CroALa, 2024-04-29+02:00. Quaero stay-b-phil-rec.xml in collectione croala.
Functio nominatur: /croala/opendoc/stay-b-phil-rec.xml.
Documentum in PhiloLogic croala: stay-b-phil-rec.xml.
Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica Stay, Benedikt 1714-1801 Neven Jovanović Editionem electronicam praeparavit Neven Jovanović Descripserunt Dubravka Ivšić Andrea Papić Prema izvornom izdanju (1792). Mg:E 24209 versus (24170 epici), verborum 184044 Prvi digitalni prijepis: Neolatina Croatica, znanstveni projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska.
veljača 2008 Digitalna verzija: CroALa Stay, Benedetto. Philosophiae recentioris: versibus traditae a Benedicto Stay libri decem. Romae: In Typographio Paleariniano, 1792. latinski 1755-1792 Rim poesis paratextus prosaici poesis - paratextus poetici Litterae recentiores (1600-1850) Saeculum 18 (1701-1800) 1751-1800 poesis - epica poesis - epigramma prosa oratio - dialogus Neven Jovanović 2014-08-23 Stihovi obrojčani po pjevanjima. Pjevanja imaju @n atribute. Dopunjeno nešto izostavljenih stihova.Neven Jovanović Luka Špoljarić 2012-07-22 Novo, unificirano zaglavlje. Počeo spellcheck. Razmisli o obrojčavanju.2011-12-18 Neven Jovanović TEI zaglavlje. Čocis corr. in locis.Neven Jovanović 2008-08-30T10:10:13 PHILOSOPHIAE / RECENTIORIS / VERSIBUS TRADITAE A / BENEDICTO STAY LIBRI DECEM. ROMAE / IN TYPOGRAPHIO PALEARINIANO MDCCXCII. PRAESIDUM FACULTATE MONITUM.Quadragesimus jam annus est, ex quo Opus hoc decem constans libris Auctor absolverat. Primum Volumen libros tres continens
cum adnotationibus, et supplementis Rogerij Boscovichij, Anno 1755 editum Romae fuit, Anno vero 1760 Volumen alterum. Reliqua Volumina duo continenti Typographi opera erant in lucem proditura, nisi in mora fuisset Boscovichius, qui quas in se susceperat partes, explere tum non potuit, varijs per Europam itineribus, et publice etiam sibi commissis distentus studiis, Lutetioeque Parisiorum multos porro per annos subsistens. Postremo in Italiam reversus cum attulisset reliquas quatuor Librorum adnotationes, animum statim ad perficienda pariter supplementa traduxerat. Verum intervenit mors, inchoatum jam opus intercepit. At tum plane omissa supplementorum, quae deerant, cogitatione, visum est illos quatuor cum suis adnotationibus Libros uno justo volumine comprehensos in lucem emittere. Prodeunt illi hoc ipso tempore Palearinianis, quibus primi erant, Typis impressi, omnesque etsi longo post intervallo tandem consociati in integrum Philosophiae corpus coalescunt. Eodem tempore, quo postrema pars editur, visum itidem est decem eos Carminum Libros ab adnotationibus, et supplementis sejungere, omnesque simul hoc uno Volumine concludere, ut nonnullis gereretur mos, et iis scilicet, qui minus moleste ferant in aliquam interdum obscuritatem incurrere, quam tam crebro versuum lectionem inspiciendis Commentarijs interrumpere, et iis, qui in philosophicis rationibus multum exercitati nullis indigeant ad quaeque vel difficiliora intelligenda explicationibus. Utrique Volumini tam illi, quod cum adnotationibus Boscovichianis, quam huic alteri, quod sine iisdem nunc prodit, in fine adjunctus est Dialogus Christophori Stay de Poesi Didascalica, quo in perscribendo ad hoc maxime Fratris opus ille animum intenderat. Hic praeterea subjiciendum est Benevolo Lectori, ne ex TituloPhilosophiae Recentioris in animum inducat; his in libris contineri, quaecumque hactenus in eo doctrinae genere reperta sunt. Ea primum huic Operi praefixa fuit inscriptio, ut idem distingui posset ab alio Opere, quod aliquot ante annis Auctor ipse Cartesianam secutus Rationem vulgaverat: ac tum dici vere potuit ex recentioribus selectiora Auctorem suis exponere versibus voluisse. At in nova hac Editione cum idem retinendus sit Titulus, ne nimirum ipso mutato diversum esse hoc Opus appareat, rogandus est Lector, ut hunc Titulum ad ea referat tempora, quibus decem hi Libri ab Auctore scripti sunt, neque hic alia requirat, quam quae inter potiora erant Philosophorum ad illam usque diem inventa. In illa nempe, quae tum erat, satis certe ampla atque illustri Philosophicarum rerum copia consistendum sibi esse Auctor decreverat; neque enim ipsi, vel si libuisset nova quaeque porro persequi ac superioribus adjungere, vacuum jam suppetebat tempus, cum ad potiores esset gravioresque subeundas curas evocatus. Siquidem Anno 1762 delatum ipsi munus fuit, quod ab Epistolis Latinis vocant: quo tanquam gradu septem post annos ad conscribendas Pontificias ad Principes Viros Litteras conscendit. Hoc munere etiamnum fungitur, ac septimus ac decimus jam in exitu est annus, ex quo PIO VI Pont. Max. suam hanc navat operam, atque ita navat, ut nihil sibi potius, atque honorificentius esse ducat, quam ut doctissimo satisfaciat Principi, cujus immortalia sunt in omni laudum, meritorumque genere monumenta; ut omnino existimandum sit Divino plane consilio ipsius Pontificatum in ea reservatum fuisse tempora, quibus Ecclesia maximis undique jactata fluctibus, summa Moderatoris, ac Magistri sui virtute, sapientia, atque animi magnitudine indigeret.CHRISTOPHORI STAY / AD / BENEDICTUM FRATREM / EPISTOLA.Redditus est Liber mihi tuus, in quo
Philosophiam , eam praesertim, quae a Newtono traditur, versibus complexus es; quem quidem et cupidissime excepi, et semel atque iterum maxima cum voluptate perlegi. Quid enim mihi gratius esse potest, quam cura jam omni , ac diuturni laboris molestia te esse perfunctum; aut quid me magis delectet, quam ea tibi feliciter, atque ex animo processisse, quae ut susciperes, auctor ego tibi praecipuus fuissem? Nameam quidem video additam esse rebus omniumelegantiam , atque ornatum, quem a te, cujus mihi in scribendo facultas satis est cognita, exoptare maxime potuissem. Huc accedit, quod omnem hanc Philosophiae pertractationem uberiorem profecto, quam aut ego expectabam, aut ipse receperas, praestitisti; remissius enim acturum te putabam, neque ea tam facile traditurum, quae nimia septa essent explicandi difficultate. Nunc omnia fuse, copioseque persequutum esse te video, nihil ut fere in summa rerum obscuritate autsit praetermissum , aut a carminum cultu, atque humanitate detractum. Ain vero? Pergin tu Musas, omnino ut sapiant, adigere? miror equidem illas tantopere morigeras esse factas, atque a risu, ac joco, ad tantam severitatem traductas. Sed opportune actum est a te, qui leniore primi de Cartesiana Philosophia operis argumento, quo facilius obsequi vellent, cum semel induxeris, freno velut jam recepto, quocumque libuerit, impellis, ac moves. Quapropter tibi ego plurimum, ac fere aeque mihimetipsi gratulor. Nosti enim quamdiu a te flagitarim, ut, cum in tradendis illius doctrinae rationibus, quae a Cartesio est instituta, non mediocrem legentium comprobationem esses consequutus, eo loci minime consisteres, animumque ad Newtonianam etiam Philosophiam versibus exornandam adjungeres. Tametsi enim superioris operis non inelegantem scribendi rationem, venustatemque satis agnoscerem, desiderabam tamen probatioris disciplinae delectum, ne cum te ad scribendum contulisses, videreris sententias sequutus esse hujusmodi, quae Musarum ingenio magis essent accommodatae, quam veritati, judicioque Naturae. Neque vero magnopere me movebat summa rerum difficultas, ac magnitudo: sperabam enim, quaecumque a communi carminum consuetudine remota, aut aliena etiam viderentur, te diuturno jam usu paratiorem facile assequuturum. Itaque cum rem aggressus esses, experiendi magis, ut ipse ajebas, voluntate, quam perficiendi spe, putabam nos, si non omnem solidam, atque expressam, at hujusmodi certe habituros illiusdoctrinae formam, quae et rebus, et versibus conveniret. Verum hoc minime inficior, me nunquam arbitratum esse, in his etiam versari ut velles, quae in Geometriae involucris, atque in tanta rerum obscuritate delitescerent.Nam neque tuae, neque cujusquam facultatis esse existimabam, ut universam motuum doctrinam, quam Mechanicam vocant, Keplerianas leges, tam varios ac tam impeditos Lunae cursus, atque alia hujusmodi, quae a Gravitatis vi promanant, illa item quae lucis, et colorum naturam continent, enunciare, ac versibus expolire valeat. Quae cum omnia perfecta jam a te, atque absoluta esse videam, possumne illud tibi ominari, quod in scribendo propositum nobis habere minime quidem debemus, tamen si consequamur, libenti animo excipere ne Sapientes quidem vetant, ut quantum operae ac vigiliae tam diuturnus labor attulit, tantum legentium secunda comprobatio afferat jucunditatis. Si enim eorum, quaemandantur litteris, ab ipsa difficultate aliqua repetenda est laus, affirmare profecto ausim, ex quo Poetarum artificia extiterunt, a nemine unquam difficilioris rei pertractandae curam esse susceptam. Verum quae hominum est, sive in aliorum expendendis laboribus iniquitas, sive in judiciis ferendis varietas, facile accidet, ut, quae mihi ad commendationem valere plurimum videantur, eadem plerique arripiant ad reprehendendum. Erunt enim fortasse nonnulli, qui tam accurate res tam difficiles versibus pertractandas esse non arbitrentur, moremque Neoptolemi in hoc scribendi genere servari potissimum oportere dicant, ut moderatius, ac levius sit philosophandum: tenuiorem esse Musarum habitum, quam ut valentioris doctrinae vim sustinere possint: praescripta enim esse vocabula, et quasdam veluti disciplinae formulas, quae rerum vim, potestatemque duntaxat declarare valeant: has autem arcendas esse a carminibus, ac prorsus repudiandas, propterea quod quae a venustate, ac numeris omnino abhorreant: ita si persequi illa etiam velimus, quae ab intima philosophia hauriri solent, cum eadem per se satis aspera sint, atque impedita posse ea quidem quasi mollitie enervari carminum, illustrari autem non posse. At qui ita sentiunt, nimium angustis terminis amplissima Poetarum studia definiunt. Quae enim erit tanta artis hujus inopia, atque infirmitas, si primos tantummodo possit aditus, ac summa rerum vestigia persequi, majoribus autem doctrinis, ac gravioribus enunciandis nulla sit facultas, atque copia? Sed hujus quidem judicii iniquitas redarguenda re ipsa est a te potius, quam verbis a me refellenda. Quamquam enim tua cum legerem, et exornari numeris res a te agnoverim, atque ipso splendore, ac varietate carminis in claritate, ac luce collocari, idque ut confirmarem, pluribus e locis repetere exempla possem, tamen ne gratiae aliquid tribuere videar, nihil quidem de te ipse amplius, at de universo potius hoc scribendi genere ea dicam, quae sentio. Ac primum hoc facile concesserim Musas profecto delicatioris cujusdam esse fastidii atque offensionis, ut solemnes quasdam disciplinae formulas respuant; quis enim ferat, ut in carminibus duplicatas rationes, ac triplicatas, areas temporibus proportionales, atque alia hujusmodi usurpemus? Verum quae suis enunciare nominibus ob minus elegantem dicendi modum minime audemus, an eadem ut aliter efferamus, omnis interclusus est locus? Nullane alia erit ratio, qua haec verborum asperitas leniri, ac moderari possit? Quaeque ob inamoeniorem quandam speciem conjungi eum numerorum venustate nequeant, nullo pacto eadem illuminare, ac distinguere valeamus? Atqui scimus Poetis suum esse loquendi morem, quo ipsi omnia et comiter, et jucunde, clare item, et dilucide exhibent; pollere enim illos formis quibusdam, ac simulacris, quibus res itaconveniant , atque illustrent, ut easdem pene contrectare manibus, atque usurpare oculis videamur. Neque vero haec simulandi, efformandique ratio tantummodo in grandioribus argumentis, velut in motibus animi metu, ac terrore concitandis, adhibenda est, ut cum in fabulis Orestem inducunt agitatum furiarum taedis ardentibus, aut Philoctetem, ac Prometheum vi doloris misere ejulantem, aliaque hujusmodi flexanima, atque ad aegritudinem, ac moerorem declarandum aptissima. Latius patet haec effingendarum imaginum ratio, atque ad res etiam, quae nullam habent animi perturbationem, exprimendas aeque convenire potest. Quid enim est tantopere a sensibus, vitaeque consuetudine abductum, quid tam asperum, tam impeditum, quod simulacra ejusmodi minime recipiat? Quare si hunc similitudinum, ac specierum usum ad severiores etiam doctrinas traducimus, si res quasque colorare, effingere, animare, oculis subjicere possumus, quae, malum, est ista judicii perversitas, ut tenebras claritati ac luci anteponamus? Nonne enim tum excitatur animus, ac movetur acrius, et signorum hujusmodi praesidio, quae obscuriora sunt, etiam videt, ac percipit clarius, quam si solemnibus vocabulis, usitatoque loquendi more indicarentur? Nam si aliquam a Philosophia accersitam, sive ex ipsa Geometria sententiam proponere mihi velis, quae quidem usitatis verbis horridius dici solet, ut si solida similia in ratione triplicata laterum homologorum esse dicas, num idem minus intelligam, si liberalius hisce tuis versibus exponatur?Nec tibi praeteream, similes quaecumque figurae Si crescunt, vel si major collata minori est, Crescere plus ipsa facie molemque, locumque, Majoremque magis multo distendier intra; Nam facies tantum, qua longa est, lataque crescit Mensura duplici; debetur terna sed ipsi Moli, quandoquidem pariter procurrit in altum. Propterea si sint simili constructa figura Horrea nostra tuis, sed parjete quae magis alto Claudantur decies; centum frons undique major Partibus excurret; centum at non partibus istis Ditior ipse ego sim, decies sed denique centum, Si duro agrestum placata labore, boumque Alma Ceres flavis compleverit horrea donis. Aut si velocitatem esse, ut spatium divisum per tempus, in hunc modum exprimas?
exoritur mensura hinc mobilitatis, Si loca nimirum referas ad tempora, sic ut Quo fuerit spatium productius, et vice tempus Mutata fuerit contractius, hoc tibi constet Major mobilitas; producto a tempore contra Illa remissior existat, spatioque minuto; Propterea breviore viam qui tempore eandem, Aut, mage quae longa est, in eodem tempore carpunt, Prae reliquis laudantur equi, palmamque reportant Cursores: animos spectantum a plausibus acres Exacuunt, quatiuntque jubam, insultantque superbi, Dum per Olympiacos resonat victoria campos. Quae quidem cum lego,
praeter quam quod argumentum plane assequor, libentius etiam assequor; dum enim splendidiora haec adjumenta ad obscuritatem amovendam comparantur, rebus etiam accedit hilaritas quaedam, ac lepos, quo fit, ut aspera nitide, jejuna plene, pervulgata novo, ac minus usitato more dicantur. Illud tamen in hisce exprimendis simulacris praecipue animadverti oportere arbitror, ut moderatior quaedam retineatur ratio, atque ad doctrinae severitatem accommodetur, ne dum graviores disciplinas persequimur, dissolutiorem, quam rerum gravitas postulet, effingendi, atque ornandi licentiamconsectemur . Neque enim ingenii luminibus, atque amoeniore cultu distinguenda sunt omnia, sed, qui res deceat, servandus est modus. Quemadmodum enim in hominum vitavenustas quaedam, atque jucunditas morum pro sua cujusque natura, institutoque inest, ut non eadem, quae juvenes deceat, senioribus etiam consentanea sit, quaeque in solutiore vitae genere convenire possit, eadem in graviore adhibeatur; sic in carminum artificiis suus est rebus quibusque cultus, nec qui levioribus studiis aptus esse possit lepos, atque urbanitas, idem etiam severioribus doctrinis rite adjungatur. Atque idcirco varia dicendi genera sunt a Poetis instituta, ut de majoribus rebus locupletior sit oratio, atque ornatior, de tenuioribus autem pressior, ac subtilior. Hinc res publice gestas, bellique varios casus epico versu illustrare illos, ac distinguere videmus: cum autem instituere nos, ac docere velint, venustum quidem servant, at candidum, et moderatum loquendi genus; atque in hac eadem tenuiori instituendi ratione cum in faciliore argumento versantur, nonne alium sibi proponunt, quem sequantur, modum, alium, cum in obscuriore? neque enim quo pacto de rebus rusticis, ac de agrorum cultu dicunt, eodem etiam difficiliores Philosophiae partes pertractare possint. At dolemus profecto multa atque eximia tradendae carminibus Philosophiae exempla, sive hominum, sive temporum injuria periisse; unum tantummodo reliquum est, idem tamen locupletissimum specimen, Lucretii Poema, quem mihi quidem non tam ipse potissimum imitari velle, atque exprimere videris, quam ab ipsa rerum similitudine deferri, ac pene rapi ad imitationem dicendi. Quid enim convenientius est, atque aptius, quam ut sermo rebus consentiat, aut quid magis alienum, quam, cum obscuriores sententias tractamus, orationem adhibere inaniter ita exultantem, ut legentium animi ab intelligendi contentione ad nimiam ornatus hilaritatem delabantur? Abunde enim satisfactum hic nobis censemus, si apte omnia, si composite, si ad rem accommodate exponantur. Reliquum est, ut eorum etiam reprehensionibus occurramus, qui paucos difficilioribus Philosophiae studiis teneri putant, atque idcirco carminum jucunditatem, quae ad omnium permovendos animos est instituta, negant adhibendam esse hujusmodi rebus, quae ad sapientium usum, atque intelligentiam sint accommodatae; nam neque hos ea fortasse curaturos, quae ex ipsis fontibus haurire malint, neque indoctos, qui intelligere non possint. Ego autem non tam inimicos alienae industriae eos dixerim, qui nos a scribendo abducant, quam hujus aetatis gloriae invidos, qui paucorum cognitione optimas artes in hac litterarum luce finiant. Quando enim unquam Philosophia aut a tot summis ingeniis exculta, aut majori hominum frequentia celebrata tantopere floruit? M. quidem Antonius is, qui cum L. Crasso maximam eloquentiae gloriam est consequutus, pecudis esse existimare se ajebat, non hominis, cum Graeci tantas res susciperent, profiterentur, agerent, seseque videndi res obscurissimas rationem hominibus daturos pollicerentur, non admovere aurem, et, quid narrarent, attendere. Nonne hoc magis nostris esset temporibus affirmandum, cum Regum ipsorum, populorumque opibus Philosophiam proferri, atque extendi videmus, et hisce praesidiis eo usque perductam esse, ut plura nobis in inquirenda natura sint cognita, quam omnium superiorum temporum diuturnitas viderit? Verum si, quae optima sunt, eadem a paucis conquirantur, an idcirco etiam erunt a Musarum cognitione removenda? Quasi vero ea tantummodo, quae ludicra, ac leviora sint, venustiore hoc scribendi genere pertractari oporteat, aut eos, qui severioribus studiis sese dediderunt, bene, ac gnaviter ab omni humanitate alienos esse censeamus. Num enim, quia aliunde doctrinas petere ipsi possint, idcirco haec urbaniora contemnet; imo vero eo libentius ad haec confluent, ut unde antea aegritudinem animo contraxerant, inde humanissime recreentur. Quapropter quid est, quod illos a liberaliori hac jucunditate prohibeamus, nisi forte imitari velimus L. Lucilium, qui ea, quae scriberet, a doctissimis legi recusabat. Nam facete ille quidem, qui neque abindoctis , quos omnino contemneret, neque a doctissimis sua legi vellet, cum ea scriberet, in quibus summa profecto esset urbanitas, sed doctrina mediocris. Sed ad hujusmodi res si Musarum elegantiam traducamus, quae et gravissimae sint, et ad Sapientium usum aptissimae, quid causae est, cur pauciorum, id est doctissimorum hominum oculos atque ora fugiamus? imo si nobis eorum, qui nostra legant, eligendi detur optio, cur non eos praecipue quaeramus, quorum judicio, atque auctoritate, quae tradimus litteris, comprobentur? Malo enim praestantiam, quam multitudinem legentium. Bene Euripides, qui in tragoediis recitandis Platonem concioni praetulit; quod multo etiam magis nobis est quaerendum in rebus gravissimis, atque a populi judicio, et consuetudine omnino abhorrentibus; philosophia enim vulgi testimoniis minime ducitur, neque imperitorum conventus, ac plausus consectatur, sed paucis contenta judicibus in sapientiorum duntaxat comprobatione conquiescit. Sapientes autem viros non modo libenter excepturos arbitror, sed haud levem nobis etiam gratiam habituros, cum quae ipsi cogitant, quaeque in doctrinae quasi penetralibus delitescunt, aliena industria ornatiora, ac meliora in lucem proferri videant. Plurima hoc loco et veterum, et recentiorum Philosophorum judicia colligere possem. Sed cum Leibnitium et scribendis versibus dedisse operam sciam, et Philosophiae numeris explicandae rationem, consiliumque laudasse, alium neminem nostrae sententiae auctorem, laudatoremque desidero. Est illius ad Drieschium epistola, in qua cum Poligniacii elegantissimum Poema laudat plurimum, tum vehementer se cupere ait, ut Poetarum studia magis, quam hactenus fieri soleret, ad utilitatem convertantur. Sapienter ille quidem; sed fortasse rationi philosophandi suae lenocinabatur. Nos quidem tantum doctissimi viri de illustranda Philosophiae genere seligendo veritatis ipsius, atque omnium consensu, quam tacito unius suffragio moveamur. An erat nobis diu ambigendum, quem potissimum sequeremur, cum Newtoni unius summam laudem, atque eorum, quae ab illo sunt inventa, incredibilem magnitudinem, ac praestantiam consideraremus? Quod Socrati accidisse accepimus, ut Graeciae universae testimonio sapientissimus judicaretur; idem profecto summo viro contigit, ut vivus etiam, ac videns prope Princeps, ac Parens Philosophiae merito sit nuncupatus. Nonne enim in hac naturae obscuritate peregrinantes antea, errantesque tanquam hospites diu, multumque pluribus in rebus versabamur, cum praeclara potissimum nos illius instituta ab erroris pravitate ad germanam, diuque intermissam veri quaerendi viam restitutos quasi in veritatis domicilium deduxerunt? Quare Ennianum illud Pythii Apollinis ipsi suo jure usurpandum opinor, ut sese eum esse profiteatur, unde qui naturae investigandae studio teneatur, consilium expetant,Rerum incerti, quos ego ex Incertis certos, compotesque consili Dimitto, ut ne res temere tractent turbidas. Magna sane pollicebantur Veteres, et qui deinceps subsequuti sunt, alii Philosophi, cum rerum sese omnium causas edituros reciperent, sed et propter ingenii tenuitatem, et propter viarum aut ignorationem, aut immensam longinquitatem, quae magnifice pollicebantur, praestare, eoque ipsi pertingere non poterant. Magna est enim naturae amplitudo, infinitus pene rerum numerus, quorum aliae sui vastitate, atque immensis spatiorum distantiis, aliae parvitate ipsa sese nobis abdiderunt; hujusmodi autem tum ingentibus, tum exiguis corporibus suus est ordo singulis, sua vis, motus unumquodque suos perficit, suis muneribus, officiisque fungitur; quorum omnium nobis est comparanda cognitio, si naturae causarumque scientiam comprehendere, complectique animo velimus. Sed ubi tantae cognitionis comparandae instrumenta atque praesidia? sunt corporis sensus, sed breves illi quidem, atque angusti, quibus ea tantummodo usurpare possumus, quae prope nos sunt posita, atque ad eorundem sensuum usum perceptionemque accommodata. Ulla igitur spes erat, ut quispiam universam naturae descriptionem absolveret, quando et rei ipsius summa esset obscuritas, nobis autem adjumenta rerum cognoscendarum omnino deessent? Nam si ingenio, et cogitatione ea persequi velimus, quae sub sensus minime cadunt, commenta magis nostra, quam res ipsas describemus. Sed plerique vel ingenii aestu, vel gloriae cupiditate abrepti, cum omnem rerum formam, atque ordinem tenere sese, ac perspicere jactarent, ad illa, quae omnino ignorarent, delabi maluerunt, quam ea quaerere, quae in sensus ipsos facile incurrerent. Illi igitur dum initia, primasque causas aequo cupidius consectabantur, a rebus ipsis, quae cognosci quidem poterant, si veri inquirendi viis institissent, longe aberrabant. Tametsi enim imbecilla nostra sint nimisque angusta ingenia, ut causas omnes continere possint, datus est tamen aliquis nobis permultis in rebus veri cognoscendi locus. Antiquior enim est, quam fortasse verior querela illa Democriti in profundo veritatem esse demersam, atque omnia tenebris aeque circumfusa. Sed permagni interest, quem in causis investigandis cursum instituamus, ut primum si gradum recte fecerimus, ad maximarum rerum cognitionem pervenire possimus, sin minus, turpiter labamur. Praecipua est nobis in eorum, quibus instructi sumus, sensuum usu, atque experientia rerum percipiendarum sita ratio, primus hic contemplandae Naturae quasi patefactus est aditus, hinc suscipiendus, atque inchoandus est labor. Diu, multumque rerum est habitus, ac facies pervidenda, servandus ordo, conversiones, mutationesque omnes investigandae, quid pro diverso corporum, ac locorum situ oriatur, inspiciendum, quid constans in rebus, quid varium sit, inquirendum. Tum omnis animi contentio eo potissimum est convertenda, ut videamus, quid aptum inter se, conveniens sit, aut quid quamque rem rite consequatur, ut eorum praesidio, quae probe nobis explorata sint, ad eorum etiam, quae ignorabamus, scientiam perveniamus. Quibus quasi fundamentis positis, nequaquam nobis erit expetendum, ut et subito intelligamus, quibus e naturae legibus rerum omnium efflorescat ordo, ac ipsa rerum initia, summosque ortus aperiamus. Praeclare nobiscum agetur, si tot, tantisque adjumentis ad proximiores tantummodo assequendas causas inducamur. Est enim longissima quaedam continuatio, causarumque series, ut aliae propius res ipsas attingant, ac gignant, eaedem ex aliis superioribus emanent, illae autem ex iis, quae proxime antecedunt, atque ita aliae ex aliis, tanquam ramorum aliorum ex aliis erumpentium propagines, consequantur, donec perventum sit ad prima rerum initia, summasque causas, velut altissimas stirpes, unde reliquarum omnium
series procreantur ac fluunt. Quapropter nequaquam nobis continuo ad remotissima rerum principia deveniendum est, ut per inferiorum deinde, ac succedentium causarum ordines ad ultimos rerum effectus perspiciendos descendamus; sed a rebus ipsis paulatim pedetentimque ad propinquiores primo causas movendus est cursus, deinde ad alias, quae propiores iis sunt, gradus faciendus, atque ita ad remotiorum etiam seriem, colligationemque progrediendum, quoad ingenii nostri imbecillitas admirabilem tanti ordinis magnitudinem sustinere possit. Aequo enim animoconsistendum est, ubi ad reliqua persequenda interclusus est aditus, inopia praesidiorum. Neque erit, cur nostra spes infringatur, aut languescat industria, si minus omnem causarum colligationem perspicere possimus, atque ad ipsa rerum capita, primosque ortus pertingere, cum magis contentos nos esse oporteat, ut aliquantulum progrediamur, modo nulla in quaerendo sit temeritas, nullus error, quam ut longa aberratione defatigati nil processisse animadvertamus. Atque utinam hujusmodi vestigiis institissent, quicumque Philosophiae excolendae operam hactenus dederunt: uberiorem sane rerum pulcherrimarum scientiam haberemus. Nam si aliquando cognitus hic fuit optimus philosophandi usus, saepe tamen, ac diu intermissus fuit, aut omnino neglectus. Baconem de Verulamio doctrinarum omnium ducem, ac magistrum hujusmodi artis, atque ineundae viae demonstratorem quidem fuisse scimus, minime tamen hanc laudem rerum etiam inventarum gloria cumulasse. Eundem investigandi modum Galileus,immortale illud Italiae lumen, cum tenuisset, praeclarissimis etiam inventis exornavit; adscivit enim Geometriam Philosophiae praesidium alterum pernecessarium. Sed fere interciderat aliquandiu praeclara haec Naturae inquirendae ratio iterum ad comminiscendi delapsa licentiam, donec a Newtono restituta est, atque in ampliorem formam reddita, quam unquam antea obtinuisset. Incredibilem enim ille vim, ac praestantiam addidit istiusmodi investigandi artibus, cum illam etiam adjunxisset, cujus ipse fuisset auctor, atque inventor, Infinitorum disciplinam, qua nihil ad res cognoscendas opportunius. Quapropter mihi quidem non ille tantummodo exquirendae naturae commonstrare viam caeteris, verum etiam expugnandae quodammodo comparare instrumenta atque admovere machinas videri solet. Hinc minime mirum, si eo usque progressum vidimus, quo omnes simul omnium conatus nunquam antea pertinuerunt. Quamvis enim ille potius partem aliquam Naturae attigerit, non universam perlustrarit; tamen ab illo mirifice, ac singulariter auctam naturae cognitionem, et nostra, et quaecumque consequetur aetas, sentiet, atque fatebitur. Quanta enim subito lux, verique species enituit, cum eam corporum omnium conjunctionem esse declararet, qua ita sese vicissim omnia pertraherent, ut gravitatis viribus haec Mundi universitas contineretur. Quam ingens inde, ac mirificus earum rerum ordo emanavit, cum errantium siderum motus, veris atque autumni antecessiones, accedentis, ac recedentis oceani aestus, telluris ipsius figuram ac conformationem ex una eademque causa proficisci videremus? Quantam vero mentis vim, ingeniique aciem, quantam perspiciendi eam esse celeritatem oportuit, quantam in geometria, atque illa infinitorum doctrina solertiam, quae difficillimas hujusmodi, atque obscurissimas corporum vires, quas abdiderat ac tenebris Natura obduxerat, quae aliorum corporis cognoscendorum munerum fuit ratio, eadem etiam indagandae, ac eruendae gravitatis par esse potuit. Quae enim eximia excitanda animadversio est, ut extensa intelligamus esse corpora, dividi eadem, et moveri, ac minime penetrari posse, atque alia ejusdem generis complura? Unjuscujusque mehercule corporis usu, et quotidiana oculorum consuetudine ad haec cognoscenda inducimur. Sed Gravitatem ut universis insidere corporibus cognosceremus, quantus erat rerum ordo perlustrandus, quantus in superandis, amovendisque impedimentis, sustinendus labor? Permulta quidem exempla repeti poterant, ab eorum corporum experimentis, quae totius terrae ambitu continerentur; sed illa minime quidem fatis esse poterant, ut rem omnem conficerent. Aliae erant perlustrandae regiones, ubi amplioribus spatiis corpora excurrerent, caeli conversiones, atque astrorum cursus diligentissime considerandi, ut ex tot ingentibus, variisque motibus gravitatis mores perspicerentur, tantique muneris fides eluceret. Quae ille cum diu multumque intellexisset, cum constare omnia cerneret, singularumque rerum exemplis, ac testimoniis comprobari, tum vero ad caetera corporum officia gravitatis accessionem fieri oportere minime dubitavit, ejusdem legibus, tanquam vinculis teneri omnia, et coalescere. Quantus vero hic subito rerum omnium consensus, confirmatioque extitit, cum tot ignoti antea caeli motus, Lunae, et Cometarum incerti omnino, ac varii cursus clarissime patuissent, cumque easdem, quas ipse praescripsisset, germanas esse Naturae leges declararent! Atque hoc quidem ille in conversionibus siderum, atque ingentibus hisce mundi corporibus praestitit. Quid autem? Num leviora illa, ac minora esse censemus, quae in tenuissimis radiorum particulis perfecit? Nam quid corpore illo, quae lux dicitur, nobis erat obscurius? Nam autem postea, quam haec quoque est ab illo pertractata naturae pars, quid nobis in ea penituscogniscenda claritatis omnino defuit? Subtilissimum, ac tenuissimum lucis radium dividimus, ac dispertimur, singulis quibusque partibus quae ratio, quae vis insit, novimus, e quorum admixtione quae colorum discrimina oriantur, quoque e corporum contextu qui redeat color, definimus. Quid denique est in minimis his rebus, atque a sensuum usu remotissimis, quod non optime sit nobis cognitum, atque perspectum? Quibus in omnibus illud mihi mirabilius videri solet, hasce res tantas, quae plurimarum aetatum, et hominum gloriam cumulare, atque exornare potuissent, ab uno eodemque Newtono et inventas, et perfectas esse. Nam illud quidem cum in omnibus, tam in praestantioribus rebus quibusque usuvenire maxime videmus, ut paulatim suos quaeque gradus faciant, priusquam absolutam praestantiam, maturitatemque consequantur: atque hinc cum ab aliis primordia, incrementa ab aliis obtinuerint, vix a quopiam, aut fero certe perficiantur. Sed incredibilis, atque inusitata quaedam ingenii magnitudo iisdem, quibus caeteri, finibus minime contineri potuit. Quod quidem cum considero, sic mecum ipse existimo: duos ab omni hominum memoria omnino singulares extitisse Viros, alterum hunc ipsum Newtonum, Poetarum principem Homerum alterum, quos quidem in dissimillimis artibus simillima laude dignos arbitror. Ante Homerum si qui fuerunt poetae, hujusmodi certe fuerunt, quales ille in Phaeacum, ac Procorum epulis adhibuit. Verum quae Poematis vis esset, ac virtus, quod illustrium virorum res gestas contineret, ornamentisque omnibus illustraret, a nemine quidem antea erat intellectum. Exortus est ille, qui fabulam cum invenisset, idem ita perfecit, ut legitimi carminis tum primum sit ars constituta. Cujus egregium exemplum cum omnes intuerentur, sibique ad imitandum proponerent, is optimi Poetae laudem est adeptus, qui propius ab illo abfuisset. Nam si quispiam peculiares aliquas Poematis partes expolisse accuratius, ac ulterius protulisse videri potest, quis tamen aut illum in praecipuis carminis laudibus superavit, aut hanc ipsam expoliendi, ac exornandi Poematis gloriam siquis est assequutus, non ab illo repetat, atque accersat? Quid hoc similius esse potest, atque ad exprimenda Newtoni in Philosophiam merita aptius? Cujusnam enim ea laus esse potest, ut eorum, quae ab illo sunt prodita, aut inveniendi laudem occuparit, aut perficiendi gloriam sibi vindicet? Nam si qui gravitatis vires, aut colorum causas ab aliis quoque saltem conjectura indicatas velint, iis ego, ut multum tribuam, hujusmodi conjiciendi operam Phaeacum carminibus comparo. Quid autem aut in rerum ordine statuendo, aut in cognoscendis viribus, aut in legibus confirmandis inchoavit quispiam, aut vel conjecit quidem? Cum vero praeclare inventa ab uno eodemque Newtono perfecta, atque absoluta dicam, nequaquam aliorum gloriae detractum velim. Quamquam enim plerique etiam, qui illum subsequuti sunt, eas Philosophiae partes praeclare excoluerint, ornarit, auxerint; tamen quidnam est tam eximie ab iis adjectum, cujus non ipse antea quodammodo semina jecerit, aut vestigia apertissime commonstrarit? Is enim in Philosophia architectus, molitor, effector dicendus est, qui, quae summa, ac praecipua erant, invenit, atque absolvit, caetera item, quae tenuiora essent, adumbravit, ac aliis excolenda reliquit, atque ita idem omnia et inchoasse, et perfecisse videri possit. Atque utinam ab his, qui deinde ad has disciplinas excolendas sese conferunt, ampla quaedam, atque insignia rebus hisce, ac rationibus incrementa adjungantur. Sed nescio, quo pacto accidit in artibus fere omnibus, ac doctrinis, ut cum aliquem excellentem gradum attigerint, eo loci consistant, et non modo non ulterius proferantur, sed retro plerumque referri soleant. Ita fit, ut quemadmodum Homero bene constitutae fabulae laudem tot saeculorum comprobatione confirmatam tribuimus, sic prospiciamus animo fortasse omnium consequentium aetatum judicio gloriamperfectae atque absolutae Philosophiae Newtono tribuendam. Et mihi quidem praestantior videtur hominis commendatio, qui non leviora quaedam ornamenta, sed Naturae ipsius vim, atque artificium perspexerit, nobisque declararit. Qua quidem in re, illud nobis praecipue propositum debet esse, ut ex hac magnificentia, ac pulcherrimarum rerum cognitione facile intelligamus tanti operis effectorem, ac moderatorem Deum. Nam bene, ac sapienter est a Bacone de Verulamio traditum, eum, qui minime hunc rerum ordinem intelligeret, ignorare fortasse posse Rectorem, ac Mundi Gubernatorem Deum esse; qui vero in rerum contemplatione omnino esset versatus, qui hunc ornatum praeclare nosceret, qui tantam in rebus omnibus convenientiam,consensionemque videret, eum praeesse mundo Dominum dubitare non posse. Atque hinc quidem accepimus Newtonum, qui unus omnium naturae opificium eximie, ac singulariter pervidisset, tantam animo imbibisse summi Artificis speciem, ut commoveri se illius praesenti numine, eumque colere, ac vereri palam praeseferret: felicior quidem futurus, si, ut vim religionis, ita etiam illius castitatem intellexisset. Hoc quidem certum exploratumque est naturae contemplationem religionis, pietatisque magistram, ac ducem semper fuisse habitam. Qui enim possumus cogitatione complecti praecellentem illam, ac praestantem naturam, cujus dominatu teneri omnia, ac rebus humanis provideri videamus, qui caste pieque colendam, atque officiis omnibus demerendam arbitremur; ut hinc (qui praestantissimus est Philosophiae fructus) virtutum omnia origo repetenda sit, unde excitamur ad constantiam, ad animi magnitudinem, atque omnem vitae laudem, honestatemque persequendam? Sed rerum pulchritudo jam longius me abripuit, quam provideram. Ea enim est hujusmodi admirabilis Philosophiae ratio, ut, cum in ipsa expendenda semel animum defixeris, modum tenere non possis; posteaquam vero eadem a te latinis versibus est reddita, nescio quomodo jucundior est, atque gratior; domesticam enim quandam laudem continere videtur. Vale.ARGUMENTUM / LIBRI PRIMI.Totius operis de natura rerum argumentum proponit Auctor, mundique Conditorem, et moderatorem Deum invocat: orat pro incolumitate Silvii Cardinalis Valentii, cui haec nuncupat; tum eundem alloquens ait, se philosophiae inhaesurum Newtoni, quem laudat; demum faventem, intentumque his perlegendis animum exposcit. A vers. 79 Initium facit a rerum in mentes, et corpora divisione, cum, an alia quaepiam natura existat, ignoremus. A vers. 95 ad vers. 114 Inter mentes, vel summam Mentem, nempe Deum, vel mentes creatas esse, ait; nobis primo vestigandam esse naturam nostrae mentis, et corporum, inde ad Dei naturam cognoscendam gradum faciendum. Nos mentis nostrae existentiam cognoscere, ejus tamen natura ignorare,
