse est Caligare mage, et preperire in luce tenebras. Et jam, quod superest, pergam contexere dictis. Praeterea summi debet Natura videri Numinis Omnipotens, ut possit, quodquod in illa Menta gerit, facere: at rerum gerit omniparentes Cunctarum formas; quare omnia posse fatendum est. Non illi labor ullus erit facere atque creare; Nam, quaecumque velit, subito facta atque creata Exoriuntur, et e nihilo venientia constant. Nec mora, quod libuit (satis ipsi velle) peractum est. Nec finita potest potremo mens cohibere Summum infinitum: nam, si comprenderet ipsum, Non infinitum Summum foret, ipsave contra Non finita. Vides, pariter quam pugnet utrumque. Nos itaque a Summo tantum distare necesse est, Quantum infinita inter se ac finita Potestas (Quod ratio cohibet mensurae nulla) recedit. Pro! mentes hominum ignaras, pro! quantula norunt Caeca magis caecis avibus, quae nocte vagantur, Pectora: at aërias affectant pennipotentum Ire vias, magnique cacumen prendere caeli. Hinc se illi a vili cupiunt secernere vulgo Sublimes, spretis aliis, alteque locari. Reptantes nec humi sese agnovere, suisque Haerentes tenebris ausu contendere vano. Aequius a parvi cum Pastor vertice collis Jactet se spatio propiori cernere Solem, Quam qui humiles campis sedere aut vallibus imis; Cum magis ad Solem collati et sidera distent Illi inter se, quam Sapiens a plebe minuta, Si simul ad Summum collati respiciantur. Haec si pernosces perfunctus carmine nostro, Quod tibi de Summi natura concinui, quo Firmius haerescant animo res, insideantque, Caetera perfacili poteris cognoscere nisu, Nam veluti excelsi qui clivum montis anhelans Difficili ascensu Sole impendente per aestum Vix tandem exsuperarit, et est jam rupe potitus Suprema, fessus quamvis et languidus artus Convertens oculos huc illuc detegit omnem Subter planitiem camporum et vallium opaca, Nec non et longo spatio diducta locorum Prospicit et pelagi fluctus urbesque lacusque Fluminaque et longo fugientes ordine montes; Nec clivo superest ullus labor exsuperato: Sic postquam tibi, quod multum referre videbis, Constitit esse Deum, Naturaque summa reperta est, Caetera perspicua poteris, quaecumque supersunt, Luce palam cognosse; velis convertere tantum Huc aciem mentis, quo te mea dicta vocabunt. Quare age, corporea quae praedita mole videntur, Pervideamus, utrum constantia sint in rebus. Principio, semper cum mentem ad corpora verto, Nil aliud novi naturam corporis esse, Quam quod se simul in longum atque extendit in altum, Et latum pariter constat: neque fingere possum Illius usque adeo minimum extremumque, quod ullas Non habeat partes, quarum altera non sit ad ortum, Non sit ad occasum versa altera, tum quibus imam Respiciat terram, et quibus aurea caeli. Tactu id saepe licet, quodcumque est, sensisicisque Usurpare oculis nequeam; tamen usque necesse est Partibus extensam naturam corporis esse. Hinc mihi perspicuum est existere corpora posse: Namque quod extensum est, ulla ratione videri Haudquaquam oppôstum poterit tibi discrepitansque Existentibus a rebus, non possit ut unquam Esse, quod extensum est: igitur dum constitit illud Posse existere, erit revera extare probandum. Et primo tactu contingere plurima saepe, Cernere res coram, sonitusque audire videmur. Et licet hic sensus nos intra in mente genatur Omnis, ut audire est nimirum, resque videre, Tangereque: in plures quoniam se vertere formas Mens potis est, dum res varias ratione revolvit Non una, verum varianti multiplicique: Saepe tamen sensu, quae non velit ipsa, reluctans Percipit, ut propiore manus cum laeditur igne. Non igitur, quamvis mens omnia sentiat, omnis Ipsa sibi causa est sensus: quare esse fatendum est Quiddam extra, sensus quod concitet impellatque: Quod porro extensum nisi sit, non possit, opinor, Hac ratione animum pariter sensumque movere. Corpora sunt igitur, quae nos extensa vocamus, Et vere existunt in rebus, certaque constant. Tum, quando sensu semper constante vigemus Res circa, rerum si nil existeret harum, Et nos perpetuo proin tota denique vita Erraremus eas revera extare putantes, Gauderet nostros falsis illudere sensus Numen imaginibus; ratio quod vera refutat, Qua prius esse Deum docui Verumque Bonumque. Constantes igitur quae nos extare videmus Corpora per sensus, eadem illa extare necesse est. Et quia, quae nosmet circumstant corpora, eosdem Semper per sensus variis distantia formis Inter se, et longe in multis diversa videntur; Illud erit, quod idem, dum magnis partibus extat Corpus et innumeris, vario harum conciliatu Ordine contextu et motu variare figuras Debeat, atque alia, in quibus haec differre videmus Ante oculos posita, atque ideo diversa vocamus Inter se; quamvis unum sint omnia corpus, Unum sint pariter corpus, quod dicimus Omne. Omne vocamus enim, multis e partibus aptum Digestumque bono quod convenit ordine in unum. At variant partes; alba haec, ea nigra videntur; Multa moventur item, velut ignis; multa quiescunt Concreta solidaque magis constantia mole; Altera sicca magis sunt; ast humentia contra Altera: multimodis sic distant corpora formis, Corpora, quae partes unius diximus Omnis. Namque sua sunt pro natura convenientes Quaeque sibi sortita locos dispôstaque tali Ordine, ut efficiant, unum sint omnia corpus, Unum sint pariter corpus, quod dicimus Omne. Contemplator item, sic quoddam semper adesse Nobis corpus, uti quo tandem cumque locorum Progrediamur, id assidue comitetur, et unquam Non absit longe a nobis, ut multa, relictum. Quin super auxilio est, quoties tentare quid extra Collibuit; motu illius quaecumque movemur In loca; at immoto pariter consistimus illo; Illo oculos tuimur circum reserante; per aures Illus audimus voces; tum mollia quaeque, Duraque item, sicccas glebas, frigentia saxa, Humoremque liquentem opera contingimus ejus; Et sentimus item per nares ejus odorem; Ut demum pepigisse queat cum mente videri, Ut cum affectum aliqua fuerit re protinus ipsa Adsit ibi excubiis veluti Mens excita vimque Excipiat sensu quamvis invita molesto Ictum erit immiti graviter si vulnere corpus: Mulceat at suavis placide transmissa voluptas: Inque vicem motus animi, mentisque sequatur Imperium corpus subito parere jubenti, Temporis inter nil videatur ut esse, paratum. At nulla hoc peragi posset ratione profecto, Isto ni penitus mens sit cum corpore juncta, Ut tali simul e consensu prodeat unum, Unum id, nos Hominem quod dicimus esse: duabus Quapropter naturam Hominis constare necesse est Rebus, nimirum quae sunt corpusque animusque Inter se pariter conjuncti et conciliati. Hoc poterit sese pacto cognoscere quivis Esse Hominem: sed quid certa ratione putandum De reliquis, Homines pariter quos credimus esse, Accipe. Non vultus non membra simillima nostris, Non quod respirent auras, quod edantque, bibantque, Atque pari nostra motu moveantur, et ipsis Quod resonent verbis vocum flexuque moraque Distinctis, facient, merito dicantur ut esse De genere humano; quoniam nil detegit horum Intus inesse animam; nam posse hos ire videtur Corpus item in motus, sine vita quamlibet extet. At neque quod vitae nimirum inimica videntur Longe aversari fugiendo incendia dira Serpentumque truces iras malasque leonum Sanguineas tristemve ex alta rupe ruinam, Nec quod praeterea sibi convenientia quaerunt Sectando ardorem per brumam umbrasque per aestum. Ullum animi praebent intus ratione vigentis Indicium; fieri quoniam ratione remota Cernimus illa eadem: longe aversantur arenas Frumenta; at crescunt saxosis montibus Orni; Flumina amant Salices; quaerunt sibi frigora Taxi: Nec tamen in plantis animus ratioque videri Debet inesse, licet sibi convenientia poscant, Adversaque loci natura sponte recedant. Adde, quod, ante oculos prope si crepitantia pulsu Aera sonent, inopinaque lux vibrata coruscet, Sponte repente sua subitum clauduntur ad ictum Lumina, ut hinc animam nunquam deprendere possis. Ut demum invenias, quod aves reperire, sagacem Advertas animum, quod cum audis saepe loquentes Coram Homines, vocem non tantum percipis illam, Cujus in aëre consistit natura agitato, Verum etiam vocis sub signo nomina rerum, Notitiaeque tuae bene respondentia verba: Tutemet haec eadem quoniam es tibi conscius esse In te mentis opus tantum, fateare necesse est Hac ratione, aliis etiam vivata quod adsit Vis animae, per quam fundant ea verba, quibus res Significent tibi non temere, ut vesania mentem Percussit quibus, aut sopitos somnia ludunt, At ratione animi certa penitusque valente. Sed si sorte putes nihil horum a corpore posse Non fieri, horarum numeros et ut indice certo Monstrat, et ut sonitu dat tempora scire per aures Constans aut ferro aut dentato machina ligno Prorsus corporea et non ullo praedita sensu; Sic quoque si, humanum quod corpus nominitamus, Esse putes adeo digestum dispositumque, Ut per se voces, quas non intelligat ipsum, Edere possit, uti digitis pulsata peritis Vocalis cithara, aut silvestris fistula cantus Dat ventis animata, licet non audiat ipsa, Quod canit; haec, inquam, fieri si forte rearis, Falleris, et vera procul a ratione recedis. Illa etenim moles motus constanter eosdem Temporis, et numerum servabit in ordine primo: Nec quascumque voles horas pro tempore quovis Illa tuo dabit arbitrio, sed quas feret intus Dispositae: inter se contextus materiaï. Nonne vides contra, quam a certa lege solutae Temporis, humano voces quae ex ore feruntur, Sint, et quam propria se libertate moventis Causae a principio procedant interiori? Quilibet apta tibi reddet responsa petenti Quidvis, cum libuit; rationem inquirere noscet Deducens alid ex alio, pravisque relictis Esse bonum dicet sectandum praeque ferendum, Dicet item, quid sit pulchrum, quid consonet illi Veri notitiae, quam nos in mente tenemus. Denique multa tibi regionum, quas peragravit Intervalla vias caelum moresque virosque Narrabit memor; ac queiscumque vacaverit, artes, Scilicet arma tibi ventosque marisque procellas, Astrorum cursus itidem memorabit et alto Mensuris comprensa suis labentia caelo Sidera; nec doctae deerit facundia linguae. I nunc, et, simili quos cernimus esse figura Nobiscum, obsistens rationibus esse repugna De genere hoc Homines, qualem es te conscius esse. Nunc age, et omnigenûm quae constant corpora rerum Omnia non semper saeclis aeterna fuisse Innumerabilibus, sed quae Divina Potestas Ipsa prior cunctis et per se prima creârit, Percipe. Quaecumque in rebus constare videntur, Non sunt Summa; etenim Summum est, ut diximus, unum, Quod per se nullius existere debet. Ast hoc omne, quod est non summum, non erit unquam Per se extans: opus est igitur, natura quod ejus Pendeat a Summo: porro quia pendet ab illo, Principium tenuisse sui videatur, oportet, De nihiloque creata, nec usque aeterna fuisse. Quapropter, qui cunctarum primordia rerum Esse aeterna ferunt, per seque existere posse, Insanire putem priscorum corda Virorum, Quorum cum primis Epicurus Democritusque est In patriis ambo viventes molliter hortis. Hi licet a vera lapsi ratione ferantur Egregie multis in rebus, ob id tamen unum Magnopere errantes merito insanisse videntur. Haud aliter quam qui suspensam stare catenam In liquido tantum velit aëre, tentet et auris Innixam fabricare domum atque educere caelo. Neve Deum mihi jam pergas contendere, rerum Quidquid id est, potuisse aeterno educere ab aevo, Aeternasque ideo res omnes posse videri; Ut, licet a Solis claro lux profluat orbe, Aeternus si Sol, etiam illa aeterna fuisset: Non lux Solis enim diversa constat ab illo Natura; siquidem naturam utriusque patebit Perpetuo in motu consistere particularum. At contra Summum longe longeque remotum est Rerum a non summa natura; proinde videri Si queat haec pariter semperque aeterna fuisse, Nonne pari ratione queat quoque summa videri? Quod quoniam pugnat, pariter pugnare, creatae Quae fuerint quondam, aeternas res esse, necesse est. Aeternum summae quapropter totius Omne Non fuit; ast illam semper Deus infinita Natura excedens durando vincere debet. Non minus et , per quem rerum natura creata est Omnis, uti maneat, servari debet ab illo. Nam veluti aetherio perfusi lumine campi Aëris et vitrei fluctus maris et sola terrae Non possent lucem e caelo servare receptam, Usque novum nisi Sol largiri haud definat ignem; Omnipotens ita quae primo dedit esse Voluntas Rebus, perpetuo maneant ut deinde creatae, Desinere haudquaquam semper res debet easdem, Ut sint, velle: igitur nihil est servare creata, Nimirum quam perpetuo semperque creare, Ut sic longa queant durando vincere saecla. Illud in his tibi erit minime mirabile habendum, Quod, velut effigies e marmore sive elephanto Aut aere aut ligno multam confecta per artem Stare diu valet, atque aevi contemnere vires, Quamvis docta manus signo procul absit ab illo Artificis qui finxit opus, quoque non ita possit Copia cunctarum haec rerum per temporis omnes Circuitus per se constans servataque egere Jam nihil Auctoris, qui primum existere fecit: Namque horum ratio patefit diversa profecto. Non manus Artificis penitus consistere fecit Omne, quod in signo est, nec ab omni parte creavit; Materies etenim signi omnis constitit ante Aut inter silvas foliis et cortice tecta, Aut inclusa ima terra Pariisque rigens in Rupibus; utque prius, quam formaretur in ora, Indiga nil artis potuit constare, necesse est, Post etiam ut possit, formam nil praeter inanem Dante manu: at quoniam, quanta est, a Numine tota Constitit haec penitus rerum Natura (neque unquam Quîsset enim constare secus) fateare necesse est, Ejus quod sit egens, ut constans incolumisque Servetur pariter: nam si subtraxerit illud Velle suum, in nihilum revoluta repente rediret, Inque suo penitus consumta periret inani. Quod superest, non est ratio scruposa probare, Provida res omnes, queis jam dedit esse creatis, Perpetuumque creat servans, Divina Voluntas Ordine quod suavi regat et ratione potenti. Principio, omnigenis constat de partibus Orbis Ignibus atque undis et mobilis aëris auris Et solida pariter terra; quae singula cum sint Distantem longe naturam, ut cernere cuique est, Sortita, haudquamquam formam coalescere in unam Convenienter et inter se connexa ligari Per se fortuitis potuissent motibus unquam, Ni Chaos hoc ingens atque haec variantia rerum Suprema tum primum a Mente diremta fuisset Formarum aeterna ratione et lege suarum. Nec sic diversae possint res continuato Ordine temporibus certis spatiisque moveri, Certaque Naturae non unquam in foedera ferri, Ni vigil intera Mens excubet arce Pronoeae, Instabilesque regat stabilis res, atque reducat Sub leges per se pugnantem legibus Orbem, Discordesque liget concordi foedere patres. Praeterea, Mundo fieri quodcumque videmus, (Nubila enim fiunt et agentes nubila venti Et tempestates caelo terraque coortae, Per campos late fruges arbustaque crescunt, Alituum proles generetur quadrupedumque Necnon squammigerûm nec non serpentia saecla Humanumque genus, sic damna perennia vitae Ut possint auctu pariter reparare perenni: Multaque de genere hoc nova mundo suppeditantur Enascentia, uti lapsis succedere possint) Id rerum sine motu infraque supraque meantum Haud ullo fieret pacto: quapropter inesse Corporibus debet motus, quando omnia motu Nascuntur, pereunt, mutantque locum atque figuras. At motum hunc per se non possunt corpora habere, Nimirum nostrae quae scimus corpora menti Verti in notitiam non ullo praedita motu. Sint ea magna quidem, sint contra tenuia longe, Ut libet, aut triquetra aut quadrata rotundave ponas, Plena foraminibus multis condensave; nunquam Efficies, per se sit ut illa necesse moveri. Non se igitur possunt, alio nisi mota, movere. At porro causam hanc motus fateare necesse est Esse Deum, quoniam non possent illa moveri Diversis translata locis, nisi semper ab illo Diversis eadem illa locis sarvante creentur. Quare cum peragi videamus cuncta movendo, Omnis qui motus causa est, agat omnia, oportet. Hinc facile agnosces, quam scilicet avius erret, Qui penitus nulla fretus ratione fatetur Semina cunctarum per se genitalia rerum Aeternos ire in motus semota quiete, Quique ea summaï partem contendit in unam Ferri: at cur potius nullo impellente ferantur Illuc, non alio, non partes undique in omnes? Errat item his addens aeterno ea percita motu Saepe in concilium genitale coire, suoque Edere res omnes concursu, ut caeca tulit sors; Nimirum sic et terram mare sidera caelum, Quae nos incolimus, quae sic digesta tuemur Ordinibus numeris, sine lege sine arte coorta Tantum materiae confuso conciliatu. Quae fieri si posse rear, num sanior essem, Quam si posse rear fieri, quod nescius artis Contrectans varios caeca quis nocte colores Colludensve super puerilis dextera telam Possit Apelleas casu simulare figuras, Reddereque humanos vultus aut Numina Divûm Sacras inter ebur gazasque locanda per aedes? Possit item vocum, constat quibus Ilias omnis, Fortuitis elementa modis congesta capaci Projicere ex urna tabulam super, omnia ut illo Sic coëant casu, ut versus ex ordine reddant Maeonios, iramque trucem noscamus Achillis, Hectoraque immani flagrantem Marte legentes, Atque immixta dolis certamina Grajugenarum In Trojam, Paridis quae accendit perfidus ignis? Non igitur, quamvis quoque multis semina rerum Ex infinito ferrentur percita plagis Conciliorum infinitum genus experiundo, Unquam congruerent inter sese ordine tali, Qualem sortita est haec rerum Summa creata: Qui queat ut fieri, rationem consiliumque Altius humano divinam denique Mentem Postulat, ut penitus nulla erret ab ordine parti, Quo neque per coetus aeternos deveniet fors. Porro terraï num qua sunt parte reperta Edita fortuito concursu particularum Unquam Templa Domus Urbes atque Oppida multa, Qualia visuntur nimirum condita nostra Arte hominum? Quaenam mirandum hoc protulitaetas? Quisve adeo insanus posse haec contingere dicat? Ergo opera haec hominum nequeat si denique caeca Fors simulare, queat subito velut arte magistra Id facere, humanam quo non pertingere mentem Noscimus? Ipsa queat nempe haec rationis egestas, Quae ratione quidem miramur condita summa? Praeterea in coetum si semina convenientem Sunt conjecta semel, cur tandem continuata Ordinis haudquaquam discedunt a ratione? Quodque semel potuit Fors, num semper sibi constans Efficiet? motum stellis servabat eundem? Vere dabit semper flores de semine certo? Plantarumque genus fota tellure novabit? Ut neque robora roboribus prognata vetustis Distent, atque oleae crescat de stirpe virentis Non ulmus non celsa abies non vitis Iacchi, Ast olea et ramis et trunco et fronde priori Assimilis? nihil ut mentita immensa vetustas Sit rebus, quascumque novat? nihil innumerarum, Quas Fors condiderit, rerum omni de genere unquam Mutatum exierit de sinibus, omnia quando Fors incerta regit, quae quanta vi peragantur Consilii, nostra non est pertingere mente? Aspice praeterea passim genus omne animantum, Quotquot aquas caelique vias terramque frequentes Concelebrant, quod opus! quanta ars elucet in illis! Inspice parvarum tam tenuia texta volantum, Si tamen has ullis quis sensibus usurpare, Vermesque innumero numero quoque lumina nostra Plane elabentes animo mirante recense: Qui, quoniam vivunt, nervos et sanguinem et ossa Fibrasque et venas debent et viscera habere, Non secus ac Elephas aut Bos aut fortis Equi vis; Quas res in magnis adeo constare minutas Miramur, neque nostra imitari possumus arte. Hunc igitur tenuem contextum, haec corpora parva Condere nec primo potuit fors, nec potuisset Semper eodem eadem constans servare tenore. Quare opus est etiam atque etiam fateare, quod omnis Haec rerum Summa a suprema Mente regatur. Hic tibi multa quidem falso conficta feruntur: Nam, quia dant motus occultis plurima causis, Hoc genus est herbas de terra exire recentes Post hiemem, aestivis augeri a Solibus, et jam Aetatis firmas maturae sumere vires, Omnibus his terra succos alimentaque rebus Submittente locis aptis et tempore certo; Exin Naturam nos appellare solemus Communem veluti Matrem, quae provida cunctas Cum populis urbes plantasque amplexa ferasque et Squammigerum genus et volucres alit ubere multo; Nec non et subter telluris viscera lapsa Flumina dat multis excurrere fontibus extra, Succenditque locis multis sola, condit et altis Terraï procul usque reposta metalla tenebis: Quin caeli magnas extenditur in regiones, Sole diem et multo collustrat sidere noctem, Nubibus imperitat, ventos regit, aëra mutat: Quin et gignendis genitalia semina rebus Praestat; vique sua foecundat, nutrit, et auget. Quorum qui nosset bene causas, esse pateret Naturam (quamquam maternum nomen adepta est) Nil nisi protelum causarum continuatum, Quae per se facere haud quidquam potuere, sed omnes A prima pendent Causa, quae singula per se Et movet, et facit, ut moveant; velut ipse catenam Si parte ex una teneas, agitesque, necesse est Annellos per pendentes ad caetera motus Ordine demisso descendat, qui tamen idem Ille erit, a dextra qui fit se sponte movente, Quamvis per medios annellos manet ad imos. Quin ipsum hoc, seriem quod dico continuatam Causarum a prima, dici ne forte rearis Propterea, credas revera in rebus ut illas Esse; licet videnatur enim res saepe movere, Haud tamen ut moveant, illis largita profecto Vis ulla est; verum sancitae a Numine leges Cum poscunt motum, res quaeque moventur ab Uno, Quod primam dixi modo Causam; namque ita fuêrunt Dicere; cum certe non prima, sed unica constet. Quare opus est, caveas, Naturae ne tibi nomen Sit fraudi, fuit ut multis, qui plurima rerum Dum fieri in terris pariter caeloque tuentur, Omnem vim rebus Naturam suppeditare, et Omnia divino fieri sine Numine rentur. Usque adeo ignaros abducit devius error. Praeterea ignotis causis quaecumque videntur Incertisque locis fieri nec tempore certo, Quae possunt quoque diversa ratione geri res, Fortunae referunt. Quoties laudare fecundam Audi Dites, et magnam dicere Divam Marmoreis dignam templis et thure Sabaeo. Contra alii tristes in eam convicia jactant 1090 Saevam appellantes excordem e semine diro Eumenidum. Veteres illam cecinere Poëtae Incertam vultu pedibusque globosa prementem Cumque suo ruitura volumina pondere, et orbes Volventem ambiguos dextra laevaque rotarum, Saepe quidem multos opibus pollere docentes, Ima qui nuper fuerant in plebe locati, Et, modo qui magni Reges, vix jam ultima vitae Servare amissis aliis sibi; discere ut inde Possint non opibus non illi sidere regnis, Ignotaque sati haud animum demittere terra; Discere praeterea, non haec bona posse beatos Efficere unquam homines, quae puncto tempore possunt Elabi, et vacuam potientis linquere dextram. Illa eadem Assyriis quondam Persisque relictis Et leviter Macedûm res pervolitavit et arma Fertilis Aegypti; celerique citissima cursu Regna peragravit Syriae Boreamque nivalem Algentesque Getas et Mauros sole perustos, Et Latinum Imperium provexit, et extulit alte Denique de magno ruituras culmine Vires. Nac tandem positis usquam talaribus alas Exuit, aut stabilem fixit mansura locum, quo Exorata velit populis decedere nunquam. Haec licet egregie vulgo disposta serantur, A vera ratione tamen sunt usque remota. Omnis enim Mundo, quaecumque inopina videtur Forte tibi res accidere, haud unquam quit oriri, Rem nisi praecedat sua causa; ideoque necesse est Nil temere exoriatur, et intereat; licet ipsi Nec quod principium quimus novisse sit ortus, Nec quae discidium pariat res, dissolüatque. Illud in his iterumque tibi est iterumque cavendum; Dum moneo, ne quid Fortunae fortuitisque Casibus attribuas, ne te in contraria vertas, Et Fatum in rebus non evitabile Fatum Protinus admittas; semper florentis Homeri Ut Musa aeternis exponit versibus edens. Pelides Socios mortemque ulturus Amici, Quem bello ereptum flêrat noctesque diesque Insedabiliter, dum fertur in Hectora magnum Aere nitens supraque Viri caput arma coruscans, Accepit longam dextra omnipotente sagittam Juppiter et sancta Astraeae praescripta secutus Hinc atque inde pari intervallo sata Virorum Utraque suspendit visurus, quem velit illo Tempore Parca mori: tua sed graviora fuere Priamide infelix; Libitinae in tristia regna Lanx tua non alio librata a pondere mersa est: Eripere extremi nec te contra ultima Fata Juppiter Omnipotens valuit de saucibus Orci, Nec quotquot Trojam te Numina quotquot amârunt. Quaenam igitur Divis fuerit servata potestas, Illos si supera Fatum est? Cur magna vocentur Numina, si multa invitis plerumque geruntur? Haec leviora:etenim manifesto tendere bello Saepe quidem multos videas in provida Mentis Consilia aeternae, atque antiquo more Gigantum Conari rerum Dominum exturbare potenti E solio, rapere et mundi quas flectit habenas, Scilicet ut vita sic liberiore fruantur Impia Gens; tanta est scelerosae audacia mentis: Quod metuunt, tollunt Numen, longeve remotum A nostris arcent rebus nil scire volens, ne Infestet dolor aut aeternam cura quietem, Ac si, quod Summum est possit non omnia scire, Aut summam res ulla queat turbare quietem: Justitiamque nihil rentur, nisi nomen inane. Quod si justitia est, dicunt, si denique justus Rector agit Mundum, et nostra haec mortalia curat, Unde erit unde, adeo ut vivant impune Nocentes? Nec pro justitia merces aut praemia dentur Ulla Bonis? Quin paupertas durique labores Hos saepe exagitent, contra felicibus annis Exultent illi regnis auroque potiti? Scilicet his caelum contendunt impetere ausis. At veniet tempus, cum expertem consilii vim Discutiet Pater, atque aeternum in Tartara mittens Justitiam invitos coget regnare fateri. Attamen id ne quid nostris rationibus obsit, Contemplator, uti bene provida cura Medentum Si noscat, quod pro morbi ratione modoque Conveniens remedî genus, ut recreata valescant, Corpora quaeque velint, aliis dant pocula tetra Absynthî, aut acri saevire in membra videntur Praecincti ferro laniantes more ferarum; At mites aliis succos dulcemque liquorem Nectareum et latices mellis lactisque propinant: Atque ea cura, etiam si posse valescere nullo Quem videt auxilio, jactatum haud deserit Aegrum, Donec frigida mors languentes sopiat artus. Sic quoque fac reputes hominum mortalia saecla Posse a suprema curari Numinis arte, Dum vitae celeres annos hic ducimus aegri; Nam quis non animo morbis languente laborat? Postquam autem functi vita frigentia terrae Corpora liquerimus, tunc omnia denique reddi Debent pro meritis, queis vita anteacta potita est. Neu quis ab hac usquam rationum indagine possit Evasisse loci, penitusque ex parte perire Omni Hominem dicat, nihil ut super illius extet; Immortalem Animae naturam simplicis esse Nunc reddenda mihi est ratio: tu percipe dicta. E parti naturam Animae quacumque tuaris, Nil illam, nisi rem quae cogitat, esse videbis: Nec recipit Mens posse aliud consistere Mentem; Sive sit illa sciens etenim dubitansve volensve, Oderit, optet, amet, metuat quoque, gaudeat, atque Tristetur, semper tamen est, ut cogitet: illo Tempore quapropter tantum, quo cogitat, extat Mens tibi, quandoquidem haec Mentis natura reperta. Sed quaedam tibi forsan in his quaerenda videntur Rebus, uti penitus, quod dico, agnoscere possis. Quaeris, materno num clausus cogitet insana In gremio, aetheriis aut nuper redditus oris. Tum porro, quanam fieri queat id ratione, Ut nostri, et quod tum, vere si cogitat infans, Mente volutatum est, nunquam meminisse queamus. Ut primum in parvos dispôsti corporis artus Vis Animae ingressa est, subito jam cogitat infans: Sed quoniam propter novitatem corporis ejus Et teneros artus et membra recentia (sensus Res extra facile ut possunt impellere) semper Rebus ab externis impellitur atque movetur, Percita Mens illo motu impulsuque tenetur, Nimirum semper sentire coacta dolorem Sive voluptatem vario pro corporis ictu: Propterea esse sui compos, in seque redire, Interdumque vacare sibi nequit. Humida mollis Porro materies vestigia nulla cerebri Pressa tenere valet, velut undae inscripta fluenti: Proin nostri rerumque, in parvo corpore quas tum Gessimus insantes, nunquam meminisse valemus, Atque illis vere sine mente videmur in annis. Est etiam Mens saepe Virum quoque florida ut intus Evanescere, et extra se videatur abire: Et, cum vi concussa aliqua mox se ipsa recepit, Conscia nullarum rerum, quas volverit, illo Nil egisse recordetur se tempore, nullos Sopito motus animo sensusque fuisse. Id fit, ubi rerum multarum copia multa Multimodis animo simul obversatur oberrans, Atque levi quaevis impellit tenuiter ictu; Quamque nequit tum Mens proprio cognoscere sensu Pro numero ingenti; neque menti singula praebent Distinctam effigiem, possint advertere ut illam; Sed confusa videns simul omnia cernere sese Nil putat, atque ideo velut evanescit, abitque, Ut queat intra se nil tum volvisse videri. Quapropter ratio est haec semper vera, quod omni Tempore, quo Mens est in rebus, cogitet: et ni Cogitet, existens nulla ratione videri Possit; quandoquidem haec natura reperta est. Quod superest, corpus, quod supra diximus esse Partibus extensam multis rem per loca multa, Quamlibet exiguum nulla ratione profecto Jam poterit simplex fieri Mens, atque Animaï Verti in naturam, et sic res quae cogitat esse. Namque quod extensum est, partes invertere, formam Et variare situm, varios quoque reddere motus, Augeri minui scindi valet, adde alias res His similes: at qua ratione et quousque secari Debet, quos unquam motus dare, seque figuras In quas vertere, uti possit, quae cogitat, esse Mens, et notitia Veri potiatur et Aequi, Et Summum Pulchrumque intelligat, Ordinis atque Justitiae leges agnoscat, gaudeat illis, Falli indignetur, flagret virtutis amore, Sidera mensuris caelique coërceat orbes? Adde alia ipse etiam, Mentis ratione geri quae Cumque vides: non est ut possis credere non est Posse eadem extenso peragi haec a corpore, sic ut Corporis atque animi natura sit una eademque. Quare Mens non est corpus neque corporis ullus Est modus, ast longe differre ab utroque fatendum. Hinc tibi perspicuum est, grajo qui nomine Mentem Harmoniam dicunt, procul usque per avia ferri Diversos: quid enim est habitus nisi corporis illa, Partium ubi inter se nexarum consonat ordo? At quocumque modo partes connectere pergas Corporeas, semper distare a Mente necesse est. Non igitur, vivum corpus quia desint esse, Aeternos nec tale potest durare per annos, Mens, erit, ut pariter finito tempore constet, Et longo extingui tum demum debeat aevo. Praeterea mors est, seu cum revoluta perit res In nihilum penitusque a nulla parte superstes; Seu cum disjunctis inter se disque solutis Partibus illius congressus disperit omnis, Constitit unde aliquid jam totum: tertia mortis Nulla via est. A Mens quoniam est a corpore longe Distans, extensam pariter non esse probatum est Partibus aut ullis constantem compositamque. Non igitur poterit corrumpi, dissolüique A rerum plagis neque longo vincier aevo. Dicere at, in nihili quod nostra redire profundum Debeat exacto tandem Mens tempore vitae, Desipere est. Quid enim sic omni ex parte peremtum Occidit usque adeo penitusque revertitur in nil Rerum natura ex omni Summaque creata? Quod si Summa manet rerum omnis corporearum Morte carens penitus, tanto magis inficiandum Debere omnem Animae naturam nobilioris Deficere et penitus letho cessare peremtam. Namque ea non alia posset ratione perire, Quam si nunc Animam esse volens divina Potestas Mutetur porro, et ne sit , velit, atque ideo Mens Concidat in nihilum: sed supra ostendimus esse Nos tibi quandoquidem per se immutabile Summum, Certa erit haud unquam verisimile esse putandum Id summa voluisse Deum virtute creare, Tempore post parvo quod dein dissolvere vellet. Nos iterum atque iterum Mentem quapropter oportet Aeternamque putare immortalemque futuram. Porro cur vitae frustra felicis amorem Inseruit Natura animis nil provida nostris, Cur Veri desiderium succendit inane, Si ruit nihilum vita privata futura Mens votis frustrata suis? hic namque, quod optat, Anxia quo ingenti trahitur dulcedine, Verum Invenit haud unquam; qua pleno flumine manat, Attingit modice, et sitiens conviva recedit. Nec pariter felix valet esse, ubi tempore parvo Deficiet: quid enim felix, nisi constet in aevum? Indidit hoc etiam nobis Natura, velimus Semper ut aeterna per terram vivere fama. Nosne Deus semper naturaque luderet istis, Deberet penitus si extingui morte sua Mens? Praeterea illa animis unde insita poena Nocentum, Quae miseros, quamvis metuant hic nulla Potentes Supplicia, et luxu regali corpora curent, Attamen heu miseros torquet noctesque diesque, Unde erit? unde sibi mens conscia dissonet illi Fortunae, et veluti districtus pendeat ensis In caput, inter opes ea tetro angore laboret? Nimirum quia nos agnoscere praeque videre Ipsa facit Natura, quid haec post fata futuro Pro vita anteacta cujusque paretur in aevo. Adde Viros, sanctae qui Relligionis amore Justitiaeque truces iras odia improba saepe Exhaurire Tyrannorum potuere ferendo (Audaces solum hic, timidi sed caetera): tantum Num foret angusto positum sub pectore robur, Omnem deberent uno finire sub ictu Si vitam, neque prospicerent, quid deinde merentes Perpetuo maneat vitae immortalis in aevo? Denique nullus erit, vel in hac imponere tentet Re sibi, cui lucro est Animam quoque morte resolvi, Nullus erit, qui non Naturam vociferari Audiat intus, uti, cum avulsa a corpore fatis Mens erit, aeternum tum debeat ipsa manere. Nec potuisset idem tacite omnibus insinuare Usque sibi concors Natura, errore nisi omni, Nimirum quod nos semper docet illa, careret. Scilicet emissas nervo stridente sagittas Unam si videas semper contingere ferro Omnes rem, dubio procul esse fateberis illam Erectam in signum, quo ferrum missile tendat. At pueris, inquis, pariter cum corpore crescit Mens, et ubi vires firmat robustior aetas, Consilii constans etiam illa animique vigore est: Obtusis demum quassati ubi viribus artus Jam cecidere senectutis sub mole labantes, Deficit Ingenii vis, et Mens lapsa senescit: Haudquaquam videas rationum id demere pondus, Foedere si tali Mentem cum corpore junctam Agnoscas, tali consensu, subsit ut omne Imperio Mentis corpus, motusque det illos, Quos in membra Animae velit exercere Potestas; Inque vicem sit opus Mentem sentire valentes Corporeos ictus, et ad omnes evigilare Illius impulsus, ut talia cogitet ipsa, Qualibus afficitur conjunctum foedere tali Corpus ab externis plagis: ideoque vigenti Corpore Mens vigeat, languenti langueat illo. Inde fit, ut, vini cum venas vis penetravit Acris, et ardorem per cunctos dididit artus, Sanguine turbato turbetur vis animaï, Claudicet ingenium, madeat mens, impediantur Notitiae rerum cum libertate, neque ulla Denique vi sibi Mens constet, sed ad omnia praeceps Id facere impellat, fieri quod non pateretur Incolumis, retegat secreta, nefandaque prodat: Usque adeo vini vehemens violentia Mentem Percutit interdum, brevis ut vesania fiat. Hujus item rationis erit vesania jugis. Adde gravis somnum lethargi, et caetera; quorum Vis Animam et pariter corpus perturbat, ut acri Jactentur pariter morbo, pariterque valescant. Nimirum quia juncta suo cum corpore Mens est Illa lege, pati plagas ut corporis omnes Debeat, et motus ejus sentire valentes. Foederis hanc legem, qua rerum discrepitantes Sunt inter se naturae per mutua nexae, Corpus uti atque Anima est, sanxit Deus; unde habet omnes Et sensus Anima, ipsa suos et corpora motus. Sunt tamen hic, facili qui non ita tendere gressu Sese posse putant, quo se purissima Veri Ostendit Regio; sed sentibus omnia duris Aspera confingunt, glomerantque per ardua gressus Difficiles, nimiumque vias scrutantur iniquas, Qua vix sint aditus ulli: res plena laboris Errare ambagesque sequi, res plena pericli est; At contra pronum ac tutum decurrere recta. Ergo hi non Animam jungi cum corpore rentur, Non agere et fungi sese inter posse vicissim Naturas tam dissimiles, sed quamque sine ullo Alterius respectu, et opis nullius egentem Per se, quidquid agit, facere, et sua munera tantum Exercere, ut fert intus cujusque potestas: Dum vult nimirum, dum percipit ipsa sua vi Mens intus, proprios educit et elicit actus Ordine perpetuo nexos, quem nulla potest vis Vertere; namque statu de primo, cum fuit orta, Ilicet exoritur ratio, cur deinde sequatur Alter et hinc alter status ejus, et usque perennis Illorum series certa ratione fluentum Quapropter nihil in Mentem de corpore migrat; Nam si vel nullum corpus foret, haud minus illa Omnia perciperet, quae percipit, omnia vellet, Quae nunc velle vides, naturae nempe suae vi. Praeterea humanum componunt talibus illi Corpus principiis, ut caetera corpora quaevis, Ollis ut per se quaedam vis insit agendi. Ergo non alios motus fluere inde necesse est, Verum quos tantum fluere inde videmus, eorum Ut fert natura et contextus principiorum, Scilicet in quovis ratio indita corpore quaedam est, Ex uno transire statu qua deinde per omnes Ordine perpetuo se debeat excipientes. Quare cum nostro fiunt in corpore motus, Ut cum oculos circum, seu crura manusve movemus, Tantum corporea a natura educier illos Est opus, ut fierent Anima quoque sponte sine ulla. Haud Animae est igitur quidquam, dum talia fiunt, Quamvis ipsa velit tum crura manusve movere Aut oculos; a se quia non haec mutua pendent, Sed simul existunt tantum, recteque vicissim Respondent. Facile id fuit Olli, quem penes omnis Rerum, quas fieri nil pugnat posse, Potestas Infinitarum. Quapropter id eligit idem E numero tanto, Menti quod consonet apte, Corpus; ut hinc motus ejus videantur oriri Mentis ab imperio, rerumque a corpore nasci Notitiae, et partem nostri se mutua quamque Afficere inter se; cum nullum jungat easdem Commerci genus et nullius foedera legis. Quae cum audis, licet in multis male tuta videri Haec possit ratio atque incerto pondere nutans, Illa tamen vehementer ob id suspecta necesse est Sit tibi, quod tanto fuerit quaesita labore Tam procul, et tantos per flexus ducta per orbes, Ut se ipsa impediat facile, involvatque tenebris. Nempe hic ingenium prius admireris et artem, Ullam quam retegas speciem aut vestigia Veri, Cujus forma quidem simplex se lumine prodit Ipsa suo, quoties visum convertimus illuc. Ergo harum Inventor rationum plurima profert, Hoc genus, ostenditque suae par mentis acumen Omnibus in rebus; seu cum probat omnia certis Corpora principiis componi, quae tamen ullas Non habeant partes, natura at simplice constent, Unde fluunt, quaecumque cluent in corpore quovis Officia, atque illis, qua fiant singula, agendi Esse potestatem quandam, sed cuique suam, ne Sint prorsus paria, at varie discreta vicissim, Ut numeri, inter se; varias componere possint Ut rerum formas; neque possint incolumi re Permutari, et eundem in ea servare vigorem: Seu probat ille etiam, haec magni cur machina mundi Non melior, quam fit, queat esse; educere Numen Nempe aliam si tum potuisset, pulchrior ista Quae foret, hanc ipsam, abjecta meliore, quid esset, Cur legeret? neque enim Ratio secus ulla videtur Esse, ut sufficiat: metiri hac omnia debent, Haec illi ad Verum via, et hinc certissima rerum Argumenta petit; reddi hac tum denique retur Pervia quaeque suae divina humanaque menti, et Quaecumque in mundo constant, quaecumque vel extra. Sed jam digressum paulum in mea claustra necesse est Me recipi. Ergo inter corpusque Animamque vicissim Foedera sunt, ut jam docui, quibus uniter aptae Res tam dissimiles consistunt; pacta nec illis Sunt ea; sed, cujus nequeant vim solvere, legem Hanc primo accepere a Numine, quod magis arcte Junxit utramque, lapis lapidi quam jungitur ullus. Tantum nam lapidem lapidis pars extima tangit Parte sui extrema tangentem, cum tamen extra Corporis alterius molemque locumque sit alter. Ast ulla in vivo nusquam est pars corpore, Menti Quae non jungatur; quoniam quacumque ciebis Corpus parte, novo subito Mens percita sensu Et perculsa, illam plagarum corporis ad vim Vertit se, multumque agitata a parte tenetur: Idque alia longe ratione, ac saepe tuentur Rectores fractum puppis latus, illa minaci Turbine si dudum quassata et fluctibus atris Hiscat aquas sorbens, seu cursu naufraga caecas Indicat in Syrtes, scopuloque haerescat acuto: Experietur enim tum sensum Natua doloris Illi dissimilem, proprium cum vulnere corpus Perculsum est, et sanguis aperto exundat hiatu. Praeterea quoque scire licet, quod vivida pars est Corporis, ad sensum proin et magis apta ciendum, Sive voluptatis sensus sit sive doloris, Quae fibrisque magis constat nervisque referta. Ac veluti arborei de trunco et stipite rami Proveniunt, sic et de humenti tota cerebro Copia nervorum partes in corporis omnes Diffusa est, longoque extenditur undique nexu Infima conjungens summis animaeque fovens vi. Nam si de cerebro in certam commercia partem Impediantur, opus, non sensu polleat ullo Pars, erit, ac si sit praecisa a corpore toto. Quapropter liquido deprendis, vita quod omnis Corporis et sensus fons omnis principiumque In parvo capitis media regione cerebro Insit, proinde magis Mens illa parte tenetur: Sentit, et externos impulsus excipit illic, Illinc, quos libut, motum dispertit in artus. Quare Animae est sedes cerebrum, a quo sensus in omne Defertur corpus diffusis undique nervis. Quapropter jam multa vides communia habere Inter se Mentem corpusque, ut cernere lucem est, Tangere, odorari, atque cibos gustare palato, Et sonitus audire: tamen discrimen id extat, Illa omnem sensum quod possidet intus eorum, Perque oculos aures linguam naresque manusque Gustat, odoratur, videt, et contingit, et audit; At corpus sensu caret omni, et non alia re Fungitur, in variis varie quam partibus ictum Quod moveat varie quoque Mentem, quae varianti Percipit idcirco sensu, quaecumque lacessunt. Nam si mente movens quaedam penitusque revolvens Magnopere intendas animum, nil cernere eorum, Quae posita ante oculos tibi erunt, nil tangere circum, Non audire leves sonitus non murmura vulgi, Denique nil tibi tum sentire videberis, aures Quamvis excipiant sonitus, rerumque coloret Lux oculos, manibus quamvis obstantia tangas, Idcirco quia non illis est percita rebus Mens, ad quam sensus, quicumque est, pertinet omnis. Ejus item rationis erunt timor ira voluptas Et genus hoc aliae res, quae corpusque animamque Afficiunt una, ut possint utriusque vocari. Illa etiam rerum retinentia, quodque valemus Esse diu memores, poterit commune videri. Omnia quae mihi qua siant ratione modoque, Cum res poscet, eris clarandum. Plurima vero Expers corporeo per se gerit auxiliatu Vis Animae intra se, nam per se intelligit, et vult. Vult, et amat summum, quo felix possit adepto Esse, Bonum, sequiturque suum, quem condita propter Est, Finem, atque ultro sequitur, sed amare necesse est. Praetereaque, ut amet seseque suumque, necesse est, Esse, sine his quoniam finem non possit âpisci Illum, ubi summa Boni ratio est, quod oportet amare. His contraria item rationem propter eandem Debes, non possit quod non odisse, fateri: Nam tum summa mali ratio est, cum distat ab omni Quid penitus regione Boni, summeque remotum est. At quod se mediis interserit intervallis Hinc atque hinc, neque sic rationes oppositorum Attingit, totum videatur ut unius esse Extremi alterius saltem sine particula, illud Nolendi contraque volendi erit usque potestas, Pulchro appellamus quam nomine Libertatem, Mentis et Arbitrium; cujus sibi conscia Mens est Talibus in rebus, quas summi utriusque locatas Inter distantes metas bene novimus esse. Cum volimus quid eorum, opus est, ratione velimus, Qua bona sunt; contra, cum quid procul aversamur, Ad mala respicimus. Sed qui sit denique rectus Arbitrii circa res isto de genere usus, Supremo tibi posterius sermone probabo. Hoc modo dum teneas, Animae quod motus in illud, Quod summum est plenumque Bonum, sit nostra Voluntas, Qui veluti cessare nequit, sic velle necesse est Semper; at hunc varie nimirum inflectere nobis Posse datum est, varis atque in res irrequietum Dirigere, ut libuit: nimirum haec insita vis est. Hinc Animam agnosces rasae non esse tabellae, Ut dicunt, similem, quae nullam gestet ab ortu Impressam rerum speciem, nullamque receptet Notitiam sensu sine corporis, unde figuret In varias porro se formas. Scilicet ipsa Multa etiam per se sine corporis auxiliatu Novit, jam prima signavit origine quorum Illam notitiis, illam qui condidit, Auctor. Principio, (quis enim lateat se?) quae sua, novit, Sit natura sibi per se manifesta; neque ullis, Quam sibi sit, praesens magis et magis intima rebus Esse potest; ideo specierum hic corporearum Non eget auxilio: tum porro novit et illa, Quorum in se formas habet, e quibus omnis aperte Notitia exorta est; atque hac ab origine rebus Nomina dat, quae si numeris atque ordine constent, Non alia Pulchras poterit ratione vocare, Quam quod conveniant Formae, quam continet in se. Quid sit item Verum, cognosceret unde? nisi intus Secum ortam Veri speciem cohiberet, ut illa Notitias inter se jungat convenientes; Contra, quae nequeant bene consentire, resolvat. Omnia corporea quae non in imagine fiunt Per sensus; quoniam neque sunt extensa neque ulla Praedita corporea forma motuve, sonanti Nec sunt natura neque lucis tincta colore Duraque: ut hinc possis comprendere plurima mente Cognosci sensum licet haud transmissa per ullum. Notitiane Sui quoque non signaverit, illam Qui formis rerum ditavit pluribus, Auctor? Quique, sua, fecit, videantur ut omnia luce, Ipsam non dederit Mens lucem ut cernere possit? Proinde potest etiam naturam agnoscere Summi. Non tamen hinc credas posse id comprendere Mentem. Non secus ac, quae sit triquetra aut quadrata figura Sive rotunda, tenent omnes, clareque scientes Percipiunt; sed non omnes, quod quamque sequatur Naturam, agnoscunt, (esse hoc comprendere dico) Ex infinitis, possunt quae ad quamque referri, Quaeque fluunt de natura cujusque: sed horum Plurima Mensores quamvis non omnia dicunt; Non igitur penitus comprendunt: proptereaque Noscere multa, licet non sint comprensa, valemus. Non erit ut summi naturam Numinis ergo Mens non scire queat: quamvis comprendier ipsum Mente sua evaleat tantum, cui scena capaces Ante oculos Summi patefacta est funditus omnis. At nos Naturam tantum cognoscimus illam. Est adeo praesens Animae Deus, ut neque possit Extra ipsum penitus Mens vivere nostra neque esse. Scilicet ille suo circum ambit lumine totam Collustrans, densasque infusa luce tenebras Ejicit, et Veri fontem dat origine prima Omnis se Veri fontem reperire volenti Quaerentique Animae. Nescit Lux illa latere, Ingrediturque volens, et aquarum divitis instar Fluminis exundans oculos rigat, implet apertos. Atque utinam altius evectos audacia felix In Solem hunc oculos converteret, unde fluentes Exciperent radios et purae fulgura lucis, Nec sic noctis amans et prona jaceret humi Mens; Quae quia corporeae est inclusa in carcere molis, Nocte tenetur in hac ultro, sequiturque tenebras, Et magis atque magis loca caligantia quaerit Indupedita suo caecarum errore viarum. Infelix! caeli interea neque suspicere audet Templa serena, neque illius vim sustinet almae Lucis sueta inopem trahere in caligine vitam. At non cum primo naturam conderet ejus, Assimilemque sibi Numen puramque crearet, Et magis atque magis quae supra corporis omnem Naturam excellat, tam dura lege putandum est Illam corporeis voluisse involvere vinclis; At Dominae voluit famulari corpus et omnes Corporeos ultro motus parere jubenti. Namque ea justitiae vis est, is debitus ordo, Ut quod naturam est fortitum nobiliorem, Praesit, subsit item melioribus omne, quod infra est. Quapropter quoniam non tali lege creatam Dicere fas, quid jam superest, nisi solvere poenas, Dicendum, quas proinde aliquod scelus esse secutas Est opus? at nullum potuit scelus esse, nisi omni Parte recusârit sese illa, ut postulat aequum, Subjicere Auctori: quae sic violaverat ergo Sanctas justitiae leges aeternaque jura, Par erat, ut meritas damnata a legibus isdem Persolvat poenas; nimirum ut nostra potenti Ausa fuit Mens a Domino desciscere velle, Sentiat ipsa sua sic a ratione rebelles Corporeos motus, neque iis dominetur ut ante. Scilicet antiquae luimus contagia culpae. Primorum hoc Hominum tum mundi in origine crimen Heu! fuit, unde omnes nativo corpore creti Nascimur. Hi sortem vitae tenuere beatam, Integra adhuc dum nostra fuit natura sub ortu. Libera tunc Animi regnabat in omne potestas Corpus, et hoc totis parebat partibus uni, Fibraeque nervique atque edita claustra cerebri Et tenuis puri vapor almus sanguinis omnis Nil inconsulta tentabat Mente, neque ullos Non mandante Anima motus dabat, extera quamvis Multimodo rerum facies impelleret ictu Corpus, ut hinc sensu posset variante moveri Mens intus, si vellet, et hinc sentire dolorem Sive voluptatem pro plaga et frigora et aestum. Omnia quae nullo vitabat libera nisu Usque adeo, nil ut plagis aut ictibus ullis Divinae posset vel paulum Lucis ab haustu Lucis inocciduae turbatam avertere Mentem. Propterea tum plena fuit Pax plenaque Pacis Gaudia; Seditio Discordia Bella Tumultus Tum neque nomina erant neque in ullis cognita rebus. Felices! donec, scelus o! tetigere proterva Poma manu, Pater ex omni quae veris honore, Scilicet ut possent aliqua parere, vetabat Multa minatus. Ab hac prima tunc labe repente est Perpetuum corrupta omnis Natura, suoque Concidit e decore: hinc prorsus versa omnia retro Ilicet, omnia mutata confusa figura. Tum primum Mens corporeo se carcere sensit Invitam includi, nec jam dominarier intus Omni Reginam imperio, velut ante, potentem; Erepta prope sed jam libertate triumpho Captivam indecore trahier plerumque, rebelles Cum Dominam invadunt vi multa immanibus ausis Corporei motus, oriturque miserrima contra Seditio et bellum magno turbante tumultu. Jam nunc illius vitae sortisque beatae Heu! neque reliquiae superant: quin ipsa vetustas Invidit seris dilecta Nepotibus arva Elysii antiqui; fines disjecit, et altos Confudit campis montes et vallibus agros. Ipsum etiam Fontem, mediis qui maximus arvis Ingentes quatuor diversis partibus amnes Telluris magno e gremio atque undantibus antris Fundebat ditem stringentes gurgite terram, Abrupit: prisca cessere et ab origine longe Discreti inter se fluvii et capita altera aquarum Sortiti. Euxinas propior jam Phasis in undas Volvitur irrumpens, atque auri dives Araxes Divitias jam non ab eodem fonte receptas Defert se Hyrcanum evolvens devexus in aequor: Jam caput Euphratis nascenti a Tigride longo Terrarum spatio discluditur; undique magnis Exinde errantes huc illuc flexibus ambo, Tandem haud immemores veteris sese inter amoris Junguntur cursu extremo, sociantque fluentes Undas dein uno properantes effluere alveo.