cognitationem non esse, nisi unam ex ejus proprietatibus. A versu 158 non esse innatas in animis nostris ullarum rerum ideas, at rationis vi nos vera a falsis plerumque distinguere posse ad vers. 250. Nos a singularum rerum ideis universales efformare; illas vero acquiri vel per sensus, vel per reflexionem ad vers. 318. Tum agit de conjunctione mentis cum corpore, de libertate hominis, de sufficienti Leibnitii ratione, quam refellit. A vers. 379 nos animae, praeter paucas proprietates, innumerabiles alias,naturamque ipsam, cui innitantur, nescire affirmat, item et corporis; sensus enim, quibus corporum notitias haurimus, ad naturam non pertingunt, et pauci sunt, et imbecilles, ad vers. 480. In corporibus esse vim quandam excitandi in nobis ideas, ut caloris, frigoris, etc. quae rebus ipsis similes non sunt, esse alias item eorundem proprietates, quasessentiales dicimus, sed harum perpaucas a nobis cognosci, quae hic enumerantur. Ad vers. 548. Quamvis corporis naturam cognoscere non possimus, investigationem tamenearum proprietatum nobis nonommitendum . Tum a vers. 607. de tempore, et spatio agit: utrumque dividit in absolutum et relativum: primo spatium absolutum considerat, deinde tempus absolutum, tum spatium relativum, postremo tempus item relativum. A vers. 783 ad motum transit, pariter tam absolutum, quam relativum: absolutum, quem et verum appellat,aestimari pervires impressas , ait, ad vers. 901. Motus distinguit in aequabiles, acceleratos, et retardatos, et explicat. Distinguit item motum corporis a motu puncti. Numerus punctorum massam corporis, seu quantitatem materiae constituit; at moles est spatium externa superficie conclusum. Ex idea massae, et molis oritur densitatis idea. A vers. 952. nos vero motus corporis per massam multiplicatam in spatium, seu in velocitatem, et tempus, vel demum, posito eodem, vel aequali tempore, in solam velocitatem ad vers. 972. Qua ratione, et quibus regulis proprietates corporum, et naturae leges, sint inquirendae, quidque ab aliis Philosophisveccatum sit in causis rerum investigandis: quia a nobis primae rerum causae cognosci non possunt, ab effectibus et phaenomenis naturae ejus leges esse inquirendas: tum quonam pacto ex phaenomenis illae cognoscantur, et qua ratione inductio adhibenda, quantoque haec hujusmodi rebus usui sit: praecipue tamen tres in naturae investigatione regulas prae oculis habendas: primam esse; eas qualitates corporum universales esse, quas omnibus convenire experimur:secundam ; causas rerum non plures ponendas esse, quam quae Naturae phaenomenis explicandis sufficiant: tertiam; effectuum ejusdem generis easdem causas esse. His rite servatis, quamvis certi in statuendis causis esse non possimus, ab errandi tamen periculo plurimum nos abesse. Haec omnia ad versum 1260 exponit. Tum ad proprietates corporum delabitur, easque inductione probat, nempe, impenetrabilia, extensa esse, ad figuras omnes, motusque recipiendos idonea, atque in immensum divisibilia. Deinde a vers. 1420 proprietatem a Recentioribus detectam explicat, nimirum vim inertiae quae corpus conservat in eodem statu quietis, vel motus uniformis in directum, nisi aliqua vis externa cogat eum statum immutare: exponit hujusmodi vires statum immutantes, quae et agentes vocantur, dividit, ac metitur, ad versum 1515. Tum virium, ac motuum compositionem aggreditur tam directam, quam obliquam, ac eorundem resolutionem. Porro a vers. 1690 de viribus centralibus agit, per quas descripta curva linea jacet semper in eodem plano, quod transit perrectam, per quam corpus projicitur, et per centrum virium ; et fiunt areae, seu sectores illius curvae temporibus proportionales. A vers. 1828 significationes quarundam vocum, quae huc pertinent, declarantur; in quo vis tangentialis differat a vi inertia, et a vi, quam centripetam appellamus, unde viscertifugae nomen, et quid sit. Nullam esse pugnam inter centripetas, et centrifugas vires, ait, ut quidam opinantur, eosque refellit, ad vers. 1932. Corpus, quod a vi activa ad centrum semper urgetur, in eadem curva, quam describit, semper perseverat, neque tum poterit ob continuos impulsus in centrum cadere, in eoque sisti. Demum a vers. 2050 ad vers. 2069 animadvertendum hoc esse ait, si corpus vi repellente impulsum a centro fugiet, figuram, quae describetur, convexitatem centro obversuram. Concludit postremo, ut corporibus, sic mentibus suam videri esse vim quandam inertiae, qua eundem, in quo sunt, statum animi conservare nituntur, nisi extrinsecus quibusdam viribus dimoveantur, velut variis motibus, ac affectibus, qui tranquillitati nostra obsunt plurimum, ac pacatam vitae rationem perturbare consuerunt, eoque, quo maxime nobis opus est, ad summas nimirum, perennesque res assidua meditatione dirigendi.LIBRI SECUNDIA Studiorum in Europa praesertim mutationibus incipiens, nostram aetatem caeteris praefert, et quia in posterum futurum sit, conjicit. A vers. 108 actioni contrariam semper, et aequalem esse reactionem demonstrat inductione ad vers. 208. Nulla re melius hanc legem evinci ait, quam collisione corporum, de qua hic agit: primo distinguit tria corporum genera, dura, mollia, et elastica. Nullum corpus perfecte aut durum, aut molle, aut elasticum existit. Tum quid debeat accidere in collisione corporum perfecte mollium, quid in perfecte elasticorum, considerat, demum ad imperfecte elastica, qualia revera sunt corpora, devenit, ad versum 679. Hic refellit quaedam, quae aequalitati actionis, et reactionis repugnare videri possint. A vers. 727 postremam generalem materiae proprietatem aggreditur, mutuam nimirum Gravitatem, a Newtono primum detectam. In gravitate generali continetur haec nostra terrestris gravitas, cujus a Galileo leges proditae; ad vers. 816. Gravitas continuis impulsibus corpora deorsum pellit, unde tempori proportionalem velocitatem ea cadendo acquirunt; et sparium, quod dato tempore percurrunt, est dimidium spatii, quod conficerent cum velocitate constanti in fine descensus acquisita. A vers. 879, spatia labendo aequalibus temporibus percursa crescunt, ut numeri impares, unde deducit, ea esse in ratione duplicata temporum, vel velocitatum, quibus percurruntur ad v. 981. Si corpus sursum projiciatur, ejus motus continuo retardari debet, et spatia percursa usque ad finem sunt item,ut quadrata temporum, vel celeritatum. Hic occasionem arripit de viribus vivis agendi, quas multi post Leibnizium putant proportionales esse massae corporis in velocitatis quadratum ductae, multi contra negant, aestimantque massa, et velocitate simplici conjunctim. Litem hanc penitus tolli debere ait, ut inutilem, cum omnia phaenomena a sola vi inertia et actionibus potentiarum pendeant. A vers. 1232 corpus ab aliqua vi oblique projiciente, et simul a gravitate impulsum curvam lineam descripturum esse, ait, quam Parabolam dicimus, quae est una e conicis Sectionibus, qua occasione coni originem, et conicas Sectiones explicat a vers. 1252, Ellipsim nempe, Parabolam, et Hyperbolam, variosque usus earum commemorat ad vers. 1509, inter quos et eum refert, nempe corpora oblique projecta Parabolam suo cursu designare, ex quo artem emittendi globos e tormentis bellicis breviter deducit. Haec omnia vera sunt, si motus fiat in spatio non resistente; at offensio aeris impedimento est, ne projectum corpus describat parabolam, sed potius ad hyperbolam accedat. A vers. 1523 transit ad motum per plana inclinata: hic statim resolvit vim gravitatis in duas, alteram perpendicularem plano, alteram parallelam; illa eliditur; haec constans corpus deorsum fert cum iis eisdem legibus, quae in libero descensu expositae; hoc tantum discrimen hic agnoscendum, quod ea vis descensum obliquum sollicitans est ad totam gravitatem, ut est altitudo plani ad longitudinem; unde duo infert; primum pertinet ad altitudines variatas data longitudine, alterum ad longitudines data altitudine. Infert item a vers. 1571, quod ubi altitudo planorum inaequalium fuerit aequalis, velocitas in fine erit semper eadem, tempus autem, ut longitudo ipsa plani. Effert porro illud Galilei theorema temporis aequalis in descensu per diametrum verticalem globi, et per chordam ejus quamcumque ductam vel ab infima, vel a summa diametri ipsius extremitate, ad vers. 1617. Jam ut sibi viam sternat ad oscillationes pendulorum, in descensum per lineas curvas inquirit, quam ad rem considerandam Galileus olim casu inciderat. A vers. 1668 igitur demonstrat, descensum per arcus exiguos circuli, sed inaequales, non esse accurate aequidiuturnum, ut falso multi crediderunt, atque hujus erroris originem aperit, et quid animadvertendum sit, docet ad vers. 1731. Ut vero exponat, quae ratio sit temporum descensus per chordas et per arcus, incipit a descensu gravium per plura plana inclinata, et inde ad descensum per arcus transit, in quos illa plana infinite minuta desinere concipiuntur; unde demonstrat in descensu obliquo per curvam corpus in fine acquirere eandem velocitatem, quam acquireret in libero descensu ex eadem altitudine. Porro a vers. 1851 duas methodos attingit determinandi leges motus curvilinei, et deducit, in exiguis arcubus vim corpora oblique deferentem esse proportionalem arcubus residuis usque ad infimum punctum, in quo casu descensus eodem tempore omnes conficiuntur ad vers. 1978. Jam ipsum tempus metitur, quo per exiguum arcum fit descensus, et probat esse tempus descensus hujusmodi ad tempus descensus per chordam, ut est quadrans circumferentiae ad diametrum, quod de majoribus arcubus verum non est, in quibus discrimen istud minuitur, ad vers. 2041. Demum impares esse versus, imo et ipsam prope Veterum Geometriam, ad haec determinanda, et analysi infinitorum opus esse, ait, quam in calculum differentialem, et integralem dividit, eorumque rationem quam brevissime exponit, quantumque per eas profectum sit, quaeque cavere debeamus, ne in errorem inducamur, innuit.
LIBRI TERTII.Mundi Gubernationem, et certissimas Naturae leges humanis legibus, et variis rerum publicarum constitutionibus, quas describit, longe anteponi debere, in iisque vestigandis unice conquiescendum nobis esse affirmat ad vers. 171. Hactenus lineam rectam, circulum, parabolam, in motu gravium inspexit; nunc infinita, ait, esse alia curvarum genera, quas in classes distribuit; aliae Geometricae sunt, aliae Transcendentes; ex his unam eligit, quam consideret, Cycloidem, his nimirum rebus pernecessariam. Igitur a vers. 266. Cycloidis genesim explicat, quae describitur motu puncti in circumferentia circuli revoluti super rectam lineam. Tum paulum ad ea, quae ad Cycloidis historiam pertinent, delabitur, et ad aliquas ejus proprietates ad vers. 313. Hae tamen inter alias praecipuae ejus proprietates sunt, scilicet grave corpus per eam cadens, quantumvis arcus inaequales sint, eodem semper descendit tempore, quod ipsum tempus hic determinatur: et per eam fit corporis descensus brevissimus. Tum addit et hoc, corpus scilicet per ipsam descendens aequaliter ubique ejus arcum premit. Quae omnia vera sunt in hypothesi gravitatis constantis, et seclusa quavis resistentia. A versu 420. ad versum 454, si, ut dictum in ascensu rectilineo, corpus cum acquisita in fine arcus velocitate per eumdem arcum impellatur, ad eandem ascendet altitudinem, a qua descenderat, et si continuetur ille arcus ex alia parte, idem prorsus accidet. His expositis transit ad oscillationes pendulorum, in quarum singulis vix ullae resistentiae percipiuntur. Tempus unius oscillationis in arcu minimo est ad casum per duplum fili altitudinem, ut circuli semicircumferentia ad diametrum, et bina inter se pendula comparando, quadrata temporum sunt, ut longitudines pendulorum: at velocitas pendet ab altitudine initii arcus supra imum punctum. A vers. 542., quae ad centrum oscillationes pertinent, attingit, quo centro praesertim opus est, ubi quantum spatii corpora libere descendendo, dato tempore percurrant, inquiritur, et ubi transmittendae ad posteros mensurae longitudinum sunt, ad vers. 626. Inquirit porro, quo artificio pondus filo appensum oscillare possit in quavis curva proposita, ut in cycloide, quod obtinetur, per curvarum evolutiones, quos brevissime explicat. Cycloidem se ipsam in evolutione generare, docet; unde facilis constructio pendulorum in cycloide oscillationes suas, proinde aequidiuturnas, absolventium manavit, et eorumdem ad horologia applicatio ad temporis aequalitatem habendam, ad versum 775. Per hujusmodi pendula ingentem spem conceptam fuisse, ait, inveniendi longitudines locorum, in quarum varias rationes digreditur, ad vers. 893; sed successus non respondit propter agitationem penduli in navi, et propter mutationes longitudinis penduli, ob caloris, et frigoris vices, cui rei tamen non simplex adhiberi remedium potuit. Deinde ad gravitatem redit, et quaerit, an ipsa in omnibus corporibus aequalis sit, a vers. 934; eam revera esse in omnibus materiae particulis aequalem probat ex eo, quod corpora omnia in medio non resistente aeque velociter descendant, ad vers. 1089. Haec tamen aequalitas in aere ob ejus resistentiam turbatur, ubi de fluidorum disserit resistentia, quae pendet a superficie corporis, ab ejus celeritate, a fluidi densitate, et tenacitate: sed difficile est tot causarum effectus accurate definire. Corpora per fluidum translata, quo densiora sunt, hoc minus retardantur, a vers. 1172. Cur lapis in aqua citissime fundum petat, idem in pulverem comminutus vix longo tempore descendat, ad vers. 1222. Nunc resistentiam medii ob ipsius medii gravitatem considerat, ubi de gravitate specifica breviter agendi occasionem arripit, attingitque quaestionem de corporis figura, utrum ea ad innatationem quidquam conferre possit, an sola partium fluidi tenacitas in causa sit. Tum a vers. 1336. redit ad corpora inaequaliter per aerem descendentia, et inde massas, et densitates aestimat, et inter se comparat ad vers. 1386. Definit porro quid sit centrum gravitatis, et aequilibrii leges exponit, ac ad simplicium machinarum genera delabitur, vectem nempe, et stateram, cuneum, cochleam, axem in peritrochio,
trochlras , et rotas dentatas. Turbari tamen eas aequilibrii leges a funium resistentia, et ab attritu docet a versu 1500 ad versum 1582. Jam persequitur praecipuas centri gravitatis proprietates, quomodo inveniri possit hujusmodi centrum pluribus corporibus commune, tum quaedam utilissima de eodem theoremata proponit, et demonstrat. Nunc a vers. 1727. comparat inter se gravitates, quae sunt in diversis terrae locis; earum directionem non esse ubique parallelam ait; ubi terrae figuram ad globi formam accedere demonstrat, et cur difficile invenire, an gravitas inaequalis constet in diversis terrae locis. Qua id ratione per pendulorum vibrationes observatum sit, quaeque porro difficultates objectae, et quomodo sublatae ad versum 1962. Inaequalitatem gravitatis Hugenius et Newtonus non ex observationibus, sed ex theoria ipsa determinarunt. Ille hanc inaequalitatem a vi centrifuga ob diurnum Terrae motum deduxit; Newtonus vero ad eam accuratius determinandam gravitatis generalis mutuae vires praeterea consideravit. Demum a vers. 2064 digreditur usque ad finem ad varias humanarum mentium inaequalitates, atque inclinationes, quae ortum ducunt a diversis lorum, morum, exemplorum, judiciorum, affectuum conditionibus, iis tamen, ait, Sapientem non moveri, sed naturae vi dumtaxat duci, ac recta rationi obtemperare.LIBRI QUARTI.De caelestium corporum gravitate acturus Caeli prae Terra magnitudinem considerat, Naturaeque in eo majestatem admiratur; omnesque, qui ratione utuntur, tanquam Mundi Cives, leges ejusdem ait tantummodo observare debere, mutare vero non posse. Tum ad Newtoni laudes delabitur, in iisque ad vers. 100. insistit. Ordinem, quem sibi proponit servandum, exemplo astronomicarum dimensionum explicat, atque a vers. 134. Lunam aggreditur attingens ejus motus, ac vestigans distantiam, unde gravitatem ejusdem in terram deducit, eamque esse in ratione reciproca duplicata distantiarum probat, exemploque confirmat ad vers. 308. Ad hanc deinde progreditur distantiarum legem in caeteris quoque Planetis stabiliendam; quod ut praestet, Caeli descriptionem praemittit, fixas primo stellas definiens, tum quas errantes vocant, harumque a Sole distantias, motus, et conversionum tempore subjicit, quibus adjungit et Cometes. Cur diu vera caelestium corporum dispositio latuerit, exposita variis veterum, nec non et recentiorum Astronomorum erroribus, declarat, receptumque jam inter Planetas statuit, tresque proponit Keplerianas leges, ad quas intelligendas ea, quae in Ellipsi scitu necessaria sunt, breviter persequitur. A vers. 514 prima Kepleri lex Solem in altero locat e binis Ellipseos focis, qua in Curva quivis Planeta orbem percurrit suum. Per secundam legem areae orbium Planetariorum sunt temporibus proportionales. Tertia demum lex quadrata temporum periodicorum facit esse, ut
mediarum distantiarum cubos. Hae leges, ut in Planetis primariis circa Solem, ita et in secundariis, seu Satellitibus circa primarios suos servantur; iis tamen Luna aliquantulum repugnare videtur ob varias ejusdem inaequalitates. Haec ad vers. 635. Maris deinde aestus cum Sole et Luna conjunctus, aberrationes Jovis, et Saturni, eorumque Satellitum, cum illi propius inter se distant,astronomicarum tabularum post aliquod tempus corrigendarum necessitas, forma Planetarum globosa, nonnullorumque circa proprium axem observata revolutio, aequinoctiorum demum praecessio in hoc apparatu non desunt. Quorum omnium causas redditurus a vers. 687 ex tertia Kepleri lege deducit Planetas omnes primarios in Solem, omnesque secundarios in suos primarios illa gravitatis vi tendere, quae in ratione sit reciproca duplicata distantiarum, ea videlicet ipsa, quae inventa est in gravitate Lunae cum gravitate nostrorum corporum comparata. Qua in ratione explicanda, et confirmanda ad vers. 822 immoratur. Ex quibus infert gravitatem nostrorum corporum in Terram ejusdem esse, ac eam generis, quae primarios Planetas in Solem, secundarios in primarios trahit; propterea diffusam undique per totum Planetarum hoc ingens spatium esse, nec jam soli, ut hactenus creditum, Terrae tribuendam. A vers. 851 descendit ad problemata quaedam motus corporum projectorum, quae ejusmodi vi solicitentur, definitque, quid corpora, ut in ellipsi ferantur, aut in parabola, determinet. Expositurus porro Cometas quoque eadem, qua Planetas, teneri gravitatis in solem vi, eas primum describit, quales observari solent, a sideribus ceteris distinguens; nihil mortalibus, ait, funesti ab iis significari, cum vulgo jampridem timori essent, neque Telluri proximas perstare, neque ab ejusdem Telluris illos, ut nec a Planetarum, aut Solis exhalationibus exoriri posse: esse igitur Cometas corpora mundo coaeva motu semper constante per caelum labentia. Post Cartei, Bernoullii, et Cassini propositas de Cometis, rejectasque sententias ad Newtonianam transit, vique gravitatis in Solem eorum explicat motus, quos in Ellipsi maxime longa et procurrente fieri probat; pro qua Newtoniana theoria Cometarum multas affert observationes; unde evincit ad vers. 1266, confirmatque generalem illam in Solem gravitatem revera existere. Eam veteres Pythagoricos agnovisse ex illa caelesti eorum harmonia quidam suspicantur, quae tamen conjectura solido argumento non innititur. A vers. 1350 gravitatem hanc esse mutuam inter omnes materiae particulas docet, proinde et mutuam esse inter Solem, et primarios Planetas, et secundarios, eamque generatim ad omnem, ubicumque sit, materiem extendi: exinde a vers. 1446 consequitur, si binae massae utcumque inaequales in bina puncta per
compenetrationem , ut ajunt, constringantur, totam vim prioris in secundam massam fore aequalem toti vi secundae in primam. Quid, si massae non sint in puncta constricta? Porro praecipua quaedam inferuntur a vers. 1518, scilicet si punctum materiae situm intra crustam sphaericam sit, ibi punctum idem nulla moveri vi, quod etiam in orbe elliptico contingit; moveri tamen, si materia ejus crusta aeque dens non sit: id punctum extra positum attrahi in sphaerae centrum; unde fieri, si duo globi se mutuo trahant, idem ipsis accidere, quod duobus se mutuo trahentibus punctis. Duorum punctorum super duobus globis collocatorum vires sunt, ut horum diametri; cujus rei ratio ad omnes figuras solidas similes extenditur. Excurrit inde ad dissolvendum illud, quod contra gravitatem objici solet, cur decidentes lapides a parietibus trahi non videantur, ac in deviationes ut vocant, pendulorum in magnum aliquem montem sit transitus, ratioque eas deviationes investigandi indicatur ad vers. 1768. Superioribus hoc elegantissimum Newtoni inventum additur, descendendo in sphaera, vel in sphaeroide elliptica a superficie ad centrum gravitatem decrescere in ratione directa simplici distantiarum; hinc determinatur et ratio, qua gravitas decrescit aequatorem pergentibus a polo, quae res cum Telluris figura connexa est, multoque expeditius invenitur, quam datis Ellipsoidis axibus gravitas tota, sive ipsius ad haec sua incrementa ratio. Tunc quaedam a Newtono inventa theoremata innuit ad hoc argumentum spectantia, quem tamen non demonstrasse ait figuram sphaeroidis Ellipticae indui debere a fluido homogeneo circa proprium axem gyrante, cujus particulae se in ratione reciproca duplicata trahunt, idque primum a Mac. Laurino ostensum accuratissime, ut absoluta jam videri possit investigatio Telluris figurae ex aequilibrio, nisi obstet aliquid ipsius partium inaequalis textus, et fors varia ejusdem interior usque ad medium constitutio. Concludit idcirco a vers. 1995 non constare nobisveram Terrae figuram, si a solo aequilibrio repetatur; ad verae tamen proximam conjectura nos duci. Quaerit deinde vim generaliter in corpus figura quavis praeditum, exponitque ad vers. 2089 rationem in totius Terrae densitatem mediam inquirendi. Demum ex intimo terrestrium partium textu capta occasione episodium concinnat enumerando multorum de constitutione Terrae, ipsiusque ortu sententias, postque Poetarum somnia, Cartesiique, Burnetii, ac Wistoni commenta, multa ex Taliamedis libro affert tanquam in exemplum labentis in praeceps plerumque rationis humanae, cum finium a Natura sibi positorum oblita temere procurrit.LIBRI QUINTI.Primum homines necessitas effecit industrios ad artes, quibus vitae subvenirent, inveniendas, quae deinde ad delicias, ad fastum, ambitionemque traductae sunt; quod pluribus illustratur exemplis; illud praecipue exquiritur, unde homines a naturali inter se aequalitate ad inaequalitatem transierint, et ad rerum dominia, ac terrarum pro cujusque jure divisiones, qua ex re agros dimetiendi profluxit ars, praesertim in Aegypto, exundante Nilo, quae deinde mirum aucta in modum sub Geometria nomine transiit ad universae Telluris magnitudinem, figuramque deprehendendam, et ad distantias, ac moles siderum. Haec praefatus de magnitudine, et figura Telluris per observationes investigata agere aggreditur, expositoque totius libri quinti argumento a vers. 124. varia innuit artificia, quibus id olim consequi Heratostenes, et Posidonius tentarunt, quidque Arabes hoc in genere multis post saeculis peregerint, explicat ad vers. 270, a quo transit ad recentiorum Fernelii, et Ricciolii conatus, quorum omnium methodi aut nobis parum notae, aut intutae imperfectaeque sunt. Accuratior demum investigationis ratio reperta est, qua primi Piccartus et Cassinus Terrae gradus mensuris suis comprehenderunt, quos subsequuti sunt alii multo diligentiores, illi praesertim Parisienses Academici, polum versus alteri, alteri sub aequatorem dimissi. Horum caeterorumque labores, antequam describat a vers. 367. methodum docet unum in Terrae superficie metiendi gradum, quaeque in Caelo peragendae observationes, quaeque in Tellure triangulorum series instituendae, adhibendaeque animadversiones, fuse ad vers. 580 persequitur. Tum ad Piccartum in Boreali Gallia gradus dimetientem, et ad Cassinum in Australi redit. Cassinique inde errorem in definienda Terrae figura arguit; quo nihilominus errore detecto, Terrae figura ex observationibus deducta eidem ex aequilibrio reperta non congruebat. Exorta igitur cupiditate accuratius rem cognoscendi praesertim in maxime distantibus Terrae intervallis, ut facilius evitari possint errores, missae sunt illae duae Academicorum turmae, altera in Americam, in Laponiam altera sub ducibus Godinio, et Maupertuisio, quae quid, quam diu egerint, quantaque cura, laboribus et periculis, refertur ad vers. 865. aliaeque referuntur in Gallia tunc temporis
initiae graduum dimensiones, quaeque postmodum ad Promontorium Bonae Spei, atque in Italia peractae sunt. Ex quibus omnibus deducitur Terram esse ad polos compressam; quatenus autem, adhuc incertum esse, cum omnia graduum dimensorum discrimina uni tantummodo formae consentire non possint. Qua occasione inquirit, quaenam ea Terrae forma sit, quae per graduum mensuras revera investigatur, ipsamque, ait, ob inaequalem textum in Terrae partibus praesertim prope superficiem, inaequalem aliquantulum esse, atque undantem quodammodo, eo nempe discrimine, quod a nobis ob ignotam Terrae partium constitutionem ignoratur, tantoque magis graduum dimensiones ubique tentandas, ut ad eam ipsam inaequalitatem per observationes semper magis detegendam accedatur. Pergit a vers. 1065. ad terrestrem atmosphaeram, cujus quoque exteriorem formam a gravitate pendere necesse est; aer enim, ut caetera corpora, gravis est, proinde inferior a superiore comprimitur eo usque, dum ejus elasticitas cum ipso pondere aequilibretur. Exponit porro legem, qua aeris attenuatio progreditur in ascensu, quaque densitate in altitudine quavis sit ille praeditus, et cur hic plerumque observationes a theoria dissentiant. Eum non longe a Terra protendi, finirique debere ait ab ingenti Solis atmosphaera repetit, quam a vers. 1250 probat illa praesertim luce, quam zodiacalem appellant, cujus speciem describit, ortumque ab ipsa Solis atmosphaera repetit, a qua boreales quoque Auroras deducit, de quibus agit a vers. 1360 praecipua exponens earum phaenomena, phaenomenorumque rationem reddit Mairanii, rejectis aliis, inhaerens sententia ad vers. 1580: redit unde ad terrestris atmosphaerae terminum definiendum, progressione ejusdem raritatis non in immensum excurrente, sed turbata ipsius atmosphaerae Solaris occursu. Quaedam porro sono docet, quem in vibratione particularum aeris consistere asserit, celeritatemque propagationis ejus investigat. Tum a vers. 1602 ab atmosphaera terrestri tanquam gradu facto Caelum conscendit ipsa ducente gravitate, agitque de massis et densitatibus quorundam Planetarum, gravitatisque ratione in singularum superficiebus. Transit deinde ad commune gravitatis Planetarum omnium, Cometarumque centrum, unde infert nullum totius Solaris Systematis corpus unquam quiescere posse, neque revera in Ellipsi circa Solem moveri, sed alias curvas vias circa commune illud centrum longe implexus, quanquam non longe ab Ellipsi distantes debere describere, idque ad vers. 1855. Eas invenire Curvas, ac determinare veras planetarum cum primariorum, tum secundariorum orbitas humani ingenii his saltem, quae nunc habemus, praesidiis muniti vires exsuperat. Ipsum quoque trium corporum se mutuo trahentium systema inextricabile videtur, quod mitescit tamen, si unum corpus sit longe maximum, reliqua vero duo minora, et ad ingentem locata distantiam, cujusmodi esse Solem, Terram, ac Lunam, cum inter se comparantur, scimus. Hinc a vers. 1920 ad motuum Luna theoriam delabitur, a gravitate mutua in Terram ac Solem repetitum, omniumque ejus mutationum, praesertim celeritatis, distantiae, orbitae inclinationis, apsidum lineae, nodorumque rationem reddit ad versum 2341. Hanc Lunae in suis motibus varietatem, atque inconstantiam hominibus ait causam fuisse, ut ejus sideri omnia hic apud nos mutationibus obnoxia tribuerent, ac animorum quoque nostrorum vitia, ac furorem, quo nostra plerumque culpa vexamur, inde deducerent; ex hoc humani generis communem insaniam fabella quadam perstringit, ac tranquillitatis animi, sapientiae, atque virtutis vim breviter in ipso libri fine demonstrat.LIBRI SEXTI.Praemissis quibusdam de quietis ac laborum vicissitudine in hominum vitae a Natura instituta, quam et ipse in studiis experitur suis, primo sexti libri argumentum proponit, tum a vers. 93 ad vers. 264 in
librarionis Lunae causam inquirit, eandemque exinde librationem ad Jovis et Saturni Satellites per conjecturam transfert, carentibus eadem Planetis primariis. Ea porro, qua dicta sunt de nodis lunaris orbitae, transfert ad Saturni annulum, atque ad aequinoctiorum praecessionem explicandam, quam a vers. 376 ad vers. 449 pertractat. Tum locum ait esse ad evolvendos maris aestus delabi, quorum primo phaenomena omnia, quae in diurna, menstrua, atque annua dividuntur, describit, praeterea et singularia, quaedam pro certo regionum situ indicat, tum quaeque causis attribuit suis, quae generatim in mutua Terrae in Lunam ac Solem gravitate continentur; qua occasione post fluminum quorumdam acputeroum aestuationes, maris alios quoque motus considerat, et qui prope polos fieri observati sunt, et qui a ventis et fluminibus, atque ab ipsius Terrae exhalationibus excitantur. Quae omnia fuse ad vers. 1002 persequitur. Inde et in terrestri atmosphaera aestum quendam haberi docet similem marino aestui, a quo tamen ventos exoriri posse, quod quidam suspicati sunt, negat; neque a causa aestus gignente ullam ait in barometris, quam percipiamus, mutationem effici. Eos porro aestus, qui in Jove, ac Saturno, illo quatuor, hoc quinque circumferente Lunas, fieri debent, considerat, ubi et de Jovis fasciis agit, quae possunt et a nubibus circa Jovem ipsum exortis nostrarum similibus provenire. Ex hoc ad caelestium corporum atmosphaeras gradum facit, quarum quoddam est in Venere observatum indicium. A vers. 1122 Lunae atmosphaera sitne, qualisque, ad vers. 1179 conjicit. Cometarum deinde, quae certissime existunt, atmosphaeras aggreditur, in earumque inquirit usus, quos a nostro deducit aere, cujus prae caeteris officium est lucem, caloremque dividere ita, ut et illam ab uno loco in alium transferat, et hunc in aliud et tempus et locum; quod profecto animantium vitae ducendae tuendaeque perneccesarium est. Is atmosphaerae usus in Cometis maximus est ob ipsorum recessus a Sole, ad Solemque accessus discrimen maximum. Ex hoc tanto discrimine caudarum quoque in cometis ortus deducitur, quae in Planetis, quibus parva est distantiarum a Sole mutatio, ne exoriri quidem, nedum conservari possunt. Ob diversam hujusmodi caudarum speciem, Cometae alii caudati, criniti alii, alii appellantur barbati, licet eum tractum nebulosum semper in partem Soli contrariam distendat, in quo etiam deflexus cujusdam, ac curvaturae ratio redditur; tempusque definitur, a quo avulsus a Cometae corpore tanquam quidam fumus ascendat in caudam, quae fumi conscensio ab impulsu lucis a Sole incurrentis gigni non potest. Cur quidam nigrantes sulci observentur in caudis, exquiritur, qui possint esse nobis indicio, Cometas etiam circa proprium axem converti. Demum vapores Cometae caudas efformantes dissipari perpetuo, mutarique demonstrat. Quae omnia ad vers. 1555 expediuntur. Refelluntur exinde nonnullae de Cometarum caudis, Cometisque ipsis falsae sententiae, repetentes scilicet antiquum illud totius orbis Terrae diluvium a cauda Cometae cujuspiam prope Terram ipsam transeuntis, contraque praesagientes ab ipso Cometa ob Solis inflammato viciniam, Terrae totius illud olim, quod credimus, exoriturum incendium. Cometarum corporibus enutriri Solem ad reparandam sui luminis juncturam non posse; posse vero Cometam nimis prope Terram transire, nostroque tunc aeri insinuare, vel lethalia, vel vitalia potius quaedam semina, posse mutua gravitate et ipsius et suum motum varie perturbare, posse suo in Terram incursu ipsam confringere, externamque faciem, axisque, super quo diurnus motus peragitur, situm immutare: at haec ipsa metuere insipientium esse, provido siquidem sapientissimi Conditoris consilio est nobis in Mundi gubernatione acquiescendum. Posteaquam ut Terra, ita Caelo quoque vigere gravitatis vim fuse, accurateque evictum est, nunc a vers. 1696 ea dissolvit, quae contra eandem gravitatem a plerisque objici solent, praecipue, cur stellae fixae ad se invicem, atque ad Solem accedere non videantur, cur ipsius gravitatis naturae ignoratio nihil efficiat, quin ea possit existere, cur demum aetheris resistentia caelestes motus a gravitate ortos non perturbet, ubi et spatium materia ubique stipatum ac plenum a Natura prorsus excluditur; unde ad vortices Cartesianos a vers. 1891 fit transitus, eosque neque existere, neque, si existere, perdurare, neque, si perdurarent, leges caelestium motuum servire posse ad vers. 2147 probatur. Collapso igitur vorticum systemati successit gravitas, qua tot undique in Mundo rerum distinctam perspicuamque reddimus rationem, numerisque subjecta singula singillatim solvimus, atque expedimus; eam quapropter commendans transit ad aliam quandam generaliorem celebrandam vim gravitati analogam, cujus ipsa gravitas sit quidam veluti ramus, non ejusdem tamen generis, neque moli corporeae necessario affixam, sed quae in animantes etiam agat quibusdam adhuc ignotis legibus, qua in re per variae discurrens exempla usque ad libri finem immoratur.LIBRI SEPTIMI.Aggressurus de luce, et rebus opticis agere, multo diversas a gravitate valere vires hic asserit, neque leges in magnis corporibus deprehensas ad parva transferri posse; quod variis exemplis probat usque ad vers. 69. Laudato Newtono, qui luminis et colorum naturam primus detexit, expositaque partitione totius operis a vers. 93. lumen recta propagari via affirmat, probatque cum observationibus, tum ratione; unde consequitur propagata lucis densitatem progrediendo minui eo nimirum modo, quo crescunt quadrata distantiarum: Ad vers. 173. Consequitur item ab illapsis per exiguum foramen radiis in opposito clausi cubiculi pariete suis expressas coloribus pingi rerum externarum imagines, de quibus agit usque ad v. 264. Inde umbras corporum considerat, ac Perspectivae, quam vocant, artis ortum, Astronomicorum, et Geodeticorum instrumentorum usum, et Gnomonicae rationes attingit. A vers. 302. ad successivam luminis propagationem delabitur, eamque probat et inertiae vi, et satellitum Jovis ecclipsibus, ac demum a vers. 527. ad vers. 706. luminis, quod a stellis fixis ad nos devenit, aberratione. Tum quae lucis celeritas sit, ex utroque hoc argumento deducit; in qua expendenda immoratur usque ad vers. 912. Immensam hinc arguit ipsius lucis tenuitatem, quam multis experimentis confirmat, facileque ab iis, qua objici contra solent, tuetur. Progreditur deinceps ad eam luminis proprietatem, quam reflexionem, et refractionem vocant, quarum leges describens, gradum facit ad diversam radiorum naturam, a qua colorum varietatem deducit; agitque pluribus de celeberrimo illo Newtoni, ac maximarum utilitatum foecundissimo hujus temporis de coloribus invento. A vers. 1435. expositas leges experimentis perspicue comprobaturus, primum, quae in experiendo caveri oporteat, ne in fraudem inducamur, exponit; tum vario tentamine in septem illos colores, quos nominatim declarat, radium quemque tanquam in sua elementa retexit, ac praecipue a vers. 1684. vitreum Prisma describit, ejusque usum explicat in exhibendis, quibus radius componitur, coloribus, atque horum discrimen ac ingenitam, et constantem suam cujusque vim ac naturam exponit. Eorum intervalla sum sonorum intervallis comparat; quid ex aliquibus, quid ex omnibus inter se commixtis coloribus prodeat, docet. Demum a vers. 2126. ad naturalium colorum rationem devenit, easdemque esse proprietates luminis, quod a corporibus reflectitur, quodque in Solis radio continentur, deducit ad vers. 2330. A constanti certaque colorum natura digreditur ad nostrum de eorumdem colorum inconstantia judicium: Aestimari res plerumque a coloribus; quid colorum varietas in mundo praestet: ut inde animorum affectus arguantur: alios aliis coloribus allici: quam varia esse possit in coloris voce significatio: quam falsa ejusdem apud vulgus intelligentia, ac inde tanquam a Natura exemplo inductum inter homines, eorumque officia discrimen.
LIBRI OCTAVI.Orditurus hunc librum a speculis praemittit Narcisi fabulam non agnoscentis suam vocis a rupe repercussae, vultusque ab aqua reflexi imaginem, illamque transfert ad hominis animum extra se per res varias abeuntem, neque ea quae interius geruntur, contemplantem, qua neglecta sui ipsius cognitione, facile in vitia prolabitur, iisque consuescens naturae suae dignitatem deprimit ac deformat. Quae praefatus, a vers. 108. Speculorum rationem, quae a reflexione lucis provenit, pertractat, ac primo de planis speculis agit, eorumque imagines, quo pacto, quibusque radiis fiant, et quales esse debeant, considerat, usque ad vers. 200. E planis speculis ad sphaerica tam convexa quam cava transit, ac ad ea etiam, quae figuram habent ortam ex conversione cujuspiam sectionis Conicae, earumque imaginum exponit varietates ac discrimina; indeque ad specula, quae vocant, ustoria descendit, et ipsorum vim atque effecta declarat, aliasque etiam speculorum figuras, effigierumque deformationes innuit, ac demum ad specula in aere conformata consurgens, praesertim illinc Parhelii originem deducit. A vers. 326. gradum facit ad
asperas corporum scabrasque superficies, ab eaque inaequalitate et copiam luminis reflexi pro varia partium obliquitate, et pro distantiis ejusdem vires determinat ad vers. 419. Ut Planetae reflectunt Solis radios, ita etiam Tellus eosdem remittit, unde quoddam in Luna lumen, quod secundarium vocant, explicatur. Qua occasione ad inaequalitatem luminis in lunari facie, ejusque partibus proceditur, quae tamen in caeterorum Planetarum superficie conspici non potest. A vers. 517. Ad pulcherrimum illum Caeli spectaculum se convertit, ac Iridis naturam, quae a reflectione et refractione radiorum oritur, accurate evolvit, omniaque ad eam spectantia fuse persequitur ad vers. 1086. Hinc ad visum oculorum, qui per refractionem radiorum efficitur, pertractandum pergit, ac primo oculum, ejusdem sensus instrumentum, describit, tum quomodo rerum imago in oculi fundo informetur, quidque ad ejus distinctionem conducat, quaque arte oculis vitio aliquo laborantibus subveniatur, docet, occurritque difficultatibus geminis, altera ab errore figurae sphaericae, altera a diversa refrangibilitate petita; tum et radios in oculo, quos oberrantes dicunt, expendit. A vers. 1268. Aggreditur argumentum de telescopiis, ac primo praemittit ea, quae pertinent ad focos lentium, quibus telescopia constant. Hinc Galileana telescopia describit, duas scilicet lentes, alteram convexam, alteram cavam continentia; quid inde commodi, quidque incommodi consecutum sit, et quomodo deinceps ad duas lentes convexas deventum, demum et ad quatuor, quantumque inde profectum sit, exponit. Quae omnia persequitur usque ad vers. 1716, a quo ad Newtoniana Telescopia progreditur, quae Catadioptrica nuncupantur, cum non solum refractione, sed potissimum reflexione radiorum perficiantur. Fit eorumdem descriptio, commoda inde percepta, atque etiam incommoda, inductaeque idcirco mutationes referuntur; in eoque usque ad vers. 1990. insistitur. Tum variamicroscoporum genera attingit, quantumque per ea instrumenta producti sint humanae mentis limites in corporearum particularum tenuitate perspicienda deducit, ultra quos limites adhuc corporum particulae descendunt ad eam tenuitatem, quae nullos lucis radios reflectere possit, nostris propterea sint sensibus impervia, neque adiri a nobis nisi sola cogitatione valeant. Et tamen multo adhuc inferius principia corporum existunt, suntque veluti fundamenta tantorum naturae operum, quae in tam mira subtilitate aeque mirum artificium praeseferunt. Hic nonnulla enumerantur, ac cum eximiis hominum artibus comparantur, quae in ea contentione pretium omne videntur amittere. Cuncta nimirum in natura sunt omni ex parte admiranda, ad quae nulli unquam nostrae mentis conatus possint pertingere.LIBRI NONI.Ambitio quae homines plerumque ad dominandum caeteris per fas et nefas impellit, si mortem suum converteret, ac genus ipsum humanum convectis in medium notitiarum opibus, ac subacto quodammodo Naturae regno extollere, et altius collocare niteretur, maximis certe esset verissimisque laudibus exornanda, atque eae laudes omnibus rerum Inventoribus idcirco debent tribui, interque hos potissimum Newtono, cujus in hoc opere egregia inventa exponuntur. Jam a vers. 77. proponit pertractandum in hoc libro argumentum, de nova scilicet luminis proprietate, vicium nimirum facilioris reflexionis, et facilioris transmissus, quas explicat, ac earum mutationis intervalla valde brevia esse declarat. Ea mutatio ab his tribus pendet, a natura nimirum luminis, seu radii colorati, a natura corporis, in quod radius ingreditur, et ab angulo, sub quo ingreditur. A vers. 117. afferuntur leges, juxta quas intervallorum mutatio iis respondet tribus conditionibus ad vers. 156; inde ad eas probandas confirmandasque leges experimenta adhibentur, nempe lentis vitreae positae super plano pariter vitreo et pellucido, ac speculi vitrei cavo-convexi. Quibus explicatis multa adducuntur in medium, quae cum theoria consentiunt; ac a v. 376. unde sint perspicua, unde opaca corpora, declaratur ad vers. 480. Porro ad tot diversorum naturalium colorum causam proceditur, lamellaeque in superficie corporum considerantur varie coloratos radios reflectentes, quaeque illarum crassitudo esse debeat pro quovis colore, decernitur, et experimentis
confirmantur ac paulatim a variantibus corporum coloribus transitur ad constantes, eorumque etiam sibi succedentium permutationes, quae omnia variis experimentis, et observationibus comprobantur, ac usque ad vers. 1001. fuse pertractantur. Tum ad proprietatum lucis causas mechanicas descenditur, nempe propagationis rectilineae, reflexionis, refractionis, viciumque facilioris reflexionis et facilioris transmissus. Ac primo Auctor exclusis aliis de propagatione sententiis, tenuissimum ait igneum vaporem semel emissum immani cum velocitate, in directum motu uniformi ob inertiae vim pergere, neque mutationem itineris fieri, nisi tantummodo a viribus, quas in lumen exercent particulae corporum, in aliqua etiam distantia agentibus; quae viam sternunt ad explicandam reflexionis causam a v. 1121. Haec quidem non repetitur ab impulsu luminis in corpus impediens, ut multis ostenditur usque ad vers 1336. (ubi et de corporum raritate agitur), sed a viribus quibusdam, quae flexus in luce varios, et reflexionem, refractionemve inducant; quod a vers. 1549. declaratur. Causam porro vicium, quas diximus, Auctor inquirit, illamque inquisitionem multis difficultatibus obsitam dicens eam demum seligit causam, quam probabilem prae ceteris existimat. Postremo a vers. 1661. aliam quandam in lumine proprietatem esse affirmat, quam diffractionem appellant, radiorum nimirum inflexionem prope corpora quaevis transeuntium, cujus etiam rationem reddit. Varia experimenta affert; agit de fimbriis coloratis, easque multis observationibus illustrat ad vers. 1945. tum paulum in eas hypotheses, quae ex arbitrio effinguntur, invectus, ad singularia quaedam luminis phaenomena exponenda, explicandamque descendit, crystalli nempe Montanae, atque Islandicae, quam describit. A vers. 2105. attingit alias lucis proprietates. Earumque causas, ac ipsum sensum, qui in nobis per illam excitatur, expendit. Qua occasione nonnulla affert de colorum harmonia, deque irrita spe jucundi inde sensus, ut e sonitu, orituri. Quaerit, quare e binis coloribus ad idem punctum in fundo oculi delatis gignatur in nobis sensus cujusdam medii coloris simplicis: quare viridis color est omnium gratissimum: quare interdum oriatur coloris sensus sine ullo lucis in oculum impulsu: quare lux calorem, ac ubi majori collecta est copia, ignem flammasque progignat: quid ignis sit, quid efficiat, in quae agat, quaeque dissolvat, quanta vi polleat: Nemorum ac Urbium incendia describit, unde ad Vesuvii eruptiones transgreditur, obrutosque igneo emisso torrente campos, et magnas olim obtectas Urbes, quarum quaedam nunc in Campania, ut Herculanum et Pompeja, casu deprehensae e tenebris eruuntur, ac aliqua saltem ex parte in lucem prolatae in eruditorum hominum animis antiquitatis agnoscendae cupiditatem non tam explent, quam magis adhuc irritant atque inflammant.LIBRI DECIMI.Aggredi se profitetur Auctor argumentum minus, quam superiora, certum, de primis nimirum corporum elementis, ducemque sibi in hac etiam parte potissimum assumit Newtonum, ejusque in laudes excurrit. A vers. 81. incipit ab attractione mutua particularum in exiguis distantiis, ac ejusdem affert exempla in ebullitione, fermentatione, dissolutione, praecipitatione, caeterisque hujusmodi chemicis experimentis, ac primo agit de attrahentibus salis Tartari viribus, tum olei vitrioli, ac item salis nitri et sulphuris: unde exhalationum variarum e terra ortus, effectusque deducitur, ac aquae tam fortis, quam regiae natura, partiumque fixarum, et volatilium et acidarum, alcalinarumque discrimen, caeteraque hujusmodi plurima, ac generatim salium ipsorum compositio, et figura expenditur ad vers. 484. Inde naturalium corporum origo ac forma, ut lapidum, crystallorum, gemmarum, arborum, animalium, explicatur, ex quibus omnibus attractio minimarum in brevibus intervallis partium magis magisque adseritur, a qua et cohaesio oritur, per eamque tuborum capillarium phaenomena, similiaque alia declarantur. A vers. 699. viam sibi sternit ad vim repulsivam in minore spatio, attractivae succedentem, asserendam, eamque exemplis multis explicat, ac ob oculos ponit usque ad vers. 839., a quo concludit, ad motum conservandum, per quem omnia fiunt in natura, requiri vires quasdam, quae deprehenduntur et in gravitate, et in chemicis experimentis, a quibus praesertim constat mutua partium pro variatis distantiis et attractio et repulsio. Inde a vers. 913. delabitur ad inquirenda corporum elementa, ac primo de iis exponit Leibnitianorum sententiam, inter se dissimilia esse statuentium, quam refellit, observarique evincit naturam semper ad similitudinem quandam consequendam, simplicitatemque propendere, eamque per se, nisi extra impediatur, attingere. Tum a v. 1033. paucis legibus indigere naturam probat ad ea omnia peragenda, quae tantam varietatem praeseferunt, easque posse ad vim nempe gravitatis, fermentationis, et cohaesionis reduci, sed hae postremae, qua ratione vigeant, nequaquam satis deprehensum, praesertim, in quo consistat partium cohaesio, cum dubitari jure possit, quod vulgo de illa existimatur, a praejudicatis opinionibus proficisci. Innuit hic, quantum hae, ab infantia hausta decipere non valeant, quamque, quod de contactu, de continua corporum extensione, ac impenetrabilitate sentimus, temere perceptum, falsumque esse posse videatur. Quae omnia usque ad v. 1329 pertractat. Ac tum, ut viam sibi paret ad certiora simplicioraque corporum principia, legem continuitatis, ut vocant, a natura ubique servatae considerat, quae in eo posita est, ut nihil ab una magnitudine ad aliam transire possit, quin per omnes alias, quae in medio sunt, magnitudines transeat, ita ut nusquam ulla sit interruptio, aut saltus ullus. Quod variis exemplis probat, per inductionem scilicet, sed illis praesertim, quae loca Geometrica appellantur; quaeque objici possunt, dissolvit, concluditque, quascumque etiam improvisas velocitatis mutationes confici perquam exiguo, verum continuo tempore; ut spatium enim, ita et tempus suas habet partes, quae in infinitum imminuantur. Evicta continuitatis lege jam a v. 1485. expendit duo corpora penitus dura, quorum unum in alterum incurrat; eo incursu debere fieri velocitatis mutationes per saltum in ipso contactu videt, quod etiam in mollium corporum superficie contingere debet; quare ne continuitatis lex infringatur, is contactus excludendus omnino esse videtur, ac incipere velocitatis mutatio fieri in parva corporum accedentium distantia, per vim quandam repellentem, et contactum ipsum impedientem, proinde in spatiis infinite minutis haec esse infinita ad v. 1600. Quare cum in magnis distantiis vigeat vis attractiva, seu gravitas, necessario debet alicubi haberi transitus a repulsione ad attractionem, ubi quidam erit velut limes contrariarum hujusmodi virium. Sed nec unus hic erit limes, cum saepe transiri possit a repulsivis viribus ad attractivas, quod ex variis naturae effectis deducetur. Quapropter admittenda quaedam est tanquam generalis materiae proprietas hujusmodi invicem sibi succedentium pro auctis distantiis virium nunc repellentium, nunc attrahentium cum intersitis limitibus; quae proprietas, ut Geometris est in usu, exprimitur ope cujusdam curvae lineae ad axem relatae per rectas nimirum lineas ab ipsa ad axem perpendiculariter ductas ad v.1719. Ab ejus lineae curvae, quae ab auctoris sui nomine Boscovichiana dici debet, natura, quomodo corporum proprietates deriventur, exponitur, ac primo agitur de extensione, ubi prima corporum elementa debere esse simplicia, ac nullis constantia partibus, tanquam puncta, ostenditur, tum de impenetrabilitate, de divisibilitate, de densitate, ac raritate, mobilitate, ac demum de primorum elementorum immutabilitate. A v. 2065. fit transitus ad considerandas peculiares etiam corporum formas, earumque discrimina, ubi de vi magnetica, de soliditate, ac fluiditate etc. Usque ad v. 2540. Inde deducitur per illam Boscovichianam curvam facile omnia explicari, quae per quascumque vires in natura fiunt, variis elementorum inter se junctorum ordinibus constitutis. Ex quibus omnibus a v. 2570. consequitur, nullam omnino haberi in natura quietem, multaeque subjiciuntur de ipsius naturae foecunditate, varietate, ordine, nexuque considerationes. Demum a v. 2630. ad omnium investigationum fructum percipiendum deducimur, ad magis magisque agnoscendum Potentissimum et Sapientissimum Conditorem et Conservatorem Deum, qui manifesto omnibus suis in operibus se prodit, in quae universim excurritur, neque magis a totius orbis consideratione, quam a singularibus ejus partibus, ac parvis etiam animantibus, nostroque praesertim, ut vocari solet,microcosmo, illius ubique praesens infinitae potestatis ac intelligentiae vis declaratur. Postremo ad ipsum naturae universae Auctorem ac Parentem extollitur, ac justa quadam admiratione correptus animus, unicam illam rerum Causam invocat, eidem se submittit, ac movendum, ducendum, illustrandumque tradit, suasque illi facultates omnes, animi affectus, cogitationes, spes, vota debere, referre, dicare profitetur.
APPROBATIO.Poema hoc pulcherrimum ac plane admirandum, quo amplissimus praesul Benedictus Stay Scriptor eximius, summus idem Poeta et summus Philosophus, universam Newtonianam philosophiam suavissimis, ac planis doctrinae versibus illustravit, jam in lucem editum una cum interpretationibus et supplementis doctissimi Boscovichii, ac dispertitum in tria volumina, putamus non inopportunum, omissis illustrationibus viri clarissimi, ipsum etiam per sese uno volumine conclusum in lucem edi separatim, quo facilius parari, atque expeditius legi, haberi, quo libeat, deferri possit. Id ita fieri placet, si modo annuerit, Reverendissimus Pater Th. M. Mamachius S .P. A. Magister; cui quidem confirmamus nihil esse in hoc praeclaro opere non consentaneum religioni ac bonis moribus.
Raimundus Cunich Rhetoricae et linguae Graecae in Collegio Romano professor. Jacobus Bonfiglioli Secretariae Brevium ad Principes Substitutus. IMPRIMATURSi videbitur Reveren. P. Mag. Sac. Pal. Apost.
F. X. Passeri Arch. Larissen. Vicesg. IMPRIMATURFr. Th. M. Mamachius Or. Praed. S. P. A. Mag. Gelsomini Lectori / De Stayo Poeta / Philosopho Docto Lucretii Imitatore /atquestura / Probe Repellente Carmina. / Loquitur Auctor.Avia Pieridum peragro loca, nullius ante Trita solo; juvat integros accedere fontes/is Atque haurire; juvatque novos decerpere Flores Insignemque Mea Capiti petere inde Coronam Unde prius nulli velarint tempora Musae. Primus/m , quod magnis doceo de rebus et,arctis/artis Religionum animos nodis involvere curo Queis Musa hos cari felix exolvere tentat. Deinde, quod obscura de Re tam lucida pango Carmina, Museo contingens cuncta Lepore. Ex Lucretio
puta naturale,Mosaicas/m, Christianas/m , quae una??????? In Autorem
Interea se Pierides comitantur; in altos Iam de Parnassi potis hinc attollere Lucos. Ad Lectorem / Monitum, Praeceptumque.Iamque adeo in primis ne te non carminis unus/m Praetereat genus esse; licet celebranda reperti Ad sacra sint Tantum versus, LaudesveDeorum Dicendas, ne Relligio sine honore jaceret; Nam traxere etiam paulatim ad Caelum Musas,Versibus et variis cecinerunt omnia (a) vates. Sed nullum e numero carmen praestantius omneQuam quo post Divos Naturae facta recensent. Animadversio. Ex?????? To Musa, scientias omnes, artesque, quae ad
humanitas/m pertinent,
spectat; nam Musa ab????? ma??? ; sonat enim inquisitionem, in
vestigationemque, queisverum ??????? , patetque intelligentibus, et inquirentibus. Ergo Musa veri investigatio est, dum carmine gaudet,et
minus carmine delectat,eisque prodessema???? vult.