LIBER SECUNDUS Suave peregrinas Gentes atque extera Regna Trans mare trans montes mutato visere caelo, Egregiasque Urbes lustrando atque Oppida multa Et monumenta Virum et Populorum ediscere mores. Suave etiam, quibus haec visendi externa potestas Deficit, ex fastis Veterumque annalibus omnes Transactae aetatis res noscere gestaque Regum Bella et fortunas et quis datus exitus armis. Sed nil suavius est, humili quam assurgere terra Altius in caelum, nullaque a parte tenere Interclusum Animum, qui libertate sua se Undique victor agat, totumque feratur in Orbem, Imaque summaque et in medio quae pôsta revolvat, Atque alium intra se similem comprendere Mundum Possit, eumque pari hoc exemplar grande secutus In partes ratione suas disponere pergat. Praestat enim longe divinam Numinis artem Scire tibi, quam quid transacti temporis aevo Induperatores magni fecisse ferantur Sive Virûm validis cum millibus atque Elephantis Fluctibus in mediis belli, seu pace vacantes. Nam cum suspicimus rutilantia sidere multo Templa super Solisque vias Lunamque meantem, Et venit in mentem causarum atque ordinis hujus, Omnia tum, vulgus plausu quaecumque secundo Excipit, evictos Populos diffusa per Orbem Imperia et regum vires titulosque Potentum Marmoreas etiam moles laqueataque tecta, Haec, inquam, nihilo tunc sunt miranda magis, quam Quae Pueri peragunt ludentes, aedificantque. Praesertim cum nos aeternae munere Mentis, Qua genus omne caret pecudum, ditàrit amicum Numen, quid facere hic pro tali denique oportet Natura? num divitiis certare parandis Noctes atque dies? infestumne ambitionis Luctari per iter potius, quam exordia rerum Dispicere et causas, qua quid ratione geratur, Et lustrare plagas Mundi, et deferrier illuc, Unde gradus summam ad Naturam pervius extat? Nunc age, quo pacto Summaï totius Omne Digestum, et qua hujus possint ratione videri Connexae partes inter sese atque locatae, Ut sic astrorum concursus tempora motus Annorumque vices tempestatumque reduci Ad proprias valeant causas, atque omnia constent, Expediam: tamen ante tibi memorare juvabit Quaedam, quae cunctis praemitti postulat ordo: Nimirum, quoniam naturam corporis esse Diximus extensam, quae restant, percipe porro. Et primo triplicem mensuram poscere corpus; Nam triplici extensum quodvis ratione necesse est, Scilicet in longum et latum atque excurrit in altum. Quare ubicumque triplex fuerit mensura, fatendum est Corpus id esse, licet minimum; velut haud minus aër Illud erit, parva possis quod claudere testa, Quam quod in immenso circum diffunditur orbe. Nec magis extensum est corpus, cum rarius extat; Rarius est etenim, laxata foramina cum plus Aëris accipiunt, et plus disjuncta recedunt: Densius at contra fit, cum minus intus apertum Contraxitque vias, aurarumque expulit extra Naturam: proin corpus idem conservat eandem In se materiem, semperque intrinsecus aequa Mensura extendi rarum densumve necesse est, Namque eadem ejusdem mensura est materiaï. Id tibi ut exemplo confirmem; spongia multa Plena tumescat aqua; quamvis majoribus illa Extendi tum forte locis videatur eo, quod Lympha recepta intus juncta intervalla relaxat; At praeter spatium, liquido quod corpore lympha Obtinet, extendi paribus loca, ut ante, videbis, Spongia quae replet, mensuris: proptereaque Non tibi majus erit corpus, cum rarius extat, Nec minus extensum, cum laxa foramina junxit. Corporis et spatii porro nomina quanquam Diverso distincta sono, tamen una utriusque Est natura, utrumque suis quia partibus esse Extensum pariter sensuque et mente videmus. Quod magis ut liquidum fiat, facilisque sequatur Haec mea dicta fides, rem sic ostendere pergam Exemplo lapidis: fac, ut illi mente rigorem Demas; corpus erit tum molle, ut mollia multa Corpora sunt: ullo porro sine finge colore; Corpus adhuc remanebit, ut undae corpus et aër: Dehinc sine pondere eum demta gravitate recense; Corporeamne minus tum, quam levis ignis, habebit Naturam? frigus quoque tolle, et tolle calorem, Atque alia e genere hoc, sine queis permulta videmus Mutata haudquaquam natura corpora dici. Quid demum lapide ex illo remanere fatendum? Quid? nisi quod spatium est, metiri quod valeamus. Et quia adhuc corpus compellimur esse fateri, Propterea spatii natura et corporis una est. Proinde videre licet non mixtum rebus inane; Nam foret extensum, spatio quod convenit atque Corporeae pariter naturae: ergo omnia plena. Si porro nihilum est illud, quod inane vocamus, Nec valet extendi nihilum (nil convenit illi); Quandoquidem nusquam, qui non extenditur aptus Mensuris, locus est, nusquam reperitur inane. Neve putes clausum vas omni corpore posse Intus inaniri spatio tamen intercepto; Nam si, quidquid id est, inter latera intima tollas, Nil tum proinde, quod intersit, superare necesse est, Propterea spatio quoque, quod fuit ante, vacabit. Quapropter laterum coëuntes undique costae Jungentur, quoniam medium nihil esse videtur. Nos tamen arbitrio vulgi persaepe vocamus Illud inane, quod est sine re, quam debet habere: Aequor uti vacuum est, cum nullo pisce natatur, Aut Navis, si merce vacat; non plenior illa Quanquam est, Eois intus si pressa laboret Divitiis, quam si levis extet pervia vento: Nam neque durities neque pondus corpora reddunt Augmine majori, sed cum majoribus ipsa Sunt extensa locis, spatiumque capacius extat; Quod semper sibi par in navi constat eadem: Semper propterea plena est, neque plenior unquam. Quod si forte aliquis non omnia plena reatur, Corpora quandoquidem sine inani posse moveri Non videt, a vera quantum ratione recedat, Accipe. Progrediens quae pes loca liquit, in illa Confluit extemplo atque in eodem tempore pulsus Aër, qui motum pariter suscepit eundem Cum pede; et id tali fieri ratione videtur. Aëra propellit motus pes anteriorem; Ille alium prae se trudit, pariterque propinquum Alter hic; et motu per plures continuato Non recta sed circuitu celerantibus auris, Fiet, uti moveatur et aër, posteriorem Qui tangit, sequiturque pedem, sed tempore eodem. Haud secus ac gyros intra se ferreus orbis Cum peragit, pars una locum quem linquit, eundem Protinus altera succedens pars obtinet ipso Tempore. Quapropter sine inani corpora possunt Ire suos varie in motus, semperque cieri. Sic mare per vitreum possunt procedere pisces, Et mutare locum circum refluentibus undis, Qua liquidas facere vias; sint omnia quamvis Plena, neque idcirco privandum est corpora motu. Illud in his rebus mihi ne contendere pergas, Corporis ullius non sic potuisse coire Implexas partes inter se, unaque teneri, Quin sint intermixta foramina multa viaeque Exiguae quamvis rerum inter texta relictae. Sponte tibi hoc possum concedere, nec mea proinde Victa labat ratio, supera neque dicta vacillant: Intervalla etenim multo subtilior aura Ingressa est, repletque vias cujusque figurae Multimodis varians: fieri quod posse patebit, Si tibi firmaro, quod non videantur habere Ullum corporibus finem Natura secandis. Nonne, quod extensum est, (ut corporis esse probavi Jam tibi naturam) ratio cujusque receptat Posse suas scindi in partes, quas debet habere? Tum quoque eas partes, longe tenuissima quamvis Corpora sint, quis posse secari in bina negabit? Inde alias aliasque pari ratione videbis Frangi posse; etenim mediae pars partis habebit Dimidiam partem, neque mens praefiniet ulla. Utque Animus sit id ad credendum pronior, audi, Subjiciat nostris quoque quam subtilia multa Sensibus, et quo res tenuet, quo dividat usque Ante oculos Natura, vel illius Ars imitatrix. Principio flavos Bombycum fila labores Inspice, contineant quam parvo, si glomerentur, Se contracta loco; cum quae vix unius aequant Grani pondus (eo metimur parvula), possint Pene quater centum distendier exque plicari Longa pedes; totque ipsa habeant, queis nostra minores Cernere non valeant oculorum lumina, partes, Ut vicies centum ad millenas perveniatur, Nequaquam exhaustis numerandum restet et ultra. Par auri quoque pondus ( erit quod proinde videnti Mole perexigua) tam longum ducere possunt In filum Artifices tenuando, ut denique passus Plus quam centum aequet, stadio et prope congruat uni: Conspicuaeque in eo quot erunt, tum conjice, partes, Vel quot erunt, gracili argenti si inducta cylindro Bractea sit fulvi, quod circum contegat, auri: Atque ille interea per decrescentia multa Aera transmissus persaepe foramina magna Aegre vi tandem (neque enim perrumpitur) usque Diducatur eo, tenui ut non crassior extet, Plurimus exornat Juvenum qui colla, capillo. Non minus ipsum etenim supra distenditur aurum, Continuoque suo nec vanescente coloris Cortice candentem tegit involvitque medullam. Scilicet hoc aurum phrygio deducere ritu Per varios flexus non cessavere Puellae Arte in Arachnaea praestantes, dum sibi peplum Circum oras fulvo decorant pallamque nitore, Munera sive aris laturae corde prementes Vota verecundo et tacita orantes prece Divos. Aureus in tela Leo pellucente refulget, Per caelum volat extensis Avis aurea pennis, Plurimus in pratis circum flos aureus exit. Pingitur interdum quoque furtim languidulum cor, Nimirum teneri percussum cuspide Amoris, Quod Juveni mittant blanda inter verba cupito. Tum genus hoc salis est, pauxillum quamlibet ejus Ut pondus sub aquas, amplo quae vase tenentur, Immissum solvatur, in omnia disque trahatur Paulatim huc illuc intus loca, quaslibet undae Particulas certo contingens undique fuco; Quandoquidem nulla est tenuissima guttula, possit, Si bene pervideas, quae non fucata videri; Quae non proinde salis corpuscula multa receptet. Praeterea piper humectum si vitrea serves Septa per, ut faciunt, nostros qui cernere gaudent Quae sunt infra oculos, animantum effervere saecla Aspicias, minimum genus horum ut crassius extet Si se mille etiam vicibus, vix aequet arenae Exiguae molem: stabulari millia multa Cuspide actus tenuis valeant super, et dare saltus Huc illuc varios lati velut aequore campi. Horum jam quid erunt venae, quid sanguinis et ossa, Quid nervi fibraeque, quid intima claustra cerebri? Deinde et particulas his adde prope innumerales, In quos (nec mora non aliqua est) abit unda, vaporum, Unda licet perparva cavo conclusa metallo, Quod calefactum igni gracili vomit ore strepentem Alituum vim, quae loca per diffunditur ampla Aëris, et tenuis consit nubecula circum. Adjice et immensas nocturna a lampade partes Quae saliunt cum luce, leves abeuntque per auras Perpetuo fluctu, parvo ut vix tempore possit Cera liquens flamma abrasa et tenuata videri, Et tota lucis vim nocte per atria jactet. Nonne vides etiam, cum thura adolemus ad aras, Late per templi laquearia perque columnas Perque tholum fundi fumos, et odora revolvi Nubila per populum, cujus se millia in aede Stipant, et portis prodire patentibus extra? Denique perpetuum quod odorem e corpore fundit, Succus uti florum et multarum expressus ad ignem Herbarum, molles et quae servantur ad usus Unguenta, et patulas infesta ac tristia nares Quae tetro nidore gravique offendere possunt; Saepe ut solvantur languentia membra, suisque Mens etiam sopita labascat sedibus intus, Illo et praecipue Mulier percussa recumbat Pallida, et e manibus teneris opus effluat olli; Perpetuos, inquam, quod odorum emittere fluctus Sentimus, spatiisque ingentibus omnia circum Replere, et multos quoque non cessare per annos, Ponderis amittit minimam vix denique partem, Ut vel inexhausti scateat fons sargus odoris. His aliiaque tuum permultis de genere horum Exemplis animum valeam disponere, ab ipso Ne finem attingi in rebus non posse repugnes. Non tamen hinc ausim de partibus infinitis Corpora vel parvo vel magno quaelibet auctu Constare, atque in eas quoque solvi posse docere. Quis temere hoc, Superi, non audeat? Icariisque Confisus pennis non alte corruat impar? Quandoquidem Mentis longe finita potestas, Infinitorum quae sit natura, quibusque Conveniat, si scire audax et quaerere tentet; Haud minus insano vexabitur acta furore, Quam qui sublata caelum contingere dextra, Aut totum se posse putet simul omnibus undis, Quantus is est, late Oceanum exhaurire bibendo. Non ideo tamen est frangendae ut reddere finem Possis materiae, minimas neque fingere partes In rebus solida constantes simplicitate, Unde sibi avelli quidquam Natura reclamet. Proinde nec est credas immixtum ut rebus inane, Omnia ne variis plena undique motibus obstent. Namque in Natura motum quis perneget esse? Qui si non esset, starent mare flumina venti, Ipsaque iners Natura quiescet, et genitali Haudquidquam coetu rerum foecunda crearet Principio; quidquam neque porro augere creatum Posset: quae fieri manifestum est; plurima quando In summa rerum nascuntur, et edita crescunt. Vere novo Tellus herbarum vivida mater Profert res teneras, gremioque educit in auras, Aptaque, uti crescant, paulatim alimenta ministrat. Quare nonne vides Naturae multa moveri Esse opus omnino? sine motu ingloria staret. At porro motus fit, ubi vicina relinquens, Quaeque quieta manent, fingive quieta valerent, Corpus finitimas transmittitur in regiones Corporis alterius. Non uno saepius una Res est in motu: veluit cum Natura cavatam Impiger hac illac puppim superambulat, atque haec Interea vada salsa ruit, spumasque relinquens Praecipitanter aquis volat alite percita vento; Tum motu licet ille suo per transtra feratur, Puppis fertur item motu, perque aequora currit. Verior ille temen motus, quo Natura per altam Progreditur puppim; nam, si considat acerna Projectus tabulata super, somnumque capessat, Dum tamen et caelum permutat et aequora navis, Expertem motu dicemus; puppis easdem Quod partes respectat, et aeque distat ab illis. Nec motum per se, quod primo in carmine vera Ostendi ratione, potest tibi corpus habere. Et quem jam Deus, hoc mundi cum conderet Omne, Materiae impressit motum, conservat eadem Mensura in rebus; quidquam non deperit ejus Scilicet e summa, non ullo crescit adauctu. Corpore pro vario quanquam variare videtur; Ocyor in parvo fit enim, fit tardior idem, Cum dispertitur per magnum corporis augmen. Omnis poscit enim ratio, ut divina Potestas, Quam supera ostensum est esse immutabile Summum, Quem motum primo tum rerum effecit in ortu, Legibus haudquaquam mutatis fervet eundem. Has mihi nunc leges, quae sint, par dicere versu, Non alio, quam quem simplex Natura reposcit. Est suus in rebus decor omnibus et sua virtus; Nec, si parva nequit magnis contendere Cycnis Voce sua Philomela, minor tamen inde voluptas, Dum canit, incussas silvarum commovet umbras: Nec mihi Parrhasium Latii nemus, Arcadicoque Tum de colle minus Pastorum docta Corona Concinet, et plausu vires animumque fovebit. Legibus his certe constat Natura; nec illa Est aliud, quaedam legum quam visque vigorque, Quas primo in rebus sanxit Deus, edita ut ortus Visere quaeque suos possint, servarier aucta, Possit et in Summa certus consistere ut ordo. Prima tibi ante alias esto lex; semper eadem Corpoream naturam omnem ratione necesse est, Qua semel extiterit, perstare; nec excidere illa Per se unquam externis nisi causis victa valebit. Proinde, quod immotum est, corpus fervabit eundem, Sic poscit Natura, statum, immotumque manebit. Ut nunquam per se queat incipere ire repente Externa sine vi: contra si forte moveri Incipiat semel, amissa mutare quiete Haud poterit, donec sistat vis externa, motum. Quare seu corpus moveatur, sive quiescat, Ejus semper iners per se natura videtur. Sed quia nos coeco circumstat corpore, in omne Porrectus caelum, qui motibus officit, aether, Et facit, ut deorsum se corpora quaeque volutent, Quae sistunt, ubi in terram venere ruendo; Propterea fit, uti videantur quaeque moveri Ingenitum sese sistendi propter amorem; Natura rebus quem dicunt insinuatum, Quo placidam inveniant motu cessante quietem: Nec causa fluere ex alia de montibus altis Eruptos amnes, quos largis imbribus augent Nubila rupta, nivesque tepenti vere solutae, Dum late infestant campos, stragemque propagant Impete silvifrago; magnis ita viribus acti In placidam properare videntur sponte quietem. Quod procul a vera quam sit ratione repulsum, Percipe. Tranquillae res est oppôsta quieti Motus, proinde nequit fieri ejus propter amorem, Nec res ulla sui valet in contraria ferri. Praeterea cur missa arcu stridente sagitta Evolat, et longe nervoque manuque relicta Aëra scindit adhuc pennis, oculosque fatigat? Nimirum quia missa semel servaret eandem Motus vim, et nunquam, si nil obstaret eunti, Desineret ferri, quo tum manus impete jecit. Non minus ad motum quapropter, nec magis apta Corpora ad ignavam finxit Natura quietem. Altera Naturae lex est, ne materiaï Pars quaevis, cum mota cietur, debeat unquam A recto per se deflectere tramite cursus; Quandoquidem simlex longe via recta brevisque est: Gaudet enim brevibus simplex Natura, geritque Per compendia res, ubi est pluribus usus. Obliquo porro cum tramite mota feruntur Corpora, continuis extrinsecus in diversa A rerum debent deflecti offensibus, atque A latere impelli, ut cursu decedere semper A recto possint, et iter signare recurvum. Quod si nulla foris res esset, causaque motum Obliquans, quo coepit, eo procurreret usque Materies; quae cur partem se vertat in hanc , quam Adversam potius, nil intus habere videtur: Quare opus est, teneat medium, rectaque feratur, Si nihil obsit, et in diversum cogat abire. Neve meis quidquam possis diffidere dictis, Tutemet acceptam circum aures tempora circum Fundam volve manu; lapis ipse feretur in orbem, Obliquumque sequetur iter, tamen usque repugnans, Vimque reluctantis sentit manus; ocyus illa Et quo circumagit fundam, vim fortior auget. Laxata sac deinde patescat liber habena Exitus; e funda tum protinus effluet ima Erumpens, quo vis illum impulit ultima dextrae; Nec post in gyrum sed recta concitus ibit. Quapropter, quantum est in se, Natura meatum Rebus largita est recta regione viaï; Corpora nec per se possunt obliqua meare. Denique postremam Naturae percipe legem. Corpus in alterius si corporis incidat augmen, Tantum illi subito motus impertiet ictu, Quantum hujus sibi perdet: in aes lignumve rotundum Ut globus incurrit cum ferreus, ilicet aeri Aut ligno partem motus largitur eandem, Ipso quam motus partem sibi decutit ictu; Semper enim motus summam cum servet eandem Numen, uti docui: corpus non posse necesse est Partem aliquam ipsius deperdere, totam alienum Quam non in corpus transmittat; diminui nam Esset opus quid de summa, quae condita primo est. Nec contra incipient tibi protinus ulla moveri Corpora, tantundem quin perdant altera motus; Nam secus illius manifestum est crescere summam. Attamen haec semper, quamvis sit, vera videri Non erit ut possit ratio: sunt multa profecto Naturae hic nobis speciem quae saepe videndae Praeclundunt, gravitas velut aetheriaeque potestas Materiae, qua cuncta vigent, obstacula densi Aëris, et quae ictum resilire repente Corpora vis cogit, capere et diversa viarum: Scilicet efficiunt non hac ut lege soluta Corpora sint, verum ne nos possimus eandem Interdum in vario rerum deprendere motu. His bene firmatis jam rebus, scire necesse est Te memorem quas ante alias, ut postulat ordo; Namque aliis, quae mox dicendae cumque supersunt, Rebus iter sternunt, et vim rationibus addunt; Nunc locus est late per caelum et sidera ferri, Multorum ut ratio, peragi quaecumque videmus Astra per et terras et mundi concava, constet. Dum tamen in magni partes discurrimus orbis, Naturam ante oculos, quae condidit omnia, summam Semper habe interea, et nunquam obliviscere primam Hanc Causam summeque bonam summeque potentem: Ne quam mox fraudem metuas, dum magna videbis Magna et pulchra nimis, quae illius condita rerum Sunt opera; quoniam et magnis majora videri Hac poterunt ratione; quia illa condita constant A Causa. Longe quam debes posse fateri Quid majus, quam nos pertingere mente queamus. Quapropter ne te in promissis plura moremur, Principio Solem et Terram Lunamque tuere: Quae nobis quanquam tria corpora magna videntur, Attamen haud aliis, quae ferri cumque tuemur Per caelum, debes ideo majora fateri Sideribus, quamvis haec longe tenuia nobis Parvaque demonstrent oculi: namque impare possunt Mensura a terris distantia parva videri, Quae majora aliis multo sunt, magnaque contra, Corpore quae minimo constant; ut monte super quem Conspicias si forte Virum procul ipse remotus, Non illum Pueris te coram adstantibus ausis Conferre et tenui constantem dicere mole; Quanquam oculi et Pueris tibi mostrant esse minorem. Quare vestiganda tibi est distantia primum, Quae sit ea a nobis ad sidera; quae quia valde Ad Lunam brevis est, neque caetera mole videtur Luna sua tantum superare, exceditur ipsa Quantum in mensuris spationarum; nonne necesse est Exiguam esse inter caelestia corpora Lunam? Terraïque globum superantis corpora Lunae. Comperies ratione pari multo esse minorem Sole, minorem aliis, verum non omnibus astris. Protinus inter se quo distent ordine nosce. Et primo Maja Geniti quod dicitur astrum Nomine, Phoebeos vicinius aspicit ignes, Quam Venus; illa minus te, Mars, a Sole recedit; Juppiter at spatio distat majore; sed ipso Longe Saturni est a Sole remotius astrum. Quam colimus, Tellus Veneris Martisque locata est Inter circuitus: at quae sunt plurima toto Praeterea caelo, quae sidera fixa vocamus, Quam distent, ullis non est comprendere cuiquam Mensuris: quoniam, quam distent corpora, pacto Noscimus haud alio, quam si regionibus illa Terrae e diversis pariter spectata videri Diversa ratione queant; ut tempore eodem Cum tuimur sed non ab eodem littore puppim Per mare labentem, mihi fors respondet ad Austrum, Fors eadem Eoas tibi visa refertur ad oras: Proin notum spatium, quod nos interjacet, illi, Quo ratis a nobis distat, conferre licebit. Verum e disjunctis sed eodem tempore terris Sidera conspicimus si fixa, haud illa videre Possumus aspectus varia ratione; neque ullis Propterea potis es notis conserre locorum Mensuris spatium, quo scilicet illa recedunt. Ipsum quapropter Terraï corpus ab ortu Littus ad occiduum quam longe extenditur, omne Si tibi sideris procul aspiceretur ab oris, Aut nihil aut tenui puncto par esse videres. Non igitur poteris tam parvo a corpore Terrae Metiri spatium, quo astrorum scena recessit. Et quis proinde vetet, falsique redarguat, illa Pene infinitis spatiis disjuncta recêsse? Proin quoque quis dubitet Solem, si desuper altis Longe a Sideribus spectetur, luce videndum Obtusa, neque majori fore lumine forsan, Sidera quam a nobis ea quo rutilare videntur. Et quia nunc Solem propria quis fulgere luce Haud neget (unde etenim tam largi luminis illum Acciperet fontem, quo terras aëra pontum Irrigat, ut nunquam fulgoris deficiat vis ?) Sic etiam immenso quae sidera plurima distant A nobis spatio, tenui majora videri Cum nequeant puncto, propria si luce carerent, Languida reflexae transmittere lumina lucis Non possent tam longa per intevalla viarum: At quoniam vivis tremere ignibus aspiciuntur, Scintillantque, suae credamus origine lucis Gaudere, et propriae fulgorem emittere flammae; A nobis ut si, quantum Sol, omnia abessent, Per caelum totidem Soles, quot nocte videmus Sidera, perpetua rutilarent undique luce. Propterea vero scintillant alta tremuntque Sidera (praesertim venti si magna serenam Vis agitet noctem), quod concita multa per auras Corpora, quae tellus exhalat nostra, vaporum, Objecta tenui quantumvis mole, nitentes Paulum intercipiant, interceptosque repente Restituant radios et purae fulgura lucis: Atque ita nos inter, caelumque fluentia fluctu Perpetuo tremuli, faciunt, videantur ut ignes, Qui late toto dispergunt lumina caelo. Scilicet hinc clara constat ratione probatum Sidera non tenui puncto majora videri. At quia tantum illa Lunam fulgere tuemur, Qua Solem de parte videt, fateare, necesse est, Esse Nothon; propriam neque enim de corpore lucem Jactat, at objecto susceptam a Sole remittit. Praeterea multae Lunaï in corpore quid sunt Nigrantes maculae? nisi magnae corpus in ejus Projectae hinc illinc umbrae: nam collibus illam Extantem multis et montibus esse putandum est: Proinde illam adversa Solis de parte necesse est Projicere in valles magnis de montibus umbras. His accedit, uti vario quoque corpore constet, Scilicet et terra et lapidum gravitate vel undis; Quae partes vario pro textu dissimilique Non una ratione valent non viribus aequis Ad nos Phoebeae radios reflectere lucis: Quare hi languidius contingere, fortius illi Irruere in terram visumque lacessere nostrum: Hinc intermixtas tuimur fulgoribus umbras. Assimili ratione licet pulcherrima toto Se caelo ostendat Venus, et profundat amica Lumina, non propria sed Solis luce superbit: Quandoquidem ipsa etiam per caelum, ut Cynthia , flexis Cornibus incedit persaepe, et candida tantum Illa parte nitet, Solis qua conspicit Orbem. Hesperus est, sequitur cum Solem nocte ruente, Vertit in occiduas et lucem fulgida metas: Phosphorus at contra pariter Solemque diemque Luce sua praecurrit, eamque obvertit Eoas, Ex illa quia Sol parti convestit, ad oras. Hac ratione etiam Mars Mercuriusque videntur Fulgere phoebeo, quod cernunt, lumine tantum. Saturnique Jovisque quoque versit eodem Lumine, quo Lunam, radiisque micantibus ornat Sol medium; neque enim opposita de parte coruscant. Corpora quandoquidem, quae circa vertier illos Post referam, opposita Soli cum parte feruntur, Amissa penitus conduntur luce; quod ulla Non fieret ratione, nisi Astrum umbraret opaca Mole sui, quare propria non luce coruscat. Denique consimili cur non ratione putemus, Quandoquidem solida est radiisque impervia Tellus, Ipsa quod et lucem revomat, semperque micantem Clara sit ad Solem, suaque illi dona remittat? Idque tibi ex ipsa caeli ratione valebo Confirmare: prope est Soli cum Luna, suique Plus quam dimidia cum caeca est parte, videbis Illa parte quidem conspersam lumine tenui; Quod certe a Terra super insiluisse fatendum est: Namque ea paulatim lux deficere incipit, ut se Qua clara est, removet tellus: quapropter opinor, Desuper a Lunae si Terram corpore spectes, Tum fore, in Astrorum numerum referenda repente Ut videatur, uti Lunam quoque dicimus Astrum. Porro scire licet, quod sidera fixa vocamus Propterea, quia caeli haerentia semper eadem In regione simul volvi cernuntur in orbem Inter se nunquam variantibus intervallis. At contra vaga sunt, caeloque errare feruntur, Sese inter quae nempe situm mutare videntur, Et nunquam spatiis aeque distare locisque. Nunc ea quae constent, et quo correpta cieri Per caelum motu possint, age texere pergam. Et veluti placidum cum stat mare, multaque circum Navigia apparent, si puppi Navita ab una Mutatis alias spatiis innare locisque Prospiciens advertat, erit, cur haereat anceps, Scilicet hocne ratum motus concinnet earum, Quas longa avectas pelago videt? an sua puppis Illabens tacito tranquilla per aequora cursu Efficiat, videatur ut haec variantia longe Inter eas, spatiis quae fors retinentur in isdem? Sic cum suspicimus vaga magno sidera caelo Inter se mutare vias confusaque ferri, Haerere ambiguo rationum pondere mentem Est opus, haec quonam fiat variantia motu? Propterea, caelo fieri qua singula constet, Usus erat rationem aliquam reperire: neque illa Credendum tamen est nobis quod condita rerum Summa sit haec: quis enim temere id non crederet audax, Ex infinitis rationibus et mage pulchris Et mage naturam ad rerum facientibus harum, Quas Deus aeterna conceptas Mente gerebat Omnipotens, quod in hanc tandem concesserit unam Prae reliquis longe melioribus et magis aptis? Mî sat erit, quod et hac arcana resolvere possim, Quae supera in caelo mirantes saepe videmus: Illam propterea recipi evolvique necesse est, Donec quae melior labenti prodeat aevo. Multa tulere anni, quae prima aetate latebant; Multa ferent secum venientes: nec fuit ante, Quae regat errantes ventosa per aequora puppes, Ferrea Cuspis, ut est longo post tempore tandem Inventa ingenti mortalibus emolumento. At neque praeterita neque nostra aetate repertum est, Herculeas ultra metas sine littore magnum Audax Oceanum qui navigat, ut queat undis In mediis certa ratione agnoscere, quantum Littore ab hesperio processerit, instabilisque Qua sit parte viae defunctus, quaeque supersit. Forsan et haec ventura aliis mox deteget aetas. Quare age, et intenta jam percipe mente, quod instat. Principio Solem propria qui luce coruscat, Ut supera ostensum est, nostrae fac ut esse rearis Assimilem flammae, quae vi motuque agitatur Usque adeo vehementer, ut omni fortior extet Corpore mobiliorque; ita magna percita motus Vi, quaecumque furens contingit, concremat atque Dissuit, aut secum volento turbine raptat, Quamvis condenso restantia conciliatu. Sic quoque Sol fluido atque agitato corpore constet, Ut, quae circumstat se cumque, ardore furenti Transferat, atque illo caeli rotet impete partes; Sed tamen ipse manens una in statione quiescat, Nec loca permutet variis regionibus errans; Signa velut caelum rutilant quae fixa per altum. Debet materies proporro fluvida caeli Esse; etenim solida si constent omnia mole, Quae supera tuimur caeli in regione patere, Qua ratione queant palantia sidera ferri? Num cuneis debent et acuta cuspide praese Rumpere iter? semperque via luctarier arcta? Ne tamen hanc ob rem penitus per inania ferri Astra putes, liquidis permixtum aut rebus inane: Nam, praeter spatio quod ab omni exclusimus omnem Naturam vacui, et pugnare ostendimus ante, Si sit inane super, queis posset viribus astra, Quae vaga sunt, circa Solem obluctantia ferre? Quare etiam atque etiam fluidum est caelum omne liquensque, Et penitus pleno quoque corpore constet, oportet; Ut , quia commotum est, et Solis circuit Astrum, Vi transferre sua solidissima corpora possit Secum in circuitum, raptareque turbine eodem. Propterea Tellus (quia non est funibus ullis Suspensa aut subter solidis innixa columnis, Debeat ut constans una in statione per aevum Omne manere; sed aurarum tenuissima circum Vis omni pariter cingit de parte, suisque Perfluidum hoc caelum conjunctam amplexibus ambit) Debet ab illius circumferri impete, et una Immotam lustrare moventis lampada Solis. Non tamen hic agitare loco scelus esse rearis Tellurem, Vestamque sua e statione movere, Propterea, quod in hoc quid mundo fiat eorum, Non doceo, at fieri quid possit, ut omnia constent. Deinde quod immotam nihilo minus esse fateri Possumus, immotam quam sit fateare necessum Esse ratem nullo religatam ad littora morsu, Quam neque propellant venti, neque palmula ponto Trudat in aequoreis haerentem partibus isdem; Unda licet tacito secum illam deferat aestu. Astra quoque errando sese quae multa volutant Per caelum varie, liquidissimus aëris aestus Vortice corripiat rapido, circumque revolvat, Orbibus ut medium repetitis versa coronent Solem; qui rapide quoniam movet omnia circum, Nonne vides opus esse, ut quae pars aetheris illi Est vicina magis, properantior exagitetur, Contra tarda meet, longumque absumat eundo Tempus, quae caeli pars est a Sole remota? Quod genus interdum est in aquis deprendere; nam cum In sese contorta furentes vorticis aestus Flumina concinnant, ramorum pondera parva Festucae paleaeque leves rapiuntur in orbem, Quae magis accedunt, citius, quae vortice contra Longius a medio distant, sinuare videbis Se magnum in gyrum, sed longe segnius ibunt: Evanescere enim paulatim turbinis hujus, Et spatio imminui vires fateamur, oportet. Proptereaque gravem finxere senilibus annis Saturnum, quia cum Solem procul usque remotus Aspiciat, magno sese semel orbe volutat Segniter expletis triginta scilicet annis. Bis senas hiemes peragit sed Juppiter uno Circuitu, geminas citior Mars: nostra propinquat Terra magis, solemque uno circumspicit anno: At multo propior quod sit, quam terra, peragrat Mensibus octonis cursus sed turbine multo Flaccidiore Venus, quam quo Cyllenius errat In gyrum; tribus hujus iter nam mensibus aeques. Omnia ab occasu per magnos aetheris orbes, Sed per inaequales haec astra feruntur in ortum. Praeterea sit, ut hoc in magno vortice Solis Saturni minor atque Jovis Terraeque feratur Vortex: in magno veluti nam turbine aquarum Conspicias ferri circum persaepe minores; Sic licet immoti volvatur ab impete Solis Saturnus, tamen ille pari ratione volutat Circa se quinos astrorum concitus orbes: Juppiter at quatuor circumvehit, ocyus illos, Quos se propter habet; tarde, qui longius absunt. Haec quoque sunt solida constantia sodera mole; Nec propriam jactant lucem, sed Sole receptam. Hanc opus est valde tenuem jactarier ad nos; Nam nudis oculis illa usurpare nequimus: Prisca proinde Viros omnes aetate latebant: Donec per vitreos tandem conspecta tuborum Anfractus: vidit primum Vir gentis Hetruscae: Inclitus ille novis finxit nomina stellis. Haud ullo tantum se Tuscia tollit Alumno: Namque hic multa bene et divinitus inveniendo Rerum notitias praegrandibus incrementis Auxit, quae aeternis monumentis insita florent. Praeterea ipsius speciem variare notatum est Saturni; visus modo namque rotundus, et idem Se modo in oblongum flectebat lucidus orbem; Nunc veluti geminis excurrens auribus ibat Hinc ansatus et hinc: quod quare appareat, audi. Illum ingens medium quidam circum annulus ambit Sat latus crassusque parum: qua propter, ut astrum Nobis se varia de parte obvertit, oportet Multiplici variare suam ratione figuram: Nam subtile latus si verterit annulus ad nos, Quod nostri nequeant oculi usurpare, rotundum Apparebit, ut est, Saturni corpus: ubi idem Nobis post faciem paulatim ostendre latam Coeperit; auritum primo, tum deinde videri Oblongum debebit, eo sed latius ipsum, Quo minus obliqua ratione tuebimur, Astrum. Scilicet hic etiam levibus suspensus in auris Annulus abripitur Saturni a vortice eodem, Quo ferri quinos Astrorum diximus orbes. Tertius est Terrae vortex, quo Luna sui se Circuitus per iter convertit concita Terrae Turbine terdenis prope circum rapta diebus, Scilicet assequitur queis Solem abrepta manentem. Multaque praeterea, quae nos ignota latescunt, Fors correpta suo circumfert vortice Tellus Corpora: Saturnum pariter fors plura Jovemque Circumeunt, quam quae vix demum prodita constant: Forsitan et Martem quoque Mercuriumque coronant Et Venerem quaedam, quae nondum detegit ulla Arte valens oculus; quoniam vel tenue reflectunt Lumen, vel parva nequeunt pro mole videri. Utque rapit circum medius fervore suo Sol Astra movens, et fors notis quoque plura; quid obstat, Sidera quin pariter, quae fixa vocavimus alte [Quandoquidem propria fulgentia luce videri Tot possunt Soles] astrorum corpore multo Ambiri in medio licet ipsa immota putemus? Praeterea Terrae corpus, quod Luna peragrans Semper habet medium, circa se turbinis hujus Praecipitanter agit vis major, ut acta rotatu Orbem Terra suum senis quater expleat horis. Nonne vides, cum planitiem super asseris aequam Forte globis Socios inter colludis eburnis, Projecti geminis ut agantur motibus illi? Partim tramite eunt recto, partimque voluti Se circa multos peragunt super aequore gyros. Haud aliter gemina tellus ratione duos se Volvit per motus, dum Solis circuit ignes Alterius vi rapta, suoque in vorticis aestu Dum fertur sese versata volutaque circum. Inde tibi, advertas paulum, constare videbis Sic nos Annorum sic tempora posse Dierum Metiri: sit namque Dies, dum se pila Terrae Toto se circa molis glomeramine volvit; Atque ita ab occasu dum se convertit ad ortum In Solem, illius jam lumine tincta, necesse est, Dimidia sit parte sui, pars obruta nocte Altera, quae radios subtracta reliquit: at Annus Uno in circuitu sit Terrae, quo vaga Solem Omni ex parte videt bis senis mensibus actis. Hic age, cur Solis radiis modo plena nitere, Nunc minui, penitus tunc lumine cassa videri Luna queat, dicam. Fieri haec rere omnia tantum In speciem; quoniam cursu cum caeca silenti Progreditur, fratrique suo conjuncta videtur, Illam Solem inter Terramque meare necesse est Tempore eo: minuit prorsus quapropter et aufert Luciferam nobis partem,quae candida Phoebum Aspicit; ast ejus quantum decedit ab orbe, In speciem tanto majori lumine crescit: Namque minutatim partem, quam possumus ipsi Aspicere, ad Solis convertit lampada, lucem Unde haurit; donec pleno bene lumine fulsit; Ut facit, igniferum cum Solem adversa tuetur Exoriensque cadentem, et nocte argentea tota Fertur agens currus lucentes aemula Solis. Cur tamen interdum vultum improvisa micantem Umbra tegat Lunae, cur fontem luminis ipsum Deficere innubi cernamus in aethere Solem, Reddere quam possim rationem, pauca necesse est Jam firmare prius, quae tu praenoscere possis. Propterea attentas aures animumque reposco. Si Solis media situs in regione manentis Te circum Terrae spectares corpus oberrans, Hoc bissena viam signare per astra notares, Ad speciem per quae nobis Sol ire videtur. Et, quae sint ea Signa, canam, quae terra peragrat. Primus inauratis Aries se cornibus effert Sidere conspersus multo, quo vellus et altum Collucet caput. Hoc Athamantis Filia ponto Non bene vecta dedit nomen, queis concidit, undis. Fecerat ipse suo celebrem tum Colchidis oram Vellere, quod sacris Divûm pendebat ab aris; Ut tali excierit pretio tot robora pubis Argoae, quot prima per aequor vexerat Argo: Scilicet ut veteres Grajûm cecinere Poëtae. Insequitur Tauri, quod dicunt nomine, Signum; Ignes per nares et frontem et tempora fulgent. Excipitis Taurum Ledae pulcherrima quondam Pignora, vexatis at nunc gratissima Nautis Sidera, vos inter pedibus manibusque revinctis. Post haec Octipedis collucent brachia Cancri In supera caeli statione. Micantia porro Exerit ora Leo, caudamque retorquet: at illum Virgineae vestes et Virginis ora sequuntur Erigones, patriam quae caedem propter, ut ajunt, Alte glandifera suspenderat arbore sese: Sed pietas Divûm justum miserata dolorem Transtulit in caelum nomenque habitumque Puellae. Pendula Libra subit: chelisque sequentibus ardens Scorpius attollit caudam: tergoque refulget Semivir Haemonii Dux quondam fidus Achillis. Herculis hic dum tela Senex squallentia tractat Excidit incauto, et laevo est pede fixa sagitta. Ingemuit Chiron; non lectae collibus herbae Proficiunt; superat Lernaeae virus Echidnae; Exanimem excepit caelum. Mox Aegocerotis Aurea, mox geminis resplendent sidera rivis: Deinde loci subeunt Pisces, extremaque claudunt. Quare per caelum, qua late extenditur ingens Signiferi via circuitus, a turbine Solis Rapta suum sibi iter poterit fecisse videri Terra (quia hac medio properantem e Sole videres Perpetuo): neque enim parti declinat ab ulla; Annua sed caelo contundens tempora circum Unquam Signiferi planum non deferit orbis. Caetera, quae vaga sunt, deflectunt sidera paulum Hinc atque hinc. Cursus simili ratione videmus Lunam agere obliquos; modo ab Austro truditur errans Brumales longe ad flexus, vicibusque recurrit Aestiferam in partem gelidis Aquilonis ab oris. Dum tamen interea citraque ultraque per orbem It, redit, in geminis magnum oppositisque necesse est Luna locis Terrae secet orbem, quo via flectit Signiferi se circum, et iter bis transeat illud. Haec loca bina vocant nodos hi, qui loca caeli Omnia nominibus certis signisque notârunt. Haec bene cognita si teneas, per te ipse valebis Defectus Lunae et Solis cognoscere causam. Nam si tempore eo, Soli quo Luna propinquo Juncta meat, nobisque illam , quae luce refulget, Eripuit partem, vultuque aversa decoro est; Si procul a nodis, inquam, illo tempore flectat Cynthia iter, claro Terram secludere fratris Lumine non poterit, nec amicam avertere lucem. Quod si per nodum tum transeat aut prope, Solis Occurret radiis ardentibus officietque, Ne transire queant in Terram, corpore opaco. Propterea tibi Sol dimittere languidus ignes Parte aliqua ardoris lucisque orbisque minutus, Seu plane extincto moerere videbitur orbe; Protinus ut nigram cum multo sidere noctem Interdum referat; nocturnae erumpere visae Tum latebris volucres, in nidos ire diurnae, Vel subita jam perculsae caligine noctis Decidere in terram; Pastores, territa turba, Tum neque pasta domum neque pota armenta referre. Annulus interdum lucis pro Sole videtur, Si minimum a nobis distet Sol, atque ita major Illius species ad sensus accidat orbis, Cynthia si contra, quantum pote, dimoveatur A Terra caelum bigis invecta per altum; Nam nequeat totum breviori corpore Solem Obtegere in nodis, quin circum luceat ora. Cum vero penitus se Luna a Sole removit, Jamque parat totam nobis convertere lucem, Longe a Signifero si qua de meatu Declinet, nunquam radiis spoliata latebit. Sed contingat eo si nodum tempore, eundem Vel prope versetur, tellus quam projicit, umbram Indicit in longam, quae totam obnubit, ab una Vel parti faciem delibat praetereuntis. Nam tibi tum Solemque inter Lunamque, necesse est, Terra sit; hujus item, quia opaco corpore constat, Parte ex adversa Solis protensa per illam Umbra cadat caeli regionem, qua meat Orbis Lunae tempore eo; quare perlabitur umbras. Et quoniam ipsa suo non fulgit Luna nitore, Sed radiis Solis, quos aspicit, interrumpi Tunc opus est Solis radios lumenque profusum; Ora ibit moestis ideo suffusa tenebris. Scilicet hinc nivei tractam Endymionis amore (Turpe!) Deam dicunt post Latmia saxa latere: Scilicet et phrygios Curetas semivirosque Dictaeis memorant Corybantes montibus (orbem Cum plenum inciperet ferrugine condere nigra Deficiens) magnum miseratos esse laborem: Propter enim magici vim carminis esse putabant Contectam subito tenebris aegreque ferentem Deduci in terram et rhombum parere moventi. Concava propterea certatim tympana palmis Pulsabant omnes, atque aeribus aera ciebant Terrifico sonitu, possit qui vincere cantus, Ne moveant Lunam auditi, caeloque refigant. Has tamen errorum nubes jam cognita rerum Causa resolvit, et ex animi ratione repellit. Quod si eadem nostra quoque nos aetate lateret, Forsitan insanam [quis contra spondeat Auctor?] Nos quoque stultitiam victi sequeremur eorum, Illud idem, vel, quod moveat magis, esse putantes: Saltem propterea trepido terrore repletis Triste aliquod monstris portendi talibus omen Contingens metus ipse fidem sibi conciliaret. Cecropius morbo Siculisque exercitus armis Vexatus tandem hostili decedere terra Per magnum Jonium collecta classe parabant, Et patria mutare solum Pandionis urbe Trinacrium: Nox jamque aderat, jam vellere signa, Jam properare fugam; cum caelo Luna sereno Protinus obducta eas tenebris, lucemque negavit. Relligionem animis nova res gelidumque timorem Incussit; compressa fuga est; clademque piandam, Ista sibi quam ferre Duces portenta putabant, In Triquetra exclamant terra: sacrisque vacarunt, Donec posse datum sese subducere caedi, et Arma referre domum: nam demum barbarus hostis Ingruit, et forti cinctos indagine vicit, Aeternumque solo patrio [pro! dedecus ingens Cecropidum] caesos ingenti clade diremit. Usque adeo nocuisse potest, ubi pectore fixa est Ignorantia causarum: formidine terret, Insanaque animos conscindit relligione. Inde tibi fortes inde omina diraque menti Auguria; et Lemures apparent Capripedesque Per noctem formaeque Animarum luce carentum. Quod superest, cum Sole minor sit Terra, necesse est, Umbram, qua lata est, decresere progrediendo Illius; idcirco quo plus extenditur, usque In speciem metae tenuabitur, atque ita tandem Desinet in parvum quamvis longissima punctum. Non potis idcirco est tenebras inducere Marti, Nec; Martem supera quae sunt, fulgentibus astris Saturnique Jovisque; quia huc non pervenit umbra Terrae: quin etiam totum non mergere posset Lunae orbem, tegeretque minus caligine lata, Si non tantundem minor esset corpore Terrae Luna, vel ipsa magis Terra, quam distat, abesset. Praeterea cum Sol objecto corpore Lunae Deficere apparet nobis, non omnibus una Deficiens aeque Populis videatur, oportet. Nam cum Lunaï major sit corpore tellus, Major item multo pila Solis constet utraque, Non poterit Solem Terrae subducere toti Luna, licet multis lucem regionibus ejus Interdum eripiat, verum non omnibus aequam. At cum Luna suis condit se caeca latebris, [Olli nam lucem Terrae rapit umbra] fetendum est Omnibus a Populis aeque debere videri Obscuram, nullumque illo dare tempore lumen. His tibi claratis, quae restant percipe porro. Et quoniam Terrae circa se diximus orbem Volvi, illoque sui noctemque diemque rotatu Efficere, oppositis geminos in partibus ejus Concipe mente polos: [loca sic voluere vocari, Turbine quae in tanto possunt immota videri; Circa ea quandoquidem moles evolvitur omnis] Porro finge, suum veluti rota versa per axem est, Axem per mediae corpus versatile Terrae A geminis transire polis, et concava caeli Productum recta regione utrinque per auras Tangere: fac pariter loca partibus esse rearis In caeli oppositis, quae (ut fert natura polorum) Aequis hinc illinc spatiis disjuncta recedant Orbe a signifero, medioque ea nectier axe, Illum propterea magnum qui rectus ad orbem est. Totius hunc axem Mundi, Terraeque minorem Finibus a geminis ad sidera continutum Imparibus semper spatiis distare putato Inter se; quoniam, Tellus quo veritur, axis Paulum signorum magnum inclinatus ad orbem est; Mensuraque pari vergit, quocumque feratur Terra loci gradiens; verum directus eodem, Inque plagas mundi pariter conversus easdem Omnibus usque locis constat; quapropter oberrans Dum loca commutat Terrae pila magna , polorum Nunc unum obvertit Soli, nunc parte viaï Alternum in opposita, mediis media ipsa necesse est Collustrata locis medio quoque Sole calescat. Ut, Puer ardentem si ludens circumit ignem Eoas vultu semper conversus in oras, Nunc opus est dextrum caleat latus illius igne, Opposita nunc parte loci manus altera flammae Sentiat ardores: ast inter utrumque locorum Cum tergum flamma aut pectus peragrantis et ora Collustrat, dextrumque aeque laevumque necesse est Collucere latus. Fac idem in Tellure rearis, Tempore obit medium dum rapta per annua Solem. Hinc tempestatum, quas uno cernimus anno. Tam varia ratione subire, ut frigida Bruma est Post mitem Autumnum, percoctaque solibus Aestas Veris post Zephyros, ratio tibi certa patebit. Nam cum Sol metas per Cancri solstitiales Visus erit ferri, tum vere concita Tellus Per signum adversi versabitur Aegocerotis. Et quoniam sese Mundi totuis ad orbem Inclinat paulum, quo Tellus vertitur, axis Est opus hunc nostrum magis illo tempore tingi Solis luce Polum, quia ab parte magis se Ad Solis radios inclinat Terra, Boreas Obvertitque plagis: quare tum servida nostris Saevet a Sole illabens regionibus aestas. Tum nudi arentem proscindent vomere terram Agricolae, campisque metent frumenta perustis; Cornigerique boves deducti vespere rivum Ad tenuem vix fonte sitim lenire valebunt Collectam nimiis servoribus atque labore Mirantes, quo tantus aquarum abscesserit humor. Illo tempore item tardis mora longa diebus His aderit terris, quae quo magis ad Boreales Accedunt metas, sumunt magis augmina luces. At Polus alter erit proin nocte et frigore denso Obsitus, a solis quia se procul igne removit. At porro medium cum Terra peregerit orbem, Curvaque jam subter tibi brachia Canceris ibit, Solemque adverso Capricorni stare sub astro Aspiciet (quia semper easdem dirigit axem In Mundi partes sibi constans ), condat, oportet, Tunc a Sole Polum, radiis qui exarserat ante, Atque alia de parte alium convertat ad ignes. Proin tibi per nostras late dominabitur oras Tristis hiems: longas cessare per illa videbis, Tabescente die paulatim, tempore noctes. Tum glacies constringet aquas, et flumina sternet, Canescent nivibus juga montium, et horrida nudas Concutient late ventorum flamina silvas. Nos exuret hiems: alia sed parte, prope Austri Extensa est qua Terra polum, desaeviet aestas Phoebei radiis superimpendentibus ignis. Postremo mediis cum magnum invecta per orbem Fertur Terra locis Capricorni et Canceris inter Lucida signa, Aries vel per sua cornua volvit Suspectam, Librae vel per momenta vagatur; Tum mediam radiis Sol recta percutit urens, Aequatoque Polum spatio collustrat utrumque. Idcirco aequatae procedunt lucibus umbrae Omnes per Terrae regiones. Illa vocamus Tempora Ver, cum post brumam venere rigentem: At, qui ferventes aestatis temperat ignes, Dicimus Autumnum: non illo ditior ulla est Tempestas: matura suos tune Uva racemos Undique vitigenos per colles multa colorat; Pomaque curvatis suspendit mitia ramis Daedala Natura, et turgentes Palladis almae Fert baccas:quin et passim nemora avia complet Omnigenûm saeclis volucrum, quas possit ab alto Dejicere occisat Venantum rustica turba. At non Vere novo pars est formosior anni: Tum florent arbusta, nova tum fronde comantes Luxuriant silvae, crescuntque in montibus umbrae: Tum decor et campis redit omnis, quos viridantes Herbarum soboles nova vestit, et ubere rident Ex utero terrae rumpentes undique flores; Pacatumque nitet caelum, lenique susurro Aspirant animae Zephyrorum; per Veneris res Quadrupedum Volucrumque genus sua saecla propagant. Tempore non alio veteres Philomela querelas Suavius in solis vulgavit concita lucis, Scilicet incussum est blando cui pectus amore: Tempore non alio furiis majoribus acti Cornibus incursant Tauri, pugnasque lacessunt, Pascuaque aversantur eam vim propter amoris. Denique Vere novus senium post triste fit Annus. Nunc age, cur celeri videantur sidera cursu Omnia in Occasum Caeli per templa cieri; Cur videatur item Sol pulsa surgere nocte Ex Oriente, per aetherias dein labier oras, Mox et in occiduas defessus concidere undas, Percipe: quin primo poteris cognoscere causam Tutemet intuitu, supera si dicta revolvis. Terra etenim Solique et caelo stantibus astris Occurrit motu, quo circumlata per orbem Semper ab occasu sese convertit in ortum. Idcirco, quoniam celerem non possumus ipsi, Qui simul abripimur cum Terrae corpore magno, Percipere ipsius motum, videatur, oportet, Turbine praecipiti caelum in contraria volvi Cum signis cum Sole suo: velut alta petentes Mirantur collesque procul montesque citatos Turritasque Urbes portusque recedere Nautae. Illud neve puta temere hic me rebus in istis Arripuisse, quod hunc Terrae non posse rotatum Nos sentire uno correptos turbine dixi: Id sit enim, quoniam, qua circumfundimur, aura Nobiscum pariter cursu versatur eodem: Non ulla idcirco vis progredientibus obstat Aurarum nobis, quae nostros officiendo Significet celeri Terrae cum turbine motus. Praeterea aspicies (oculos cum mente sagaces Saepius in purum si tentes pollere caelum) Sole quod interdum Mars sit vicinior ipso; Inter utrumque sita est cum Tellus scilicet Astrum. At cum Sol Terram medius Martemque sit inter, Tum magis a Terra distat Mars Sole. Videtur Ultra saepe Venus Solem quoque Mercuriusque; Nimirum ex alia cum Solis parte feruntur, Ex alia Tellus; quapropter Sole necesse est Tempore eo a nobis sit utrumque remotius Astrum. Aspicies etiam, fors et miraberis, isdem Nunc immota locis palantia sidera caeli Stare, modo effusis ferri properanter habenis Signiferum per iter, modo contra signa reverti, Confectaeque remetiri retrograda partem Saepe viae. Non est ut possit credere vera, Quae genus hoc caelo tuimur; neque videres Talia de medio, non sic variante peragrant Sidera quem motu constanti vortice rapta. Terra tibi, quoniam transfertur Terra, necesse est Efficiat, videantur ut haec, quae visa profecto Non fiunt; etenim, cum sit vicinius Astrum Mercurii Venerisque, opus est brevioribus usque Solem obeat spatiis, atque ocyus orbe feratur, Terraï quam corpus; item properantior ipsa est Marte rubente, Jovis quoque sidere salciferique Saturni; quoniam plus Solis ab impete distant. Quapropter sit, uti mage cursu concita Tellus Inter Solem interque ea transeat ocyus Astra Praeteriens; pariter Solem Terramque sit inter Mercuriusque Venusque citato ut uterque volatu Transmeet: hanc ob rem cursus mutare videntur Tam varia ratione suos ea sidera; fitque, Ocyus ista meant quia terra, segnius illa, In speciem tantum nostri variantia visus; Proptereaque opus est, nunc in statione tuamur, Nunc celerare viam, nunc retro sidera ferri. Attamen ut possit tibimet manifesta patere Horum, quae dico, ratio, neque versibus anceps Haereat in nostris animus, potes omnia fidis Subjicere haec oculis in cana picta papyro, Et signare vias, et circumducere cursus Astrorum calamo, motus et tempore certo Ordineque et numeris disponere: namque videbis Tum facili prorsus ratione, quod omnia fiant, Quae mihi difficile est sine signis ante notatis Effari, et solis rationem exponere verbis. Quod superest, quosdam pergam dissolvere nodos. Terra suos, inquis, si se ipsa cieret in orbes, Corpora non deorsum recta cecidisse valerent; Subtraherentur enim tunc illa ruentibus, in quae Missa cadunt, terra loca concita: sed neque Terrae Pars ea subtrahitur, neque labi obliqua notatum est Corpora , quae supera cadere e regione tuemur: Quapropter debet Tellus immota videri. Nonne vides contra cum pervolat aequore puppis, Si gravis a malo deorsum lapis excidat alto, Subduci non proinde locum, quo concideret, si Tranquillo ratis in portu religata maneret? Proin queat ut Nautis recta cecidisse videri; Et tamen obliquo cadit ille per aëra motu; Et vere obliquum cernunt in littore stantes. Sic grave pondus, ubi celsae de vertice turris Aspicis in terram recta ruere, atque ferire Subjectam vi molis humum; tu tramite rere Decidere inflexo; quoniam cum mollibus auris Cum Terraque simul cursu transfertur eodem. Non igitur debet Tellus immota videri. Dicere porro avium causa debere videri Immotam, quoniam nidos reperire volantes Non possent; etenim, dum caelo aurisque morantur Suspensae pennis, seseque per aëra librant, Subtraheretur humus, correptaque turbine Terrae Cum nidis nemora effugerent, praeterque volarent, Nonne hoc delirum est? Nihil est tibi namque, quod obstet Concipere, ejusdem vi turbinis aëra raptum, Cumque auris volucres, nec proinde amittere nidos. Addunt praeterea, quibus haec nova perculit aures Res animumque, quod in Terrae sit corpore motus, Qua ratione queat, cum Solis obambulet ignes Terra per ingentes spatiorum versa meatus, Non variare situm fixis collata videri Sideribus? caeli sed iisdem denique semper Respondere locis, si signa manentia spectes? Et ratio, dicunt, reclamat vera, quod orbis Annuus, immani ductu quem Terra peragrat, Collatus spatiis, quibus Astra immota recedunt, Debeat exiguo puncto par esse videri. Hi tandem ut vincant, certa cognoscre debent Id ratione, quod objectant, verumque fateri Ast id quis certa verum ratione notavit? Contra quin caelo servatum est sidera ferri Non una ratione hieme atque aestate, nec una Veris et Autumni per tempora: namque videntur In medio caeli spatio non semper eundem Illa tenere locum, nec eodem tramite ferri: Nempe ut Mensorum Caeli Terraeque sagaces Perspiciunt oculi; non virtus omnibus haec est: Proinde situm queat ut Tellus variasse videri. Adde, quod interdum diviso lumine quaedam Apparere solent Stellae; velut Arjetis una Phryxei visa in geminos partirier ignes; Visa etiam alterutro quae vertice fulgurat alta Tyndaridum: quaedam quin et rutilante Sororum Pleiadum e numero, medioque in Orionis ense Quae nitet, et triplicem quandoque emittere flammam Conspiciuntur, itemque quaterna effulgere luce. Nonne hoc Terraï cum motu convenit apte? Nam sit , uti stellam plures cogantur in unam, Cum mage distentum vicinior obstruit ignes; Deinde situ Terrae mutato, ubi scilicet altis Ignibus alterius non altera corpore possit Officere objecto, compareat utraque nobis Est opus, et geminae videantur multiplicesve. Quo minus est mirum, quod motus inesse videri Possit, uti dico, tam magno in corpore Terrae. Verum, quidquid id est, fieri num posse negabunt Ipsi, quae metuunt, quoniam sunt magna, fateri? Debent ante quidem, quae non comprendere possunt, Non facere haec eadem quoque posse ostendere Numen. Tenuibus, o nimium rebus longeque minutis Assuetos animos! utinam, quid summa Potestes Infinitaque sit, mens cogitet, atque revolvat; Unde ea mira quidem possit, sed vera fateri. Nullum erit errandi metuendum hic, crede, periclum, Scilicet egregie de rebus magnificeque Sentire, omnipotens quas res Natura creavit. Et jam quae puro videantur sidera caelo Nominibus distincta suis spatiisque, canamus. Principio Boreae qua se Polus extulit Axis, Alta micat Cynosura, ducem quam Nauta marinis Fluctibus ante aliud servat serquiturque per undas Sidus: at huic Helice plaustro majore propinqua est; Septem praecipuis Helice nitidissima stellis Conspicienda micat, Septem dixere Triones. Hujus ego saepe extremam de nocte serena Aspicio inscripti per parva foramina buxi; Unde licet tenui pendente agnoscere filo, Nocturni quae sit numeranda ea temporis hora. Fulgidus Arturo cunctantia plaustra Bootes Segniter insequitur: quondam hic Puer Arcas, ut ajunt, Maenaliam jaculo stravisset cominus Ursam (Mater erat, sormam Saturnia verterat; ille De Jove nam fuerat furto conceptus ); in altum Ni pariter rapti micuissent sidera caelum Arctophylax Puer et Calisto haud cognita Mater. Proximus Hesperidum custos fulgentia profert Ora Draco, spirisque introrquet lucida terga, Quem super incumbens vi comprimit Herculeus pes. Hic Bereniceo videas de vertice Crinem; Cnossidaque aspicias multa jam luce Coronam Fulgentem: radios non hinc procul Anguitenentis Cernere erit: propter Lyra lucida Vulturis adstat; Quique tulit quondam delphinus Ariona ponto. Commendat factum memorabile prisca Vetustas. Hic Populos cantu quondam capiebat et Urbes; Cumque peragrata jam fama plenus et auro Italia bimarem conducta puppe Corinthum Trajiceret, Nautae Vati nil tale putanti Jam struere insidias, jam lethum triste parare: In scelus hoc aurum, pro! vilia pectora movit, Quod secum extulerat Latiis vir Lesbius oris. Sensit ut ille mortem impendere paratam, Effera nec lacrymis molliri pectora posse, Impetrat, extremum ut moritura carmina voce (Dulces exequas) extremo in tempore fundat; Jamque data cythara puppim superinsilit altam, Et canit, aequor aquis placidis silet omne canenti. Nec mora, se placidas Vates conjecit in undas: In mare praecipitem dorso Delphinus amico Excepit, supraque undas ad littora vexit. Ac tum pro meritis Caelum Delphina recepit. Hac quoque parte nitens Aquila, Antinousque refulget: Proximus est et Olor: tuque o memorande relictis Huc tandem terris sublatus es alite penna Pegase: sidereos tecum fert Hinnulus ignes. Aethiopum quondam Cepheus Rex, Cassiopeque Uxor regnantes inter pulcherrima Nuptas Illo signa micant caelo; religataque rupi Filia sidereis ostendit vincula palmis Andromeda; ast ultor conspersus sidere multo, Gorgonei Perseus jam profert verticis iras: Astra Meduseo praefulgent aurea vultu. Hic Triquetrum quoque sidus habes, tergoque superbus Fulget Erichthonius; nam tergo lucida Mater Haedorum ternique coruscant ignibus Haedi. Tum duodena, tibi quae diximus ante, per orbem Sidera signiferum numerabis. Caetera ad Austrum A scythicis flectunt Aquilonibus. Occupat amplam Immani hic caeli regionem corpore Cete: Inde loci Orion clypeo depugnat et ense Fulgidus; haud illum credunt impune corusco Cernere surgentem Nautae ex oriente; furentes Namque movet nimbos, et tempestatibus atris Exoriens caelum terras pontumque fatigat; Ut memorant, quibus haec tentata pericula ponti. Bellatrix humero fax emicat, altera planta, Illa rubens, haec caeruleo contincta colore; Balteus aurato stellarum promicat igne. Eridanusque Pater fluviorum haud deficit illa Caeli parte fluens: Leporique propinqua minantis A tergo Canis ira impendet; Sirius ille Dicitur: at Procyon vicino sidere fulget. Continuata micant tria signa et Corvus et Angius Et medius Crater; prope Semivirum Centaurum, Atque Lupum, atque Aram, Piscemque, aliamque Coronam Aspicies. Hac est in caeli parte locata Argo; per malos per vela tumentia perque Costas et prorae tabulata aplustraque fulgent Conspersi stellarum ignes, longeque coruscant. Adjice, quae veteri latuere incognita saeclo Signa, per intactum tandem mare donec in Austrum Perventum est: illum nam Terrae desuper axem Sidera collustrant nostris contraria Signis. Unicus hoc caelo Phoenix collucet, in ignem Jamque abit, et veterem renovat per damna senectam. Hunc prope Grus longo succendit gutture stellas: Sidereisque micat jaculis Puer Indus et arcu: Astraque fulgentem Volucris Junonia profert Per caudam conspersa: et proxima Pica coruscat: Propterque in spiras se evolvit lucifer Hydrus. Quodque vocant parvi de nomine Chamaleontis Sidus, et australi Triquetrum quoque fulgere caelo Subjectae aspiciunt Gentes; Apis indica tandem Haud similis nostrae stellarum fulgurat igne. Haec tibi nomina sunt, queis caeli sidera dicunt, Non quia consimili natura consimilique Cum rebus specie constent, ea nomina quarum Sunt sortita: etenim quod nos cratera vocamus Centaurumque Lupumque, pari ratione queamus Dicere Ovem Cervum seu Tigrim sive Elephantem Sive alia, inciderint quaecumque ea denique menti; Sed quia collibitum est, ita caeli signa vocârunt. Scilicet haec artem ratio labesactat eorum, Qui varia caeli regione micantibus astris Fortunam referunt temere et discrimina morum; Editus ut si quis Librae sub sidere in auras Prodeat, aut urens nascentem stella Leonis Aspiciat; numeris tibi protinus ars ea miris Proferet, hunc iracundum fore more Leonum, Ast illum Librae sub amico sidere justum. Hinc vitam nobis praedicunt divitiasque Fortunaeque vices stolidi in ludibria vulgi, Quod capiunt eventa eventis accumulando: Cum, quod seu temere hi sive astu conjicientes Evenisse ferunt, millesima non sit eorum Pars, quae mentito referebant ore futura. Caesaris hi genero quondam et cum Caesare Crasso, Scilicet ut fama est, morituros denique longum Post senium fessos fama partisque triumphis Urbis in amplexu spondebant; nec minus omnes Fortuna a magna magnam fecere ruinam. Adde, quod exitio Marathon quibus Emathiique Una prostratis in caede fuere Philippi, Sunt eadem quoniam sortiti fata, videri Deberent pariter sub eodem sidere nati. Fratres praeterea gemini, quos edidit uno Partu enixa parens sub eodem sidere (si qua est Astrorum tandem in terras hominesque potestas) Omnibus unanimes in rebus consimilesque Moribus atque habitu fortuna et viribus esse Debent, atque isdem studiisque locisque teneri, Aegroti pariter fieri pariterque valentes, Et pariter debent eadem ire in funera tandem. Cum persaepe quidem contra contingere nosmet Intueamur, ut, aetatis qui tempore Fratres Non distant, vitae ratione ferantur in omni Diversum, semperque animis discordibus obstent Impare fortuna et cultu fatisque supremis. Illis quapropter latitandi copia nulla est, Quos doctrina tenet Babylonica, quin fateantur Inventam temere in stolidi ludibria vulgi. Quod superest. Praeter, supera quae diximus, astra Sunt alia innumero dispersa per ingens Aetherium spatium, quae tantum nocte serena Aspicere est oculis; penitusque abducta recedunt Quaedam , ut, ni tenus per vitrea septa tuborum Immittant radios, nulla ratione videri Possint, prorsus uti veteres latuere per annos. Haec igitur, cum se contingere plurima, et uno Esse in concilio veluti congressa videntur, Quandoquidem speciem nebularum immittere sensus Desuper ad nostros pergunt. Nebulosa vocantur. Lactea de genere hoc Via caelo extenditur, illac Ire ad concilium Divos cecinere Tonantis, Queis etiam Superûm de Gente et sedibus horum Falsa fuit veri in speciem cecinisse voluptas. Esse hunc candorem nil constitit, innumerarum Ni congesta simul stellarum lumina perquam Tenuia, quae faciunt oculis albescere caelum. Idque tibi manifesta palam res indicat , ex quo Per vitreos caelum omne tubos lustrare repertum est. Cum tamen hac in re, quae nunc ita constat aperta, Ante Viri incertis varie rationibus omnes Errassent: ni Democriti sententia solers Esse, quod est, dubia tantum conjecerit in re. Impare praeterea fulgentia mole videntur Sidera; quandoquidem non aequis omnia distant A nobis spatiis; cum fors aequalia constent Mole pari inter se et magni cum lampade Solis. Et totidem prope sunt numero, quae maxima dicunt, Tangere Phoebei quot circum vorticis aestum Possunt; et nobis ideo propiora coruscant. Altera, quae moli referuntur deinde secundae, Quandoquidem spatiis ultra majoribus haerent Per caelum, sunt plura quidem sed mole minori. Tertia sic porro, quaeque his super edita constant, Perpetuoque alia atque alia ordine lucis ut ipsa Decrescunt auctu, numero sic crescere debent., Ut prope jam possint esse infinita videri. Hic me sorte velis superis descendere ab astris, Atque peragrato Tellurem invisere Caelo, Quam colimus, quae digna magis, quam sidera quaevis, Esse videntur, ut in nostro sit carmine princeps; Quandoquidem merito maternum nomen adepta est; Sustinet ut quae nos, et opimo munere nutrit. Dicendum est igitur qua sit constata figura, Quique habitent circum, numeret quot denique partes. Principio in speciem glomeraminis esse rotundam Est opus; haud simplex ratio quod monstrat apertum. Atque mihi vel cum primis illa esse videtur, Deficiente quod in Luna compareat Orbis Caecus propter eam, quam tellus projicit, umbram. Quod si terra foret triquetra aut quadrata, videri Deberet pariter Lunaï in corpore caeco, Ut primum inciperet jam deficere, angulus umbrae: Scilicet haud foret in conum porrecta per auras, Pyramidi sed par in Lunam excurreret illa; Rectum proinde latus simul aspiceretur et umbrae Angulus in Lunae facie, cum deficit, atra. Quod quoniam non fit, Terram par dicere non est Quadratam aut triquetram aut cujusvis esse figurae, Hoc genus, alterius, tantum sed proinde globosam Consimilemque pilae magnae sateare, necesse est. Praeterea Tellus si plana pateret ab ortu Littus ad occiduum, Sol omnibus exoriretur Tempore eodem oris, occumberet omnibus una. Contra sed fieri tuimur; namque ante propinquas Collustrat radiis Gentes Sol, deinde remotas, Post alias, quarum regio mage distat ab ortu; Quoque aliis lucem profert, in nocte relinquit Tempore eodem alios: quare non plana videri Debet in Occasum Nabathaeo a littore tellus. Consimili ratione nequit tibi plana videri, Qua sese in Boreae regionem extendit ab Austro: Namque sub Arctoo positas qui sidere terras Classe petit. Tolli videt Ursae signa minoris Paulatim in caelum, contraque oppôsta tuetur Sidera, dum mutat regiones progrediendo, In pelagus sensim ruere, et depressa videntis Effugere ex oculis tandem, pontumque subire. Quae fieri non posse putem, si plana sit illa Tellus parte tibi; quare omni a parte rotunda est. Huc accedit, uti, qui terras puppe relinquunt In mare progressi, primo navalia portus Littoraque auferri cernentibus experiantur; Cum tamen et turres possint montesque videri; Donec summa etiam vanescant culmina demum. Contra, ubi jam terris accedunt, vertice primos Aspiciunt montes, eductaque culmina rarae Turris; dehinc multum progressis ima videri¸ Incipiunt, humilesque apparent denique portus. Denique ab Occasu qui rediuntur in Ortum, Ocyus aspiciunt Solemque et sidera oriri, Ocyus occidere, atque magis noctesque diesque Idcirco constare breves; mora longior horum Contra est, occasum properant qui invisere ab ortu; Sidera quandoquidem his oriuntur serius, atque Serius occumbunt: tum demum, ubi utrique reversi Hac ratione viae Tellurem denique, quantum est Longa, peragrarint, illos vidisse dierum Plus unam, pariterque hos una luce minores Esse fatereris: fieri quod posse negares, Haec si plana foret Tellus, fierique necesse est Si convexa sit, et circumflectatur in orbem. Nec mihi inaequales per terras objice montes; Quandoquidem et montes et montibus addita summis Oppida, quae apparent sese inter condere nubes, Collata ingenti cum Terrae totius auctu, Exiguus pulvis convexa per aera rotarum Esse videbuntur, vel si quid tenuius extat. Ne tamen idcirco Terram aeque a parte rotundam Esse putes omni; media nam forsitan illa Excrevit paulo convexior in regione, A geminis compressa polis; fors planior illic Est, et longa polo contra procurrit utroque. Multis quod multi suadent rationibus: ipsi Partem, dum ambiguo certatur marte. feramur In neutram, donec ventura id detegat aetas. Nec fore jam longum speramus, denique nobis Ut quamvis magno haec prolata labore patescant. Imperio Regis, quo sese Gallia tollit, Vel fuerit priscis dominata Heroibus , ut Dis, Excit petiere Viri, pars frigora terrae Arctoae, nimio pars oras sole calentes; Ut spatiis ita distantes ingentibus inter Se conferre queant Terrae loca mensa,suisque Evincant certis demum rationibus, illa Num qua parte sui protuberet, excurratque. Quondam erat in votis, Sapiens regnaret ut ipse, Vel saperent reges; tali fore namque beatos Imperio Populos atque aurea saecla putabant. Ante quod optatum est, hoc nostro cernimus aevo. Nempe hic munifico Doctrinam amplexus amore Dat fluere usque suis felicita tempora regnis. Jamque sub hoc doctae quo Principe progredientur Artes? nunc quis honos , quae nunc data praemia Musis? Plus hoc Regis opus, quam classibus aequora magnis Sternere, quam validas Urbes et Regna potenti Hostibus evictis quatere atque evertere Marte. Quanquam ille et sumtis cui non metuendus in armis Bellipotens? vult pace tamen sibi quaerere laudem, Illa concussas medius componere Gentes Gaudet, et arte sua pacatum cernere Mundum. Quod superest, Zonis praecinctam quinque rearis Tellurem. Prior est, quam dicunt Torridam ab igne; Solis enim reliquis multo magis igne calescit. Haec paribus distat spatiis ab utroque Polorum. Quaeque habitant intra Gentes, utrinque per annum Projiciunt umbras: nam cum Sol flexit ad Austrum, In Boream umbra cadit; cum contra Aquilonia Regna Illustrat, cadit umbra eadem contraria in Austrum. Bisque illa certum est terrae regione quotannis Nullam e corporibus cadere ullis partibus umbram: Desuper excurrens nam Sol bis lumine recto Impendet, supraque caput bis praeterit urens; Corpora propterea parti collustrat ab omni. Hanc mediam excipiunt ardenti a Sole perustam Zonarum geminae, quae Divûm munere nobis Concessae nimio non exuruntur ab aestu, Frigore nec nimio; tantum his regionibus una Corpora projiciunt umbras de parte; propinquum Harum quae ad Boream est, jacit illas sub gelidam Arcton; Quaeque Austro accedit regio, projectat in Austrum. Postremo extremis hinc illinc partibus extant In geminos extensa polos spatia ultima terrae Frigore perpetuo ventisque nivalibus usta. Hanc ubi Sol terrae regionem lumine lustrat Obliquo surgens, quoniam sex mensibus illam Circumiens ambit radiis, convertitur umbra Circum corpora perpetuo; circumque vocamus Umbrosos, habitant hujus qui frigora terrae. Percipe praeterea. Terraï quae loca distant Cardine ab alterutro geminorum utrinque polorum Aequa mensurae pariter ratione, necesse est Illa loca aestatemque simul brumamque rigentem Perferre, et pariles noctes agitare diesque. Non simul at possunt ortumque obitumque videre Solis: et oppositis qui distant partibus, uno Hi mediam lucem, noctem illi tempore semper Aspicient: gelidae tantum spatia ultima Zonae Excipe, quae noctem pariter lucemque tuentur. At quibus est mediam semper noctemque diemque Tempore eodem agere in diversis partibus illic Austri, ast hic Boreae, Antoecos vocitamus: eorum Noxque diesque quidem mensura deficit aequa; Nam, dum aliis brevis est, aliis longissima constat Alterutra; aestates alterno tempore ducunt Atque hiemes. Tandem loca qui contraria Terrae Incoluere vocati idcirco nomine Grajo Antipodes, prorsus non ulla his convenit in re; Non simul augeri simul et tabescere noctes, Crescere non luces simul imminuique tuentur, Non Solem simul aspiciunt nec sidera noctis; Alternisque ferunt aestatem ac tempora brumae. Quae quoniam docui, quod restat percipe porro. Principio globus hic, Tellurem quem vocitamus, Et Maria et Terras ingenti amplectitur orbe. Qua tamen in Terras spatiis extenditur amplis, In partes multi scissum voluere quaternas; Nos unam incolimus, quae nunc vetus Orbis habetur; Quandoquidem priscis fuit haud incognita saeclis. Altera Terraï pars est America, suumque Nomen ab Etrusco retulit modo cognita Tiphy. Laudamus veterem Grajo sub Iasone Pubem, Quam freta tentantem prius usque impervia puppis Transtulit Argolica de terra ad Colchidos oras, Deinde viae pretium referentem velleris aurum: Majus opus nuper tentatum audivimus ipsi, Tanto majus opus, quantum nostra aequora vincit Oceani pelagus, tanto praeclarius, ingens Quantum America suis cum regnis omnibus atque Omni auro pretium hoc excedit velleris aureum. Tertia pergelidae pars terrae subjacet Ursae: Ultimaque Arctoae contraria nomen ab Austro Sortita est: nobis sed vix nota utraque propter Aeternas hiemes ventorumque invia regna. Qua late excurrit gelidas America sub Ursas, Apparet Canadum tellus, et Virginiaï, Florida, Mexicaque ora, novumque Hispania nomen, Atque aliae atque aliae cultu ut nomine Gentes Regna tenent: dives stat Caliphornia ponto Insula; non est et reliquas ut dicere post hanc Jam morer; illa tibi par regnis grandibus extat. Parte alia oppositum Boreae qua vergit in Austrum, Aurea Castellae regio est, Guianaque late Porrigitur; non ulla ferax magis altera Tellus Auro atque argento; fert omnigenos animantes; Oppida habet, magnisque extructas molibus urbes. Adde his Brasiliam, Chilos quoque, Peruviumque. Ingentes multique lacus, et ditibus undis Flumina opima rigant horum spatia ampla locorum. Dehinc oculos et ad hanc nostrae, quae dicitur Orbis Esse vetus, Terrae partem circumfer, et Afros Europaeque Asiaeque immania regna recense. Prima Hominum sedes atque altrix prima fuisse Fertur Terra ferax Asiae: his praegrandibus oris His Populis Reges magni rerumque Potentes Imperitant. Vastis regionibus Othmanidarum Imperium angusto spatiatur ab Hellesponto. Quot gentes quot regna tenet! tum Persidis ingens Excipit hoc ditio: hinc Indi , Seresque, Scythaeque, Extremique Asiae Sinae Gens invia montes Propter inaccessos murique crepidine junctos. Africa deinde subit nigro contincta colore, Vasta quidem Tellus, sed non ita culta, videtur Quae regione sui media deserta prope esse. Namque ibi arenosi montes campique feruntur Instabiles, et saecla tenent invisa ferarum. Nilus eam pluvia et caelesti humore carentem Abluit exundans, et largo flumine ditat. Hic est fertilis Aegyptus, Nomadesque vagantes, Et Mauri, et Numidae, sunt hic Garamantes, et ora Exusti Aethiopes, Nubiaeque calentia regna: Multaque praeterea Populorum nomina, multae Regnatum late ditiones. Ultima restat Europa, a Tyria tenuit quae Virgine nomen. Hanc Jove cornigero, dum littore luderet inter Aequales aetate simul florente Puellas, Deceptam memorant Vates vestamque per aequor In Cretam : trepidans ex aequore respiciebat, Aequore dum Tauri tergo veheretur amantis, Littus respiciebat, eoque in littore Pubem Tendentemque manus iterumque vocantem; Pulchraque plus lacrymis quam fluctibus ora rigabat A magno nuptam se ferri ignara Tonante. Virginis hujus habet nomen, quae dicitur Orbis Tertia pars veteris, longe minima inter utramque Et Libyae atque Asiae partem, sed enim magis illis Nobilitata , superque alias florentior omnes. Atque ea Parrhasiae qua late subjacet Ursae, Moschorum Imperium complectitur, hisque propinquos Suecosque, Danosque, et quorum nomina versu Claudere Musa vetat, Boreaeque et frigoris ejus Indigenas; nec non illa tellure Britannos Avulsos paulum et munitos aequore circum. Pars alia Europae, qua se convertit ad Austrum, Cum Regnis te vasta tuis Hispania pulchramque Italiae pariter tellurem, Pannoniamque, Et Misûm, et Thracum, et Grajorum continet arva. At medium tenuere locum Germania Lechi Cum regnis late campestribus , et ditiones Gallorum, quos a Pyrenes montibus illinc, Alpibus hinc clausos tellus alit alma feraxque. Demum quod superest, magnum Mare, circuit omnem Quod Terram, Oceani vocitamus nomine; at illud Pro regione loci varia, quem perluit undis, Nomina sortitum est pariter variantia; quippe Aequor Atlanteum tibi Mauri a vertice montis Nomen habet, quoniam radices montis ad ejus Franguntur fluctus: Americae ad littora Iberis Longe a littoribus pelagi hic extenditur aestus. Aequor Hyperboreum contraque Australe vocamus, Terrarum quod eas perfundit fluctibus oras. At mare Pacificum jacet inter littus Eoum, Occidusque plagas Americae: aestumque vocamus Praeterea Medium, Libycas qui volvit arenas, Europaeque Asiaeque allabens exedit oras. Deinde quid Hyrcani, Rubrique tibi aequora ponti, Euxinum, Adriacumque, minoraque nomina dicam? Quid freta Bosphorias fauces syrtesque sinusque Commemorem? Doctis haec tutemet omnia quibis Discere de Tabulis. Sine me nunc otia fessum Captare, atque istas paulum dimittere Musas, Mox iterum ad Causas rediturum et munera coepta.