Gelsomini PHILOSOPHIAE / LIBER PRIMUS.Unde per immensos regionum didita tractus Fulgeat haec species vasti pulcherrima Mundi, Disjunctaeque locis variae quo foedere partes Conveniant, quae sint vires per corpora fusae, Et quam multiplici se volvant omnia motu, Aggredior suavi diffundens pandere cantu, Difficilique novas inventa labore per artes, Hactenus atque adytis doctrinae inclusa severae Primus ad ingenuos Musarum educere cultus: Quippe quid humanas praestantius, utiliusque Illiciat mentes, quam Veri nectare pasci Largius aeterni, causas dum visere, et ortus Conamur rerum, et toto discurrimus Orbe? Quidve magis sacro Vatum sermone feratur Per gentes hominum varias, memoresque per annos, Ingens quam quod opus dia ratione peractum est? O qui stelliferi flammas succendis Olympi, Qui mare substratum caelo diffundis, et auras Mobilitas, terramque sua compage revincis, Dum memoranda tuae monumenta revolvimus artis, Infer legiferas nos protinus in Rationes, Per quas et magni jam primum exordia mundi Ponebas, cuncta invicto et nunc ordine flectis: Da Verum effari, aeterna quod Mente latebat Ante ortus rerum, quod deinde per omnia fusum est, Immissumque, vigent per Te quaecumque creata: Da decus, et sacros Musarum inferre lepores, Quos petit ipsa tuis Majestas indita gestis. Effice at interea, longos ut SILVIUS annos Floreat egregius fama, et praestantibus orsis ,Cui vigili haec nitens instauro munera cura. Hunc licet ILLE sibi moderando adjunxerit orbi, Quo nihil in terris usquam divinius extat Legibus, imperio, doctrina, exundat in omnes Pectore quae sacro populos, lumenque profundit: Ipse tamen saepe ad Musas deducit ab altis Consiliis animum, monumentaque docta revolvit, Rerum etiam arcanas gaudens invisere causas; Ut post naturae mundique exempla revertat Protinus ad proprias magis usque industrius artes, Atque ita nostra diu communia commoda condat Certius, aeternis transmittens nomina fastis. Tuque adeo decus Ausoniae, quo pulchra vigere Sospite gaudemus studia, ingenuosque labores, Excipe, largiri quae maxima possumus ipsi, Dona diu vigilata tuis haec, Inclyte, jussis; Cumque vacat, fessaeque licet brevia otia menti Reddere, te facilem rationibus adjice veris, In rerum latebras, et intima Naturaï Queis adyta irrumpam, longe vestigia servans Magna Viri, cujus vis ignea discutit omnes, Ignea vis animi, qua se cumque inferat, umbras: Scilicet immensas per quem diffusa per oras Omnem corpoream Gravitas agit undique molem, Mutuaque in vacuos late sunt edita tractus Pondera, quae terram, mare, solem, sidera versant: Per quem etiam vario lux compta colore refulget Clarior assueto, et patitur sua dia retexi Lumina. Quid tantis majus, meliusque repertis? Quid genus humanum propius Dis admovet ipsis? Ergo parta suo qui talia pectore nobis Edidit, illustrans praeclaro munere vitam, Sectari si rite aveo, si maxima rerum Inventa in longos aetatum immittere cursus, Huc ades, atque tuum fine saltem haud mollibus ausis Posse tenere animum, qui semper grandia gestit Moliri rerum, et praestantes volvere curas. Praesertim cum Te noster labor auspice primum Creverit, auctifico veluti Jovis imbre rigatus, Et ninc auspice Te claram ausit visere lucem;Si tua jucundi non olli gratia desit Praesidii, tum se terris ad sidera tollet, Tum mea Cirrhaea decorabit tempora lauro. Quapropter vigiles sensus, vacuamque reposco, Quantum ferre queant at commoda publica, mentem; Non me difficiles cogent nam absistere coepto, Implexaeque viae, quin omnia dispiciamus, Altaque subtili scrutemur viscera lapsu. Principio quicumque solent inquirere rerum Naturam, duplici res ipsas nomine signant Tantum, et sub geminum late genus omnia cogunt; Namque aut corpora sunt, nostros impellere possunt Quae sensus, ducunt aut unde exordia sensus, Vitaque, quodcumque est, quod mens, et spiritus audit. At quod nec corpus, nec mens sit, cum nequeamus Scire, quid esse queat, multi nihil esse fatentur; Hic veluti quiddam prohiberet, tertia constet Ne natura etiam, aut vario fors ordine plures, quin praesto nobis sistant se, et nomina poscant. Sed quoniam, anne aliqua in rebus natura sit ultra, Prorsus in incerto est, quaerendique irritus omnis Est labor, idcirco potius nescire fateri Par erat, in nihilo quam mersam dicere inani, Atque inter res, quae nequeant extare, referre. Et jam, quae nobis geminarum est altera rerum, Spiritus, aut aliquid summum est, primumque, quod uno A se habet omne, quod est, finisque et originis expers: Aut quae finito productae tempore mentes Principium tenuere sui, vitaeque fruuntur Munere. Nos illud Numenque, Deumque vocamus, Rem summam utroque hoc dicentes nomine, et unam. At, quoniam nostros animos impellere primum In vita incipiunt res, quae sunt cumque creatae, Notitiamque sui facilem procudere certant Ante alias; ratio paulatim scandere nostra Debet ab his summam ad Naturam, unde omnia pendent, Et, veluti vasti lustratis undique regni Finibus, ad magni solium nos sistere Regis. Quapropter nosmet nobis, et corpora circum Vestiganda prius: pretium, finisque laboris Illud erit, propius Naturae accedere summae, Et, quantum fas est mortali, agnoscere Numen, Aut admirari potius, Dominumque vereri. At nullam, constare queant quaecumque creatae In rebus mentes, nisi nostram ex omnibus ipsi Percipimus, quia nostra intra sentimus eandem, Corpore quae juncta est cum nostro, animamque vocamus; Et sentimus item, quid in interiore recessu Rerum agat: ipsa intus nimirum et cogitat, et vult. At, qui percipimus peragentem haec intus, an omnem Perlustrare datum est, et ab omni parte tueri? An penitus, mentis quae sit natura, videmus? Inde potestates etiam, viresque quot extent, Quaque suos solers ratione feratur ad actus, Qua moveat corpus, quo foedere juncta ligetur? Non res ulla quidem praesentior, et tamen ulla Nota minus non est: oculo licet omnia late Lustremus, caelum, terras, pelagusque profundum, Tot mutata locis , variis et corpora formis;Attamen illum ipsum praesentem haud cernere quimus, Namque suos in se obtutus convertere nunquam Ipse potest, sibique ex adverso occurrere; clara E speculo nisi forte sui referatur imago. Anne opus at speculo est, possit mens unde tueri Effigiem reflexa suam? Reflectitur in se Scilicet, in seseque sibi redit obvia semper, Nec minus obscura sibi se in caligine condit. Hinc qui nil, nisi rem, quae cogitat, esse, putavit, Mentem, atque ex isto manare huic omnia fonte, Prorsus id ille mihi temere arripuisse videtur; Namque ea si res est, quae cogitat, usque necesse est Naturam servare suam; proin cogitat omni Tempore, quo perstat revera in rebus: at istud Quis ratione queat nobis ostendere certa? Cum lassata virûm sopor altus membra resolvit, Atque papavereo conspersit lumina rore, Dulcia non etiam captare oblivia mentem, Quis vincat, nunquam et requiem, suaque otia habere? Quis neget hoc ipsum proin, quod mens cogitat, ejus Esse facultatem de multis scilicet unam, Propterea ut possit facile hoc absistere ab usu Incolumis? veluti quoque corpora saepe moveri Cernimus, et propriam naturam immota tueri. At, vel si semper mens cogitet, exteriusne Non ea vis menti queat advenisse, sed ista Lege, ut naturam semper comitetur eandem? Praeterea impressas multarum ab origine prima Rerum notitias in nostris mentibus altè, Atque unà genitas, non haustas rebus ab ipsis Exceptasque, animo sed in interiore repertas Dicere uti possis, ratio non ulla videtur. Qui dicunt, illas soli meruere tueri, Plus aliis animae felices: sic fuit olim Quidam de numero sapientum, qui meminisset, In quot praeteritis migrarit corpora saeclis,Quondam et qui fuerit Trojani tempore belli. Ast hoc, quod vocitant in nostris mentibus altè Imprimere, et signare, quid est, nisi forsitan illud Efficere, ut res se manifesto lumine sistant Mentibus, et varias hae vertant evigilantes Se subito ad veri formas, visasque revolvant? Quod facerent utero clausi, nova germina matris, Artubus infantes teneris, multaque venirent Doctrina imbuti ad vitales aeris auras. Sin nihil esse velint: has formas, notitiasque, Primitus insculptas quas dicunt mente, nisi ipsam Vimque, potestatemque videndi plurima rerum; At cur non etiam sic omnia, scilicet omni Novimus in vita quaecumque, aut nosse queamus Mortales? certe est nobiscum haec nata facultas, Interior nostris nimirum in mentibus alma est Haec ratio, cujus paulatim possumus usu Omnia percipere, et veri cognoscere formas, Rerum notitiis per sensus omnibus haustis. Quod tibi post paulo quo fiat, dicere, pacto Conabor, mens omnigena ut ditescat opum vi. Perspicua in nobis at quaedam notitiarum Semina forte velis; verba intellecta, notaeque Nam si sint rerum primarum, victa repente Mens se dedit, et assensu se flectit ad illas Non cunctante, velut tum notas non sibi primum, Sed quas ante diu quoque noverit, et meminisset Quas nunquam didicisse: velut cum dicimus, esse Majus parte, quod est totum, vel tempore eodem Non itidem posse in rebus non esse, quod extat, Et, genus hoc, alia, obtutu non vera fateri Mens ipso quae non possit, manifestaque clament Vel pueri, nunquam quos nutrix blanda, nec ipsi, Talia uti subito noscant, docuere parentes. Verùm, quandoquidem nos claro in lumine quaedam Aspicimus, subitoque eadem percepta probamus, Cur erit, ut nulla fieri id ratione reamur Posse, nisi illa eadem nobiscum nata feramus, Atque inscripta animo sint, atque insculpta potenti Naturae artificis digito, velut aerea constet, Aut adamantina mens, quae sic ea signa receptet? Cur potius non est referendum rebus id ipsis, Quarum percepta est bene cum natura novarum, Intellectaque sunt verborum signa, repente Jam sit opus mentem, quod tum videt, esse fateri? Sic etiam tenebras a claro lumine solis, Sic imis montes a vallibus, albaque nigris, Dura quoque a liquidis, et amara a dulcibus aetas Infantum tenerae vix matris ab ubere rapta Quit facile, et subito dignoscere; quodque videbit Esse homines, esse illud equos, pecudesque negabit. Atque hominum in nostro sunt, et cum luce tenebrae, Montesque, vallesque, et dulcia, duraque rerum, Insinuant, quae per se nostros omnia sensus. Caetera sit itidem simili ratione putandum Sciri, atque a nobis pernosci posse sine ullis Rerum notitiis, quae praecessisse ferantur, Et latuisse diu: ratio satis una profecto Si pernoscendis est omnibus, altera porro Quid faciet? rere hic subito, quod inutile, falsum. Indita quapropter rerum quia mulla fatemur Principia in nobis, non est, ut multa videri Certa minus possint, verumque haud rebus in ullis Prodat se, caecaque ideo se in nocte recondat; Fulgurat illud enim, et perfundit lumine claro Quaedam, cum primum nostrae sunt obvia menti, Ut rata sint subito, et prorsus constante probentur Judicio, ut nequeant ulla ratione refelli. Praeterea ingenitum si quid siet, illud, oportet, Clarius aspiciant pecora inter inertia vitam Silvestres homines herbis et glande trahentes, Imbecillaque sunt quibus, et torpentia corda. Nam quoniam paucis extra levibusque moventur Rerum notitiis, neque se mens moribus ullis Imbuit, aut variis populorum judiciis est Corrupta, atque virûm doctrinis obsita multis; Quod fixum interius, debet magis ipsa tueri: Cernit notitias idcirco, et plurima veri Principia, illa diu pariter, noctuque revolvit, Percensetque videns, longùmque moratur in illis. Talia qui fieri vere putat, ille profecto Desipit, atque omni procul a ratione recedit. Haud equidem ante animis genera ipsa, et nomina Pluribus aptari quae possint rebus, habemus, (quaedam, Quàm singillatim multas res, unde necesse est, Notitiae quaedam communes exoriantur: Scilicet in rebus cum nostri plurima sensus Exempla ostendant, quae constent ordine quodam Inter se certo, facile hinc se tollit ab ipsis Mens sursum exemplis, rebusque abducta locisque Ordinis illius naturam, vimque recenset, Ingenitamque putat, quoniam, quo cognita primùm Tempore sit, nescit, minimo nam parta labore: Sic palmas primùm aequales cum junximus ambas, Parve pari folium, nummorum aut orbibus orbes, Aut pedibusque pedes, et passus passibus aequos, Congruere inter se quia vidimus, inde recepit Notitiam hanc animus: quae sunt hoc ordine cunque, Congruere ut possint, opus esse, aequalia constent. Ergo per sensus in nostra mente genuntur Effigies rerum, veluti quae dulcia, dura, Et varie fucata, sonora, et odora vocamus, Atque alia e genere hoc, quorum sunt nomina mille, Non tamen ut possint pene infinita notari Vocibus, et verbis totidem discrimina quaeque. Propterea, simili queis nos ratione ciemur, Sunt eadem fortita vocabula; cogimus illaNam quasdam in species, et sub communia signa. Haud secus ac sumptis miles Romanus in armis, Undique cum sese sua sub vexilla recepit, Pluribus e junctis fulgentes aere manipli Principio exsurgunt, ex istis deinde cohortes, E multis prodit legio una cohortibus; uni Si jungas aliam, atque aliam bis, terve, quaterve, Fit Poenum ausurus tentare exercitus hostem. Haud frustra vocum haec compendia repperit usus, Innumerabilibus ne mens oppressa labascat Tot rerum signis, quot sunt res undique privae, Et sit opus nova quaeque novis dare nomina rebus. Communes tamen hinc naturas credere pronum est, In numero veluti rerum sint, unde creatae Naturam res quaeque suam decerpere possint; Protinus errorum seges unde uberrima manat. Ac mens dum rerum formas a sensibus ortas Intra se recipit, variaque a parte revolvit Contemplans, et se varia ratione figurans, Ipsa sibi occurrit saepe, in se versaque motus Percipit ipsa suos; atque hac ab origine mille Exsurgunt etiam species et nomina mille, Noscere uti, dubitare, et credere, velle, probare, Spes, et amor, dolor, atque odium, timor, ira, voluptas; Dicere quaeque foret longum, vel queis data nondum Nomina sunt, vel quae communi voce fruuntur. His ergo geminis tantum de fontibus omnes Notitiae menti, quotquot sunt, suppeditantur: Scilicet aut ipsis venere a sensibus extra, Aut post a variis animaï motibus intus. Tertia nulla via est, qua possint insinuari In nostros animos, nec ab ulla parte meare. At quae sic duplici fiunt ope, semper eadem Non perstant ratione, suis nec finibus haerent. Mens formarum opifex nectit, disjungit, et auget, Extendit, minuit, transformat, et undique versat Omnimodis certo, certo sine fine, sine ordine certo, Olli ut collibitum est nimirum, aut fors tulit ipsa. Non tot monstra parit nutrix invisa ferarum Inter arenosos montes, exustaque saxa Africa, quot nostro portenta informia surgunt Saepe animo: pugnant contra, et stabulantur ibidem, Discordesque novant alieno semine foetus. Et quoniam, per quos introrsum infertur imago, Sensus, nempe oculis, atque auribus, atque palato Qui resident, totisque cientur in artubus extra Prorsus corporei constant; fateare, necesse est, Corpus id, in sese quod sensus continet ipsos, Nexu, nescio quo, junctum cum mente teneri; Quo nexu fit, uti varios illius ad ictus Evigilata modis moveatur, percipiatque Haec variis; contra certis respondeat ipsum Motibus arbitrio mentis, capiantque, ferantque Auxilia inter se pariter, veniatque quietis Alterum in alterius partem, partemque laboris: Alterum ab alterius proin motu pendet, et inde Excipit impulsus varios, redditque vicissim: Scilicet hoc animi nobis mens conscia monstrat. Praeterea hanc animi vim nostri in corporis artus Partim exerceri sponte, ingratisve necesse est, Non id augi ut nequeat, quod agendum: libera partimEst eadem. Internos quoque saepe extenditur ipsos In motus animi vis libera; quisque quod intra Percipit expertus, claraque in luce tuetur. Nec mihi se contra Ratio hic, quae sufficit, ipsa Efferat, et mentis moderandae frena receptet. Multi illam cunctis ponunt fundamina rebus; Unde etiam Veri in mentem fons defluat almus: Hac sine quandoquidem nil prorsum existere posse, Nil fieri a nobis, Divina aut mente, fatentur. Nonne, ubi Libertas dominatur, multa necesse est Arbitrio fiant ut nostro, nullaeve constet Multarum ratio rerum, nisi sola Voluntas? Ipsa movet se mens, contraque moventibus ire Quit causis, causis nec quoquam impellitur ullis Interdum: quid Numen enim, cum conderet orbem, Impulit, ut spatii solem in regione locaret Hac ipsa, non qua fulget Cynosura, vel ardens Sirius, aut in corde furit qua flamma Leonis, Perstarent tamen hoc tunc ordine ut omnia eodem? Cur neque, ab exortu rerum numerentur ut anni Tum plures, voluit, vel contra? quidve coegit, Ut faceret non pulchra magis, melioraque multo, Quae fecit? Tantis faciundis summa Potestas Rebus an exhausta est? majus, meliusque nec ultra est? At neque se egregiam commendat ob utilitatem Haec Ratio: facilis non se via, nec nova pandit Propterea ad verum. Vel, si libet, indita cunctis Sit rebus Ratio, quae sufficit, illa videri Idcircone queat nobis, praestoque repente Esse tenebrosae subeuntibus abdita regna Naturae; velut Aenean excita Sibylla Taenariae duxit per opaca silentia noctis? Scilicet illam ipsam vestigarunt rationem, Qui causas rerum vestigavere latentes. Infinita tamen causarum summa profecto est Haud minus idcirco, quas ignoramus, et ullo Conatu, aut ullis opibus pertingere non est: Ipsa latet quoniam rerum Natura tenebris Obsita, nec, tenuem nobis nisi, protulit, umbram. Quapropter nostra est, ut dixi, libera prorsus Mens animi; ratio neque sufficit ulla profecto, Qualem nos intus sentimus, libera ne sit, Arbitrioque suo se, quo libet, undique flectat. Quod superest, quoniam, qua mens ratione receptet, Notitias, quid et intus agat, quae corpus, et inter, Ipsam foedera sint, quid de se conscia noscat, Diximus; idcirco num te cognoscere mentem, Jactes, qualis ea est? Ignotum num tibi temet Proin non esse putes? paucis e viribus illis, Quas docui, speres deprendere funditus omnem Naturam interius, quaenam sit, quidve sit illud, Quod facit in nobis, quod nostros sustinet actus, Eductisque ex se veluti substernitur orsis? Quod tibi si clara possit ratione patere, Cur omnes etiam vires, cur munera cuncta, Ignores, quaecumque illo de fonte capaci Effluxisse queant, penitus sunt innumerali Quae numero? Cur sic nequeas manifesta tueri, Mens alio faceret quid tempore, reque, locoque, Corpore proque alio, atque aliis quoque sensibus ejus, Qualis morte obita, quid agat sine corpore sola? Omnia quae quoniam nos ignorare fatemur, Ignotam nobis etiam fateamur, oportet, Multo plus mentis naturam, vimque animaï. Altera praeterea in rebus quae corporis extat Natura, an pariter quoque non ignota latescat, Et penitus caeca sese in caligine verset? Hujus notitiis per sensus nam via solos In mentem patefit; prima ergo fronte videtur Tantum, et nil aliud, nisi quae sunt extima, mostrant Sensus; non etenim penetrant in viscera rerum. Propterea tantum pauca, et vix nota profecto Corporis apparent, quae dicere propria suemus, Ast hic officia, aut vires, aut munera dicam. Atque haec unde fluunt, quidque his substernitur intus, Quaeque alia exsurgunt fors infinita, queuntque Pro rebus prodire novis, novisse negatum est. Praeterea nostro sensus in corpore quini Cum vigeant, totidem nos percipiamus, oportet, Multa modis: at si notis superadditur unus, Tum species quaedam nova corporis, atque potestas Exoritur: si deinde decem, aut adjungere centum Pergas, aut decies diversos denique centum Sensus, quàm variae vires, diversaque nostras Afficient quovis e corpore munera mentes! Proin plus nota forent generatim corpora quaeque, Nempe modis totidem: sed adhuc natura lateret Intima, et officiis superessent plura retectis Infinitaque, quae fluere illa ab origine possunt, Quorum notities in mentem nulla venirent. Haud aliter quàm quos oculorum lumine cassos Ex utero miserans mater profudit in auras, Illi non lucem, perfusaque corpora luce Agnoscunt: datur haud ullas formare colorum Effigies animo: nec res succendere possunt Ignotae desiderium; haud se proinde carentes Credunt, nec nimium, si credant forte, molestum est. Sed si oculis ars deinde Medentum accesserit aegris, Suffusasque acies purgaverit; ecce repente Cum sensu nova cuncta novo, nova corpora circum Mirantur, circumque novas cum luce figuras, Et cum sole diem, et cum multo sidere noctem, Et mare diffusum late terrasque patentes, Urbes, conventus hominum, spectacula, pompas, Translatosque novum subito se rentur in orbem. Post rebus caruisse bonis, caecosve fuisse Agnoscunt, et quàm fuerit tum parva supellex Notitiarum animi, detracto non magis uno Quàm sensu: quid erit, si centum, aut mille repente Auxilium menti tota cum merce venirent? Forsitan et multis tam vasti in partibus orbis, Tanta ubi viventum saeclis spectacula praebet tot variis uber rebus natura, modisque, Multiplex genus est animantum, quod potiatur Aut aliis longe, quam nosmet, sensibus, ipsis Pluribus aut multo, diversoque ordine nexis: atque hi non rerum, quae nos, simulacra receptant Corporearum animo, sed nulla fors ratione Conveniant nostris quae prorsus, at undique distent, Debeat ut, diversa, eadem natura videri,. Adde, quod hi, queis non pollemus sensibus, aucti Si qua ter crescant, deciesve, vel amplius arte, Ostendant aliis circumdata corpora formis: Ut cum transpicimus vitro pertenue tumentiCorpus ad apricam sole illabente fenestram; Quae fusci fuit ante coloris, opacaque visa, Jam tum parte nitens omni pellucet arena, Parvaque proceris surgit se montibus aequans, Ut velut impositam mireris Pelio Ossam, Frondosumque etiam super Ossam insurgere Olympum. Posse datum nempe est nostris nil sensibus ultra, Quam quod conveniat servandae ad commoda vitae: Ut si vividior decies, iterumque, iterumque Sit decies, gemina qui sensus in aure locatur, Aestivae lenis Zephyrorum sibilus aurae, Aut per saxa strepens muscoso margine rivus, Aut rari tenuis rumor per compita vulgi, Obruat immani strepitu aures haud minus, ac si A gelido Boreas truculentas sidere pennas Concutiat, qualis, cum sustulit Orithyam: Aut si Nilus aquas spumoso gurgite labens Protinus Aethiopum de verticibus praeruptis Omnes praecipitet deorsum, aut tonitralia caeli Atra ruant iracundo Iove templa superne. Ergo iterum atque iterum sensus non posse fatendum estCorpoream nobis naturam ostendere rerum: Plurima quin etiam, quovis quae in corpore inesse Monstrant, frigus uti nivis est, aut est calor ignis, Aut odor, aut verni florum per prata colores, Aut rerum varius sapor est per texta palati, Lanae mollities, ferri rigor, asperitasque, Atque alia e genere hoc, in nullo corpore constant Revera, sed sunt species in mente coortae Per sensus, agitant variis quos corpora plagis. vis in materis proin tantùm est, atque potestas Harum, quas memoro, vel de genere hoc aliarum Rerum notitias in nostra mente ciendi; Quas mens ipsa quidem per sese, experta nisi esset, Efficere haud ullo pacto, et formare valeret; Nam neque cyanei qui sint, rufique colores, Et veneti, seu vecta procul quo mala sapore, Novimus, aut ullo mentis pertingere quimus Conatu, nisi viderimus, quae corpora fucis Illita sint illis, vel nostro admota palato Mala prius fuerint: tum nullis talia quimus Exprimere, ut possint alii cognoscere, signis, Ni per se, similis queis sensus inesse videtur. Has neque notitias non intus habere valemus, Cum res poscit, uti cum sensus afficiuntur, Aut mutare aliis; nec, cum dolor urget, eundum est Non sentire potis mens, aut laetarier inde. Quare in materia sensus, animumque movendi Vires esse quidem has cognoscimus: at quid eadem Sint, aut unde fluant, prorsum ignorare fatendum est. Hos igitur sensus si non largita fuisset Natura, an vires istas constare putares, Tantùm respiciunt quae sensus? proinde queamus Corporis officia haec cujusque, eventa vocare. Altera praeterea quoque sunt, quae munera dicas Conjuncta: haec etenim junguntur semper, et haerent Corporibus; proin et sejungi, seque gregari Materiae sine discidio non posse putantur. Pauca tamen nobis ea demum cognita constant E numero ingenti: plura, at non cuncta daretur Nosse eadem porro, si vis pollentior esset Nostra animi; norunt et queis sublimior, atque Mentibus est aliis potior natura, vigorque: Namque alias ultra nos mentes esse, iterumque Atque alias iterum: et sic semper crescere longo Ordine, queis tanto plura ac majora patescant, Haud dubitem; ut contra descendere saecla animantum Cernimus, et parvo inter se discrimine tantùm Differre, ut tenuem vix servent ultima vitam. Corporibus proprium scimus quapropter inesse Munus, uti multas extendant undique partes Per loca multa, queant ut eadem ne penetrari Partes, et plures una in statione teneri, Motibus omnigenis etiam esse, atque apta figuris: Inquires porro quae tutemet omnia mecum. Adde his praeterea gravia esse, et inertia cuncta Corpora: quod nuper certa ratione repertum est, Et quod perspicuum tibi post faciemus, ubi ante Constiterit, quae vis hoc nomine subsit utroque. Nec jam ultra prodire datum est: quis prendere possit Corpoream quantùm ad naturam percipiendam Restet adhuc? quantùm in medio quantùmque relictum? Nempe hic immenso distenditur aequore pontus, Et non tranando densantur gurgite fluctus. Nos levibus cimbis sat erit, si littora propter Currimus, et tutis legimus conchylia ripis; Ne nimium avectos pelago nox occupet horrens Nimborum, et magnum mare fluctibus obruat atris. Non est propterea tamen, ut natura sagaci Vestigari oculo non debeat, ingenioque; Quamquam etenim illius secretos visere lucos, Abductamque domum, fontes et adire repostos Non datur, Hesperidum vigili ut servata dracone Poma; ast huc illuc obeundo, qua datur, atque Omnia tentando est aliquid decerpere semper. Ille decus, nomenque refert, ille anteit omnes, Jam notis aliquid qui adjecit, pluraque vidit Officia, et vires, quae cunctis rebus inhaerent, Atque ita majorem convexit mentis opum vim, Amplior ut cumulus, numerusque sit auctior ejus Notitiis: age sis exemplo haec percipe vero. Cum fuit inventum primo mortalibus aurum, Fulva putabatur tantùm, rutilique coloris Res, siquidem prius est oculis, quam cognita tactu. Quae dein et manibus tractata, gravissima multo est Deprensa ante alias, sed non ita dura; sub ictu Nam potuit valido ferri in quascumque figuras Deduci facile, et flexu quocumque plicari. Tempore post aliquo paulatim his addita quaedam: Nam labefactari, validisque liquescere flammis Conspectum est aurum, si quando incendia longa Ferret, et in flavas corruptum solvier undas: Quin etiam, flammis cum fusum est, atque liquescens, Ipsum in particulas tenues fumosque vaporum A se nulla vi divelli, ut plurima, posse, Post flammas et idem pondus servare rapaces: Quin etiam nulla purum rubigine tingi, Sordibus et nullis nativam offundere lucem. Praeterea, quoniam his inventis tempore longo Nil fuit adjectum, nihil addi posse putatum est. Tot variis auri tentata per omnia demum Cum fuerit natura modis (ut scilicet omnes Semper erant avidi mortales divitiarum) Extudit hoc tum sera dies, candente receptum Ut lympha, Regis quam pulchro nomine dicunt, Aurum solvatur paulatim, oculisque, manuque Mixtum ab ea nequeat secerni: immiseris at si Forte salem, magno se pulveris agmine deorsum Praecipitat subito, vinclisque tenacibus exit. Ergo quandoquidem naturae nunc mage multo, Quam quondam, fulvi noscendae accedimus auri, Et mage fors aliis detectis progrediemur Post labente die, atque aliis ditabimur usque Officiis, ejus licet in penetralia nunquam Admissi; sic et generatim corporis ipsam Naturam per certa sequi nos munera viresque Est opus, et praesto quae sunt, subjectaque nostris Sensibus, aut quae se vario discrimine produnt, Scrutari, et semper majores ducere praedas, Quaeque juvent animum, spoliis ditescere captis Paulatim, et fines impune accedere ad ipsos; Non inferre gradus intro, regnoque potiri Audendam tamen: est nulli expugnabile regnum: Illudunt variae species, simulacraque rerum Pro rebus captantur inania, fictaque monstra, Fictae arces, vani referuntur deinde triumphi, Structaque Thessalico veluti stant omnia cantu. Jam praeter, supera quae corporis enumeravi Conjuncta (huic siquidem junguntur semper, et haerent) Munera, sunt itidem, simili ratione vocare Quae conjuncta queas, natura ut Temporis, atque Est Spatii; quoniam corpus constare profecto Non queat ullius spatii, vel temporis expers. Quare operae pretium est naturam inquirere utramque Temporis, et spatii, atque aliis conjungere rebus. Atque ea quisque sibi quamquam manifesta reatur Esse; at si verbis aliis rem pendere tentet, Haeret in ambiguo, et fraudum videt omnia plena; Temporis, et spatii donec ratione resolvat Notitiam gemina, et distinguat nomina rerum: Censeri siquidem natura haec utraque partim a nobis poterit, velut in se est, veraque, rebus Scilicet a cunctis secreta, abductaque: partim Ipsa eadem possit spectari, in rebus ut extat, Afficit et nostros sensus, et credita vulgo est. Et primò veram, velut in se est, si tueare Naturam spatii, distare a corpore noscas; Non etenim solidum est, et non penetrabile; namque Rem prohibere nequit per se transire meantem; Ast, ut corpus, habet partes, sed tempore nullo Mutua quae possint a se disjungi, et abire Diversùm, et seriem disrumpere continuatam; Proinde sui simile est, immobile, continuumque, Quodcumque est, spatium: pariter quoque, corpus ut omne, Extensum est, usquam at nullo se limite finit, Immensumque plagas sese protendit in omnes. Per se igitur spatium quadam ratione videri Esse queat nobis, nam vel sine corpore constat. Tempus item per se quadam ratione videri Cur non esse queat? non velox, atque remissum est, Sed sibi par semper, semper pede labitur aequo. Propterea nullis unquam est variabile rebus. Et quamvis nequeant partes simul esse, sed uni Altera perpetua serie succedat, earum Omnis uti constet summa infinita; necesse est, Infinitum, et perpetuum, aeternumque sit illud; Et partes habeat pars quaelibet infinitas Ejus, ut et spatii, semper sine fine minores. Et velut immensi spatii sint, vel possint esse, videmus; Temporis immensi finitas sic quoque partes Haud male cunctarum dicemus nos loca quaedam, Quae durant, rerum, vel queis durare daretur. At quoniam hae partes, nisi tantùm mente, videri Temporis, et spatii nequeunt, neque sensibus ullis Discerni inter se, et nostris non sensibus uti Difficile est nobis, et non impellier inde; Propterea a veris longe confingimus ipsi Diversas partes, et quas sentire queamus. Et primò spatium vulgo, spatiique vocamus Partem aliquam, ejusdem certam, quae mobilis extat, Mensuram, certosque situs quae servat ad ipsa Corpora, queis nostros per sensus jungitur apta: Hac, quantùm geminae distant, inquirimus, urbes, Quantùm et terraï patet intra viscera hiatus, Nubilaque ipsa super tolluntur, et ardua caeli Sidera, et a laevis quid partibus, oppositisque, Quid super, atque infra, quid et ante retroque locari est. Quantumvis spatio spatii mensura, locique Congruat; at non est eadem res semper utrumque: Quandoquidem, tellus caelo si nostra vagatur, Aëris hoc lati spatium, quo cingimur omnes Nunquam perstat idem; sed parte ipsius ab una Inque aliam, inque aliam cum terra, et tenuibus auris Commigramus; at est nihilo minus una eademque Mensura; et quae late per jugera centum Ante extendebant, vel passus mille, pedesve Aequabant totidem, aut lapidis, jactumve sagittae, Post eadem servant etiam intervalla, situsque, Finibus atque îsdem perstant, et limite eodem. Hinc facile est, quoniam mensura refertur, et haeret Corporibus, spatii naturam, et corporis unam Credere, et unam rem signari hoc nomine utroque: Illusitque virûm hic doctis quoque mentibus error Saepe, etiam qui nil tribuebant sensibus ipsis, Ferre et notitias veri rebantur ab ortu; Non minus ad sensus referebant se tamen ipsos, Ad suspecta sibi et loca fraudum plena relapsi. Usque adeo rarum est nostris non sensibus uti Rerum in judiciis, mentemque haud inde moveri. Percipimus porro Tempus, sentimus ubi intus Notitias aliis alias succedere semper Mentis notitiis, seque inter nectier omnes Continua serie, et constanti denique fluxu. Propterea quid erit nobis durare, nisi ipsa Nostrarum inter se distantia notitiarum, Nimirum sibi quae succedunt ordine quodam? Significatur ab hoc nobis existere nosmet Continuò, res et nobiscum existere multas, Notitiis quas cum nostris simul esse tuemur, Aëra nimirum, terras, atque aequora ponti, Et nemora, et montes, et flumina multa, lacusque, Urbes, et late populis florentia regna. Si quando tamen haec specierum abrumpitur ipsa Mentibus in nostris series, ut nulla priorem Excipiat demum; quod fit plerumque, sopore Cum lassata jacent alto, resolutaque membra, Nec mentem vanis illudunt somnia formis; Tum subitò nobis tempus cessare videtur, Ut nosmet durare ne ipsos percipiamus; Nox neque momento longissima longior uno est, Horaque sopitis citius non praeterit anno; Temporis et puncto, quo primum humentibus alis Incubuit somnus, punctum illud continuatur, Quo demum se mens expergefacta recepit. Tum quoque qui obtutus animi re fixit in una, Ac succedentum saepe adventumque, fugamque Formarum intra se ut nequeat convertere eosdem, Ire putat solito citiorem horamque, diemque, et Solis equos breviore viam tum carpere gyro Per caelum, et stimulis queritur flagrantibus ictos. Otia sic multi naturae indagine fallunt, Aut aliis rerum studiis, quae sponte sequuntur: Et cui foemineo est adstrictum cor in amore, Nocte sedens, carique adspectans oris honorem, Aurorae