LIBER TERTIUS Gallia, quae Medii glaucis hinc aequoris undis Illinc Oceani rauco perfunditur aestu, Ultro cui fines posuit Natura tumentem Rhenum et nubiferam Pyrenem Alpinaque clausta, Propter multa quidem multis regionibus una est Anteferenda, quia et mitis laetissima caeli Gaudet temperie, telluris et ubere gleba, Felicesque hortos habet et pulcherrima Tempe; Ut neque propertea priscis Phaeacibus arva, Nec nemora Hesperidum invideat licet aurea quondam, Nec ripas Penee tuas; proin mira videri Gentibus ut possit regio, visendaque ferri. Oppida quis Populis munita opibusque, quis Urbes Enumeret magnas? num terra Urbs visitur omni Aemula Lutetiae? quae tantum rebus opima Rebus opima bonis? Viden et quos Gallica profert Terra Viros? Seu bella movent, quae doctior armis Gens erit? Amplexu placidae seu civica pacis Jura artesque colunt, tantum felicibus ausis Progrediuntur, uti prorsus miranda reperta Gentibus humanis in publica commoda vitae Ediderint. Verum miranda haec omnia quid sunt Denique prae rerum majestate atque repertis Ejus, qui nobis rationem invenit eam, qua, In caelo quidquid peragi terraque videtur, Verius ex adyto divini pectoris edit, Sacri quam Tripodes Laurus Cortinaque Phoebi? Gallus et hic; magno se Gallia tollit Alumno. Felix, qui clarum potuisti extollere primus Lumen, et immensum te late ferre per Orbem, Et nubes atque Astra tuae supponere menti. Te sequor, o Gallae Gentis decus, atque tuorum Docta pedum relego pressis vestigia signis; Non quia te sperem properantem aequare sequendo, Veri propter eum sed, quo mens ardet, amorem: Namque facem Veri praefers, lucemque ministras. Tu sapiens rerum Inventor, tu munera nobis Inclita suppeditas et vita digna perenni. Nam simul atque tuis evolvimus aurea chartis Aurea dicta, quibus penitus Natura retecta est Omni ex parte patens, occultaque prodita vis est Causarum, et ratio simul ac tua vociferrari Incipit, hanc omnem suprema a Mente coortam Naturam rerum et suprema a Mente geri res; His animus rebus quaedam divina voluptas Afficit, atque extra mihi me rapit, ut videar jam Non humilis Terrae sed totius incola Mundi, Et per te propius Naturam agnoscere summam. Non ita vis mentem tangit mihi suavior ulla, Magnifica ante oculos vel cum se nocte Theatra Auro et picturis et lumine fulgida multo Objiciunt, resonatve modis vocalibus aër. Dum tamen interea te ad caelum Gloria tollit, Ipse ego Musaeo pergam tua dicta lepore, Namque aliquis lepor est Musis, contingere, et illum Doctrinae fontem suavi conspergere cantu. Forsan ad haec Homines turmatim carminis ergo Accurrent; rapimur quoniam mage suavibus omnes, Et properamus eo, quo res dulcedine grata Invitant; veluti Pueri, qui saepe recusant Pharmaca, si mellis non sunt contincta liquore. Quapropter pergam incoeptum pertexere versu. Et quoniam docui, quae partes Totius extent, Et qua sint inter sese ratione locatae; Semina nunc, quae sint rerum et Primordia Mundi, Dicendum, et sese quo motu corpora quales Composuere recens in formas, quaque coacta Vi facere id, demum unde omnis Natura coorta. Principio ante alias te res, quas deinde docebo, Scire velim, nullum, cum primo est conditus Orbis, Praecessisse Chaos confusaque materiaï Semina, quae longo fuerint mox tempore motu Digesta in varias paulatim disposituras: Talem sed primo [simul esse incoepit] ab ortu Crede fuisse Orbem, qualis nunc saecula constat Post elapsa, statim rationis et ordinis hujus Nimirum Tellus et Sol et Sidera primo Extabant ortu rerum tempusque coortum, Motu quaeque suo subito distincta locisque. Primi quin Hominum non sunt rationis egentes, Ut Pueri, exiguo pariter neque corpore creti, Sed plena jam aetate et mole et viribus aucti. Et quo pervidas magis haec, reminiscere Summi, Exorta unde omnis res constitit, infinitam Esse Potestatem: ratio proin vera reposcit, Perfectum parti subito quod prodiit omni, Quidquid ab illius constat virtute profectum: Longe aliter quam qui Divûm simulacra perenni Aut veterum Heroum vultus in marmore fingit: Principio lapidis rude pondus et horrida moles Multiplices ferri quavis de parte per ictus Excutitur; donec referat molemque modumque Corporis humani ; signantur brachia porro Et caput atque humeri pectusque et crura pedesque; Porro oculis vitam dabit Ars, spirantia finget Ora, et caesariem venasque et tenuia quaeque Ducet: at interea est mora temporis illius ingens, Singula quo tenui studet ipsa effingere caelo. Sed mage docta manus cui sit, tibi tempore signum Efficiet breviore: potes deducere porro, Artifici si summa sit Ars et summa Potestas, Quo primum inciperet, jam illo confecta videres, (Prorsus ut intersit mora nulla) in tempore signa. Hac ratione vides, primo jam tempore Mundi, Omnis quod rerum quoque tum Natura repente Constiterit, qualis post longos constitit annos Parti perfecta ex omni, quia Mente creata est Illa, cui summa est simul Ars et summa Potestas. Id tamen haud nostris quidquam rationibus obstat; Scilicet, ut si, Hominum quae sit natura, requiram, Et quibus a causis habeant exordia prima; Esset opus potius, quo semine qua ratione Se foetae evolvant gremio, perquirere, Matris; Quam quales jam tum cunctarum in origine rerum Cum Terra simul extitetint Caeloque creati. Sic etiam quid erit, vera ratione quod obstet, Quasdam scrutari naturas Principiorum, Unde velut certo de semine Sidera Caelum Undarumque sales liquidi Tellusque videri Possit, et unde omnis demum Natura coorta, Quamvis non ita res exortas esse reamur? Proinde magis, quae sit rerum Natura, patebit, Quam cum constat, uti fuerit res quaeque creata. Porro cum summa potuissent Numinis arte Haec infinitis rationibus esse coorta; Eligere e numero tanto quamcumque relictum Quis neget arbitrio nobis, veramque fateri? Dum tamen omne, quod ex illa deducere pergo, Rebus, quas caelo fieri terraque tuemur, Conveniat, neque secum in re quoque discrepet ulla. Quare age jam, Mundi quae sint Primordia, dicam. Totius hanc, constant unde omnia, materiaï Summam, ubi de nihilo jam extabat condita, rere Protinus in partes divisam esse innumerales; Rere et partes in motum protinus isse, Qui modo mensura in rebus servatur eadem; Nam neque adaugescit quidquam, neque deperit inde: Scilicet et partem circa se quamlibet actam; Quoddam et praeterea medium commune obeuntem; Ire viae recta quoniam regione nequibat; Obstabant aliae atque aliae cui semper eunti: Idcirco ut varios se flexerit omnis in orbes, Usus erat, subito multis cum partibus una: Atque ita Vorticibus totidem se verterit omnis Materies, totum quot constant Astra per orbem. Illas praeterea cujusvis pone fuisse Particulas, cum summa fuit divisa, figurae; Non opus idcirco minus est fateare, quod omnis Pars ea debuerit prostantes e latere omni Excutere angululos (parti pars officiebat Quandoquidem motu), fieri tum proinde rotunda, Ut pila, quam Pueri volvunt per strata viarum. Quod sic exciderat de partibus, esse necesse est Id minimum et quascumque potens variare figuras; Ut tali ratione queat replere, pilarum Inter particulas quod possit inane videri. Jam duplex genus est inventum Principiorum; Scilicet offensu decussae particularum Dispersaeque scobes, quas Prima Elementa vocamus; Altera volventum dicunt Elementa pilarum. At quae Tertia sunt, tibi post manifesta patebit Esse ea, quae propter molem crassamque figuram Non possunt properanter agi, motuque cieri Perfacili, duo quo jam percipis altera ferri. His tribis omne, quod est, rerum constare necesse est: Efficiunt Solem, et quae fixa vocavimus, Astra Prima, Scobes, Elementa; at fluvida deinde Pilarum Particulis constat caeli natura rotundis; Denique Tellurem Lunam Stellasque vagantes Tertia constituunt Elementa. His plura negamus Esse opus ad rerum Naturam: namque tuamur Convestire sua cum Solem et Sidera luce Omnia, luminibus caelum praebere meatum, Rejicere at lumen Terram Stellasque vagantes; Nonne tibi totidem naturas Principiorum, Unde tria haec constent, reperire opus esse videtur? Praeterea, fractis quod motu particularum Decidit angululis, Elementum, ubi copia multis Ejus adaugescit dissecta erasque plagis, Plus quam opus, ut partes inter repleatur inane, Omne, quod hac ratione tibi supereffluet extra, Atque redundabit, cogetur Vorticis axem In medium: nec sponte sua subigente putanda est Id sine vi facere, atque illuc non pulsa coire Materies: Scobs namque Pilis cum tenuior extet, Vi multo major recedere longius illae Nituntur medio de Vortice; proptereaque Intro ea contrudunt Elementi pondera primi Parte repulsa omni, medioque in Turbine stipant. Nonne vides, cum pertuso versatur in orbes Triticeum cribro frumentum, immixta coire Quaelibet in medio, tenui quae pondere constant, Ut paleae et culmi fragiles siccataque sole Herbarum folia et ramorum fragmina parva? Namque, prius quoniam Naturae diximus esse Legem,ut, circuitu quae corpora cumque moventur, A circumductae media regione viaï Nitantur fugere, et recto se avertere cursu; Ut lapis, in fundae qui circumductus habena Funem tendit eo, quo vult erumpere nisu; Sic, quia particulas, Elementa secunda, rotundas Jam doceo celeri versari turbine circum, Debent propterea nisu contendere magno Vorticis e medio disjunctae longius ire, Nequidquam; quoniam conantibus exteriores Mole sua obsistunt semper, vi vimque refraenant Funda velut lapidem. Vis haec et nisus eundi Longius a medio Lucis natura profusae est Undique per magni regiones Vorticis omnes. Turbinis in motu porro cujusque, Polorum Rere loca extremis hinc illinc partibus esse; Circa ea materies etenim convertitur omnis: Ut sic deinde queas cognoscere, qualis inesse Vorticibus rapidis tactus per mutua possit. Namque polo alterius si fors tangatur uterque, Circum et uterque viae de parte feratur eadem; Unum opus est gemino fieri de Turbinis aestu: Quod si correpti sese in contraria volvant, Officiente inter se cursu praepedientur Mutua; et hac magni fient ratione tumultus Materiae tanta in turba celerique rotatu. Quare, quod superest, ita debent esse locati Inter se, ut gemina medius tibi parte polorum Contingat Vortex alios regionibus illis, Quas geminis utrinque polis distare videmus. Praeterea, quoniam vi turbinis exagitatur Primi materies Elementi, extraque furentis Impete circuitus propellitur; omnis in axem Non medium cogetur, et inter septa Pilarum Haerebit semper : verum quia corpore constat Subtili atque auctu tenui nimis, effigiumque Proinde potest reperire per intervalla Pilarum; Idcirco rapidi vi turbinis egredietur Per partes elapsa, polis quae longius absunt. Vix elapsa tamen curu se proferet extra; Ecce recepta polo vicini Vorticis intro Illabetur eo, quo fugerat, impete cursus. Hac nunquam ratione potest cessare meare Inter contiguos rapidae vertiginis aestus, Illa lege tamen, tantum per aperta polorum Ut queat endogredi tenuis natura Elementi; Undique at extremis laterum de partibus exit. Atque ubi materies ea Vorticis unius aestus Ingressa est per utrumque polum, se concita recto Intro aget incursu; donec de partibus aeque Oppositis veniens hinc illinc tramite motus Occurret medio, offensuque rotabitur acri. Est, genus hoc, falso quoque cernere in aequore motum: Namque fretum angustum rapidis qua dividit undis Trinacriae terraï Italis a finibus oras, Vasta Charybdis ubi est , et vis Scyllaea minatur, Hinc mare Tyrrhenum magno se gurgitis infert Procursu, Aeolio qua spargitur insula ponto Plurima Vulcani fumantibus usta favillis; At contra Ionium rapidis devolvitur undis: Quorum ubi in angusto vis obvia colluctatur, Commiscetque undas; rapidum se volvit in orbem Pontus, et ingenti sinuatus turbine seavit. Non illac impune rates transire; marique Ante procelloso potiusque furentibus Austris Jactari caecam per noctem hiememque malignam Nauta velit, quam vel caelo ventisque serenis Deprendi Siculi diros prope gurgitis aestus: Namque ratem misere illa rapax vis corripit undae, Contorquetque aestu, saevoque absorbet hiatu. Sic tibi materies es diro agitata per orbem Protinus offensu circa se turbine magno Volvetur, liquidumque illa ratione fluensque Constituet corpus; debet quod proinde rotundum Esse: rotatur enim se circa; hoc dicimus Astrum: Quod circumpositas quia turbinis impete magno Impulsuque Pilas, Elementa secunda, valenti Arjetat, hisque auget proin nisus effugiendi; Est opus, ut multam videatur fundere lucis Undique vim magni in regiones Vorticis omnes: Quandoquidem vis haec lucis natura reperta est. At si materies Elementi percita primi Vorticis alterutrum velocius ingrediatur, Qua via facta, polum; sed tardius altera multo Opposita de parte meet; tum volvier Astrum, Non erit, ut possit media regione viaï, At fulgere polo tanto vicinius uni, Quanto hac motus erit mage segnis materiaï. Denique consimili pariter ratione fatendum est, Si de parte Scobi pateat magis exitus una, Astrum non medio statuendum in Vorticis orbe Esse; quia a medio plus partem accedet ad illam, Liberior primo patet exitus unde Elemento. Idcirco aestivo Tellus mage tempore distat, Horrida quam brumae per frigora, Solis ab igne: Quandoquidem medium non obtinet orbe suo Sol Vorticis hujus eam, quam dicimus, ob rationem: Forsan ob hanc etiam, non aequis viribus extra Quod Vortex omni de parte prematur; et inde Parte hac excurrat protensior, arctior illa, Et sese oblongi speciem conformet in ovi. Propterea haud aequum gradiuntur et astra per orbem. Idcirco tellus unam quoque serius orbis Absolvit magni partem, pluresque dierum Actos circuitus aequatis Veris ab horis Ad medium Autumnum proinde enumerabis, ab ipso Quam conta Autumno nimirum ad tempora Veris. Nec tibi propterea est illud mirabile habendum, Quare Terra magis, cum distat longius , igne Usta calet Solis; quoniam aestas tempore tali Rectius a radiis fit descendentibus, atqui Et mage condensis, gelido quam frigore brumae, Cum Terram obliqua tangunt ratione meantes. Porro particulae, quas diximus esse Elementi De numero alterius quavis de parte rotundas, Quae magis accedunt medios ad Turbinis aestus, Esse magis celeres debent, atque ocyus ire, Quam reliquae, a medio quae Vortice longius absunt, Propterea, primi quia fortius exagitantur Viribus a validis Elementi, ideoque minores Debent esse: etenim majori mole vel aequa Si sint cum reliquis, supra quae tardius errant, Debebunt alias subito super insiluisse, Atque aliis longe magis usque recedere: nam vis Major inesset ob id, motus pernicior illis Quandoquidem est, circumque suo ocyus orbe feruntur. Augminis haec ratio, qua scilicet esse remotas Majores opus est partes, per Vorticis omnes Non valet extendi regiones: namque necesse est Post ingens spatium tum demum existere partes Mole pari, atque alia motus ratione cieri, Ocyus extremas, quam quae procul haud ita distant. Scilicet et ratio est, quoniam cum corpora in orbem Acta cientur, in extremis, fateare necesse est, Finibus illius quod vis pernicior extet: Nam properant partes majorem tempore eodem Conficere, ac aliae , quibus est minor ambitus, orbem. Adjice praeterea, quod, quae regionibus errant Extremis, urgentur, et impelluntur ab ipsis, Extra contigui qui sunt, spatiumque coarctant, Vorticibus: quare est motus violentior illic. Nunc , quoniam docui, quae prima secundaque rerum Sint Elementa, et qua motus ratione ferantur, Tertia jam illorum quae natura, tuamur. Nec me animi certe fallit, quod tristior esse Haec ratio plerumque videtur, qua tibi motus, Vorticibus rapidis quales sint, edere pergo; Tandem ut turbinibus jam jam lassata teneri Mens facile haud possit nostris in versibus, atque Elabi sibi multa sinat, quae scire necesse est Funditus ad rerum naturam perspiciendam. Proin opus est facto, veluti, qui lumina figunt Artifices in rem tenuem perquamque minutam, Saepe fatigatos oculos jamjamque trementes Inter opus vertunt in amice lumina lucis Gemmarum, prope quas cupiunt id propter habere, Lumina ut aspectu tali recreata valescant; Sic opus est, inquam, dum prima Elementa, quibus res In mundo gerit omniparens Natura suosque Auctificos motus evolvimus ac genitales, Interdum res in varias avertere mentem, Quae plus collibeant, animus magis unde juvetur, Robur ut inde suum viresque recolligat auctas. Hoc age, si sit opus; porro renovare memento Intermissam operam, dicendaque protinus audi. Et quoniam tenuis Scobs, fractis orta Pilarum Quae fuit angululis, varianti est praedita forma Multiplicique figurarum ratione, nec aequa Mobilitate fluit motus, fateare necesse est, Ipsa suis quod perplexis plerumque figuris Endopedita una nectatur, conque globetur, Inque ita majorem concrescat corporis auctum. Et cum deinde meare per intervalla Pilarum Debeat, ipsius sulcos in mole cavatos Hac ratione opus est fieri corpusque striatum. Corpus id, ut solidum minus est pro mole, suoque Languidius motu, quam caetera quaeque, cietur, Debet propterea retro trudi atque repelli, Inque polum redigi, motus quo tenuior extat, Alterutrum: veluti si ligna in fluminis undas Immittas medias, qua vis properantior harum est, Illa sequi celerem non posse videbis aquarum Cursum, ast alterutram trudi impellique repente Proptrea ad ripam, qua segnior impetus urget Fluminis: illa etiam moles sic corporis, una Quae de perplexis inter se primi Elementi Particulis concrevit, et hinc redigetur et illinc Axis ad extremas, ubi cursus tardior, oras Hinc correpta simul medium descendet in Astrum, Cum valido primi subito torrente Elementi. Illud in his obsignatum sed oportet habere, Corpora de genere hoc quod quae compulsa per unum Sunt transire polum, sulcos de parte retortos Evolvunt alia, quam qua sunt parte striata, Oppositum per iter veniunt quae missa polorum. Nam veluti adversa sese polus inter uterque A parte hinc illinc opponitur, usque necesse est, Oppositis quaecumque polorum a partibus acta Corpora sunt, ut item cieantur ab impete motus Oppositi: porro motu sulcique striaeque Quandoquidem fiunt, pariter de partibus esse Oppositis perarata retortaque corpora debent. Quae compulsa polis dein corpora cum venere In medium, sit ubi, supera ut claravimus, Astrum, Ejus turbineam neque vim superare, neque intus Mersa manere queunt, extra sed ab ictibus atque Vi valida motus primi rejecta Elementi, Multaque sese inter magnis impulsibus una Sic conjuncta tegent agitatum extrinsecus Astrum, Atque illa maculas tenebrarum parte refundent. Quod genus est maculas tibi claro in Sole tueri Hac ratione; domum, facito, per tenue foramen Ingrediatur in obscuram radiantia Solis Lumina; tum vitreo radiorum ea lumina clausus Excipies tubulo: dein egredientia multos Post vitri anfractus pura super ipse papyro Objecta facies parvo clarescere in orbe. Protinus hac longe tenues longeque minutas Diffundi maculas in Solis imagine cernes. Quare opus est, labes etiam fatearis in ipsa [Nec secus id fieret] reperiri lampade Solis. Illinc scire licet se circa vertier Astrum: Haerentes illi maculae nam conspiciuntur Occidere a nobis nimirum et rursus oriri Haud spatiis inter sese variantibus: ergo A Solis motu circumlatae esse videri Debent: perque dies quia ter prope in orbe novenos Perstant, idcirco tanto Sol tempore circa Se peragit gyrum, et magno rotat impete lucem. Quarum etiam hoc melius poteris cognoscere pacto Naturam, si, quae simili ratione geruntur Hic nos inter, ea, qua polles, mente revolvas. Scilicet impuros undae cum flamma liquores Concoquit, ex illis ferventibus atque agitatis Spumam exire, superque undas innare videbis Non ratione alia, quam quod permixa liquori Materies alienigenis ex rebus eadem Vi nequit ignis agi, qua concita lympha cietur: Quare ferventi ex humora exire necesse est Illam, ipsisque undis disjungi, conque ligatam Haerere inter se, supraque extare liquores. Et quoniam, unda diu valido si serveat igne, Spumam dissipat, et magnis fervoribus actam Disperdit; pariter fieri hoc in Sole rearis; Scilicet interdum maculas consumier aestu Vorticis illius, rapidoque perire rotatu: Attamen absumtis succedunt usque recentes, Saepe quidem plures, quamquae periere; novaeque Molem aliis maculae plerumque manentibus addunt; Majorem debent proin lucem subtrahere Astro. Propterea , ut memorant, lux saepe est languida Solis Visa, atque obtuso tabescere lumine saepe Decolor; ignaris timor ut Mortalibus ingens Exortus trepidis suffecerit argumenta Mentibus exitium caelo terraeque parari, Omniaque horrisono jamjam ruitura fragore. Sic fuit, ut toto langueret pallidus anno, Et nitidum obscura ferrugine tingeret Orbem, Curia Caesareo quondam cum sparsa maderet Sanguine: proin moesta tenuem cum luce calorem Fundebat caelo; gravis ut caligine densa Desuper incumbens horreret frigidus aër, Et non percoctis squallerent frugibus agri: Visus item Sol est per caeli templa vagari Clarior assueto: maculas cum scilicet atras Sorberet victor, motuque resolveret acri. Quin etiam, propriam quae jactant sidera lucem, Interdum exiguum caelo demittere lumen, Tergemina interdum veluti reviviscere flamma: Nimirum ut maculis circumfunduntur opacis. Accidit, ut maculis quoque densis saepe coortis Undique velatum nigra ferrugine Sidus Fulgorem condat nobis, penitusque videri Desinat, aspectu subtractum scilicet omni. Idcirco septem cum Plejadas Atlanteas Ante fuisse ferant caelo, post excidit una De numero: nam sex clara de nocte videntur Dumtaxat; quoniam quae quondam septima fulsit, Jam lucem maculis obduxit nigra coortis. At, placuere quibus mendacia ludicra, dicunt, Sex Nuptas Divûm in thalamos ivisse Sorores, Septima mortali Merope tibi, Sisyphe , nupsit: Propterea claras inter pudibunda Sorores Delituit caelo. Varia est sententia multis, Nimirum Trojae non funera Trojugenûmque Unam harum Electram memorant potuisse tueri, Aversamque ideo vultus, oculisque pudicas Opposuisse manus: quantus dolor iste fuisset, Nunc quoque qui terris avertere cogeret ora! Adde, quod illa ipsa poterit ratione repente Apparere novum radiis orientibus Astrum, Ante videre fuit quod nusquam: id scilicet illo Tempore continget, medio cum in Vortice, ubi Astrum est, Prima redundabunt vi multa Elementa, superque Fundentur maculas ingenti percita motu, Immersasque tegent: lucem tum protinus Astrum Exeret haud maculis obstantibus interceptam. De genere hoc visum est in Sidere Cassiopeae Astrum luce novum majori ardere, sereno Quam micat Idalium, mage cum nitet, aethere Sidus. Haec nova tum lucis species objecta repente Mira videbatur; tantum ut propter novitatem Suspicerent Homines in caeli lucida templa. Sed dehinc paulatim decrescente inque minuto Lumine conspectus hominum subducta refugit Tandem Stella recens, maculisque obducta negavit Lumen, ut ante, suum, penitusque evanuit omnis. Altera post paulo est in Cycno visa: sed ipsa, Atque aliae pariter, quas conspexere micantem Ex improviso terris ostandere lucem, Velatae maculis tandem nigrantibus ignis Fulgorem aspectu prorsum eripuere videntum. Est etiam caelo nuper servata sereno Stella, micat magni quae collo consita Ceti: Hanc referunt caelo nasci, extinguique quotannis, Propterea forsan, quia dum convertitur ipsa Circa se, ut pariter converti diximus orbem Solis, nunc claram maculisque necesse carentem Exhibeat partem, nunc, quae est obscura, revolvat. Atque ea, quae dico labes offundere Soli, Corpora, si celeri subito rejecta rotatu Non jungantur, uti maculas componere possint, Sed disjecta fluant extra, magnoque ferantur Impete, tum Solem quendam velut aëra circa Constituent, longe qui Vorticis in regiones Procurrit magnas; magis quia viribus illa Ejiciuntur, uti longe procurrere possint. Aër nec penitus forma queat ille rotunda Esse; sed in morem lentis mage tollitur illis Partibus, a geminis quae distant scilicet aeque Solis utrinque polis: nam corpora fortius illinc Ejiciuntur, uti longe procurrere possint. Hinc protensa quidem per caelum saepe videtur Lucida surgentem praecurrere Lancea Solem, Occiduumque sequi. Praelonga cuspide primum Tollitur exoriens; post latior usque videtur In Solem. Hoc cernas nimirum, innubilus aër Et caeli facies si sit nitidissima noxque Illunis. Fiunt plus longa crepuscula saepe Illius ob lucem; siquidem quae fluvida Solem Ambit materies, liquidi cum impurior aura Aetheris haec constet, radios reflectere debet: Haud secus ac Solis radios telluris hic aër Ad nostras acies reflectit, conditus undis Nuper ubi Sol est, vel ubi jam proximus adstat Cardine in Eoo lucemque diemque daturus. Languida nunc ea lux, nunc est mage clara: necesse est Densior idcirco sit saepe et rarior ipsa Lucida materies, queat ut reflectere Solis Viribus haud aequis radios: nunc cuspide utrinque Protensa videas procurrere saepe vel ultra Tellurem, retrahi nunc atque recedere longe, Ut minor aut major nimirum materiaï Copia ferventi Solis jactatur ab Astro, Aut valida plus sive minus disjecta fugit vi. Nunc supera a dictis deducam, qua ratione Quilibet absumi Vortex queat atque perire. Nimirum, maculae texere ubi corpore denso Undique, quod medio manet aestu Vorticis, Astrum, Objice perfracto nequeat discurrere ut extra Primi materies Elementi inclusa sub illis, Turbineumque agitare citatis viribus aestrum; Imbecillus eam rem propter Vorticis ejus Motus erit, fietque remissior illa rapax vis; Ut proin finitimis haud contra obsistere possit Vorticibus, valido qui certant impete motus Pertrahere ad sese secumque revolvere raptum. Quapropter cum non obstet, velut ante, trahenti, Alterius prorsum debebit Turbinis aestu, Ejus prae reliquis, cui vis violentior extat, Sorberi, seseque alieno evolvere motu Confusis, nec jam suus; atque illabier una Astrum etiam maculis circumtectum undique nigris Usque adeo, ut corpus videtur prorsus opacum. Hinc tibi perfacili poterit ratione patere, Constare unde queant palantia Sidera tellus Lunaque et insueta fulgentes luce Cometae. Sed primo, supera paulo quae dicta, revolve. Nimirum quod, quae a media regione remotae Vorticis, has partes propioribus esse fatendum Majores multo, motuque minore cieri. Nec ratio haec omnes debet, velut ante probatum, Vorticis extendi in regiones: namque necesse est Post ingens spatium tum demum existere partes Mole pari, ast motus alia ratione cieri, Ocyus extremas, quam quae procul haud ita distant. His tibi suppositis rebus super atque probatis, Concipe, quod rapido sorbetur Vorticis aestu, Multum in se pro mole sua complectier Astrum Materiae, solidique nimis proin corporis auctu Constare. Hoc fines ubi Vorticis unius Astrum Ingressum est, quoniam extremis in finibus ingens Est motus, valida motus vi debet earum Vorticis in medium trudi impellique Pilarum: Dumque intro trudetur, idem vim debet âpisci Sese in circuitum pariter cum Turbine toto Volvendi: quare, prius ac descendat ad illas, Languidiore meant quae motus impete, partes, Si circum majore pilis, quas tangit, agi vi Incipiat, nimium solido quia corpore constat, Non ultra descendet; at ejus ut impetus extat Major, contiguis quam partibus, egrediendi, Ascendens medio de Vorticis usque recedet; Majoresque fuga fugiendi augescere nisus Debent; donec eo prorsus de Vortice tandem Elabatur: at egrediens in Vorticis aestus Incidet alterius, pariterque exibit ab illo Porro in finitimum; semperque errabit eodem, Quo doceo, pacto varios ratione per aestus Fortuita certo nec motu aut tempore certo. Atque ea conveniant nimirum ut cuncta Cometis, Servatum est, caelo cum visi ardere Cometae; Nam motu neque eunt certo neque tempore certo. Quamvis usque adeo se rari tempore longo Ostendant, ut, si certum quid constat in illis. Propterea, raro quia visi , haud nosse queamus. Forsan et haec melius ventura aetate patebunt, Namque ea praeteritos caelo servata per annos Noscere quibit, et antiquis praesentia rebus Conferet, ut videat, si quidquam haec convenit inter, Qui sit motus, uti redeant, abeantque videntum Ex oculis, quin et loca eorum et tempora signet. Non evolvendis aetas his sufficit una. Hoc Astrum, unde tibi dico constare Cometas, Innatat ingressum cum nostro in Vortice, Solis, Quod recipit, lumen reflectit corpore opaco. Tempore propterea tali apparere Cometae Lux oculis debet nostris visumque ferire. Porro cum nostro fugiens de Vortice longe Abscessit, non lux aciem reflexa valebit, Ut videatur id a nobis, contingere nostram; Quandoquidem intersunt mediorum immensa locorum. Ut tamen in dubiis varia est sententia rebus; Contendunt multi vaga Vortice Sidera nostro, Ut Venus et Mavors et Juppiter, esse Cometas, Qui magnos circa Solem rapiantur in orbes, At non circuitus media in regione manentem, Verum vicinos nunc illi accedere, contra Abductos spatiis nunc longe immanibus ire. Proinde ubi jam longeque a Sole recessit Astrum, haud a nobis lumen, quod tenue reflectit Ob longinqua, quibus distat, loca, posse videri: Posse tamen, proprius cum Soli accessit; ab ejus Si tamen haud radiis propioribus involvatur, Si supera et nostrum clara de nocte feratur Per caelum; magnos ita rentur scilicet orbes Talibus absolvi diuturno tempore ab Astris: Proin, quoniam longos in Solem tarda revertunt Post annos, neque tum, cum jam rediere, videri Interdum a nobis possunt, sive obruta Solis A radiis, nostro seu luce extantia caelo; Non bene conveniunt, quae sunt servata, queamus Per caelum ut certos horum deprendere motus . Propterea possis quoque dicere, corpora circum Multa Cometarum a medio raptarier Astro, Non tamen immoto, sed Solem obeunte manentem; Rapte quoque ut lunam Tellus vehit: illud at ingens Non posse ob spatium, quo jam procul usque recessit Disjunctum, tenui dispersa luce videri. Haud alio apparent ergo illi tempore nobis, Quam cum se a nostra propiores parte revolvunt, Demittuntque; latent immenso caetera caelo. Tutemet aspicies raro fulgere Cometam, Quin longos lucis videas emittere tractus. Si quid in incerta re conjectare valemus, Haud male refractae per caelum, dum loca tranat, Id tribuas luci, quae pro regione situque Diversa nostras acies ratione lacessit. Sin, hoc ne credas, obstat, quod sidera quaeque Cum longo pariter deberent crine videri, Hoc alio melius rem clarem fors tibi pacto. Astrorum, genus hoc, tali constare putandum est Corpora textura, Phoebeo ut tacta calore Ingentes possint facile exhalare vapores In speciem sumi, flammis velut humida ligna. Quod magis ut veri noscas simile esse: videntur Hi tractus longum, prope cum Sol, crescere semper In spatium, et partem caeli comprendere magnam; Cum procul est, contra curtato incedere tractu Per caelum, et longa decrescere luce: sed usque Est opus adversa ut Solis regione feratur Fumida materies visque exhalata vaporum: Nam motu acquirunt levitatem, ut scandere possint Altius, educti liquido velut aëre sumi. Hos tibi praeterea lucem dare posse vapores Credendum eat; quoniam radios reflectere Solis Posse quis inficias est? ut suspensa per auras Nubila reflectunt. Haec nos Caudata vocamus Sidera, cum caudae nimirum more sequuntur Astrum Phoebeo lucentes lumine sumi: Sin vero partem, Sidus quo tenit, in illam Directi spatio praecurrant anteriori; Lucem, quae Sidus praevortit, dicere barbam Suemus: saepe comas quoque circum haec fundere cernes Sidera, ab opposita Soli cum parte feruntur. Denique (rebus in his nec multa indicta relinquo, Ut, quam Hominum varii, possis dignoscere, sensus) Non deerunt multi quoque praesertimque repertis Haerentes Veterum, quorum sententia veri Instar habet normae, tam prona mente sequuntur Saepe etiam errantes, velut ipsa Oracula Divûm: Non deerunt, inquam, qui jam nihil esse Cometas Contendant, quam , quos exhalat Terra, vapores Sublatos superas tenui cum corpore in auras; Nubila uti nebulaeque Astra genuntur: Magnopere in qua mî ratione errare videntur Propterea, quia se nubes aliique vapores Non procul extollunt Terra: cum saepe Cometae Omnia fulgentes ultra vaga Sidera distent: At vehementer in his vitium hoc fuge, quod tibi pacem Delibare animi queat et turbare timore; Nimirum dira ne credas luce Cometas Vertere Regna, famem portendere, certaque Regum Funera pestiferamque luem terraeque tremores Insolitos, et quae , genus hoc, sunt caetera, vulgus Affore quae jurat dubio procul inque minere. Nil humana quidem suffundere pectora vulgo Unquam consimili potuit nigrore metus, quam Ignorantia causarum et rationis egestas. Primum ubi nam caelo Mortales fulgere lucem Ex improviso objectam videre Cometae; Cum neque tum causam novitate exterrita scirent Corda, neque incassum caelo apparere putarent, Dirum si quid in hoc terrarum protinus orbe Acciderat, bellum caedes morbique famesque Funeraque, ex illa repetabant luce coortum. At cur non aliquid laetum, quod deinde sequatur, Fulgori referant inopini luminis ejus? Tempore cum nullo terrae regionibus ullis Non interveniant felicia tristibus, atque Intermixta malis non sint bona, quae videantur Esse novam caelo comitata secutaque lucem. Praesertim cum, quod summa ratione creatum est Numinis, esse nequit, nisi totius utilitatem Propter Summaï, atque bono servarier ejus: Namque suo prodest Toti pars, ipsaque partem Pars aliam juvat, ut secum non dissonet Omne. Astrum praeterea, vi languescente sua quod Vorticis alterius victum sorbetur ab aestu, Corpore si solido constet minus, ut queat alte Jam medio propius descendere, transque meare Illa loca, in motus ubi copia particularum It segnes longe, atque agitur tradissimus orbis, Illuc pervenit tandem, quo fortius ipsum, Languidiusque Pilis non sit tangentibus; aequa Inter eas sed vi libratum cogier ultra, Non erit, ut possit descendere: namque vel ultra Si descendat, eas in partes materiaï Protinus incurrens, quae constant mole minori, Proinde minus solidae sunt et minus usque valentes, Astrum perceleri motu resilire repente Debet: item supera neque contra ascendere possit Hinc, ubi libratis agitatur viribus aequo Momine; quandoquidem si supra ascenderet Astrum, Contiguae partes vi tum majore repulsum Respuere, et plagis intro propellere possent. Restat, ut hac igitur consistere debeat usque In regione loci, quo par vis illius extat, Incidit inter quas, cum motu particularum. Atque his exemplum rationibus addere coner. In vitreum si vas argenti pondera vivi Infundas pluviasque undas oleumque, levemque Post Bacchi florem, componit quisque loco se Non mixtus liquor, atque alium est super editus alter Pro gravitate sua: vario tum corpora merge Pondere; vis auri fundum penetrabit ad imum; At super argenti ferrum faxumque liquores Extabit sub aquis; super undas flava natabit Cera prius perrupto oleo; non rumpet olivum Quercu de viridi ramus, sub flore Lyaei Immersus licet; hunc abies hunc fraxinus, ulmus, Frustaque de genere hoc leviorum plurima rerum Non vincent, sed se super illum educta locabunt. Sic etiam gravitate sua se quodlibet Astrum Defert inter eas partes, quae viribus aequis Sint, et ubi cunctos libratum perstet in annos. Tunc una a rapido versabitur impete circum Vorticis, atque una Solem aequo tempore obibit. Rebus ab his patefit, qua fint ratione coorta Astra, vago cursu quae caelo cumque feruntur, Atque obeunt rapido volventem turbine Solem. Nimirum Saturnus et altus Juppiter et Mars Terraque fulgentique Venus nitidissima luce Proximus et Solis medio Cyllenius igni Ante fuere, velut Sol est modo fixaque caelo Sidera, quae proprio rutilantia Vortice perstant. Sed porro propter maculas absorpta furenti Sunt a Sole , velut fieri paulo ante probatum est. Hac ratione putes etiam, quae multa perenni Saturnumque Jovemque videntur obire meatu, Astra fuisse suo cum Vortice, deinde coortis A maculis solidata in eorum rapta valentes Turbineos motus. Lunam quoque, cum fuit Astrum Terra, pari Terrae ratione rearis in aestum Descendisse; velut Solis descendit in aestum Dehinc Tellus pariter solido cum corpore Lunae. Verum alia genitum longe ratione rearis, Qui medium circa suspenditur Annulus orbem Saturni, genus hoc, unum et mirable Mundo Spectaclum. Si quid nobis est conjiciendum Rebus in obscuris; fuit ille in origine prima Saturni crustae pars forsitan exterioris, In nucleum immani quae lapsa est denique casu; Quo casu haud valuit mediam illam involvere partem; Unde manet tantae monumentum haec grande ruinae. Jam quoque constat, uti palantia Sidera, quae sunt Mole magis solida, majoribus intervallis A medio distent; vicinius illa locentur Queis solidi minus est auctus. Et mole minori, Quam Tellus, quamvis Mars sit, magis ipse videtur Esse tamen solidus, cum plus a Sole recedat: Majorum libratur enim cum mole Pilarum. Praeterea mage quae distant, ea segnius orbem Conficiunt, quam quae Soli vicina feruntur; Quandoquidem, ut supera quoque dixi, Vorticis illae, Quae medio magis accedunt; citiore feruntur Particulae motu, at segni, quae longius absunt: Et cum participent harum vaga Sidera cursum, Circa, opus est, Solem ratione ferantur eadem. Tum quoque scire licet, dum Lunae circuit orbis Tellurem, hanc fluidae, quaecumque interjacet, aurae Materiem proprii pariter vertigine motus Raptari; Terramque ita circum Vorticis aestum, Fac, fieri exiguum reputes, quo fluvida caeli Vis in circuitum rapiatur; at ultimus orbis Aequis non spatiis omni est de parte remotus Terraï a medio, sed supra arctatur et infra Amplior ad latera ; urgentur quia desuper a vi Multarum majore Pilarum, respuiturque: Inferiusque aeque contra descendit ob ipsam Vim, qua librari media regione reposcit. Non immota suo Tellus in Vortice perstat, Sed corpus circa se totum agitata revolvit, Ut docui: quoniam, si concipis ante fuisse Astrum, quod nunc est Tellus, fateare necesse est, Primi materiem crusta jam clausam Elementi Esse sub hac, nihilo-minus acri concita motu Quae Terrae molem ratione volutet eadem, Qua quondam, fluidum dum Tellus constitit Astrum. Propterea ratione pari quoque Sidera volvi Caetera se circa reputes errantia caelo: Adde quoque et longa fulgentes luce Cometas, Quorum cauda, vapor nempe exhalatus ab illis, Nigranti interdum distingui haud simplice filo Cernitur, oppositam quod ab una transit ad oram; Indicat impressum quod in ejus origine motum. Nec non et Phoeben , dum Terram circuit ejus Vortice rapta, super proprio semel axe fatendum est Circumagi. Quonam fieri sed denique pacto Possit, uti sese circa se Luna revolvat, Et semper faciem nobis obvertat eandem, (Nunquam non eadem pars ejus namque videtur) Protinus exemplo manifestum id percipe tali. Sic obeat media stantem regione columnam, Fac, Puer, ut vultu semper conversus eandem Aspiciat: toties uno semel orbe revolvi Ipsum se circa [tu motum adverte] notabis. Scilicet ex una si Lunam parte rearis Esse magis solidam, parte hac exabit, inesse Fortior ut cui vis debet, qua Vortice tentat Effugere e medio; faciemque voluta, necccesse est, Propterea vertat, cui sit minor impetus, intro. Porro non illud poterit mirabile dici, Quare Signiferi semper declinet ab axe Orbis hic, errantem Terram qui sustinet, axis, Propterea, quoniam est eadem positura situsque Terrae utrisque poli nunc, ut fuit ante, suo dum Vortice constabat tellus, Astrumque nitebat: Atque eadem extremis nunc finibus aspicit axis, Aspiciebat eo quae tempore, sidera: quare Non est mirandum sese inter uterque quod axis Mutua declinet; quoniam nec conveniebat Inter eos, etiam dum Tellus constitit Astrum. Demum perfacile est rationem reddere dictis Errorum, quibus a coepto vaga Cynthia cursu Multimodis flectit, non motu atque orbibus ipsis Non spatiis nec re sibi constans denique in ulla: Ut non ulla magis res torqueat, excrucietque Illos, qui numeris et certa includere lege Astrorum tentant cursus orbesque vagantum. Illa quidem geminis opus est impulsibus usque Pareat, et terrae, proprio quae Vortice raptat, Et Solis, pariter qui circumvectat eandem Cum Terra: quapropter agens vis utraque semper Diversa ratione facit, variante feratur Et motu et spatio, neque certis orbibus erret. Consimili ratione potes dissolvere, quidquid Caetera turbato peccant vaga Sidera cursu: Corpora sublato nam cum nectantur inani Corporibus, possintque a summis ima moveri, Summaque ab his pariter, quoniam sunt utraque nexa A mediis; ut agant , opus est, et agantur ab ipsis Disjunctis etiam disjuncta remotaque rebus. Quo magis inter se distant, hic mutuus esse Impulsus debet minor, at violentior inter Corpora, quae spatiis non sunt distantia tantis. Quapropter Luna, et quae sunt errantia caelo Sidera, quandoquidem a disjunctis atque propinquis Corporibus varias in partes undique aguntur Multimodis, non impulsu non viribus aequis, Debent tot variis ideo rationibus orbes Et motus mutare suos, quot corpora passim Constant in Summa rerum, quae mota cientur; Omnia quandoquidem, quae concita cumque feruntur, Diffundunt vires etiam in longinqua per inter- Jecta loca, et vacui quae sunt expertia prorsus. Caetera quin etiam, genus hoc, quaecumque videntur Per caelum, facili poteris cognoscere nisu, Si positas supera rationes mente revolvis. Idque tibi certo possum promittere, mentis Non a te magnas ullam rem poscere curas, Conque sequi parvo te plurima posse labore; Si tamen institeris vestigia certa viaï. Namque ut montivagus Venator, saepe feraï Signa pedum silvis ubi comperit, impiger illuc Consequitur gaudens, quo pergunt ducere fixa In praedam: neque enim poterit tunc illa sequenti Elabi, et tuta intectam se condere fronde; Ducere sic certam rerum vestigia mentem Parva queunt etiam, capit quo praemia Veri Dulcia, jucundo nec non quaesita labore: Oblectant animos ipsi nam saepe labores, Scilicet et magno quaedam insudare voluptas Est operi: quin in condendis versibus ipsis, Quamvis multa mihi multo sint verba labore Conquirenda, queant numeris quae clausa modisque Carminis obscuras penitus res lumine claro Convestire, tuaeque diem praepandere menti, Oblector tamen in condendis versibus ipsis. Quin etiam Veri mentem magis ipse necesse est Quaerendi labor alliciat; praestantius ejus Nam desiderium est, et mentibus altius haeret; Ulla nec est specie Veri res aptior ipsis. Quare ne nostro pigreris carmine; quanquam Desunt multa, placent quae fors audita Poëtis Ex aliis; neque enim pugnata sub Ilio alto Bella cano, nec habet teneros hoc carmen amores, Nec pastorales sub frondosa ilice curas; Amphitryoniadae non magni hic nomina factaque Inclita sunt; domitis jamdudum Liber ab Indis Victor agens tigres rediit; neque tempore nostro Vidimus unquam ullas Silvestria Numina Nymphas Panaque: prisca tulit secum haec ludicra Vetustas, Et teneris tantum Puerorum mentibus atque Mollibus ingeniis post se tractanda reliquit. At quibus est Animi vis auctior, illa refutant, Vestigantque avidi veras rerum rationes. Quare age, cunctarum si jam primordia rerum Certa tenes, porro, quae caetera cumque supersunt, Evolvamus ab his, unde ipsa exorta videntur. Et quoniam docui, Terraï corpora circum Caeli materiem rapidos per Vorticis aestus Volvier; idcirco magnis ea viribus extra Nititur elabi, medioque recedere motus, Scilicet a Terra; medium namque obtinet ipsa. Et quia particulis omni de parte rotundis Caeli materies, nimirum Elementa secunda, Constat, propter eam debet majore figuram Vi niti ad citius, quo pellitur, egrediendum, E Terraque recendendum, quam corpora possint Quaelibet alterius cujusvis cumque figurae. Namque, ut Mensores certa ratione fatentur, Tantum in corpore inest haud ullo materiaï Extima quam si sit facies de parte rotunda Omni more pilae, reliquis quapropter oportet Corporibus praestent nisu, quo longius ire Pugnant a Terra, medio quae Vortice constat. Hinc rerum Gravitas patefactaque certa videtur Ponderis hinc ratio, quo deorsum multa feruntur: Nam si de terra sublati pondera saxi Projicias sursum, subito tum obstabit eunti Fluvida materies multarum objecta Pilarum Tanta mole sui, quanto lapis augmine constat. Quae quoniam majore recedere nititur extra Impete, uti docui, quam faxi corpora, quaevis Aut alia, idcirco valido certamine victrix Corpora cuncta locis propellet ab omnibus intro In Terram, cogetque redire, repulsaque deorsum Labi, et humum casu graviter properante ferire. Inde Graves res, in terram quae pondere ab alto Delabuntur, uti lignum est aurumque lapisque Lanaque item et siccae frondes plumaeque volucrum: Ast haec tenuia sunt quae corpora raraque longe, Horum quandoquidem per multa foramina liber Particulis fluidae est egressus materiaï Non ita vehementer subtus truduntur, euntque Lentius in terram, quam quae solidissima constant: Namque ea condensa praestantia mole receptant Nullas, quae paulum sustentent transgrediendo, Particulas in se subtilis materiaï. Propterea solido vis est gravitatis in auro, Quam nivis in floccis aut lanae glomere, major. Proinde aliis alias rebus praestare videmus Pondere res; quoniam non omnia respuit aeque Vis ea materiae; sed, quae plus densa, premuntur Fortius et citius, contextus quam quibus extat Rarior, intersuntque foramina multa viaeque. Aëriae quanquam quoque rerum pondera iniqua Mensura immutant aurae: gravitatis in illis Nam plus amittunt longe, quae corpore raro Sunt et contextu tenui lataque figura, Quam solido quae sunt auctu , et mage densa feruntur; Ut pro materia non constent pondera rebus. At contra labi prope eodem tempore cernes Pertenues plumas grave et aurum in fornice vitri Omnibus exhausto, quantum licet, aëris auris; Cujus, post referam, quae structura, quis usus: Scilicet ut quodvis rarum densumve ruendo Per ter quinque pedes descendat corpus eodem Tempore, quo vibrat se pulsu arteria tantum Simplice, nimirum decies pars sena quod extet Partis item decies quoque senae simplicis horae; Multorum ut vario tandem tentamine constat. Corpora praeterea, quae deorsum pondere aguntur, Usque suos magis atque magis celerate necesse est Casus, propterea, quoniam nova deprimit usque Caeli materies, atque ictibus adjicit ictus. Nec vero incerta celerant ratione cadendo: Pro quovis etenim momento temporis aequo Labentis crescit fuga corporis incremento: Descendat primo spatium si namque pedale, Duplo jam citius corpus tripedale secundo Tempore decurret; peraget post quinque ruendo, Post septem spatia: imparibus decursa notatum est Crescere sic numeris loca; sic decrescere contra, Si sursum emittas grave pondus in aëra jactum; Decrescit quoniam pariter fuga. Certaque constat Praeterea haec ratio, si per declive feratur, Atque inclinato volvatur in assere pondus. Haud tamen immensis ita quovis tempore posset Augeri spatiis deorsum fuga corporis: aeque Ad celerem tandem lapsum fateare reduci Namque opus est; siquidem novus ictus materiaï Addi non poterit tanta in properante ruina: Ut neque te a tergo poterit propellere quisquam Pone sequens cursu fugientem scilicet aequo. Contemplator item, quia depromit omnia deorsum Vis ea, qua partes nituntur abire rotundae, Et quia libratis nituntur viribus aeque Undique, libratis pariter premere undique debent Viribus hanc Terrae molem, quae proinde rotunda est. Noscere ut hinc possis mirum non esse, quod illi, Quos retro in terra scimus requiescere pôsta, Recidere e Terris non possint in loca Caeli Inferiora; velut neque possunt corpora nostra Haec supera e terris in Caeli templa volare. Corporibus, gelidas quae sunt delata polorum Ad partes plus, quam terrarum ubicumque, videmus Ponderis acquiri: mage quo removentur ab illis Ast avecta eadem regionibus; usque minuto Pondere decrescit Gravitas, levioraque fiunt, In media donec tandem tellure locentur, Qua minimum rebus servatum est pondus inesse. Atque id ea tantum potuit ratione notari; Pendula nimirum cum ferri virga rigentis Huc illuc commota semel vibratur, eosdem Tardius hic peragi reditusque videmus, Extremum quam si terrae vibretur ad axem; At citius contra, quam terrae partibus illis, Queis secat Aequator mediam; quapropter oportet Istic, motus ubi virgae lentissimus extat, Vi minima urgeri Gravitatis corpora deorsum: Ejus utroque polo, quo virga citissima ferri It redit icta semel, contra vis maxima constat. Hujus nec ratio est impervia differitatis, Omnis quae a motu mihi nempe petenda videtur, Quo Terram proprio volvi super axe probatum est. Proinde quidem immoti quae corpora finibus axis Sunt propiora, minus celeri correpta rotatu, Quam media quae sunt terrae in regione, feruntur. Qui quoniam oppositus Gravitati est motus (ut illo Conversa e medio Terraï corpora longe Turbine nituntur discedere), detrahit illi Plus, ubi major inest, minus, ille ubi lentior extat, Nempe polum prope utrumque minus, plus partibus illis, Quae spatiis distant aequis ab utroque polorum. His, opus est igitur, decrescant pondera rerum, Et Gravitas deorsum minus urgeat, auctaque contra Vi majore premat gemina in regione polorum. Propterea multis Terra hinc compressa videtur, Altior in medio, tumesactaque surgere paulum. Jam quoniam quaevis ejusdem corpora molis, Si solida haud aeque constent, non praedita eodem Pondere sunt; sed, quod solidum mage, pendere debet Plus aliis, queis sunt plura intervalla viaeque Majores: poterit tibi ab hac ratione patere, Cur quaedam summas fluitent non mersa per undas; At deorsum sub aquas contra cur multa ferantur, Considant fundo labentia donec in imo. Nam quae condenso sunt corpora conciliatu Texta magis, quam corpus aquae, fateare necesse est, Illa cadant sub aquas immersa: at corpora contra, Sunt unda quae rara magis levioraque, quam par Auctus aquae, extabunt lymphas super, inque natabunt. Partem nimirum non undis obruta tantam, Quanto illis constant leviora: at denique, si quod Tantundem corpus, par quantum pendit aquaï Moles, illud aquis non partes exeret ullas, Nec fundum contra per se volvetur in imum; Sed regione loci haerebit quacumque liquentis. Nunc tibi perfacile est ex his cognoscere causam, Qua muti possint se a fundo tollere Pisces, Atque iterum in fundum se immergere ab undis, Aut media regione liquentum nare viarum. Nimirum aequali si constent pondere Piscis Undaque, squammigerum quae exaequat mole animantem, Tum quacumque loci media regione vel ima Vel summa adstiterit, non sursum infraque valebit Ire,sed in liquido Piscis procedere cursu Tantum erit ut possit: quod si quae causa deorsum Mergier impellat, seu subter visa profundis Praeda sit in latebris, seu Bellua desuper ingens Terruit; inclusam vesica comprimet auram, Et sic mole minor fiet, graviorque minori Pro mole, insit idem cum pondus ut ante, parique Proin tum fiet aqua gravior quoque: decidet ergo Hac gravitate sui fundum submersus in imum. At si quae veniat supera se efferre libido, Protinus illam ipsam dilatat et explicat auram Efficiens, solito majus fit corporis augmen, Proptereaque unda levius; quapropter oportet Se sursum attollat: tum summis oscula lymphis Saepedat, et varios ludentum more per auras Contiguas saltus; festas quoque inire choreas Turba cum magna pariter ludente videtur. His animadversis illud quoque noscere debes, Nimirum sub aquis gravium cur pondera rerum Decrescant adeo, ut facili vel magna moveri Saxa labore queant; quae porro educta sub auras Taurorum juga lassarent, atque Agricolarum Contererent magnas immani pondere vires. Sic etiam parvo sustollitur anchora nisu Obruta aquis; sed ubi jam proxima pendet in auris Aëris, obsistit nimio tum pondere, magno In proram gemitu inducentibus atque labore. Et tibi jam reji certum proponere pergo Exemplar: geminis in librae lancibus hinc atque Hinc paria imponas si pondera, quodlibet horum Nil tum pendere contra aliud videatur, oportet; Omni privatum penitus sed pondere parva Nisus vi poterit sursum deorsumque moveri; Quandoquidem inter se tum mutua sustentantur Corpora, dum constant aeque librata: sed illa Si non conveniant in pondere, non majoris Pondus erit tantum, quantum gravitatis haberet Lancem extra: partem siquidem ejus ponderis aequam Sustinet alterius vis corporis: Ergo necesse est, Pendat parte sui dumtaxat ponderis illa, Corporis alterius superat qua pondus. Et isto Nonne vides pacto gravibus vel pondera prorsum Tolli a corporibus, minui vel posse? sed ad rem, Quam nunc quaerimus, hanc rationem transfer, eoque Percipe rem pacto. Nimirum detrahe tantum Ponderis a saxo, liquidis quod in aequoris undis Mersum est, par gravitatis habet quantum auctus aquaï, Cum qua non aequis libratum est viribus illud: Pars lapidi gravitatis erit tunc illa superstes, Parte parem qua vincit aquam : quapropter oportet, Pondera caeruleis rerum minuantur in undis. Si libet, hinc poteris, gravitas quae certa liquorum, Scrutari: si namque pilo suspendis equino Auri aut argenti pondo, atque immergis in undas, Ponderis amissi ratio tibi denotat undae [Sed quae mole pari est] gravitatem : ita nempe valebis Securos fontem illimem cognoscere in haustus, Purus qui ante alios longeque levissimus extet. Tum quoque consimili solidarum pondera rerum Deprendi ratione queunt: tamen ante necesse est Hoc teneas, solidi quod major corporis auctus Majorem amittat partem gravitatis in undis, Sustentatur enim majori a mole liquoris. Quapropter, geminum si corpus ponderis aequi, Non aequae sed molis, in undas mergere tentes, Argentum velut atque aurum, plus ponderis illud, Est opus, amittat, minus hoc; quia scilicet illi Major inest moles, minor auro: proinde fatendum est, Quod tantum argenti gravitas vincatur ab auro, Amissum liquidis illius pondus in undis Id quantum exsuperat, quod in isdem perdidit aurum. Sic opus ex auro fictum explorare queamus, Nempe insinceri subsit tum siqua metalli Suspicio; ut Siculi Regis vulgata Corona est, Cum Vir ob inventum tam magnum balnea linquens Extra prosiluit subito, nudusque cucurrit Exultans veluti lymphaticus, atque potenti Percussus mentem thyrso; tam mira reperto Scilicet a Vero venerunt gaudia menti. Est etiam, ut possint extra undas pondera rerum Imminui, et facili quovis ratione moveri, Findier, adduci, praecelsa in culmina tolli: Multimodis fieri quod saepe videmus ; at uno Vectis ab exemplo brevibus rem percipe dictis. Praelongi partem lapidi suppone movendo Extremam ferri, quod sulcrum immobile propter Sustineat: dextra tum extremos deprime partis Altrius fines, quae longe excurrat in auras Protensa a fulcro, atque innixus desuper urge In terram: si tum [quia partes dividit hastam In non aequales sulcrum ] pars longior hastae Subjectam lapidi plus partem excedat, ab ipsa Quam lapidis gravitate manus vis atque potestas Exsuperatur; erit momentum fortius ista Parte, premens quam dextra urget; lapidemque moveri Proinde gravem quamvis et vasta mole videbis. Et quo est longa magis, quae pars procurrit in auras, Hoc saxum leviore potes convertere nisu. Hac etiam montes hac Terram posse moveri Arte putes, extra si Terram immobile punctum Sit, quod sustentet Vectem ex adamante rigenti Tantis protensam spatiis, vis addita dextrae Ut queat ex illa momentum reddere parte Majus, et oppositam Terraï vincere molem. Saepe Syracusium dicentem talia Cives Audivere Senem. Vulgus risisset; at ejus Jam miranda fidem faciebant multa reperta. Tympana sunt etiam Cunci Trochleaeque movenda Viribus haud magnis inventae ad pondera rerum, Caetera item, mihi quae properanti praetereundum est. Nunc age, praeter eam, quam dico, materiaï Vim, quae tellurem circum versatur in orbem, Unde tibi exoritur Gravitas, et Pondera rerum Exoriuntur, uti docui, jam percipe porro Quod superest, aliud quoque Terrae corpora circum Materiae genus esse, polo uae transit ab uno Cardinis oppositam in regionem, atque esse retortas Hujus paticulas: ut ab his cognoscere possis Naturam Lapidis, quem nos Magneta vocamus; Scilicet unde habeat, grave ferrum ut ducere possit, Possit se gelidam convertere semper ad Ursam, Et tactum mirae chalybem vis participare: Proin paulum haud longis ambagibus est abeundum. Quare particulas, ut diximus ante, striatas Cardine ab alterutro Terrae transir polorum Cardinem ad oppositum recta regione rearis, Circuituque polos introire, exire perenni, Sub terraque meare, extraque meare per auras. Cumque ingressa polum terrae intra viscera fertur Materies, motu facili meat: invenit intus Nam sibi pervia multa foramina: Transmeat ergo, Qua via facta patet; fed cum de cardine terrae Egressa est, superas vel aquas transire vel auras Luctatur magno nisu: neque enim invenit illic, Pervia quae pateant moli intervalla retortae: Quare vi sibi scindat iter rumpatque, necesse est. Haec ubi constiterint bene confirmata, videbis, Magnes cur certa semper se parte nivalem Ad Boream vertat: nam, cum tellure lateret Conditus, illum intra sibi corpora particularum Ingressu egressuque vias egere patentes. Tenuibus utque pilis Magnes fuit obsitus intus, Erectique viis surgebant undique rami, Vis ea materiae celeri transmissa meatu Flexit in obliquum ramosque pilosque, meanti Ut nihil obstaret: quapropter ubi erutus ima Hic Lapis e terra est, superis si pendeat auris E tenui filo, per crebra foramina sese Intro particulae subtiliter insinuabunt; Pervia quandoquidem moli intervalla retortae Inveniunt, quo confugiant ex aëris auris, In quibus ingenti luctamine progrediendum est. Quoque iter est ipsis directum, protinus illuc Convertent Lapidem: cumque ipsae cardine ab uno Oppositam in terrae regionem progrediantur, Altera Magnetis Boream pars, altera contra Respicet conversa Austrum. Res mira profecto, Quaeque diu latuit: quanquam, si vera feruntur, Haec fuit extremos Asiae inter cognita Sinas Jamdudum, ut magnam daret illis utilitatem; Scilicet ut medio reperire ex aequore possent Austrique Boreaeque plagas: hunc denique nostris Prima dedit nautis usum Magnetis Amalphis. Major ob hoc ollis tum deinde audacia crevit Intactas maris ire vias, spretisque procellis Metiri Oceanum cursu, atque inquirere terras Per mare classe novas, Orbemque ambire carinis. Porro cum sese Lapidis per aperta viarum Tam facile insinuent, vixque ire per aëra possint Particulae, circa Magnetem in vorticis aestus Se ferre incipient egressae regrediendo. Quod magis ut pateat; ferri scobs desuper ipsum Sparsa tegat lapidem, partique involvat ab omni: Tum projecta licet temere haec qua tollet in hirtos Sese sponte pilos, qua circumflectet eosdem, Disposita in formam nimirum vorticis ejus, Quem faciunt circum peragrantis materiaï Particulae: prorsus quo Terrae corpora pacto Circumeunt illae redeundo a cardine rursum Cardinem in oppositum, superaque infraque meando. Quare si gemini prope sint, nec mutua sese Contingant genus hoc Lapides, ut scilicet alter Obvertat partem, qua corpora materiaï Introeunt, latus id, datur unde his exitus, alter; E latere hoc Lapidis transibunt illa recepta In latus appositi; medium simul aëra plagis Discutient, illos inter qui est cumque locatus. Fiet continuo, cum factus rarior aër In medio sit, uti ex transverso postque locatus Atque hinc atque illinc quasi provehat, atque propellat Inter se Lapides, et prorsus mutua jungat Connexos arcte: tunc ambiet unus utrumque Materiae vortex recta per utrumque meantis. Fit porro Lapis a Lapide ut plerumque recedat, Conjungique