subitas nimium indignatur habenas; Et placuere quibus ludi, spectacula, plausus, Omnia praetereunt celeri haec sublapsa volatu: Nam cum res aliqua pectus dulcedine tangunt, Interea species multo quanquam agmine densae Praetereant animo, numerus perceptus earum Non erit: afficiet, sed inobservata latebit Vis ea; nam retinet mentem, abducitque voluptas. Qui contra morbo lateris tentantur acuto, Curarum aut saevis aegrescunt morsibus intus Insomnes, tristique agitantur pectora motu; Illis tarda dies, sol caelo figitur alto Torpens, vixque mora evolventur tempora multa. Nam tum quosque vigil crebros mens percipit ictus. Jam non ipsa diu mens unam continet unquam Notitiam intra se, quin protinus altera surgat, Protinus atque animo vigili dein exoriatur Altera perpetuis vicibus (licet ille profecto Obtutum non saepe vices convertat ad istas Unam rem versans aliquam): nos dicimus illud Momentum, species quo scilicet una videtur Tantùm animo, nec adhuc decesserit advenienti, Momentum, quo non pars temporis ulla videri Esse minor queat, et breviori transvolet ictu; Apparet mora nulla, et puncto sistit in uno: Quamvis revera minimas has temporis infra Particulas aliae quoque sint sine fine minores, Atque aliae, non ut minima ulla, vel ultima constet. Succedunt igitur sibi certo tempore mentis Notitiae, quo non multo mora possit earum Tardior, aut citior nobis vigilantibus esse. At varios rerum quia motus cernimus extra, Atque ex hoc opus est specierum continuatam Prodire nobis seriem (quae temporis ipsa Notitia est), fit, uti referamus motibus illam, Et tantùm a rebus motis haurire putemus: Nos veluti, starent si res, non temporis ullam Intus haberemus speciem, cum tempora nobis Significent ipsae species, rerumque figurae, Et parili duret res mota, quietaque pacto. Ducimur huc etiam nostris a sensibus, atque hinc Conjungi haud aliis nisi motis tempora rebus Credimus: atque ideo metimur tempora motu: Inde diem solis cursu finimus, et annum, Temporis atque alios stellis labentibus orbes. At non est tibi tuta vel ipsa haec semita Phoebi, Qui non aequales nobis annosque, diesque Partitur; modo nam citior, modo segnior idem est. Jam quid erit, si solis iter, si semita caeli Illa ingens cursu certe haud contunditur aequo, Ullis, jam quid erit, quod nos in motibus usquam Ducier aequali noscamus denique lapsu, Prendere possimus mensurâ ut tempora certâ? Tardior esse potest nam motus, et ocyor omnis, Temporis ast eadem est semper fuga; nec mage durant Nec minus omnes res, at perstant esse profecto, Seu nulli existant motus, tardive, citive. Rebus ab his, spatium quibus hactenus, eque volutum Tempus item est nobis, facilisque brevisque propinquam Transitus ad motus naturam perspiciendam est. Quare age, per sensus itidem cognoscere veros, Non erit, ut possis motus, et prendere mente; Nam quoniam motus fit, ubi transmigrat ab uno Corpus quodque loco, atque alia se parte receptat Immensi spatii; has ipsas cum cernere partes, Aut loca non possint oculi, quod diximus ante; Est opus, ut nequeant quoque motus, hoc genus, omnes, Mutatos regione situs et cernere inani. Vulgò at corporibus motum perhibemus inesse, Mutari inter se cum cernimus ipsa vicissim; In summa contra sed credimus esse quiete, Cum servare situs tuimur sese inter eosdem. Haud secus ac abies cum fertur adunca lacunas Lapsa per aequoreas remis velove tumente, Dum sedet ad clavum vigilans in puppe magister, Creditur a nautis per transtra vagantibus unâ In regione loci stare, immotusque manere, Qui loca cum navi permutat non minus ipsâ, Vel quoque cum terra, tellus si nostra movetur, Et circa solem sese, et terrestria transfert. Proinde sedens Tiphys puppi, aut Palinurus in alta Motu corripitur gemino, et quo rapta per aequor It ratis, et tellus quo sese immota volutat Per spatia; at nautis quoque terius additur, illiDum peragunt jussa, et nigra per tabulata vagantur. Cunctis verus ab his oritur tum denique motus Motibus, atque aliis, si in summa hac forsitan extant, Quos neque nos oculis, nec noscere mente queamus. Ergo gubernaclum qui torquet, dicere possis Expertem motus simul, expertemque quietis, Ipsum si puppis referas ad ligna cavatae, Et simul ad terram, spatiumque immobile quod sit. Fallitur idcirco, si solo talia sensu Aestimat, et motus ab eo mens colligit omnes. Propterea valeas certa contendere contra Num ratione, ea revera, quae corpora confers Corporibus, visisve locis, immotaque cernis, Esse immota, et prorsus ab omni parte quieta? Quandoquidem immoti spatii quoque tum loca possunt Mutari vera; ante oculos aut illa moveri, Ista quiescere cum cernis, quis spondeat auctor, Accidere haec prorsus non contra, haec nempe moveri, Illa quiescere, et immoti statione tenere Unâ se spatii? Quapropter ne tibi motum Tum fieri tantùm statuas, cum a corpore corpus Vicino, quod forte quietum fingis, abire Aspicies, aliique accedere deinde, quietum Quod pariter spectes: neque enim spectare quieta Illa sat est; ast in vera est opus esse quiete. Sic igitur quasvis cum nostro corpore partes, Sic moto nucleum cum cortice, cum rate malum, Aëra cum tellure, opus est, fateare moveri. At veri qui sunt motus, existere primùm Unde queant, porro mutarier unde, nisi ipsas Per vires, quae tum praesentes corpora turbant, Deque sui ratione status decedere cogunt? Ergo qui motus nullis sunt viribus orti, Apparent tantùm, nec re, sed nomine constant. Scilicet impressae vires in corpora multa Interdum efficiunt, aliud referatur ad illa Si tum corpus, uti queat apparere moveri, Stet licet, ut nautis montesque, urbesque recedunt, Aut tardove, citove magis transire meatu. Non igitur veros referendo noscere motus, Nam non apparent, qua sunt ratione, valemus. Pluribus exemplis manifestum reddere possim Hoc tibi, quae constant quoque non incognita vulgo; Certius at reliquis unum tamen accipe, quodque Clarius ipsam rem, quam conor vincere, firmet. E longo patulum vas pendeat, effice, fune, Contortus validis qui viribus usque rigescat, Quemque relaxari revolutos ante per orbes Ne sine, quam medium, vel, si libet, amplius, undà Vas super infusâ puer impleat; ilicet illum Oppositos age per motus, spirasque revolve; Quae faciant, aliquo cieatur tempore labrum. Principio, velut ante, manebit plana superne Undaï facies, licet et latera aerea propter Raptentur, circumque ruant, immota quiescet: Labri circuitu sed porro continuato Paulatim incipient in gyrum vertier undae; Donec conversis cum labri deproperare Parjetibus possint haerentes semper ibidem. Tum ratione sitùs aeris latera omnia eâdem Respectant circum, motu omni proinde videri Expertes possint, ea si referantur ad aera: Et tamen e medio fugientes undique lymphae In cumulum assurgent latera ad retinentia circum; Quandoquidem in gyrum correpta recedere longe Corpora nituntur, quod post tibi pluribus edam. Primùm at cum vires nondum unde receperat ullas, Tum neque non laterum diversas tangere partes Perpetuò, neque non diversas aeris et oras Respicere, in veraque situs mutare quiete. Quapropter non hic conatus pendet ab undae Respectu vario ad circumsita corpora, non hac Propterea verus manavit origine motus. Unicus hic certe est in moto corpore quovis, At diversa sitùs ratio extat corpora semper Ad varia, et varii proin uno in corpore motus apparent, tamen effoeti et sine viribus ullis. Quare quae varia possunt ratione referri, Non ipsae, quarum praemonstrant nomina, res sunt, At quaedam, sensu quae percipiuntur, earum Mensurae rerum, verae, errantesve, sed víum Ob longum in populo firmatae: scilicet ille Veris saepe quidem rebus permutat inanes. Propterea veros rerum cognoscere nobis Difficile est, atque a visis dignoscere motus; At non naturae variam callentibus artem Ingeniis id semper ab omni parte negatum est: Partim per motus, quos possis subdere sensu, Partim et per causas, effectaque, scilicet ipsas Per vires, veros ad motus progrediuntur, Atque ita, quos nequeant unquam sentire, docentur. Verum quod superest, varios distinguere motus Non tam difficile est generatim mutuà, seque Inter conferre, et metiri, et cernere seorsum. Et primò motus quidam sunt, qui sibi constant Aequales, properantque pari lapsuque, fugaque: Lenti at sunt alii magis usque, magisve citati. Aequales tum sunt illi, spatia aequa locorum Aequis temporibus cum prorsus corripiuntur. Protinus exoritur mensura hinc mobilitatis; Si loca nimirum referas ad tempora, sic ut Quo fuerit spatium productius, et vice tempus Mutata fuerit contractius, hoc tibi constet Major mobilitas; producto a tempore contra Illa remissior existat, spatioque minuto. Propterea breviore viam qui tempore eandem, Aut mage quae longa est, in eodem tempore carpunt, Prae reliquis laudantur equi, palmamque reportant Cursores: animos spectantum a plausibus acres Exacuunt, quatiuntque jubam, insultantque superbi, Dum per Olympiacos resonat victoria campos. Ocyor at motus fiet, seu tardior idem, Cum tibi perpetuò majora minorave semper Tranantur spatia aequali pro tempore; proinde Mobilitas crescat, vel diminuatur, oportet. At metimur eam minimo tum in tempore quovis Correpto spatio, minimo nam tempore lapsum Augeri nihil, aut minui finxisse licebit; Temporis ad primum minimi si scilicet ortum, Auctum quidquid erit, referamus, quidquid ademptum. Denique se celerans aequaliter, atque retardans Motus erit, paria aequali si tempore quovis Incrementa fugae, vel detrimenta noventur, Imparia ast eadem si sint, erit ille profecto Motus inaequali pede se accelerans, tardansve. Hìc opus est puncti nobis distinguere motum (Puncti, quod pars est, vel fingier ultima possit Corporis) a motu totius corporis ipso. Excipe sed prius hoc animo memor, omnibus unà Materiae e punctis, quae sunt conjuncta vicissim Inter se, quodvis unum coalescere corpus; Proin quo punctorum numerus majorve, minorve est, Hoc sit corpus item quodvis majusve, minusve. Corporis at moles et puncta receptat, et inter Quantum puncta patet, quod inane est, quodve repletum Est alienigenis rebus, quod denique cumque Corporis externam faciem concluditur intra. Protinus a numero punctorum, et corporis auctu Percipies, quid sit densum; quod debet haberi, Omnia si moli confers in corpore puncta: Densior illa tibi nimirum materies est, Cui plus punctorum, contra minus augminis insit. Ergo viae spatio puncti cujusque peracto Metimur motum; quoniam sed pendet ab ipsa Temporis id spatium mensura, et mobilitate, Si tamen haec eadem constet sibi. Tum quia confit Pluribus e punctis corpus; jam motus in ipso Corpore tantus erit, quantus de motibus exit (Sed sibi qui constent aequales scilicet) ejus, Queis se puncta cient nimirum, corporis unam Omnibus in summam conjunctis: proinde movetur Cum corpus; genus hoc, motùs mensura profecto est, Si toties repetas, quot sunt in corpore puncta, Temporis illius mensuram, et mobilitatis. Demum ad tempus idem quoniam plerumque: vel aequum Respicimus, motus cum ad motus aequiparamus; Propterea non hìc tempus plerumque putamus; Dicimus atque illum prodire in corpore motum, Quem gignat toties repetita, in corpore puncta Quot sunt, mobilitas, nimirum tantus is extat, Quanto materies respondet, mobilitasque. Has tibi dum rerum primas mea Musa recenset Notitias, quales non intus habere necesse est, Ne quae per sensus nostros, per nomina rerum Irrepant fraudes animo, verumque recondant; Praesertim tibi, quid constent, quibus omnia fiunt, Dum memoro, quaecumque cluent, loca, tempora, motus, Ne nimium nostris in versibus esse querare Asperitatis, et illecebris, cultuque carere Carmina, non aliis nisi mentibus apta severis: Nam si non vernae rident per amoena vireta Hìc florum species, si non et flumina currunt Lactea, nec tenerae ludunt per prata puellae; Ast aliquis tamen et rebus decor esse severis Creditur, et proprii manet ingens gloria cultus; Primùm vera tibi si pandimus, atque ea deinde Ordine quaeque suo manifesta in luce locamus. Haud etenim haec nimio poscunt perfusa videri Ornatu, qui vim rerum, et nativa retundit Lumina: sunt proprii nempe, ingenuique lepores, Quod canimus, Veri, verbisque his addere magnum Pondus, et his possunt numeris decus: ipse severis Proin assuesce modis, qui te per nubila raptent, Astraque, sub terras etiam, pelagusque profundum Omnia rimantem naturae claustra latentis Suavius, ac melius, quam si contingere tentes Mollia, Pegaseis Permessi culmina pennis. Quod superest, exin ad caetera deveniendum est Munera materiae nobis, quaecumque valemus Detegere in rebus, ratio invisendaque legum Naturae, queis cuncta vigent: sed ne tua rebus Arripiat quid in his mens, quo male tuta labascat, Ante erit hìc nobis, quaerendi quae via veri, Firmandum: quippe hoc vertuntur cardine cuncta; Errandi vites hac scilicet arte pericla, Quae non effugere Viri, scrutarier ista Tempore qui a veteri tentârunt; proinde ruinam Fecere in rebus naturae perspiciendis. Nam multi prius ad causas, et semina, et ortus Prolapsi, quam vidissent, quid constet; id ipsi Seu facerent tum decepti, seu saepe volentes Decipere (interdum ut vana sublimia corda Ambitione rapi, et fastu turbare videmus Doctrinam), tantùm velabant omnia doctis, Queis ignara solent captari pectora, verbis. Has alii fraudes pertaesi, et nomina vana, Totque educentes latitantia monstra sub auras (Herculea veluti constrictus colla catena Cerberus ad superos, exosae et clara diei Lumina cum venit; facies tres, oraque terna Ante timor, porro fuerant ludibria vulgi, Ausus et ex illo est latratus edere nullos) Tentavere novos in rerum indagine cursus. Scilicet in rebus servantes multa, tamen quae Tantae haud sufficerent noscendae denique moli, Multaque propterea rerum temere arripientes, Mente sua magnum subito procudere mundum Ardebant, et opus naturae educere fictum; Saepe recudebant quod porro, fictaque fictis Addebant nova, cum pugnantia prima viderent Rebus, quae caeli sunt, terraeque per oras, Nequidquam, quoniam veris conficta valebant Aptari nulla ratione, ut cuncta necesse Tum fuerit cadere, et subverti victa ruinâ, Tantaque dissolvi facili molimina casu. Non fortuna potest, ut dites, sic sapientes Efficere, et clausi thesauros pandere veri. Nimirum causas rerum cum noscere primas Non sit opis nostrae, varios sed cernere tantùm Motus, qui valeant diversis pluribus omnes A causis, quarum numerum comprendere non est, Idem prodire, atque eadem facere omnia vulgò, Quae fiunt; quis erit tam sidere cretus amico, Ut quae prima suae menti forte indicat et quae Conveniat tantum perpaucis, nec bene, rebus, Illa sit e cunctis una, et certissima causis; Cum valeant hoc Omne capaci prendere gyro Hae melius, quàm cui praeferrier obtigit uni. Non igitur fas est nosmet contendere primas Ad rerum causas, mortales, atque minutis Ingeniis natos, neque menti fidere tantùm infirmae, tenebris quae, ut caeco in carcere, septa est. Scilicet hoc regnum Naturae grande potentis Haud male possimus regnis componere nostris, Omnis res hominum queis recte publica constat; Prae multis veterum fuit olim quale Laconum, Quale tuum seu Roma, Numa regnante, vel Anco, Expulsisve recens quoque Regibus, ante subactus Quam Dominam te servitio corruperit Orbis. Ergo si quis in has longe trans aequora, montesque Adveniat terras hospes, longùmque morari Destinet; extemplo sanctas ibi discere leges Ipse velit, sciat ut communi vivere jure, Si non e tabulis, quas non percurrere cuique est, At populi a certo vivendi more, ratisque Usibus, in variis servari quos probe rebus Aspicit, illatis toties dum crimina poenis Comparat, et pulchrae noscit data praemia laudi: Nec nimium, si non, quis legum, noverit, auctor, Quaeque ferendarum ratio, et quae tempora, refert; dum liceat multas deprendere praecipuasque, Quas servare opus est, offendat ne quid in illo Foedere, neve paret sibi vitae incommoda multa. Quod si adeo antiqua fluxisse ab origine noscat, Ut nulla exortus harum monumenta supersint; Desiperet, si tum nihilo minus ipse, quis esset, Quaereret, exortus, quis earum sator, et auctor. Sic itidem nobis semper versantibus ampla Naturae in ditione, et mundi in grande receptis Hospitium, rerum ad causas pertingere primas Cum nullis animi liceat conatibus unquam, Nec vidisse, recens qua mundus origine, et unde Fluxissent, per quos consistunt omnia, motus; Nec nimium vitae haec intersint instituendae, Ut bene, quodcumque est, queat hoc traducier aevi; In rebus sat erit nobis inquirere, quid sit Tantùm, et quid fiat, quasdam possimus ut inde Eruere, haec constet queis mundi machina, leges; Quae quamvis non sint Naturae a fonte petitae, Sejungi ut nequeant ab eadem, seque gregari, Non minus at rerum varias dant noscere causas, Etsi non primas, neque summas; at quibus ipsa Naturae facies aliqua de parte patescat, Atque ars sese aliquà nobis tenus abdita prodat. Praecipue cautis tamen his in rebus oportet Nobis esse, aliquid ne forsitan accidat, illi Quod plerumque solet diversa in gente moranti, Praecipitem cum fert bene nondum ad cognita mentem. Post breve si namque hospitium, cum pauca profecto Viderit, et varios nec adhuc adverterit usus, Protinus illius leges comprendere gentis Speret, et ad populi scita, ad consulta Senatus A rebus, sibi quae visae, procurrere cuncta, Et temere ex illis, licitum, vetitumque quid extet, Praescribat, fierique sine ulla denique noxa Quid queat; invertat facile omnia, et omnia turbet, Fictaque constituens ignoret vera, necesse est. Ergo ut noscendo, quo res stat publica, jure, Sic opus est etiam Naturae in legibus ipsis Firmandis (ne mens ruiturum fabricet orbem), Multa diu servâsse, manuque oculisque per omnes Isse, licet tenues etiam res, atque minutas, Notitias et ab his in nostros undique multas Convectare animos, amplas ut in horrea messes. Inter se porro, quae sunt collecta, necesse est Conferre, atque, alii simile est quodcumque, videre, Quaeque etiam rerum discrimina, quantaque constent; Demum a servatis animum deferre sagacem ad Plurima, quae inventis videantur legibus apta: Atque ea si rebus noscamus deinde retectis Consentire, ratae leges sint, firmaque jura; Sin collata novis rebus lex claudicet hilum, Restitue adjungens, qua deficit, excidensque, Qua nimia est, et multa notans exempla reforma. Scilicet exemplis a pluribus undique lectis Mens similes facili ratione inducitur ad res: At quia per flexus sic pergimus, atque coacti Conjicere interdum sumus, haec tutissima non est Ad verum via semper, et omni a fraude remota. Propterea ipsas res iterumque, iterumque necesse est Inspectare animo, partique revolvere ab omni, Et nova servatis adnectere, perque polire Usque novis, atque ad tentamina saepe reverti; Nam plus consequimur longos cunctante per usus Consilio, et se mente diu versante per omnes Undique res circum, quàm si intus ferveat acre Ingenium, et celeri pertranseat omnia motu. His adhibere aliquam sed rebus proderit artem, Et quasdam verum quaerendi noscere normas. Et primò quaecumque eadem constare videmus In rebus semper, si stant paria omnia circum, Omnibus, ut nil fiat, ubi deprendier illa Non eadem possint, et quod connectier ipsis Perfacile, et nunquam cernas pugnare vicissim; illa quidem legum in numerum censumque repone Naturae, quae non possint dissolvier unquam. Munera quandoquidem, quae nos communia toti Semper materiae sensuque et mente tuemur, Quaeque nec intendi valeant, nec deinde remitti, Ut calor, aut frigus, sed perstant una, eademque, Munera materiae generatim ea totius esse (Quo mundi sit cumque loco, terrave sub ima, Vel cum sideribus per magnum consita caelum) Credere nil obstat semper debere, neque ullas Errorum fraudes, si credimus, inde timendum. Praeterea res cum recta ratione geratur Publica Naturae, multis non ipsa redundat Legibus; at paucis, quibus ipsam et oporteat uti, Utitur, has uno servans per cuncta tenore: Publica nam res est vulgo corruptior omnis, Cum nimiae leges. Ergo quibus una gerendis Lex sat erit rebus, plures confingere inane est. Hinc ut luxuriem foliorum falce recidit Agricola, et nimias hinc illinc decutit umbras, Deficiat teneris almus ne fructibus humor; Sic nobis, quodcumque superfluit, est resecandum Legibus in nostris, effecta ut singula privas Non habeant causas; sed quae sunt unius illa Ordinis aut generis, causa peragantur ab una, Ni plures nova fors ratio, manifestaque poscat. Simplex propterea causa est, animalia vulgò Omnia vitalem qua reddunt, atque reducunt Aëra, nimirum qua nos, hac caetera quaeque. Simplex cur etiam tibi non erit, unaque prorsus, Qua cadit in terram deorsum demissus ab alto Hic lapis ad colles septem, et Tyberina fluenta, Quàm Thamesin propter, vel Nili, et ad ostia Gangis, Aut regna Oceani pelago divisa sonanti? Non tamen haec ita certa putes, ita tuta profecto Esse, ut non possint veluti per lubrica labi Interdum gressus, constructaque sidere moles. Nam veluti turpi pro furti crimine cum quos Damnatos capitis longinqua viderit hospes Dum trahit urbe moras; alios si funere deinde Sublatos simili, et pendentes gutture fracto Dicat idem patrâsse scelus, furesque fuisse, Fallitur interdum; letho quia plectier ipso, Si quis perjurus quoque sit, vel si quis adulter, Possit, et innocuum qui civem occiderit, et qui Prodere tentarit patriam, aut incendere templa, Contemptor Superûm, justique eversor, et aequi. Diversae diversa queunt nam crimina leges Supplicio ulcisci, nocuamque extinguere vitam. Sic in natura simili ratione videmus Quae peragi, valeant non causa existere ab una; Idem possit enim varia vi motus oriri Corporis, aut parti nimirum corpus ab una Quae trahat, opposita vel idem quae parte repellat. Ergo licet multis sat causa sit unica rebus Saepe, tamen quoniam nos inde excludere clara Propterea ratione alias non possumus omnes, Per quas multa geri quoque eorum posse tuemur, Non clara ratione illa unica certa videtur. Non ita nam quidquam naturae in rebus apertum Constat, ut in claro contra se lumine pandunt Mensurae, et numeri, verum sine nube ubi fulget: Non tamen idcirco est, quaerendi his fidere normis Ut nequeant animi; praesertim accesserit acri Si tum non facilis falli experientia menti. Tum siquidem, quantùm patitur res ipsa, doceri, Multaque ab incertis diversa agnosse valemus. Sic fidunt duce nocturna, spumantia nautae Marmora dum scindunt, Cynosura; quae licet ipso Non infixa polo mundi stet, et orbibus orbes Implicet assiduos; minimo tamen et quia gyro Se volvit, parvaque polo, notaque recedit Et quia mensura, et caelo quia denique nullum Certius hac fulget nautis errantibus astrum; Proinde regunt cursus ista sub luce marinos Audaces, vitant scopulos, irasque tumentes Undarum, fluctusque atros, ventosque lacessunt. Contigit ut primùm tibi, Laji infausta Propago, Solvere crudelis Thebana oracula monstri; Conscius objectas verborum dissoluisse Ambages, quanquam injusto Sphinx saeva sederet Judicio, nullos morsus in viva timebas Viscera confidens: dirum implacabile monstrum Se contra rupe infrendens projecit ab alta, Quippe suas non detectas contendere contra Artes non potuit; cur non at pluribus aeque Illa etiam aptari rebus verba abdita possent, Praesertim cum conjiciens dissolveret illa Oedipus, occulta quae Sphinx involverat arte? Accidere hoc rarò, vel vix queat, ut bene cuncta Qui vertisset, in id, quod verum est, scilicet idem Tum non inciderit; praesertim plurima verbis Si lateant aliis, quae debet nectere in unum, Proposita, et noscat bene quae constare soluta: Quo plures etenim, quas ipsa oracula claudunt, Implexae partes unà sint, inque volutae, Hoc mage difficile est non invenisse quod optas, Conveniant rebus si partes quaeque repertis: Tum mage quandoquidem rarescunt, partibus illis Caetera sensa queant quae jungier omnibus apta. Sic itidem, quae consulimus, responsa latentis Naturae, prorsum innumeras sunt undique partes Complexa, et nodis variantibus indupeditas; Una potest quarum tibi quaeque evertere nostram, quam struimus conjectantes, interque pretantes, Cunctarum rerum rationem, haud vera profecto Si sit, et instabili nitentem prodere arena. Proin cum quaeque tuae rationi ex omnibus una Pars bene consentit, vulgo nihil ut sit eorum, In mundo peragi quaecumque ubicumque videmus, Quod non conveniat positis cum legibus, atque Non fluere ex illis videatur; nonne necesse est Veras propterea leges has esse fateri, Atque ea vera itidem, quae tum deducimus illinc, Ambigere ut prorsum nequeas, fraudemque timere? Nunc age, quandoquidem nobis constrata viaï Sunt loca, jam stadio discurrere tempus aperto est, Et cupide spectantum oculos, animosque tenere. Principio proprium generatim, ut diximus ante, Materiae officium est, ut non penetrarier ulla Parte queat, corpus neque corpore possit adiri, Ut duo tunc unâ simul in statione locentur: Omni quod nosmet nimirum ediscimus a re. Nostris, cum gradimur, pedibus proin terra resistit; Vel si mollis, ut a splendenti prodit aratro, est, Cedit mota loco, et vestigia pressa receptat. Moenia trans arcis, quam fortibus obsidet armis, Num valeat miles, nisi sint infracta, meare? Num clausas transire fores, et ahenea septa? Nostris officiunt quin plurima corpora saepe Corporibus: veluti populo stipante per aedes Cum premimur; vel cum validi percellitur ictu Verberis indocilis puer, et resonante flagello, Ut dolor excutiat lacrymas, suspiriaque aegra; Quandoquidem nequeat penetrari a corpore corpus. Quod si mixta videns, confusaque plurima, credas Corporis idcirco penetrari a corpore posse Materiem, sunt ut lymphae, vinique liquores; Erras; namque manent rebus spatia aequa locatis Tum simul, ante sitis ea seorsum quanta fuere. At pertransit aquas, et vitri corpora lumen, Et radii inter se multi plectuntur in unum, Et lux mille viis spatio discurrit eodem, Itque reditque, nec una alii pars officit hilum. Omnia tu potes haec facili cognoscere pacto, Ut non propterea penetrari corpora credas; Si lucem perquàm subtili corporis auctu Esse, nec admixtum cunctis non rebus inane Percipias; atque in vitro, atque humore latere Tam varios flexus, queis permeat illa, viarum. Spongia nam lympha veluti repletur, aperta Per, quae sunt oculis, tot rara foramina, nostris; Sic et caetera item, sic saxum, et lignea texta, (Intervalla licet non possint ista videri) Saepe metalla etiam penetrant intrinsecùs undae, Vitraque sic tenuis lux, et perlabitur undas. Ergo, quandoquidem nihil est, quo vincere possis, Ipsa inter sese penetrari corpora; legem Par erit hanc etiam generatim ad corpora quaeque, Quo sint cumque loci, distendere, quaeque nec unquam Vidimus, a nobis nec longe abducta valemus Cernere, quae supra nubes, super astra locantur, Ultra anni, solisque vias, stellasque minores, Scilicet, ut nunquam penetrari mutuà possint. Praeterea ratione pari quia corpora constant Omnia, quae circum nos tangimus, atque videmus, Extensa; extendi, quae sunt, opus esse fatendum est, Cuncta alia in rebus, spatiisque excurrere multis. Extenduntur item, quia non penetrarier ipsae Cum valeant partes, ut diximus, et simul uno Stare loco plures, aliquo diffundere debent Se spatio, quod eas velut aequo in vase receptet. Hinc quia quodque suo finitur limite corpus A variis opus est extra, omnigenisque figuris Ut queat includi, semperque obeatur ab una, Utque triquetra eadem, aut quadrata, rotundave constet, Conum, aut pyramidem, rhombum, teretemve columnam, Aut quamcumque aliam referat multangula formam. Atque hìc scire licet de multis, quae tibi certa Mensores facili possint ostendere pacto, Molem nempe parem, vel eandem posse figuris Saepe sub imparibus circum variisque teneri; Cera velut digitis tractata, subactaque ad ignem Se facile in facies convertit, et induit omnes, Quae facies variis extra se extendere pergunt Mensuris pro natura cujusque, modoque: Quas inter, quae sit tornatae more pilaï Parte rotunda omni, reliqui praestantior extat; Nam praeter quam quod ductu siet undique flexa Aequali similisque sui, in seseque voluta, Hoc habet, aequâ aliis ut si sit fronte, recondat Plus spatii; spatium sin circum contegat aequum Intra se, reliquis constet minor omnibus ina, Omni nempe capax ut sit magis una figurâ. Nec tibi praeteream, similes quaecumque figurae Si crescunt, vel si major collata minori est, Crescere plus ipsa facie molemque, locumque, Majoremque magis multo distendier intra; Nam facies tantùm, quà longa est, lataque, crescit Mensura duplici; debetur terna sed ipsi Moli, quandoquidem pariter procurrit in altum. Propterea si sint simili constructa figurâ Horrea nostra tuis, sed parjete quae magis alto Claudantur decies; centum frons undique major Partibus excurret; centum at non partibus istis Ditior ipse ego sim, decies sed denique centum, Si duro agrestum placata labore, boumque Alma Ceres flavis compleverit horrea donis. Omnia praeterea cunctis sunt motibus apta Corpora; nam nostris non sensibus objicit ullum Se corpus, vastum quamvis, durumque moveri Quod nequeat, variosque situs mutare locorum. Novimus a motu in proprias quin corpora partes Disjungi; inter se partes nam saepe videmus Corporis unius motu variante cieri; Ocyor aut meat haec, aut tardior illa, meatu Sive alio longe latera in diversa feruntur; Atque ita discedunt a sese, disque trahuntur Mutuà, ut hinc proprias revera corpora findi Scire sit in partes, atque omnia posse retexi. Et licet hae facili semper ratione revelli Non possint, sic interdum stipata cohaeret Materies; tamen haud, manibus quod prendere possis, Quidquam erit, ut nulla valeat vi, aut arte resolvi, Imminuique, suis divulsis partibus a se. Quatenus, at quis erit, quantoque labore secari Materies queat, ut noscat? quae tenuibus extat Partibus, at fors finitis, et denique primis, Quae sint invicta pollentes simplicitate, Inde sinat nunquam quidquam natura revelli. Nam si eadem non sint semper primordia, rebus Natura in cunctis faciem haud servaret eandem, Et sese species, dum res sit quaeque, novaret, Perpetuòque omnis mundi hic se verteret ordo. Non minus ast ideo in quovis ita corpore magna est Ubertas elementorum, numerusque, ita moles Subtilis, tenuisque, ut finem tangere nostra Mens valeat nunquam, quamvis intendat acutas Saepe acies, partesque iterumque iterumque resolvat, Nequidquam, quoniam quantavis arte secando In rebus nunquam minimum, primumque relinquit. Atque ea corpora sint quàm parvula principiorum, Dat variam specimen quoddam Natura per artem In multis, mihi quae sat erit memorâsse, vel ipsis Quae pueris (dubitemne, tibi?) notissima constant, Omnibus e genere hoc conscriptaque lectaque chartis: Scilicet exiguum cum lata extenditur aurum In folia, aut flavo producti cortice filum Contegit argenti, perparvo tincta virenti Cum sale se in viridem multa induit unda colorem, Cum vel amaracini late sparguntur odores Exigua de mole diu; quid membra, quid illas Commemorem fibras animantum, quae, quia nostros Infra sunt oculos, tantùm trans vitra tuemur? Denique quid lucem, quae saxa adamantina parte Permeat ex omni, neque sese occursibus usquam Impedit ipsa suis? reputans haec omnia possis Tutemet haud ullis finem per te ipse videre In rebus nostra pertingi a mente, nec ipsa Sisti ad semina nos pedetentim progredientes. Semina quae si sint, inquam, et res limite constant, Magno opus est menti, transmittat ut omnia, saltu, Et subito (sine fraude tamen transcurrere tantum Num liceat?) rerum ad primos se sistere fontes Possit: more Ducum, vires, et idonea bello Qui terere in parvis renuentes tempora rebus, Extemplo fines transgressi, et flumina magna, Arcibus et validis urbem post terga relictis, Primam urbem, regni caput ardent impetere ipsum: Sed nimium audacis saepe illos poenitet hujus Demum consilii, nec amica, nec sibi nota, Inclusos terra; grassantur viribus hostes, Atque dolis, coguntque pedem haud sine caede referre. Maxima tum laus est, alieno abscedere si quà Possint armati regno, et non omnia perdant. Et quoniam, clara ratione, patentia quae sint Munera materiae, et nullis non cognita saeclis, Jam docui; nunc, quod superest, tu caetera mecum Contemplare, virûm praestantibus edita nuper Scilicet ingeniis, et magno inventa labore, Haud minus undique materiam diffusa per omnem Officia, et nexu semper conjuncta tenaci. Horum est de numero cunctis vis indita quaedam Corporibus, qua posse videntur inertia dici: Scilicet in quo sunt, per se conantur eundem Illa vi servare statum, si nempe quiescant, Haud mutata quiescere, et haud mutata moveri, Si moveantur: et aequali lapsusque, viaeque Ire tenore, nisi adveniat vis extera turbans, Quae mutet quacumque statum ratione receptum Corporis invertens, ut mota exinde quiescant, Quaeque quieta manent, moveantur; motibus illis Vel demat motus, alios addatve recentes, Aut alia transire via, et procurrere cogat. Jamque hinc ipse potes per te cognoscere, jungi Haud frustra cum vi tam distans nomen inertis; Nimirum, quoniam a nisu vim dicimus ipso, Corpora quo servare statum conantur; inertem Addimus idcirco, per se discedere eodem Quod nequeant, veluti torpentia, fixaque in uno, Et transire per hunc modo versaque deinde per illum, Induere atque alium porro irrequieta recentem; Mutandique odium videantur inertia ob istud. Inspice quod volvunt herbaram molle per aequor Ludentes pueri, per florea prata rotundum Aut ebur, aut lignum; recta fugit, et sua, vernas Quà fugit, inclinans frondes, vestigia linquit, Nec deflectit in hoc coepta a regione, nec illud In latus; a recta medius nisi forte lapillus Cogat abire via, aut secti pars edita trunci. Atque ea quo saxis, quo sit magis aspera glebis Planities, motum hoc citius tum sistier illum Est opus: ast idem laevi licet aequoro pergat,Aequatoque solo, et diuturno tempore, demum Sistitur haud alia de causa, quam quia motum Paulatim abradat, quantumvis laevis, et aequa, Tollere non possis quam funditus, asperitate Terra aliqua, proscissa resistat et aëris aura. Utraque causa suo cum motum extinguere possit Tempore, non aliam quaerendum est corpore in ipso, Ne causis causas alias addamus inanes. Ipsum igitur per se non ullo tempore corpus Quit mutare suos, aut prorsus tollere motus. Ergo est illud iners, et semper fungitur hac vi. Proinde globum quoque si magno jaculeris eundem Nisu per liquidum projectans aëra, vel cum Tormentis lapides a grandibus excutiuntur, Non alia regione vise deflectere cernas, Quàm deorsum, sua quo gravitas, et pondera cogunt: Nec ratione alia servant per saecula longa Astra suos circa solem labentia motus; Quae, si praeterea vic nulla alicunde veniret, Perpetuò vim propter inertem deproperarent Aequali magnum rectoque per aethera lapsu, Aequaeque conficerent spatia aequo tempore semper. Has quaecumque suo discedere corpora cogunt Saepe statu, vires ipsi vocitamus agentes; Dicimus et duplex harum genus esse; videntur Quippe aliae valido certam dare mobilitatem Ictu corporibus, momento temporis uno; Sumunt proinde sui mensuram a motibus ipsis, Quos genuere: aliae conatibus exerceri Continuis, et nil in puncto tempore quovis, Ni tantùm premere; his ergo mora certa, necesse est, Temporis ut tribuatur, uti per corpora certos Possint cudentes moderatim educere motus. Diversae, genus hoc, quoque vires tempore agentes Aequali motus progignunt non alios, quam His ipsis possint qui respondere; sed uni Tempora cuique dabis si non aequalia, motus Non nisi temporibus respondeat ipse, necesse est, Quisque suis, quibus exoritur. Vis quaelibet ergo Tanto major erit, quanto et, qui gignitur, ipse Auctior est motus, contractior et mora contra Temporis. Et veluti gemina re dicimus omnes Confieri motus, nimirum mobilitate, Materiaque; ita vis eadem pro tempore certo, Quanto est materies majorve, minorve, minorem Contra, et majorem tanto edet mobilitatem. Pondera sic aeque validis impulsa lacertis, Qualia jactari spartani saxea disci Saepe solent, quo materia compacta minori, Hoc mage pernices longo dant tramite saltus. Porro habet a motu nomen vis ipsa, movensque, Quam genitum referas ad motum scilicet, audit; At si eadem ad solam referatur mobilitatem, Inde trahens, veluti mutato munere, nomen Audiet accelerens ; tantoque haec auctior extat,Auctior illa movens quanto vis; praetereaque Quanto materies minor est in corpore moto. Compositos motus at dicimus esse, recentes Scilicet adduntur cum motibus ante receptis. Metiri facile hos possis quoque; nam vel eadem A tergo pellit vis corpora, qua prius ibant, Rapta via; spatium spatiis percurritur aequum Tum geminis, quorum primis a motibus alterum, Alterum ab adjunctis tranandum tempore seorsum Esset in aequali: vel vis nova motibus obstans Corpus in oppositas partes agit, atque repellit; Parte illa tibi sunt tanti breviora fugaï Intervalla, nova quantus vi debet oriri Motus; et idcirco si sit minor iste priore, Tum corpus, tantò sed tardius, ibit easdem, In quas ante, plagas; sin par sit uterque, necesse est, Sistat idem se; navis uti, quam statibus aequis Hinc Boreas protrudit, et illinc aestifer Auster; Illa immota fero stans vortice paret utrique. Denique posterior si vincat motus, oportet, Retro corpus idem sua se in vestigia flectat. Nonne vides turris de vertice cum lapis alto Labitur, ut lapsum celeret, motusque receptet Usque novos; gravitatis enim novus additur ictus Continuò ad terram? contra projecta superne Spicula cretensi in nubes et sidera cornu, Quo mage conscedunt , mage tarda feruntur; ita omnemIpsa minutatim gravitas, quae desuper urget, Decutiens motum, telum altis nubibus arcet. Corpus ab obliquo nova si vis urgeat ictu In latus impellens, atque aequo verbere pulset Illi, quo fuerat pulsum, vi nempe priore; Ibit idem media prorsum regione viaï Inter utrumque latus, simul et parebit utrique: Sin impar nova sit, neque motus proferat aequos; Non medium per iter compulsum corpus agetur; Sed lateri accedet magis illi, major in ipsum Exeritur quo vis, ictusque valentior urget. Haud aliter, quam cum lymphis torrentibus auctum Vere novo flumen validis ratis incita remis Trajicit, oppositamque, brevissima quo via ducit, Ad ripam recto convertit tramite proram; Interea tumidis devexi fluctibus alvei Raptatur, deorsumque secundo labitur amne, Atque ita conjunctis tonsarum impulsibus, et vi Undarum obliqua excurrit, seseque cupitae Denique non ripae, quo cursum obversa tenebat, Applicat, at tanto, quia rapta est, inferiori, Quanto fluctisonae pernicior impetus undae. Sic quoque dum validos Juvenis de nocte lacertos Hellespontiacis agitaret fortiter undis Luce regens notos ab Abydi littore cursus, Illa luce regens, quam summa Sextias arce Pendens, expectansque madentia brachia collo, Et teneris commixta amplexibus oscula salsa, Sidus uti, monstrabat et extollebat, amicum; Saepe illum veniens properantior aequore deorsum Fluctus ab Euxino, ventisque tumentior unda, Et fluviis rapiebat, et abducebat amato Littore, nequidquam luctantem, aegreque ferentem, Atque moras omnes, et tempora longa perosum. Denique cujusvis post lapsum temporis illud In regione loci reperitur corpus eadem, Qua foret, egisset si causa in id utraque per se Altera post aliam, atque aequali tempore seorsum Quaeque suo. Pariterque plagas si pluribus uno Momento a causis in multas corpus agatur, Corpus idem variis tot raptum motibus unà Conjunctis cernes quovis post tempore eodem Esse loco, quo, vis si quaeque cieret earum, Aequis temporibus totidem, seorsumque, videres. Nec minus idcirco a diversis viribus actum Mobilitate pari semper, rectaque feretur. Hinc facile agnosces, diversae ita pellere corpus Si pergant causae, haud conjunctim, at temporis aequi Perpetuo sibi quae succedant ordine, seorsum Quaeque sua varie pro mensuraque, plagaque, Directos ut post tot motus, atque viarum Post totidem flexus corpus, quo abscesserat, illud Ad spatii redeat punctum, atque locetur ibidem, Agnosces, inquam, si tunc agere undique easdem Concipias vires simul a regionibus isdem, Hinc fore, pestet uti nihilo minus illud ibidem,Et quanquam impulsum, tamen omni a parte quiescat; Quandoquidem simul impellentes, sive trahentes Inter se hinc illinc librantur mutuà vires, Oppositis certant et motibus, officiuntque, Nullaque pars victrix illo sit, victaque bello. Corpus sin spatii non, quo discesserat ante, Ad punctum redeat, diversa at parte locetur, Fiet, uti, simul e conjunctis viribus illis Omnibus, haec tantùm vis denique prodeat una, Illud quae recto possit transferre meatu Semitae ad extremas a primis sinibus oras. Quapropter vires multae uno tempore agentes Momine jam pollent aequali, ac una, queat quae Omnibus ex illis vis texier; oppositoque Ordine confingi poterit vis quaelibet una Non aliter, quam si de viribus exoriatur, Quot libeat, multis; sed enim sit ut aequa potestas Cunctarum, illius, quae nempe est una, vigori. Proin quibus est vires rerum metirier usus, De multis unam ut componunt, sic quoque multas Ex una faciunt, detexuntque, atque resolvunt, Quarum quaeque plagam in diversam tendat agendo, Ut pro re fuerit. quam tunc inquirere pergunt, Scilicet ut melius possint, citiusque latentem Prendere naturam: sic quae librata tenetur Viribus obliquis moles, atque aëre pendet; Pendebit pariter librata, immotaque, si sit Sustentata minori, at non obliquà trahente Pondere: sic aequo pinus per caerula cursu Provehitur, lenis si a puppi spiritus Euri Incitet, aut Aquilo simul hinc, simul et Notus illinc, Et quatiat funes, illisaque sibilet aura. Percipe praeterea, projectum dum loca tranat Corpus, in exigui cujusvis temporis ortu A latere impelli repetitis ictibus ipsum Interea, et coepto cogi decedere cursu; Innumeris fractum tum flexibus, et distortum Illud iter videas, corpusque meatibus esse Tot signaturum variam inflexamque figuram, Constantem rectis tot nempe meatibus, ipsa Tempora jam quot erunt, quae longe parvula fingis. Interrupta loco at si corpus vis ea turbet Haud ullo, et quae propterea sit tempore in omni Continuata, viam semper curvabit eundo Illud, et inflectet: sed flexus noscere nullos Ut possis usquam, et procursus prendere rectos; Nam simul incoeptat via recta, et desinit esse Omnibus in punctis, momento in temporis omni, Principioque suo finem confundit, et unà Advenit, atque fugit, simul exoriturque, peritque, Tentat et in rebus dum se esse ostendere, non est. Et veluti, dum fit repetitis tempore plagis Saepe brevi constans multis multangula rectis Semita tramitibus; tum protinus illa recentes Si regione aliqua vis addere desinat ictus; Qua regione viae reperitur, pergat eadem Corpus continua, et directa proinde, necesse est, Quo tantùm vis raptat iners, ut diximus ante; Sic quoque continuos dum fit via curva per ictus, Extera si subito cesset vis, et sibi corpus Linquat iners, quod iter jam tum tentabat, eodem Insistet recto, neque parti flectet ab ulla. Quare, unde egressa est, puncto continget in uno Curvatam via recta viam; commune nec ultra Quidquam est; discurrunt diverso caeterà tractu; Atque ita continget, non possit ut altera puncto Quaelibet ex illo nasci, et procurrere longe; Illà intro de parte aliqua illabente, meatus Quin subito incurvi, et rursum elabente, secentur .Haec via de privo proin simplex, unaque puncto est. Ergo ad directum cum flexo transit ab arcu Corpus iter (veluti de fundae emissus habena Cum lapis est); vel cum projectum est tramite recto, Quod dein extrorsum veniens vis flectit in arcum, (Ut de tormentis cum pondera projiciuntur, Perpetuis gravitas torquet quae nisibus urgens) Atque ita fit tangens arcum via; libera tantùm, Solaque per sese tum corpus inertia transfert, ET facit, ut cursu spatiis meet omnibus aequo. At quae conveniunt extrorsum, et tramite vires Cogunt, ut docui, a directo corpus abire Pulsibus assiduis; varient ut saepe recepti, Efficiunt, cursus; nam tangens semita cum se Arctius ad tractus, queis extera dirigitur vis, Inclinarit, uti spatium, quod clauditur intus, Mucronis sese in speciem conformet acuti; Ocyor in partem fit cursus corporis illam, Partem in quam geminae contendunt mutuà vires; Tardior, in partes alias si tendat, ubi harum Amplius est spatium, flexusque obtusior exit; Officiens uni nam detrahit altera semper. Denique si recta regione secentur utrinque,Par sibi cursus erit, lapsuque feretur eodem Corpus, et aequato fient spatia omnia motu. Haec solet interdum vis extera tendere punctum Ad medium quoddam, et connitier undique in unum; Tum, quod iter circum signabitur, aequore eodem, Quo punctum, prior et projecti quo via perstat Corporis, illo, opus est, sit in aequore, planitiemque Immotam servet, positu et prospectet easdem Aequo oras semper, neque partes nutet in ullas. Nunc ratione tibi qua tentem efferre, quod instat? Et quibus effari verbis, quo claudere versu possim, quae signis, quàm verbis, plus agitur, rem? Scribuntur cana variis ea signa papyro Ductibus, ut flexus omnes, cursusque, viasque Subjiciant sensu, et spatia ipsa, et tempora monstrent, Atque ea cum sonitu careant, solisque patescant Signa oculis, vocali efferre in carmine nobis Difficile est; tentare tamen dum conor, et ante Invia dum Musis, teneroque asperrima gressu Dum peragro loca, solerti, nimiumque sagaci Mecum ades o animo, partemque fer ipse laboris, Nam partim haec tibi erunt audita, repertaque partim. Quare opus est, crescunt ut tempora, corpore quosvis Quae nempe enumeres circumlabente per arcus, Crescere sic credas etiam illa, inclusa sub îsdem Fingere quae possis spatia arcubus, a radiisque Comprensa e medio puncto venientibus oras Arcuum ad extremas; quae scilicet area prodit, Hoc genus, a filo, quod tensum a corpore possis Ducere ad immotum punctum, ut cum corpore latum, Quo latum sit cumque, sui vestigia linquat; Area temporibus respondeat ista, necesse est, Exeat ut duplex in duplice, ternaque terno, Cumque illo ratione pari paria augmina sumat. Certaque nec ratio non horum, claraque constat, Praesertim quibus est mensurâ exercita rerum Mens, artisque patent templa ad sublimia diae Primi aditus, queis ignari posuere profanas Exuvias animi, et Veri micuere profusam Ad lucem; velut in spinis cum lubrica serpens Deposuit vestem, ad solem nitidissima fulget. Principio geminas in partes divide tempus, Quo, per divisos quoque tractus, insita corpus Vis feret; ex illo tenta hinc producere puncto, Ad quod directae contendunt undique vires, Tres radios tres ad regiones tramitis hujus, Scilicet extremas, mediamque, ubi temporis aeque Partiti tibi sunt confinia; bina videbis Tum spatia ex illo ante oculos nascentia ductu, Tres laterum costas, ternos et habentia flexus, Quae, quia communis veniunt de vertice puncti, Atque pede insistunt super aequo, aequalia debent Esse, et mensuras quoque distenduntur in aequas. In media medio corpus regione viaï Tempore cum fuerit, facito, vis extera pellat In punctum; via tunc oriens deflectet ab illa Rectae parte viae subitò, interiusque meabit A gemina corpus vi raptum; hoc tempore tum fit Dimidio quod iter, pariter finire memento Eductis radiis, spatium et signare triforme: Hoc subitò agnosces geminorum aequare secundum Illorum (quoniam et lateri nituntur utrumque Communi, radio nimirum, qui situs inter Jam prius eductos medius; tolluntur et aeque Summi utriusque apices, et quo vi corpus inerte Nempe advenisset sola, et vis extera quo nunc Demittit; quae cum medium se dirigat illum Per radium, radio non ipsi cogere debet Corpus ut accedat, contra nec ut inde recedat); Par quapropter erit primo quoque. Tempore corpus, Fac, nova deinde pari immotum vis urgeat illud, Ut prius, in punctum; formae par area rursus Tertia prodibit triquetrae: sic duplice duplex, Ternaque sic terno nascetur tempore; eadem Sic ratione aliae, crescunt ut tempora, crescent, Progressusque pares spatia ista, et tempora habebunt. Sin pro temporibus momenta brevissima sumas Temporis, externasque putes crebescere vires Ictibus assiduis, ut tramite corpus agatur Incurvo; quoque tum manifestum id constet, oportet, Quod doceo, curvos quanquam est via flexa per arcus. Ambigua nec item per te ratione tueri Tutemet ipse queas, quod scilicet ordine verum, Hoc genus, inverso patefit, si dicta retexas; Invenies siquidem, curvo si tramite pergat Corpus, quaeque suis ut respondentia semper Temporibus, fili aut radii vestigia constent, Esse illas vires extrinsecùs advenientes Directas ad idem punctum debere, nec omnes Non omni de parte simul concurrere in unum. Invenies pariter, punctum quod corpore obitur, Si motu quocumque itidem moveatur, et aequis, Queis punctum, pellatur idem quoque viribus, atque, In mundi partem directis corpus eandem; Tum fore, temporibus respondeat area quaevis, Area, quae punctum peragrante a corpore confit. Hanc etiam prorsus rationem invertere possis; Nam si conveniant et tempus, et area, praeter Corporis in punctum vires, quoque inesse videbis Aequales alias illis, queis mobile punctum Corripitur, pariterque eadem loca respicientes. Contemplator item, si vis, quam tendere nuper Diximus in punctum, versa vice tentet ab illo Diffugere usque procul; cogatque recedere corpus Assidue, fieri paria omnia prorsus, ut ante, Nempe omnes motus plano peragentur eodem In spatio, quod per punctum transire necesse est, Areaque ipsa suo pariter cum tempore crescet: Tantùm erit, ut punctum tergo convexa tumenti Semita respiciat, quod concava respiciebat, Interiusque sinu proprio includebat oberrans. At vis sive petens punctum sit, sive recedat Aversata; locis variis metirier ipsam Corporis evaleas abrepti mobilitatem; Tanto est mobilitas major, quanto magis ipsa Semita contingens, quà corpus labitur, arcum, Puncto, unde exurgunt vires, vicina meabit; At minor est spatio hoc puncti crescente, viaeque. O utinam non tam speciem praebentia rerum Magnam et mirandam, commentaque inania vates In sua nativâ, quàm verum, inducere formâ Carmina tentâssent, numeris et dulcibus ipsos Certâssent numeros contradere, et ordine certo Verborum, certo rerum quod in ordine constat, Multaque tam pulchri vulgare exempla per orbem Cantus, gauderet quo Juppiter ipse, recenset Dum vires et mensuras, et pondera rerum, Disponitque suo, quem condidit, omnia mundo; Non ita difficili Cirrhaea ad culmina gressu Rumperem iter, neque rebus in his mihi multa profecto Esset opus, ne displiceam, intentata relinqui, Neu, dum cantu aveo trahere, et mulcere, labore Immodico lassem mea post vestigia euntes, Aversosque via videam decedere coepta. Haud minus insistam tamen, et quae posse videntur Musarum ingenuo tractari carmine, dicam; Multaque praeteream, quorum minor usus, opusque est, Quaeque nec includi numeris nimis aspera possunt, Quaeque etiam verbis vix sunt adeunda solutis. Quare, quod superest, dum curvos ire per arcus Percipimus corpus, nos quaedam hic nomina, quae res Vel signant varias, vel easdem, saepe cavendum, Ut noscamus, et ut discrimina quaeque notemus. Et nisus primò, aut conatus corporis ille, Quo tendit per iter frustra procurrere rectum, Atque viâ, flexos arcus quae tangit, abire, Illa eadem certe est, quae dicitur insita, inersque Vis; nisi quod species est nominis amplior hujus, Et servat quemvis generatim in corpore constans Cumque statum; verùm ille statum jam non nisi servat Inductum, in quo corpus eo pro tempore constat. Nos hunc tangenti debemus tramite tantùm Metiri nisum, transcurri tempore certo Qui tum deberet, si nil obsisteret extra. Dicere at externam quam vim, vel fuemus agentem,Quae medium, ut docui, quoddam petit undique punctum, Quanta sit, ex illo quisque aestimet intervallo, Quo distant extrema viae tangentis, et arcùs, Tempore qui minimo quovis percurritur arcus, Tempore quaeque itidem via signaretur eodem Tangens, extera vis si non deduceret intro; Namque hanc tantundem corpus deducitur a vi, Quae trahit in medium, quaecumque sit, extima punctum: Quae si absit, quoniam per idem removeret ab arcu Tum spatium sola impellens vis insita corpus, Corporis a curvo foret et fuga tanta meatu; Scilicet a puncto fugientem vim quoque quandam Percipimus simul esse, a vi quae prodit inerte, Quarum non eadem, neque par (licet utraque cogat Effugere) est mensura; via metimur inertem Nam vim tangenti; metimur at intervallo Alteram eodem illo, quo extrema arcùsque, viaeque Tangentis distant; idem, quapropter oportet, Extet uti nisus fugientis, visque petentis, Oppositus tamen adversis se frontibus inter. Propterea multi has fieri implacabile bellum Concipiunt inter vires, pugnasque moveri Ancipites, vel ab hac potiores parte, vel illâ: Inde pari si concurrant conamine utrinque Libratae, medium nec posse accedere corpus Ad punctum, contra nec posse recedere dicunt, Aequatum sed deferri debere per orbem: At mage si fugiens vis polleat, ilicet illa De parti captare fugam; sin altera vincat Fortior, in medium tantundem accedere corpus, Circuitusque ita translatum non conficere aequos. At vel si pugnet, genus hoc, vis utraque contra Inter se, imparibus non hic concurritur armis, Ut mage propterea nunc hac, nunc debeat illac Raptari corpus, vincentis praeda; perempti Corpus ut ob Patrocli quondam atrox sanguinolentum Inter pugna diu fuit Hectora Grajugenasque Littore in Iliaco Trojae sub moenibus altis. Scilicet aequales vis exerit utraque nisus, Ut docui, spatioque pari metimur utramque. Sin aliena novis aptant haec nomina rebus, Ut melius, quod fit, nota sub imagine monstrent, Non ego pugnârim; per me licet, hac ratione Puncti nunc odio ferri, nunc illud amore Dicatur corpus, si res ferat ipsa, metumve, Spemve inter, positum simul avertique, rapique; Nec dubitem interdum nostris in versibus ipse Aut his, aut, genus hoc, aliis quoque vocibus uti. At si his nominibus se veram exponere credant Rem, neque non propriam verborum, cum fugientem Vim dicunt, pugnas, librari, vincere, vinci, Esse potestatem, longe illi errare videntur. Nam quid erit fugiens vis haec, nisi rebus in ipsis, Quae tum contingunt nimirum, istius inertis Vis ratio quaedam? hac ipsa ratione referre Quippe illam ad vires, quas non perhibemus agentes, Collibuit; verùm non per se pugnat, et obstat Viribus insita vis aliis venientibus extra, Invitisque aliis ea non contendit eundem Materiae servare statum, sed sola sine illis; Quae cum adsunt, socias sibi jungit, et efficit, omnes Secum ut se certo componant foedere in unum; Quidquid et hinc exit queiscumque a viribus, illa Non minus est servare tenax, et juncta tenere Effectis aliena suis, nec respuit ulla, Queiscumque adveniant laterum de partibus unquam. Non igitur pugnant, non vinci, aut vincere possunt; Cumque repulsantis, cumque impellentis eandem Vis, modo uti docui, mensuram dicimus esse, Sub verbone aliud latet hoc, nisi, quae loca corpus, Extera adest cum vis, tum trajicit, ipsa fuisset Si tum absens, eadem non transmittenda fuisse? Proin quod non fieret tum, nos fore protinus illud Oppositam in partem faciendum fingimus ipsi, Oppositamque etiam causam confingimus ejus. Tibure sic Romam qui rheda vectus equove Advenit, totidem lapides pertransiit, ipsa Quot lapides Româ numerantur Tibur eunti. Sed Tiburtinis si tempore collibus illo Mansisset, quis erit, qui credere possit, eundem Propterea, quod iter tum non confecerit, ipsum id Oppositis carpsisse plagis, et ab Urbe Sibyllae Venisse ad fanum? quamvis id fingere possit, Si libeat; quoniam non tum minus ille videbit Spumantes Anienis aquas de vertice summo Labier, et terrae sorberi faucibus imae. Jam superà a dictis facili deducere pacto Ipse potes, curvos cum debeat ire per arcus Incipere obliquis impulsum viribus illis Corpus, uti docui, quarum altera, qua semel illud Est ictum, recto decurrere tramite cogat, Altera perpetuis impulsibus urgeat usque In medium quoddam, quo tenditur undique, punctum; Perpetuos itidem ferri debere per arcus Corpus idem, flexoque haud unquam exire meatu Posse; et praeterea quaecumque feruntur in arcus Corpora vel longis sese volventia saeclis, Obliquis pelli debere a viribus illis. At cur usque novos haec jungens ictibus ictus Altera vis, semperque potentior auxiliari Adventu demum non vincat, corpus et ipsi Admoveat puncto, ut varios post denique flexus Perpetuo breviore, atque interiore volutos Circuitu jam puncto immotum id sistat eodem? Hanc tibi ut ambigua fraudem de mente repellam, Percipe principio (vel cum vis tendere punctum Pergens ad medium non est obliqua viaï, Corpore projecto quae fiat, ut omnibus extat Revera curvis in motibus, obstat at illi, Officit et prorsus contraria, semper ut inde Abradat quiddam, et semper decerpere tentet) Protinus haud cuiquam manifestum posse videri, Ut quae perpetuo decrescunt tempore, demum Omnia vel prorsus desistant esse, vel ultra Quasvis finiti vanescant limitis oras. Multa etenim finita vides fieri usque minora, Nimirum certis si legibus imminuantur, Funditus at nunquam minui, penitusque perire. Ut si quis tibi forte talentum debeat unum, Incipiensque, die jam semper dimidium ejus Quaque repraesentet tibi, quod superabit, ita omnes Quin etiam in menses, omnes ita pergat in annos, Lustraque, saeculaque, atque aeterna in tempora pergat, Haud unquam finem optatum contingere speret, Quin aliqua sit parte talenti obnoxius idem, Usque nec ulterius non solvere debeat: at si Nummum credideris non unum, at quinque, decemve, Atque ille unius partem tibi reddere, ut ante, Dimidiam incipiat, nec reddere desinat unquam Dimidiae reliquae partis; sic detrahet unum An nummum e summa quantovis tempore? semper Quin plus quàm quatuor superesse, novemve videbis. Sic et materiae nullum quandoque movendi Sese posse dari finem quis perneget; illa Persaepe in partes licet ipsis tendere pergat Viribus oppositas, quae contra proinde trahentes Ad sese celeremque fugam, lapsumque retardent Paulatim, ast omnem non unquam extinguere possint? Id magis apposita valeam ratione probare Sed tibi; proin pellens in quoddam corpora punctum Vis tali constet naturae praedita more, Multo plus ut agat brevioribus intervallis A puncto; quam cum loca sunt intersita plura, Tanto plus, quanto foret ipse capacior orbis Clausus in hic circum spatiis, quam clausus in illis; Illam praeterea quoque concipe mobilitatem, E quocumque loco delapsum corpus (eandem At vim semper habens) quam puncto acquireret ipso In medio: nunc hac si mobilitate repente Illo nempe loco projectum corpus in oras Sit superas; cursus semper minuetur, ut a quo Extera partem aliquam vis tempore detrahit omni; Non erit ast, aliquid non semper ut ipsa relinquat, Quod carpat, minus atque minus sine fine, modoque; Nec queat id facere, ut prorsus cessare putetur; Semper ut e nummo dixi superesse quid uno. Major proposito sin impetus impete constet, Non tantùm oppositis valeat non ipse perire Viribus; ast illud finitum, quod superabit, Semper erit, neque plus minuendum limite certo: Pluribus exemplum tibi, quod genus, edere nuper In nummis volui, cum dixi quinque, decemve Deberi; ad quatuor pertingi haud posse, novemve. Nam tibi rebus ab his, queis vita assuescimus omni, Et queis in varios mentem traducimus usus, Non tam difficile est ad res non sensibus ante Subjectas ullis induci, animoque volutas, Proin novitate sua ne nos percellere possint. Praeterea quavis in curvi parte meatus Vis ea nil aliud peraget, nisi tramite corpus Tantùm a tangenti deducet, tramitis ejus Limes ab extremo quantùm arcus limite distat; Proin opus, ut curvo semper servetur in arcu Corpus idem; neque propterea, si tempore longo Vis spatium opposito a cursu decerpere longum, Atque infinitum infinito tempore possit, Fiet, ut in punctum corpus cadat; infiniti Flexus quandoquidem non tum minus efficiuntur. Adde, quod interdum, quamvis vis extera vincat, Interdum vincetur, ut inter se magis ipsae, Aut minus hinc illinc obliquae sunt regiones, Tangentisque viae, et punctum pergentis ad illud. Tum sua si ductus redit in vestigia circum Orbis, et inceptus proprios cum finibus aptat Conjungens, semper cujusque in fine; necesse est, Circuitus illa ut pugnae discrimina cessent; Nam quodcumque oritur vi qualibet, illud oportet, In quas vis directa, plagas servetur in illas; At cum omnes toto positus mutantur in orbe, Mutantur quoque proinde plagae; qua propter ab una Parte quod exortum est, paulatim disperit orbis Illius ex alia, redeuntque eadem omnia, ut ante, Cum primum incepit se in gyrum volvere corpus. Denique jam quid opus rationes reddere multas, Cur nunquam in medio, in quod pellitur usque, quiescat Puncto, ubi cepit agi semel illos corpus in orbes, Cum, qui per numeros, per certas ire figuras Scilicet incurvos ductus quoscumque viarum Posse a corporibus signari quodlibet actis in punctum? Quin si punctum, certique meatus Noscere, vis, ipsum qua in punctum corpus agatur: Et se in propositos circumferat usque meatus. Quod superest, par rebus ab his advertere mentem Huc etiam tibi, uti videas, ipsa extera si vis, In medium quoddam posui quam tendere punctum, Ordine mutato contraria prorsus ab illo Diffugiat, quid tum fiat. Certe omnia fiunt Opposita, atque in re prorsus pugnantia quaque; Nam praeter quam quod puncto haud, quae concava, Obvertet via curva, sinuque ambibit amico, (frontem At contra tergo, fugientem more, tumenti, Ut docui, et parti convexa videbitur illa; Quae fuerat vis ante trahens, nunc facta repellens, Quamque repellentem nos ante vocavimus, ipsam Nunc contra nobis vocitare necesse trahentem est; Rectaque contingens arcus quoque semita versos Vertetur pariter, nec, ut ante, recedere corpus A puncto per eam, sed contra accedere possit, Quandoquidem a puncto tum ipse remotius arcus Finitur quicumque, viae tangentis eundem Quam quod erit nempe extremum, limesque repertus. Jam quoniam hoc longo produximus ordine rerum Carmen, et ingenii languescunt denique motus, Lassaque suppeditat mens aegre rem, numerosque, Verbaque, me paulùm contractis condere velis Est opus in portu, et requiem captare laborum Tantorum; quamquam non sponte avellor opella, Verum invitus ab hac, subitoque ingrata futura est Ipsa queis, notique placent, retinentque labores. Scilicet in nostris vis est quoque mentibus illi Fors similis, qua materiam perhibemus inertem. Hinc non ipsa juvant nos tantùm expertia motus Otia, non requies semper jucunda laborum est; At servare statum, quo tum sumus, illus et ipsum, Quod facimus, tantùm facere, assuetisque teneri, Et quibus in rebus, studiisque moramur, obire Plus eadem, quam quae diversa in forte probantur. Bellum miles amat, Mavortis et impiger artem Insequitur; pacis piger idem ad munera contra est: Navita cum ventis contendere, perque tumentes Ire audax fluctus, vix siccam tangit arenam, Oscitat extemplo, atque invitus littore oberrat: Invitusque urbis versatur per fora magnae Agricola, appensumque domi suspirat aratrum: Causidici causas agere, et connectere lites Litibus, et nodos ardent dissolvere legum. Denique quisque suas exercet strenuus artes, Idem alias contra plerumque ignavus ad omnes: Nam studiis volupe est ipsis haerescere mentem Cuique suis, quodam et jucundo exinde tenetur Mens sensu, neque se patitur divellier a re, Quam gerit, atque, ultro quo fungitur ipsa, labore. Praeterea exortos, nos intra, saepe tumultus, Saeviter infestant qui pectora nostra, videmus Secum animum rapere, atque involvere sponte sequentem, Vix valido nisu saepe ut mitescere possint; Si velit, ipse etenim queat in contraria niti. Irati vel habere velint, vel fingere causas Irarum, cupiunt et motibus ire secundis, Frena truci laxant odio, exstimulantque furores: At Mater, dulcem cui mors metit invida natum, Insomnes ducit noctes, saevoque tenetur Sponte amens luctu, quaerit loca sola dolori, Mixta levant lacrymis animum suspiria tristem; Quippe dolor juvat, et quaedam venit inde voluptas. Plurima sic itidem petere ipse exempla valebis Pluribus a rebus, nostros ut constet inertes Esse, statuque animos in eodem velle teneri, Exterius nisi tum veniat vis, causaque turbans, Excitet in nostra quae taedia mente, molestamque Angoris speciem, tristisque incommoda sensus, Ut sit nulla queis intus: tum cogimur illo Cedere velle statu, proin suppeditare novas res Continuò menti, sensu quibus ipsa molesto Exsolvi queat, et turbatam acquirere pacem. Tum varias in res votis flagrantibus instat, Et desiderio semper configitur acri. Mens tamen ardescens quo plus desiderat, expers Hoc mage tranquillâ est, longeque remota quiete, Et cruciante magis torquetur, et uritur aestu. Proin desiderio plerosque, recedere primo Forte statu quos tum violentam cernimus ob vim, Haud secus ac morbo quodam, languere putamus. Quapropter qui nil desiderat, ille, necesse est, Securus laeta, et tranquilla mente fruatur, Contentusque sui degat, nil quaerat et ultra. Nec quodcumque bonum, potiusve quod esse bonorum De genere apparet, nos nostro dimovet ad se Alliciens praesente statu, nisi suscitet intus Ante sui desiderium, et fastidia quaedam In nobis, dum, quae cupimus bona, suppeditentur. Propterea vitae feliciter instituendae Cum videant multi, quam virtus utilis extet, Et quam grande suis decus afferat; haud tamen illam Sectari, ut par est, porro mirabere raros; Divitiarum etenim, vel fortior ambitionis Tunc illos saepe ex transverso corripit aestus Praecipites, magis aut stimulis agitantur amoris. Nimirum molli cui flexa cupidine corda Jamdudum, videt interdum rem funditus omnem Labi, atque absumi vires, fanaeque parariDedecus, aeternosque obita quoque morte dolores, Nequitiaeque suae fors poenitet, oppositoque Fors tum jurat item vitam traducere more; At post cum vultus redeunt simulacra decori, Verbaque, risusque, et communia gaudia menti, Surgit amarum aliquid sub corde, et taedia surgunt, Assuetaque voluptate, illecebrisque carere Displicet; inde, quod angit, ut id deponere possit Ex animo, Veneris se sub juga mittit, ut ante, Quaeque mala esse videt, sequitur, quaeque improbat ipse; Nam violentius his, quae sunt praesentia circum, Mens quatitur, sensus quaeque illabuntur in ipsos; Et dolor expertem praesens est esse quiete: Quippe, carere illo praesente, atque excruciante, Hoc primum est certe, quod connitamur; hic extat Princeps nempe gradus vitaï, fonsque beatae. Multaque propterea quae sunt bona, cernimus ipsi Immoti, et stimulis exinde haud angimur ullis, Queis sine praesertim felicem condere vitam, Atque alibi reperire, quod instat, posse videmur. Pluribus in vita jam cum uno tempore saepe Experiamur agi stimulis torquentibus intus, Est opus, exsurgat medium quid ab omnibus, atque a Compositis silum incertum se proferat extra In nobis desiderium, huc quod raptet, et illuc, Et velut incurvo mores sine lege meatu Inflectat nostros, nec rem convertat in unam: Unde tamen premimur magis, atque valentior unde Impulsus venit, in rem plus contendimus illam. Proinde aliis major raptat nos