neget pariter, pulsusque vicissim Appositum pellat: discordia tanta creatur Propterea, quia nimirum, cum mutua sese Respiciunt illis a partibus, egrediuntur Per quas particulae Lapide ex utroque retortae, Inter se nequeunt confundere vorticis aestus: Opposito inter se verum egredientia motu Atque hinc atque illinc corpuscula percita, debent Respuere appositos Lapides, pulsareque fluctu Turbinis, et plagis longe removere repulsos. Porro quo pacto Magnesia participet vis De sese chalybem, non longo carmine dicam. Haud secus ac Magnes, validi sic frigida ferri Est pertusa foraminibus natura viisque, Intus quae multa lanugine tenuibus atque Consitae inhorrescunt directis undique ramis. Quapropter simul ac ferrum prope contigit aestus, Qui fluit a Saxo, sese illos protinus intra Insinuat ramos atque intervalla pilorum Illabens, facilemque viam sibi construit intus: Namque means rectos cogit deflectere ramos, Ventus ut inclinat violento flamine aristas. Id quoque fit longo si ferrum tempore perstet Auris expôstum liquidis, qua cardinem ad unum Perpetuus se fert adverso e cardine fluctus. Et quoniam fiunt sic intervalla viaeque In chalybe assimiles illis, queis pervius extat Ipse Lapis Magnes, ideo fateare necesse est Illud vim Lapidis debere acquirere ferrum, Qua sese Scythicam Cynosurae vertat ad Ursam. Nonne vides, nigro si tacta est ferrea Saxo Pyxide acus librata, ut scilicet irrequieta Vertitur hac illac; donec se sistat ad illam, Qua fulget Cynosura, plagam? Proin Navita fretus Hac duce carpit iter dubiae vel tempore noctis: Scilicet illa polum nimbo et caligine nigra Quamlibet obductum non nunquam ostendit in undis, Ventorumque domos varias et sidera monstrat. Attamen interdum paulum declinat ab Arcto Eoas flectens in partes Occiduasve. Quod fieri quonam possit, mirabere, pacto; Cum directa means ex uno cardine terrae Semper in oppositum, docui velut ante, feratur Materies, Lapidem cursu quo dirigit illuc Et ferrum, quod vim Magnetis participavit. Propterea dico, torrentem saepe retortae Illum materiae cursu deflectere recto: Namque, ubi sub terris se ferri multa coëgit Copia, quae facilem possit praebere meatum, Debet eo properans divertere, quo via ducit, Et quo tendit, acum rapere et deducere paulum. Si Boreae advenias gelidas nascentis ad oras, Inclinare videbis acum in terramque revolvi Lilia, propterea quia, cum se partibus illis Materies demittat, uti sub viscera terrae Illabatur, acum cursu quoque deprimit isto. Denique, cur Lapidem ferri natura sequatur, Et caecis in eo compagibus haereat arcte, Percipe: cum chalybi Magneta quis admovet, ejus Naturam et vires, ut paulo diximus ante, Participare chalybs debet: nam materiaї De Magnete fluunt quae tenuia corpora, ferri Possunt ire vias; medium quapropter oportet Aëra disjiciant; tergo qui proinde receptus Exagitat plagis lapidem ferrumque, locoque, Unde abiit, medio jungi compellit utrumque. Mutuus inde amor est, ut dicunt, ortus, et illa Cum Lapide aeterno sint ferri foedera nexu. Vim miram hanc Lapidis primum Armentarius olim, Ut memorant, Magnes (Lapis est dehinc unde vocatus) Detexit, patria Tauros dum pasceret Ida. Forte canens teneros silvestri in arundine amores Haerentem clavis crepidarum sensit; et illa Miratus Lapidis cum ferro foedera, gaudent Queis jungi inter se pariter, vim mutuam amoris Protinus invidit, questusque sua impia fata est. Proderit Hanc ob rem Saxum Magnetis, ut ajunt, Armare; et faciunt, puri cum lamina ferri Hinc atque inde duplex Lapidis conjungitur illis Partibus, ingreditur queis scilicet egrediturque Fluvida materies, quae Saxum transmeat illud. Namque ea cum faciles multo magis, aëre quam sint, In ferro reperire vias queat, effluet hilum Haud extra, sed qua per longum extenditur illud, Ibit: quapropter chalybis si fragmina duri Applicet armanti quis ferro hinc inde, teneri Vi majore queunt pendentia, junctaque subter Firmius haerescunt: nam copia materiaї Omnis, non circum aërias dispersa per auras Confluit a ferro, Magnes quo armatur utrinque, Pendentem in chalybem, atque arctis compagibus una Copulat hunc lapidi; majoraque pondera Magnes Sustinet, ac faceret, si ferro armante careret. At cave, ne ferrum quod obarmat, quodve propinquo A Magnete rapi sursum cupis atque teneri, Exesum scabra constet rubigine; claudit Omnes namque vias rubigo, atque invia ferri Intervalla facit: quapropter viribus expers Esse Lapis, neque enim rapiet, videatur oportet; Cum labes nigro in ferro vitiumque sit omne. Quod nisi percaveas, toties experta licet te Fallet vis Lapidis, coramque rubescere coget Illusum Sociis quos visum haec mira vocâsti. Succina praeterea sunt et pellucida multa Corpora Gemmarum naturaque Vitrea, frictu Quae valido calefacta potest sibi jungere raptas, Si prope sint, paleas et quaeque levissima rerum: Inter namque vias et coeca foramina multas Vortice perpetuo fluere atque meare putemus Particulas, quobus est iter auris indupeditum Perplexaeque viae: quapropter ubi excitus extra Egreditur fluctus, multas illapsus in auras Aëris extemplo parat intra tecta reverti; Proinde recurrenti, quidquid leve, turbine secum Corripit, atque illo nexum cum corpore jungit. Multa etiam sunt, quae simili vi praedita constant, Si caleant, ut Ebur Lapis Ossa et Marmora Conchae Et Corium et Cornu et flaventis fragmina Buxi: Quoque magis retinent conceptos ista calores, Hoc magis has servant diuturno tempore vires; Queis, si sint etiam non trita et frigida quaedam (Ut Pix ut Sulphur naturaque Cerea) pollent. Idque diu, cum sunt ab apertis aëris auris Praesertim mollis desensa volumine lanae. Clara dies aestiva, boreaque flamina magnas Intendunt vires, quae bruma, humentibus auris, Nocte remittuntur. Si par sit utrinque potestas, Non vicina trahunt, sed sese bina repellunt Corpora: cum validis igitur bene languida tantum Conveniunt; quin haec vires exinde receptant, Omnia quae sese facile in propiora propagant Corpora, dura eadem, contraque fluentia constent, Ut libet. Hinc Vitro a perfricto egressus in auras De genere hoc fluctus per longum excurrere Funem, Seque potest Ebori et Silici variisque metallis, Seque et Arundinibus Chartis teretique Bacillo Omnibus et Lignis, lapsusque infundere Plantis, Artubus et vivis Animantum; saepe videntur Qui trahere ad se res tenues, et fundere circum Scintillas; nam cum quodam plerumque nitore Lucis vis sese nostris ea sensibus offert. Ut tamen haec facili coram ratione queamus Perficere, usus erit, claro quam carmine scribam, Machina tam miris ut fiat idonea rebus. Ante alia aptatur vitri globus, ut queat axe Circumagi super ipse suo, et volvente revolvi Usque rota; propter bipedalis lamina ferri Serum e caerulis filis suspensa rigenti E ferro pariter tubulos sustentet hiantes Utrinque, et vix non vitrum patulo ore rotundum Tangentes, hoc majori qua volvitur orbe: Scilicet egrediens ut ab illo materiaї Torrens non vacuas circum effundatur in auras, At per septa meet ferri cava, multiplicesque In partem vires illapsus dirigat unam. Ferrea praeterea quoque magnum exinde catena Longe extendatur producta per intervallum, Ut vel dena quarter stadia aequet; at undique ducta Tenuibus e filis vacua dependeat aura, Ne tangat prolapsa solum, neu parjete pondus Applicet aut alia re quavis; omnia turbant. His actis vitrum fac volvier, et manus illo Desuper incumbens subterlabente teratur, Nec mora, lamellam tubulos longamque catenam Irrigat extemplo vis mira atque imbuit omnem. Si tum ergo admoveas digitum ferrumve, videbis Quodam cum crepitu scintillas exilientes, Scilicet in parvo simulantes ignea caeli Fulmina, cum de nube ruunt elapsa tonante. At si contingas, crepitantia fulgura cessant, Non sonus auditur, nullo manus intremit ictu, Ut prius, exiguo tonitru cum mota tremebat. At quibus ad vires magis haec est apta ciendas Natura, ut vitri sunt corpora, cum prope longo Accedunt chalybi, tenuis dat sibila flamma Continuo erumpens, et lenis prosilit ignis. Praetereaque leves res exagitantur, ubi illis Viribus accedant ferri, propiusque locentur, Ut paleae aut siccis pulvis de frondibus, auri Aut folia aut plumae, ducuntur in oscula raptae, Protinus et fugiunt celeri absceduntque repulsa, Concussaeque aestu vario saliuntque caduntque. Adde quod acclini bombycum fila catena Si demittantur tenui pendentia nodo, In terram haec recta non coget vergere pondus, Sed paulum nova vis infusa attollet, et ipsi Diriget, undanti constent ut recta catenae: Si tamen interea propiore ciebis ab illa Scintillas digito, subito prolapsa redibunt Pondere subjectam recta spectantia terram; Nam tum mira fluens ab eis avertitur aura. Tum quoque carbonum cum pulvere sulphura mixta, Et Bacchi florem si latae imponere ferri Lamellae tentes, digito das sulphura flammis Protinus admoto per flumina crebra per ictus, Et Bacchi accendis, contactum ut lampade, florem. His etiam interdum fecere pericula multi In tenui vilique animantum corpore bruto; Protinus exitium muscis fuit îsse per illas Scintillas; namque immotae exanimesque cadebant, Parvaque turbatis avis expirabat ocellis Dilatans plumas, extendens tenuia crura. Vis ea transit item per aquam, ut si flumine plenum Dextra tenens cyathum propter versatile vitrum Pendenti ferro aut aeri supponat, et ejus Immergat partem, manibus per mutua junctis Longa se innectant Spectantes deinde chorea, Nec mora, cum digitum accedens ferrumve quis illuc Admovit, subito se tactum sentiet ictu Quisque, manusque suas agitari et brachia dicet; Non sine pernicie, grandi peragatur id ipsum Si vitro; siquidem nimius cui scilicet ardor Id fuit audendi, caelesti ut fulminis igne Contactum cecidisse ferunt, aegreque labantem Post in se rediisse animam; tum protinus ausi Poenituisse sui. Fors hinc haurire medelam Est etiam, tristesque e corpore pellere morbos: Nam quibus obstructi quadam de parte fuere Nervi, et membrorum quoque eorum perditus usus, Aut quibus articuli podagra indoluere tenaci, Admissi tum forte, novisque in corpora fusis Viribus a vitro, facile et sua membra plicabant Illi immota prius, pedibusque repente receptis Ibant hi laeti tam tristi humore soluto Nescio qua ratione; sed haec magis excolet aetas Altera, noscet et his etiam ulteriora repertis. Quid magis infestum, quam frigidus humor aquaї, Ignibus ex undis nihilo tamen hic minus ignis Exilit, et gelidae scintillant undique lymphae. Parvaque si fluitet super undam cimba, propinquum Insequitur digitum, velut aëris incita flabris, Et varios sinuat flexus, quocumque jubetur; Interea crepitus crebros ciet, et vomit ignes Undique navalis velut in praeludia belli. Adde quod in tenebris tenui candentia luce Corpora saepe videntur, inest queis mira potestas, Ut cum materie, quae tum de corpore migrat In corpus, pariter migret lux et calor una. Scilicet et vitrum volvent palmamque prementem Imbuit illustrans splendor guttamque cadentem, Ignea gutta cadens apparet et igneus humor, Filaque lucentes difundunt serica tractus. Praeterea si crine ab equino caeruleisque Bombycum filis liquida quis pendeat aura, Accedat porro capiti mirabile vitrum, Protinus in vivos late vis funditur artus. Saepe pici insistunt etiam, vel serica calcant Texta Viri junctis pedibus, dextraque catenam Protensa retinent; ergo tum ferrea frusta Admoveat Comitum manus, extensove propinquet In frontem digito in nares oculosve genasve Pectora collum humeros in brachia crura pedesve Colludens, subito crepitantes excutiuntur Scintillae ex oculis ex fronte ex ore genisve, Concussisve aliis ex artubus; exagitantur Nam commoti artus, et eo quatiuntur ab ictu. Mutuus impulsus fit utrinque, et percutit ipsam Cum digito propiore manum. Super illius effer Lancem auri argentive caput palmamve patentem, Protinus incipiunt motari et fronte capilli Erecti insano Bacchantum ut vertice surgunt. Vini succus abit conceptum et sulphur in ignem Admoto digito, levia ad se corpora sursum Qui tollit, subitoque eadem sublata repellit. Bractea mota salit resilitque, et vortice rapta Vertitur a celeri, concussaque tenuia quaeque Turbineo extemplo turbantur mota tumultu. Si dextra eductum vagina porrigat ensem, Mucronique orbis tum ferreus aut manus extra Accedat, liquidas prorumpit flamma sub auras Protinus, ut torrens, summoque ab acumine prodit Latior, et celeri concinnat sibila motu. Nempe ego ab experto vidi horum plurima nuper Ante oculos tentata Viro, qui circuit urbes Regnaque, et oppositum veritus non îsse sub axem est. Insuetis non ut monstret miracula vulgo Lusibus a stulto corradens aera popello, Occultasque suas jactet temerarius artes; Verum ut Naturae vires non invidus Orbi Proferat, et doctas moveant spectacula mentes, Quaeque umbratilibus quoque sint accepta Lyceis, Ostendat, rerum desideriumque novarum Sopitis incendat, et ad tentamina ducat: Vidi equidem, Vos et mecum vidistis, et una Omnia mirantes lustrastis mente sagaci, Cultor et Interpres Naturae magnus uterque LESEURI ET JACQUIERI, antiqui o moris Amici. Hic ego non memorem vestras, opera inclita, laudes; Quandoquidem quacumque patet non barbara tellus, Et quacumque dies Doctrinae splendidus ortus, Nomina vestra sua decorum cum luce feruntur, Aeternisque vigent monumentis insita Famae, Atque suo inscribens sacravit Gloria templo. Jam quoniam per vos licet esse, ut dicar Amicus Vester ego optârim pariter; decus inde sequetur Ingens et nostris non deerit gloria Musis. Tum permulta etiam possem miranda referre, Nostra recens aetas quae protulit experiendo Hoc genus, inque dies vario tentamine profert, Quae penitus Vetrum vel saeclo ignota fuere, Nunquam in Natura fieri vel credita posse. Verum hac dicta tenus sat erunt, ut nôsse queamus (Utile prae multis documen Mortalibus) illum Insanis propius nimirum accedere, nostri Mensuram ingenii magnis qui viribus aptat Naturae, et certo constrictam limite finit, Quid queat aut nequeat, praescribens, arbitrioque Cuncta suo temere, haud contentus quaerere, fingit; Cum qui Naturam rerum in discrimina ducunt, Quosque diu varius solertes reddidit usus, Quo vertunt se cumque, nova undique et undique mira Objiciantur, et humanae quae denique nunquam Inciderint menti, nisi cum per somnia ludit. Ergo in Natura spectatum admittimur ipsi, Idque agere, ut taciti servemus singula, oportet, Docta suas peragat Ratio tum denique partes. Nimirum bene, si praeeat Natura, sequemur. Quod superest, opus est etiam cognoscere quaedam, Quae de principiis ipsis manantia rerum Afficiunt varie naturam corporis omnem. Et primo calor est, ubi corporis exagitantur Particulae a primi correptae motu Elementi, Perceleri motu, quo quamque avellere tentat: Hoc sine non etenim posset calor ullus haberi; Nec prorsus calida ulla foret res, quin cieantur Ejus particulae; quae cum majore cientur Vi motus, fit, uti tanto calor auctior extet: Illo sed contra languescente inque minuto Elanguescere item tuimur minuique calorem. Hac modo perfacile est ratione exsolvere nobis, Quare perceleri interdum rota concita cursu Concipiat flammas, medio qua jungitur axi. Namque opus est, ut, cum revoluta manente teratur Axe rota interior, vehemens oriatur in ejus Particulis motus: motu fit protinus ignis; Flammaque degustat lambens axemque rotamque; Ipsum etiam arripiat currum Aurigamque, refusis Ni pereat lymphis ingestave obruta terra. Et ne forte putes, caleant ut corpora, motu Particulas debere horum quocumque cieri: Ille quidem tantum dabit, in rebusque calorem Gignet, particulas perturbato ordine motus Qui ciet, exagitatque in cunctas undique partes. Propterea e tumidis cum pellimus aëra buccis Expressum vi multa oris per tenue foramen; Frigidus ille foras erumpet non aliam rem Propter, quam recto quia motu concitus exit. At perturbato cum motu ex ore patente Mittitur, aura tibi tunc aëris illa calebit. Illa nos gelidae suemus per frigora brumae Calfacere extremos digitos palmasque rigentes; Illa suemus item ceram mollire tenacem. At quia non alio quimus dignoscere pacto Res calidas, nostri nisi tactu corporis uno; Si commotus erit plus nostro in corpore sanguis, Unde calor nobis oritur, quam motae Elemento Particulae a primo sint, quam contingimus, undae; Frigida tum nobis esse unda videbitur ipso Contactu; quamvis illi natura caloris Insit commotas ob partes: idque videtur Propterea, calida unda minus quia corpore nostro est, Mens alienigenas per quod res sentit: at illa Exagitata magis si sit, quam corpore sanguis In nostro, calidam sensu fateare, necesse est. Hinc loca sub terris effossa aestate videntur Frigidiora, hiemis quam sint per tempora canae: Illis quandoquidem mage nos aestate calemus; At mage per brumam contra frigemus opertis; Quamvis revera caleant magis illa per aestum, Frigidioraque sint tristis per frigora brumae; Tempore nam tali lymphas persaepe repostas Constringit glacies; aestatis tempore nunquam Quod sumus experti; quamvis illa usque profunda Sint loca, ut efficiant frigentes contremere artus. Plerumque hic motus, calor unde est, particularum Res liquidas dilatat, et efficit, ut majori Se spatio extendant: quoniam cum pigra quies est Corporibus, pars una aliam plus tangit inhaerens, Quam cum perceleri pars motu quaeque cietur. Quare opus est, in majus uti sese explicet augmen Corpus; ubi privas in partes insinuatus Ejus corripuit rapido quamque impete motus. Hinc quanta aestivi calor aëris augmina sumat, Decrescatque hieme ac ventis brumalibus idem, Agnosces; vitrea, collum quae porrigit arctum, Si Bacchi tentes ampulla claudere florem: Nam gracile ascendat si tum liquor altius intus Per collum, tali dabit aucti signa caloris Tempore: quandoquidem major vis illa caloris Dilatans vinum superextulit: assimilique Agnosces pacto, vini quo tempore florem Ampullae longo cernes descendere collo, Tempore eo decrescere vim minuique caloris. Nec non et solida quae sunt constantia mole Plurima, uti duri lapides et quaeque metalla Vitraque distendunt augmen se in majus, ubi ictus Solis ad aestivi perstant, flammisve calescunt; Ferrea propterea paulum producitur igne Virga; eadem, cum frigida fit, contractior exit. Nam contra opposita frigus ratione coarctat Multas res: quid enim est frigus, nisi particularum Pigra quies, perturbatis seu motibus obstans Motus? quapropter glacies est frigida, itemque Frigida marmora sunt, quoniam non intus aguntur Particulae a primi correptae motu Elementi. Praeteraque etiam sunt frigida flabra Aquilonum, Pigra licet non sint eadem atque expertia motus; Impete praecipiti sed terras et mare perstent, Atque avulsa ruant multa vi rupibus altis Robora, et aërio jactent cita nubila caelo. Nam quae Sithoniis e partibus exoriuntur Flamina ventorum, motus ratione feruntur Non perturbati, calidus quo scilicet Auster, At fera directo descendunt impete contra: Qui perturbatis motus cum motibus obstet, Frigidus idcirco venit Ursae a cardine ventus, Qui fugat Agricolas armentorumque Magistros Exoriens, hiememque refert, atque enecat herbas. Praeterea constringit aquas, calcandaque sternit Flumina; quandoquidem sese insinuantia nitri Corpora vi multa defert, quae fixa liquentes Inter particulas religant, motumque fluentum Sistunt undarum; glacies ut dura geluque Fiat, et immoto nectantur frigore lymphae. Forsitan inquires, quare glaciatus in auctum Majorem concrescat aquae liquor, aerea saepe Possit uti clausus disrumpere vasa, superque Extet jam levior, motis atque innatet undis. Scilicet haec ratio tibi constet vera, plicantes Quod sese omnimodis se formam prorsus in omnem Particulae undarum possint inflectere, et omne Flexu intervallum vario replere locumque. Intus cum vero penetrantia corpora nitri Suscepere, fluensque gelu jam sistitur unda; Inter proinde suas multa intervalla receptet Particulas, et se spatium dilatet in amplum, Et molem subito majorem acquirat, oportet. Propterea tenerae rumpuntur frigore plantae; Intus enim in glaciem succus durescit, et amplam In molem subito distensus vincula rumpit. Horrida quin etiam praedurae marmora rupis Finduntur persaepe gelu, quo stringitur unda Occultis illapsa viis in viscera cautis. Humida proporro sunt corpora, flexilibus quae Constant particulis oblongis mobilibusque, Ut facili possint in crebra foramina rerum Insinuarier ingressu, madefactaque reddant, Quaecumque humentis naturae corpore tangunt; Res velut humectat tactu liquor almus aquarum. Mollia quod si harum primordia particularum Tenuibus inter se perplexaque perque plicata Tangantur ramis, nexu magis usque tenaci Haerebunt: subito ut non possint effluere extra, Effluere ut possunt undae vinique liquores. Viscosi, genus hoc, olei natura videtur Esse, fluit celeri quod multo tardius unda. Est ratio haud simplex, possis qua noscere, quantum Humidis augescat status aëris omnibus horis, Decrescatque; facit quem sic variare vaporum Halitus ex undis liquidas sublatus in auras. Indicium festuca dabit silvestris avenae, Lignosas effert, ut tenuia cornua, fibras Vertice quae summo: nam, cum vapor aëris illas 1750 Humectat, laxantur, et orbibus evolvuntur: At facit ut redeant in spiras siccior aër. Hoc etiam organico poteris deprendere nervo, Extremos cujus fines hinc inde duobus Firmandum est clavis: medio at suspendere pondus, Quod queat inflexum trahere et distendere, debes; Namque, ea cum nervi constet natura, sereno Ut caelo, siccis atque extendatur in auris Longior, humenti contractior aëre fiat, Descendit siccis auris caeloque sereno Pondus, at humenti contra falit aëre sursum: Indicat id multos auris volitare vapores: Nam tunc, ut cunei, se tortis insinuabunt Horum particulae fibris, ut debeat inde Tum retrahi nervus, mediumque attollere pondus. Propterea ingenti suspensae pondere moles Funibus, et vacuo pendentes aëre possunt Sustolli paulum conspersa fluminis unda. Nec non et saxum de monte molare parantes Dividere, excidunt circum ducuntque canalem, Quo ligna, ut cuneos, adigant vi: deinde frequenti Humectant lympha, quae lignea texta penetrans Dilatat paulatim, et saxa obstantia findit. Haec autem liquido quae corpore fluvida constant, Non tantum oblongis et laevibus exiguisque Debent principiis consistere particularum, Aetheriae verum quoque motu materiaї (Hanc constare putes e primis atque secundis Inter se mixtis Elementis) exagitari, Scilicet in proclive volubilis ut procursus Sic valeat fieri: lymphae sed definit humor Esse fluens, sese in glaciem cum vertit inertem; Propterea quia tum non amplius exagitantur Particulae a motu subtilis materiaї. Praeterea ad speciem nulla ratione vel arte Pressus densatur liquor; ut si clausa sub auro Argentove fit unda cavo, tum pondere magno Imposito videas durum sudare metallum Rore prius tenui per parva foramina lapso, Intus quam spatium sese in minus illa coarctet. Nec mirum, quoniam partes se flectere possunt Undique, qua locus est, vixque ullum proinde relinquunt Inter se spatium, nisi qua pervadere possit Aether, quem non est excludere viribus ullis. Possumus hinc varios vario de corpore succos Exprimere, et medicos aliosque educere in usus. Tantundem in sese nam si liquor ipse recedat Introrsum, quantum se pressum extrinsecus arctat Corpus, non ullas ullo de corpore guttas Viribus a magnis unquam stillare videres, Noc succo digitos contingeret herba prementes, Nec tibi calcata Bacchi liquor iret ab uva. Duraque praeterea quae sunt, ut robora ferri Ut validi silices ut saxa adamantina constant, Debent immotis et se tangentibus esse Praedita particulis, subtilique aethere et auris Omni a parte premi, atque arcte conjuncta teneri. Vis circumpositis nimirum magna premendi Est auris, ut pressae a sese mutua partes Avelli nequeant, velut una glutine nexae. Utque tibi aurarum magnas exponere vires Ante oculos possim, tali rem percipe pacto. Laevia si jungas duo corpora lata, sit inter Ut prope nil spatii, quo confluat aura, relictum, Tum conjuncta simul concursu ea corpora tali Dividere hinc illinc si tentes disque gregare, Irritus aut labor omnis erit, vix denique magnis Aut tum dissilient conatibus atque Virûm vi Multiplici oppositis divulsa a partibus a se. Sic circumpositus validis compagibus aër, Undique dum premit, in contactu corpora jungit. Consimile est, faicunt quod multi, ostendere vires Aëris exemplis rerum dum pluribus optant Ferri namque globum scindunt in bina cavatum, Dimidiae ferri parti tum deinde rotundi Dimidium jungunt, at nullo glutine, partem; Aëra sed media tantum e regione pilaї Educunt illa, qua post ratione docebo. Nam geminas partes ita via extrinsecus aurae Comprimit, atque arcta compagine copulat una, Octo ut jungere equos dehinc experiantur, utraque Hinc illinc qui parte trahant, tendantque retortos Certatim funes cursum in diversa parando, Illo ut conjunctas divellant impete partes. Ter quarter intendunt vires, et corpore forti Conatus edunt validos, pedibusque repellunt Tellurem; retinent sed tergo stupea lora, Terque quaterque refraenati sistuntur ibidem. Vix tandem valido vincunt conamine, partesque Inter se nexas disjungunt, vique relaxant. Usque adeo exterior junctas res comprimit aura. Unde quidem fluidus vi tanta polleat aër, Posterius referam; satis est modo scire probatum Duritiem rerum repeti quoque ab aëris auris. Non tamen aëriis ut non sint dura sine auris Corpora: namque etiam dixi tibi ab aethere partes Urgeri circumque premi immotasque teneri. Motu nempe sua pars e statione recedit, Ad latus ut nequeat tum parti haerere propinquae. Ergo quies retinet junctas semel, et facit, illum Ut servent, vel sola, statum, pugnentque repelli; Materiae quoniam est omni vis insita quaedam, Qua semel extiterit ratione, ut perstet eadem, Victa nisi externis causis, ut diximus ante. In punctis et quo tanguntur pluribus aptae Inter se partes, hoc corpus durius extat, Ut validos ictus penitus contemnere possit. Cur vero in magnis corpus mollescere flammis Praedurum queat, et liquefactum fundier aurum, Duritiem frigens nativam deinde receptet, Accipe; nimirum liquidum fit ab igne, quod ejus Exagitet partes ignis, quae protinus actae Aethera sese intra subtilis materiaї, Admittunt, neque compactae immotaeque tenentur. Mox iterum frigus connectit ab igne solutas Aetheris expellens extra vim, duritiemque Partibus amissam reddit, religatque liquentes. Postremo fluido quae constant corpore, saepe Sunt pellucida multa; quod est genus unda vel aër. Undique subtilis quoniam vis materiaї, Inter particulas dum transit multa liquentes, Rectum scindit iter, rectoque dat ire meatu Propterea lucem, quae dum transmittit, ab omni Parte patens corpus debet clarumque videri. At quae dura, sed et pariter pellucida constant, Ut vitrum ut glacies adamasque aliique nitores Gemmarum, debent eadem intervalla viasque Atque situm servare suarum partium eundem, Quem tenuere, prius quam dura rigescere demum Coepissent, dum mollia adhuc, velut unda, fluebant. Corporis at contra natura videtur opaci, Cum licet intra se claudat permulta viarum Intervalla, tamen vel recta foramina non sunt, Interrupta locis vel pluribus atque reflexa; Ut facili nequeat lumen transire meatu; Mille repercussum variis se flexibus intra Infringat vires, distractum dispereatque. Denique corpora corporibus distare videntur Non ratione alia, quam quod, communia quae sunt, Semina materiae variis congressibus aptant Sese in concilio, ut rerum variantia possint Edere multiplici formae ratione coorta. Nempe, infinitas quoniam variare figuras Prima queunt Elementa modis distantia multis, Atque uno formis in corpore permutari Innumerabilibus possunt, et quisque dat ordo Formaї propriam speciem; manifesta fateri Te cogit ratio res hinc differre, suasque Corpora sortiri species certasque figuras. Hinc silices Tellus gemmasque habet atque metalla Tam variis inter se formis, omnigenisque Conserit arboribus nemora undique, et educat herbas. Plurima quid terra gradientia dicam Animantum Corpora, quid per humum longas volventia spiras, Diversam inter se naturam nomina vires Sortita et mores et vitam denique et auctum? Quid genus Alituum memorem, quicumque vel auris Assueti praedam sectari et vivere rapto, Vel vitam insontem varie qui corpora picti Per dumos agitant umbras vel per nemorales? Demum evolvere quis liquidi jam regna Profundi Evaleat, pecudum saecla omnia commemorando, Quotquot aquas scindunt, scopulis et quotquot inhaerent? Usque adeo est variis repletum animantibus aequor. Et tamen, ut supra retuli, quodcumque creatur Aequoris aut undis, terrasve vel aëris auras Concelebrat, re non alia differre putandum est, Quam forma motu concursu principiorum, Quorum abitu atque aditu naturam corpora mutant. Proptereaque locis non omnibus enascuntur Omnia: disponi quoniam non omnibus omnes In formas res posse locis Natura creatrix Concessit. nequeunt silvestria saecla ferarum, Ursique Tigresque atque iracunda Leonum Vis gigni aequoreis sub fluctibus, atque liquentes Ire vias; possunt ut Rhombi caeruleique Delphines Mugilesque natantum et caetera turba. Contra Caucaseis num montibus aut Riphaeis Aut aliis unquam extimuit quis monstra, profundi Quae salis aequor habet? certis Natura locavit Scilicet omnia, uti vigeant, seseque propagent, Sedibus: aetherias herbae se tollere in auras A tellure queunt floresque arbustaque laeta; Abdita sed contra tellure metalla sub ima Conduntur, plumbum grave nimirum aeraque ferrumque Aurum atque argentum; quoniam solidissima multo Pondere sunt, nequeant ut proinde attollier ima Altius a terra: sed nos praestante labore Eruimus, vique in superas educimus auras Quaerentes in eis quoque dulcis commoda vitae. Commoda multa quidem plumbi ferrique potestas, Et simul argenti pondus simul aeris et auri Attulit: his partim silvas nam possumus altas Caedere, materiem laevare, et radere tigna, Perque forare, solumque etiam proscindere terrae; Partim ex argento simulacra nitentia Divûm Ponimus, ornamusque auri fulgoribus aras. Quamvis ista tamen dent vitae praemia dulcis, Ima condita adhuc melius tellure jacerent. Nam neque nunc ullus gladii foret usus et aeris Incurvi, serimus queis mutua vulnera nosmet Inter; et armorum perstringens lumina fulgor, Et crepitus tonitru simulans caeleste tuborum Abforet: immani quod nunc mortalia saecla Exitio minuit belli tentantia fluctus. Aëra culpamus, si quando mortifer aestus Ingruit, et morbis funestas reddidit urbes, Oppidaque exhausit vastata agrosque colonis At quando una dies, pro Divûm Numina Sancta! Vi morbi, caeli vitio tot millia quando Una dies dedit exitio, quot, cum fera miscent Praelia, et adversis concurrunt frontibus hostes? At quantae, Superi! mortalia pectora curae Conscindunt, ex quo est auri argentique repertus Usus, et ex illis conflata pecunia, parta Qua possint Homines pacatam degere vitam Nequidquam; quoniam cum nummis orta videtur Pestis avarities animorum, ortique timores: Scilicet Eoam ne puppis naufraga mercem Merset aquis; furum ne res sublata repente Pauperet insidiis: argento auroque carere Esse putant etenim summum extremumque malorum, Nec nimium misera distare ab imagine lethi; Proin vigilare magis nummos super, inque cubare Assuescunt, nulli fidentes, suspiciosi. Namque ut divitias certabant conduplicare Per fas atque nefas, ipsi et praeponere honesto, Sic Homines alios rentur quoque quaerere tantum, Ut fiant dites, nec, qua ratione, morari. Adde, quod haec inter fortunae munera saepe Ambitio exoritur, misere quae tristibus omnem Exercet curis vitam: namque esse putantes Rem prae doctrina prae viribus ingenioque Prae virtute etiam, praeferrier omnibus ardent; Nil opibus quoniam rentur sibi deese paratis. Finis propterea nummis est nulla parandis, Et major desiderium succendit habendi Copia. Pro miseros! quos haec sitis arida torret, Quae super effuso magis usque accenditur auro. Denique mortali dum vita tempore parvo (Namque manet cita Mors omnes) conceditur uti; Vitam quaerendis omnem consumere rebus, Et multas animi magno cumulare labore Divitias, quas ingratîs tum deinde relinquent, Nonne hoc desipere est? quanto se angore metuque Discruciant animi, cum se subit esse creatos Mortales, atque extremam properare citatos Ad metam, quae cuncta adimat tot denique vitae Commoda, pro! tanto dudum quaesita labore? Nam neque divitiis capitur Mors, tardior annis Ut saltem veniat feris; neque longior usquam Vita tibi congesto argento venit et auro. Praeterea quae sunt vitaï commoda demum Nata ex divitiis? nimirum vestibus uti Magnificis, mensaque diu discumbere opima, Textilibusque in picturis ostroque cubare. Quid juvat at clarae in splendore incedere vestis? Vestis an hunc clarum reverentur purpureaї Fulgorem morbique truces aegrique timores Curaque? sub Tyrio num somnus suavior ostro? Somno humiles habitare casas et agrestia tecta Plus libuit; nam vix feras tulit Hesperus umbras, Illo correpti Agricolae lucemque laboremque Efflant per noctem, neque mentem somnia turbant. Dulcius ipsi etiam dapibus satiantur inemtis, Quam Reges, nunquam esse fames quos ulla coëgit; Namque famem, ut placeant, epulas condire necesse est. Denique divitiis sine magnis plurima possunt Delicias etiam substernere: si tamen aequa Sit mens in rebus, tranquilla ut tempora degat.

LIBER QUARTUS Exhausto medii cursus jam Nauta labore, Si tristes fugiens ventos aut otia captans Condat fortuita scopuli in statione carinam, Saepe moras inter mentemq; oculosque revolvit Tentata aspectu relegens animoque perîcla; Quot tulerit nigro jactantes aequore ventos, Quae vada quas Syrtes quot iniquos fugerit aestus. Propterea memorem demulcent gaudia mentem, Elapsumque malis tantis se cernere suave est. Idem ubi sed nudo scopuli stans vertice flexit Mentem oculosque viaї aliam, qua restat eundum, In partem; quidquam neque ab illa parte videnti Objectum est, nisi caelum atque illa patentia ponti Aequora, proin subiit quoque, quantum in fluctibus illis Restet adhuc luctandum, et quae superanda laborum; Incipit aspectu paulum languescere tali Impigra vis animi, simul et taedere viarum Longarum. Fac tum languenti effulgeat ingens Spes animo lucri, redit in praecordia virtus Protinus, et nigros audax contemnere fluctus, Oblitusque sui jam vitam culpat inertem. Horum ego no aliter defunctus parte laborum Jam cursu in medio mentem persaepe reflecto Respiciens, cura quaecumque exegimus acri; Et me, nescio quae, perfundit grata voluptas, Scilicet et noctes vigilatas esse diesque Exactos, quibus id studio praestante movebam, Ut de natura rerum obscurisque repertis Concinerem, quantum licet, aptis carmina verbis; Jamque eluctatum veluti de syrtibus illis Esse juvat: contra sed cum reminiscor earum Quae superant, rerum, et quantum quoque restet agendum, Et quam difficile obscuras res carmine puro Clarare; exoritur tum quaedam ignavia menti, Frigidus et torpor quoque et harum taedia rerum Exoriuntur; uti Musaei arescere fontis Ex Helicone fluens videatur vena, priusquam Respergi sacro mea possint corda liquore. At tua me Virtus, animo quae saepe recursat, Docta Cohors, subito pertaesum exsuscitat, et mî Excitat ardorem, jam sponte ut otia damnem Impiger, et quemvis optem perferre laborem; Verbaque in obscuras res sufficit, atque perennem Deducit medio ex Helicone in carmina venam; Ut tibi saltem aliqua possim ratione placere. Quare age multarum, quae restant, percipe rerum Naturam et vires, et qua ratione gerantur Plurima, quae coram fieri quoque cernimus ipsi Persaepe, et prima Naturae in fronte locantur. Hoc genus est Unda atque Aër et mobilis ignis Caeteraque, ex illis quae pendent, conque sequuntur. Scilicet haec rebus magis omnibus utilitatem Egregiam praestant vulgo; nam vita manere His sine jam nequeat: quin et solatia multa Praeterea in vita substernunt dulcia nobis. Temperat Unda sitim Mortalibus, Unda feraci Telluris gremium pluvia foecundat, et herbis Sufficit humorem, atque aestivos temperat ignes Per terras diffusa et in omnes undique Gentes Fontibus et fluviis lacubusque in praemia vitae Publica, et omnem uno circumdat denique Terram Oceano, per quem disjunctas visimus oras, Atque alias Gentes lustramus et invia Regna. Num minus Aurarum natura deinde juvamur? Vivimus his quoniam: respirant aëra namque Omnia per terras omnes Animalia vulgo: Spiritus ille fovet plantas, arbustaque rupta Tollit humo, ut crescant, et ventis adjicit alas. Ignis item nobis longe utilis: utimur igne, Seu crudas mollire epulas, seu dura metalla Ducere, seu varios libeat quoque fundere in usus. Denique res igni multas tractamus, ut illo Sublato e terris artes quoque protinus omnes, Commoda tot vitae, demum vita ipsa periret. Propterea, ut memorant, mortalia saecla Prometheus Finxit ubi e limo, vitamque animamque daturus Protinus in caeli correptus templa volavit, Admovitque facem Soli, flammamque receptam Detulit in Terras; sine flamma namque videbat Non posse humanam Mortales ducere vitam. Par rerum quapropter, eo quibus usque juvamur, Prorsus uti nequeat consistere vita sine ipsis, Par erit illarum rationem inquirere rerum. Et primo, quoniam pertusa foramine constat Interior vario Tellus, fateamur oportet Undantes etiam atque oblongas ducier intus Hinc atque inde vias, quas prima Elementa necesse est Replere; haec extra vi magna expressa moventur, Nimirum Terrae vi circum expressa volutae. Atque ita materies inter se mutua debet Connecti, et longas effundere flexibilesque Extra particulas: haec sunt primordia Aquaї. Proin facile ipsa fluit, quia laevia principiorum, Ut tibi jam supera quoque dixi, corpora debent Aetheris a motu, dum transmeat, exagitari, Praetereaque potest in crebra foramina rerum Insinuarier ingressu; madefactaque reddit, Quaecumque humentis naturae corpore tangit: Quod facere haud valeat, si partibus esse globosis Compositam dicas, quae non haerescere possent Rebus, at excussae caderent subitoque volutae In proclive. Sequetur eam quoque particularum, Unde quidem vinco Lymphas constare, figuram, Ut facile in tenues abeat resoluta vapores Unda; quia exiguae laevesque avellier a se Possunt particulae: quod si primordia Aquarum Tenuibus inter se perplexaque perque plicata Constarent ramis, nexu magis usque tenaci Haererent; viscosus uti liquor haeret olivi: Hujus enim e Terra ramosis semina debent Extra expressa viis exire; ideoque teneri. Praeterea Undarum poscit natura liquentum, Ut, quando motu non exagitantur, ab alto Nec celeres collis descendunt vertice, verum Sive lacu immotae, patulo seu vase quiescunt, Ut plano constent extrinsecus aequore prorsus Aptatae: quoniam, mage si qua extaret Aquae pars Extima, deflueret tum protinus inferiora In loca procurrens, via qua proclivis; et ante Definere haud posset prorsus fluere, atque moveri, Quam bene constiterit regione aequata superna. Neve labor rationem horum causamque fatiget Quaerendi, tali rem protinus accipe pacto. Finge in Aquis arcte connexas esse columnas De fundo ad summum surgentes, quae, quia constant Omnes materia liquidi ex humoris eadem, Ponderis ejusdem pariter sunt: quaelibet harum Proinde premunt aequa subtus gravitate; nec aequis Sustentant ideo non sese viribus omnes. Altera non igitur subsidit, et altera surgit Tantundem; sed, uti doceo, exaequantur Aquarum Inter se liquidae supera in regione columnae. Popterea inflexus sursum si vitreus Undam Excipiat tubus, hanc utraque in parte videbis Aeque suspensam, et se pondere sustentantem Alterno: nam vis in parte aequalis utraque est. Non minus id fieri reputes, pars altera vitri Si sit crassa magis, gracilis magis altera contra; Namque aeque Liquor altus eisdem viribus uni Insistit fundo; nisi sit tubus alter, inanis Qua patet, exigui subtilis more capilli, Unde Capillaris trahit a re nomen; ab illa Nam tum parte quidem suspenditur altior Unda; Sive quod angustum multo tenuissimus aër Insinuatus in os minus obstet; sive quod Undae Particulae obrepant in rara foramina vitri, Ejus et adfixae paulum quoque sustineantur Parjetibus; quare consurgunt altius illinc. Ex his apta fidem ducit res, saepe quod alte Insiliat per se tubulis inclusus Aquae fons. Nam saepe a montis radicibus erumpentem Includunt plumbo, quod montis ad ardua tendit: Ille viam sequitur, surgensque attolitur alta In juga. Magnopere haec multis miranda videtur Res harum ignaris rationum: scilicet Unda Clausa valet tantum superinsiluisse, latenti Quantum sub terra sunt alta loca, unde necesse est Descendat persaepe, priusquam erumpat in auras Exiliens. hanc nimirum fons usque per artem Attolletur eo, mensura ponderis aequa Donec sub caeca libret tellure cadentem Undam; possit et haec gravitate attollere contra Surgentem; demum Lympha utraque mutua sese Hinc atque inde pari sustentet pondere nisus. Urbibus in magnis idcirco multa videmus Neptuni simulacra per os summumque tridentem Ejicere undantes latices, Tritonaque Proteumque Et Nymphas, madidi quas dicunt humida regna Concelebrare salis, pertuso e marmore late Undique caeruleas undae diffundere guttas. Scilicet ex alto descendens vertice collis Per sese subter caeco insinuata meatu Insilit unda pedes et crura et viscera saxi. Exit dehinc capitis per aperta foramina summi. Plurima praeterea possunt humentis Aquaї Inquiri de natura. Nos quarere quaedam Hic opus est, et plura indicta relinquere contra: Ne, si cuncta velim praelongo evolvere versu, Taedia scribentem capiant me teque legentem. In primis, salso cur sit maris Unda sapore, Quaerimus; et facile est rationem reddere dictis. Undique nam terras cum perluat Amphithrite, Est passim terris Salium natura locetur, Commotis miscetur aquis Sal; atque ita totum Aequoris humorem salsus corrumpit amaror: Quandoquidem rigidae spîclorumque instar acuta Cuspide particulae Salis extant: (nempe Elementa, Queis Sal progenitum est, similis reperere figurae Interiore vias sub Terra) proptereaque Partibus immiscentur, et involvuntur aquaї Flexilibus facile, atque infixae cuspide adhaerent. Plerumque ima maris pars multo salsior extat Propterea; quoniam terrae vicinior illa est, Unde Sales oriuntur, et acri caerula viro Diluti inficiunt. Cur vero, Torrida multo Solis qua saevit Terraї Zona calore, Aequor Hyperborei sit amarius aequoris unda, Dicere item facile est; nimirum Solis ab igne Aethiopum maris inda resolvitur usta vapores Longe in majores, quam quae minus incalet aestu: Propterea remanet Salis illic copia major. His accedit, uti minus illud temperet imber, Et fluvii, dulcem qui largo flumine lympham Infundant: alibi veluti salsedinis illum Magnopere imminuit plerumque haec causa saporem. Praeterea inquires, vicibus cur aestuat aequor Alternis, undasque facit quae causa fluentes Quod tibi ut expediam, supra reminiscere dicta: Nimirum circa Tellurem Vorticis uno Caeli materiem correptam volvier aestu. Lunaїque globum magnum cum turbine eodem Tellurem prope terdenis ambire diebus. Haec superimpendens Terrae, qua transit, oportet, Mole sua rapidis iter auris contrahat: alveum Fluminis ut magnis educti molibus arctant Pontes, atque undis pilae venientibus obstant: Non tamen idcirco celeris minus effluit amnis: Inveniunt nam quo majora obstacula, cursus Accelerant rapidos magis, et magis usque fluentes Eluctantur aquae: sic tu quoque credere possis Arctae damna viae citiore rependere cursu Aethera, qui luctans erumpere vi premit aequor Subjectum. Undarum ratio est hinc certa fluentum: Namque huc atque illuc partesque recedit in omnes Compressum subter mare, et aufert littora Nautis. Praeterea Tellus quoque ab illa parte repulsa, Qua sibi rumpit iter celeri levis aura meatu, Cedit in oppositum paulum latus, atque coarctat Id spatii: unde pari fluere hic ratione necesse est Aequor, et alterno procurrere gurgite pontum. Ast ubi deinde locum, quo pressa est, Terra removit A Luna; et plusquam senas cirumacta per horas Ejus ab orbe sui quarta jam parte recessit; (Nam quoque Luna means aliquid tum temporis horis Sex addit, quarta Tellus dum parte recedit) In se a littoribus refluit mare: cernimus ergo Uno circuitu prope Terrae et proinde diei Bis fundi scopulos super, et lavere aequor arenas; Bisque vado labente relinquere littus, et Aestu Decrescente retro ferri, et sorbere lapillos. Non tamen haec orbem, quo Terram scilicet ambit, Ut supra docui, rapitur levis aura per aequum: Nam qua fit Martis clypeoque hastaque minantis, Et Veneris caelo propior, sese orbis utrinque Parte in utraque sui nobis vicinior arctat. Illis Luna locis idcirco (namque per illa Bis loca mense meat; Solis cum scilicet ignes Occiduos oriens contra atque adversa tuetur; Cumque regit currus illi conjuncta silentes) Illis Luna locis, inquam, cum transit, iterque Contractum quoque mole sui cum corporis arctat, Tempore eo premit insueta vi desuper aequor: Propterea moti cursus pelagi atque recursus Efficit insuetos. Cum demum examina Librae Aequa tenent Solem Autumno, cum Vere tepenti Excipit illum Aries media inter cornua luces Noctibus aequantem; si tali tempore Luna Orbe micet pleno, claros sive occulat ignes; Desuper incumbet Telluri fortius: ejus Namque viam magis atque magis tum contrahit aura; Directa siquidem Vi Sol quoque comprimit illam: Majores ideo pressi parit aequoris Aestus Vere vel Autumno, quam bruma horrente vel aestu. Congestam in cumulum tum ponti allabier undam Aspiciunt Nautae, magnoque relabier auctu. Aequor Hyperboreum, quod longe a tramite Lunae Disjunctum est, ullus vix unquam concitat Aestus; Quandoquidem prius unda fluens quam pervenit illuc, Littoribus scopulisque illiditur interjectis Paulatim, ut longis compressa anfractibus omnis Vis prior undarum componat denique motos Fluctus, et placida jaceat constrata quiete. Herculeas contra metas invadit et Afros, Hesperiasque plagas Tyrrhenaque littora lambens Praeterit, Aegaeumque reciprocus incitat Aestus. Attamen angustis admissus faucibus intra Aestus ab Oceano, porro diffusus in oras Hinc illinc omnes, vi languescente, necesse est, Commoveat Medium salis aequor: at undique pulsus Ad maris Adriaci clausas ubi pervenit undas, Nec valet ulterius se extendere, sistitur illic, Majoresque fluens undas in littora cogit. Denique non omnes portus non perluit oras Tempore eodem omnes, neque fluctibus intumet aequis Namque ubi subjectum est Lunaї viribus aequor, Ante fluunt undae, et majoribus incrementis Moti tolluntur fluctus, quam portubus illis Littoribusque, magis quae Lunae a tramite distant, Quaeque movens undas obliquo ea lumine cernit. Portubus in variis etiam variare videtur Multimodis Aestus terrae variantia propter Littora inaequales oras scopulosque sinusque Ventosque fluviosque, ingenti qui agmine aquarum In mare vicinum se evolvunt exonerantes, Atque alias propter causas; quae singula possunt Efficere, ut varias Aestu variante per oras Unda fluat, refluatque, neque uno id tempore fiat. Quod superest, dicam, Fluviis quae causa perennes Suppeditare potest undas, semperque recentem Lympharum e caecis humorem evolvere terris. Scilicet ut nostro diffusus corpore sanguis Circuit insinuans sese omnibus undique venis, Itque reditque fluens; ita magno in corpore Terrae Undas perpetuo sursum deorsumque meare Circuitu plerique putant, ex aequore summos Scandere nimirum montes, de montibus ipsum In pelagus volvi: nam crebro illapsa meatu Et caecis maris unda viis, diductaque tellus Qua patet, insinuat se magni in viscera montis: Dumque cavos flexus bibulas et transit arenas Per tot acerba fluens, veluti per cola, relinqui Parvula posse salis retro corpuscula credunt; Omne ut propterea vitium purgetur aquarum; Illae jamque leves salium gravitate relicta paulatim magnos intus conscendere montes Possint, atque jugis evectae erumpere summis, Et sic in superam diffundere Flumina terram. Hic cave, ne salsa capiaris protinus horum A ratione, ruit penitus quae collabefacta: Neptuni nec enim mansuescere corpus acerbum, Nec maris unda valet tetri primordia viri Linquere; quantumvis tot eat per acerba locorum, Tot per inaequales terras, tenuesque lapillos Transmeet. haud ullo conatu consilioque Multimodis tentans Ars unquam effecit id ulla, Ut secerneret illa ab aqua, seorsumque relicta, Per quae transcurrunt, inter tot cola videret; Semper enim prima contractum in origine virus Illa tenet, semperque suus servatur amaror. Nec, si sub terris acri spoliata sapore Unda sit, et salso levior proinde aequore constans Paulum attollatur super ipsas aequoris undas, Unquam erit, eductos in caelum scandere montes Ut queat, atque adeo immani se attollere sursum Ascensu; cum tot praesertim obstacula sese Objiciant, dum densa meat per cola, salitque. Altera proin Fluviis quaerenda videtur origo, Certaque de terris quae Fontes causa resolvat. Et jam cum salium videamus corpora pacto Non alio posse aequorea discernier unda, Quam cum abit in tenues resoluta calore vapores; (Nam pariter nequit humenti cum nube vaporum Sustolli gravior salium natura per auras) Dicimus hinc riguis evolvi Fontibus undas. Scilicet in gremio Tellus habet undique subter Speluncas vallesque cavas vacuosque recessus, Hospitium undarum; quae se in loca concava lapsu Furtivo insinuant ex aequore, conveniuntque Illic in calidos solvuntur ab igne vapores (Nam rapidis etiam Tellus furit ignibus intus), Qui levitate sua sublati in concava montis Parjetibus caecis sistuntur, frigida queis est Natura: exiguas undarum proinde necesse est Solvier in guttas constrictos frigore saxi, Quarum perpetuo sudant humore cavernae; Et jam majores, semperque recentibus auctae Discurrunt flexos guttae per fornicis arcus. Roscidus hic montis crustis ita defluit humor, Erumpitque viis in aperta latentibus extra; Ut jam Rivus aquas serpenti deferat alveo, Et prima tenues effundat origine Fontes. Si tamen haec etiam fundendis Amnibus impar Causa videtur, et ex aliqua tibi parte vacillat; Et quia jam sese vis tanta evolvit aquarum Undique per terras tam multis Fontibus omnes; Scilicet ut raro fornix sub monte cavatus Non posset tantas dare tantis Amnibus undas: Verum pauper aquae tunc inter saxa lapillosque Obstreperet Rivus, qua nunc devolvitur Ister, Et dorso classes immani bellaque gestat; Et quia deberent non vere tumescere tantum Imbrifero Fontes, neque tantum aestate calenti Imminui; paribus prope verum erumpere lymphis; Semper at ipse vides pluviis crescentibus ipsos Augeri Fontes, largo et ditescere fluctu: Indignetur uti jam torrens unda teneri Ripis, et super alta fluens obstacula victrix Grandia corripiat vulso cum robore saxa. At Nemaeus ubi findit Leo fervida multo Arva calore furens, arescunt Flumina late Transilienda gregi persaepe: ita scilicet undis Tenuibus aspicies imo jam serpere fundo. Haec, inquam, si propterea non posse videtur Causa suas riguis largiri Fontibus undas; Omnia jam pluvio descendere Flumina caelo, Dicendum est: haec namque ferunt dare certa petenti Montanis responsa jugis specubusque cavatis Naturam, clamosa fugit quae saepe Lycea, Uberibusque colit stillantes undique guttis Speluncas: haec proinde cupit qui certa doceri, Montibus et solis Naturam interrogat antris. Quapropter superis rupti de nubibus imbres, Et tabescentes extructae in montibus altis Verno Sole nives possunt dare Fontibus undas. Nam quoniam Tellus non est aequata superne, Ut mare, cum placidis late consternitur undis, Sed modo sublatis in caelum montibus alte Surgit; inaequali modo sidit valle deorsum; Propterea fit, uti pluviaeque nivesque solutae Montibus in magnis, atque inter strata receptae (Nam super impositis montes constare videmus Et lapidum et terrae protensis undique stratis) Sub terras vario flexu illabantur hiantes. Tum qua inter crustas patet exitus, ilicet extra Prosiliunt, primisque erumpunt Fontibus undae. Flumina propterea, qua Phoebi a tramite distant Terraї gelidae regiones, tempore brumae Parva ferunt inopes undas, augentur at aestu: Nam glacie quas tristis hiems duraverat undas, Dissolvens altis evolvit montibus aestas. Tum, quibus in terris magna vi saepe quotannis Rumpitur imber, et effusis juga cana teguntur E caelo nivibus, vasta undique volvere cernes Flumina magnarum pelago vectigal aquarum: Contra qua raros effundit Juppiter imbres, Ut siccis Libyae regionibus, illa, necesse est, Rara fluant tenui per humum serpentia rivo. Mons tibi praeterea (pluviae neque montibus unquam Praecelsis desunt: illorum semper inumbrant Namque supercilium, et nigra caligine cingunt Perpetuae nubes, illuc quas undique venti Portantes cogunt, summoque cacumine stipant) Mons, inquam, qui radices a vertice ad imas Vel bibula tantum terra vel constat arena, Aut si quem saxum super impenetrabile late Obtegat, ut pluviae nequeat liquor insinuari, Haud ullos valet ex sese tibi reddere Fontes; Extra quandoquidem subito vel defluit omnis Unda, vel inferni penitus sub viscera montis Sorbetur terra. Verum si desuper humor Intus iter reperit caecum, tum deinde rigentis Incidit in stratum saxi declive, necesse est, Ultra non penetret, sed per declivia dorsi Diffluat, et superas ita Fons se reddat in auras. Cum gemina insinuant sese inter strata solutae Alto in monte nives, variis ut flexibus unda Huc illuc, veluti sit clausa canalibus, erret Descendens saliensque, jugis persaepe sub latis, Exitus hic illi si secto inventus hiatu est, Prosilit; et salso Fons saepe sub aequore surgit Dulcis aquae, ut celeri saliens iter impete rumpat Inter caeruleas Nautis mirantibus undas. Neve putes Fluviis non posse ingentibus undas Sufficere effusos caeli de nubibus imbres: Namque inita in variis terrae regionibus horum Est ratio; ut pluviae vis caelo quanta quotannis Decidat, et quantum devolvant Flumina, constet: Scilicet et vera semper ratione repertum est Imbrem et Fluminibus latices dare posse perennes, Posse et abundantem silvis atque omnibus herbis Sufficere humorem, vis ut quoque magna supersit. Invia nec ratio est, cum se de partibus orbis Omnibus exonerent immensis fluctibus Amnes In mare, cur nunquam crescat, tectisque redundet Littoribus pontus, seque efferat altius usque: Flumina quandoquidem, quos fluctibus undique magnis In mare devolvunt, latices ex aequore sumunt: Nam Sole et validis verrentibus aequora ventis Sublati in pluvias solvuntur deinde vapores. Quin Sol et validi verrentes aequora venti Internum minuunt longe majoribus undis Hoc mare (constat uti vera ratione repertum), Quam possint augere, fluunt quae maxima cumque Undique in hoc pelagus diversis Flumina terris, Scilicet et Tanais gemini ad confinia Mundi, Atque Borysthenius Scythica nive turgidus Amnis, Cumque suis late sexaginta amnibus Ister, Quondam et Threiciis stupefactus versibus Hebrus, Eridanusque pater Rhodanusque et dives Iberus Et Thuscus Tibris septemque per ostia Nilus unicus in terris Aegypti totius Amnis. Expertes pluviis campos foecundat inundans le per aestatem; quoniam ad caput ejus in imbres Tempore eo totus congestis solvitur aether Nubibus, et magnis Lunae de montibus alte Tabificis Phoebi radiis liquefacta ruit nix. Flumina praeterea sunt, quae salsedine tinctas Devolvuntur undas: Salium loca namque sub alta Praetereunt terra latices, virusque receptant. Sulphuris idcirco quoque plurimus halat odorem Fons, et naturam ferri sortitur et auri: Rerum quandoquidem lymphis permiscet earum Particulas, per quas sub terra labitur alta. Sunt etiam quaedam, quae certo agitantur ab aestu, Ut mare, quod certas refluitque fluitque per horas, Flumina: nam, moto pelagus cum tollitur aestu, Fit via declivis minus Amnibus; unda necesse est Proinde minus celeri pede defluat; atque ita sursum Aestu attollatur; verum refluente videbis Aequore declivi post volvi Flumina cursu, Et celerare viam, et rapidas submittier undas. Hinc etiam Natura Lacus consistere fecit: Namque eadem his undas largitur causa perennes, Quae facit, ut vastis decurrant Flumina terris. Horum aliqui haud ullos emittunt, excipiuntque Exterius Fluvios: Lacus est Thrasumenus ut ingens Notus jam propter tot quondam Romulidarum Funera, cum dira jacuerunt clade rubentes Illius ad ripas caesi cum Consule Cives; Jamque videbatur belli Fortuna, tremebant Omnia terrifico cujus concussa tumultu, Decidere haud anceps inter Poenosque Latinosque, Utrorum sub regna foret terraque marique Cunctis, quotquot agunt Gentes ubicumque, cadnedum. Est etiam Lacus in Latio, dixere Regillum, Hic ubi Tarquinii compressa superbia regis, Flumina qui recipit non ulla, nec edita fundit. Sic profert America Lacum inter caetera multa Mirandum, nusquam quo visitur amplior alter, Parque mari est, Parimeque vocant; jacet ille sub altis Andibus, et vastis late consternitur undis. Hi simul atque alii, qui sunt sine Flumine circum, Constanti ratione nec imminuuntur ab aestu, Vere nec augescunt pluvio. Quapropter oportet, Ut caecis Natura viis tellure sub alta Usque ministret aquas Fluviorum, subter et illos Semper perpetuis extantes impleat undis. Sunt tibi deinde Lacus, qui Flumina multa receptant, At nullum emittunt: quo de genere esse videtur Hyrcanum magnis clausum undique montibus aequor; Sulphureusque Lacus, qui dicitur Asphaltites, Jordanis magnas venientes excipit undas, Contra suetus aquas de sese reddere nullas. Illi propterea, quoniam consistere iisdem Cernuntur ripis, neque magnis augmina sumunt Exceptis Fluviis, quanta est infusa superne Undarum vis per Fluvios imbresque nivesque, Tantundem occultis debent emittere caeca Sub tellure viis, et Flumina fundere subter. Opposita ratione Lacus, qui Flumina de se Multa palam effundunt, at contra nulla receptant, Debent imminui paulatim, arctareque ripas, Denique siccato sine aqua consistere fundo; Excipiant Fluvios nisi subter, et usque recentes Suppeditentur aquae, supera quas reddere possint. Postremo excipiunt venientia Flumina multi, Et simul emittunt extra; velut esse Lemanum Scimus, quem Rhodani transmittunt desuper undae. Nec tamen immotis venientes transque meantes Immiscentur aquis: quod mirum haud esse videbis Propterea, levior quia Fluminis unda jacentem Immotamque Lacus properans superinnatat undam. Denique, quod restat quaerendum, percipe porro; Scilicet ut pluvio concrescant Nubila caelo Et nebulae; tum qua ratione oriantur et Imbres Et tenuis quoque Nix et durae Grandinis ictus. Nubila concrescunt, ubi corpora multa vaporum Hoc supera caput in spatio coiere patenti; Hi porro ex undis tolluntur ab igne vapores: Namque ubi Sol, et, sub terra quae condita fervet, Flamma simul pelagus fluvios terramque madentem Concalefecerunt, agitatis surgere bullas Est opus ex undis, oculi plus cernere nostri Quam possint, tenues; ut, cum fervescere aheno Inclusos latices subjecto cernimus igne, Ex undis bullae ferventibus exoriuntur: Ignea vis quoniam, quae secum corripit undam, Intus clausa facit, liquidum ut turgescat in orbem. Haec ergo lymphae vesicula multa tumentis, Cum tenuis, nostro leviorque sit aëre multo (Nam pro mole minus comprendit materiaї), Debet tum propria sursum levitate volare, Atque