saepe cupido, Exoritur nostris quaecumque a moribus, alte Queis sumus imbuti, variis et ab usibus, atque Exemplis, demum ex ipsis affectibus intus, Qui magno quatiunt animum plerumque tumultu, Impelluntque, leves ut jactant per mare venti Aut puppim, aut vacuo pendentia nubila caelo. Hinc nobis adeo divisis, disque sipatis Undique multiplici votorum tot ratione, Magnarum, quaeque aeterno sunt pondere, rerum Et minor, et nulla est interdum cura, quietis Hic tantùm, intentis ad caetera, sollicitisque. Quare opus est nosmet, summum, aeternumque quod extat, Saepe volutando nostra sub mente, nec omni Non de prospectu, non omni a parte tuendo, Ejus uti, quae sit, naturam perspiciamus, Quam praestans ea sit, praeclaraque, magnaque longe; Praesentemque velut tueamur conspicuamque Haud unquam immemores; nam protinus irrequieto Cor poterit desiderio configere nostrum, Tranquillaeque statu mentem deducere pacis. Res aliae nequeant exiles, atque fugaces, Atque leves, animi tunc ad se vertere motus Contendentis eo, conatu, quo potis, omni, Atque male esse sibi, curaque urgerier acri Experientis, ubi meta procul errat ab illa. Felix, quem capiunt, quae summa, aeternaque constant, Illa fames quem vexat, et expectata voluptas Suscitat; haud illum nitor auri, purpureoque Lumine collucens ostrum regale movebit, Famaque diversum rapiet, nec blanda voluptas Illiciet dulci perfusum fonte leporum. Immotus res humanas versabitur inter, Subjiciensque sibi mortalia quaeque feretur Altius atque, caput sublimibus inferet astris, Quo neque ventorum tempestas, nigraque gliscunt Nubila, nec tonitru, nec fulmine concutitur mens, Perpetuùm at caelo ridet lux alma sereno. LIBER SECUNDUS.Inscius a teneris veluti puer incipit annis Matrem, et nutricis blandam cognoscere vocem; Post circum nil non admirans, multaque tentans Notitias haurit faciles, mentisque vigorem Induit, ipsius paulatim ut corporis; ullo Si neque mens morbo, neque corpus langueat aegrum: It varias solers porro, experiensque per artes, Prodit et a longo semper prudentior usu: Haud aliter sua Doctrinae quoque tempora mutant; Ipsae ortus habuere suos, teneramque juventam, Deinde novos auctus, majoraque robora sumunt; Nam Genus humanum, sua quo producitur omnes Annorum per circuitus diuturnior aetas, Cultius in multis, longeque peritius exit; Scilicet adjiciens inventis artibus artes. Attamen et tristes morbi incubuere repente Mentibus interdum; veluti ferus horrida cum fert Arma, et barbaricis grassatur moribus hostis, Et monumenta virûm ferro populatur, et igni, Inducens late pulchrarum oblivia rerum; Ut quondam a gelida toties venientibus Arcto Gentibus huc ad nos victum sedesque petitum. Indigenas propriis pellebant sedibus ipsos, Omnia vastantes late loca, et undique cultus Vertentes cum non humano more latinos. At quoniam ex longo jam tempore deinde per omnem Coepimus Europam grajis, latiisque vacare Quaerendis veterum monumentis, eque ruendis Mirandorum operum confusis saepe ruinis; Paulatim ad pulchras artes, excultaque quondam Perventum studia, et latitantes pulvere longùm, Obductaeque situ Doctrinae in luminis oras Rursum, et Musarum prisci venere lepores. Deinde et certatum est nova primis multa repertis Addere, quae solers felixque industria saepe Extudit: ingenii sic ultra extendere fines Semper, et extructam magis usque attollere molem, Aetatesque datum est alias praevertere cunctas, Multo ut docta magis fuerit, quae postera venit. Crescit et, inventis quo plus ditescimus, ardor Quaerendi, multoque patentior est via, multo Est ratio melior: sterilem vix proinde locamus Unquam operam: e facili surgit seges ampla labore: Exin audaci nubes superare volatu, Sideraque, et solis tentamus saepe calentes Cominus in radios irrumpere vi rationis, Et tot in abductos mundi penetrare recessus. Sed jam nostra alias cum tantùm excesserit omnes Aetas, quid fore censendum venientibus annis, Contendent si tum nostrum hunc urgere laborem, Et proferre animi praeclaro ardore nepotes? Proh quantam eductae molem superextruet, atque Quanta nos spatii post se regione relinquet Posteritas! nostros infantum gressibus aequans Gressus, jactantes forsan ridebit, ut altis Et magnis nos de rebus, quas esse videbit Prae propriis tenues nimium, et deprendere multa Non potuisse pedes mirabitur ante locata Atque oculos; veluti nos longùm ignota fuisse Moramur, quae nunc adeo manifesta tuemur. Fors etiam versis satis, et numine laevo Accidet, ut, post nos quae venerit, addere rebus Non modo nil valeat detectis, sed neque nostros Conatus animo pertingere, et utier illis Semper languidiore animorum percita motu Progenies, memori dimittat et omnia mente; Omnis uti fama, et tantarum gloria rerum Excidat immani rursum superante per orbem Barbarie, cultusque in gentem deteriores Inducente, vel ob bella exundantia, et usus Armorum nimios, saevasve tyrannidis artes: Ad mores nam mens prona est humana ferinos, Atque humiles facile assiduo vexata pavore Induit ipsa animos. Varios his addere morbos Possis, mortalem nova per contagia stirpem Exorta horribili minuentes clade: vel urbes, Regnaque terraï vasto labentia motu, Fluminaque, aequoraque oppositas vincentia moles In loca se latis culta inducentia campis: Nec non et terras qui possint obruere imbres Diluvio immani, et faciem immutare locorum. His instructa solet, veluti feralibus armis, Praeterquam quod edax etiam sit, et undique rodat, Longa aetas subito egregias divellere moles Excidio, et generis mutare, et vertere fortem Humani: non vertat item studia, atque labores Ingeniorum, et humo doctrinas obruat omnes? Sic solas praefert tellus Memphitica clades Saxorum in cumulis; variis nunc sculpta figuris Marmora, trunca tamen, visuntur, mutaque nobis; Signa repertorum tuimur, periere reperta. Ex aliquo at quoniam jam tempore novimus artem Obstetricem operum, servatricemque laborum Ingenii, possint diffundi ut multiplicati Prela per, et formas, lateque per ora virorum Spargier, et tanto renovarier incremento Interdum, ex uno ut nascantur millia multa; Longius idcirco nobis promittimus aevum, Immensosque licet quoque spes extendere in annos, Temporis et saevos labentis temnere morsus Magnis praesertim pro rebus; nam leve queis est Pondus, ferre queant aetatem haud denique multam. Sed quae fata manent nostros ventura labores? Quantum aevi mihi fas optare? Quid augerer ausis His immortali de tempore? Concitat istis Me quoque promissis, et mentem numine Phoebus Implet, et incessit: jam, quo feror, impetus ire est. Quapropter quoniam, praeter jam cognita semper Munera quae fuerant generatim corporis omnis, Omni in materie quoque inertem haerescere dixi Vim, nec item certa non hanc ratione probavi; Quod superest, prius ac gravitatem denique ad ipsam Delabar, fieri satis uno carmine porro Cui nequeat, rerum est adeo foecunda feraxque; Hic tibi non longis, at claris versibus edam, Hoc etiam officium cujusvis corporis esse, Ut sit opus, cum mutatur status unius, ipsum, Qui status alterius constet tum corporis, oris Tantundem oppositis mutarier; et quia nunquam Inter se mutare status sic corpora remur, Quin agere ipsa eadem sese inter, agique vicissim Percipiamus, ut haec et agant, et agantur, oportet, Viribus hinc illinc aequalibus, oppositisque. Ast hìc ne subito reputes, cave, scilicet aequa Mutari celerem semper lapsumque, fugamque Mensura. Debes hanc solis motibus ipse Aptare, atque in iis hanc solis quaerere legem. In gemino par materies cum corpore constat, Mutatis aeque tum motibus, aequa, necesse est, Mutatae ratio, mensuraque mobilitatis Sit quoque; motus enim hìc respondet mobilitati: Non ita, materies si dispar; namque videbis, Aeque ut mutentur motus, debere minori Tanto plus celerem progigni in corpore lapsum, Quanto in majori est plus corpore materiaï. Hanc quibus in rebus non est comprendere legem? Ad sese magnes chalybem trahit, atque vicissim A chalybe hoc ipso rapitur; quod cernere pronum est Utrumque: immotus si perstet uterlibet horum Vel trabe suspensus, vel parjete, subter et alter Admoveatur: amica repente hic ad oscula surget, Conjunctusque simul compage tenebitur arcta: Sin natet exigua cymba suffultus uterque Liber aquis; ambos subitò celerare videbis Alterum in alterius contactus, donec in unum Conveniant cupidi pariter, junctique quiescant In media regione viae, si pondere cymba Utraque pressa pari est; sin impar mercibus illis Pondus erit, liquidum properantior altera tanto Findet iter, quanto leviori merce laborat. Sic itidem longo geminae si fune carinae, Quae neque sint ventis, valido nec remige pulsae, Mutuà nectantur, sed nulla parte retentae Ex alia, nulloque haerentes ad vada morsu, Aequè inter sese distento fune trahentur, Proptereaque pari procurrent impete motus: Proin minor, et levior quae sit, pernicior illum Ibit in occursum, gravis altera, magnaque lenta est; Et subito, cum se puppes tetigere, quiescent; Tunc aequa se namque premunt vi: corpora si seOppositâ duo nempe premant a parte vicissim, Nullaque praeterea veniat vis, solaque perstet, Quae premit hinc illinc; opus est immota teneri Ipsa loco, atque aequis librari viribus illic. Undarum tenues post imbrem conspice guttas Frondibus haerentes pingui lanugine tectis, In guttas inflexa argenti aut pondera vivi, Quarum sic tenues quaedam vis mutua jungit Particulas, ut sint externa fronte rotundae; Ea tamen ex omni cum circum parte prematur Gutta, oritur nullus jam guttae in corpore motus. Nam vel inaequales in partes concipe guttam Divisam; pars ut concedat, non erit unquam, Majori minor, aeternos et gutta feratur Parte illâ in motus; quia vi minor officit aequa. Transfer id ad terram pariter, quam dicere guttam Possumus ingentem, pelagi convexa liquenti Quae circum tergo, tamen hinc immota, tumescit. Et premimus dum tam vastam nos corpore matrem Quisque gravi, contra premimur tamen inde vicissim, Magnaque sunt quanquam geminae discrimina molis, Moles neutra locum tum victae molis habebit, Cedentemque sequetur agens, motamque propellens; Qui si jam semel inceptet, non desinat unquam Tum concedendi simul impetus, inque sequendi Immemorabile per spatium, aeternumque per aevum. Non in res quoque cum connitimur, attrahimusque, A nobisve repellimus, in conamina nostra Semper et oppositis contendi, ert viribus aequis A rebus, contra quas nitimur, experiemur. Pressa premit digitum sic mollis cera prementem; Luctantemque manus deducens arbore ramum Ducier a viridi sentit se percita ramo. Nitimur inflexi sic pondere corporis ipso, Et pede pellentes quoque terram vincere magnum Interdum lapidem, tensoque adducere fune. Sic etiam validis innixus viribus urget Limitem agro positum, cum vult distendere fines Agricola, et campos alibi signare colendos. Corpore tum medio terram, molemque stat inter Ipse suo, atque humeris, pedibusque obstantia pellit: Propterea lapis hinc, et tota movebitur aeque Terra illinc; terram sed dispertius in omnemMotus hic haud ulla poterit ratione videri, Nec tenui sensus impellere mobilitate; Accidet ad nostros sensus tamen alter, agetur Quo lapis exiguo prae vasta corpore terra. Sed nil hanc melius, nil certius uberiusque, Nil itidem utilius faciet clarescere legem, Occurrentia quam plagis cum corpora sese Inter confligunt, et colliduntur utrinque. Paulum has propterea divertimus in rationes. Primò rebus in his nostra tria corpora mente Possumûs, aut species horum distinguere ternas. Dura vocamus enim, quae vi quantalibet icta, Et compressa suam nequeant mutare figuram; Mollia sed contra queiscumque a viribus acta Mutant: et quamvis, ne mutent, ante resistant; Cum fuerit mutata tamen, servare recentem Pergunt, pro veteri et conatus edere nullos. Quae fuerint nec dura tibi, nec mollia demum, Illa ubi perdiderint primam compulsa figuram, Vim subito exercent aliquam, amissamque receptent Ut faciem, pugnant: vis haec, et pugna profecto, Quo mage comprimitur corpus, mage crescere pergit; Donec in extremo mutatae limite formae Maxima sit: molli quae contra in corpore, quippe Semper flacidior, prorsus vanescat, oportet. Hìc facile agnosces quoddam inter corpora, queis est Vis ea, discrimen; sunt quae compressa figuram Immutant paulùm, nam magnis protinus instant Nisibus hanc reparare, suamque reducere frontem. Ast alia introrsum facile, ut sunt pulsa, recedunt, Invertuntque sui speciem nimis, ante negari Mutuus incipiat quam demum accessus utrinque. Propter at hoc varium discrimen corpora certe Non valeant varia inter se confligere pugnae Fortuna; tantum mage dura, minusve videri Propterea possint nobis, non caetera turbent. At turbent alio prorsum a discrimine; quippe Vi formam reparant, quam qua amisere, minore Multa, et propterea minus a se mutua certant, Quam prius accessere, recedere, multiplicique Mensura minuunt ipsum hunc diversa recessum. At cum nil minuunt prorsus, cum scilicet illa est Vis vi, quae formam prius immutaverat, aequa, Restituitque pari, quo tempore laesa, figuram, Maxima dicetur, majore excrescere porro Auctu cum nequeat, summoque in culmine perstet. Sed jam ex impulsu quae fit, confingere possim Illi haud absimilem pugnam, terra Affrica quondam Quam vidit: domitor Lernae, et Diomedis equorum Ille laboribus exhaustis, odiisque novercae Inclytus, exusta cum solibus esset in ora, Filius Alcmenae ,luctantem corpore vasto Alemenae Terrigenam Antaeum valuisset vincere nunquam, Nam quanto matri magis allidebat eundem, Incumbensque premebat, eo magis ille novatis Viribus insurgebat in hostem; et sic reparabat Languentes animos, contusaque corpora clava, Atque iterum in pugnas, iterum integer insiliebat; Robore tacta novo munibat mater alumnum: Ni demum fesso, et jactato posse negârit Ire ad complexus genitricis, et oscula Terrae, Sublatumque altè supra caput, atque agitantem, Torquentemque artus immanes aëre frustra Sublimi manibus validis compresserit arcte, Et tristem vitam fudisse coëgerit auris. At rerum in numero prorsus consistere dura Corpora quis dicat? neque enim, quae flectier ulla Non possint vi vel paulum, deprendimus usquam: Nec quibus a pulsis itidem vis maxima, nullave Exeritur, versae reparent ut damna figurae. Nempe aliquis semper quovis in corpore nisus Elicitur, genus hoc, exilis qui tamen extat Usque adeo certis in rebus, languidulusque, Vix queat ut nostros vigilantes tangere sensus: Ut non compressae mollissima vellera lanae Sunt, raraeque nivis volitantes aëre denso Flocci, atque exiguo flammae tepefacta calore Cera, et humus conversa ligonibus, et grave plumbum, Atque alia, in rebus quae credit mollia vulgus. Unoquoque tamen videas in corpore, pressum Vel sit idem validis impulsibus, exiguisve, Certam servari rationem semper utrosque Inter conatus, quibus ipsum obsistere, frontem Ne mutet, vel eam, cum versa, resumere certat. Verum adeo hic pollens in corpore nisus uterque Est aliquo, ut subita penitus ratione geratur Ille vel introrsum motus, vel deinde retrorsum, Et nequeat sensu, sed sola mente videri. At quoniam sensu tantùm res aestimat uno, Prorsum ea dura putat, vocitatque hoc nomine vulgusCorpora, uti duras silices, ut robora, et ossa, Atque adamantina saxa metallorumque rigores: Ipsa tamen quae sunt oculo deprensa sagaci Flecti et reflecti quosvis quoque posse per ictus. Nempe pilam vitream, vel eburnam forte colore Si tingas aliquo, tum vitri, eborisve rotundi Alterius, sed non fucati, incurrere cogas in molem, validoque impellere verbere plagae; Protinus haec etiam solâ, qua tacta, colorem Parte feret, non in puncto tum scilicet uno, Quod fieret, si dura foret, flectique negaret Utraque, verum aliquo circum ducente per orbem Latum se spatio, quod in ipso cesserat ictu Introrsum, seque in planum distenderat aequor. His tibi, quae prius est res poscere visa, parato, Dispositoque animo; jam nunc age, qualis inesse Motus, mobilitasque quibusvis possit ab ictu Corporibus, rite instituas si rebus in ipsis Servare, agnoscas hâc omnia lege teneri, Quam doceo, aequalem nimirum corpora semper Vim, cum se inter agunt, inferre, patique vicissim, Atque ita natura constare hanc semper in omni Legem; hac te in motus proin ducam, ac mobilitates, Non alias, quam quas in rebus prendere possis. Mensuras, genus hoc, tum certior ibis in omnes. Principio duo cum confligunt corpora plaga, Quantum ex incursu motùs lucratur in unam Alterutrum partem, facili ratione videre est Alterum in oppositam tantundem acquirere motùs. Ergo istud motus cum motibus incrementum Si jungatur, in hoc, et corpore nuper in illo Qui fuerant seorsum, nova jam tum corpus utrumque Afficiet ratio: si scilicet inferat ictumA tergo, inque oras vis addita pellat easdem, In quas cursus erat, properantius ibitur illuc; Sin de fronte recens, proin et contrarius, ante Qui fuit, adveniat motus, vel segnius ibit Accepta corpus plaga, si nempe priore Hic extet minor; aequali certamina nisu Sic ineat, penitus corpus sistetur ibidem: Denique si novus hic mage polleat, illus abibit Conversae ratione viae, retroque feretur. Motus at hic, duo quem lucrantur corpora in oras Aequalem oppositas post saevae verbera plagae, Quantus sit, certa ut possis ratione videre; Nosse modum par est, quo corpora colliduntur. Scilicet, et quanto conflictus tempore fiat. Atque hìc, ut valeam prope rem supponere nostris Ipsam oculis, sine me duo fingere mollia prorsus Corpora, quae quamvis revera extare negatum est, Ut neque sunt porro, vis maxima restituendi In plaga amissam queis dicitur esse figuram: Attamen his ipsis, si vere extare daretur, Quid fieret, cum viderimus, fierique necesse Quid foret, ad veras rationes inde referri Perfacile est, et quid mediis his accidat, illa Praedita quae non vi, neque contra mollia constant, At sita sunt horum genus in ter utrumque, videre. Verum infinitae quoniam per corpora fundi Exterius possunt formae, neque, quidquid ab una Quaeque queat, varie dum corpora congrediuntur, Accidere, ipse velim si seorsum expendere, possim; Solis proinde globis peragi rem percipe, quorum Aptior effigies nobis simplexque figura est. Quippe ex hac etiam facili est deprendere pacto, Plagarum ratio, queis sese corpora pulsant, Nimirum quae sint directa, obliquaque, refert Quod cognosse prius, quam caetera pervolüamus ,Directum plagae genus illud proinde putato, Cum quae sunt mediâ puncta in regione globorum, Illam mota viam insistunt, quae nectit utrumque Punctum ipsum medium, productave transmeat illac: Tunc etenim haec eadem pariter via recta quoque illud Trajiciet punctum, sese in quo corpora pulsant. Ast alia quacumque via genus alterum, oportet, Scilicet obliquae fieri inter corpora plagae. Ergo quae prorsus duo mollia corpora dixi, Directa accedant in mutua vulnera plaga; Ipsa ubi sunt primum tenui collisa duello, Non cessant et adhuc magis usque accedere, mutant Proinde suae speciem valide compressa figurae; Primaeque introrsum pergunt concedere partes Continuò, donec vel desinat omnis utrinque Motus, mutato vel demum corpora ceptent Impete paulatim aequali procurrere lapsu, Et simul unam ambo mundi conjuncta sub oram Tendere, compositaque velut tum pace teneri, Oscula pressa semel nunquam ut dimittere possint. Jam quoniam aequalis post ictum motus utrinque Exoritur, veluti jam diximus, oppositamque In partem; oppositam quoque gigni mobilitates In partem, sed non aequales proinde, necesse est; Nam sic inter eas, et corpora vertitur ordo, Corpore uti majore minor, contraque minore Major mobilitas sit corpore: scilicet ille Ne novus exoriens impar sit motus utrinque. His tibi subjunctis jam rebus, suppositisque, Nunc duo fac properent in eandem corpora partem, Cursu, quod sequitur, tamen ut citiore feratur. Quandoquidem partes utriusque invertitur aeque Motus in oppositas, quantus de corpore motus Demitur uno, alii tantum adjecisse necesse est; Proin motus utriusque prius quae summa manebat, Hanc ipsam vel post ictum perstare fatendum est. Quare cum motum rebus constare duabus Jam teneas, quarum tibi sit tum cognita rerum Altera, materies nimirum in corpore utroque, Cognosces totam pariter quoque mobilitatem, Quae post impulsum moli communis utrique est: Hujus et a primis pariter discrimina nosces, Quantum et propterea mutatum in corpore utroque est. Omnia quae pariter prendes, cum forte quietum Corporis alterius pulsu turbabitur unum; Tuc etenim motùs capietur summa prioris Unius a motu, quam dein per corpus utrumque Dispertire queas, alia et facere omnia, ut ante. Denique si adversus incurrant frontibus ambo Obvia, detracto motu a majore minori Discrimen cape pro summa, quam diximus ante; Caeteraque, ut supera, simili ratione gerantur. Haec numeris pro re si certis omnia signes (Num nequeant numeris supponier omnia veris, Hoc genus, intendi quae possunt, quaeque remitti, Atque, ipsi ut numeri, majora, minoraque fiunt?) Protinus agnosces, quid fiet; tuta nec ulla est, Nec manifesta animis ratio magis, exque pedita: Proin cernes facile, an sistantur corpora ab ictu, Excurrantve eadem, et quo tractu, quas et in oras, Cuique quid adjectum, quid demptum denique constet. Nonne virûm geminis haec coetibus aequiparare Possumus, exemplo similem et rem pandere ficto? Hi, quòd amicitiae coierunt foedere pulchro Inter se, paribus semper quae gaudet, et aequis, Invenit et similes, aut efficit, undique vectant Communem in cumulum, quod cuique est divitiarum: Proin jure aequato, fuerat qui ditior ante Coetus amicorum, tanto sibi repperit auri Esse minus, quanto prodit locupletior alter, Ut nec opus crescant in summa, nec minuantur. Proptereaque virûm numerus quo major habetur In coetu, magis ille refert, nam quemque virorum Uti deinde pari, atque aequato foedere dixi. Atqur hinc nonne vides, quid fiat, corpora eandem Cum duo se in partem volventia congrediuntur? Alterum at immotum si sit, vel fronte vicissim Obversa hinc illinc pariter concurrat utrumque, Exprimere exemplo, quid tum quoque fiat, eodem Possumus, aut nullas geminis de coetibus uni Prorsus divitias fingentes esse, alieno Ipsum aut aere premi contra, multoque gravari Foenore, tum siquidem geminorum foedere juncto Vel nihil in cumulo superabit, si referendo In medium fuerit par, quod debebitur, auro; Sin minus, aut majus contra, vel uterque, necesse est, Summa aliquid ferat ex illa non prorsus inani, Pars divisa utrumque alieni vel premat aeris; Nimirum vel uterque suo, vel uterque alieno Tum sit in aere, opus est, post icta haec foedera, coetus. Haec fluere ex illo rationis fonte videmus, Quae petit, aequato cum fiunt foedera jure, Ut, quod lucratur pars una, hoc altera perdat: Scilicet his etiam possis ut prendere legem, Qua, quod agit, tantundem etiam in contraria agatur. Sed, non directo properent si tramite cursùs, At duo confligant obliqua corpora plaga, Et latere ex ipso belli discrimina tentent, Protinus ut possis numeris rem tangere certis, Debes in geminos utriusque resolvere motum. Concipe propterea, qua sese corpora fronte Contingunt, ad eam rectos te ducere tractus, Quique globos media tranent regione propinquos: Hos ergo rectos in tractus distrahe motum Partim, et partim alios, facias quos fronte secunda Pergere, uti ripam radentia flumina currunt: Ex hac parte queat nullis tunc ictibus ille Se turbare, nec ad contactum corpora ferre Motu: quidquid id est, quod euntia corpora turbet, Advenit a prima, cujus direximus ictum, Parte: ita quapropter directa hac ipse recense, Quid fiat, quid et a congressu possit oriri; Junge, quod invenies, motùs cum parte secunda, Quae nil turbavit, componens: hinc via certa, Totaque mobilitas demum, motusque patescent. His tibi claratis facili contendere gressu est Nunc, ad quae generis diversi corpora dixi, Quae compressa suam subito reparare figuram Certant, quaeque ideo resilire tuemur ab ictu: Nam postquam, quod erit mutandum, videris, ac si Mollia corpora sint, et lucra putaveris ipsa Mobilitatis, uti jam diximus; ista, necesse est, Protinus ingemines post ictum in corpore utroque; Nam quoniam tanta resilit vi corpus utrumque, Certat ubi laesum formae renovare decorem, Quanta compressum fuerat, cum perderet illam; Ipso, tantundem quoque erit, quod gignitur, ictu, Incrementi; ideo lucra ingeminemus, oportet; Nempe in corporibus, queis vis ea maxima constat: Sin minor (ut vere est in cunctis), augmine crescent Non duplici, verum, pro vis ratione, minori: Ut chalybem chalybi, et pressae se impingere lanae Si facias pariter pressae glomeramina lanae; Quod reparans formam vis efficit immutando, Deficere est prope dimidia quia parte repertum Nempe ab eo, quod vis laedens formam ante peregit; Quod super addendum est, non partem excedere longe Debet dimidiam: si vitris sed peragas rem; Octonis bis percipias de partibus unam, Vis ea ne dici tum maxima possit, abesse: Lucrum id propterea prope tunc erit ingeminandum. Ex his per numeros deducere plurima possis, Quae placeant animo novitatis imagine quadam, Et ratione trahant, cum primùm est cognita, mira. Hoc genus est, si corpus in aequum corpus agatur Directa regione viae, tamen exsiliendi Ut vi sit, major qua nulla est, praeditum utrumque; Post ictum vicibus versis celerare videbis, Nimirum, ut primum modo mobilitate feratur Illa, qua corpus contenderat ante secundum; Ast hoc nunc contra, qua tum properaverat illud; Atque ita, mutatis personae ut vestibus, ibunt, Inter si similes, velut ante, habitumque, modumque, A se quaeque tamen diversa habituque, modoque. Proin si forte plagas in easdem corpus utrumque Ante ferebatur, cursu tamen impare; cursu Impare post etiam commutatoque ferentur: Uno sin aliud fuerat properante quietum, Mutuo ab impulsu subito sistetur ibi illud, Quodque quiescebat, fugiet, totaque recepta Protinus alterius tum mobilitate meabit. Adversis contra si frontibus obvia demum Occurrent aequo properantia corpora lapsu, Dissilient aequo pariter fugientia lapsu: Impar sin medium carpentibus intervallum Impetus est, et erit redeuntibus impetus impar, Alterum ut alterius tamen impete progrediatur. Praeterea parte ex una sociale geratur Si bellum, si nempe aequalia plurima longo ordine, uti denso stipatam milite turmam, Corpora per tactus disponas continuatos, Parque aliud corpus resonanti verbere primam Percutiat frontem, multorumque otia turbet; Fiet, ut hoc subita compôstum pace quiescat, Nec se a contactu dulci divellat eorum, Quae regione sua, veluti non pulsa, manebunt; Tempore quanquamillo tantundem carpitur agmen Extremum; quoniam excussum procul aufugit unum Tam celeri, primum quam venerat, impete corpus. Namque perinde istud fieri fateare necesse est, Ac si non ita sint tactus stipata per ipsos, Ast aliquo inter se spatio divulsa locentur, Succedente aliquo et se mutuà tempore pulsent; Impulsum nam quodque movebitur, inde quiescet Impellens; ast extremum cum pellere post se Non habeat, quod possit, eo, quo pellitur, ibit Perpetuò, et nullam poterit captare quietem. Ut si improviso perculsus fulmine belli Effugeret trepidus supremo ex agmine miles, Quem frustra revocent immotae ad signa cohortes Non agnoscentem monitus, vocesque suorum, Armaque, nec subita in formidine respectantem. Sed, genus hoc, alia ut possis certamina nosse, Ad geminos, sed non aequali corpore qui sunt, Nunc te verte globos, quorum alter in alterum agatur Immotum properans; deprendes namque recentem, Gignitur immoto quae corpore, mobilitatem Tantam esse ad primam impellente in corpore, quantum Hoc ipsum impellens, nimirum si geminetur, Corpus erit, simul ad compactum corpus utrumque. Hinc licet agnoscas, si corpora terna globorum Sint, quorum medium media quoque mole sit inter Altera bina, atque hoc si primo corpore corpus Impellas medium, quod deinde subibit, iturum A sociis procul esse cita mage mobilitate, Quam, medium si dimotum sit corpus, abisset Primi incurrente in se tantùm corporis auctu: Ast et adhuc fuga major erit, si certa sit inter Has ternas ratio moles, et mutuus ordo; Quoque magis, genus hoc, crescent discrimina, crescet Hoc magis extremi pariter fuga corporis illa. Denique, disponens si non tria corpora tantum, Multa sed inter se conjungas ordine certo Perpetuùm variati auctùs quocumque globorum, Efficies illo impulsu, mage corpore multo Mobilitas ut adhuc extremo crescat; et ipse Immensùm celeri sese globus impete volvet Illa nimirum prae mobilitate, tulisset Qua sese fugiens globus ipse hic, primus ad illum Expositus si tum incursum, solusque fuisset. Jam si, quod minimum est corpus, sit in ordine primum Perpetuo, incurrensque ictum transmittat ad usque Extremum, magnumque (ducem velut agminis ejus), Hoc aliqua certe procurrere mobilitate Aspicies, sed ea multo, multoque minore, Quam quae mobilitas primi foret, exiguique; Motus at ejus erit (non tantum mobilitate, Verum et materia quem nos constare fatemur) Auctus in immensumprae motu denique primi. Hinc noscas non in corpus de corpore motum Posse per impulsus tranferrier; anteriores Usque sed extingui motus, gignique recentes Ictibus in cunctis vi, quae reparare figuram Cogit, in oppositas ea dum connititur oras. Sin, qui primus erit globus, idem et maximus extet; Quae sese tum per medios exinde propagat Mobilitas, quam se magno efferet incremento? Quantaque in extremo, minimoque recepta vigebit? Sic itidem incussus primis legionibus, hostis Adventu, timor, usque magis succrescit eundo; Dumque alios, aliosque invadit, seque propagat Per peditumque equitumque globos, et murmura miscet, Horribilis magis extremos super incubuisse Ipse solet, pedibus pernices adit et alas. Atque tibi ante oculos aliquo proponere pacto Mobilitatis uti, genus hoc, tanta augmina possis; Corpora jam centum proin decrescentia parte Semper dimidia componens ordine longo Dirige, uti docui; tantus, tantusque profecto Denique centenos post ictus corpore cursus Multiplicetur in extremo, minimoque, necesse est, Ut nomen reperire suums super accumulato Immensùm numero, clarisque exponere verbis Non valeam; sed ter conata, ter haereat infans Lingua, licet varias assueta inflectere voces, Difficilesque diu res suavi efferre loquela. Tute tamen per te rationem ut denique inire Hanc possis, tantosque tuam distendere mentem Per numeros, sine te hoc facili deducier illuc Exemplo: decies hominum centena tenentem Millia proin aliquam, velut est Aegyptia Memphis, Finge urbem; genus hoc, dein urbes mille sub una Florentes regni pariter ditione, quod ullis Non repetas animo ex annalibus ante fuisse, Quamquam olim Assyrios, Medos, Persasque revolvas, Et rerum Dominos, qua non erat invia tellus, Romanos; hominum siquidem tot millia regnum Hoc aleret, quot vasta, suum quacumque per orbem Incolitur, vix nunc tellus ferat. Haud tamen istic Sistendum, sed adhuc opus est, ea fingere mille Regna, et tam late tot per florentia regna, Quotquot erunt, hominum cunctorum condere censum; Vix etenim quoque tunc numerum contingere possis Optatum, rebusque aequalem inducere nostris. Hic quoque, jam supera quod dixi mollia secum Obliqua statuens confligere corpora plaga, Est opus, ut pariter dicatur, corpora, pressae Scilicet ex ictu reparant quae damna figurae, Obliquo in sese incurrant si forte meatu, Ipsum hunc in geminos motum debere resolvi, Et qui corporibus directos inferat ictus, Et qui nec fugiat contactus, nec petat ipsos, Propterea qui non turbetur ab ictibus ullis: Ergo, quandoquidem primus mutabitur horum Tantum a conflicto; quod post superabit ab ipso, cum motu, quem nil turbat, compone secundo; Atque ita cognosces, qualis post integer exit Motus ab impulsu, quas et contendit in oras. Consimile est, media transversâ corpora navi Directos, genus hoc, properent si concita in ictus; Post plaga, qua pergunt, motusque videbitur idem, Sive abies portu maneat religata quieto, Seu curvo ruat aere salum; neque enim ille profecto Proinde in diversum tum motus corporum abibit, Inter se navi haud quidquam turbatus eunte, Quanquam compositus cum motu navis eodem. Hinc manifesta fluit ratio, cur, maxima cui sit Vis ea, quam docui, corpus si venerit ictu Recto in planitiem, quae immobilis usque resistat, Exsiliens recta pariter regione viaï Mobilitate pari redit illinc, ante ferebat Qua veniens se: projectu jaculeris at ipsum Si contra obliquo; pariter ratione meandi Exsilit obliqua, redeundoque efficit aequum Flexum illi, nuper quem fecit in objice duro: Quod si non ea vis, quam dixi, maxima constet, Sed quacumque minor mensurae sit ratione; Hac ratione magis reditus languescat ab ictu Exsilientis, et ipse minor sit flexus, oportet: Inde globis, socios certantes inter, eburnis Ludere qui strato volventibus aequore gaudent, Accidit, ut propter non aequè obstantia spondae Septa, pilae de parte nec omni vim saliendi Aequalem, summamque, manu licet usque perita Impellant, tamen ambiguo fallantur in ictu, Et proin speratae doleant sibi praemia palmae Elabi, quae tum comitum ferat aemula virtus. Et dubitamus adhuc, cum sit deprendere, legem Usque adeo in multis rebus, quascumque tueri Possumus, omnigenis praesertim in corporum eandem Ictibus inter se quorumviscumque, vigere, Nempe agere aequali vi corpora, agique vicissim, Hanc ipsam per quaeque extendere corpora legem, Corporeamque sub hac naturam includere cunctam? At quaedam pugnare videntur, et ordine legis Non stabili, fixoque teneri: quae tamen ipsa Si bene percipias, et ab omni parte revolvas, Haud obstare