loci conscendere eo, quo tenuior aër Libret aquae tenues bullas vi ponderis aequa, Aurave frigidior supera constipet euntes, Atque graves mage reddat, et ascendentibus obstet. Namque ea, quae supra est, regio mage frigida constat Aëris idcirco; quoniam et ferventia terrae Viscera conceptos exhalant hic prope fumos, Et Solis radii reflexi protinus imas Aëris exagitant partes, atque undique motu Impellunt perturbato, geminantque calorem. Quin ipsi hac possunt motus ratione vapores Progigni; siquidem divulsas aequore partes, Aequore vel terris ita magnus concitat aestus, Aëris subito quoque fiant mobiliores Particulis, ipsisque leves magis: inde necesse est Impulsae a terris sensim in sublime ferantur. Adde quod et junctae rapidi subtilibus ignis Particulis una componunt aëre corpus Hoc nostro levius; vel ita imminuuntur eaedem, Pondus ut existat pertenue, sed extima circum Non sic decrescat facies pro corpore; possint Auris ut tolli leviores atque teneri. Quapropter fiunt Nubes, cum tenuis hic undae Halitus atque vapor superas expressus in auras Undique conveniens ventoque ferente coactus Suffundit nigra caelum caligine, et altas Paulatim in Nubes concrescit conveniendo. Et quia tunc aër magis opportunus habendo est, Cum gravior prodit cum densior ipse, vapori, Per brumam idcirco (fit enim tum frigidus aër Densior et gravior) recipit retinetque vapores Agmine majori, quam cum idem rarior aestu est. Halitus iste tamen supera ascendentis aquaї Si gravior solito fit, uti se tollere longe Non valeat, terrae sed valles integat imas, Insideatque casis, et agrestia culmina inumbret, Fit Nebula; a tenui quae non distare videtur Nube, nisi in superis haec quod suspenditur auris Altior ac levior: contra depressior illa Obnubis nigro terram velamine inhaerens. Per brumam idcirco Nebulae plerumque coortae Visuntur; quoniam conscendere protinus aër Non sinit e terris stipatas frigore bullas. Hac etiam e causa multo plus Nubila constant Alta per aestatem, gelido quam tempore possint. Tum porro Pluvius caeli descendit ab altis Nubibus humor, et in terras devolvitur Imber Propterea, quia, cum nubes loca frigida caeli Ascendere leves, aër densare vaporem Frigidus, humentes et aquarum astringere bullas Incipit, et subito nativas solvere in undas, Jamque graves cadere ut possint volvique deorsum. Fit quoque, uti ventus saepe inter nubila vehemens Exortus tenues impulsu jactet aquarum Inter se bullas; has illo proinde necesse est Rumpi ex conflictu, inque graves quoque solvier undas Guttarum; quas tum facit aëris aura rotundas Parte premens omni; non aequo hae tempore deorsum Dum labuntur, ab alta aeque nec nube solutae, Nec simul, et prius infernis tum forte supernae, Illo nimirum veniens erit obvia casu Una alii; haerebunt inter se mutua multae Propterea, majore cadent et mole per auras, Quo spatii plus, unde ruunt, erit interjecti. Proin in valle cava magnis stillare Viator Expertus nubem guttis; quo se altius effert In montem, magis hoc tenui respergitur unda. Idcirco guttis aestivus grandibus Imber Defluit ex alte suspensa nube solutus; Quandoquidem in terras praeceps per vasta locorum Aëris e caelo ruit intervalla liquentum. Ast hieme aut in aquam subito se nubila solvunt, Emittunt guttas et aquarum proinde minutas; Altius aut paulo si forte evecta ferantur, Plus ubi crudescunt stipantia frigora, ninget. Nam fit, uti ningat, cum corpora parva vaporum Inter se varia coalescunt apta figura In floccos, adjecto ut labi pondere deorsum Possint in terras turba majore coorta; Nec tamen in guttas liquidae solvantur aquaї; Nam vetat id fieri frigus, quod saevit in altis Acre locis; stipat namque ipsos ante vapores, Quam juncti inter se liquidas vertantur in undas. Tunc tibi Nix caelo multa vi decidet alto, Sternet agros, foliisque carentes integet hortos, Confundentque vias; juga montium et undique nuda Canescent nemora, et lassabunt pondera silvas. Si vapor in guttas redeat resolutus aquarum, Frigida constringat pluviam tum deinde cadentem Aura; ruet dirae vis Grandinis horrida caelo Protinus; aestivo fieri quod tempore saepe Vidimus: aestivo nam tempore nubila constant Saepe super gelidi regiones aëris alta. Nimirum non ulla magis florentibus agris Noxia pestis et Agricolis invisa; quod illis Momento plerumque brevi populata laborem Divitias omnes adimat, spemque unius anni. Vidi ego, cum laetis florerent omnia campis, Jamque e flore novo caperet spem messis opimae, Et festo Pubes resonaret rustica cantu; Ecce repente atra tegitur caligine caelum; Exoritur gelidi vis venti; deinde coruscos Inter fulgores interque tonitrua crebra Insequitur toto tempestas horrida caelo Fulminibus ventisque furens et Grandine missa. Extemplo excussis instrata est floribus omnis Undique humus; teneri succisi verbere foetus Submisere caput; contusaeque ictibus herbae Emoriebantur: spectatum dira per agros Erumpunt miseri multa cum prole Coloni, Et vitem et ramos oleae frumentaque lustrant Flentes, et circum demissis vultibus errant. At, quae pertenues placida de nocte vaporum Surgunt particulae, facile a frigentibus umbris Densatae simul in guttas solvuntur aquarum: Et matutinis foliis respergitur humor Herbarum, Sol ante suo quam surgat ab ortu. Dicimus hunc Rorem, per quem viridantia florum Prata vigent; illum per pascua laeta per herbas Lanigerae pecudes gemmantem mellificaeque Consectantur Apes, et caeli dona legentes Aptum operi humorem certatim in tecta reportant. Noxius at saepe est, salsis ubi et acribus idem Constat particulis, teneram quibus urit inhaerens Lactentem segetem, et nigra rubigine messes Inficit, et tristi florentia quaeque veneno. Est quoque plantarum ut foliis haerescere guttas Cernamus multo illarum ex sudore coortas, Perpetuo liquidas qui fluctu expirat in auras E venis, ubi hiant patulae: nec luce videntur; Nam Sole et ventis tenuis dispergitur humor: Verum in lacrymulas collectus nocte silente Per frondes, illic, qua scilicet exit, inhaeret, Non alibi, ut faceret, frigentibus halitus auris Si tum fors caderet parvas concretus in undas. Per noctem clausae quin tectis uberiori Humore exsudant plantae, foliisque madescunt Plus, quam quae caeli sub aperto tegmine rorant; Quo quamvis sileat, tamen est agitatior aër. At fiunt gelidae tenui de rore Pruinae; Ros ubi nimirum constrictum est frigore multo, Duruit inque gelu, parvaque incanuit unda. Interdum vario pluviae contincta colore Plurima gutta cadit caelo; quia mixta cadentem Undarum pluviam salium natura colorat, Quae, quia tam varia est, varie ipsas inficit undas. Proinde pluisse ferunt lacte aut rubigine flava, Sulphureumque etiam cecidisse e nubibus imbrem. Interdum et guttis perterrita corda cruentis; Nam tum, cum caderent, occursavere per auras Rubrarum populo, queis corpora parva, Volantum, Et madefecerunt, secum implicatasque tulerunt. Tristibus his acti quondam, pro pectora Veri Inscia! prodigiis dirum omen caede piabant Qudrupedum, et fuso placabant sanguine Divos. Ergo cadens pluviae vis sordibus aëra multis Abluit; omnigenis nam novimus aëra mixtum Corporibus; quid enim e terris non surgit in auras Evectum vel sponte sua, vel solis ab igne? Quare post imbrem longe purissimus aër Pellucet, radiisque micantibus exoritur Sol Pulchrior, et claro revirescunt prata colore, Laetius et vernae juvenescunt undique plantae. Nunc age, quandoquidem liquidis elabimur undis, Protinus Aërias ultro evadamus in auras: Magnum iter: at neque Daedaleas adnectere pennas Est humeris opus, aut ventos animasque secundas Poscere, ut evectos sustentent Aëre tenui Usus erit tantum se tollere mobilitate Ingenii, et magnas animi contendere vires; Se levis ut liquidum librare per Aëra possit Mens, neque praecipitem confisa timere ruinam: Cum sequitur felix praesertim iter atque volatus Ejus, quem super et ventos aurasque liquentes Aethera per purum jam in caelum Gloria tollit. Quapropter filis constat pertenuibus Aër Et longis et flexilibus; quam nempe figuram Inventae fecere viae Tellure sub ima Primi connexis Elementi conque globatis Partibus inter se, sursum quae protinus altam Expressae terram super et mare fundebantur. Fluvida propterea natura et rara liquensque Aëris est; facili quoniam ratione moventi Cedit materiae, quae primis atque secundis Constat, uti supera quoque diximus, ex Elementis, Omnibus atque locis rebusque intersita vulgo est. Sunt porro oblongae partes, ut fila pilique: Nam secus haud valeas rationem reddere dictis; Quare compressus subita vi polleat Aër In spatia ampla magis se protinus expandendi. Ut, cum folliculis Juvenum socia agmina ludunt, Impelluntque leves alte jactantque per auras; Illos, vix feriunt delapsi ex Aëre terram, Protinus impletos vento resilire videmus E terra, rursusque cadunt, rursusque repente Exiliunt; multoque ita cernis reddere saltus, Propterea quia, dum constringitur intus in ictu Aër, vi magna se protinus explicat; atque Impellens terram, quae dura immotaque perstat, Illa folliculum tolli vi cogit in auras. Quam magis ut possis venti vim noscere sese Expandentis, ubi est compressus, percipe causam. Dico itaque a magnis id prorsum materiaї Viribus aetheriae prodire; patentia rerum Intervalla viasque means dum transit apertas. Namque ubi marmoreum celeri pila eburnea casu Lapsa pavimentum subter ferit, ilicet illam, Qua tetigit, partem subito complanat in ictu; Materiaeque vias constringit proinde meanti: Protinus obstructum sibi iter connititur illa Latius efficere, et clausos aperire meatus; Quod facere haud certe possit, nisi prorsus eburnae Compressum attollat subito latus illa pilaї, Compellatque suae reddi, velut ante, figurae. Hac ratione etiam, adducto cum tendere nervo, Et prope conjunctis inflectere cornibus arcum Nitimur, ille manum contra nervumque repugnat Vi, qua in directam sese componere virgam Certat, in antiquam pariterque redire figuram. Vixque manu nervum tendente remittimus, arcus Vi resilit tanta, nervumque repente reducit Ut faciat celeri metiri multa volatu Excussam stadia, aut in nubes ire sagittam. Praeterea horarum numerum noctuque diuque Quae notat, in parva quid tales pyxide motus Efficit, atque rotas varios quid volvit in orbes? Quid? nisi, quae clausa est intus, lamella rigenti E chalybe, in gyros iterumque iterumque voluta Circum multiplices iterumque iterumque plicata: Pugnat enim contra dum evolvier, exque plicari Vi multa, facit ire rotas, ferrumque moveri Possit uti numeris ostendere tempora certis. Namque vias tum pars chalybis convexa, vel arcus Dilatat, contra penitus pars concava claudit. Materies ingressa vias quapropter apertas Ex alia parti clausos transire meatus Cum facile haud possit, velut ante, recludere multa Vi contendit ea constricta foramina parte, Inque situm chalybemque arcumque referre priorem Si tamen ille diu flexus linquatur, ut intra Demum aperire novos possit sibi multa meatus Materies, facile haec quibus egrediatur apertis; Amplius haud arcus poterit resilire, sed usque Curva tibi abscisso quoque nervo ea virga manebit. His tibi firmatis rebus, cognoscere causam Tutemet inde potes, quam propter polleat Aër Compressus nisu se protinus evolvendi: Nimirum illius pertenuia fila pilique, Est opus, ut subito compressi extrinsecus edant Conatus contra validos, resilireque pugnent: Exagitantur enim, velut omnia, materiaї Aetheriae a magno, quae permeat undique, nisu. Et quoniam aetheriae magis exagitantur ab igne Particulae, intendi vis Aëris illa calore Debet, et inde Aër fieri quoque rarior aestu: Proin vesica levis distenditur inque tumescit, Ut crepitu magno tandem rumpatur, ad ignem. Utque magis quoque pervalidas cognoscere vires Aëris esse queas, tali rem funditus omnem Percipe ab exemplo: licet ignorare profecto Id nequeas: nam saepe reor vidisse, vel illud Audîsse a multis saltem inter mira relatum: Scis certe, quod dicam, et caetera de genere horum Multa, mihi quae mox etiam dicenda supersunt: Attamen idcirco non praetereunda videntur. Nam si cuncta quidem voluissem, cognita constant Quae tibi, non ullo vulgata relinquere versu; Nil equidem numeris potuissem claudere nostris, Nil doctis (quid enim nescis?) mandare camoenis. Quo validas igitur possis cognoscere vires Aëris, Aërii reminiscere [namque ita fuemus Appellare] tubi, constet licet ille rigenti E ferro, multam ferrum intra namque per artem Compressum validis conatibus Aëra claudunt, Immittuntque pilam plumbi super, ecce repente, Inclusis ubi dant egressum extrinsecus auris, Quae spatio sese majori expandere pugnant, Evolat illa fero pulsa egredientibus illis Impete; uti nequeas oculis vigilantibus usquam Prendere percelerem: si quae sunt obvia, frangit, Parjete seu duri colliditur incita saxi. Propterea claro Boyli quoque Machina versu Scribenda est, quantae nobis hoc fonte repente Notitiae rerum et fluxerunt utilitates? In primis tripodem super altum impone rotundi Fornicis in morem (forma haec est apta) cavatum Vas vitreum [Excipiens hoc dicimus]; aereus orbis Glutine cui subter jungatur; hiantiaque ora Prorsus claudat, uti de parte extrinsecus ulla Vas non possit in hoc immissa illabier aura. In medio tamen aes subter pertunde, quod ore Extremo subeat conserti fistula ferri; Transversum medio cui septum impone canali; Possit uti claudi pariter, pariterque recludi, Sive aditus prohibendus erit, sive exitus auris Dandus ab exhausti concluso fornice vitri. Amplior huic porro subter jungenda canali est Antlia; cui validum tu dehinc aptare memento Embolum, ut ipse cavo lateri respondeat apte Insertus, ne qua possit transmittier Aër. Atque ea praeterea sit aperta foramine parvo, Valvula quod toties occludat, tractus ab alto Descendit quoties aegre, premiturque deorsum Embolus; ast eadem recludat aperta foramen, Idem cum facili sustollitur impete sursum. Cum constructa tibi haec constabit Machina, ab ipso Educes, intra qui clauditur, Aëra vitro. Namque ubi restantem multa vi traxeris infra Embolum; ut interea nequeat per tenue foramen, Valvula quod clausit, venientem extrinsecus auram Excipere, utque omni constet prorsum invia vento Antlia, fundetur loca per magis ampla repente, Et rarefiet spatiis majoribus intus Aër: propterea vitri de vase cavati Irruet angustum per ferrum septaque ferri Per reserata, locisque, vacat quibus antlia, sese Diffundet: dehinc claude viam mediumque canalem, Excipiens auris ne vitrum possit adiri, Fac super ascendat tunc embolus, Aëraque omnem, Antlia quem cohibet, per apertum expelle foramen: Dein iterum atque iterum demitte, et tolle vicissim: Exhaustum crasso demum vas Aëre prorsus Constabit; tamen usque levis tenuisque manebit Aura, potest quae se vas insinuare per ipsum: Transit enim levis aura per aera et saxa per aurum, Et si quid solidum magis est et durius istis. Non tamen hac possunt Animantum vivere saecla: Si namque exhausto quaevis Animalia vitro Sint inclusa, simul cum deficientibus auris Deficiet quoque vita: cita nam morte repente Exhalare animam, vitamque efflare videbis. Invento sed ab hoc ut possis noscere quanta Sese expandendi vi constet praeditus Aër; Rugosam penitus collo intus claude ligato Vesicam, vitreo clausas tunc Aëris auras Atque iterum atque iterum de vase educere tenta. Paulatim, insertum calami per tenue foramen Ac si inflata foret, distenditur illa tumescens, Et magnam in molem sese explicat; atque ita crescens Rumpitur interdum, vis intus tanta animaї est. Nam quamvis primo sub rugis parva lateret Aëris aura; tamen, cum non extrinsecus Aër Exhausto premeret vesicam vase receptam, Sponte sua molem se dilatavit in amplam Quantulacumque. Sed his quoque rem superadjice miram; Pondera magna quater denas pendentia libras Imposita attollentur, ubi vesicula parva Incipiet sese evolvente tumescere vento. Ergo etiam atque etiam vi magna praeditus Aër, Qua sese in spatia evolvit, videatur oportet. Hac etiam fit, uti de causa bulliat unda Vitro inclusa cavo, velut igni fervida magno; Quandoquidem aurarum multae, quas continet illa, Particulae sese spatia in majora repente Extendunt, quia non aliis extrinsecus auris Urgentur, bullasque inflant spumantis aquaї. Incipe jam veris rationibus Aëris auras Esse leves prorsus dediscere: nam Puerorum Perfacile errorem teneris hunc mentibus aetas Imbibit, e terris ubi eas consurgere cernit, Et supra caput aetheriis diffundier oris. Dico itaque esse gravem, tenuem licet atque fluentem Aëra, quod tali nunc est ratione probandum. Longus et ex una bene clausus parte, rigenti Sit tubus e vitro, quem repleat unda supinum; Lymphae in suppositum vas illum deinde revolve. Protinus haud omnis subjectum defluet in vas Unda tubi inversi, ast alte suspensa manebit Triginta plus quam pedibus: quia scilicet Aër Lympham in vase premens suspensam sustinet illam, Inverso quae clausa tubo est, descendere deorsum Nec sinit: haud alia fieri ratione quod ulla Posset, quam quod aquae tantundem pendere debet Suspensae moles, quantum aeque crassa columna Aëris, a nobis quae sese extendit in altas, Qua locus aurarum cumque est, caeli regiones. Proptereaque pari libratae pondere sese Mutua sustentat, et aquae suspenditur augmen. Si tamen infundas argenti pondera vivi Pro lympha, vitrumque revolvas, altius illud Haerebit paulo, bis denos ad digitos quam Additus octonus; tantundem hoc densius unda est Scilicet argentum, quanto est eductior illa. Quod si pertundas extremo in vertice vitrum, Possit ut illabi celer, et replere vacantem Desuper aura locum, subito ruet unda deorsum Aëre pressa novo, nec jam suspensa manebit. Auras nonne graves igitur fateare, necesse est? Auras porro aliquo compressas vase videbis, Quam non compressas, plus pendere; proinde fatendum est Aëra, qui propior nos ambit, et undique circum Funditur in terras, spissumque gravemque superno Esse magis, quia ab hoc urgetur, comprimiturque. Aër propterea non aeque pendit ubique: Summis namque locis minus est gravitatis in illo. Altior ad montis radices scilicet imas, Vertice quam summo possit super, unda tenetur In longo suspensa tubo, quia densior Aër Hic premit et gravior, quam montibus in proceris. Altior est, circum cogentibus undique ventis Aër in medium cum desuper accumulatur, Vel cum praecipitat supera e regione deorsum; Hac ratione etiam servatum est flante quod idem Fit gravior Borea, quia densior exit ab illo; Densior hic itidem brumae per tempora torpet, Et gravior, majusque vapores addere pondus Novimus eductos; qui contra saepe soluti In pluvias faciunt paulum descendat aquaї Alte in producto vitro suspensa columna: Tum quoque descendit sursum spirantibus auris, Aut illinc abit in ventum si plurimus Aër, Aestifer interdum vel cum furit Auster, et omnem Africus involvens nigrantibus aethera nimbis; Aër quandoquidem leviorque et rarior aestu est. Non tempestates tamen his praescire futuras A causis dabitur, non omnes novimus ipsi Praeterea, quae se immiscentes omnia turbent Indicia, et certos nullo nos tempore reddant. Scandit item calamum, sitienti desuper ore Cum trahis, unda levis, quia pressa extrinsecus intra Insinuat sese, et loca surgens Aëre scandit Evacuata: velut latices de fontibus imis Aestu saepe bibunt Pastores, fessaque magnos Humectat sitiens Venantum turba labores. Sic etiam inflexo vacuant fluitantia lymphis Labra tubo; facito ejus enim pes unus ut intra Immergatur aquis; at multo longior extra Pendeat alter: ab hoc ducas si tum Aëra vitro Inclusum ore trahens, scandens super unda sequetur, Perque tubum saliensque cadensque ita defluet omnis Paulatim, vacuum donec vas omne relinquat. Nunc agere incipiam, Ventos quae causa fluentes Excitet, ut late terras late aequora perflent. Nec mundo exiguam Venti dant utilitatem: Auras Viventum saeclis hi namque salubres Constituunt; crassi purgant hi putrida quaeque Aëris, et nebulas exhalatosque vapores, Qui plerumque luem terris morbosque dedere, Discerpunt toto caelo undique disjicientes. Sol aestivus item calidis minus ignibus ardet Flantibus his; aliter ferventibus ureret agris Florentem segetem, pecudesque hominesque necaret. At quis consilio factum sine Numinis acri Arguat hoc, Phoebi radiis suppôsta calentis Quod loca terraї Ventis perflentur ab ortu Perpetuis; aestumque levent hi, saecla Animantum Incolere ut mediae possint loca fervida Terrae? Quapropter Venti, mediam qui frigore perflat Perpetuo Zonam semper directus ab Ortu Solis in Occasum, multiplex causa videri Esse potest. Primo, quoniam convertitur axem Versa super Tellus, seseque volutat in Ortum Semper ab Occasu, motus velocior illis Partibus efficitur, quae plus a cardine utroque Distant hinc illinc; Tellurem scilicet ipsam Qua secat Aequator mediam: quapropter oriri Partibus his Ventum motu celerante necesse est Perpetuum, quoniam Tellurem segnior aër Insequitur; contra videatur proinde moveri Est opus: ut, celeris Sessores alite cursu Cum rapiunt equi, concertantesque repente Transmittunt campos, fit, uti contraria Venti Verbera, stet quamvis piger aër, experiantur. Praeterea Solis magno plerique calori Hunc referunt Ventum: nam, se cum vertat ad ortum Semper ab ocassu Tellus, Phoeboque manenti Occurrat; nunc hac nunc illa, semper ab una Solem parte videt; cujus calor aëra, cursu Qui Terrae abripitur, subjectum effringit, et omnem Dissipat, ut rarusque magis leviorque feratur Phoebeos subter radios: neu pondere iniquo Aëris haec circum moles librata laboret, Vicinae partes densaeque gravesque, necesse est, Qua via facta, fluant, aliaeque aliaeque sequantur Continuae ad Solis radios, vacuataque librent. Propterea Ventus nihil est, nisi percitus aër Atque fluens partemque a Sole impulsus in unam. Denique Sol aliis alia ratione videtur Efficere hunc Ventum, Zonae qui temperat aestus. Nam quia Sol radiis recta impendentibus undas Percutit Oceani, magnamque calore vaporum Effert vim, rareque facit, quibus anteriorem Perpetuis agitat, protrudit et aëra plagis; Idcirco Ventus fit in his regionibus illa Perpetuus, qua Sol ferri de parte videtur. Ut magis inspicias fieri quod posse, rubentem Igne pilam ferri super undas volve, videbis, Pertenui ut vento tum protinus aura moveri Incipiat; nec non pariter quoque parte ab eadem Unda sequi ferri motum, quam desuper urit. Proptereaque pari motu se concitat aequor: Currentesque vocant undas, quas Nauta relinquens Post tergum Hesperiam, atque Orientis opima revisens Littora Japoniasque plagas sparsasque Moluccas Navibus abreptis nimium experietur iniquas. At cum prora tuis America obvertitur oris, Brasiliamque vident stantes in puppe Magistri, Ipsa sua vi impellit euntes unda carinas. Hic porro Ventus, recta qui fertur ab ortu, Ut varie oppositos montes et littora contra Verberat et scopulos, pariter ratione, necesse est, Flectatur varia, aut in partes versus easdem, In latera obliquo vel flamine tendat, et orbes Interdum in rapidos se torqueat, atque procellis Saeviat, horrisonosque insestet turbine pontum. Protinus a causis, quas paulo diximus ante, Quis jam posse neget ventos consurgere iisdem, Undique qui variis oriuntur partibus orbis? Inter eos tamen, et Ventum, qui frigore Zonam Temperat ardentem, quidquam discriminis esse Novimus haud aliud, nisi quod, quae causa perennem Hunc facit, haec alios eadem nunc murmura flantes Edere dat, sonitum nunc et consopit eorum; Haud secus ac eadem dat causa perennibus undis Currere per terras fluvios, contraque protervos Torrentum sinit ire haud longo tempore fluctus. Praecipua a multis tamen horum causa petenda est, Exhalat semper quos terra, vaporibus; illi Per tractus educti occursantesque liquentes Aëris atque una commixti proelia pugnasque Edunt ingentes: ferviscunt omnia circum Turbata, impulsae subito expanduntur et aurae, Atque alias fremitu trudunt grassante cientes. Prosilit hinc Ventus. Non est tenor unus eidem, Nam modo pernices violentior incutit alas, Cum pellunt valido moti fervore vapores; Post paulo [minor est cum fervor] lenior afflat: Mox iterum assurgit, variisque assultibus instat, Donec composita sedentur pace furores. Dicere nec Ventis quae sunt data nomina, longum est. Primus purpurei consurgit cardine caeli Eurus ab Eoo; Zephyrus ruit aequore contra Quo Sol emeritos solvit temone jugales; At Boreas nivibus stipatus et horridus acri Frigore ab Arctoa descendit parte nivali Sithoniisque plagis; media regione diei Inter nigra Virûm percoctaque saecla coortus Cum pluviis contra venit et cum nubibus Auster. Hos inter totidem tibi sunt, et utrinque recedunt Ad latera; hiberno furit Euro – Auster ab Ortu Humidus; huic placidas contrarius asperat undas Caurus; at a Mauris trux advolat Africus oris, Terrificisque ciet pelagus vexatque procellis, Ut trepidi horrescant Nautae, portusque requirant; Demum Aquilo medius Boreamque flat inter et Eurum. Illi peregrinas nobis per tempora ditis Autumni bruma fert adventante volucres, Pennigerisque replet late nemora avia saeclis Et montes et agros: illo me tempore Brenum Rus prope Ragusium cum amoenitate, tum soli fertilitate praestans, et aucupio aptissimum. , Namque hic ante alios ridet locus, accipit omnes Oblitum curas jam sponte minique vacantem; Hic me purpureos fundens Aurora colores Excitat, et canibus comitatum suadet odoris In nemus ire vel in montes, volucrumque quietes Sectari, si qua erumpat subito excita praeda: Namque repente mihi e manibus cicur evolat ultro Accipiter, volucremque super sonat aere trementem, Jamque tenet: capitur suavis mihi praeda Coturnix. Quam juvat hoc fessum sub pondere jamque cadente Luce redire domum, et Sociis ostendere praedam! Sed jam quod superest, hos praeter, caetera quae sunt Nomina Ventorum, Nautis dicenda relinquo. Quidam sunt, certis qui terrae oriuntur in oris. Ut tantum foecunda tuos Appulia campos Notus non alibi comburit Atabulus acri Frigore, uti Calabrum regionem infestat Iapyx, Cecropias ut item Sciron contristat Athenas. Horum causa queunt sublati a Sole vapores Esse e fluminibus lacubusve marive propinquo; Qui certas, poscente loci ratione situque, Protinus in partes aestu impellente ferantur. De genere hoc, Ventos extructae montibus altis Emittunt quoque saepe nives, nam frigidus aër Densatur circum, qui pondere scilicet illo Nititur in partes, queis multo rarior aura est. Magnaque item magnos genuere incendia Ventos Interdum, quoniam circum rarescit ab igne Aura, locisque ideo sese dilatat, et auram Trudit agens aliamque aliamque; impulsibus istis Ut sit opus rapidos fieri circum undique Ventos. Et magis ut certam multorum noscere possis Ventorum causam, manifestum hoc percipe porro Exemplar. Duro constans ex aere rotundum (Aeoliam dixere Pilam) vas fiat, et extra Extendat longo tenuique foramine collum. Tum facito, incaleat flammis propioribus, intus Scilicet inclusus rarescere possit ut aër; Nec mora, frigentes cum collo merge sub undas, Intus uti, subito quoniam densabitur aër Frigore, per collum queat unda replere pilaї Partem haud exiguam: si porro ardentibus illam Admoveas iterum flammis, vehementer ut intus Unda calescat; erit, subito commota vapores Omnis ut exhalet magnos, qui spiritus extra Dum fugit elabens per collum tenue, necesse est, Sibilet erumpens rapidi vis concita Venti; Evacuetur aqua donec vas omne soluta. Sic etiam Natura cavis e montibus efflat Saepe quidem aeolias animas, dum murmure magno Undarum per aperta fugit spiracula montis Halitus, interior quas flamma resolvit in auras. Sunt etiam, perflant anni qui tempore certo Certa loca; ut magnos fluctus concinnat in Indo Aequore, qui Borean inter flat Ventus et Eurum Anni tempore eo, quo Sol deflectit ad Austrum, Concalefecit eas et partes igne propinquo. Idem ubi se ad gelidam remeando transtulit Arcton Subjectum radiis dilatans aëra crebris, Per totam aestatem Zephyrum strepit inter et Austrum Spiritus exoriens aurarum, atque aequora miscet. Sic pariter redeunt quoque Etesia flabra quotannis Aestivum post Solstitium, Grajûmque secundis Demulcent animis regiones; Ioniumque Per lucem crispant pelagus: nam condita tota Nocte silent: Thracum vicinis montibus illa Carpathiisque jugis, opus est, videantur oriri. Difficile et porro rationem reddere non est, Eois cur mane plagis plerumque flet aër; Exoriatur item sub primas vesperis umbras Occiduo contra surgens de littore Ventus. Nimirum Solis sublatos flamma vapores Disjiciens huc atque illuc dilatat in orbem; Exoriensque ad nos ideo protrudit ab ortu Aëra, et occiduo contra de littore labens. Perque diem in terras liquido flat ab aequore Ventus Propterea, salsis quia Sol attollit ab undis Multos, unde tibi commota fit aura, vapores: Terrarum tamen hi congesti montibus altis In mere prorumpunt noctu; tum frigida in aequor E terris ferri Ventorum flabra, necesse est. Denique saepe solet magna impendente procella, Cum mare cum terras exemto Sole paventes Contexere cavae nigra caligine nubes, Jamque parant pluvias, et inaedificata superne Nubila terribili sonitu et fulgore minantur, Saepe solet rapidi tempestas concita Venti Ex improviso ruere, et turbata repente Aequora miscere ex imo, atque attollere fluctus; Concutere, et vulsis altas insternare late Arboribus silvas: ita magno turbine saevit. Atque ea non alia fieri ratione videtur Tempestas; nisi quod densatae desuper extant Quae nubes, celeri descendunt pondere deorsum Protinus imbre graves, constrictumque aëra magnis Viribus huc illuc impellunt: ille repente Prosilit in latera, et rapido fugit impete fusus. Insequitur porro Ventum gravis imber et uber, Flumina abundare ut faciat, camposque natare, Omnis uti videatur in undas solvier aether, Effusoque cadens jam terras opprimere imbri. Saepius has videas saevire aestate procellas, Quam bruma, pelagoque magis crebrescere aperto: Quandoquidem aestivo majores Sole vapores Tolluntur pelago tantum in sublimia rapti Interdum, magnae vix suspiciantur ut auctu Exiguo nubes: Oculum dixere bovillum Propterea Nautae, qui formidabile certant Effugisse malum subito; namque ilicet illae Desuper impete navifrago labuntur, et omne Involvunt caelum tenebris pelagusque procellis. Interdum magnis in tempestatibus atra Turbineas subtus demitti e nube Columnas Aspicias; siquidem gemini cum flamina Venti Opposita hinc illinc valida intorsere procella In mediam se nubem, et compressere furenti Ad latera incursu, torquent raptamque revolvunt Vorticis in morem; graviori protinus illa Pondere se deorsum in terram producit ab alto, Nec manet; excurrit quo Venti raptat agens vis Praevalidi, emittitque excussas undique circum Terribili sonitu saevo de turbine guttas. Omnia, quo se cumque tulit, prosternit et aufert Perniciem adportans; correptaque corpora tollens In sublime rotat; lapidesque et tecta domorum Abripit interdum: quod si super incidat aequor, Alte exsorbet aquas, quas fundo commovet imo. Quin etiam infesto contortas turbine naves Corripit, et diro lapsuras pondere tollit; Nil studio ut vitent nautae majore per undas, Nil magis horrescant, votisque avertere certent, Quam, mare qui rapido, Typhones, vortice miscent. Nunc age, qua constet natura praeditus Ignis, Percipe: nimirum terrestria corpora possunt Induere in formam se mobilis Ignis, ubi horum Corripitur quaevis Elemento concita primo Particula, atque ejus violento in turbine rapta Innatat. Illo igitur debet producier Ignis Corpore, cum quae vis Elementa secunda viarum Ex intervallis, intus quae condita cumque Sunt, excludit, uti sint primo tantum Elemento Pervia; quod partes ejus vi protinus acri Dissolvat pentrans, rapidoque repente solutas Impete corripiat, motuque ita raptet eodem. Ille sit at primo subito ne extinctus in ortu, Est opus, ut solidis accensa ea corpora constent Particulis, magno plagarum ut pondere possint Ictibus et validis Elementa repellere longe Altera, continuis quae circum incursibus instant, Si qua aditus reperire queant sibi, raraque rursus In loca, quae ingratis liquere ejecta, reverti; Atque ita vi multa circum undique conveniendo Corporis accensi divulsas impete partes Comprimere, atque omnes certant sedare tumultus. Et quia contritae paulatim turbine magno Partes in tenuemdemum vanescere fumum Debent, usque novas nova suppeditare necesse est Corpora particulas, pereat ne funditus Ignis. Neve coorta ingens fumi vis opprimat Ignem, Dissipat illum aër; semper novus ipse necesse est Adsit propterea circum; nam, quo via nulla Est auris, si vase accensam lampada claudas, Exhaustove auris vacui sub fornice vitri, Flamma perit subito compressa a pondere fumi; Aëris hinc illam commoti spiritus auget, Avertit nimius sed ab ipsa pabula ventus. Rebus ab his patefit, cur fiant, Igne videmus Quae peragi; nexus admoti corporis omnes Nimirum qua vi dissolvat; deinde calenti Cur fit natura; a motu quod profluit omne; Postremo lucem cur mittat, et aëra claro Lumine diffundens circum convestiat Ignis: Scilicet id validis, Elementum hinc inde secundum Queis agitatur, et extra ab eo protruditur Igne, Est opus, ut fiat plagis: nam diximus ante Lumen in alterius consistere nisu Elementi Sursum flamma levis fertur, quia particularum Corporis accensi vis fortior aëre constat, Et levior, primo quia raptae sunt Elemento: Quare opus est aër deorsum tum proinde prematur, Illa leves contra sursum eluctetur in auras: Dum salit, imminui tenui sed acumine debet, Propterea, quia jam contritae turbine partes Corporis haud valida possunt removere prementem Aëra vi; quare in coni tenuatur acumen. Utque a contactu gemina undae gutta liquentis Jungitur, inque unam pariter coit; ipsa, necesse est, Sic quoque flamma duplex, cum mutua tangitur, unum Efficiat conum: medio nam pulsus utramque Ad latera hinc illinc componens comprimit aër. Saepe aliquo videas dissolvi certa liquore Corpora, vel valido fervescere concita motu, Multa velut resoluta liquescunt dura metalla Scilicet, ut fusa calx fervida bullit ab unda. Tum valet id fieri, tales cum nempe liquoris Particulae constant, et talia corporis ejus Intervalla, liquor recipi non possit ut intra, Primi materies rapidissima tantum Elementi Ni comitetur: eo partes dissolvere debet Protinus ingressu, motuque agitare furenti, Ferventemque ciere, licet sine luce, calorem. Sic foenum in cumulum congestum colligit Ignem, Cum viride aut humens est, in cineremque solutum Labitur; et campis sic terra cadavera apertis Putrescunt, tristem funduntque calentia odorem; Fervescit sic et Bacchi liquor atque calescit Concitus, uva recens si pressa est, plenaque musto Lymphati Agricolae fumantia dolia cernunt. Lucet saepe diu partes intrinsecus Ignis Corporis ingressus semel et servatus ibidem. Sic lapides, queis docta suum Bononia nomen Indidit inventis, si Solis clara tulere Spicula sub divo, tenebrosum deinde recepti In thalamum retinent nec parvo tempore lucem, Cernentumque oculos claro splendore lacessunt. Idque vel in terris, animantumque ossibus, atque Plantarum cinere, et gemmis tentare licebit Atque videre, vel in verio quoque saepe liquore. Scilicet epotum Solis flammaeque nitorem Multa diu servant: virtus vel in omnibus haeret Fors ea corporibus; nam latior experiendo, Inque dies vario per plura extenditur usu. Nunc ratio quae sit, chalybe ut percussa rigenti Scintillas det dura silex, arentibus Ignem Suscipere ut foliis siccoque in fomite possis, Expediam: fit, eo ex attritu protinus ictae Inclinentur uti sese inter mutua paulum Particulae silicis, suaque intervalla viasque Propterea claudant extrinsecus, atque secunda Expellat expressa foras Elementa repente; Protinus ut primi subtilibus obsideantur Circum principiis Elementi: tum quia frangi Divellique solent percussae, atque excidere ictu A silice; avulsae, fit, uti seorsumque cadentes, Quandoquidem a primo septae undique sunt Elemento, Naturam calidi subito vertantur in Ignis, Scintillaeque volent tenues. hae Saepe per altas, Quas manus excussit Pastorum improvida, silvas Paulatim ingenti flamma fulgore coorto Fulserunt, et magna dedere incendia vulgo; Omnia conficerent dum late arbusta cremantes, Praesertim validis facere id cogentibus Euris. Tum ratione pari si lignis ligna terantur Demum fiet, uti scintillis excutiatur Ignis, et attritu saliens levis emicet illo. Praeterea Solis radiis accenditur Ignis; Exceptos speculi facies seu concava cogit Reflecti, redituque loco conjungier uno; Corpora convexi seu vitri transgrediendo Infringitur, ut inclinent sese inter; et uno Post coëunt puncto pariter, magnasque caloris Multiplicant in eo congressu denique vires; Dura quoque et solida ut solventes Igne potenti Corpora conficiant, quae sunt ibi cumque locata. Quo pacto, quamvis Igni contrarius humor, Accendi valet Ignis aqua, si frigore constet Convexam in glaciem constricta: ita namque meantes Infringet raidos, et puncto junget in uno. Noxius idcirco Sol herbis saepe refulsit Post pluviam; foliis ubi adhuc pubentibus haeret Gutta tumens, cecidit nec vento excussa movente; Quandoquidem radii gutta excipiente coacti Exurunt primo fructus in flore tenellos, Lactentesque ardore suo populantur aristas. Per vitrum collecta tamen densataque Lunae Lux, qui sentiri possit, no ulla caloris Unquam signa dedit; quoniam tam rara profecto Pervenit huc ad nos, ut vel conjuncta per artem Quantumvis, pars fulgoris millesima vix fit, Quo Sol et terras atque aëris imbuit oras. Illius hinc quantum tribuendum percipe luci, Quam multi in Terram dominari et in aëra credunt. Porro a turbato terrestria corpora motu Concipiunt Ignem; pariter velut ante probatum est, Cum scrutaremur quae fit natura caloris, Ut memini: a magna quoniam vi particularum, Quae perturbata motus ratione cientur, Expelli excludique secunda Elementa necesse est, Prima subire loco, partesque accendere raptas. Illud rebus ab his porro deducere pergo; Concipere haud flammam quaevis jam corpora posse Atque ardere, licet propiore calescere ab Igne Cuncta queant; velut unda, sales, terraeque dare Igni Pabula non possunt; quoniam non omnia tali Constant natura et congressu particularum, Altera ut hae possint Elementa repellere, primaque Excipere igressu facili, avulsaeque cieri: Sulphuris atque olei naturam ut posse videmus Atque alia, ardescunt igni quaecumque propinquo. Propterea et volucres admoto abit ilicet Igne In flammas, Pyrium, pulvis, quem dicimus a re: Sulphure constat enim et carbonis partibus idem: Nam sulphur facile et carbones imbuit Ignis. Immiscetur item nitrum, constare fatemur valde quod rigidis e partibus, exagitantur Turbine quae valido, cum flammam sulphur et una Mixti concipiunt carbones: viribus illae Quaelibet idcirco disrumpunt obvia magnis; Et faciunt, rapido glans evolet icta volatu Plumbea de tubulo erumpens: ita namque cruentam Transmittunt hostes per mutua vulnera caedem. Nam neque nunc contis, Latiis neque martia pilis Praestat bella geri; minus est feritatis in illis. Ast ubi sub tergo terraї clausa cavatae Pulveris illius vis caeco accenditur Igne, Cuncta repente ruunt magno concussa tremore. Quippe super terram quae sunt extructa domorum Moeniaque et turres et propugnacula ab illo Turbine corripiuntur, et una avulsa feruntur, Sternunturque suis late confusa ruinis. Pulveris accensi crepitu et fulgore corusco Ars imitata hominum Naturam est; desuper altis Dirum saeva micat cum fulguribus, tonitruque Concutit horrisono caeli fulgentia templa: Namque opus est tantis fabricanda ad Fulmina rebus. Multa quidem multos inter sublata vapores Nitri materies et sulphuris alta pererrat Nubila, quae denso consurgunt agmine sursum. Ergo ubi mole sua superextans inferiorem Decidit in nubem nubes cava, tangat ut illam Ante quidem extremis delabens protinus oris, Quam regione sui media; conclusus ibidem Ventus et a supera pressus gravitate cadentis Infernam magno perfringens impete subter Perscindet nubem: crepitum displosa repente Illa dat, et caeli per caerula commeditatur Horrendum tonitru, quo tellus aequora vulgo Concutiuntur; uti metuas, divulsa repente Maxima dissiliant ne vasti moenia mundi. Haud aliter quam cum, si rebus tenuia magnis Assimilare licet, vesicula parva potentis Plena animae Pueri pede pressa repente sub ictu Rumpitur, et magnum reddit perscissa fragorem Utque alio exemplo manifestum id reddere pergam; Na laevae pigeat digitos concludere in orbem; Ejus uti medium penitus sit inane vacansque. Tunc latum aut coryli aut cujusvis arboris illos Fac super extendas folium; cava desuper ictu Percutiat porro manus altera: namque repente Cum crepitu folium subter scindetur ob auras Compressas, quae vi pugnant erumpere multa. Sic quoque consimili motus ratione fatendum est, Quod perterricrepum nubes det scissa fragorem. Praeterea illapsus quoque nitri et sulphuris intro Halitus, et rupta luctans de nube repente, Qua via secta, per angustos exire meatus, Concitus hoc debet violento denique motu Accendi, et volucri caeli loca tingere luce. Hac ratione tibi densa inter nubila fulgit. Saepe etiam innubi per noctem fulgere caelo Vidimus aestivam sonitus terrore sine ullo: Quandoquidem quos sustulerat Sol luce vapores, Frigore nocturno densati forte per auras Accenduntur, uti subitas tum serpere flammas Huc illuc caelo videamus saepe sereno. Si tamen ille cito violentior halitus exit Impete, Fulmen erit: nam sulphure praedita constant Fulmina; declarant ejus quod inusta vapore Signa notaeque graves halantes sulphuris auras Plus, validis quam quae tormentis missa feruntur, Mobilitate viget Fulmen; terraque sub ima Desuper intortum celeri plerumque sub ictu Conditur: interdum tamen, ut globus igneus, errans Cursitat huc illuc vel venti a turbine raptum, Comburenda trahunt vel quo sua pabula tractu; Propterea e terris quoque in altum surgere visum, In geminosque etiam hinc atque hinc diffindier ignes Foecundum; neque enim semper supera fit in altis Nubibus; e terris quae nos inferna vocamus Tolluntur. Cave, ne viso prope territus igne Protinus effugio speres evadere lethum: Acrius illud enim fugientis terga sequetur, Corripietque fuga media, ambustumque relinquet: Nam qua se findunt aurae, facile irruit illuc. Exanimat sic saepe viros, pecudesque paventes Sternit humi; neque comparent vestigia tacti Corporis interdum, quoniam vel sulphuris aura Succensi praesente afflat perimitque veneno, Rarescente repente vel aëre suffocantur. Quapropter tum stare loco plerumque timenti Proderit: at certam non hinc sperare salutem Te jubeo: magnis nam stantia robora silvis Nonnunquam evertit; correptaque faxa domorum Exaequare solo, celsas prosternere turres, Tot monumenta Virûm demoliri ardua visum est. Quin violentius ac citius restantia quaeque Discutit; et validi Fulmen cum frigore ferri Et rigida lapidum natura saepe necesse est Confligat victor; celeri sibi turbine quaerit Dum per dura viam, rapidaque recludit iter vi. Interdum teneris crebroque foramine raris (Suscipere haec flammas quanquam opportuna videntur) Corporibus parcit; quoniam saevire fatendum est Tum debere minus, facilis cum transitus extat Atque patens: loculis quapropter saepe reperta est Integris avido conflata pecunia ab igne: Insinuatur enim per rara foramina lanae Transcurrens impune; resolvit at omnia vincla Atque omnes auri nodos tenuissimus ignis. Edita saepe tibi infesto loca Fulmine fumant, Hujus et in celsis vestigia montibus extant. Non Rhodope vel Athos non alta Ceraunia summas Inseruere eductum alte caput, inque tulere In nubes impune; quia illis sulphuris ignem Marmora scissa jugis halant, evulsaque multo Fulmine praecipitant immani saxa fragore, Propterea, quoniam praerupto vertice nubem Excipiunt montes inserti, ut corporis horum Offensu in geminas partes distracta dehiscat, Fulminaque e gremio fundat matura corusco. His accedit, uti plerumque e nubibus altis Devolet obliquo vis Fulminis ignea cursu Desuper ejaculata in terram; ideoque fit altis Vis ea corporibus prius obvia; proinde superbos Comminuit montes, et culmina turribus aufert. Quin et sancta petit Divûm delubra, suisque Discutit exurens praeclarans ictibus aedes: Quandoquidem tetra nimborum nocte coorta, Cum commoliri tempestas Fulmina coeptat, Sacra diu templis pulsantur in omnibus aera; Auras quae circum fremitu resonante repulsas Discutiunt, agitantque, impendentemque superne Attenuant nubem, perscinduntque: ilicet illa Cum tonitru horrisono Fulmen de luce corusca Mittit, ut id Divûm violento vulnere signa Delabens confringat, et aris demat honorem. Praeterea sunt et, Fatuos quos dicimus, ignes. Hos tacita plerumque videmus nocte, paludes Cum prope versamur, multisque instrata sepulchris Cum loca conspicimus celeri pede praetereuntes. Namque locis tenuis pinguisque accenditur illis Halitus; ut Manes agrestia corda Virorum Per noctem e tumulis credant exire sepultos, Funeraque accensum praeferre errantia lumen. Fit decurrentes quoque stellas nocte quieta Longos per caelum ut videamus ducere crines: Quandoquidem placidas noctu succensa per auras Flamma sua insequitur per caelum pabula labens. Est quoque, quem Veteres Pollucem et Castora dicunt, Ignis, qui magna pelagus turbante procella Vela per et funes maloque infixus in alto Apparere solet nautis; qui corda pavore Perculsi ancipiti et commoti relligione Delapsos in opem credunt ex aethere Divos: Propterea elatis conspecta in lumina palmis Pacem orant votis certantes addere vota, Vota tamen positis obliviscenda procellis. Saepe quoque et flavos Puerorum lambere crines Ignis perque jubas transcurrere visus equorum, Perque Virûm varios fluitare innoxius artus. Halitus hunc pinguisque expirans corpore sudor Succendit tenuem ut perfricta in fronte pilisque. Interdum magnum videas ignescere caelum Suda nocte quidem, geminae qua fulgurat Ursae Sidus, et ingentes flammarum volvere tractus Horribili aspectu; tanta concussa repente Ut novitate tremant mortalia pectora vulgo, Ne maria et terras delabens protinus ignis Corripiat superans, elementaque victa resolvat: Ut superasse putant, atque omnia cooperuisse Exitio flammas, Juvenem cum Solis equorum Raptaret Phaetonta rapax vis aethere toto; Quem Pater omnipotens ira tum percitus acri Deturbavit equis in terram fulminis ictu. Principio nubes caelum illud densa recondens Apparet circum rubicundo lucida limbo; Prosiliunt porro flammantes inde columnae; Horridaque accenso praebent spectacula caelo: In varias abeunt formas variosque colores, Et veluti a ventis huc impelluntur et illuc, Discurruntque: tamen sunt raro corpore, namque Sidera per longas translucent undique virgas. Auroram Boreae multi dixere: sed illam Quovis cumque voces tu nomine, dum tibi constet Ejus, quam referam, ratio; tamen ante refelli Quaedam, ne veri specie capiaris, oportet. Multi non alia gigni ratione putarunt Hunc ignem caeli in spatio, quam mutua mixtis Et super accensis et nitri et sulphuris una Halitibus: multos nam frigida terra vapores, Hoc genus, exhalat; valido qui denique motu Accensi Arctoo dant magna incendia caelo. Verum quisnam adeo levis halitus aut vapor ullus (Nempe ut disjunctis terrae a regionibus illo Flamma ex attritu valeat succensa videri) Usque loci conscendat eo, tenuissimus aër Quo vix esse queat? neque enim reflectitur inde Noctu Phoebei radiorum luminis ulla Lux, tenebras quae vel paulum disrumpere possit. Hinc etiam ratio tibi eorum salsa, necesse est, Jam pateat, radios qui dicunt Solis ab altis Nubibus exceptos magnae dare posse coruscam Flammaї speciem; quoniam est innubilus aër, Si quis is est, tantum qui se auris tenuibus effert. His tibi concussis rationibus et labefactis, Quae superest, verae similem magis accipe, forsan Et veram, si jam, supera quae dicta, tenaci Mente geris: quidam nimirum hunc ambiat aër Ut Solem, longa qui cuspide saepe vel ipsam Sese ad Tellurem protendit, saepe vel ultra. Ergo ubi Telluris propior jam contigit aestum, Major inest ubi motus, eo divellitur a se Impete Parrhasiam partim projectus in Arcton, Oppositum partim, minor est ubi motus, in Austrum. Vis ea multa polum super alte cogitur; ad nos Dum valeat visi subter reflectere Solis Per noctem radios, caelumque rubentibus illud Pingere collucens flammis, et vasta referre, Quae paveant Homines, incendia; scilicet ignari Interdum specie rerum colludimur ipsa: Aut vario inter se motu commixta repente Concipiat flammas et vero fulgeat igne. Ignis et est, multi sursum quem vertice aperto Eructant montes, fumosque in nubila volvunt: Ut flammas nigris de faucibus ejicit Aetna Trinacrius mons; montis uti quoque magna Vesevi Ora recludit apex, rapidos quibus egerit igne. Est etiam Arctois in partibus insula Thule, Hecla ubi mons patulo facit e cratere voluti Expirent vastis velut e fornacibus ignes. Nec ratio est longis reddenda ambagibus: intus Subcava speluncis loca sunt, repletaque multa Sulphuris et nitri pariterque bituminis extant Natura; quorum partes ubi concit, et una Commiscet rapidi vis intus percita venti Inter saxa furens; fit, ut illo turbine raptae Ictibus et validis confligant mutua plagis Inter se, et magnos sub ea dent nocte tumultus; Ejectaeque foras ingentes denique flammas Concipiant illo ex conflictu, atque egredientes Com sonitu horrifico referant, ut credere vulgo Perfacile est, illis a montibus oppressorum Pro scelere immani poenas gemitusque Gigantum. Interdum incendî tantus sustollitur ardor, Protinus ut nigra caelumque diemque favilla Involvat flammae tempestas, inque remotas Dispergat cinerem terras, manifesta furoris Signa, et finitimas horrendo murmure Gentes Terreat: ejectae nimbos quoque tollit arenae, Ardentumque etiam carbonum corpora jactat, Raptaque mirando contorquet pondere saxa In caelum; et pavida cernentum pectora cura Complet, ne moles dehinc caelo flammea labens Urbibus excidium magnis ferat, atque Colonos Enecet, et silvas lapso convestiat igne. Hinc ratio tibi terraї quoque Motibus extat. Terra tremit, clausis cum subter magna cavernis Vis oritur flammae succensa sulphuris atque Nitri materia: nam protinus igne necesse est Aëra conclusum dilatari impete magno; Propterea subitis expansus viribus urget, Et premit obnixus speluncas, atque repellit. Hac ratione super terrae sola mota vacillant, Inclinataque jam minitantur moenia casum, Sternunturve suis late confusa ruinis. Quin etiam magni montes finduntur, et alto Vertice distractos patulo Sol transit hiatu. Quapropter multis tellus ubi plena cavernis Constat, et in gremio rupes habet et cava saxa, Accendi facilis qua sulphuris halitus atque Conveniat nitri; crebris ea motibus, inquam, Concutitur tellus: veluti loca saepe tremiscunt Montibus ignivomis propiora; ut saepe prope Aetnam Trinacriae magnis subsultant Motibus Urbes; Ipsaque conspiciens montem vicina Vesevum Parthenope instabili crebro tellure vacillat. Ante tamen magnos, quam fiant, noscere terrae Concussus, poterisque graves praedicere casus; Altis inficiat si nidor sulphuris undas In puteis: namque huc atque illuc halitus imis Discurrens specubus se in rara foramina terrae Insinuat, lymphisque suos commiscet odores; Si quoque terra graves gemitus et murmura reddat. Haec tamen, et, genus hoc, quae sunt permulta Tremoris Indicia haud constant nobis manifesta, queamus Ut vitare: etenim perraro contigit ullus Terraї Motus, praedictus qui fuit ante: Saevior est ideo, quia non praevisa mali vis, Et nec opinantes subito opprimit excita casu. Vis ea non magnas Urbes non Oppida tantum Projicit in terras, sed aperto absorbet hiatu Interdum, reliqua ut constent vestigia nulla Tectorum; colles et montes deprimit altos; Utque jugis avulsa ruant ingentia saxa, Efficit, et valles exaequent mole profundas; Efficit, ut notos commutent flumina fontes, Inque alias migrent terraї orientia partes. Adde, quod evulsas a terris impete magno Abscindat terras, mediumque interserat aequor. Adde, novos medio quod tolat in aequore montes; Quodque superfusas descendat multa sub undas Insula cum totis Cultorum millibus atque Urbibus egregiis, nec nota appareat usquam Amplius in pelagi vasta regione liquentis. Usque adeo Terrae faciem commutat et aufert. Praetereaque malum non est violentius ullum, Quodque magis subitam videatur saepe coortum Extremamque Homines in perniciem revocare. Nam neque fulmina sunt adeo metuenda; videmus Quandoquidem caeli correptos turbine raros Volvier in rapidis praefixo pectore flammis. Mortifer aut aestus non tanta caede per urbes Desaevit magnas: nam totam haud tempore puncto Evertit gentem, nec eodem percutit ictu. Denique bellorum minus aversanda videtur Tempestas; quoniam clades si certa futura est, Non inopina venit; quin, ut vitare queamus, Non omnis semper ratio praeclusa viaї est. Quapropter nihil est, terrae quod Motibus extet E cunctis penitus magis aerumnabile rebus. Hic Patriae me casus et horrida fata Meorum, Quaeque hic quondam uno pariter cecidere sub ictu Millia multa, movent, animoque horrescere cogunt, Prorsus et oblitum causarum excedere certos Carminis impellunt fines, ultroque dolori Indulgere meo paulum cinerique Meorum; Dum, Pueris toties quae nostri cumque solebant Cum lacrymis cum singultu memorare Parentes Quondam visa, libens repeto, atque audita revolvo. Cernitis eversas, dicebant, undique moles, O Pueri, disjecta solo congestaque passim Saxorum in cumulum tot quondam ingentia tecta Cernitis? en Urbis quondam cognoscite vestrae Immanem diro prostratae turbine casum; Et super his paulum juvet illacrymare ruinis. Heu Patria, heu quondam Nutrix infausta Tuorum! Non erat Illyricis florentior omnibus oris Urbs alia, aut opibus tantum famaque vigebat; Ubertasque soli multaeque frequentia Gentis Nobilitasque Virûm atque omnes servata per annos Libertas caelo tollebant fortibus armis Naturaque loci murorumque objice circum Defensam a validis vicini incursibus Hostis. Tot rebus Fortuna bonis invidit, et uno est Conata excidio res vertere funditus omnes. Tempus erat, vernis quo primas floribus herbas Pingebat Natura, diemque ferebat ad Arcton; Jamque ea lux aderat, casum qua Fata parabant: Horrentes caelum nebulae tegere undique visae, Imber vicina tenuis de nube pluebat, Aequoris insueto subsederat unda recessu; Praeterea auditi gemitus sunt edere magnos Montes: atque cavis alte mugire cavernis. Ecce tremit moto subsultans cardine tellus; Nec mora, deficiente solo, jam prodita pessum Labitur omnis, et immani resoluta ruina Urbs ima consedit humo: se pulveris ingens Protinus in caelum nubes agit, atraque lucem Involvit, noctemque refert. Quae in turbine tanto Mens animusque fuit, rerum in vertigine tanta Deprensis? iterum tellus concussa videtur Jam trepidare, (animum quoque nunc ita concutit horror) Sub pedibusque labare solum, ruere ardua tecta In caput: illa fuit quae mens, cum saxa domorum Alta solutarum pluerent super, imaque tellus Hisceret, obrueret fragor aures, lumina caligo, Effugiumque malo septis urgente ruinae Obstruerent? Mentem praesens vis ipsa perîcli Subdidit hanc miseris, jamjam omnia victa fragore Succidere horrisono, terram mare sidera verti. Corripuit stupor altus, et omnes abstulit una, Sopivitque animi sensus formidine tanta, Ut, quod in adversis fit rebus, tollere palmas Scilicet in caelum, Superosque exposcere pacem, Nos neque possemus nostri meminisse, neque ullas Aut oculis lacrymas aut pectore fundere vota. At neque, sancta Deûm si templa fuisset adire Mens nobis, tali in fortuna ut debuit esse, Usquam inventa forent totam quaesita per Urbem; Omnia namque solo misere prostrata jacebant Omnia Templa Theatra Lares et publica tecta Undique praecipitata immani eversa ruina. Ante alia illud in his miserandum magnopere unum Rebus erat, multis plenam modo millibus Urbem Vidisse et Populo ferventia strata viarum, Urbis post lacerum simulacrum et nomen inane Aspicere, et caecis quod jam serpentia saecla Incolerent, saecla et volucrum nocturna latebris. At quid, pro Superi! tanta de Gente quid illo Factum est de Populo? strata jacet Urbe sepultus Scilicet, atque animas lapidum sub mole sub ipsis Exhalat tumulis: tantum resonare querelae Undique, confusus ferri super aethera clamor. Quis memoret tantas tam parvo in tempore caedes? Praecipites Dominos tota cum gente penates Contexere, suos eversaque Curia Patres Incubuit super, et Gentem quoque templa Virorum Sacrificam subita tumulârunt versa ruina; Obtritumque viis circum omnibus undique vulgus Emoriebatur; nullo discrimine lethi Corporaque aegra Senum Juvenumque valentia sexus Faemineus meliorque Virûm imbellesque Puellae Et Pueri infanda correpti morte peribant. At nos reliquiae Fatorum et cladis acerbae Quidnam agere? amissis rebus Patriaque Suisque Moerentes alii Divos exposcere mortem Certabant; alii contra non vulneris ictu Expertes tamen huc atque illuc vociferantes, Vitaї nimium cupidi mortem fugitabant, Et terram effuso signabant sanguinis imbre: Interdum tamen a tergo velocior instans Mors veniebat ob exhaustas vel denique vires, Vel quia murorum deprensos desuper ingens Mactabat casus: nonnulli membra trahentes Post sese lacera et laniatos ictibus artus Raptabant per saxa, Suosque in opem vocitabant; Demum opis expertes deserti, ut bucera saecla, Tristem exhalantes animam inter saxa cadebant. Qui fuerant autem juvenili robore freti Viribus intactis, et amor pietasque Suorum Queis moestum desiderio cor fixerat acri, Ibant huc illuc, evolvebantque ruinas, Et collapsarum certabant saxa domorum Eruere, amissam Prolem seniumque Parentum Cum gemitu et lacrymis et luctisono ululatu Quaerentes sub eis, iterumque iterumque vocantes. Flamma vorax totam dein ingens orta per Urbem A consanguineis disjunxit denique moestos Corporibus, sanctoque ingratîs, pro fera fata! Vulsit ab officio. Nostris hoc denique deerat Aerumnis, Urbis quoque conficeretur ut ipsum Triste cadaver, et in miseras quoque dira ruinas Saeviret Fortuna: cremantur corpora passim Exanimum et pariter Viventum: namque sub ipsis Lapsi qui domibus vitârant funera lethi, Sub tignis sub fornicibus sub parjete fracto Subque cavis circum occlusi obstructique ruinis; Posterius tamen hos lethi vis corripiebat Saevior, heu! vivos dissolvens ignibus artus. Ardebant, collapsa licet, tamen aurea tecta Aurataeque trabes, veterum monumenta Parentum, Templorum decora, atque antiquae insignia Gentis. Quin etiam lapides flamma liquefacta per ipsos Auri atque argenti vis ingens divitiaeque Manabant rivis ferventibus, atque fluebant Latronum in praedam; nam protinus undique lapsi Illi vicinis e montibus adveniebant, Et collecta domum spolia ampla impune ferebant. Denique in excidio tanto infandaque ruina Queis superare datum est, alias pars quaerere terras Exilio, pars ingenti telluris amore Commoti campis habitare patentibus Urbem Juxta, et stramineos, Pastorum ut turba, penates Incolere: e saxis fugiebant namque domorum Edita tecta metum propter, quia crebra tremores Mugitusque suos repetebat terra minaces Ex imo: donec non longo tempore ab ipsis Surgeret Urbs, Urbisque prior fortuna ruinis.

LIBER QUINTUS Quis potis audaces in Solem tollere vultus, Arduus evecta lucis cum lampade fulget? Scilicet ipse suo se lumine condit, ut ejus Fulgoris nequeant acies vim ferre tuentum. Haud tamen idcirco non rebus in omnibus ipsum Cernimus, effusa quas irrigat undique luce Aetheris ex oris, varioque nitore colorum Imbuit efficiens, ut possint quaeque videri. Apparet certis at multo clarior idem In rebus; muro velut in laevore liquentum Undarum, aut speculi cum primum ponitur aequor Sub divo; siquidem radians fulgore corusco Redditur extemplo spectantibus ejus imago; Quamvis haec oculos feriat quoque perstringatque. Non aliter (si fas conferre haec tenuia magnis) Ingens dum summi longe Natura recessit Numinis a nobis, et Majestate sua se Involvit, lucemque habitat, quae impervia menti est; Non minus ipsa quidem praesentem conspicuamque Se facit in rebus, quas edidit, atque potenti Suaviter imperio movet: et quid funditus ima Conditur in terra, quid in alti gurgite ponti est, Quid caelo in magno, superaque infraque quid usquam, Non manifesta palam quod ab omni denique parte Illius immensi referat vestigia Summi? Omnia tam variis ast inter praedita formis, Quidnam majus opus, quidnam sublimius illa, Undique qua constant cuncta, omniparente profectum Mente putes, Hominis quam sit natura? videtur Divinis decorasse hanc dotibus, effigiemque Hanc finxisse Sui. Quare hinc gradus ultimus extat Summi ad notitiam, atque hinc redditur ejus imago. Nonne Homines igitur Divûm genus atque utinam omnis Nostra foret nobis penitus natura retecta! Multa latent et adhuc ignota atque invia multa; Paucaque de multis magno quaesita labore Edita jam tandem patuere, inventaque constant. Quapropter, quoniam caeli peragravimus oras Et maris et terrae; post longos denique cursus Ardet ut in Patriam laetus quoque Nauta reverti; Rebus ab externis itidem nos visere nostra, et In nosmet rediise juvat, nostrumque minorem Mole, tamen longe praestantem caetera, Mundum Undique lustrantes animo peragrare sagaci. Quare age, quidnam Hominis natura, quid intus agatur, Percipe, nec credas istis promittere velle Me tibi, nec porro me posse exsolvere speres (Quae neque, si centum linguae sint, edere possim); Scilicet ut nervos omnes fibrasque minores Et venas atque ossa Virûm firmantia corpus Hic tentem numerare; vel, ut digesta per artus Sint, et quam vario fungantur munere, fari. Tanta quidem ubertas atque harum copia rerum est, Ut prope nulla, velis si me tentare, daretur Finis: item exhorrent peregrina ea nomina Musae, Quae nostro varias signant in corpore partes. Illis haec melius, qui ferro incidere gaudent Praecincti exanimum corpus, peragenda relinquo. Noster erit labor, in nobis quae multa geruntur, Dicere, qua fiant ratione, animique ministros Scrutari sensus, variosque evolvere demum Affectus, quibus et Corpus percellitur et Mens. Ante tamen qua sint Hominum mortalia saecla Edita dicendum ratione, atque unde coorta. Omnia principio quaecumque animalia terras Concelebrant, genus alituum parvaeque Volantes Vermesque et pecudes et caetera saecla ferarum Scire licet certo Naturae e semine oriri, Foecundique suis erupta excludier ovis. Nam neque fortuitus congressus particularum, Nec Solis calor atque imbres, nec putrida rerum Materies ulli dedit unquam exordia vitae; Quod falsum ratio, falsum experientia vincit. Et quis enim certo sine semine nectere partes, Texereque ullius viventes corporis artus, Forsne queat? varias valeat diducere venas Et teretes nervos atque ossa effingere multa Et cerebrum cordisque globum sensusque creare; Omnia cum certa ratione atque ordine certo? Ullo praeterea putri de corpore nunquam Aspicies subito prognatos fervere vermes Exortu; nisi quod susceptum alicunde sit horum Semen, vel parvis tum forte Volantibus illic Ejectum, liquidas delatum sive per auras Aëris, aërias nam tenuia multa per auras Quolibet a ventis passim correpta feruntur. Quod magis ut noscas, age, frustum include recentis In phiala carnis, nullae penetrare Volantes Ut possint, avidaeque super deponere semen; Vermibus id cernes haud umquam albescere motis. Ergo etiam atque etiam certo de semine fiunt Omnia per terras quaecumque animalia vivunt. Seminaque omnigenûm tibi protinus haec animantum Condita sunt prima jamdudum ab origine Mundi, Inclusa in primae nimirum semine matris: Quod nulla ratione potest pugnare videri; In non finitas quoniam tibi corpora partes Ostensum est multis supera jam posse secari. Quapropter multo genitali semine, adhaeret Adfixum certis, intra quod partibus apte, Donavit natura genus muliebre, sed illa Lege quidem, per se nullos ut parvula foetus Ova queant sterili natura reddere prorsus; Mascula ni vis et genitalis spiritus aurae Per Veneris res commôrit, tum protinus ictum Incipit evolvi, majorique augmine semen Turgere; ac tandem, matura ut poma, refixum Excidit ex illis, quibus haesit partibus; arctis Inde tubis Falopî, ut dicunt, insinuatur: Post uterum subit: hic veluti radicibus actis Haeret, et educti nutritur munere succi; Inque dies majus jam membra informat et artus Oraque; completo tum demum tempore donec Reddere se superas tener infans possit in auras. Scilicet humanae sunt haec exordia vitae. Quod superest, tibi dico Animam mentemque locatam In capite, humani velut in regione superna Corporis: hic etenim Mens cogitat, atque sagaci Pollet consilio, dominansque hic omnia sentit; Et solium in molli fixit Regina cerebro; Unde, velut medio multi de stipite rami, Ingens copia nervorum prodire videtur; Perque omnes varie diffundi corporis artus. Sunt igitur, veluti per malos transtraque navis Distensi funes, ita nostro in corpore nervi; Pars fortes crassique fluunt, pars usque minores, Pars tenues tenuesque magis sunt, mutua multi Discreti, multi contra majoribus apti Connexique tenent commercia certa cerebri Unde fluunt, inter stationem et cor animantis Et sensus omnes et partes corporis omnes. Propterea varios, quibus incutiuntur, ad ictus Rerum nos extra positarum, sive quid intus Mens jubeat, varias subito tendantur, oportet, In partes; valeant ut certa impellere jusso Motu membra, suisque agitent impulsibus artus. Adde, quod et mira referunt raitone cerebro, Quidquid id est, nostris quod rerum sensibus offert Se praesto; fidique velut, cita turba, ministri Efficiunt, de rebus uti bene conscia constet Mens alienigenis, et quali comta figura Corpora circumstent et quali praedita motu. Quoque tibi magis haec pateant, manifestaque constent; Una de parti nervorum extrema, necesse est, Concipias nostris finire in sensibus extra Auribus atque oculis et lingua et naribus ipsis, Nec non multiplex per iter se in corporis omnes Insinuare artus, ut demum in tenuia fila Distracti extremis contingant partibus omnem Circum caesuram membrorum, seque revolvant Undique, qua cutis est, et sensus vividus extat. Utque vides, tensum cum parte adducimus una Funem per trochleas per tympana celsa volutum Quantumvis, aliam quoque puncto tempore partem Consentire vides, inquam, motuque cieri; Consimili ratione cutem cum tangimus ipsam Corporis humani nervorum extremaque fila, Protinus ille idem motus se visque propagat Incerebrum, mentemque ciet, rerumque suarum Admonet afficiens; illa omnia persentiscit. Multi praeterea, quibus haec minus apta movendum Arridet ratio ad corpus sensusque ciendos, Concipiunt super in nobis quendam esse vaporem Naturae perquam tenuis perquamque minutae et Mobilis egregie, venti est ut caeca potestas, Illum et sanguineis progignier ex elementis: Namque ubi multiplices iterumque iterumque cerebri Trajicit anfractus sanguis jam purior, atque Difficiles init usque vias varieque retortas, Insinuatque locis arctis sese inque peditis, Est opus, ut rarus tandem tenuisque citusque Prodeat auraї vapor ille et spiritus: inde Omnia mobilitantur, et acri vivida constant Sensu: namque, velut cursor, quocumque jubetur, It, redit; et longis excurrens undique nervis Quoslibet in motum subita vi concitat artus; Et rerum externis vel molliter exagitatus A plagis properat regionem praecipitanter Corporis in summam, et Reginae nuncius adstat, Nulla mora est, Menti; mollique ea cuncta cerebro Imprimit, et signis demonstrat singula certis. Quo confusa minus sunt haec vestigia rerum, Et majora locis alteque infixa, necesse est, Clarius ac melius Mens evigilata repente Percipiat, rebusque magis moveatur ab illis. Et quia non Homines diversas dissimilesque Sortiti mentes ulla ratione videri Possunt, hasque pares, par est, fateare creatas; Et tamen inter se longe distare tuemur Moribus ingenio, debent variare videri Corpore pro vario fibraeque et molle cerebrum Et vapor aurarum; qui cum de sanguine constet, Quae poterit nostri naturam causa cruoris Afficere, ut cibus est atque aër frigus et aestus Atque alia e genere hoc; simili ratione valebit Hoc agere in nostros eadem quoque causa vapores. Subtiles aliis mage sunt et mobiliores Propterea, ast aliis crassa torpedine pigri. Quapropter Gentes opus est distare remotas Tam spatiis terrae, quam moribus ingenioque. Acris Athenaeis in Gentibus est Hominum Mens, At Lacedaemoniis ea pinguis crassaque terris; Pinguis item Arctois in finibus atque remotis Urbibus a pelagi longe pulsantibus undis. At plerumque tamen vi pollent mentis et acris Consilii multo loca fervida sole colentes, Vel loca, qua salso spumant liquida aequora fluctu: Quandoquidem salis et magni natura caloris Mobilitat tenues purgati sanguinis auras, Et facit, usque magis raraeque levesque ferantur Ast hinc a varia ne quis regione locique Natura atque ipsis elementis denique tantum Aestimet ingenia; o quoties quoque Principis artes Et studia et leges, armorum et Martius usus Consilia ipsa solent mutare et vertere mentes. Fertilis Aegyptus praeclaris Grajaque quondam Floruit ingeniis tellus, ut Barbarus esset, Qui non cretus ea tantum regione fuisset, Phoebus quam et Divae Permesides incoluere. Postquam autem multis Solis redeuntibus annis Mutata imperia et mores et jura, repente Barbara non Scythica terra minus utraque facta est. At nunc ipsa etiam sub sidere frigida tellus Arctoo passim doctas amplectitur artes; Excepere foventque olim vix nota Britanni Nomina: pro! quanto fervore exculta Virorum Ingenia emicuere antiquis aemula Grajis. Moles praeterea Pueris crescentibus artus, Et molles pariter fibrae sunt; progrediente Ossa tamen nervique simul firmantur ab aevo; Denique durescunt senio, longeque tenaces Et rigidi restant; quapropter mollior aetas Effigies rerum facili ratione receptat; Et facili pariter, nisi tum vapor egerit aurae Altius impressas, jactura amititt easdem; Excepit porro cum quae simulacra Virûm mens, Firma diu perstant, fibrisque manentibus haerent. Postremo vix ulla Senes vestigia cani Percepisse queunt rerum nova; proptereaque, Quandoquidem fibris antiqua tenacibus haerent Indelebiliter, reminisci praeteritorum Possunt; hinc toties visa olim et gesta recensent. Saepe quidem memores simul immemoresque videbis Desipere usque adeo, Natos ut lumine cassos, Viventes veluti, vocitent, et abesse querantur, Obliti functos, memores vixisse, salutent Exanimes etiam post fata recentia Amicos. Mens etenim actarum reminiscitur excita rerum Propterea, quia, cum vestigia plurima servet Illarum, in facili veluti depicta cerebro; Excurrat si forte per haec levis halitus aurae, Et simili moveat fibras ratione, movebant Ac ea, quae simulacra sui liquere, necesse est, Mens ratione pari subito commota recurrat Olim ad gesta memor, quorum vestigia tangit Auraї vapor excurrens: simul ipse propinquas Funditur in cerebri sedes, variosque recessus Ingreditur levis, atque animam per singula ducit. Sic fit, ut e rebus varias Mens transeat in res Paulatim, sensu si non percellitur extra; Atque ita se pascens simulacris tempora fallat. Corporis in quavis si saepe excurrere partes Suetus erit perquam subtilis spiritus aurae, Majoresque vias majora recluserit illo Intervalla sibi cursu, fateare, necesse est, Inde fore, ut facili tractentur multa labore. Organicosne vides per chordas ire sonantes Mobilibus digitis? num motus dirigat horum Mens omnes? at Mens alio conversa vagatur. Scilicet aura fluens intus motique vapores Impellunt digitos certo cum tempore, certa Cum ratione, velut quoque fuerant ante; sequuntur Impulsum digiti, chordisque loquentibus errant. Intermissa diu tamen et desueta per annos Sint opera, ut sensim non excurrentibus auris Oclcusumque illis iter obstructique meatus Reddantur; tunc aut prorsus sublata facultas Illa erit, aut fiet longe minor inque minuta. Haud secus ac silvam per densam, ubi plurima late Virgulta et frutices dumique arbustaque surgunt, Si fera vel torrens vel acuta falce Viator Rumpat iter gradiens, partem inclinabit in unam Obstantes ramos, herbasque rubosque reflectet, Signabitque viam, facile ut post transeat illac; Haec intermisso donec deleta meatu Densatis fuerit longo post tempore ramis. Nonne vides etiam, quam pernix lingua citatos Sese agat in motus, ut se pro parte figurent Labra, foras recto dum verba emittimus ore? At neque jam numeros nec tempora certa morasque Daedala perdidicit cum labris lingua, queamus Ut missam articulis vocem distinguere certis. Nimirum cum nos pulmonibus aëra plenis Tracheae ejicimus per ductum (ita nominitatur Fistula, membrana quae contat et aspera multis Annellis, magis atque magis quam posse fatendum est Faucibus arctari summis contraque recludi, Ut per inaequalem fugiens e pectore ventus Proinde viam, sonitus non aequos edere possit, Sed quoscumque libet, majores atque minores), Protinus ille vapor tenuis per jussa viarum Intervalla fluens linguam perniciter atque Labra movet certa ratione, inflectier aër Ut possit fugiens, et reddere verba sonosque Distinctos numeris varie spatiisque morarum. Praeterea ratione pari proferre videbis, Cum volumus, non posse pedes et membra movere Id faciunt nervi, varie cum desuper alta Tenduntur, Mens ut jubet, e regione cerebri: Non secus ac magnam ventosa per aequora tensis Funibus et clavo stans celsa in puppe Magister Contorquet, facilique regit molimine navim. Id quoque item facili potes hoc comprendere pacto: Nempe Animus ferit extemplo, quae in corpore nostro Didita vis animae est, patefacta foramina pernix Protinus illa subit membrorum, et commovet artus: Nam recipit motum, qui parvo a mure vocatur, Musculus; ejus enim similem gerit ipse figuram; Ventre tumet quoniam medio, quem fascibus una Componunt fibrae congestis; ultima tenuem Desinere in caudam veluti protensa videntur. Ergo ubi se medias subitus vapor insinuavit In fibras illapsus, et auris crassior illis Intumuit venter; se contrahet ipse repente Musculus, et motu, quibus haeret, membra plicabit; Ast ubi diffugient aurae, subito evacuatus Protendet sese, pariter protendet et artus. Scilicet haec fieri, cum Mens jubet ipsa, videmus. Ne tamen hinc credas, quod motus causa Voluntas Nostra fit in nobis; quanquam illi membra movere Cum libuit quaecumque, moverier illa videmus. Novit an ipsa suus qui sit modus artubus auras Qua cieat plaga, quo dirigat, atque reducat An numerat nervos, an fibras texuit omnes Corporis ipsa sui demum primordia quae sint, An videt et quae sint parti loca cuique quis ordo Ergone tantarum poterit Mens inscia rerum Tam facile et subito tam certa lege movere, Cum libuit, corpus? Quapropter oportet, ut Auctor (Nam nihil est aliud, cui possis ipse referre Quodcumque est) Auctor rerum, quique unica Causa est, Ipse det, ipse regat motus, cum membra movere Mens avet: hoc voluit sancitas poscere leges, Illius ad nutum cieantur ut ilicet artus. Nunc qua re vigiles distent somnoque jacentes, Accipe. Tunc equidem vigilamus, multa vaporum Copia cum levium perniciter exagitatur, Et nervos fibrasque rigat tenditque cerebri, Et facit, externos commercia pervia constent In sensus, multisque vacet Mens percita rebus. Firma magis tum membra vigent artusque valentes Corporaque ad magnos operum magis apta labores. Debile fit corpus, cum multo humore tenetur Spiritus hic, vel adhuc vis est ea cruda vaporum, Multave per liquidas extra dispergitur auras. Laxaris etenim toto tum corpore fibris Palpebrae poplitesque cadunt et languida membra. Quapropter Somnus fit, ubi religatur hic aurae Spiritus exortis persaepe humoribus, extra Sive animae vis haec partim dispersa recessit: Dissolvuntur enim tum demum tenuia fila Fibrarum, nervique fluunt: nec proinde putandum est, Mentem alienigenis jam rebus posse moveri Per sensus; quoniam laxatis undique nervis Cum cerebri regione manent commercia nulla Sensibus, ut suetas nequeant transmittere rerum Illuc effugies, neque fibras mobilitare. Propterea multo Sopor ille gravissimus extat, Quem capias magno confectus membra labore, Herbarumve fatur, quas longa oblivia dicunt Ferre; quia hae celeres religant retinentque vapores; At labor hos membris expellit, et ejicit extra. Aspice, fortuita resoluta sub arbore membra Quam subito facilis Sopor irriget Agricolarum, Qui durum imperium vertendae vomere terrae Luce exercebant tota; cum saepe rubenti Interea insomnes noctem jactentur in ostro, Latrantesque canes et rarae murmura vocis Nequidquam culpent Reges rerumque Potentes. Si perturbatis agitentur motibus aurae, Irrequietaque vis cerebro discurrat earum, Lethaea, ut dicunt, nonexorabilis unda Haud oculos sparget Somnus, vigilesque videbunt Luciferum redeuntem illi. Vix denique primam Quod si jactatos sub lucem vinciet artus, Membraque corripiet leviter Sopor; ecce repente Dira catervatim conturbant somnia Mentem Ignotas facies simulacraque mira tuentem. Somnia enim fiunt, cum incertis motibus aura Per cerebrum excurrens varie vestigia rerum Commovet, et multa colludit imaginis umbra: Nam neque tunc omnes levis iste resolvere Somnus Quit cerebri fibras, agilem neque saepe tenere Aurae animam, excurrens varios quin concitet artus. Propterea multi per Somnum brachia tendunt, Et jactant cum voce manus; tum saepe loquuntur Magnis de rebus; proprii quoque saepe dedere Criminis indicium, celataque facta tulere In medium: multi de molli membra cubili Corripiunt subito, atque amentes tecta pererrant; Donec turbato concussi corporis aestu Vix ad se redeant: ita concitat aura vaporum. Dulcibus exactis Somni expergiscitur horis Denique Mens, in seque redit, de sanguine puro Suppeditatus ubi est purgatae spiritus aurae Multus, et intendit nervos, fibrasque rigavit, Et proinde in sensus commercia reddidit omnes. Tunc hilares ad opus consurgimus, atque receptis Viribus ad magnos properamus sponte labores. A perturbato motu horum saepe vaporum Exoritur capitis morbus, quo cuncta videmus ante oculos nobis verti, terramque rotari Sub pedibus, pariterque uno nos turbine ferri: Tum cadere in terram nullo retinente necesse est. Sponte vides Pueros facere id plerumque, per orbes Dum se multiplices vertunt: simul ipsa videtur Ire domus circum et circum atria versa moveri: Stare quidem immoti tanta in vertigine rerum Non possunt, terraeque petunt sola proinde cadentes. Tum quoque pallenti multos languore videmus Deficere, exangui cum corpore collabefiunt Omnia membra, velut mortis prope limen ad ipsum: Aurarum retinetur enim vis, ejiciturque Multa foras, membrisque suum torpente vigorem Suppeditare nequit motu viresque per artus. Si tum per nares vini sese insinuet flos Atque odor in mollis penetralia summa cerebri; Excita vi multa tenuisque agitata repente Aura animae movet excursu labefacta citato Membra ruens, redditque valentes corporis artus, Haud secus ac fuso moriens recreatur olivo Flamma novo nigram dispergens lumine noctem. Cui novam vis cerebro vel morbo saepe coorta Vel causa quavis alia vestigia nota Turbavit, penitusque braves alteque profundas Impressit sine lege notas, Vesania fiet. Protinus insolitis tenduntur viribus artus, Turgescunt nervi, fervescunt sanguine venae? Suffusi vigilant oculi, sine mente sonat vox, Membra agitantur, et inconstanter concutiuntur; Impos Mens animi res volvere cogitur illas, Quae jam alte in sedere: suorum verba Parentum Verbaque Amicorum non percipit, omnia turbat, Respondet quae non illi petiere, profatur, Quae capiat nemo, quae nulli visa, tuetur, Seque Deum Regemve putat Puerumve deorum Aut aliud quid, quod sanam vix forsitan unquam Incidat in mentem: turbatae vis animaї, Cum cerebrum mentemque ferit cum corpore, tanta est. Praeterea, quoniam constamus corpore, motu Quod facile atteritur, quod multis undique circum Afflicitur plagis, sua detrimenta, necesse est, Saepe cibo reparet, vitam ut producere possit. Proinde cibus capitur; quem primo dente molari Fractum et contritum simul humentemque saliva Reddimus aesophago (perhibent hoc nomine Graji): Hic tubus est, qui se vicibus dilatat, et idem Contrahit alternis: motu hoc potumque cibumque In stomachum transfert: humorem ubi ponere multi Fermentum veluti quoddam voluere, quod omnem Dissolvat rodens paulatim, et concoquat escam. Proinde Fames oritur, stomacho cum nulla vacante Pabula sunt; quoniam membranam vellicat ejus Tum liquor, et sensu Mentem ciet ille molesto: Res ea latrantis stomachi acres excitat iras. At Sitis est, ejus fibris arentibus arent Cum pariter fauces: penitus quapropter inertes Languescunt: Animam sensus proin afficit aeger: Hinc ingens desiderium consurgit aquarum. Excipere ore velint sitientes flumina aperto. Ergo, velut doceo, variarum pabula rerum Immissa in stomachum penetrans liquor undique rodit; Seque, facit, vertant dissutaque disque soluta Protinus albentem in succum longeque liquori Consimilem lactis. Quibus id tamen esse videtur Fermenti genus in nobis merito inficiandum, A motu repetunt omnem rem, viscera semper Quo concussa terunt epulas, et mollia reddunt Pabula, quo pariter lacerantur inania motu: Inde Famis faciunt sensum; inde alimenta resolvunt Albentem in succum, qui venas lactis, ut ajunt, Ingreditur, variis tum ductibus insinuatur Insiliens, donec rubro cum sanguine mixtus In Cor, quod medii regione in pectoris haeret, Perveniat: totos hinc diditur omnis in artus; Multarum diversa per intervalla viarum Transmeat, et fibris subtiliter insinuatus Extremis haerescit, et illas auget inhaerens, Atque affixus alit partes: sic damna perenni, Ut vigeat corpus, reparanda perennia succo. Et quia cum rubro permixtus Sanguine totas Corporis in partes transfertur succus, oportet, Perpetuo intra nos motus Cruor usque feratur Circuitu; fieri uqod ea ratione fatendum. E Vena, quae dicta Cava est, irrumpit inundans In Cor, quod medio vibratur pectore, Sanguis; Tum patefactum illud distenditur, atque recepra Sanguinis in sese fit multo latius unda: Contrahitur porro, rubicundumque exprimit ipsos Rorem in pulmones; ille undique fusus eorum Per caulas teritur magis, interiusque recenti Miscetur succo, nimium qui mobilis exit Illo ex attritu partique subactus in omni. Inde locum cedit venientibus aëris auris, Quas velut in folles inducimus ore ruentes Latius in pectus: patefacti cordis hiatum Ex alia tum parte subit Cruor, hospitiumque Post breve contracta discedit sede, fugitque Protinus ejectum. Motus hos Cordis, ut ipsum Alternis sese dilatat, contrahiturque, Non intermisso vibrata Arteria pulsu Significat nobis: siquidem dum Sanguis ab illo Ejicitur, magnam vi multa complet Aortam, Ut vocitant; quae truncus uti se corporis omnes Undique distensis ramis diffundit in artus, Queis Cruor illapsus partes citus irrigat omnes: Inde redit tenues per venas, inque Cavam se Exonerat rursus parti conlectus ab omni, Ut rivi in fluvium, rursusque revertitur in cor. Quod superest, Sensus, age, delbamur ad ipsos. Constituit Sensus Animae Natura ministros, Custodesque velut pro corporis arce tuenda Esse dedit, per eos quoniam Mens judicat, extra Quae sunt in rebus, quae dira inimicaque nobis Perniciem intentant, ut ferrea cuspis ut ignes Praecipitesque loci fugiendaque caetera quae sunt. Novit item per eos contraria, quaeque sequi nos Possimus, corpusque juvent, et convenienti Afficiant motu. Non est sed credere non est Propterea, quales extant, res sensibus ipsis Agnosci: namque ut variare tuemur eosdem Interdum; sic res, opus est, varianter easdem Percipiant Sensus vario pro tempore. Sano Saepe mihi cibus est suavis; fit amarus at idem, Aeger si jaceam: quoniam textura palati est Tum varia in nobis: quin et quod dulce palato Est aliis, fugiunt multi, velut acre venenum. Dissimiles ut enim longe distare videmus Inter sese Homines extrinsecus, oribus ora Nam si conveniant et partes partibus omnes, Pro, quam incerta forent confusis omnia formis! Ergo ut dissimiles sumus, inquam, extrinsecus ipsi, Quare dissimiles pariter non sumus et intra? Non sit dissimile in nobis ut multa, palatum? Transfer id ad Sensus alios quoque, transfer ad ipsos, Quos reliquis praefers, Oculos: distare fatendum est Ipsa etiam inter se textura lumina; multi Quandoquidem aspiciunt res longius, inque tuentur Clarius ac alii: simili ratione colores, Quos uno pariter vocitamus nomine, ut atros Aut ferrugineos virides quoque caeruleosque, Si dicam similes, quos tu te percipis intra Aspiciens, non esse meis; falsine repente Arguar, atque errans veluti ignoransque refellar? Nimirum haec Oculis cum, non videamus eisdem, Sed qui dissimili textura forsitan intus Sunt, opus est etiam non una percipiamus. Quos simul intuimur, rerum ratione colores. Quin sunt qui videant rubicundam lumine dextro Corporis unius faciem viridemque sinistro. Sunt qui uno majora minorave corpora coram, Quam cernant alio. Quapropter nonne fatendum est Res etiam a nobis varia fors mole videri? Quis scit, an hunc montem, quem summis dicimus ambo Nubila ferre jugis et caeli tangere templa, Quis scit, an aequali videas tu tollier auctu, Ac ego? communis nulla est mensura, queamus Cui conferre; pari siquidem non illa videri Mole utrique potest, illam cum cernimus ambo. Quare hunc, si quis inest errorem haud possumus unquam Detegere, aut ullis manifestum reddere verbis: Quandoquidem rerum de mole haud judicat ulla Mens ratione, aliis referens nisi rebus, ut illas Majores dicat collatis sive minores Sive pares; neque sic referendo fallimur hilum. Denique non Sensus nobis largita videtur Natura, ut Veri per Sensus exoriantur Notitiae, atque fides sit Sensibus omnis habenda; (Hae sunt Mentis enim partes, ut diximus ante) Illis sed tantum servando in corpore ut uti Possemus; quoniam, quidquid noceatque juvetve, Nos facili ratione monent, Animumque repente Concutiunt, ut res possit vitare sequive: Quod ni per Sensus, fieri non posset, opinor. Nam si ???? Ratio sine Sensu expenderet omnem, Conveniat nobis an contra; nonne videmus, Id quam difficile et quam magna non sine noxa Corporis efficeret? contra cum caeditur ictu, Aut cum forte manus propiore excutitur igne, Nonne vides, intus Sensus vis illa molesti Vivida quam subito Mentem ciet, atque dolore Admonet esse malam sibi rem: subito excita magnam Illa adhibet curam, tam diram vitet ut aegri Corporis aerumnam: fieri num posset id ipsum Tam facili pacto tam promte, si sine Sensu Mens sola ratione malum cognosceret intus? Et licet hic Sensus videatur fallere mentis Propter opinatus, quos addimus, inde dolorem Non animae, verum esse manus dum credimus illum; Attamen hunc ipsum servandi corporis ergo Protinus errorem nobis juvat insinuari: Tunc etenim properamus eam, quae caeditur, igne Sive calet propiore, manum removere perîclo. Hoc igitur Sensus fungantur munere tantum, Corporis incolumem servent ut denique molem: Hac neque re, sani si constent, fallere possunt. Caetera, si falli renuis, ne quaere per illos: Ostendunt neque enim res nobis, qualis earum Natura est; verum ad nos ut referantur eaedem. Sic, cum Nauta ratem scopulosa ad littora vertens Undas demisso pertentat fune profundas, Ne puppim ad cautes scopulorum illidat opertas; Ille quidem, quantum fundum super ipsa carina Innatet, et coecum, si sit, docet esse perîclum. Ast ubi se pelago puppis dedit, Oceanique Sulcat adunca vias; imum contingere fundum Quamvis interdum demisso pondere funis Non valeat, quantum nec aquae signare profundae Sit spatium, tamen a scopulis et syrtibus aequor Id tutum docet esse, quod unum noscere refert. Eja age nunc, Sensus quo pacto quisque sua re Afficiatur, habe. Primo non sedibus unis Ipse nec in certis Tactus regionibus haeret: Undique Tactus enim totos in corporis artus Diditur, et Sensus in se uno continet omnes: Omnis enim sensus Tactu fit: dicimus illum Praecipue tamen (atque ista secernimus in re) Quid calor et frigus, sentire, et mollia quae sint Duraque, quid siccum quid contra constet et humens, Atque ubi sit multum laevoris et asperitatis; Caeteraque e genere hoc per Tactum concita sentit Mens; et id hac fieri certa ratione probandum. Extima per totos late diffunditur artus Texta cutis fibris de tenuibus inque plicatis Nervorum veluti ramis subtilibus: ergo Nervorum hos fines si quae res impulit extra, Protinus ad cerebrum motus defertur, ut illis Res alienigenas Mens sentiat excita plagis, Atque ad eas referat partes et membra, moveri Unde scit. idcirco progigni in partibus illis Sensus, ut in manibus tergove aut crure videtur. Partibus at multo magis illis vividus extat Tactus, plura cutem fibrarum ubi tenuia fila Intexunt; veluti manus est qua concava parti; Inque pedum plantis simili ratione cientur Sensiferi motus, cita Mens sentiscat ut illos; Nec non membranis oculorum in tenuibus: Intus Obtuso constant at contra viscera sensu Humida cum madidis pariter pulmonibus; humor Quandoquidem laxat fibras, ictusque madore Debilitat; sensus motu languente cietur Propterea, pertingat uti vix plaga cerebrum. Hoc etiam in nobis pacto dolor atque voluptas Gignitur: hic geminus quanquam pugnare videtur Sensus, ut in mente est, atque in contraria ferri: Namque dolor Mentem facit aegram, hilaremque voluptas: Attamen haud prima distant in origine multum Inter se; prope enim causis oriuntur ab isdem. Namque cutis tenuis textus cum tangitur extra, Atque cietur; erit hinc utriusque, doloris Atque voluptatis: nam si quid molliter ipsam Contingat, placideque cutem titillet, oriri Hinc opus est suavem per membra vigentia sensum; Blandaque perfundet Mentem corpusque voluptas. Ast ubi quid molles violentius impulit artus, Impressitque graves ictus, fibrasque retexens Diffuit, et cerebrum vi motus perculit acri; Turbatur pariter sensu Mens aegra molesto, Tristis et ingenti percellitur icta dolore. Si manus in pugna permixta caede calenti Abscissa a trunco cui decidat, atque trementes Jam per humum digitos agitet moribunda; queretur In digitis tamen atque manu sentire dolorem Truncatus, parti velut ac foret integer illa Credere, si nescis rationem, forte recuses; Crede tamen, quoniam id ratio quoque vincere debet: Per fibras etenim cerebri e regione fluentes, Queis et trunca manus constabat, fertur ab illo Vulnere supremas Animaї impressus ad oras Vehemens motus; uti Mens acri percita sensu Vim partes ad eas referat dirumque dolorem, A queis commotae diduntur vulnere fibrae, Commotae haud aliter, quam si manus adsit: oportet Quapropter, dolor in digitis videatur et ipsa, Quae trunco est avulsa, manu, longeque relicta. Nunc qui fiat, ut hac vita defuncta relictis Corporis exuviis Animae vis igne cremetur, Sentiat et dirum misere combusta calorem, (Supplicia haec etenim saeva atque infanda manere Credendum est Animas post ultima funera fontes) Percipe. Nunc veluti, dum Mens cum corpore juncta est, Immissum haud alia sentit ratione dolorem Per corpus, quam quod, dum corpus tunditur extra Aut laceratur, ea ingenti tum protinus intus Obruta tristitia curis turbetur amaris: Inter utrumque etenim corpusque Animumque vicissim Foederis haec lex est sancita, ut diximus ante. Cur ita non igitur, cum Mens sine corpore constat, Numinis ultricem quoque disposuisse putemus Justitiam, ut nigris Erebi damnata cavernis Mens tristes agitet curas, perquamque molesto Tartareae ad motum flammaї conficiatur Infandi sensu veluti combusta doloris? Gustus item a tactu quoque gignitur, inque palato Isque fit in lingua, multis quae tota videtur Composita e fibris contextis inque plicatis Inter se varie: facili ratione movetur Propterea, et partem sese contorquet in omnem. Ergo cum innumera constet propagine lingua Nervorum e supera cerebri regione fluentum, Succus ubi variis mandendo expressus ab escis Humida linguaї contingit texta, cietque Fibras; tum quendam sentimus in ore saporem: Nam quidam ad cerebrum motus sese inde propagat. In radice ejus summoque in acumine verum Vividus hic sensus magis est; nam copia major Est ibi fibrarum, et contextus densior extat. Utque cibos opus est varios distare figura Et motu sese inter et augmine particularum, Hos ita diverso pacto debere palati Contrectare vias fibrasque ciere fatendum. Idcirco exoritur variantia multa saporum. Si pugnat linguae fibras et vellicet esca, Fit sapor acer, uti piper est acceptaque mensis Allia Messorum; salsum, si rodat easdem, Dicimus esse cibum; dulcem, si leniter atque Suaviter attingat penetretque foramina succus, Mellis uti lactisque liquor tractatur in ore Jucundo sensu: sed contra absynthia tetra Abstergunt veluti linguam everruntque palati Contextum tenuem; quapropter amara vocamus. Deinde cibi sapient calidi magis; exagitabunt Quandoquidem caulas motu majore palati. At, quae frigida sunt multaque immota quiete, Vix tenuem reddunt linguae per texta saporem Plerumque, et sensu vix percipiuntur ab ipso: Qui nimio contra persaepe obtunditur usu Rerum, quae magno percellunt nervea motu Texta; velut multo qui proluit ora Lyaeo Nocte dieque madens, et vix non ebrius unquam est; Tandem ejus sensum vix percipit ille liquoris Nullaque propterea vini discrimina novit; Ardet at in florem Bacchi, sapit ille palato Spiritus, atque epulas tantum, queis succus inhaeret Acrior, unde agitet fibras violentior ictus, Appetit. Hoc ipsum sensus extende per omnes, Omnes immodicum nam debilitantur ob usum. Porro, quo pacto nares contingat Odorum Vis, ut eum possit sensum progignere, agemus. At prius illorum quae sit natura, videndum: Post id nam ratio per se manifesta patebit, Protinus ut nares vis nota lacessat Odorum. Sic prius ac rapido plenam torrente Viator Transiliat fossam, metitur praepete cursu E longo campum spatio, torrentis ad oram Ut venientem idem ferat ilicet impetus ultra. Est Odor haud aliud, late quam missa per aura Copia multarum de rebus particularum, Perpetuo ex illis quas fluctu exire putandum est. Et quia eas motu vario variaque figura Constare, ut varia quae ex re mittuntur, oportet; Est opus, ut varii pariter videantur Odores. Si matutino madeat flos rore, recenti Vel pluvia, haud ulli vulgo sparguntur Odores: Particulis quoniam manantibus interceptum Est iter, et liquida conclusa foramina lympha, Unde fluunt; quare tectae obstructaeque tenentur. Ast ubi sublatas radiis consumserit undas, Reclusisque viis suavem Sol moverit extra Educens fluctum, redolebunt floribus horti, Mellificasque trahent halantia prata volucres. Illud in his porro non est mirabile rebus, Parva adeo constare minutaque particularum Corpora, quae volitent faciles distacta per auras, Perpetuoque fluant fluctu per tempora longa, Nil ut limatum de corpore constet odoro Propterea ad speciem, et vix desit ponderis hilum; Jam super ostensum est quoniam tibi corpora quaevis In non finitas quoque partes posse secari. Sin tibi adhuc ratio quae posse obstare videtur, Parvula ne fluere ex ipsis corpuscula rebus Credas; hanc alio rem, si libet, accipe pacto. Multa habet, et multis pertusa retortaque formis Intervalla viasque, quod halat, corpus apertas, Circumfusa fluens tenuis qua transeat aura Aëris; ut varios dehinc hoc egressa meatu Acquirat motus: parvam mutetque figuram; Possit uti varia pariter ratione ciere Sensum, quem fieri nostris in naribus ipsis Percipimus, varios prope cum sentimus odores. Seu levis aura igitur, seu fluctus particularum Membranam nostris in naribus interiorem Concitat et circum fibrarum tenuia fila; Protinus hinc cerebri pertingit motus ad oras, Excita quo certos tum Mens sentiscit Odores. At Sonus auditur, cum nostras concitus aures Ingreditur, sensumque sua vi percutit aër: Nam praeter celeres motus fremitusque trementis Aëris esse nihil Sonitus natura videtur. Idque palam ut constet, citharae fac ut icta sonantis Chorda tremat; celeri motam ratione videbis Atque iterum atque iterum vibrari: in quaque necesse est Esse ex impulsu valido tum parte tremorem: Dum tremor est, poteris liquidos haurire sonores Auribus: illa pari quoniam facit intremat aër Commotus fremitu: porro compesce manenti Chordam exultantem digito; tum protinus omnis Desinet audiri Sonitus, quia sistitur aër. Propterea magna concurrere corpora plaga Si videas sub aqua vel clausi fornice vitri Omnibus exhausto, quantum licet, aëris auris; Nullum exaudiri propius quoque posse videbis Murmur; namque carent auris loca: proinde fateri Est opus omnino Sonitus et vocis inesse Naturam, ut vinco, in commotis aëris auris. Adde quoque his, circum quod si reboantia diris Aera tonent bombis, ut cum ferus assidet urbi Hostis, et ingenti belli quatit alta paratu Moenia, commotam frangantur septa per urbem Vitrea, quae clausis transmittunt lumina tectis; Conturbetur item vini liquor inque citetur. Omnia quae peragi num qua ratione valerent Aurarum sine concussu tremuloque sine ictu? Corpora proinde Sonum tantum sunt apta ciere, Quae concussa queunt vibrari et contremere ictu, Et facere aëriae pariter vibrentur ut aurae: Mollia quapropter vix opportuna tremori Sunt, et vix Sonitus, ut plumbum lanaque, reddunt. Et quae densa magis quoque sunt, magis esse sonora (Si tamen interea constent paria omnia) debent; Plures quandoquidem partes quatiuntur ab ictu. Aic quoque vividior defert et densior aër Majorem Sonitum fremitu majore tremiscens. Hinc minus auditur vox atque obtusior aestu est, Quam cum frigida hiems crudescit, et aëra densat; Perque diem voces non exaudire valemus Tam facile, ut gelidae taciturno tempore noctis. Praeterea in partes circum vox diditur omnes; Unaque missa licet, tamen aures perciet omnes Omnibus in populo: nam motus ubique propagat Circum sese aër: veluti si marmora ponti Strata gravi ludens ferias turbesque lapillo: Nempe videbis aquam, ut subitos se tollat in orbes Multiplici circum gyro, mediumque coronet, Quo primo est commota, locum: pariterne recuses Credere concussum dextra laevaque moveri Aëra posse, retroque simul, simul ante propelli Deorsum etiam sursumque et in omnes undique partes? Interposta tamen si sint loca longius aequo, Denique per magnum spatium confundier auras Aëris et minui fremitus missamque necesse est Turbari, ut nequeas verba internoscere, vocem. Utque solent pelagi glomeratis orbibus undae Saepe repulsari objectis a littoris oris, Et non confusos alia de parte recurvi Circuitus orbes sinuare retroque referri; Sic quoque non aliam rationem reddere possis, Quo pacto formas verborum saxa remittant, Palantes Socios cum per loca sola vocamus, Seu resonat fundens silvestrem fistula Musam, Et labro calamos Pastor percurrit hiantes. Saepe aliquis, cui dura Venus rejectaque vota, Solus per silvas et valles inter opacas Erravit tristi testatus voce querelas, Contemtos saxis et responsantibus ignes Ennarrans laesum paulum solatus amorem est. Namque ferunt Nympham latitare in montibus illis, Pulchrum quae quondam nequidquam pulchra peribat Narcissum; spretos moerens tum propter amores Tabuit, et diri monumentum triste doloris Facta lapis retinet vocem veteresque querelas. Vatum sic mendax cecinit Chorus: ipse refello: Nam solidis adlisa locis retroque priorem Reddit pulsa Sonum, verborum et imagine ludit Aura ciens iterum sensus auresque penetrans. Unam saepe quater loca vidi reddere vocem, Verbaque certatim colles iterare repulsa Collibus et tacitae violare silentia noctis. Scilicet et colles antiquaque moenia et aedes, Et tacitum positae rupes trans flumen, et umbrae Silvarum, et multo vestiti cespite campi, Montium et anfractus varii procul, et cava saxa Et nubes referunt Sonitus et murmura reddunt. Quanto et nos spatio majore recedimus illinc Reflexae tantum mora crescit vocis, ut aures Saepe vel integra vox, vel duplex ternaque pulset. Verum quo fuerint propiora obstacula contra, Hoc ad nos citius referetur imago loquentes, Ultima vocis uti vix saepe audire queamus; Sed resono turbet sermonem murmure clangor. Sic cum marmorei vicino e parjete templi, Audit ubi Orantem Populus, prope tempore eodem Vox reflexa venit, quo missa loquentis ab ore est, Multiplici pariter ferit ictu fortius aures: Non ita, si laxis instrata tapetibus illa Marmora sint, quoniam voces non inde redibunt; Obruit has etiam Populi stipata caterva Vestibus, et quae per suspiria redditur aura. Si circum effundi nequit, at directus in unam Est partem resonans aër, intensior exit Hinc Sonus, ut longo cum vox immissa canali est. Hinc prodit vis mira Tubae vocalis (ut illam Appellant), intus si voces ore profundis, Usque adeo magnos Sonitus extollit et altum Clamorem, ut penetret nubes et inania caeli Plus quam Stentoreae vocis vi repleat, atque Terrificet pavidas strepitu resonante volucres. Inter namque tubae latera interiora repulsu Aurarum vires augentur multiplicato: Non secus atque cavae specubus se nubis et ipsis Vallibus et silvis tonitru caeleste propagat, Atque ciet populos strepitu majore timentes. Fit gravior Sonitus, fremitus cum lentior extat Aëris undarum; siquidem dum quaeque tremiscit, Amplis excurrit spatium, finditque loco se Majori non crebra nimis; fit acutior idem, Protinus auraї cum vis vibrata frequentes Inque brevi spatio cursus agit atque recursus: Propterea gravis a majori corpore prodit; Illum nempe gravem, cum longa est, tibia reddit; Si contra brevior constet, Sonus exit acutus. Hinc tibi multarum tot sunt discrimina vocum, Tot variae species atque intervalla Sonorum; Nomina certa quibus, sed paucis (quis queat omnes Prendere?), qui melicas artes docuere, dederunt. Prima Senis Samii sunt haec inventa, sonantes Qui numeris certoque coërcuit ordine motus. Chorda tremens unda nostros si simplice sensus Impellat, duplici simul altera verbere pulset, Conflatur Sonus inde tuis gratissimus omnes Auribus ante alios, sibi nam permixtus uterque Tempore respondet breviore, et percutit una. Gratus erit quoque, si geminos det chorda tremores, Altera dum peragit ternos; aut deinde quaternis Ictibus undarum ternus si consonet ictus. Jungere si varios numerorum hoc ordine perges Inter se Sonitus, deprendes usque minori Progrediens nostros tangi dulcedine sensus: Rarius inter se nimirum et non ita parvo Tempore junguntur discordes caetera pulsus. Octo discrevere Sonos, signisque notârunt, Queis amor hic curae est; ollis hic terminus haerens, Non datur hos transire ultra atque excurrere fines: Verum iterumque iterumque gradus assurgere pergunt Deinde per octonos, vel, si libet, ordine verso Descendunt spatiis, quibus ascendere, remensis: Ut faciant, nervos aut aerea fila nec aeque Crassa nec aequali ductu protensa nec aequis Viribus inter se componunt, concita pulsu Pectinis aut pinnis salientibus ut dare possint Octono inclusos gyro quocumque Sonores. Hos ita permiscent, atque ordine convenienti Tempore quemque suo varioque tenore morisque Atque intervallis variis novere peritae Elicere inde manus, ut protinus arte magistra, Harmoniam Graeci quam dicunt, exoriatur, Arrectas cupide penetrans quae suaviter aures Pertentat tacita motum dulcedine pectus. Scilicet hac animi mira ratione trahuntur; Illa rapit Mentes alte insinuata, suoque Evehit extra se mortalia corda lepore. Praestantes Animae, queis altius insidet intus Haec Pulchri species haec Ordinis insita forma, Plus aliis hanc vim captae sensere bibentes Aure magis cupida, quodcumque illabitur illinc: Istud namque melos speciem illam munere Divûm Impressam in nobis, quae saepe obducta lateret, Suscitat, atque locat manifesta in luce videndam, Unde rigat Mentes ubertim dia Voluptas. Objicit hic sese quiddam mirabile nobis: Namque fac, una cavae testudinis excita pulsu Chorda tremat, reddatque Sonum; videatur, oportet, Altera, si par est prope et aeque tensa, moveri Per sese exultans pariter, similemque Sonorem Reddere. Non illud, quo fiat, dicere pacto est Difficile, et veram, si jam cupis, accipe causam. Aequalis quoniam re prorsus constat in omni Utraque chorda, pari, cum mota est utraque, oportet Tempore conficiat cursus, pariterque coruscet Consimilem reddens una fremitumque sonumque. Alterutram vero si tantum pectine tangas, Ut tremat, et tremulo circum queat aëra motu. Exagitare, suas celerans hic proferet undas Intactam ad digitis eburno pectine chordam; Pareat illius tunc ictibus illa necesse est. Tenuiter impulsa est primo, dum chorda secundos Post redit ad cursus, novus aëris advenit ictus Vim geminans motus, et, quo via, dirigit illuc; Post aliusque aliusque supervenit et nova jungit Verbera conveniens in tempore, quo parat itus Illa suos; igitur magis usque impulsa cietur, Ex fremitu donec Sonitum exaudire queamus. Consimile est altis pendentia turribus aera, Invenit quorum Campania nomen et usum, Cum coeptant agitari aut plebem in templa vocatum, Aut ad Consilium Patres sanctumque Senatum, Laetitiae aut festis augenda ad signa diebus: Primo pendentem per funem concita motu Se tenui vibrant; sed ubi rediere, repente Additur a validis nova vis transmissa lacertis, Quae facit ut majus spatium magis icta peragrent; Urgent deinde novos itus tentantia vires Usque novae; quare quia tempore quaelibet apto Impellit, fit, uti momentis denique junctis Pluribus illarum quatiantur pulsibus aera, Et Sonitus magnam pervulget protinus urbem Verum siqua suo non tempore, scilicet aequo Ocyor, intendat funem vis, inde priori Motum adversari fateare necesse secundum est Atque obstare recurrenti: vel deteret ergo Partem aliquam illius, vel prorsus sistet eundem Sic quoque si gemini prope distendantur, eodem Non apti tamen ad vibrandum tempore, nervi, Alter pulsato nunquam tibi consonat uno; Namque cito illius motum, quem scilicet ictus Primus inire facit, contraria sistit iniquo Tempore post veniens unda, atque ita praepedit omnem. Verum non ita fit, nervus si longior aequis Partibus extet, uti quaevis queat infremere uno Tempore, quo vicinus agit se nervus ab ictu. Nam tum divisae mediis (res mira!) coruscant Immotis partes punctis, redduntque Sonorem. Hinc facilis veram ad rationem se via pandit; Quare, cum quaedam resonant prope corpora, nostri, Nec mora, inhorrescant artus, atque ossa tremiscant: Vitra quoque, immittunt quae clausas lumen in aedes Saepe agitentur, ubi Sonitus quid fundere certos Auditum: sed non opus haec monstrare videnti est, Nam modo dicta, tibi cum sint bene cognita, clarant. Hic equidem a vero non longe absistere quosdam Credimus, e multis qui partibus aëra dicunt Constare, ut variae sint vires officiumque, Et varia illarum natura, nec una potestas; Proptereaque Sonos sit certos apta ciendi Illa tremore suo, diversos altera, tantum Quaeque suos, veluti diviso munere, reddat. Nec nova res auras naturae haud simplicis esse Aërias, siquidem foecundant omnia late Omnibus et vires et vitam suppeditantes; Nec non e rebus sibi jungunt tenuia quaeque Abrasa, in varios atque exhalata vapores. Quare non poterit per partes aëris omnes Transferri nostras certus Sonus undique ad aures, Sed quas in certos natura dat ire tremores, Illis nempe pares, quos consona corpora reddunt; Nam secus haud valeant diversi tempore eodem Audiri Sonitus; neque enim bis terque quaterque Idem vibrari simul aër posse videtur. Et quoniam motu Sonitus fit, temporis uno Momento quaevis non ad loca pervenit ille; Sed vicina prius pertingit, deinde remota; Atque ita temporibus multis natura propagat Se sonitus, tremulis fieri quem diximus auris. Praeterea Sonitus aeque celerare videmus Semper, sint tenues sint magni quamlibet illi: Scilicet horrendum murmur parvumque tuborum Tempore idem spatium pariter percurrit eodem; Pluribus in rebus tentando saepe repertum Quod fuit, ut ratio non ulla refellere possit. Idem praeterea vix ventis tardior aures Percutit adversis Sonitus, citiorque secundis; Vividus his quanquam procurrat, languidus illis, Se procul his, illis loca per breviora propaget. Denique non ejus magnis fuga coepta remittit Consectis spatiis; verum percursa Sono quae Sunt loca, temporibus jam respondere notatum est: Nimirum his aeque crescunt crescentibus aeque: Propterea Sonitus geminato tempore duplex Excurrit pariter spatium; sed dimidiato Illo dimidium spatii quoque transmeat idem. Hinc si, quod stadiis tempus respondeat octo, Constet (tot stadiis jam respondere notatum est, Quino quo vibrat se pulsu arteria, tempus), Possumus, a nobis quantum loca, noscere, distent. Nam si praeteriens magno ratis aequore longe Fulguret, exploso crepitumque det aere; repente Id numera tempus, crepitum quo scilicet acrem Praecessit fulgor; cui respondentia noto Cognosces stadia, ipsa quibus disjuncta recedit Puppis: et assimili pacto, cum fulgit in altis Nubibus, et tonitru post Juppiter infremit acri; Quantum illae nubes tollantur, scire licebit. His bene firmatis rebus tibi suppositisque, Accipe, quo patulas pacto Sonus excitat aures. Principio motus subit aër anteriorem Auris, qui conchae cavus extat more, meatum (Amplus hic est, circum ut resonantes colligat auras; Una proinde tubum multi applicuere patentem Parte, sed angustum, surdae qua jungitur auri): Inde per anfractus varios spirasque retortas Pervenit extensae membranae ad tympanum, ut ajunt, Insinuatus, eamque trementibus incitat auris, Quae concussa movet semotum in parte reposta Aëra post sese; labyrinthi hic denique flexus Concutiens fibras tenues ciet; unde cerebri Motus hic ad molles per nervum immittitur oras, Mens ut possit eo voces audire Sonosque. Quod superest, Visus naturam percipiamus: Et quia, quae Visum feriat, res luce videntur; Si bene naturam, quam multo ostendimus ante, Lucis mente tenes, quid ab illa profluat, audi. Primo cum radii densatum in corpus aguntur, Protinus ut nequeant caecas transire recepti Et penetrare vias omnesque illabier intro, Reflectuntur, et exiliunt; quod cernere possis, Cum radius Speculi veniens offendit ad aequor. Si vero endogredi reclusa foramina possit Corporis, ut vitrum liquidamque ut permeat undam, Incidat et recto delabens desuper ictu; Tramite decurret nusquam deflexus eodem: Saepe tamen recta, cum desuper incidit idem Scilicet obliquus, non quit regione viaї Pergere, in ingressu sed coeptam cogitur ipso Inflexus mutare viam: si densius extet, Quod refracta subit radii lux, corpus; ut auris Aëris a raris liquidas cum transit in undas, In durum ex undis vel migrat et aëre vitrum; Se merget magis, et cursu breviore meabit, Et minus obliquo: sed contra obliquior exit E vitro atque undis in raras aëris oras. Propterea fit, uti videatur fractus in undis Remus; quandoquidem radii, quos mersa remittit Pars ea reflexos, ubi jam venere sub auras, Franguntur, fractique magis regione feruntur Obliqua, et se demittunt a tramite coepto. Quod magis ut noscas, age, labro immitte vacanti Clarum ex argenti fulgore numisma vel auri; Deinde recede pedem referens paulisper utrumque, Illud dum labri latus obtegat, ex oculisque Eripiat prorsus, tum vas puer impleat unda, Fac, vacuum; incipiet tibi fulvum protinus aurum Namque vel argentum nummi (res mira!) videri. Quod fieri haud alio valeas ostendere pacto; Quam quia, cum densis radii lux exit ab undis, Inclinatur, uti multo demissior, ante Quam fuit, obversos oculorum tangere visus Possit, et ut paulum sublatum ostendere nummum; Quem nunquam radio potuisses cernere recto. Sic quoque, cum caeli spatium permensa revisunt Astra suos obitus, cum Sol cum Luna videtur Orbis jam primo pelagus contingere limbo, Inferiora, magis demissaque, quam videantur, Sidera, et occiduis Solem Lunamque sub undis Curribus emeritos credas solvisse jugales; Quandoquidem attollunt radii sua sidera fracti, Dum circumpositas terrae illabuntur in auras: Ante suos contra cernes jubar erigere ortus, Et tremere igne novo superaque attollier aequor. Sidera praeterea, quae toto fulgere caelo Hic illic infixa serena nocte videmus, Pene infinitis distantia dimoveantur Cum longe spatiis, per quae loca lucis eorum Transmissi radii varianter multimodisque Flectuntur; quoniam mediorum Vorticum, oportet, Multiplex variumque meando iter ingrediantur; Sidera quis temere in caeli regione manere Dicat ea, a nobis qua fulgida conspiciuntur? Et quia franguntur, dum vitrum obliqua cadentes Transmittunt radii; si forma lentis id extet, Scilicet a parti cum paulum assurgit utraque Convexum, radios non recto desuper omnes Excipere incursu poterit; verum undique fractos Colliget, et puncto, faciet, jungantur in uno; Appellant quem proinde Focum; quia protinus illic Materia admota radiorum viribus ignis Conjunctis oritur: quod si pars utraque contra Concava sit vitri, opposita ratione necesse est Confracti ingressu simul egressuque recedant A sese radii disjuncti mutua lucis Huc illuc, vulgoque per aëra dispergantur. Haec inserta tubis aptare est vitra repertum, Ut longe positas nobis longeque remotas Res, quas nunquam oculis possemus cernere nudis, Ostendant variis radiorum anfractibus intus, Et late terram et caeli nova sidera monstrent. Ars facit haec etiam, magno videantur ut auctu Corpora, quae nostros infra sunt tenuia sensus, Ut cum detegimus brevium per septa tuborum Innumera in variis animalia fervere rebus Tantula, uti totum numero simul innumerali Cernere non oculis populum possimus eorum, Ludentisque velut miracula contemplamur Naturae, majora suae quae denique nusquam, Rebus quam in minimis, spectacula praebuit artis. Jam Speculi non posse vias penetrarier intro A radiis, supera quoque dixi, lucis; at illo Omnes reflecti offensu, subitoque repelli. Propterea rerum variarum apparet imago In Speculo; quoniam simulacrum lucis ab ipsis Cum venit in Speculi laevorem rebus, ab ejus Planitie redit haud confusa lege situque, Sed certa ratione sed ordine partium eodem, Ad Speculum offendit veniens quo lucis imago. At super his quoque scire licet, quod, rectus in aequor Si Speculi radius super incidat, exilit idem A Speculi laevore via quoque rectus eadem; Sin cadat obliqua veniens regione viaї, Ex alia obliquus pariter se parte reflectet: Haud secus, ex aliqua quam si pila parte superne Jacta pavimentum feriat, resilire videbis Protinus opposita sursum regione repulsam. Percipe praeterea, quare videatur imago Tantum ultra Speculum, quantum res ipsa locata est Citra; quod genus est, sub terris impete tanto Cum caelum in Speculo cum caeli nubila subter Despicimus, quantum supera patet altus hiatus. Haud alia visum radii ratione lacessunt Reflexi, recta quam si regione venirent: Illaque propterea visas referamus, oportet, In loca res, radiis quae respondere videntur, Nostra licet fracti detergant lumina, rectis. Non tamen a Speculis, quae constant aequore laevi, Transferri res haec ratioque valebit ad illa, Extima queis facies convexa aut concava constat: Concava namque augent pariter removentque figuras; At longe tenui propiores augmine contra Reddere res oculis, quae sunt convexa, videbis. Quapropter Speculum, facies cui plana nitensque est, Unum prae reliquis mendax non esse videtur: Fidum hinc exposcunt ornantes ora Puellae Consilium, Juvenum aspectus cum fallere ficta Vultus saepe student forma Veneresque videri. At neque rura suis etiam, neque rustica Pubes Nuptarum Speculis unquam caruere: quietae Nam conlectus aquae saepe inter saxa viarum, Ora coronatos et lecto flore capillos Reddidit, ut Pueri laudarent Agricolarum; Nec sum adeo informis, nuper me in littore vidi, Pastor ait, tenero perculsus vulnere corda. Hinc etiam omnigenos gigni fateare Colores Est opus in rebus: namque ut reflexa videri Lumina res faciunt radiorum, ita corpora reddunt. A quibus exiliunt, vario contincta colore. Candida cernis enim, quae ex omni parte remittunt Omnes vi multa radios, et lumina vibrant Undique: sed contra nigrant ea corpora, multis Quae pertusa viis intra se clara receptant Lumina lucis, uti paucos rarosque remittant Ex sese radios vi languescente repulsos. Sub terris ideo quae sunt loca, nigra videntur Omnia; quandoquidem subtus non ulla subit lux. Unde repercussis radiis ad nostra referri Lumina possit, et his visum progignere jactis. Si duo praeterea nigrumque albumque calentis Marmora sint Phoebi radiis expôsta, videbis, Quod nigrum est, citius calefactum, at serius album: Jactat enim radios hoc sese protinus extra; At nigrum recipit contra, retinetque calentes. Propterea et nigri carbones igne propinquo Concipiunt flammas facile, ardescuntque repente. His etiam adde, niger quod pannus et albus, uterque Et simul undarum frigentem immersus in amnem, Et simul aestivos extensus Solis ad ictus, Non simul abjiciet siccatum Sole madorem; At multo citius niger exsiccabitur; ignem In se namque magis recipit, qui disjicit omnem Protinus humorem, longeque expellit in auras. Porro cum quodam gignantur luminis ictu, Multiplices, opus est, gigni fateare Colores, Exilit in varios vario ut de corpore motus Lumen ab offensu: quod uti cognoscere possis, Percipe nil aliud radiorum luminis esse Naturam (liceat supera quoque dicta referre), Quam nisum medio fugiendi a Sole pilarum, Alterius, memini, quas diximus esse Elementi. Ergo percussum faciat si corpus (ut illud Constat inaequali contextum fronte), pilarum Se circa ut rapide reflexa Elementa rotentur; Prodibit Ruber inde Color, Rubicundaque visum Lux feriet: quod fit, minium cum cernimus, et cum Sanguinis undantes latices e vulneris ore Profluere, aut roseos primo ex Oriente videmus Aurorae vultus lucemque diemque ferentis. Contra si tenui retro pila missa rotatu Exiliat; radiis lucis perfusa nitebunt Corpora Caeruleis: Virides Flavique Colores Et Ferruginei quique omni de genere inter Hos extant alii, non multum in origine distant; Quandoquidem motu gignuntur particularum Circa se mage vel celeri, vel languidiori. Forsitan et varia distant quoque mole, nec aequo Pondere particulae lucis nec viribus extant: Quare dissimili motu impulsuque cieri Quamque sua pro natura debere fatendum; Corpora proin vario collustrant tincta lepore. Haec veris propiora, tamen non vera fateri Esse potes; quoniam non clarant de genere horum, Quid fiat, verum fieri quid possit: at ipsum Jam quoque, quid fiat, quid verum denique constet De genere hoc, multo evictum tentamine nuper Prodiit, atque mihi est exempla retexere longum Omnia, nec numeris patiuntur multa referri. Propterea tantum sat erit libasse, quid ingens Re vulgârit in hac Anglis Newtonus ab oris. Principio clausis foribus penitusque diei Lumine semoto, tantum per tenue foramen Admisit radium thalami in penetrale rotundum Solis, et objecto venientem corpore vitri Excepit triquetri; ut, dum migrat in illud, et extra Egreditur, geminis paulum se frangat ibidem Ipse locis: porro canam haud procul inde papyrum Constituit, radium quae vitro denique sistat Transmisso. Tum vidit eam nec luce rotunda Fulgentem, parvi claram nec imagine Solis; Vidit at oblongam super extensamque figuram Multorum vario tingi fulgore Colorum. Imus inardebat Rubro locus; altior extat Flavus; et hunc Viridis superimminet; excipit illum Caeruleus Color; at Violae lux pallida summa est. Aspexit etiam, quae tenuia particularum Transmisso in radio volitant corpuscula, tingi Diversa inter se variorum luce Colorum; Ima rubere quidem, Violae pallescere summa In morem, medios media ipsa referre Colores. Quare hoc? nimirum quia claro in lumine Solis Diversa inter se natura dissimilique Particulae constant radiorum; quas ubi vitro Excipis, haud aequa pollent vi trajiciendi; Propterea haud aeque radii franguntur: in altum Insiliunt, fracti quoniam mage, languidiores: Inferiora tenent, luci quibus acrior extat Vis, fractique minus. Quapropter lucis in ipso Lumine sunt multi natura et proinde Colore Distantes radii; nitidum quod reddere cernis Candorem, cum sunt confusi mutua, ut Album Est radii jubar, ingreditur cum tenue foramen, Et nondum ad triquetri pervenit corpora vitri. Ergo videmus eo res tingi quasque Colore, Cujus particulas retro jacit extima rerum Ex sese facies, ut lux rubicunda pyropi est, Propterea, quoniam vix ullos ille Colores Reflectit, praeter viva quam luce rubentes. Quantum ultra Mens illa Viri foecunda repertis Processit? quid non praeclaris extudit ausis? Quid non divina meditando protulit arte? Atque equidem, si res foret haec non invia Musis, Scilicet et motus qua se ratione propaget, Et canerem, quae vis illum compescat, et obstent Corpora corporibus qua lege fluentia motis, Exponit quae Vir dictis ille omnia chartis: Praeterea et Gravitas ut sese extendat in omnem Late materiem; trahere ipsa trahique vicissim Corpora per caelum, Solemque errantia niti Quaelibet in medium memorarem sidera, et unquam Haud potuisse suis ratione ex orbibus ista Elabi, et varios Lunae quae certa meatus Dirigat, et domitum Martem quae causa refraenet. Fors alii haec olim peragent, quibus altior acris Vis animi ingeniique vigor pollentior extat. Scilicet haec memoret, R.P. Rogerius Boscovich Soc. Jesu Matheseos in Coll. Romano Professor. quicum communia nobis 1350 Vincula communis Patriae, quem sidera Mundi, Vires, mensuras, rationes, pondera rerum Et numeros audit Pubes Romana docentem. Magnis ille Viris Socialis foedere vitae Jungitur. Hoc Divûm sancitum est munere, ut essent, Qui genus excolerent humanum, et lumine puro Doctrinae et rectis formarent moribus orbem. Hoc, quod nempe meum est etiam, sit quamlibet ipsum Exiguum, ex isto deductum fonte necesse est Illis acceptum, quidquid sit, sponte referre. Iridis et pulchri pinguntur saepe Colores: Namque, ubi dispersis pluviaї roscidus aër Constat aquae guttis, queis possint Solis Eoi Clara vel occidui frangi varieque reflecti Lumina, fiet, uti magnum sinuentur in arcum, Qui feriant nostros oculos visumque, Colores. Haud secus ac in aquis salientibus, undique fusis Circum marmoreae cum spargunt aëra guttis Najades, adverso quarum Sol lumine ludos Rorantes videat, radiisque illustret, aquarum, Iridis omnigenos parvae tueare Colores, Est opus, humentes radiis et pingier auras. Conspiciemus item florentis gramina prati, Cum matutino leviter conspersa madescunt Rore, novus terris et jam Sol lumina profert, Caelestem variis simulare Coloribus Irim. Obliquos radios etenim in se gutta receptans Frangit in ingressu; tum posteriore reflectit A latere, ex ista queis parte exire negatum est. Hinc aliud tentant illi latus, unde sub auras Efugisse queant, sed non impune; sub auras Nam redeunt fracti, et candentis lumina lucis Hic mage discerpunt iterum in diversa, recedunt A sese quoniam divisi, abeuntque Colores In varios: veluti adversum si vitreus alte Plenus aqua globus ad Solem educatur, et ipsum Spectes tu Solis positus de parte, Coloris Tum cujusdam oculos species ferit; altius illud, Si rubet, est vitrum; flavum demissius aurum, Post virides herbas, tum caeli caerula templa Purpureum violae simulat tum denique florem. Ergo hoc si deorsum disponas ordine guttas, Ordine item deorsum videas hoc ire Colores: Circum at si guttae sint undique, flectere circum Versicoloratum se cernes lumen in arcum; Namque pari radios ratione a Sole receptant Circum dispositae guttae, et ratione reflectunt Ad nos deinde pari, paribusque Coloribus arcus Propterea ductus circum pingatur oportet. Irim praeterea quoque saepe videre secundam Contigit, exterius quae sese inflectit; at ejus Languidior multo lux est, versoque Colorum Ordine per caeli regionem extenditur amplam. Hoc fit, ubi in guttis bis reflectuntur aquaї Ingresi radii: quod idem pila vitrea montrat, Si suspendatur paulo tamen altius, ante Quam suspensa fuit, quoniam transire videtur Paulatim saliens a rubra luce per omnes Exinde at fuscos mage pallidulosque Colores. Ire coronatum Solem Lunamque videmus Interdum, et varios ambire utrumque Colores; E tenui speciem quam reddi nube necesse est; Quae quia Lunam inter Solemve, oculosque videntum Est media, illorum subter transmittere debet Refractos varie radios, mediumque nitentem Orbem proin pulchro circum redimire Colore. Sic ubi quis frigente tepentia balnea bruma Ingreditur, densus Calidae vapor undique fusus Clara lucernarum concinnat lumina circum, Quae feriant oculos, variorum serta Colorum. Est etiam ut geminos spectemus in aethere Soles, Aut plures quandoque: velut nam corpora reddi Cernimus e speculo, sic et glaciata necesse est Spicula, quae caelo labi post saepe notatum est Nubibus e densis, ubi forte liquescere paulum Incipiunt, et stant gutta pendente deorsum Recto proinde situ, phaebeos desuper ad nos Reflectunt radios, Oculo qui denique juncti Assimilem Soli pigunt, geminantque figuram. Accipe nunc, quanam lucem ratione tuamur Corporaque immissam per lucem, aciesque reclusae Quid faciant. Oculi primo globus exteriori Circum munitur tectus super, inque volutus Membrana; quae fors, quia paulum dura videtur, Ut cornu, simul et pellucida, Cornea dicta est. Illi subjicitur post altera tenuior intus Uvea, fors uvae sic propter dicta colorem, Ut libet: haec medio pertusa foramine constat, Quod modo per fibras, nimios excludere possit Ut lucis radios et vim removere nocentem, Contrahitur; fit idem modo latius, uberioris Si quando, veluti per noctem, lucis egemus: Pupula nomen habet. Demum quae tertia constat Membrana, in fundo est Oculi, contexta minutis Reticuli in formam fibris, gignuntur ab uno Quae nervo, veluti plexi uno a stipite rami. Interiora tamen nigro penetralia muco Obsita sunt Oculi, ne possint clara reflecti Lumina, nec radii sensum turbare repulsi. Tres etiam Humores Oculus gerit, exteriorque Est Aqueus: porro Crystallinus excipit illum, Qui parte haud aliter quam lens ab utraque tumescit Turgidus: extremus demum subit interiorque Vitreus, hoc multo qui mollior extat, at illo Densior. Ergo Oculis Mens rerum externa videndo Percipit, emissis cum rebus ab omnibus omnes In partes radiis acies obvertimus; intro Illabantur uti se protinus insinuantes; Et vario confracti humore meantes Tandem Oculi in fundo jungantur, quisque suas se Ad partes referens: extrema ita corporis ejus, Quod tuimur, tunica simulacrum pingitur; ipsae Qua paulum fibrae pictura concutiuntur, Concussaeque suos cerebri ad suprema propagant Per nervum motus; qui certo foedere Menti Significant, Oculis transmissum est quidquid apertis. Utque ea, quae dico, constent manifesta, nec ulla, Ni temere, a quoquam possint ratione refelli; Obstructis foribus semota luce diei Coeca domus tenues tantum per tenue foramen Admittat radios; qui protinus excipiantur Convexo hinc illinc a vitro: proinde videbis Haud procul inter se collectos jungier una, Pingereque in cana rerum simulacra papyro, Illapsi quarum radii per tenue foramen, Errantesque greges et arantes jugera Tauros Silvasque collesque et pictos floribus hortos, Omnia parva, tamen vivo distincta colore. Sic quoque Pupillae medium lux missa foramen Ingreditur; lens humoris Crystallina porro Excipit, et fractam membrana jungit in ima, Et parva rerum depingit imagine formas. Utque inversa situ picta simulacra videmus In charta, inversas pariter quoque rere figuras Pingier extremis Oculorum in finibus intus: Quandoquidem radii venientes ante secabunt Se, quam membrana juncti sistantur in ima. Dextram laevus adit partem, dexterque sinistram Nimirum, et superas picturae ascendit in oras Imus, item e superis contra regionibus alter Ordine mutato fractus demittitur infra: Non est propterea tamen ut videare videre Sub terris volvi caelum, vallesque profundas Nubiferis extare jugis, inversaque subter Tecta in praecipites semper pendere ruinas: Quaeque suis dispôsta locis namque ipsa necesse est Mens referat, certaque locet regione situque, Quae videt inverso radiorum singula cumque Ordine. Coecigeni veluti, fulgentia Solis Nunquam aspexerunt qui lumina, Noctivagique Multa decussatis si prae se corpora virgis Obvia contingant, hinc illinc, dextera quae sint Laevaque, percipient; baculo licet illa sinistro Mutuo in offensu tangantur, laevaque dextro. Et quoniam in partes a puncto corporis omnes Quolibet innumeri lucis saliuntque fluuntque Reflexae radii; si cominus ejaculentur, Distracti inter se venient magis insinuantes, Quam si corpus idem spatiis majoribus absit. Nimirum lucis puncto radiantis ab uno, Quae nostros veniens Oculos subit, angulus inde, Si distet longe, minor exit, major at idem, Si propre sit corpus. Ratio hinc mihi certa petenda est, Quapropter rerum diducta, remotaque longum Corpora per spatium clare magis intueantur, Quam nimium vicina Senes; nam planior illis Anteriore Oculus cum sit de parte remissam Aevo vim propter fibrarum hinc inde prementum Ad latera, et fundo propiore accesserit ipsa, Qua rerum effigies fiunt, membrana, necesse est, Ut, quia distracti vicini corporis inter Se radii veniunt, Oculosque offensibus intrant Obliquis, fracti tum humoribus ante propinqua Sistantur fundi tunica, quam mutua jungi Inter se, et rerum simulacra effingere possint. Ur pariter raidos longe lens vitrea jungit, Si convexa parum constet, speciemque papyro, Quae prope sit nimium, confusam pingere debet. Propterea illius confusa videtur imago Corporis, ut Senibus nequeat dignoscier aegris Quod si dimoveant Oculis rem longius, ejus Sint minus obliqui radiorum lucis ut ictus Distractique minus, poterunt post denique multos Humorum anfractus supremae in fronte coire Membranae, et species variarum ibi pingere rerum. Proinde Senes longe positas res atque remotas Clarius aspiciunt; propiusque admota tueri Corpora vix possunt, geminis nisi lumina vitris, Convexa hinc atque hinc facies quorum utraque, obarment. Ut faciunt: quoniam transmissae lumina lucis Colligere incipiunt ea vitri septa, priusquam Contingant Oculos; minus ut distracta penetrent Porro acies, tunicaque queant conjungier ima. Oppositum huic vitium est Oculorum, quae sita paulo Longius a nobis jam sunt, non posse videre, Proptereaque oculos nimium inclinare tuendo. Hujus causa mali pariter contraria debet Esse, quia anterior nimium convexa tumescit Pars Oculi, longeque intus membrana recessit Ultima: proinde minus distracti a corpore longe Amoto radii venientes ante coibunt Refracti variis Oculorum humoribus, ipsam Quam tangant tunicam. Quapropter corpora debent Esse propinqua, queant difracta ut lumina multum In nostras acies immittere, proptereaque Efficere, ut coëant membrana denique in ima. Eximius vitris idcirco, concava quae sunt, Usus erit: quoniam dispergunt transgredientes, Disque trahunt radios a sese mutua, ut illi Membrana possint illapsi jungier ima. Queis convexa nimis lens est Crystallina, possunt Corpora, si prope sint, quoque valde parva tueri Clarius, ac facerent, si contra planior esset; Scripturamque legunt Oculo properante minutam. Proptereaque Oculis Animantum, tenuia longe Pabula quae per humum aut liquidis sectantur in auris, Lens humoris inesse nimis convexa videtur. Et removere Senes Oculis quia cernimus ipsis Corpora, quae aspiciunt, vi luminis uberiori, Est opus, haec niteant, et multa luce diei Collustrata: minus sed lucis egere fatendum est Contra, qui possunt tantum propiora tueri: Illi proinde vident quoque coeca nocte vagantes, Queis praesertim amplum pandit Pupilla foramen. Tum debere putes Oculos variare figuram Pro variis rebus, quas cernunt: cominus illae Immittant ut si radios, membrana recedat Ultima, quantum opus est, in ea ut pingatur imago, Et convexa magis se lens Crystallina flectat: Planior ast humor fiat, membranaque paulum Accedat, tuimur cum res procul usque remotas. Propterea, quae sint vicina remotaque, novit Mens; quia dissimili prorsus ratione videri, Quae sunt imparibus spatiis sita cumque, necesse est. Hoc alio fieri pacto quoque posse putandum est. Ex Oculis radios recta prodire duobus Finge duos, una coëant qui corpore in ipso Producti: multo tum fiet acutior horum Angulus inter se coëuntum, longius ipsum Si distet, quam si propius sit corpus: ob hanc rem, Quid prope quid longe positum, Mens aequa tuendo Judicat. Apparent quoque res distare remotae, Languida cum tenui radiorum illabitur ictu Vis Oculos, et fusca ferit lux: namque videmus Fusca magis fieri, mage quae removentur: oportet Proin disjuncta magis, quae sunt mage fusca videri, Hac Oculos fallunt Pictores arte tuentum, Res aliis alias mage rebus ut esse remotas Credamus, licet in tabula simulentur eadem: Quandoquidem fusco tingunt distantia fuco Propterea hibernus cana nive Juppiter agros Spargit ubi et montes; propiori vertice nobis Conspersi montes, arva et propiora videntur; Namque illinc tunc lux Oculos mage clara lacessit. His accedit, uti multum distare putemus Res, ubi multa locis intersita corpora constent In mediis: ideo Solem lunamque cavati Ceu super haerentes in eodem fornice mundi Suspicimus, licet inter eos immania caeli Sint spatia: at, mediis quia corpora nulla videntur Interjecta locis, aeque distare tuemur. His tamen atque aliis, quas dehinc clarabimus ipsi, Permultis, genus hoc, opus est rationibus addas Mentis opinatus quosdam, deducta per usus Quae longos teneris jamdudum in rebus ab annis, Rebus in his, nostros quae sensus saepe lacessunt, Nescio qua, tacita celer utitur arte ferendo Callida judicio, nec ut ipsa advertat, id intra Quae fiat ratione, suos neque sentiat actus, Ipsaque se certo Natura informet ab usu. Pupula praeterea, paulo quod diximus ante, In tenebris patefit tenuique in lumine lucis Latior: in claro contra fulgore diei, Namque ita servatum est, radios arctatur ob acres. Proin subito in nigras si clara a luce cavernas Commigremus, erit, primo nil cernere ut intus Possimus, quoniam subito latescere non quit Pupula: quapropter tenues paucique recepti Non possunt radii visum progignere nobis Assuetis jam tum impulsu majore cieri; Quod faciunt, totum Pupillae deinde foramen Cum patefit: nam tum numero majore lacessunt. E tenebris autem prodis si in clara repente Lumina; quandoquidem non puncto tempore possunt Pupillae multum patefacta foramina stringi; Lucis tum nimiae vis protinus insinuatur, Et turbat tenues Oculorum composituras Acer vi magna splendor, gignitque dolorem; Propterea forsan, teneras quia Solis adurit Lux Oculi fibras, vitant Solemque diemque Noctis Aves coecis intectae luce latebris. Hinc dubia plus luce vident, neque lumina Solis Clara ferunt alti, nimium quibus ampla patescit, Et nequit arctari sat Pupula: latior esse At quibus haud possit contra nimis arcta, necesse est, Hi mediae valeant Oculis in luce diei; Languidior porro tenebras lux inferat atras. Corpore Sol nobis majori Lunaque multo Esse videtur, ubi caeli jam finibus haerent Extremi, quo se tollunt conduntve sub undas, In medii quam cum consurgunt culmina Mundi: Nam vel ab occasu veniens tunc illa vel ortu Clara minus lux est, densisque obtunditur auris; Pupula propterea fit latior; unde necesse est Amplior in nostris Oculis pingatur imago A radiis, circum extremis a sideris oris Qui veniunt, adituque mage insinuantur aperto. Adde quod hi liquidis plus infringuntur in auris Redentes terram et tranantes aëra densum. Et tamen a nobis mage tunc ea sidera distant, Alti quam cum se suspendunt cardine caeli. Nam mole pari haud aequis si corpora distent A nobis spatiis, debet minus esse videri, Quod magis abductum est, majore sed augmine contra, Quod propius: quoniam extremis de finibus hujus Emissi radii sese breviore secabunt Percuso spatio, coëuntes scilicet ambo In nostris Oculis; idcirco major hic extat Angulus ipsorum, quam extremis ejaculati Corporis alterius, quod longe distat, ab oris Quem faciunt radii: quoties minor angulus ergo est, Apparet toties minor ejus corporis auctus; Nam minor ipsius depingitur intus imago. Porticus idcirco, cum summa a parte videtur Longa, pari quamvis hinc inde stet edita ductu, Paulatim angusti tamen in fastigia coni Contrahitur jungens supera imis, dextera laevis. Et quoniam arctatur spatio majore locorum Angulus hic; possunt adeo distare remota Corpora, uti spatiis vanescat denique magnis Angulus omnis, et omnis item quoque corporis auctus; Illud ut exiguo tantum par esse videri Puncto possit: uti sunt caelo fixa micanti Sidera, quae spatiis immanibus edita distant. Tum quoque si longe multangula corpora spectes, Quadratasque procul turres, fit, ut esse rotundas Dicas, si qua fides oculis est: namque videbis Tornatae in morem molis constare rotundas: Asperitatis enim, cum longe est, angulus omnis Disperit, et sensum vanescens effugit omnem. Non Oculis ideo valet ullus cernere nudis Cornigeram Venerem, cum caelo cornua gestat; Cornua nam claro celat pudibunda sub orbe. Hinc conspecta procul vultus plerumque decoros Et virides annos ostentat Faemina turpis Jamque anus, ut Juvenum tenros quoque suscitet ignes Praesertim gemmis si incedat fulgida et auro, Quales nocturnis collucent saepe theatris: In vultu siquidem quidquid deforme videres, Vanescit, primasque tegit distantia rugas. Proptereaque procul scopulos cum gurgite ab alto Cernimus extantes, magnum diffunditur inter Quos mare, qua classes possint transire, videntur Una eademque procul vasto consurgere ponto Insula. Proptereaque etiam sita corpora longe Cum tuimur, quamvis moveantur praepete cursu, Attamen in statione manere videntur eadem: Quandoquidem quidquid motu celerante locorum Dimensum est, propter terrarum millia multa Interjecta, nequit sensum procudere nobis; Usque adeo nihil est collatum immanibus illis, Queis distant, spatiis: ideo cessare videntur Astra per aetherias et Sol et Luna cavernas. Corpus item motum poterit cessare videri, Cum motis aeque atque ab eadem parte refertur Rebus: at hae citius si currant, ire retrorsum Apparet, sequitur quia segnius: illud at ipsis Denique si rebus, quibus a Cernente refertur, Sit velox magis et pernix, videatur, oportet, Tantum, plus celeri rapitur quantum impete, ferri. Consimile est, vehimur cum nos per caerula puppi: Ire videntur enim ripae, praeterque volare Et nemora et colles circum: properante relati Namque Oculo variis respondent rebus: ob hanc rem Apparent celeri motu in contraria ferri; Cum nos in puppi videamur stare quieta: Percipimus siquidem nos motum ab imagine mota, Quam radii pingunt coëuntes intus in ipsis Concussis Oculi fibris; ast illa movetur, Corporis atque Oculi properanter continuoque Si situs inter se mutetur: namque necesse est Tum varias Oculi radium percurrere partes. Corpora perceleri motu vibrata videbis Totum, per quod eunt, spatium complere; velut cum Ligna manus celeres ignita coruscat in orbes: Igneus orbis enim simul apparebit; in ipsa Quandoquidem membrana Oculi quae plaga repente Luminis impressa est, deleri tempore puncto Non valet; at paulum species illapsa moratur. Denique, cur Oculis non corpora bina duobus Aspiciamus, habe: fieri non posse putandum est Propterea, quoniam nervus concurrit uterque, Ex Oculis prius ac cerebri pertingat ad oras: Atque ita Mens aeque pariter vi et tempore eodem Percita utrinque unam vim tempore sentit eodem: Binis proinde videns Oculis rem percipit unam. Una videbatur nec tum minus Inachis Io, Illam Oculis centum Custos cum cerneret Argus; Quam tu Trinacriam ludens Galatea per actam, Nequidquam periit cum te Polyphemus ab alto Vertice conspectam, media cui fronte micabat, Unicus ut caelo fulget Sol, unicus orbis. Quod si forte Oculo manus uni subdita subter Pressit eum; quoniam parti tum nervus ab illa Fit brevior, perfert neque eodem tempore motum In cerebrum; rerum, fit, ut omnia bina tuamur, Bina coruscantis florentia lumina flammae Oraque bina Virûm duplicataque corpora vulgo. Possumus hoc alio fieri quoque dicere pacto. Cum quid conspicimus nimirum, vertimus ambas Sic acies illuc, ut, ab his prodire repente Si qua putes recta radiorum lumina fingens, Non haec conveniant, nisi punctis corporis isdem; Atque ita propterea corpus Mens concipit unum. Non aliter, quam si dextrae laevaeque duobus Conjunctis tangas digitis rem quamlibet, una Esse, licet sensu duplici tractata, videtur. Proinde, hos quo scribo versus, si lumina tantum Utraque defigo in calamum, duplicata videntur Caetera tum circum, libri lumenque lucernae: Nam quoniam coëunt Oculorum, conveniuntque In calamo tantum radii, non posse putandum est Corporis alterius pariter contingere frontem Atque coire simul, simplex videatur ut esse. Tum si connivent Oculi, lacrymisque madescunt, Ad latera hinc illinc radii de lumine flammae Exire, et ferri circum in diversa videntur Propterea, quoniam palpebris humor adhaeret, Qui lucem inflexo refringit tramite cursus; Tramite decurrens Oculis illabitur illo Lux, tunicamque super diversa ab imagine flammae Parte cadit; radios hinc ire per aëra circum Cernimus a flamma, et longo discurrere tractu. Postremo varios Animi scrutemur, oportet, Affectus, qua nos intra ratione genantur. Principio, cum quam video, plerumque videre Vel mihi rem videor, fit, concutiatur ut una Protinus et corpus motu et Mens percita sensu. Nam si percipiam memet contingere valde Rem, prope quam video; purgati mobilis aura Sanguinis exoriens vestigia magna viasque Vi multa in mollis supera regione cerebri Imprimit, atque acri ferviscens excita motu Diffluit in partes extemplo corporis illas, Quas opus est certa, pro re, ratione moveri Convenienter; item per nervos viscera lapsa Exprimit humores, qui mixti sanguine motus Concinnent illi varios; cor afficit ipsum Pro re seu vibrans vehementer sive retardans; Tum dilatat iter, stringitve rubentibus undis; Obstat et interdum salienti e corde cruori, Pallidaque exangui tunc inficit ora colore, Saepe etiam contra; sic motibus afficiuntur Diversis, res ipsa quidem quos postulat, artus. Atque ita tum motu, qui jam per membra rigatur, Pro vario varii quoque sensus exoriuntur: Cum quid enim insuetum nobis sese objicit, intus In cerebro insuetas quoque protinus aura vaporum Procudit formas; quas excita percipiens Mens Tantum suspensa a mira novitate tenetur: Hoc Admirari nos dicimus: inde necesse est, Aut oriatur Amor, si res percepta videri Conveniens potis est, Odio tentetur ab acri Aut Animus, si res nobis inimica repugnet. Mens porro Desiderio configitur ejus, Si careat, quod amat, potiundi, et noxia contra Quae sunt, vitandi: tum si succedat utrumque, Gaudet; moerenti tristatur at aegra Dolore, Si bona nec teneat, fugiat neque noxia contra. Hoc ut pernoscas melius, rem pluribus audi. Res ubi commovit Mentem nova, protinus illam Admirantem in ea suspendier experiere, Prorsus et insuetis defixam haerescere formis. Ingens auraї tum copia cogitur illam Mobilis in partem, qua sunt simulacra, cerebri, Et magna circum celerans vi funditur: illinc Deinde fluit nervis in sensus, mira recepta est Per quos effigies, ut tensi non moveantur, Immotique situ persistant prorsus in uno, Donec in insueta Mens haeret imagine rerum. Usque adeo interdum vis undique magna vaporum Cogitur in certos sensus sedemque cerebri, Ut nequeat prorsus pars corporis ulla moveri, Multa quandoquidem deserta est omnis ab aura, Hinc Stupor exoritur, qui sensus membraque vincit, Praetereaque nihil rerum, quaecumque lacessunt, Percipere ullarum Mentem sinit; usque adeo re, Immemor ipsa sui quoque, fixa moratur in una. Noxius hic Stupor est. ast a novitate teneri Defixum, atque diu miris haerescere rebus Juverit; hinc quoniam rerum natura novarum Longum Admiranti tandem detecta patescit; Altius et molli simulacra impressa cerebro Haerent nec morbo longis delenda nec annis: Utile quod multis longe fuit inveniendam Veri ad naturam et res funditus inspiciendas, Mirantem quamvis ignarum dicere possis. Porro Amor est Animi motus, quo convenientem Rem cupimus nobis, atque in bona pulchraque suavi Ultro vi rapimur properantes jungier una, Ac veluti pars sint ea nostri dimidiumque. Dulcis amoris hic est motus, jucundaque mulcet Vis Animum, corpusque vigens est: scilicet omnes Leniter excurrens venis cruor irrigat artus, Leniter et pulsans arteria mobilitatur. Adde, quod in toto suavis calor aestuat intus Pectore; servatur stomachi tenor, omnia in omnes Ut possit concocta ciborum didere partes. Denique corpus ita est affectum dispositumque, Difficile esse nihil prorsum ut videatur Amanti: Nam simul ac Animum commovit amabile quiddam, Protinus e cerebro multi fluit aura vaporis In cor et stomachi nervos, ut pabula possit Conterere, et motu sanguis majore calorem Excitet, et sedes cerebri sublatus in altas Desuper usque novas animaї mobilis auras Suppeditet: crescunt ita coepti et aluntur amores. Ast Odii contra sensus fit, turpia, longe Cum fugimus, quae sunt, ingrata et noxia nobis. Tum vapor aurarum misceri alimenta cruore Vix sinit, et motum tardat quoque sanguinis obstans, Reddit inaequales et pulsus cordis, et ipsum Efficit ut pectus frigescat: denique sensus In nobis Odium tristes et concit amaros, Tristis uti nobis vita et videatur amara. Praeterea Desiderio percellimur acri, Cum quae conveniunt nobis bona, et abesse videmus, Quaerimus, atque avidis ardemus poscere votis, Perpetuoque ut adepta semel quoque tempore constent, Cum volumus, semperque etiam ut contraria distent. Si mala, quae impendent, vitare, bonisque potiri Posse videmur, et id facili quoque posse labore, Spes erit: exoritur Metus arduum utrumque videnti. Cum Desiderio flagrat Mens, irrequietis Acriter impulsum cor motibus exagitatur; Suppeditatur item vis aurae magna cerebro, Inde loci totos quae late fusa per artus Mobilitat corpus, viresque educat ut omnes, Efficit, et validis audax conatibus instet, Rebus uti victor tandem potiatur amatis. Magna facit quoque Spes, inhiat dum saepe cupitis Ardenter, vapor ut vi multa pectus inundet: Proinde cruor cursu properantior usque citato Circuit, et pulsus crebros ciet: ergo ubi magna Spes animum attollit, fidensque Audacia surgit, Crebra salit cor, pectus ab hoc distenditur amplum, Celsius effertur caput, et procera tumescunt Colla, micant oculi, pleno vox insonat ore Altior, et totum se protinus expedit, atque Sese agile pugnas parat in certamina corpus Gaudia praeterea fiunt, et amica Voluptas Laetitiis animum demulcet et irrigat omnem Suaviter illabens, molli praesentis imago Cum cerebro est impressa boni: contraque molesto Tristamur languore, malo praesente Dolentes Cum premimur, moestasque educit causa querelas. Saepe tamen fit, uti molestique hilaresque sine ulla Esse quidem causa nobis videamur; ut aegri Cum sumus, aut nigro tempestas nubila caelo est, Nubila Tristitia nobis mens aegraque constat. Contra, nescio quae, perfundunt Gaudia mentem, Sanum si valeat corpus, caeloque sereno Rideat alma dies: neque causam advertimus ejus Laetitiae: nihil illa aliud tamen esse videtur, Quam, quod sancitum est, animae cum corpore foedus, Corpore uti sano valeat, languente sit aegra. Est quaedam in nobis tamen et moerere Voluptas; Quandoquidem tali cum sanguis et aura vaporum Multa sit in motu, qualem percepta requirit Res, et conveniat status illi corporis omnis; Convenienter ab his menti se motibus esse Suave erit affectam: nam mutua foedera poscunt, Saepe ut corporeis Mens concors motibus extet. Propterea in luctu cum nos sumus inque Dolore, Propter Amicorum vel fata inopina vel ictus Vulneris exceptos, tristes nos esse juvabit: Tum, qui circumstant Solantes, odimus, atque Verba recusamus, quae non sint apta dolenti Suaviter unam animo, quae laesit, commeditantes Rem, neque ab hac patimur distracti avellier unquam Proinde Dolor magno tantum medicina Dolori est: Nam facile aurarum est et sanguinis ire secundis Motibus; at contra pugnando obsistere velle, Sistere velle agiles nimirum protinus auras, Velle quoque incoeptos subito variare cruoris Motus, velle statum demum mutare receptum Corporis, haud aliud, quam vim cumulare dolorum, est, Reddere difficiles luctus, conscindere vulnus. Lugubre praeterea carmen caenamque Thyestis Funeraque Ajacis tragico cantata cothurno, et Andromachae questus, saevosque ab amore furores Medeae, Hippoliti et distractos curribus artus Suaviter audimus, fremitusque irasque ferarum: Corporeis quoniam jucundo cedere sensu Motibus inclinat mentem natura: Voluptas Dulcis item nobis superata incommoda fraudes Et maris et belli exhaustos memorare labores: Suave videtur enim lethi vitâsse perîcla, Jamque carere malis: quin et meminisse diu jam Functorum Natos et dicta et facta Parentum Juverit, et pictos illorum cernere vultus. Nec nos contristant tantum mala nostra, neque illa, Quae bona sunt nobis, hilarant; verum utraque saepe Noc aliena solent hilares et reddere tristes. Si bona contingant alii, quae dira negavit Sors nobis, et jure pari concedere posset, Protinus Invidia misere marcescimus aegri: Qua monstrum in nobis non extat saevius ullum; Nam facit alterius re tabescamus opima. Hinc Dolor infestat quoque mentem, scilicet alter Quod rem posîdat, qua nos gaudere velimus, Omnibus expulsis, soli, totaque potiri. Praeterea insontem cum cernimus inque merentem Fortunamque pati tristem, turbaque malorum Saeviter urgeri; fortem Miserescimus ejus Indigno affecti gemitu, pariterque dolemus: Proinde levare malis et vim lenire dolorum Auxilio instamus miseramque attollere vitam. Denique nos contra si quis stetit asper, in acres, Nec mora, perculsi rabie consurgimus Iras, Protinus et diros ulcisci ardescimus ausus. Plurima de genere hoc infesto impellere sensu Tristitiae possunt animum corpusque ciere. Tum gelido nobis in pectore contrahitur cor, Sanguinis et motus languescit tardior, ora Propterea pallent, solvuntur membra, tremit vox. Fit quoque Tristitiae vim propter sanguinis omnis Motus ut interdum penitus sistatur, eoque Tempore deficiat quoque letho vita recepto. Saepe etiam Tristes suffundere lumina flammis Insuetis, artus tremere, ora rubere videbis: Scilicet irati cum sunt, hos Ira colores Excitat hos motus. Gemitus suspiria crebri Singultus fient etiam; nam multus ita ipsis Stagnans ejicitur cruor e pulmonibus: inde Guttatim ex oculis lacrymae volvuntur in ora; Palpebris quoniam liquor hic expressus inundat. Latius at reddunt cor Gaudia, vividiorque Sanguinis est multo motus; tum membra calescunt Fortia; tum roseo contingier ora colore Ora genasque videbis, et ambos lumine vivo Fulgere flagrantes oculos, corpusque valentes Experiere repente novas acquirere vires. Cum nimius tamen est hic motus Laetitiaї, Sanguis abundanti pulmones impete complet Usque adeo, ut nequeat tum porro expellier inde: Proin respirandi subito interclusa facultas Vitam improviso solvit de corpore letho. Pro Superûm sedes! Mors non est unde timenda, Si quoque Laetitiae perimunt, et Gaudia mactant? Utque feras caedes bellorum incendia flammas Fulmina tectorum casus malasque ferarum Praecipitesque locos atque aequora naufraga ponti Quaeque adimunt vitam violento extrinsecus ictu Plurima praeteream; nos intra funeris, eheu! Quot causae latitant? utinam numerare queamus: Nam mala, quae nostrum valeant dissolvere corpus, Non possunt numero constare, nisi innumerali. Undique aperta patet via Mortis, et undique lethum Imminet, ut merito mortalia saecla feramur Esse Homines, diras tot nostro in corpore pestes Qui gerimus; vitae nil ut promittere nobis, Quamlibet et juvenes et forti corpore freti, Possimus celerem venturi in temporis horam. Nam neque praeduri constamus marmore saxi, Non adamantina sunt non aerea corpora nobis, Corpora, quae possint durando vincere vires Temporis, et longos aevi contemnere cursus; Sed partim solidis partimque fluentibus atque Mollibus et perquam finxit Natura minutis Principiis Homines, varios ut flectere sese Possint in motus, ut sensibus omnituentes Utantur multis, ut alantur, saecla propagent Ut sua, de genere hoc facere ut quoque plurima possint, Quae facimus, fieri vitae quae postulat usus. Quare seu nimius cibus ingravet, ipse nocenti Exedat aut succo, vitium sive aëris intus, Sive inimicus aquae turbet liquor, inficiatque, Corpora sincero sive insinuata cruori Adveniant alicunde, et eum corrumpere tentent, Denique de minimis seu quaelibet innumerisque Pars validos tandem motus solvatur ob ictus, Atque situ peccet mutato principiorum; Impliciti morbo tentabimur atque dolore. Tunc ea si morbi vis arte potentior omni est, Nequidquam ad vitam turba revocante Medentum, Correpti letho vitam exhalabimus ipsam Linquentes artus immotos frigida membra. Seu Reges, magnis seu Gentibus imperitemus Victores populorum, et multis multa paremus Commoda divitiis, Sapientum seu teneamus Templa serena, minus nihilo tamen est obeundum, Ac ignota Virûm si Pubes terrigenarum Simus, et effusi triviis pars ultima Vulgi.

LIBER SEXTUS HAC lustrare tenus Naturae impervia vulgo Regna sat est: instant alii subeuntque labores. Dicendum, quae summa Boni sit Finis, et illuc Qua ratione viae possimus tendere certa; Quid juvet, ad vitae quid contra dona beatae Officiat nobis. Felices! vel quibus unum id Scire datum, quamvis ignorent caetera prorsus, Quae sunt cumque; etenim Solem Lunamque meantem Et numerum Astrorum varios et noscere motus, Scire potestates Aurarum et mobilis Ignis Undarumque liquentum, et qua ratione gerantur Omnia, quae caelo peragi terraque videmus, Dulce sit id quamvis atque ad res utile multas, Attamen ad vitae quidnam momenta beatae, (Haec etenim rerum summa est) quid contulit unquam? Tu mihi tu coecam divinae lumine lucis Ingredere, O, Mentem, SAPIENTIA, consilioque Nutantem rege, Diva, tuo; da nectaris haustus Aetherio de fonte, rigas quo corda Tuorum, Unde fluunt sanctae Leges, aeternaque Jura Justitiae manant. O Justi Mater et Aequi, Tu, precor, erranti certum, quo currere possim, Praemonstra spatium; Tu cor tu nostra superno Ora move afflatu, valeam ut tua dicere quae sunt, Et facere, at potius facere: haec sunt ultima vota- Principio extremus qui sit, quo tendimus omnes, Finis, quaeque Boni summi natura, videndum: Harum notitia sine rerum namque fateri Est opus institui vitam non posse, nec ulla Formari mores Hominum ratione regique. Haud secus ac caeli si qua sit parte locata, Ignores, regio, quo debes tendere, nunquam Possis carpere iter, quod recta protinus illuc Te ducat, reddatque loco: namque ipse ferare Avius a vera longe tellure necesse est. Nec vero quemquam mentis contendere sanum Posse putem, nullum Finemque Bonumque videri Naturam saeclis Hominum mortalibus ipsam Summum atque extremum posuisse, at quamlibet illuc Tendere, quo lubeat, quo raptet coeca voluptas. Talia qui fingit, vesano effutiat ore Multa, licet, simili ratione: haud esse potentem In rebus Dominum, praesit qui providus Orbi, Omnia fortuitus sed Casibus edita dicat Constare, atque eadem servari a Casibus isdem. Quod quoniam a vera quantum ratione recedat, Jam supera ostendi tibi primo in carmine, totamque Hanc rerum Summam, quam vasta est quantaque, totam Eductam e nihilo divina a Mente probavi, Quid superest? nisi, non temere et non forte creatos Cum videas Homines summa at ratione, putare Certum directos in Finem hos esse Bonumque, Scilicet extremum in Finem, ad quem cuncta referri Est opus, a nobis quae fiunt cumque (neque ipse Praeterea rem se supera referatur ad ullam), Scilicet inque Bonum summum, quod propter avemus Caetera, at hoc sese propter longe omnia supra Expetitur: nostrae hoc naturae convenit apte, Et juvat: hoc illud, quod nos inquirimus omnes. Ardor hic in nobis ita funditus insitus haeret, Ut desiderio non possit nostra Bonorum Averti (quamvis ultro petat illa) Voluntas. Expetit illa libens; ast, ut petat, usque necesse est. Nonne vides suavi pariter pariterque potenti Quam regat imperio Naturam providus Auctor? Scilicet impellit nos in Bona nostra, nec ipsi Ulla reluctandi nobis concessa facultas: Non minus at suavi rapimur ratione, suumque Impulsum sequimur cupide nimis atque volentes: Ac velut, ex alto lapidem cum vertice turris Viribus impulsum magnis magnoque coactu Projicimus deorsum, ruit ille per aëra praeceps, Et quamvis nequeat non labier, attamen ultro Labitur, et terram celerans gravitate petissit. Ergo correpti vitae felicis amore Quaerimus usque avidi Bona rebus in omnibus omnes Ardenter: nam saepe licet videamur in ipsis Rebus velle, prius quae valde ingrata fuere, Contra, quae nimium placuerunt ante cupita, Longe aversari, et mutarier omnibus horis; Attamen oblito nunquam, quod quaerimus unum Effugit ex animo, ut felices esse velimus, Inque Bonum ruere anplexu, et conjungier una. Propterea, cum res varie mutentur, oportet, Tempore pro vario gratae videantur ut esse Ingrataeque: ideo nunc aversamur easdem, Nunc cupimus nobis: epulas ut rejicit a se Jam Conviva satur, vacuus quas ante petebat. Impia praeterea cui turpant crimina vitam, Esse bona ex aliqua debent ea parte videri: Nam vel jucundo mentem praesentia sensu Concutiunt, specie seu captant utilitatis; Este Bonum stulte multis quod utrumque videtur. Per fas atque nefas ideo, si dira libido Pinnigeri stimulis mentem percussit Amoris, Raptantur; si coeca sitis commovit habendi, Fraudibus atque avidi multo rem sanguine conflant. Vel sibi qui tristi consciscunt pectore lethum, Non facere hoc alia tum causa posse putandum est, Quam quod avent sitiuntque Boni namque acris egestas Turpis item fama et contemtus vitaque coeno Se velut involvens letho pejora videntur: Proinde putant finem cunctorum hoc esse malorum. Nil faciunt Homines in vita denique, quidquid Illud sit, fieri quod ab his tueare, vel in te Experiare, Boni nisi summi propter amorem. Aspice dentatam, quae signat tempora, molem, Quam variis varii volantur motibus orbes Intus, et excurrant varia regione, rotarum: Et tamen una movet major rota primaque cunctas Mobilis, hinc motus cum tempore profluit omnis. Sic quoque multa gerunt Homines, variisque moventur Rebus, at ex una tamen omnia origine pendent, Quod sibi quisque Bonum summum velit, appetat unum. Summum deinde Bonum nil novimus esse, nisi illud, Quod bene cum teneas, aliud non amplius optes: Omnia quandoquidem, quae sunt bona, continet unum In sese; siquidem si quidquam forte bonorum Deficeret, summum non esset protinus illud. Omnes ad vitam proin tendimus undique, quotquot Sunt ea, cunctorum cumulatam merce Bonorum. At plerique sua properant ratione; nec una Omnibus est via: nam certo de tramite pellit Palantes veriis illudens partibus error. Multi cum videant summum, nullius egere, Esse Bonum, solas illud praestare putantes Divitias, inhiant quaerendo protinus auro Insatiabiliter. Summum revertentur (ut aequum est); Jam quoniam plerique Bonum (venerabile namque est) Certant ad magnos avidi succedere Honores; Seque putant ideo, cum sunt in Honore, beatos. Noscentes alii, cui summa Potentia, summum Esse Bonum, fieri subito voluere Potentes, Seu Reges magnis seu regibus esse secundi. Praeterea haud pauci cupiunt vel pace vel armis Vel quovis magno claros se reddere facto, Sublimi rapiens quos ingens Gloria curru Evehat in caelum, summoque in culmine Famae Collocet. Esse Bonum multis res denique laeta Cum videatur (et id jam debeat esse videri); Propterea fit, uti, jucundum est quidquid, anhelent, Inque Voluptates ardescant quaslibet: illae Quandoquidem, ut rentur, laetos redduntque beatos. His plerumque viis fuerunt incedere, Finem Queis iter ad summum est: sed, uti Gens ebria, coecam In loca num recto per noctem tramite pergant, Haud norunt, atque incerta regione vagantur. Quantum et diverso properent, age, percipe, cursu. Principio Dites felicem degere vitam Qui putat, hic non est opulentae, nec fuit unquam Numine Fortunae aut Pluti laetatus amico, Quandoquidem, quid sit dives nummataque vita, Ignorat. Veras utinam de pectore voces Ejicerent illi, quibus est res ampla; fateri Deceptos rerum a specie et fulgoribus auri Protinus audires, miseros quibus esse necesse est Haud minus, ac inopis si vitae incommoda ferrent. Scilicet haud Hominum dives Fortuna quit unquam Naturam mutare, Deûmque in conditionem Vertere praeclaram, nihil ut miserabile prorsus Accidere in vita queat et tubare dolore. Non fulvo morbi et febres reverentur in auro Fulgentem, neque Mors donis captatur opimis. Ast ea, naturae quae sunt communia nostrae, Ut sileam demum; pro! quanta incommoda solis Restant Divitibus, noctes vigilare diesque Semper, et exangui misere tabescere cura, Ne quid de cumulo desit pereatque, labore Quod partum ingenti; servos incendia fures Formidare malos, et nulli fidere: semper Pascere se demum, positisque quiescere votis Nunquam; et divitias optare atque addere partis Usque novas, nullis explere at pectora rebus, Consimile est morbo, sitiens quo postulat undam Aeger, ab affusa se plus sitis aestuat unda; Consimile est etiam poenae, quae prodita vulgo Fertur, ubi sedes Furiarum, Acheronte sub imo, Immani poenae, pertusum scilicet in vas Congerere aeternum laticem, replereque nunquam. I nunc, posse puta Dites nullius egere, Queis, quo plura tenent, atque auri pondera crescunt, Crescit opum desiderium, et proin crescit egestas. Praeterea ut felix prorsus sit vita necesse est, Tempore perpetuo constet mansura, nec ullos Formidet tristes, qui vertant omnia, casus. Ergo felicem veli possint caetera vitam Reddere Divitiae, tamen illa a parte videmus Deficere, instabiles quoniam sunt, longa nec, illae Queis maneant, nobis promittere tempora quimus; Cum tueamur, uti modo res attollat in amplas Tot ridens Fortuna Viros, modo nubila vultus Atque irata truces ostendat, et omnia vertat Turpi in pauperie mergens, vacuosque relinquens. Quare iterum atque iterum ratio manifesta refutat Summa in Divitiis quod sint Bona vitaque felix. At quoque non Tituli Fasces Insignia, quidquid Attonito vulgus crepat ore, atque evehit astris, Efficiunt dignos hoc, quo funguntur, Honore, Ut poscit natura Boni, nec proinde beatos. Si facerent, nullas foret unquam audire querelas, Saepe quod ingenti Gens extollatur Honore Impia, praeclaro quam indignam munere rentur. Quin et proinde malis praeclari majus Honores Dedecus adjiciunt; quoniam magis impia facta Sublimem multa patefactae luce diei Nequitiam illustrant, melius quae ignota lateret. Propterea dignos num cultu, propter Honores, Indignos quos remur Honoribus, esse putandum? Quae magis ut videas, age, magno munere functus Quantumvis, Titulisque gravis si forte remotas Deveniat terras et longe barbara regna; Num subito facient venerandum gentibus illis Fasces atque alii, quibus hic fulgebat, Honores? Namque ut flamma calet terrarum ubicumque, nec usquam Candida nix non est, non caeli lucida signa; Sic quoque praeclari venerandum reddit Honoris Si natura Virum, talis sit ubique necesse est. Quod quia non fieri manifestum est, nullus Honoris Est decor, instabili referuntur at omnia Vulgo. Propterea varii vario pro tempore cessant Plerumque, et primae fulgorem denique lucis, Si libeat Vulgo, nec longo tempore perdunt. Scilicet arbitrio populi surguntque caduntque Et non re constant sed nomine; fingimus illos Ipsi, et propterea quia fingimus, esse putamus. Ergo cum propriae naturam lucis Honores Non habeant, subito venerandum ut reddere possint, Qui potiatur, et hunc possint formare beatum; Non erit, ut valeant prorsus Bona summa vocari. Tum cui major Honos unquam aut praeclara Potestas Contigit in terris major, quam Regibus ipsis? Desine propterea sed credere, Regna beatos Quod faicant, Regumve favor. Num tristibus aetas, Hoc genus, exemplis ulla est, praesensne, vetusne Quae vacet? in terris quis Rege potentior illo Unquam visus erat, Superi, qui tanta Virorum Millia conjunctis sub signa coëgerat armis, Ut prope desertum totum jam crederet Orbem, Ponte injecto Asiam qui junxerat Europamque, Et pedibus siccis calcaverat Hellespontum, et Velificârat Athon dirum tibi Graecia portans Diluvium armorum? tandem victusque tremensque Vix puppe exigua conspersus caede suorum Fugit, et extremis regni sese abdidit oris. Haeccine Regnorum Regumque est summa Potestas, Quae nequit incolumem sese servare suumque Imperium? persaepe suum quae luget honorem Sub pedibus Vulgi, cupide quod proterit omne Conculcans, quod jam magnum nimis ante timebat? Edita nimirum, ceu fulmine, saepe vaporant, Conque teruntur; uti multo parere quietum Sit fatius, velle imperio quam regna tenere. His permulta potes vetera atque recentia rebus Suppeditare tibi (scis namque) exempla probandis; Donec luce palam constet non esse Potentes, Quos penes imperium populorum est. Parte revolve, Si vacat, ex alia quoque rem, et sic inspice mecum. Dicere Felicem nequeas summeque Potentem, Si quid deficiat, quod haberi possit: at ipsos, Qui populis vario late sub sidere caeli Imperitant, tantum sua nunquam extendere posse Regna videbis, uti non semper plura supersint, Quam teneant; inopes ideo videantur, oportet, Esse prius, summe quam propter regna Potentes. Plura potestatem longe cum semper ad illam Deficiant, quam quae regnando possideantur. Audin Pellaeum Juvenem, cui tota subacta est Cum terris Aurora suis, cui paruit Orbis, Flere tamen, tristesque e corde educere questus? Scilicet angusto terrae quod limite Regna Arctârit natura sibi sua: namque putabat, Democriti quod prisca docet sententia, multos Esse alios aliis Summaї in partibus Orbes Atque alias etiam gentes et Saecla virorum Non a se vincenda suique expertia juris. Indoluit, quod eo sese minus esse Potentem, Longe quo partis superessent plura, videret. Adjice praeterea pacem turbantia bella, Tot comites Regum curas aegrosque timores. Hicne Potens, multus cui cingit utrumque Satelles Hinc atque inde latus, cui nil fidum nec amicum est, Qui quos regali terret gravitate, vicissim Territus ipse magis metuit? non pocula laeta Non cantus Siculaeque dapes sonitusque juvabant, Cui cervice super pendebat fulgidus ensis E tenui filo; pallebat morte propinqua Attonito similis. Nunc regnis fide, Potentem Quae te jam faciant, et reddant proinde beatum. Nunc et Amicitiam Regum pete; scilicet illa Una saepe suos evertit lapsa ruina, Saepe quoque incolumis (res est male tuta) Potestas. Praeterea clarum quae tollit Gloria nomen Non levis et fallax non futilis ipsa? putabis Scilicet hoc pulchrum, volitet quod multa per aures Fama tui, per et ora Virûm quod multa feraris? At cupide id sequimur stulti, sic vivere multis Post mortem saeclis annorum posse putantes. Aspice, quos belli fluctus rapuere Virorum Audaces animos contemtoresque perîcli: In caedes in fata ruunt, et pectore primi Opposito certant violentae occurrere Morti. Haud equidem credo, quod eum Natura furorem Mentibus indiderit: placida nam pace quieti Haud minus horrescunt mortem, ac plebecula vilis. Hoc igitur subdit stimulos hos Gloria motus Scilicet ardores hos excitat; illa laborum Oblitos facit atque fui; dat prodiga vitae Pectora, dum cupiunt potiori vivere vita: Usque adeo ignari sectamur inania rerum! Ac si jam quidquam vitaї munere functos Ad nos pertineat, nostri num Fama supersit, Nostraque num vivant aeternis nomina fastis, Nomina cum sonitu quoque praetereuntia vano. Sed fac pertineat tandem; num Gloria summa Illa erit in paucas nomen diffundere Gentes, Claudere et angusto regionum limite Famam; Cum nequeas tota late innotescere terra, Quantulacumque fuat, sed semper pluribus ipse Sis ignotus? edax quoque multis efficit annis Tempus, ut omne tui pereat nomenque decusque. Inclita facta Virûm toties cecidere tenebris Obsita, nequidquam monumentis tradita Famae. Nobilitatis item decus annumerabis inanes, Hoc genus, inter res, quae solo nomine constant: Nam nihil est aliud, quam Laus praeclara Parentum: Tota aliena igitur non ad nos pertinet hilum. Hoc bona Nobilitas tantum, quod cogat eandem, Quam Nostri tenuere, viam Virtutis inire; Ne fors degeneres multum videamur ab illis, Quorum praeclaro laudum fulgore nitemus. Quanta Voluptates dicam bona denique nobis Corporeas? desiderio cum flagrat earum Mens, tunc et curis repletur et anxietate. Posterius vero, si demum forte potita est, Poenitet illarum: sese Mens ipsa remordet, Dum perit in lustris, et turpes exigit annos Desidia in tanta; carpuntur vulnere coeco Vires, et morbis gliscentibus intabescunt, Et curae saevique dolores inveterascunt. Labitur interea res famaque, scilicet hi sunt Nequitiae fructus. Si possunt ista beatos Efficere unquam Homines, Naturae intendere justam Cessamus litem et contra inclamare querelis, Omnia praeposuit quod denique saecla ferarum, Et dedit esse magis multo felicia nobis? Tum desiderii quae denique finis? an ille, Pectore qui torquet crucians, restinguitur ardor? Nonne nova ardescit magis usque cupidine pectus, Inque dies coecus furor atque insania crescit. Praeterea tam nulla potest inimica videri Res animo, quam quae turbans vesana Voluptas Obtundit vires Raitonis, consiliumque Impedit et victae praestringit lumina mentis; Turpiter ex homine ut demum jam bellua fiat. Nempe hoc sunt magici cantus, hoc pocula Circes Sunt ea, quae quondam Comites Ithacensis Ulyssei In turpes vertere sues, qui volvier imo Gaudebant coeno et limosa pascier ulva. Neve putes hirtas crevisse in corpore setas, Atque ora in nares foede producta repandas, Illarum et pedibus vestigia pressa bisulcis; Mens ollis conversa Suum fuit in naturam, Pro pudor! ingenuimque gerebat bruta ferinum. Adde, quod ipsa suum simplex Natura pudorem Talibus in rebus fateatur: namque probrosis Coeca libidinibus quaerit loca, publica vitat, Deprendique timet; se damnat scilicet ipsam, Seque vel invitam tacite arguit, atque inhonesto Conscia perfundit vultum persaepe rubore. Usque adeo humanae est Rationi inimica Voluptas. Te facere hanc igitur felicem posse rearis? Denique te in quamvis, age, partem verte bonorum, Suppeditare tibi quaecumque haec vita videtur; Haud unquam summa votorum in fine quiesces; Semper erit, quod deficiat, semperque quod optes. Vis ea nimirum, qua nos impellit agitque In summum Natura Bonum, movet irrequietam Assiduo mentem, nunc hac nunc jungier illa Semper ut exoptet cum re, quam credit habere, Quo sibi felicem tum possit fingere vitam: Praesertim si quid magnum mirumque novumque Objiciatur, in id rapimur vehementer aventes; Nam fore, detur uti nobis tunc esse beatis, Speramus. Quoniam vero natura bonorum, Hoc genus, est, ut, si careamus, habere repente Percupiat Mens; post subito si nempe potita est, Taedeat illorum; pertaesi quaerimus usque: Hinc variare vices animo lubet, altera semper Sectari studia, atque aliis rebusque locisque (Usque adeone quies nobis haud ulla?) teneri. Haud secus ac magnis vexatus febribus Aeger Continuo fessum mutat latus, atque revolvit Huc calidos artus atque illuc, et loca quaerit Nequidquam; siquidem fastidit cuncta; nec usquam Mollibus in stratis requies datur ulla cubanti: Sic quoque de votis transimus in altera vota. Dum, quod avemus, abest, longe id superare videtur Caetera; post aliud, cum contigit illud, avemus; Et sitis in vita semper nos torret hiantes. Haud tamen hoc ipsum longe non utile nobis; Quaerere nimirum semper, quod deficit, aegroque Esse animo, nullisque diu requiescere rebus, Ex omni nequeant quae reddere parte beatos; Ut sic jam specie falsorum et fraude bonorum Detecta, Verum tandem Summumque quod extat, Mens animo queat atque suis contingere votis. Quare tam longe abducit nos devius error Propterea; quoniam, cum simplex unaque summi Sit natura Boni, disjunctum quaerimus illud Nos tamen in rebus: namque illa Potentia summa est, Quae nullius egens sibi sufficit, unaque Clara, Et summe per se pariter Venerabilis una est, Laetaque, gaudendi quae causas invenit in se: Nam si deficeret quid eorum, haud indiga rerum Non foret. Ergo Boni simplex natura videtur Unaque. Quis tanto, Superi, nos munere donet, Ut nihil optandum jam plenis deinde supersit? Quis? nisi, quod Summum est quod Simplex denique et Unũ. Nil aliud porro Simplex Summumque, nisi ingens Numinis, ut docui, Natura est. Ergo necesse est Esse Deum nobis summum Finemque Bonumque. Praeterea quidquid finitum est, quamlibet amplum, Nostra explere potest haud unquam corda: valemus Ulterius quoniam quoque vota extendere semper. Quidquid inexhaustum est quapropter et infinitum, Id nostram satiat naturam Animumque capacem; Quandoquidem nihil est, quod quaerat et appetat ultra. Hoc igitur Deus est, felices reddere tantum Qui valet, et penitus satiare ardentia vota. Ille Boni Fons omnis et omnis nostra Potestas Gloria Divitiae Decus omne et plena Voluptas, Nostrorum ille Quies Animorum denique summa est. Quare tum vita dabitur gaudere beata, Cum summo Mens nostra Bono potietur; at illo Non valet hae ulla certe ratione potiri, Ni videat, quod amet, summoque in amore quiescat. Scilicet haec misera defunctis gaudia vita Ultima debentur; neque enim contingere tanta Possumus in terris, nec summo hic Fine potiri Haud minus at miseros inter magnosque labores Fortunaeque vices et vitae incommoda multa Esse datum est aliqua saltem ratione beatos, Etsi non summa, et felici vivere fato. Id fit, ubi sana et tranquilla mente vigemus. Sana quidem Mens est, cum recte judicat ipsa, Quodcumque ad nostros in vita pertinet actus; Ut bona sectetur, fugiat contraria quae sunt: Tranquillae pariter laetatur pace quietis, Stultis si careat votis et inanibus, atque Temperet affectus, magnis qui saepe furentes Infestant animum turbis; sit denique constans Semper, et anteactae nullius conscia culpae. Scilicet hanc Sapiens vitam sibi comparat omnis; Atque ita divinae praelibat gaudia pacis. Laetus, Io, clamat, si quando Navita coecam Per noctem nimbis purgatam suspicit Arcton, Quae longum nigra sub tempestate latebat; Illo jamque regit certos sub sidere cursus. Sic quoque laetitiis, age, nostra attollere magnis Mens, omnia cui summa Boni jam cognita Finis. Inspice, quo tendas, et recto siste viaï Tramite te, certumque in caelum luce sub illa Perge iter, ut simmae tandem felicia pacis Littora contingas. Auras, age, posce faventes. Nunc tibi cum summi jam meta novissima Finis Constet, ad hanc omnes cum mens quoque debeat actus Dirigere, illorum naturam ostendere par est, Qui sint; quae porro sit eorum regula, summum Dirigat in Finem quae certa lege, videndum. Principio, humanũ, nihil est, quod dicimus Actũ, Quam quod consulta fit cum ratione: jacentes Somno propterea si quid tractare videmur, Vel sine consilio mentis vigilante, necesse est Id non humano fatearis more peractum. Plurima praeterea sunt, quae Mens intima tantum Intra se peragit; quoque sunt, quae extrinsecus edit. De genere illorum primo felicis amorem Intus habet vitae; rationes quaerere porro Instat, queis teneat, quae sunt bona, noxia vitet; Atque ita consultans deliberat; eligit unam Prae multis tum deinde viam; cum sine potita est Denique, jam suavi fruitur dulcedine victrix. Motibus externis quoque dat, sua cuique, Voluntas Principium, et multi motus per membra rigantur, Ut Mens ipsa tulit. Non est tamen ista potestas, Cui pugnare quidem contra atque obsistere quidquam Non queat, in servos Domini quam nempe potentes Exercent; sed, uti sua Reges regna gubernant Subjectosque sibi Populos, ita Mentis aguntur Imperio nostrae sensus et subdita membra: Subdita; nam multos magno conamine quamvis Corporeos potis est motus sedare Voluntas; Attamen interdum penitus non impedit illos, Atque refraenat, ubi vi multa saepe cientur; Nec valet: usque adeo saevi plerumque tumultus Diraque seditio magno se concitat aestu. Haud tamen infesto commotam turbine Mentem Corripuisse valent et victam cogere flecti, Si tamen ipsa libens non cedat, at usque repugnet. Haec est, quam nostro sentimus corpore legem Saepe reluctantem supremae legibus aequis Reginae, nisi cum victam se dedidit ultro. Praeterea per se faciet nihil ipsa Voluntas, Rem nisi, quam facit, et finem Mens noscat agendi, Et quae circumstant, et in id quoque sponte feratur. Quapropter Vis est atque ipsa Inscitia rerum, Qua saepe a nobis nolentibus invitisque Multa geruntur: uti nigras in carceris umbras Cum quis vi rapitur, quamvis eat, ire videtur Ingratîs. Non internis tamen ulla potest vis Actibus inferri: neque enim inviti quid amare Possumus, aut odio contra quid habere coacti: Tunc etenim nolletque volens, invitaque vellet, Quae veris pugnare vides manifesta, Voluntas. Quare agit in nostram cum vel divina Potestas Saepe Voluntatem, non cogit, at efficit, ultro Ut velit, immutans, et de nolente volentem Reddit. Item Metus est, quo nos plerumque coacti Quid facimus; veluti deprensi forte latronum Insidiis multum redimenda effundimus aurum Pro vita. Non est penitus tamen ut videamur Id facere inviti, siquidem pejora volentes Declinare: velut merces cum projicit altum In mare, quod nigris ferviscens aestuat undis, Naufragium metuens; nam longum vivere pauper Vult potius, pauperque domum nudusque reverti Navita, quam tota dives cum merce perire. Nonne vides gemina quam fortiter aspide pectus Sauciet exoptans lethum Regina Canopi? Exoptans potius lethum, quam victa superstes De se ut Romuleos possit spectare triumphos Victorisque truces vultus, religataque curru Ducier, atque suo pompas augere latinas Dedecore: hinc mortem jam non invita subivit, Barbaraque est Mulier Romanum imitata Catonem. Quas ignoramus, quoque res non sponte geruntur. Dum nemora et montes venatu agitaret apricos, Contectam Cephalus foliis et cespite denso Vidit post dumos latitantem arbustaque Procrin Forte suam infelix, timidamque, heu tristia fata! Credidit esse feram: certo tum protinus ictu, Ut ratus in praedam, contorquet missile telum, Et ferit: humanam propior jam denique vocem, Uxorisque suae miser, ah miser! ora notavit, Oraque, supremaque errantia lumina morte. Causa quidem lethi Cephalus fuit; attamen insons Invitusque suos sub Tartara misit Amores. Mens porro vult sponte tamen non libera semper Plurima: Libertas siquidem nihil esse videtur, Quam res posse agere, et contra, velut ipsa tulit Mens, Non agere: haec nostrae jam porro in utrumque potestas Dicitur Arbitrium Mentis; quo saepe caremus, Scilicet in summum cum Finem tendimus omnes Extremumque Bonum: namque illud oportet amare; Quandoquidem nos esse necesse est velle beatos; Id cupide quamvis et semper sponte velimus. At non Arbitrio, non Libertate caremus Rebus item in multis, quae non Bona summa videri Esse queunt, aliqua sed deficientia parte: Nam quoniam partimque bonae partimque videri Esse malae possunt, optari posse fatendum est Propterea a nobis, et contra posse repelli. Hoc ita conspicuum Mens conscia vociferatur In nobis, ut nulla queat res vincere contra, Desipere insano non illos corde putantes Esse opus omnino, Mens semper ut ipsa necessum Intestinum habeat cunctis in rebus agendis; Vel quia sideris subjectam aspectibus illam Rentur, et Astrorum certa sub lege teneri; Sive quod, invicti ne rumpant foedera Fati, Tanguntur misera constricti relligione. Quod superest, quaedam nostrorum est Regula morum Normaque, conferri cui nobis semper eosdem Est opus, ut qui sint, possimus noscere, recti, Contra mendose qui fiant: namque vocamus Illos esse bonos, qui primae protinus apti Per sese constant mensurae, conveniuntque; At pravos, olli qui dissensere, malosque Dicimus. Aeternae jam summa est Regula Lagis, Ordinis aeterni Ratio, et suprema Voluntas, Edita qua constant Jura immutabilis Aequi. Hinc oritur, Legem Naturae quam perhibemus; Quae nihil est aliud porro, nisi Rivus ab illo Fonte fluens, nostramque illabens amne superno Desuper in Mentem, quo sparsa rigataque novit Protinus, aeternus legis quid postulet Ordo, Quid renuat, Recti quae sit natura Bonique, Quaeque Mali, et quanto inter se discrimine distent Prava aliis. Ex hoc igitur cognoscimus omnes Indocti doctique (docet Natura superna Nunquam luce carens) fugienda petendaque quae sint. Prima tibi aeternae Praescriptaque Scitaque Legis Sunt ea, quae memori fac pressa in pectore semper Fixaque sint, tota vi mentis et impete cordis Atque animo ex omni nimirum Numinis, omne Unde Bonum, summi supremam semper amare Naturam, atque in eam votis ardentibus ire, Et nihil hanc extra, verum nos nostraque rerum Mortalesque alios hanc tantum propter amare. Nam cum non alio res Auctor sine creârit, Nec jam servet adhuc, quam sese propter; oportet, Ut, quem animae impressit jam prima in origine motum, Perpetuumque etiam modo servans imprimit, illum Ad se, non alio direxerit, inclinanque Dirigat: hinc (siquidem fieri non posse fatemur, Ut plus ille, magis quod amabile, nolit amari) Condere non nostram potuisset, quae sit amori Apta, Voluntatem; nisi tum vertisset eandem Ad sese, summeque Bonum jussisset amari, Quod summum est; aliter rerum confunditur ordo. Et quis enim est adeo a vera ratione repulsus, Truncus uti et stolido constans e marmore moles, Protinus ut sese non intra sentiat ipsam Nil aliud sibi Naturam clamare, nisi unum Esse Bonum summe, quod summum est, semper amandum Atque ut perpetuo sine cordis vivere motu Non valet humanum corpus; sine amore Voluntas Sic non esse potest, non vivere: corpus at usque Ut vigeat sanum, mensura temporis aequa Compositos semper motus cor edat, oportet; Est itidem nostro mensura in amore modusque, Est ratio, ultra omnem nimirum Numen amare Mensuramque modumque, et nullo sine teneri. Huc Amor, huc quantus quantusque est, impeto toto Currat, uti nusquam tenuis vel rivus ab illo Divertat cursu siccis distractus arenis. Illi opus est omnes mentisque animique referri Vires, atque alia in nobis quae est cumque potestas; Quandoquidem quae sunt ea nostra, recepimus ipsi Propterea a summo cunctorum Auctore bonorum. Protinus aeternae summus quoque postulat Ordo Legis, uti simili nobis quos esse videmus Mortales alios natura, propter eundem Tum pariter Finem atque ab eodem Auctore creatos; Hos uno, quo nos, ut complectamur amore, Postulat, at Finem communem propter: amoris Hujus et alterius cujusviscumque profecto Ille quidem causa esse et meta novissima debet, Qui tantum se propter amandus: id ultima namque Exposcit summi Finis natura Bonique. Hunc tibi propterea rebus praeferre Voluntas Ultro debet, eae quaecumque existere possunt, Famae et divitiis et honoribus illecebrisque, Nec non et caris praeferre Parentibus, ipsis Et Natis, usquam vel si quid dulcius extat, Praeferre et vitae quoque et ipsis denique nobis; Nec tantum praeferre, sed ipsum in rebus amare, Res omnes per quem subsistunt, omnibus Unum. Namque has, quo Numen, si prosequeremur amore, In rebus Finem Mens constituisse creatis Privatisque bonis summum extremumque repente Nostra videretur; fierent ut protinus inde Omnia perversa summi praepostera lege Ordinis et recti rationibus absona Amoris: Nam quaecumque boni nihil a se habuere, necesse est Non possint se propter amari, at in omnibus Auctor. Nempe frui nos hoc tantum debemus, at, ipsum Quae jam cumque extra rerum sunt, omnibus uti, Plusve minusve quidem, suprema ut scilicet ejus Summi a natura magis ipsa minusve recedunt, Extremique juvant ut nos in gaudia Finis. Neu tu rebus ab his reputes hic forsan, Amorem Non purum in nobis, omni neque labe carentem Esse; Bonum quoniam, quia suave est conveniensque, Tendimus in summum, summum cum Numen amamus. Namque ea vel puri natura videtur Amoris, Nullis prorsus uti rebus queat ipse teneri, Ni sint, quae placeant, delectent, conveniantque: Ut nihil est, oculis aliud quod cernere possis, Splendida quam radiis quae fulgent corpora lucis. Propterea in summum, summeque quod allicit, ipsi Cum ferimur Numen; ne protinus ipse rearis Ejus Amorem ad nos ad commoda nostra referri, Verum in id ardenti mentis contendere nisu Scilicet extra nos raptos velut immemoresque. Hic Amor, in terris dum vitam ducimus, expers Optati magno semper desiderat aestu, Inque Bonum summum Finemque ardescit anhelans; Indignansque velut clauso de carcere metam Spectat, et impatiens longum obluctansque tenetur; Vivit et in votis, atque illis pascitur optans. Fine potitus at est idem cum denique summo, Jamque tenet; positis votorum protinus alis, Aeternaque fruens cunctorum pace bonorum Haeret in amplexu placide, plenusque quiescit. Nonne vides igitur, quam cautum jam sit Amoris Legibus aeternis, ne ut summo in Fine creatis Haerentes cupide rebus captique fruamur; Ut facimus, specie tantum verique bonique Illusi heu! miseri persaepe: huc devius error Nos agit, infelix ruis huc insana Voluntas! Nempe voluptatem in nobis ubi saepe creavit Per, quae circumstant nos, corpora Naturaї Cuncta movens Auctor (siquidem nos excitat ista Servandum ad corpus suavi ratione, neque illis Propterea jungi, sibi qui debetur, amore Nos voluit rebus) jucundo protinus ipsi Illecti sensu, quidquid juvat, ilicet ipsis Acceptum rebus referendum hoc omne putamus. Nam quia non operam sentimus saepe juvantem Numinis in nobis, sed circum sola videmus Corpora, propterea fit, ut illis haereat ultro Inscia Mens, totoque libens jungatur amore. Hinc amor ille auri, quo capti fasque piumque Conculcant Homines; hinc nobis dulcia famae Praemia sunt avidis; pulchrosque sitimus honores Inflati tumidae vento velut ambitionis; Hinc oritur turpis quoque corporis illecebrarum Ordinis oblita Rectique in mente cupido. Omnem sic igitur nostrum nos cordis Amorem Pro pudor! in miseras res vertimus inque creatas, Vertimus a summo nimirum Auctore bonorum. Haud aliam, credo, ob causam jam stulta Vetustas Numina thuricremis olim sacraverat aris Ingenti numero: siquidem, quodcumque videbant Esse voluptati sibi, protinus illud amabant, Nec non divino quoque dignabantur honore. Principio Solem ac Lunam Stellasque micantes Olim sunt Homines venerati: namque putabant Esse Potestates praeclaras scilicet illas, Unde bona effluerent in terras: deinde per omnes Dilapsi res, quidquid erat tunc utile vitae, Protinus addebant templis, votisque colebant: Quin etiam et sensum tribuebant, magnaque facta Divinamque dabant vitam formamque decoram. O Genus infelix humanum, adeone bonorum Unius Auctoris potes obliviscier omnium? Porro Naturae prima haec praecepta docentis A quovis Hominum non ullo posse videntur Unquam ignorari pacto; sit quamlibet ille Et rudis et solis nemorum nutritus in umbris: Humanae quoniam semper manet insita Menti Aeternae Ratio Legis praescriptaque Forma. Nunquam credere enim possis, quod providus Auctor, Ordinis aeterna totam qui lege creavit Naturam, humanas tantum, praestantius ullis Queis nihil in rebus, quodcumque est, nobiliusque, Atque sui similes Animas projecerit ortas Sic temere in mundum, ut nullo donârit egentes Lumine lucis, uti valeant agnoscere, quidquid Consonet Atrificis summo, contraque repugnet Fini, nimirum quid turpe et constet honestum. Illinc propterea novit Mens, non faciendum Esse aliis id, quod fieri sibi nolit ab illis: Proin odisse homines, furari, occidere, sanctam Non servare fidem non foedus, iniqua pacisci, Fallere, non animum benefactis reddere gratum, Non facile auxilium praestare, ubi possit, egenti, Esse malum vetitumque, quod a Ratione, quod aequa Ordinis aeterni pugnans a Lege recedit. Quanquam aliquae fuerint quondam (et nunc esse ferantur) Gentes, quae diro viventes more ferarum De genere illorum quaedam non esse putarent, Ut mala sunt, sed multa probarent impia facta. Sic fuit infestis habitata latronibus olim, Hi fuerant Populi, Germania; plausibus illos Tollebant magnis, veluti pro re bene gesta, Fortiter insidiis qui grassarentur, et auro (Magna erat haec virtus) possent ditescere rapto: Nimirum moresque feri corruptaque vita Barbarie aeternae poterant confundere formam Legis, et umbratum Rationis condere lumen. Si tamen iterea vel dira in Mente latentem Lucis inocciduae voluissent excutere ignem, Inque suae interius Rationis templa reverti; Collustrata illo Mens sanctae lumine Lucis Protinus aeterni Formam vertisset ad Aequi Vel caligantes oculos, atque Ordinis ipsam Vidisset speciem; tum denique scîsset Honesti Naturam, et contra quid pugnet, deficiatque. Est tibi praeterea Lex immutabilis omnis Naturae; quoniam supremi convenit Aequi Legibus, et nullis non temporibusque locisque Convenit: ipsa prius nam si convenerat illic, Quanam post eadem haec alibi ratione repugnet? Hinc tu perfacili potis es cognoscere pacto, Non Hominum solo a consensu nomen Honesti Et Turpis pendere, sed ipsa legiferaї Naturae ratione, sed aeternae Ordine Mentis. Nos equidẽ naturam utriusque, quid extet utrumque, Detegere, at nunquam porro mutare valemus, Atque id, cum volumus, facere, ipsum ne sit honestum, Ne sit turpe, quod ante fuit: cum scilicet extet Semper turpe, quod est, vel quod fuit, aut erit unquam Turpe semel; quod item semel est, id semper honestum. Propterea tota quae Gens tam barbara terra, Quae veracem animum comem fortemque piumque Et gratum et memorem benefacti aequique tenacem Non probet, et laudans non diligat? atque superbum Contra et crudelem malefidum legifragumque Ingratum Patriae sanctisque Parentibus et Dîs Non damnet subito; non horreat? ergo videri Nos ad justitiam natos debere, necesse est, Juraque natura sancita in mentibus ipsis, Consensu haud Hominum; qui protinus utilitatis Ad normam referant, vitanda petendaque quae sint; Proptereaque malos poenae terrore minantis A scelere avertant. Tantum at si poena coërcet, Non Natura Homines; unde unde illa insita tandem, Suppliciorum omni penitus terrore metuque Sublato, mentes agitaret cura Nocentum, Ut nequeant placidam et pacatam degere vitam? Est quiddam in nobis, quo nos cognoscimur ipsi Teste velut, prave quod agentes increpat usque, Laudat et innocuos contra culpaque carentes. Semper proinde Bonis hinc gaudia suppeditantur; Opprimit at contra malus impia pectora moeror, Conscinduntque Animum Furiarum Acheruntia Monstra. Utque canis levisomna solent tibi pectora fidi Ante fores agere excubias: si namque ferentem Fors videat tacito leviter vestigia gressu Furem in tecta; fero consurgens protinus ore Adlatrat, magnoque domus clamore timentem Arcet ab ingressu; vel si jam tecta subivit, Sic fugere a laribus vacuum compellit opimis; Conscia Mens itidem nostri fidissima custos In scelera inclamat longe deprensa repellens, Inque ingressa suis assurgens vocibus audax. Si Ratione regi tantum, rectaeque moveri Lege velint Homines Naturae ad munera prorsus Intenti sua quisque Bonum constanter amarent, Virtutes colerent et sanctae foedera pacis: Aurea tum certe fluerent Saturnia saecla; Dicere tum par est fore, ut irent lactea vulgo Flumina per terras, injussos mollia late Arva darent foetus, per et omnes undique campos Florida fulgerent viridanti prata colore; Ver foret aeternum: quoniam ratione relicta Mens tamen ad coecos interdum corporis ictus Flectitur, et rapitur frustra Regina suique Juris corporeis a motibus exagitata; Virtutisque via deflecti, juraque Legis Supremae violari, et verti cuncta tuemur, Et res ad summam faecem turbasque redire: Nam cum saepe sui sit amans plus scilicet aequo Maxima pars Hominum; Mortales, proinde necesse est, Erga alios quivis ut eorum constet iniquus, Fortunam invideat, praeclaraque facta malignis Commaculet verbis, et perfida pectora gestet, Gaudeat adversis aliorum, foedifragusque Saevus sitque rapax obtrectatorque Bonorum Intentusque malis semperque ad dira paratus. Proin genus humanum taederet vi colere aevum, Atque inimicitiis langueret denique magnis; Ni ferri inter nos leges sint coeptaque jura Constitui, positis quae corda rebellia poenis Comprimerent, diros fraenarent protinus ausus, Facta coërcerent immania, corrigerentque, Denique in officio sponte ingratîsque tenerent: Proinde Magistratus si paulum cura remittat Semper pro culpa poenis intenta ferendis, Sub pedibus Vulgi Legum contemta jaceret Quidlibet ausuri vis pristina, fractaque jura. Lata igitur Lex est ideo, sustentet ut ipsam Naturae Legem, quam nos in mente tenemus; Ne queat unquam ausu violari impune protervo. Attamen haud ullis obstrictus legibus unquam est Vir bonus et sapiens: quoniam, celare vel omnes Si queat, injuste nihil ille et turpiter unquam Audeat, ipse sui censor morumque suorum, Ipse sibi lex, illa probans, quae justa, sequensque. Longe aliter Lydus quam quondam, ut Fabula prisca est, Ille Gyges; subito qui, magnis terra soluta Imbribus, ut referunt, cum discessisset, in illum Audax terraї subter descendit hiatum, Et molem deprendit Equi praegrandis ahenam, Aeratasque fores utero; queis vidit apertis Admirans Hominis tumulatum immane Cadaver. Annulus in digito gemmae fulgore repente Proditus est: laetus detraxit, et induit illum, Seque in concilium tum pastorale recepit Pastor et ipse Gyges: insertam ibi verteret auro Cum gemmam ad palmam, nullo a Spectante videri Quibat, at ipse videns circum omnia; protinus idem Deinde videbatur, cum in lucem redderet illam. Hujus ope et thalamum Reginae intravit, et ipsum Regem impune neci subitae dedit, atque ita letho Sublatis, obstare ratus quos posse, repente Omnibus invasit regnum, et Rex prodiit ingens. Nec quisquam scelera haec patrantem dira videbat. Si vero Sapiens hoc aurum possit habere, Num putet idcirco sibi plus peccare licere, Quam si non habeat? Nimirum semper honesta, Non occulta sibi quaerit; clam solus id audet Tantum, quod fieri coram quoque Judice possit. Nunc age, tam varii in nobis jam deinde quid ipsos Ad mores faciant Affectus, inspiciendum est. Hi tibi sunt animae Motus, ut diximus ante, Concita queis sequitur, quidquid se percipit intra Esse bonum, vitatque malum, quodcumque videtur. Protinus hic vultu se Stoica Turba severo Objicit, et cunctis purgate Affectibus aegras, Inclamat, mentes; ac si mala ocnstet eorum Natura, atque animos, ut morbi corpora, vexent: Esse nec hoc aliam, credo, putat ob rationem, Quam male quod videat plerumque Affectibus uti Commotis Homines, et diram mentibus inde Perniciem inferri: quod jam ratione recedit Tam procul a vera, quam si quoque crura manusque Esse malas, oculosque et linguam evellite, clamet: Namque Homines persaepe mali convertere in usus Crura manusque solent et linguam et lumina pravos. Tu tamen, O, resonans strepitu quem Porticus audit, Quisquis es, humanum, si jam potes, exue pectus, Motus Laetitiae procul aufer, et aufer Amoris Atque Odii, pariterque Metum pariterque Dolorem Spemque Iramque, genus quaeque hoc sunt, caetera tolle; Quid jam ultra, stolidi nisi pondus inutile trunci, es? Tune auferre paras, quo pectora providus Auctor Armavit, fugiant ut noxia, proque sequantur, Quae bona sunt, seseque malis defendere possint? Scilicet Affectus, ut venti velaque navis; Quae licet interdum correptas turbine puppes In syrtes in saxa ferant; tamen usus eorum Non est, ut pelago pereant spumante carinae; Auxilium salsas verum scindentibus undas Ut praestent, et amica ferant in littora raptas; Affectus itidem sunt, inquam, in corpore nostro, Quos Natura quidem rectos concessit in usus, Quamvis saepe malo pravi videantur ab usu. Adjice, naufragium ponti quod Navita dirum Vitare interdum solers non possit, ubi ingens Protinus incubuit ventorum in vela procella; At regere hos nostra quimus ratione, furenti Diram in perniciem rapiant ne corda tumultu. Ergo non ima debere a stirpe fatemur Funditus ex animo motus evellier illos; Verum, ne positis excurrant finibus usquam Avecti, dominae Rationis fraena subire: Inclinant animum tum namque in recta, feruntque: Corripimur magno sic saepe in Numen amore; Idque Bonum, telis veluti flagrantibus icti, Ardenter cupimus; contra peccare timemus, Moeremusque malis, et pravos odimus actus. His Ratio certe munita Affectibus, acri Circumseptus uti Dux milite, forcior atque Vividior prodit; langueret sola sine illis. Nimirum stimulos opera in praeclara moventes Injiciunt animis, facilesque per ardua gressus Expediunt, sternuntque viam, minuntque laborem, Virtutesque artesque juvant: novitate velut cum Perculsi rerum si nos haeremus in illis Toti admirantes, tum concita protinus acri Mens desiderio ferviscit, funditus ipsam Rem, novitate sua quae perculit, inspiciendi. Inde tibi multae manârunt utilitates, Queis vita certe expertes essemus in omni Nil admirando: tamen hic quoque saepe cavendum, Ne desiderium Ratio non temperet: illa Nam sine saepe solet supera se tollier audax Mens, et inaccessae scrutari aeterna Pronoeae Consilia, omnipotens voluit quae Diva latere. Si Ratio comitetur, et omnia dirigat adstans, Ira suam quoque, semper erit, ferat excita laudem; Quis vetet irasci nam sanctum propter amorem Justitiae? Quin materiem virtutibus amplam Isti suppeditant Affectus: nam cohibere Si desiderium virtus est, ne quid eorum, Quae prave fiunt, Mens scilicet appetat unquam; Propterea haud ullam virtutem debet habere, Nec potis est, qui nil unquam desideret, illo Et careat motu, cui vis adhibenda regendo est Et virtutis opus, quae vota furantia fraenet. Omnes non igitur, qui nostro in corpore fiunt, Affectus animi morbos mentisque vocabis, Excussis sed qui dominae Rationis habenis, Ac velut indomiti veterino e semine pulli, Insultant, turbasque cient sine lege furentes. Aemula sic animum quae vis movet, esse videtur Tum bona, virtutem cum tantum imitarier optat Alterius; quoniam Rationis fraena momordit: Prava sed est, faciat si moestam aegrescere mentem Propterea tantum, quia, sola quod optat habere, Alter habet. Monstrum non dira hac tetrius ullum Invidia est. Superi, precor o! removete nocentem Perniciem hanc Hominum, pestemque auferte nefandam. Sola sub exesis scopulorum cautibus, ima Vel tellure luat poenam, et triste exigat aevum; Sola, quod alter habet, sibi tantum hic optet habere. Sic, omni quoniam est expers ratione, libido Impetus est animi quidam non rectus, ut illo Infra se positis fiat Mens subdita rebus. Denique si Ratio non temperet, omnis, oportet, Prava sit Affectus natura: cientur enim intus Corpore concusso turbae, commota vacillat Libertas et pulchra animi, languetque coortis Obsita Mens tenebris, corruptumque omne, quod intra est, Consilium multis erroribus indupeditur: Recta videntur enim, quae collibuere, repente Omnia, pronaque sunt, quaecumque cupidine magna Correpti exoptant Mortales, nec sua coeci, Quae sunt cumque, vident vitia omnia, praetexuntque, Si videant; omnes illa de parte tuentur Res, qua parte queant mentique animoque videri Motibus indomitis agitato convenientes. Nam veluti, si res viridis trans corpora vitri Aspicias, vulgo viridantia cuncta tueris, Aurea sed, flavo si spectes omnia vitro; Motibus haud aliter, queis Mens corpusque cietur Pro variis varias opus est res esse videri. Propterea a nulla, quamvis sit, parte videri Turpe potest, penitus sed pulchrum, si quid amatur; Ast odio si quid contra siet, undique turpe est. Scilicet his moti nos intra saepe tumultus, Si Ratio desit quae temperet, ilicet aegram Suffundunt Mentem tenebris, ut cernere verum Non queat, et prave de re proin judicet omni. Et quamvis omnis Rationem haud audiat ipsam Interdum motus; Menti tamen usque potestas Certa manet, nunquam cedendi denique victam. Si velit, illa quidem perstat, velut ardua ponto In medio circum latrantes sustinet undas Rupes, et pelagi furias immota repellit. Arte etiam faciet, nequeat vi saepe quod ipsa: Nimirum magnus sese cum concitat aestus; Tunditur atque gravi Mens oppugnata procella, In res ipsa alias si vertitur, atque ita motus Si ciet oppositos; primos tum proinde retundet, Vique nova magni minuet vim saepe tumultus. Silvestres sic saepe feras per devia lustra Venator canibus capit ad sua jussa paratis. Atque ita Mens motus interdum comprimit illos, Qui turbas sine lege cient, animumque fatigant Saeviter, atque bonae corrumpunt gaudia pacis. Praeterea ut motu careat Mens libera coeco, Vixque regi qui possit, et obluctetur habenis; Monstra quidem primo perimat nascentia in ortu Principiis obstans; vigilique exercita cura Ante alia id caveat, ne turpiter illaqueetur: Nam vitare plagis ne Mens cadat indupedita, Non tam difficile est, quam captam retibus ipsis Exire et validos contra perrumpere nodos. Postremo nihil esse putem hac praesentius in re, Quam nostris parce (namque hinc impelimur) uti Sensibus, illecebras vitare, animumque retractum Rebus ab externis, magni nos unde tumultus Continuo exagitant, in Veri educere lumen, Scilicet assidue meditantem, noscere rerum Ut possit pondus, semperque aeterna tueri. Indulgetur enim plus aequo ubi sensibus ipsis, Jam Mens, quae sensus supra sunt cumque, tueri Non valet; Aeternum quapropter quidquid et extat Verum et Divinum, vix solo nomine novit Infelix: quamvis eadem tam cernat acutum Rebus in humanis, species et spectet inanes: Motibus hinc variis stulte jactatur, et aegrit. Quapropter vis tanta animum turbavit ubi intus, Ut nequeas contra violento obsistere bello, Utendum insidiis: rem subtrahe sensibus ipsam, Quae te commovit: capere arcem si nequeat vi, Obsidione fameque tamen capit hostis: oportet Nam sine re magni languescant denique motus, Quae nova continuo, si sit prope, vulnera jactat. Nascitur Ambitio mortalia pectora torquens Urbibus in mediis, ubi celsa Palatia Pompae Et plausus Populi et clari visuntur honores: Tum miseri uruntur Titulorum et Nominis ergo. Ast ubi balantum possunt per pascua laeta Tantum exaudiri voces, atque Agricolarum Spectari duri, dum vertunt arva, labores; Exulat illa eadem procul, aut sopita quiescit. Ne tamen et semper fugiendo vincere speres; Scilicet in nostro latet hostis corpore, non est Quem fugere infestum, nisi tute tibi obvius obstes: Non facile est siquidem sedare, vel omnia tentes, Magnos, cum libuit, motus: namque impete tanto Concitat interdum sese cruor, atque vapores Mobilitant fibras ferventis pondere plagae Usque adeo, ut perquam valido contendere nisu Debeat et contra vi magna obstare Voluntas, Inclinata in eam ne tandem prodita partem Concidat, atque truci sternatur victa sub ictu. Proinde per assiduos longum durosque labores Est opus huic mentem violento assuescere bello, Et vigilem semper vires adhibere per artem, Ne non forte pares unquam nos inque paratos Dira venenatis oppugnet cominus armis, Contra saepe valens astu, vi saepe Cupido, Spes ne stulta boni deludat inanibus umbris, Ne quo flectat Amor; ne vani corda Timores Infestent, ne quid Rationi dissonet unquam. At solis ne crede tuis te sidere posse Viribus; auxilium caelo sed posce secundum; Effoetas illo vires armare recepto Possumus, invictumque animo circumdare robur. Ergo velut currus ad recte Auriga regendos Certum noscere iter debet, notumque tenere: Quod bene si teneat fortes licet impete cursus Corripiantur equi subito, nubemque relinquant Post se pulveream, nullis offensibus haeret Securus: quod si per devia raptus aberret, Quamvis vel placido juncti lenique ferantur Cornipedes cursu, nihilo minus ille, necesse est, Aut loca vexetur per confraga, seque suumque Immani currum saxo e pendente ruina Praecipitet deorsum; vel saltem denique raptus, Quo ducit via nulla, nec est opus ire, feratur. Sic vitae pariter cursus mortalis, ab ipsis Quae rapitur motis persaepe Affectibus intus, Currus equis rapitur velut a pernicibus, illac Si pergat, summum qua possit tangere Finem, Fungitur officio; sin contra devius erret, Audiat adductas neque tum Rationis habenas, Pro! quam multiplices metuet Mens saepe ruinas. Nimirum desiderium metus ardor amoris Caeteraque, in vita, genus hoc, queis saepe ciemur, Convertant animum si in terram, projiciantque, Semper ut in vita nos prave errabimus omni Non sine pernicie! quod si in caelestia motam Corripiant Mentem, Ratio indulgebit, et omnes Effundens, nam recta via est, laxabit habenas, Et sic innocuo tibi cursu vita feretur, Pulchraque tranquillo regnabit pectore Virtus. Ipsa mihi Virtus porro quid constet, ad ipsum Denique quid faciat Finem, quo tendimus omnes, Dicendum, quanquam tibi non ignota profecto est: Ejus qunadoquidem praclara laude refulges: Non ideo nostros tamen aspernabere versus: Nam si non aliud, saltem laetabere tanto Scilicet ornari te pulchrae dotis honore. Virtus est igitur constans et certa Voluntas Usque aeterna sequi Legis praescripta supernae; Quae, quoniam rectam sunt cognita per rationem A nobis, Rationis item praecepta necesse est Omnibus in rebus sit certa audire Voluntas. Percipe praeterea, veluti qui corpora vibrant Per tensum vario saltu ludentia funem Sublimes, medio librentur semper, oportet: Nam si fors nimio deflectant pondere dextram Sese inclinantes in partem aut forte sinistram; Extemplo ferient labenti corpore terram, Praecipitemque trahent supero de fune ruinam: Sic nimium in partem si flectat forte Voluntas Alterutram, medio neque sese libret Honesto Omnibus in rebus, sive hinc sive inde, necesse est, Decidat in vitium, et Virtutem deferat ipsam: Semper enim in media Virtus regione locata est, Illinc cujus et hinc stipant latera utraque formae Oppositae inter se vitiorum adversaque monstra: Namque vel excedunt Virtutem, deficiuntve. At non semper idem medium constare fatendum est Virtutis: siquidem mutato tempore saepe Mutatisque locis, et quae stant caetera circum, Mutatur pariter varium: sic vivere porro Non debet ratione Vir idem semper eadem, Diversa sed pro fortuna et conditione Atque gradu atque annis, diversis moribus uti. At sibi conveniat pulchrae in Virtutis amore Semper; eam certus constanti mente sequatur Omnibus in rebus fortuna aetate locoque: Illa regat, vitaeque modum praescribat, et aequos Conformet mores, et amorem in pectora sancti Ordinis insinuet. Quin est Amor Ordinis ipsa, Quo summe rebus praefertur summa creatis Nimirum Natura Boni: quare una, necesse est, Sit Virtus; quoniam est Amor immutabilis Aequi: Namque ab amore suam debent fortita videri Naturam, actarum quae sunt bona pravaque rerum: Quandoquidem si rectus Amor se Numen in unum Dirigat; ut torrens, secum rapit omnia victor, Omnia recta, suo facit omnia consona fini, Atque omnes pulchris decorat Virtutibus actus. Sin contra rebus se pascat inanibus idem Cuncta quidem soli referens sibi; pravus ut ipse est, Et fallax rectis regionibus exit, oportet, Omnia prava etiam mendosa atque absona fiant, Omniaque in vitium flectant, quaecumque geruntur. Una igitur Vitrus; varia sed pro ratione, Qua modus in variis servatur rebus et ordo, In formas veluti digesta est scissaque multas: Haud secus ac uno surgens de stipite quercus Porrigit innumeros hinc illinc undique ramos Extensa, et late diffusis pulchra virescit Frondibus oblectans oculos animosque tuentum. Ipsa quidem Virtus nimium excurrentia vota Temperat, et nullis corruptum rebus Amorem Purum atque integrum divinos servat ad ignes: Ipsa qouque haec Fortis, dium quae propter Amorem Aspera magnanimo fert pectore duraque rerum. Quin et Justitiae quoque eodem e stipite Virtus Tollitur: hanc idem quoniam rigat ardor Amoris, Quo summo servire Bono contendit, et ipsi Omnia propterea, cui scilicet omnia debet, Auctori reddit. Propagine surgit eadem Denique discernens usu Prudentia recto, In summum nobis quod Finem prosit, ab illis, Quaecumque implicitos contra nos inque peditos Extremo valeant prohibere a Fine Bonorum. Hae tibi sunt arcto sese inter foedere junctae Virtutes adeo, nimirum ut nulla suarum Spča choro Comitum possit divellier unquam: Namque Amor aeterni pariter complectitur omnes Aequi, quo sequimur rationi consona rectae. Nam neque Justus is est, qui non sibi temperet, atque Sit Fortis pariter, sit Prudens: jurane Princeps Aequa dabit facile illecebris corruptus et auro, Tentarique minis qui possit, et inscius aequi? Vera neque esse potest Prudentia, quae sibi nullis Temperat in votis ignava et iniqua: quod ipsum Dicere de reliquis possis Virtutibus: ergo Nulla deficiens de parti plenaque Virtus Denique si non est, Virtus tibi non erit unquam. Hujus, quod superest, varias age percipe formas. Et primo (siquidem Virtutes anteit omnes Princeps Duxque chori, lumenque ministrat et effert) Jam nihil est aliud Prudentia, noscere summum Quam, constet quid nempe, Bonum, in summumque necesse Qua sit item ratione viae contendere Finem; Nec tantum, quid sit vitandum quidque petendum, Noscere; verum illud semper vitare, quod obsit, Idque sequi, quod prosit, et id constanter amare. Scilicet haec vitae Virtus Ars certa regendae Claraque lux Animo est; illa quodcumque peractum Est duce, vix ullas fraudes vix ulla timendum Errorum, quibus haec offendat vita, perîcla. Ipsa caput merita cingit Regina corona, Ipsa tenet sceptrum, Virtutibus imperat ipsa: Quantum magna tamen reliquas supereminet omnes, Eloquar invitus, tantum Prudentia rara est: Nam, quid sit rectum quid pravum qualibet in re, Mutato quoniam res ipsae tempore semper Mutatisque locis et quae stant caetera circum, Aspectu vario mutantur dissimilique, Artis opus magnae cognoscere consiliique est. Proderit anteactos rerum meminisse per annos Gestarum, et quidquid veterique novaque notatum Proditur Historia, atque omnes evolvere fastos. Tum super his Animus praesentia noscere debet; Quae rerum natura, status quis temporis extet Ingeniumque Virûm: nec non opus esse futura Quis neget ex aliis, quae jam sunt, quaeque fuere, Conijicere, atque ita res acri praevertere mente, Propterea ut possis ratione educere multa, Quid fieri nequeat nisi prave, quidve probandum. Multus at hic rerum variusque requiritur usus; Et nisi non longis tandem venit usus ab annis. Non animos igitur Juvenum facere ulla sagaces Gestarum poterit brevis experientia rerum. Haud tamen hac illi prorsus Virtute carerent, Consilia in dubiis vellent si exposcere rebus, Et dociles semper praebere Monentibus aures. Nam neque saepe Viros aliorum inquirere mentem Rebus in ambiguis puduit quoque. Saepe quod uno Lumine non videas oculorum, utroque videtur Recluso. Quantum Sapientum proinde petitum Consilium multis saepe attulit emolumenti! Praeterea Prudens animo pollere sagaci Debet, ut in certum quae sint mage idonea finem, Multis inveniat de rebus, et eligat apta; Quin et solerti peragat ratione, viaque Dum graditur coepta, ne quae res obsit eunti, Huc circumspiciens mentem convertat et illuc Solicitam, coeptisque objecta incommoda rebus Vitet, et offensu declinet cautus ab omni. Attamen interdum nihilo minus usque sagacis Solertis cautae et quantumvis omnituentis Fallier humanae videas ea prodita mentis Consilia, eventu nec saepe probata secundo. Scilicet humanis gaudet colludere rebus Fors, ut vulgus ait, nec opino vertere cuncta Adventu, quae tunc Hominum Mens cumque parabat. Propterea variam quia rerum conditionem Scit Prudens, nunquam, cum fecerit omnia, certus Secura eventus expectat mente futuros; Prorsus ut in vita rerum nihil accidat omni Ullarum, non posse quod accidere ipse putârit. Vidimus, ingentes aliqua persaepe paratus Belli cum fierent de parte, et cogeret amplis Armipotens turmas regionibus undique Mavors, Vidimus affectos illius Gentis amore Tunc aliquos certas sibi jam promittere palmas, Speque vorare Urbes, et jam numerare triumphos. At post commotis contrarius exitus armis Contigerat si forte, et jam omnis prodita corde In ventum spes difflueret; tum scilicet illos Mirari insolitam veluti rem, quamque futuram Crediderant nunquam. Mirum nil accidit illi Et nihil insuetum, sapiens qui corde sagaci Eventus rerum varios cognovit, in ipso Plerumque incertis praesertim ludere bello Fortunam vicibus; quapropter comparat aequum Adversis animum rebus pariterque secundis. Et quoniam media est inter contraria Virtus Hinc vitia atque illinc; medium rationis, oportet, Propterea teneat Prudentia; cujus utrumque Cingunt monstra latus pugnantia: namque, necesse est Sint, quae deficiant, quaeque excedentia constent. De genere hoc vitium est, cum pravo ardescimus aestu Votorum, nimiaque bonis pertenuibus atque Infra nos longe positis longeque pusillis Soliciti cura cum haeremus, et irretimur. Hac quoque parte nimis medio a Virtutis aberrat Astus, perversa quo quis regione viaї Nititur in finem quemvis, fraudesque dolique, Fallere queis alios hominum gens improba gaudet. Virtutis medio contra Mens excidit ejus Deficiens; quasvis temere illa et praecipitanter Nimirum aggreditur cum res, neque cogitat ante, Quid sit opus facto; proinde et mutatur in horas Sive levem ob causam seu nullam, nec sibi constat; Nec non et rebus quoque cum pigratur agendis: Nempe prius quam res ipse aggrediaris agendas, Consultes, opus est; at, postquam coeperis, illud, Quodcumque est, properans mature perfice factum. Porro, Justitiae quae jam sit origo, sit ejus Et quae natura et proprium quod munus, agendum. Illa Virûm jungens sese inter saecla coëgit In commune Bonum: siquidem dissolvitur omne, Si caret hac, foedus; sine quo quis posse putabit Vivere vulgivago Gentes de more ferarum? Ipsa etenim genus humanum Natura coëgit, Alter ut alterius nimirum semper egeret Auxilii, inter se caperentque et mutua ferrent Subsidia, et solis unquam non esse liceret: Propterea in pagos urbes et regna coacti Convenere Viri; possent ubi moribus isdem Atque isdem pariter sese inter legibus uti. Nam cum principio premeretur vulgus ab illis, Qui vi quique opibus pollebant, usus ad unum Confugisse fuit praestantem, qui retineret Jure pari imbelles cum fortibus, aequaque legum Ferret scita, queant hae semper ut omnibus una Voce eademque loqui: nam si sine legibus esset, Perpetua mortale Genus se clade repente Mutua conficeret. Quasdam quin esse necesse est Latronum leges; neque enim ulla posse vel illos, Qui scelere atque malis pascuntur, vivere certum est Justitiae sine particula: si namque quis horum Surripiat praedam Sociis latronibus ipsam, Vel non hanc aeque dispertiat, haud putet ultra Inter eos superesse locum sibi; namque vel illum Foedera turbantem fugient, tollentve necantes. Quare qui violat communia foedera pacis, Sanctaque Justitiae conculcat jura, videtur Monstrum, quo Generi non est infestius ullum Humano; quoniam quid perniciosius olli est, Quam quae sunt hominum commercia solvere, et ipsam Hos ad egestatem naturae velle relabi. Ergo cuique suum tribuendi certa Voluntas Justitia est: jamque haec una e propagine ramos Scinditur in geminos; poenas et praemia confert Altera pro meritis pro conditione Virorum Ut cum distribuens urbis spolia ampla subactae Rex tanto majora Duci largitur et illi, Qui se praeclaro super omnes extulit ausu; Praevertunt alios quantum Virtutis honore: Obtinet haec medium rationis, et altera reii; Nam res commutat rebus, neque respicit ultra Ipsa aliud quidquam, quam par ut constet utrinque Permutandarum pretium mensuraque rerum: Omnia natura quanquam communia constant, Privatumque nihil; tamen et communia primo Quae fuerant, sua fecerunt vel forte vel armis Vel quondam in vacuum veniendo aut denique pactis Legibus; ex illo quia quisque, quod obtigit olli, Jam tenet, haud illo depelli jure valebit E propriis; neque enim alterius sunt commoda tanti, Foedera privatam ut rumpantur ob utilitatem. Hujus quapropter si quis non servat utramque Justitiae partem, jus laedit protinus, aequam Et violat legem; Ratio nisi suadeat ipsa Praescripto rigidae tum forte recedere legis; Nempe infinitis quoniam, quaecumque geruntur, Res variare queunt rationibus, et tamen omnes Lex nequit idcirco comprendere praeque videre; Ut Ratio legis vim temperet aequa, necesse est, Interdum, et variis, quae tum contingere possunt, Pro rebus varie legum plerumque rigorem Molliat, et normam deflectat semper ad aequi. Nunquam depositum proin reddes, quo perimat se, Insano gladium, neque Civi inferre paranti In Patriam bellum reddes, quod credidit, aurum. Hic operae pretium est paucis inquirere, quemnam Nempe illata malo graviori injuria laedat, An mage, qui suffert, an qui ferus intulit ipsam? Forte putes, videas illum cum flere querique, Hunc animo contra nimium insultare feroci, Omne malum soli, patitur qui scilicet, esse. Et tamen hunc longe miserum minus esse fateri Debes, alterius factis qui urgetur iniquis, Quam qui injustitiae; namque hinc injuria manat, Obruit indigno foedans se crimine; pejus Quo nullum queat esse malum, nec reddere possit Proinde magis miserum: quare fatearis oportet, Vulnera quo graviora animi, quam corporis extant Nimirum, laedi tanto crudelius illum, Qui scelus infelix faciendo suscipit in se, Cogitur alterius quam qui subjisse furorem: Et veluti multo est id honestius auxiliante Largiri benefacta manu, quam scilicet illa Accipere, idque magis peragendum, praeque ferendum; Est inferre malim sic turpius, et mage multo Vitandum, quam vi dira tolerare receptum. Haec injustitiae namque est dana poena, venenum Ut bibat ipsa suum, seque impetat ipsa nocendo: Proptereaque pati satius sit facta superba, Quam facere; Auctori siquidem mage noxia constant. Non minus at sanctis pugnat cum legibus Aequi Velle scelus scelere ulcisci: facinusne probemus, Quod male patratum est, imitando turpiter illud? Ipso nempe malo non vincitur, at benefactis At virtute malum: nempe exarmatur ita omnis Nequitia, imbellesque exercet inaniter iras, Amittitque suum contemta injuria virus. Et quia Justus is est, aliis qui debita confert, Et varia in varios facit id ratione modisque, Justitia haud una ratione et nomine constat. Sic cum mente pia supremum Numen adoras, Et Majestatem, qua pollet, ob infinitam Testaris cultu Dominum rerumque Potentem, Auctorique tuo totum quoque reddis amorem, Relligio est: hinc sunt arae delubra precesque Votaque, sunt multo quoque sacra halantia thure. Illa erit et Pietas, Patriae cum debita carae Solvimus officia; ut cum armis defendimus ipsam, Olli et praesidium virtute decusque paramus. Quandoquidem primas vitales hausimus auras In patria tellure; solum reptantibus illa Praebuit infirmis, alimentaque suppeditavit, Ut facit, atque malo tutatur ab hoste ferisque. Indidit hunc animis patriae Telluris amorem Natura, ut quovis sub sidere possit ubique Terra coli; sic et montes vallesque profundae Pulsatique salo scopuli, nigraeque sub umbris Silvae et littoreae qua fluctu agitantur arenae Atque ubi tristis hiems brumalibus omnia nimbis Vexat et aeterna glacie tegit, atque ubi caelo Sub calido fervent late loca, Solque perurit Saecla Virûm, ut voluit Natura, ea quaeque coluntur. Praestat item Pietas, quoque ne Genitoribus ipsis Sit Proles injusta, quibus vitamque referre Et bona, cum vita quae sunt ea cumque recepta, Omnia debemus: quoniam non lumina clari Alma sine hic unquam possemus cernere Solis, Saepe nec humanos nec rectos discere mores. Propterea poscunt humana aeternaque jura, Semper ut a nobis, qui nos genuere, colantur Obsequiis magno nec non et amore Parentes; Dum vivunt, illis ut egentibus auxiliatus Praestentur quaecumque ferendo incommoda: nunquam Par quit enim his Soboles quantumvis grata referre. Illos Eumenidum cretos de sanguine credas, Proinde et vipereo potos pro lacte cruore, Quicumque ingrati Genitoribus inventi sunt, Et sanctum ausi sunt Nomen violare Parentum. Si licet, atque aliis si mos sua saepe Poëtis Jactare, hic de me nolim non dicere, tales, Blandiri seu mi voluit Natura benigna, Seu fors illa fuit, me scilicet esse Parentes Sortitum, ut primos remeando detur ad ortus Si, queiscumque velim nasci, non regius esse Ambirem sanguis, neque Croesi divitis haeres. Hos ego non alios legerem. Quam magna duobus Tollendi fuit illa mei, quam grataque cura, Quam dulcis magnusque labor; mi in pectus amorem Justitiae, et sancti fundebant semina Honesti Exemplis, pariter haud mollibus usque monentes Praeceptis Puerum, cultis et moribus illi Certabant tenerae formare exordia vitae; Ipse bonas voluit Genitor ductare per artes; Et sacros mecum latices Permessidos undae, Naturae sibi nota et mecum limina adibat. Nunc vero de me quid poscit uterque? nisi una Ut pro tam magnis referatur gratia rebus; Scilicet ut possint laetarier ubere fructu Non curas caruisse suas, tantosque labores Incassum haud cecidisse. Utinam in me Pignora laeti Grata recognoscant, et me referente, quod optant, Propterea patrium pertentent gaudia pectus. A me sic, aliis sic me melioribus illi Natis, ut par est, atque ut meruere, colantur; Incolumesque superstitibus gaudere piisque Possint in longam pariter placidamque senectam. Poscit Justitiae quoque Virtus, esse colendos, Doctrina qui sunt aetate et honore priores, Propterea, quoniam debet reverentia dignos Usque sequi. Nunquam velle et pugnantia veris Dicere, Justitiae est: nimirum indebita reddit Ille aliis, ut decipiat, qui falsa profatur, Et simulat factis ficto et mendaciter ore. Justitiae est etiam benefactis reddere semper Gratum animum memoremque et sponte referre volentem: Non hoc jam vitium magis execrabile constat Ingrato; si praesertim contraria reddat, Noxiaque accepto referat pro munere dona. Atque utinam ipsam se cognoscere Mens ingrata Possit, ut est intra; se visa horresceret ipsa Protinus, et morem fors emendaret iniquum, Immani vel more ferarum deteriorem. Omnibus Ingratus miseris nocet: efficit isto Namque Homines pacto minus ad benefacta moveri. Carminis a recto paulum deflectere cursu Officii memorem rursum locus admonet et res; Nil ita quandoquidem cupiam vitare, magisque Horrescam, quam ne possim male gratus haberi: Quos mea Musa Viros sibi jam devinxit et amplum Unde sibi decus adscivit, persolvat eisdem Munus fas aliquod medio ex Helicone petitum, Si queat; haec superat vires sin gloria nostras, Ex animo certe, quodcumque est, illud habento. Ut primum lucem educti venere sub almam, Hi tibi tum nostri non displicuere Labores, FRANCHINE, o magnum Nomen mihi, grandia cujus Nulla dies memori benefacta e pectore demet: Absentem atque tibi me ignotum caetera ad Urbem, Qua nihil in terris majus meliusque, vocâsti; Nam tu agis hac magni Legatum Caesaris Aula Curans res Patriae (Te vere in publica natum Munera res magnas belli pacisque secantem Gallia consilio Juvenem mirata sagaci est Jamdudum; tibi tunc annis Prudentia major, Omnigena quam cum Doctrinae dote jugâsti). Adveniens quantum laetatus ego Hospite tanto! Exinde et nostrae laus addita quanta Camoenae! Et jam si queat ipsa, sibi quod posse videtur Te laudante, quid ad decus immortale requiram? Me tibi Posteritas acceptum nosceret omnis, Longaque me gratum perhiberent saecula Vatem. Nec patiar, te praeteritum indictumque relinqui, (Quanquam exinde tuis quid possit laudibus addi?) JACOMELLE Amor o Phoebi Aonidumque Sororum, Quem doctas illae cupidum duxere per artes, Atque animo scire et saepere inseruere capaci: Num prodire tuo nostri sine nomine versus Possint, non leve sunt qui per te nomen adepti? Namque per ora Virûm ferimur, lateque per omnem Ausoniam, et Latius qua sermo est cumque, volamus Te laudes vulgante, quibus mea carmina tantum Tollis, ut affectent vita gaudere perenni. Ambiri quid enim queat hac praeclarius in re, Quam prope divino celebrarier illius ore, Cujus Fama Viri per magnas inclita Gentes Fertur, et aeterno laudum praefulget honore? Justus is est quoque, qui pluris non aestimat aurum, Quam par sit: rectos proinde elargitur in usus, Munificaque manu, quantum licet, haud sinit ullos Dura in pauperie tristem producere vitam. Hos et fortuna, Superi, donate manenti, Hos et inexhaustis auri cumulate metallis, Publica perpetua vivant in commoda vita. Haud tamen ingentes subito profundere nummos, Atque ubi non sit opus, Ratio suadebit: egere Namque Homines, constant queis prodiga corda, necesse est: Cum vitanda prius (Ratio sic suadet) egestas Sit propria, alterius quam sit tibi vita levanda. Et quoniam exhaurit fontem quoque Prodigus ipsum, Et facit, ulterius ne possit; saepe liberet Quod facere; idcirco sese praestare benignum Plus juvat oficiis, quam deficientibus auri Divitiis: fundum neque eis exercita Virtus Invenit; ast, illinc eadem quo largius haurit, Uberiora scatent: quapropter pulchrius atque Splendidius multo est plus a Virtute levandis Auxilii miseris, quam plena promere ab arca. Non nobis Homines, verum mage nascimur ipsi In commune bonum, possimus mutua ut inter Nos prodesse; velut sunt nostro in corpore membra, Quodlibet intentum vitandam ad Totius omnem Perniciem, atque alias partes et membra juvanda; Quandoquidem tantum velit unumquodque valere Si sibi, non Toti vitam producere possit; Extincto intereat quo protinus omne, necesse est. Auri nec tantum facilem te in munera praesta; Verum in convictu quoque moribus effice suavem Jucundis, placeas caris ut carus Amicis. Nam neque sanctius est porro neque firmius ullum Foedus Amicitia; cum vitae scilicet aequis Moribus assimiles inter se propter Honestum Conveniuntque ineuntque Viri certamen Amoris. Illud enim in quovis si conspiciamus Honestum, Nos ratione movet mira, ad seseque repente Allicit, atque ipsum, cui sit, proin reddit amicum. Tum quid amabilius, similis quam vita? voluntas Nam si eadem, par et studium sit utrinque, necesse est, Quisque suo haud aliter tum delectetur Amico, Ac foret ipse alter: fieri hoc de pluribus unum est. Proin bene sit, cupimus, quicum conjungimur; ille Nec minus et nobis optat bona quaeque vicissim: Atque hanc inter nos manifestam reddere mentem Certamus: bona sunt igitur, queis foedus Amici Mansurum feriunt magni sese inter amoris, At bona, quae sancti manant de fontibus Aequi: Foedera perpetuos proin sunt mansura per annos Justaque sunt ea sola, bonum si propter honestum Mutuus hinc amor atque illinc reddatur amori. Utile sin spectent, vel quod delectet, oportet, Protinus ut nomen commutent; esse videri Cum nequeant sua quaerentes sibi commoda Amici: Si namque utilitas, vel quae jucunda fuere, Deficiant; fieri variis quod saepe necesse est In rebus, pariter dissuta repente videbis Mutua Amicitiae dissolvi vincula ruptae. In manibus Divam dicunt, qui fingere gaudent, Astraeam gemina libram cum lance tenere, Nec frustra; quoniam suspensum hinc inde quod aequo Pondere libratur, neque lanx superinsilit ulla, Nec premitur deorsum, medioque immota tenetur Utraque, Diva tibi Rectum pronunciat illud: Quod si quid magna sursum levitate feratur; Vel contra nimii momento ponderis ipso Peccet; ut excedat nimirum, deficiatve Justitiae a medio; debes utrumque fateri, Lancibus in mediis cum non libretur, iniquum. Injustum est igitur, majora minorave Princeps Praemia si meritis confert, vel crimina poenis Si plectit nimiis, vel si connivet in isdem: Injustum pariter, si res mutata minore Sit pretio vel item pretio majore, petatur Si prorsus sterili nummorum foenus ab auro: Si minus ac pactum est, vel longe tardius aequo Solvatur; nec item reparentur noxia multo Damna illata malo: tu caetera de genere horum Adjice, quae longum mihi sit, si dicere coner. At non Justus eris, nisi certa pectus obarmes Atque animum Virtute, queat quae reddere Fortem; Quandoquidem superanda manent tot dura laborum, Totque pericula sunt tot magna incommoda vulgo, Queis misere vita semper tentamur in omni. Provida nimirum Mens Numinis, exilii hujus Vili forte capi ne nos possimus amore, Sed Patriae expectata in gaudia suspiremus Caelestis Patriae atque aeternat in munera pacis, His interseruit rebus mala multa, dolorum Infestam segetem; morsu quae suscitet acri, Admoneatque animum, quaerendum scilicet illud Esse Bonum, summum quod constat perpetuumque. Propterea quantis, dum tanto in turbine vita est, Hic Animus curis, corpusque doloribus aegrit, Quisnam erit, ignoret qui vivens, quamlibet idem Dives honoratus sanus Rex denique constet? Quare, cui tantum restet transire malorum In vita, Sapiens forti se pectore debet Munire, ut magnos victor dirosque repulset Incursus animo; vel si non illa repelli Vis queat, immites tum saltem fortiter ictus Perferat, atque animo nunquam succumbat inerti. Est tibi proin medius, Fortem quem dicimus, inter Audacem timidumque; quia audacemque necesse est Temperet audita Ratione animumque timentem. Et quoniam Virtus subeundis ista perîclis Exercet persaepe suos, pulcherrima certe Inter Bellantum vultus praefulget et arma Inter perdendae tot certa pericula vitae, Justo ubi nimirum certatur Marte, velut cum Pro Rege et Patria pro Relligione geruntur Bella Viris: nam virtutem pugnare necesse est Hanc pro Justitia: proin insidiasque dolosque, Nullo posse videt quos cum illa foedere jungi, Effugit, et forti tantum rem pectore contra Aggreditur; neque se letho temere objicit audax; Scilicet ad vitae subeunda pericula magnas Exposcit causas: adversam optare procellam Nempe in tranquillo, delirum est; subvenit illi Tum Sapiens tentum, cum jam furit excita contra. At caveas ne te, cum fortiter egeris, ardor Extollat nimium, atque alios super evehat omnes Despectantem animis cunctorum facta superbis, Solus uti cupias sic princeps esse videri: Difficile est etenim cunctis praestare volentem Ullo jure pati te vincier, assuetusque Cedere nulli Animus potius superare volet vi, Quam par justitia fieri: hinc injuria manat. Vera animi Virtus tantum sibi quaerit honesta, Et princeps vult esse, nec, ut videatur, id optat, Nec, de se ignarum quid vulgus praedicet, audit: Lubricus hic certe locus est, consistere vix ut Possit, qui magnis persaepe laboribus audax Susceptis, toties rerum vitaeque perîcla Fortiter invasit: petitur nam deinde superbe Gloria gestarum merces ut debita rerum: Fortis et hanc Animus debet contemnere victor. Hujus item quoque materies Virtutis opusque est, Adversis nunquam rebus succumbere, nullisque Expugnato animo violentis cedere plagis; Oppositas verum tolerando obtundere vires. Praeclaros animis ingentibus inspice paulum Heroas, sanctae qui Relligionis amore Justitiaeque,minas inter tormenta dolores, Vitam exhalabant, quo ferrea vincula vultu Oraque Carnificum flammas ensesque securesque Impavidi ferrent, ipsam quo denique mortem! Aspera laturum fidenti pectore Fortis Vir fore se sperat, Ratio cum poscet, et idem Impavido constans animo patiensque laborum est: Obfirmatur enim in tolerandis tristibus, omni Inque malo placida mente immotaque ferendo: Atque pari perfert adversa secundaque vultu, Recta firmus enim semper manet in ratione: Nam magnae levitatis item est res ferre secundas, Quaeque fluunt faclie, exultanter et immoderate. Tum neque praeclaris capitur fulgoribus auri; Angusti siquidem est animi longeque minuti Divitias (adeo sibi Mens vilescat?) amare: Est quoque Magnanimus; recti nil linquit, honores Quod pariat pulchros; non propter at angitur illos, Aestu non illis nimio suspirat habendis. Tum quoque fac habeat; nihilo jactantior ibit Propterea, et vulgo non sese attollet ab imo. Quin et majori multo ratione vocabis Magnanimum, Finem qui propter nobiliorem Non famam et pulchros quantumvis quaerit honores, Quaeque Hominum in pretio sunt, despicit omnia victor. Cor magnum est igitur, quaerit quod Numen, et ipsum Omne Bonum votis exardens omnibus optat. Proptereaque, quod hoc minus est, haud aestimat hili. Ille tibi triplici Virtutis robore tectum Pectus habet circum, quem nec praevisa, nec ipsa (Hoc opus hic labor est) nimirum inopina manenti Concutiunt animo; magno Virtutis ab usu Quandoquidem solidae tum mentis habere necesse est Confirmatum habitum; ne protinus illa vacillet, Saepe repentina si vis adversa procella Ingruit, et subitis oppugnat concita plagis: Cum se non liceat, velut in praevisa, coacto Undique praesidio munire, animumque parare. Non est praeterea Virtus, praeseferat ejus Quantumvis speciem, et Virtutis imagine fallat, Ipsi sponte sibi diram consciscere mortem. Scilicet Insanis hoc saepe ignavia suadet. Fortem tune putes, cui non tolerare potestas Rerum et fortunae et jacturam denique honoris Caeteraque; in sese quae fuerunt dira paventum Dextram armare Hominum, vel letho ut talia vitent? Propterea invictum ne rere fuisse Catonis Illum atrocem animum; quin ipsum vicit eadem Denique fortuna, qua vicerat omnia, Caesar: Fecit enim, hostiles ne posset cernere vivus Victoris vultus, de seque videre triumphos. Dicere deberes magnum invictumque, superbum Denique si scîsset cordis posuisse rigorem, Atque immoto animo atque immoto cernere vultu, Quod fors cumque ferat, nihil hostilique moveri Fortunaque sua: nimirum hoc vivere Fortem est. Praetrea Fortem non possis dicere, tantum Quem levis interdum furiali injuria taeda Exagitat, contra privato ut cernere bello Sponte velit, maculam quovis ut sanguine demum Hostilive suove sui detergat honoris? Scilicet haec animis verae Virtutis egestas, Ut famam dulcemque velint profundere vitam, Aut alii eripere; offensae ne crimen inultum (Insnire putes adeo nos posse?) supersit! Denique si media Fortis ratione recedet, Ut docui, aut praeceps violento Audacia motu Gliscet in abruptum rapiens; gelidive Timoris Concutiet mentem torpens natura paventem. Virtuti oppositum est, Fortem quae reddit, utrumque Hoc vitium; excessu nimirum Audacia magno Tollitur hinc, humilique Timor pede claudicat illinc. En tibi jam complet numerum, clauditque coronã Ultima Virtutum, nimias quae temperat omnes Corporis illecebras, praesertim rebus in illis, Omnia quas pariter sectantur saecla ferarum; Ut gula quas poscit, turpesque libidinis aestus. Bellua propterea, qui non sibi temperat istis, Dicitur, ejusdem quoniam e genere esse videtur Naturae, pariter dum moribus utitur isdem. Proinde cibis nimiis haec abstinet, ingluviemque Atque avidos Virtus moderatur sobria potus; Quandoquidem tantum Ratio concedit utrosque, Corporis ut vires reparentur; at opprimit illas, Ingerit immodicam madidus qui scilicet escam. Casta quoque haec Virtus; quia re declinat ab omni, Qua valeat turpis cor exagitare voluptas: Ore Pudicitiam praefert; turbatur ad omne Quandoquidem factum, quod posse inferre videtur Dedecus ullum animo: motusque cupidinis omnes Continet, et recta fraenans ratione coërcet. Est etiam, ut tristes Mansueta haec molliat iras, Ultorisque animi Clemens ut leniat aestus: Ipsa sua ratione regit risusque jocosque; Utitur his etenim, postquam gravioribus ipsis Jam satis est factum studiis: ast esse facetum Debet et ingenuum, quoniam vetat ipsa profusum, Ludendi genus omne; facit quoque corporis omnes Componi motus, et verba decentia poscit: Munda sit ut vestis, pariter sit munda supellex, Ipsa jubet, rebusque modum dat convenientem. Propterea nulli species tam pulchra videtur Virtuti; siquidem id, quod dicimus, ipsa Decorũ est. Nam quaedam ipsius species ut amabilis extat Corporis, inter se partes cum suaviter omnes Una conveniunt nimirum, et proinde videntum Delectant oculos quodam capiuntque lepore; Sic lepor est quidam vitae morumque venustas; Ordine quae constat factorum convenienti Dictorumque modo; proin ipsa probetur, oportet. Haec tibi multarum constat natura reperta Virtutum; hic animi Mens collustrata renidet, Pulchraque dote sua gemmas super astraque fulget: Nam neque gemmarum nitor astrorumque nec ullus Corporis ullius decor est, conferier illi Ut valeat, pulchro Sapiens quam ditat honore Virtutum. Felix, tanta qui dote coruscam Munerat, atque opibus facit hic ditescere Mentem Ast ubi crimen eam maculis suffuderit atris, Atque hoc labe decus probrosa infecerit omne; Non ita nocturnae coecus caliginis horror Nubilaque astriferi denigrant lumen Olympi; Non ita pulvereo gemmaї perlita limo Lux sordescit; uti culpa Mens obruta turpi Jam vetere amisso corrumpitur atra decore; Idque fit, a Summo cum nempe aversa recedit, Inque creatarum infelix bona inania rerum Vertitur, ex animoque illis conjungitur omni. Scilicet hic Animae status est, media extet ut inter Corpus et ipsa Deum, simul et jungatur utrique: Alterutri si proinde libens accedat amore Arctius amplexa; ex alia tum parte necesse est Abscedat simul, atque infirma ea foedera reddat. Quare corporeis quo sensibus illaqueatur Plus, aut per sensus quae percipit, hoc magis ipso a Rerum Auctore recedit, et obliviscitur ejus. Quaenam est Naturae magis, omni et dissona legi, Denique cum pulchro quae res magis ordine pugnat? Nec porro paria esse queunt peccata videri; Sed graviora aliis quaedam levioraque constant, Ut magis a recta ratione minusque recedunt. Propterea non est dicendum, quod leve furtum Aut nucis aut vilis mensa de divite frusti Exaequare queat gemmata atque aurea furta, Templa domos urbes vi funditus expoliantum. Atque ea diversa nimirum ab origine pendent Errorum Mentis, sed quae non fallitur insons: Quandoquidem perculsa bono quocumque Voluntas Stare loco haud perfert, donec Mens parte revolvat Scilicet ex omni rem, seseque indique vertat, Impatiensque morae verum irrequietaque coeco Impete corripitur praeceps, et praevenit ipsam, Quae regat et doceat, Mentem; haec erroris origo. Hoc genus est, ipsi bona cum praesentia longe Praeferimus, sint falsa licet sint tenuia, rebus, Quas procul a nobis avectas cernimus, atque Sero venturis quas expectamus in annis. Nam cum saepe bonum praesensque repente novumque, Et quo perfacili subito ratione potiri Possimus, Mentem flagranti ita concutit aestu, Ut magnos cieat motus, turbetque cupitis, Illa dari votis finem vult, proptereaque, Quandoquidem praesente bono gaudere recepto Sese posse putat, suaque illo vota replere, Illi posthabitis haeret conjuncta futuris Omnibus; haec longe quanquam potiora videntur. Consimile est etiam modo quod delectat, et esse Nunc sibi quod valde Mens utile fingit, amare et Velle frui subito, nec, quae sint consequa, prorsus Noscere; nimirum quanti vexare fluentes Ex illo possint animum corpusque dolores; Omnem qui dira superent gravitate bonorum Laetitiam, vita queis Mens gavisa priore est. Jamne vides, agitur quanto vesana furore Mens hominum, dum saepe viis lassatur iniquis, Queis graditur, vitae propter felicis amorem, Qua putat in terris stulte se posse potiri? Cum brevia haec adeo cum prorsus inania constent Munera, uti nulla possint de parte beatos Reddere; quin magno cumulent angore laborum: Summaque propterea semperque manentia constant Quae bona, pro! vitae contemnit stulta futurae: Quin sibi deberi pravis facit improba factis Cunctorum aeternas post ultima fata malorum Aerumnas, miserae dira infortunia vitae. Atque utinam usque foret praesens vis tanta perîcli, Posse in perpetuum Bona summa amittier aevum Scilicet, in barathrum cunctorum et posse malorum Delabi, aeterno sepeliri denique luctu; Haud mora, se recta properaret sistere sanus Quisque via, atque illac firmo contendere gressu. Corpora nam veluti quae longe avecta tuemur, Sint ea quantumvis immania, non nisi parvam Pertenuemque sui possunt formare figuram, Ni magis accedas; ita Menti haud magna videri, Quae constant aeterna, solent, disjuncta quod illa Credimus: interdum sed si Mens illa revolvens Ad sese velut adducat; tum sola profecto Apparent aliis evanescentibus, ante Quae nos cumque velut magna et praeclara movebant. Mercator sapiens aequis rem lancibus omnem Ponderat, et pretio bona quaelibet aestimat aequo, Ut praeferre sciat majora minoribus usque Lucra: quid? aeterno si constent pondere summa, Ambigat haec levibus subito praeponere rerum Momentis? Omni quivis,, licet, oscitet in re, Oscitet in nummis et fama et honore parandis, Quaeque alia inquirunt Homines ardenter amantque; Rure vel urbe, mari terra, bellique domique Oscitet; id cura peragat modo pervigil omni, Quo sibi felicis post mortem munera vitae Comparet: haud operae parcens ullive labori Perstet in hoc omnis, contemnens caetera victor Perstet et obduret: nec jam status unius horae, Unius aut agitur, pernix qui transvolat, anni, At status immoti, qui nunquam finiat, aevi.

FINIS