quidem, at contra prodesse videbis, Et firmo magis hinc stabiliri pondere legem, Haud secus ac populi constanti more probatam. Hoc genus est, medio cum saxi pondera fune Fortis equus trahit antevolans; cum per vada ponti Ducit agens post se ventis impulsa carina Puppim exarmatam, spoliisque ingentibus auctam, Captam ex hoste fero praedam in certamine longo; Nam tardetur equus quamvis a pondere magno, Puppis item a puppi; sed equus tamen, ipsaque vincit Prima ratis, quoniam sequitur pondusque, ratisque Altera: quare ubi sunt illae aequo momine vires, Quae sese inter agunt, et aguntur? nonne videtur Illa et proinde minus stabili fundata solo lex? Verum, ne quid in his erres hìc forte putandis Viribus, adverte huc animum, atque age, collige mecum, Quidquid agat vel equus, vel puppis, quidquid agatur. Terram pellit equus pedibus, dum promovet artus, Et lapidem, recipitque impulsum puppis ab auris; Propterea celer ille magis procurreret, atque haec, Si nihil a tergo retineret deproperantes: Se pedibus movet ipsa retrorsum terra repulsa, Atque hinc, atque illinc terrae par motus, equoque est: Quaeque ferunt aurae puppim, deperdere motus Tantundem debent pariter, quantum illa receptat: Nonne vides agere hìc ambis vim partibus aequam? Interea funis distenditur, aequalique Victricem trahit hinc puppim molimine, equumve, Praedam illinc, lapidemve, et tantum deperit illis Motus propterea, quantum conceditur istis; Nempe his, quidquid habeant, totum conceditur, illis Pars aliqua eripitur; quare superare necesse est Partem aliam; veluti cum corpus molle quieto Occurrit, secumque rapit, licet utraque eandem Contendant simul in partem, et communis utrique Sit motus, non inde minus tamen urgeat aequa Oppositas vis in partes utrumque, necesse est. Quare, quam statui, lex firmaque certaque perstat. Nunc age, quod superest, postremum denique dicam Corporis officium, nobis quod pluribus extat Exemplis, quam cuncta, prius quae nota, repertum; Quandoquidem a terris, caeloque petuntur ab ipso: Acre quod ingenium tamen, assiduasque reposcit Quaerentis curas animi, qui noverit ante Plurima, mensuras, rationes, pondera, motus, Naturae varias solers et adiverit artes. Non fuit idcirco, licet et sublimibus olim Gentes ingeniis florerent, multaque diam Paulatim in lucem proferrent abdita rerum, Magnum hoc detectum munus, magnasque gerens res; Inter mortales donec te protulit unum Aetas, aetherium velut inter sidera solem, Newtone, ingenii qui lumine collustrares Naturam, inferresque adyta in secreta sagacem, Divinamque tuam, quae vinceret omnia, mentem. Hac Natura tibi cum primum parte retecta est, Omni a parte patens patuit, nostrisque repente Prodita tota oculis pene est mortalibus; inde Audaces post te ingredimur caelestia templa; Ire iter hoc tutis liquidum licet, astraque, certa Qua via, consequimur vastos tranantia tractus, Et spatia immensi percurrimus orbis, et alte Haerentes rerum tentamus tangere metas. Atque hoc materiam diffusum munus in omnem Cuncta movens vis est, qua corpora nempe videmus Certa inter sese trahere omnia lege, trahique; Unde in natura, quae fiunt, plurima pendent, Tutemet ut facili poteris cognoscere pacto; Postquam ea consisterit qualisque, et quanta potestas: Gaudebis nodos dissolvere posse prope omnes Scilicet, et dubios labyrinthi noscere ductus. Protinus e genere hoc gravitatem hanc esse profecto Ipse vides, deorsum in terram qua corpora circum Contendunt; visque hac de parti cognita semper Ista fuit; quis enim, terraï qui colat orbem, Hanc in corporibus vim multis esse ruendi Deorsum, ubi linquuntur vacuis ea libera in auris, Nesciat, et motum labentibus accelerandi? Propterea magnae rupes, evulsaque saxa Praecipitant altis de montibus impete vasto, Imber et un gremium telluris labitur almae, Excussaeque pluunt glades, devexaque volvunt Undique se pelagi depressum flumina in aequor. Quae nisi vis circum terrae conjuncta teneret, Et compressa arcto terrestria corpora vinclo, Cuncta videremus turbataque, disque sipata, Si nisu commota levi sint, ire per altum, Et distracta procul nostro se semper ab usu Eripere, et nunquam per se revocata reverti: Ipsi nos etiam, minimo si corpora saltu concita projiceremus, in auras ejaculati, Sublatique leves terra fugeremus ab ima Aethera per vastum, tantos nec sistere motus, Obvia ni fuerint defessis astra, liceret; Totaque paulatim dissolvi terra per auras Deberet, motudisjectis partibus ejus. Haec igitur gravitas, quae terrae corpora jungit, Subjecta humanis fuerit cum sensibus omni Tempore, non tamen ante suas patefecerat orbi, Queis generat motus, atque urget pondera, leges, Tyrrheni quam magna Viri effulsere reperta. Sustulit hic ausis praestantibus ardua sese Regna in Naturae primus, Pater ipse profecto Omnia circum avide lustrantis, et experientis Doctrinae, quae nunc ingentem excrevit in auctum: Scilicet ipse viam post se constravit ituris Longius, et certo deduxit tramite veri, Qui procul in summo sistantur culmine demum; At decorum primos tamen ipse insedit honores. Ergo discussis mens primum erroribus illa Inclyta, rebus in his hominum qui corda premebant, Lustravit vigilans, quo deorsum corpora pacto Descendant, et qua, detexit, lege, quibusque Et spatii, et motus, et temporis incrementis, Libera seu fuga sit, declinatove retenta Aequore; constantem deduxit corpore in omni Unde, paremque sibi gravitatem, et continuatos Usque exercentem nisus, ostendere sensus. Quatenus id poterant vigiles nimis, intentique: Praeterea et curvos potuit signare meatus, Corpora queis properant vacuas projecta per oras. Ex hoc igniferi docuit Mavortis ad usus Certius aeratis nova mittere fulmina belli Longe e tormentis, et cuncta evertere missis: Quin alia aggressus quoque multa est, unde venirent Amplae, et praeclarae mortalibus utilitates, Ubertim vitam quae ornarent, instruerentque. Quae tamen hìc ad rem facientia noscere nostram Par sit, cuncta suo mecum dicenda recense Ordine. Principio gravitatem cernimus ipsam Continuo urgentem conatu corpora deorsum, Si quid et officiat lapsuris, illa prementem Haud minus, aequali semper vi, sive locentur Altius in summa turre, aut depressius ima. Nonne vides, cum nos corpus grave tollere terra Coepimus, ut gravitas obstat, contraque repugnat? Ut nostrum in nobis, quo tum contendimus, ipsis Sentimus nisum, quo simus cumque locorum? Sublatumque manu retinentes, pondere pressam Uno, eodemque manum pariter sentire necesse est? Quapropter quovis in corpore cum gravitatem. Quovis atque loco nos experiamur eandem, hic ipsam semper nisus nos inter oportet Exercere partes, paria et facere omnia in aequis Temporibus, quaecumque facit; proin temporis omni Par nova mobilitas, novus impetus adveniet par Momento; simul et labenti in corpore semper Incrementorum numerus servabitur horum Propter inertem vim, si nil tamen obstet, et illo Detrahat ex auctu, restando, atque officiendo. Propterea cum non obstans per inane feretur Corpus, tempus erit quanto productius, ex quo Labier incepit, majorem crescere tanto Debebunt omnes in summam mobilitates; Totaque temporibus respondeat illa, necesse est: Proin breve per tempus quod decidit, illud, oportet, Acquirat motum celerem minus; at mage longum est Si tempus, videas properantius ire deorsum In praeceps: ideo tectorum a culmine summo Sublimis vitam casus rapit, ossaque frangit Allidens durae corpus miserabile terrae: Lubrica sed gradiens qui per loca labitur, aut ex Offensu, se tollit humo citus, incolumisque, Plusque pudor, vulgi circum ridente corona, Contristat, quam, quem sentit per membra dolorem. Extemplo parium constans haec mobilitatis Incrementorum ratio deducere possit Te facile, ut videas, spatium, quod tempore certo, Libera descendant si corpora, carpitur, esse Prorsus dimidium spatii, quod tempore eodem Conficerent eaddem constanti concita cursùs Impete, quo lapsùs se in fine illius agebant: Scilicet aspicies, alte si quattuor ulnis Sustollas ebur, et demittas deinde globosum, Sic ut (contigerit subjectae cum sola terrae) Illa, qua cecidit, plano super assere volvi Mobilitate queat servata, et semper eadem; Quod faciet, lapsùs ima si in parte revolvi Incipiat se per declivia, at usque supina Illa magis, celeri fugiat qua impune volatu, Aspicies, inquam, non quattuor, ut prius, aequo Tempore, at octonas cursum proferre per ulnas, Majorique viae duplo contendere tractu; Quandoquidem duplo quoque major mobilitas est Ultima mobilitate, cadens quam corpus habebat Temporis in medio momento; ut tempora nam cum Crescat mobilitas, media esse in tempore debet Dimidio; at lapsus metitur corporis ille Tantum intervalli, quantum, si mobilitate Hac media fieret constanti, et semper eadem. Perfacile hoc e fonte queas deducere porro, Cum per inane cadit corpus, celeratque deorsum, Incipiens motùs a primo protinus ortu, Tempora si numeres aequalia; tempore primo, Quantum erit, ut spatii peragatur, deinde secundo Tripliciter spatii tantundem fiat, oportet; Quandoquidem primo finito tempore crevit Tanto mobilitas labentis corporis auctu, Ut, si praeterea nihil adjiceretur, eadem Iret per duplex, ut diximus, intervallum Corpus idem; sed item, quo possit currere solo Simplex per spatium, superadditur a gravitatis Ictibus assiduis, in primo tempore factum Ut fuit; idcirco spatium transcurret utraque Tergeminum a causa; sed tantùm mobilitatem Acquiret geminam, per quattuorintervalla Pergere post alio qua sola tempore posset; Sola tamen non est, quoniam novus advenit ictus Continuò gravitatis, eo ut delabier uno Per spatium possit simplex; quo protinus illis Quattuor adjuncto confiant quinque, necesse est; Post septem, post deinde novem, sic impare crescent Decursi numero pro quovis tempore tractus. Et veluti ramus de ramo gignitur alter, Atque alter sese post hunc, alterque propagat Alte diffusis foliis, lateque virescens; A vero pariter certo sic ordine verum Exit, et hinc aliud quoque, supremumque nec ullum est, Ex quo non itidem produci plurima possint. Censendis ergo in spatiis quam diximus esse, Imparium ratio numerorum nos ea ducit Ad noscenda simul multa intervalla viarum, Si percursa velis ab origine noscere prima: Nam quoniam primo spatium fit tempore simplex, Tempore sed triplex alio; exit tempore duplo Et simplex, et item triplex; quapropter eodem Bis duplum est spatium: si jungas quinque, sequenti Tempore quae fient; ter erunt tria tempore toto Hoc triplici intervalla, quaterque quaterna repente Temporibus quatuor prodibunt: proinde valebis Intervalla viae capere ipso a tempore lapsùs, Tempora si quot erunt, toties tot sumere pergas Decursos tractus spatiorum: quibis eosdem Ex ipsa pariter metiri mobilitate, Nam mutato aeque mutari hanc tempore dixi; Proin ea in his faciet, faciunt quod tempora, rebus. Quare si centum pedibus locus altior extet, Unde ruat corpus, quam quo descnderat ante, Ad terram decies velocius accidet imam, Impendetque decem in tranando tempora inani. At jacias certa si mobilitate deorsum Impellens rectà ad terram grave corpus, oportet, Quaeras, illa forent loca quam sublimia, corpus Unde cadens ipsa hac se mobilitate tulisset: Omnes tum poteris, qui fiant, noscere motus Scilicet, ex illis si fingas ante quieta Incepisse locis per sese pondera labi. Alta queas ast ut loca non inquirere frustra, Scire licet decies in sexta temporis ejus Parte, quod unius decies pars sexta sit horae, Per se lapsa pedes semper decurrere deorsum Pondera ter quinos prope, quos tuus accola novit, Sequana, regalem tumidus qua praeteris urbem. Propterea quae tum concrescit denique tali Mobilitas spatio confect, deinde maneret Si constans, duplex illo ipso tempore ferret Corpora per spatium, nimirum adjungeret unum Percursis pedibus ter denis, rursus et unum. Jam, quacumque velis, pro certa mobilitate Nosse queas, quantum sustolli corpora par sit, Acquirant illam unde cadentia mobilitatem. Sin contra, quaecumque velis, loca certa cadenti Des lapidi, incertam, quantum concreverit illis, Mobilitatem itidem deprendes, quaeque, necesse, Absumantur uti labendo tempora: certa At statuas demum si tempora, et alta valebis Noscere, quantum opus est, loca, mobilitatis et augmen Prendere supremum, perducere quo rationum Te vis nempe queat, quas paulo ostendimus ante. Has eetiam praeter rationes, res oculis estSaepe fidelibus haec subjecta, repertaque, qualem Monstrabat ratio; multi dum turribus altis Projicerent lapides, vel plumbi pondera deorsum, Signatamque viam, et servarent tempora quaeque; Semper in his etenim ratio est tutissima rebus, Si comes incedat fido experientia sensu, Et ferat auxilium persaepe, et fulciat aegram; Quae si absit, neque nos rebus submittimus ipsis, Naturam cupidi dum quaerimus; unde queamus Verum haurire? An mens ipsa ex se cudere coeptet, Veraque constituat, quae finxerit, in numeroque, Quae constant, rerum, stulte sibi credula ponat? Sic fuit, ut fama est olim, de marmore qui cum Finxisset trifidos jaculantem e nubibus ignes Ore fero horribilique Jovem, quem dira Gygantum Seditio flammante tonantem armaverat ira, Terreretque Dei proin vulgi pectora imago; Demum opus ipse etiam, quod rupe excidit inerti, Formidare suum paulatim coepit, et alta Nube supercilii arceri, atque absistere longe; Quippe videbatur vibrari magna videre Jactu brachia fulmineo, atque audire tonans os. Quod superest, eadem contraria cuncta videbis Illis, quae docui, fieri, cum corpus in auras Recta projicimus sursum, quia vertitur ordo, Transit in ascensum descnsus; proinde ubi motus Incipiebat, et assidue celerabat eundo, Assidue tardans ibi desinit, aequaque lapsùs Incrementa prius quae dixi, prorsus in aequa Detrimenta abeunt: quapropter, ut ante, necesse est, Evolat in nubes cum cornu emissa sagitta, Mobilitate sua stadium si permeet unum, Mobilitate eadem geminâ bis dupla feratur Per stadia, et geminum saliat per tempus; at istud, Illaque si triplex sit, ter per terna volabit. Scilicet haec animo cum cerneret ille sagaci, Plus quam aliis quo se tollit Germania cive, Cuique fuit tecum, praeclarum, haud regna, nec aurum Propter, quaeque solent magnos committere reges, Certamen Newtone, repertum propter at ingens, Vanescentia quo rerum discrimina adimus, Orbe duas scisso in partes; cum cerneret ergo Non jam per duplex geminata mobilitate Ire intervallum grave jactum corpus in auras, Sed per bis duplex: certis opus esse putavit Viribus, ignotis prius, et quas dicere vivas Collibuit, quibus, in motu cum corpora perstant, Pollent, et quandam tum vitam agitare videntur, Exanimisque trahunt proprios quae a viribus ortus: Exanimas alias nam vires credidit esse, Corpora nituntur queis sollicitata moveri, nec, moveantur uti, sit opus, sed saepe quiescunt: Hoc genus, est gravitas, tellure jacentia deorsum pondera quae pellit, vel quae magnesia ferrum Pellicit ad lapidem vis, vel cui reddimus ipso Nomen ab electro, vel qua resilire repente Corpora pressa velint contra, pugnantque retenta. Ille has metitur vires est corpore, quantum Nempe ipsum est, et quae subito exorietur in auras, Omnia si tollas obstantia, mobilitate. Aestimat at vires, quas fingit vivere, quantum est, Corpore, et in sese repetita mobilitate; Uno in corpore uti, duplo quod forte feratur Ocyus, aut triplo, vis incrementa receptet Bis gemina haec vivens, triplicive ter ordine crescat. Fama volat, totum nova nomina spargit in orbem, Auctoremque refert: accedit protinus olli Judiciis pars magna suis; creditque, probatque, Ut reperisse, quod est, illum, haud finxisse reatur. Prima manus et sponte dedit Germania victas. Obstiterunt contra multi, excitique Britanni, Pugnacesque suas Galli junxere phalanges, Et protecta Ducis clypeo gens utraque pugnat Quaeque sui, magnisque audaces ausibus instant, Quamque struunt alii, certant evertere molem. Italia invisam non deserit hìc quoque fortem, Et sequitur sua fata, suas utrinque valentes Jungit opes divisa, alienoque excita pugnat Pro decore, hinc atque hinc nullos latura triumphos. Quid tamen in vero numerus, regioque faventum Ulla facit? praeclara juvent quid nomina gentis? At quoniam in partes magno fuit undique motu Discessum, et validis certatum viribus; esse Hic operae pretium nostra divertere paulum A gravitate rear, tantosque referre tumultus Doctrinae, bellique novum gens, atque furores Indecores animis sublimibus: a gravitate Praesertim cum sint ea cuncta exorta, videntur Ipsa locum nostra hìc in carmine poscere, nec se, Unde fluunt, propria disjungi ab origine velle. Ergo novis, genus hoc, contra qui viribus obstant, Id spatium, sursum quo scandunt corpora, vivis Viribus inclamant non respondere, neque esse Propterea has vires a mobilitate putandas, Ut spatium, in sese repetita, at simplice tantum, Et simul a toto quoque tempore, corpora major Quo tum conscendunt; quoniam quo corpora major Tollet mobilitas, hoc plus erit in saliendo Temporis insumptum. Quod si diversa vigeret Lex gravitatis, ut haec non esset par sibi semper Scilicet, at quantum vacuas procul iret in oras Terraï a medio fugiens lapis, hoc magis ipsum Cogeret ad medium gravitas, aequalia semper Tempora tum quoniam fluerent in quolibet illo Ascensu; tantum spatia ipsa increscere, crescit Quantum mobilitas, non plus, opus esse videres. His tamen haud alii, quos concitat aemulus ardor, Demittunt acres animos, victique recedunt; Saevius insurgunt contra, majoraque cogunt Subsidia audaces, opibusque recentibus armant, Instaurantque acies. Aut creta, aut unguine terram Constratam feriunt minus alta, magisque cadente Per loca vel plumbo deorsum, ferrove rotundo. Protinus aspiciunt impressam a pondere fossam, Quae tanto sit major, et in latera amplior omnia, Unde globus cecidit, quanto fuit intervallum Altius; in sese repetita, ut diximus ante, Quam nos proin sit opus metiri mobilitate: Aequa erit idcirco causae mensura quoque ejus, Per quam, nimirum vivam vim, fossa cavata est. Praeterea volvens terram se grave pondus, Efficiunt, multa aera valenti ut verbere pulset, Aera in lamellas tenuata, plicataque multis Flexibus; inflecti nam quattuor illa repente, Mobilitate ubi sint geminatâ impulsa, tuentur, Ut fuit inflexum prius ipsa a simplice simplex: Quapropter tum bis geminatam vim quoque rentur. Nec minus exultant, cum queis resilire potestas, Corporibus faciunt pulsari corpora; namque Si tum particulae cujusvis mobilitates In sese repetas, omnis quae prodit, oportet, Summa eadem sit post conflictus, quae fuit ante. Certum hinc indicium contendunt, scilicet aequas Servari vivas vires, et semper easdem. Harum proinde petunt a mobilitate vigorem, In sese sed quam repetas; ut diximus ante. Haec super agglomerant etiam permulta, suasque Multiplici circum vallant velut aggere vires. Despiciunt alii contra molimina tanta Protinus, atque levi turbant haec omnia nisu, Sive, quòd id nimium cupiunt, turbare videntur. Hìc etenim non vim dicunt satis esse tueri Ut solam, solumque, subinde quod exit ab illa; Ast opus esse etiam, quanto quid tempore fiat, Inspicere, atque moras causae cognôsse vigentis. Cum faciem pila lapsa suam, argillâve tenaci, Unguine vel molli super imprimit, aerave flecti Cogit ob impulsum, revolutum per sola pondus; Mobilitas si vividior sit, et impetus ejus; Tempus item quoque erit productius, et mora major, Ipsam qua sit opus paulatim mobilitatem Illo ex offensu minui omnem, et proinde perire. Propterea cum vis mage longo obstantia vincet Tempore, majus erit, quod ab illa prodit in auras. Sic et Aratores gemini, cum jugera ferro Invertunt, duro geminis si forte diebus Insudent operi, subigent plus tum quater arvi, Unus idem quam si per lucem exerceat unam; Nec cujusque ideo vis ipso a tempore crescit. Haud minus ast immota gradu pars altera perstat, Utque nihil rebus facientia tempora in istis Rejicit, et solis, quocumque ea tempore fiant, Credit ab effectis caussas debere putari. Sic et suppositis humeris qui pondera transfert, Ut procul advectis cum mercibus advenit urbes Aucta ratis Batavas, et vocibus exonerantum, ET subeuntem humeris, onera et pretiosa ferentum Certatim portus late, ripaeque resultant; Ergo via qui fert, inquit, grave pondus eadem, Ipse gradu cunctante ferens eat, aut properante, Impendet vires aequas, parilemque laborem. Ast hoc majores contra sub mole videntur Absumi vires, quo tardius iter, onusque Plus humeros premet, et nervos intendere coget, Et mage proinde viri lassari membra ferentis; Qui pariter sub eo immotus si pondere perstet, Ingemit, et longo vix tempore sustinet artus. Denique, cur ea vis haud exoriatur, ut omnes Res in natura, quarum ortus respicit unà Causam ipsam, causaeque moras, et tempus agentis? Cur sibi Natura hìc non constet, ut omnibus una Lege tenax in rebus, ut ipsa in mobilitate? Cur ita non generet vires, non destruat ipsas? His aliisque diu, genus hoc, contenditur armis Hinc, atque hinc, et mille volant projecta per auras Tela, et mille viris miscentur fortia frustra Praelia: praecipue tot nomina cernere pulchrum est Magna, tot heroas lato concurrere campo, Et nimium ancipitis belli tentare pericla Undique collectos varia de gente per orbem, Et conjuratos media velut Aulide Reges. Hic geminos etiam videas, capita ardua, Fratres, Ut quondam Atridas, mediisque in millibus ardet Irrumpens non jam pelta protecta, nec ense, Ut fuit ad Trojam, sed vi rationis, et usu, Altera Pentesilea, virosque impellit, et urget Praesidiumque suis, rebusque labantibus ingens. Quantam foemineo virtutem in pectore versat? Quantum audeat? Quantum pulchro irritata furore est? Ne Fortes, ne tanta animis committite bella: Vincat amor veri, et discordia pectora jungat. Nec tam difficile est tantas dissolvere lites, Tollimus e medio si vis nova nomina vivae: Nam quae nil peragit, nec proin queat utilis ullas Esse ad res, illi cur vitam agitare sinamus? Scilicet a sola pendere hìc omnia noscas Mobilitate: hac tu percepta in corpore quovis Percipies etiam spatium, quo debet idipsum Corpus momento quocumque in temporis esse: Hinc venit et tractus, per quem tum corpora scandunt, Et cava fossa, et quae rebus sunt caetera in istis. Ipsa at mobilitas porro a vi pendet inerti, Quae servare statum connititur usque receptum, Pendet et a causis mutare valentibus ipsum, Exanimas etiam liceat quas dicere vires. Quapropter satis est, si cum vi jungis inerti Exanimas vires: aliis nil viribus ultra Usus erit, nisi forte velis confingere inanes. Ast in reddunda rerum ratione, necesse est Inspicias, quo tum debet, ne protinus erres, Ordine mobilitas, seu nasci, sive perire, Totaque causarum, noscas, effecta quot extant. Sic cum projicitur sursum lapis, infinitum Iret per spatium infinito tempore scandens Propter inertem vim, atque impressam mobilitatem, Tempore qua in tractus aequali curreret aequos. Officit at gravitas subito, contraque repellit Ictibus assiduis salientem, et decutit omnem Paulatim surgente a corpore mobilitatem. Quod petat alta lapis, dum profugit, ejaculatus, Mobilitatis id est, atque, unde educitur ipsa, Causarum, sed quod non ultra ascendat, et usque Pergat, ut incepit, nisi sit gravitatis id ipsum, Cujus erit, pausa toties, totiesque sine ulla Quae pellit, pellensque fugam sic demetit omnem? Quae vivae jam vi superabunt denique partes? Sic etiam cum fossa cavatur, motus in illo Unguine non tantum producitur, argillave Dimotis primò magis altis partibus, imis Deinde per has, queiscum densantur desuper actae, Verum etiam quatitur, quod fulcit, totaque tellus Excipit impulsum. Quare omnes hìc tibi motus Causarum sint tota, opus est, effecta suarum: Fossaque propterea, quod tanta est, pendet ab illo Ordine, quo motu gignuntur scilicet omnes. Denique si spectes vario exsilientia ab ictu Corpora, percipias, opus est, ibi vim reparantem Amissam frontis speciem, notamque figuram, Aequos oppositas quae motus gignit in oras. His animadversis per cuncta exempla repente Discurrens, quotquot vario a tentamine surgunt, Solvere tute queas sine viribus omnia vivis. Nam me non multam hìc operam consumere par est, Propositisque tenere procul te rebus, et extra Ire per ambages varias, longumque morari. Attamen haec, prius hinc quam abscedam, me sine pauca Adjicere, hisce fidem quae totam demere possint Viribus, atque animos ab eis avertere nostros: Tot nobis patuisse putes ulla sine vivae Vis opera omnigeno de motu posse reperta Hactenus, atque ejus nihil esse, ut debuit, actum Auxilio in rebus, si rerum existeret ipsa In numero? Qui nos, genus hoc, per plurima duxit, Quae canimus, quique hac naturam parte reclusit, Num vivas vidit, num nomine compellavit Vires, discurrens tamen undique, et omnia vincens? Deinde tot ingeniis cum tanto tempore earum Quaeratur mensura, neque ortis litibus ulla Finis adhuc; nonne ambiguis stant omnia verbis, Nil veri quibus est, certique subesse fatendum, Posse nec ipsam rem tantas dissolvere lites, Quae neque sit rerum in numero, nullamque subire Mensuram valeat, neque jam, nisi ficta, cluere? Et quoniam docui, quo temporis, atque fugaï, Ordine quo spatii pariter grave corpus in oras Ascendat rectà superas, rectàque vicissim Descendat; quali properet nunc, percipe, cursu, Obliqui jaculamur idem cum tramite motùs. Nempe a projectu quod iter sit, et a gravitate, Tum coit, atque viam via jungitur utraque in unam. Solo ex projectu corpus cum fertur, oportet, Aequali properet lapsu, et spatia ipsa viaï Non aliter, quam queis properatur, tempora crescant: At sola gravitate probatum est posse viarum Non aliter tractus aptari, quam repetitis In se temporibus: quare simul utraque causa Si lapidem impellat, simul hic parebit utrique, Curvatoque viae contendet proinde meatu, Cujus contingit projectùs semita dorsum: Ac tunc in spatiis, jactùs aequalia in oras Quae capias, lapsus servari temporis aequos; At prodit removente quod a gravitate, videbis, In se temporibus repetitis jingier aptum.Verum, hujus natura viae quae constet, et unde Cognita sit primùm mortalibus, atque reperta Ipsa, aliaeque etiam simul unâ ab origine cretae, Dicendum est, quoniam peperere sagacibus amplas Notitias animis, nobis erit usus et harum Plurimus in rebus clarandis his, aliisque. Percipe principio perstare liquentibus auris Orbem aliquem, nitida qualem signare papyro Suemus, ubi gemini nodo pendentis ab uno Pars immota manet, pars curcumducitur aeris Altera, et aequalis linquit vestigia disci. Tum super hunc media longe regione locetur Impendens aliquod, quod finge immobile, punctum, Unde per immensos tractus procurrere utrinque Concipias rectum filum, et subtile, rigensque, Ex adamante velut: tum filum hoc radere fines Si facias, se flectentes, circumque ferentes Orbis, at ut nunquam puncto non haeret illi, Includes spatium sub tali denique gyro Hinc, atque hinc, quod si pergas confingere mente Repletum solida natura, sive metalli, Seu duri libeat lapidis, lignive, necesse est, Protinus aspicias, animo consurgere mole Ingenti geminas utraque a parte figuras, Quarum quaeque suo finitur acumine tenui In medio puncto, quod tantum nectit utramque: Inde recedendo paulatim crassior exit Utraque, et excurrit spatiis latissima magnis, Acquiritque suum semper magis augmen eundo. Hae specie metas, et coniferas cupressos Sejunctae referunt: conos dixere vocantes. Ergo horum alterutrum si deorsum a vertice summo Incipiens sectum reputes; in partibus hinc, atque Hinc geminis facies exsurget plana, duobus Intra limitibus conclusa, receptaque rectis. Qui coëunt una de parte in acumine puncti, Ultra et producti flexus ad verticem, ut ajunt, Oppositos formant inter se mutuà, et aequos; Ast parte ex alia sine fine per avia currunt Diversi, atque sinus magis amplos pandere pergunt. Intacto secuisse velis sin vertice conum, Ut nova sic oriens aequo frons undique tractu Distet ab orbe, fuit quem circa mobile filum Versum; plana alium pariter frons praeferet orbem Olli consimilem prorsus, sed forte minorem, Majoremve, magis puncto ut tum forte, minusve Quàm prior, accedet, conum cum mente secabis. Quid docet at ratio frangendi haec utraque coni, Quod nequeas alia nota magis, exque pedita Scire via? Quare, quod refert, segmina coni Quas alias formas praemonstrant, inspiciendum est, Neglectoque, quod hìc nullis est usibus, ipsas, Quarum ope proficias, res excolere instituendum. Sic dispersa suo cum semina multa recepit Terra parens gremio, succos convertit alentes Tantùm in quae possint paulatim extensa foveri, Lactentemque deinde tumentia crescere in herbam, Unde bonae veniant post fruges, dives et annus. Ergo age jam conum obliquo sic incipe ductu Dividere, ut possis oras te ferre per omnes Haec peragens, latera et transire per omnia circum. Quae fuerit facies ex illo plana reperta, Orbis erit, sed de parti productior una Tantùm, atque hinc ovi referens ab imagine nomen; Quantumvis forma paulum quoque distet ab ovi. Nam quibus excurrit laterum productior oris, Flectentes se circum aeque curvatur in arcus, Nec magis hinc crassus, magis hinc subtilis, ut ovum est. Praeter at hoc ovi nomen, nos possumus illum Effigiem secto de cono dicere primam, Aut formam, aut etiam speciem, primamque figuram. Quo minus obliqui, cum pergis frangere, ductus Sunt, opus est, aequum paulatim accedat ad orbem Orbis hic, et tandem, terga excurrentia longe Nempe minutatim minuendo, congruat olli, Transitus ut celer hic, longeque brevissimum extet, Nullaque proin velut in medio confinia restent. Propterea similis non aequi est orbis, et aequi Ortus; et hinc multis natura utriusque, necesse est, Prodeat in rebus similis quoque, multaque constent Hujus, et illius communia munera formae. Sin contra obliques ductus magis usque secantes, In geminum tergum magis usque excurret utrinque Orbis, et ingentes longissimum ibit in oras. Nec finem statues ullum, quin tendere possis Ulterius, gracilemque magis proferre figuram; Alter enim queat usque obliquior esse priore Ductus, et exortam plus longe ducere formam; Donec ad immensam ventum sit, et infinitam. Nam si tam obliquo tentes proscindere ductu Conum infinitum, latus ut contingere nunquam Tunc aliud possis, neque formam reddere fini, At superet semper, quo possis ducere eandem, Nec tamen ex alia protenso parte per oras Hoc ductu immensas, alium, qui tollitur alte, Delibare queas adverso vertice conum; Exsurget species multum diversa priore Curva, quòd in sese non se, velut illa, revolvit, Nec redit in gyros sua per vestigia flexos, At magis hinc atque hinc sese dilatat eundo, Ingentique velut ramo protensa patescit. Ramus enim late duo brachia, crurave pandit, Quae magnis spatiis a se magis usque recedunt. Dicetur species proscissi haec altera coni. Denique sic pergens ductus converte secantes, Ut, quod non licuit nuper, modo fiat, ut alter Jam non incolumis penetretur tum quoque conus; Protinus hinc geminos atque hinc discurrere ramos Conorum scissa in facie oppositaque videbis; Brachiaque oppositas procul utrorumque per oras Extendi immensùm gemina, atque aequalia prorsus. Illi dimidias referunt, longeque figurant Effigies coni primas, quas diximus ante; At distant etiam, quoniam non mutua sese Respiciunt, tergo obverso, aversique feruntur In spatia infinita, sinu magis usque patente. Alteram item referunt olli, propiusque figuram Contingunt, ramo quae longe diffugit uno; At sunt et multis diversi in rebus ab illa, Praecipue quod, eunt cum longius, ire necesse est Hoc minus incurvos, sic ut videantur in auras Aëris ingentes tandem procurrere recti. Hinc recti poterunt atque illinc proinde meatus Signari gemini, ramo qui semper utrique Accedant magis, in medio breviora relinquant Et spatia extra omnem tenuata, minutaque finem; At non trajiciant unquam, mirabile dictu, Brachia ramorum, tangentesve oscula jungant, Quantumvis tractu pergas distendere magno. Quare si incipiant digito non amplius uno Distare inter se rami, rectique meatus, Tum licet ex ima terra illi ad sidera currant Ultima, plusque, animi quam possint prendere nostri, Inter se tantum nunuqam inclinentur, oportet, (Non cessent rami licet inclinarier illi) Usque aliquid digito medium ut non restet ab uno. Tertia proscissi est haec forma, figuraque coni. Tres igitur sunt de cono, cum scinditur, ortae Hae species grajis multùmque diuque subactae Ingeniis quondam; proin et, quibus ante vocatae, Graja ferunt prae se nunc nomina, nempe petita Quadam a mensurae varia ratione; figurâ Deficit in prima namque, extremâque redundat, At, quoniam in medio est, manet una eademque secundâ. Illas praeterea mille induxere per usus, Abdita Naturae facerent dum sacra potenti, Non pateris, non thure pio, non sanguine, et aris, Sed quibus ipsa modis, quibus utitur instrumentis, Omnia dum peragit: propia olli est arte litandum. Illis praesertim magnus tribus usus, opusque est, Cum projectarum quovis super aequore laevi Desuper infixi supremo a vertice ferri Umbrarum solis motus signamus, et horas: Solis nam radius, dum summas terminat umbras, Sole movente diem, deorsum illo a vertice ferri Circumiens conum facit alma luce carentem; Quem varie planum, quod dixi, intercipit aequor, Ut varie varias mundi se inclinat ad oras, Exceptumque secat: tum de tribus una, necesse est, Signetur species, et circum finiat umbras. Usus at est primae prae cunctis maximus unus, Dum sequimur late vacuo vaga sidera caelo; Nam primos coni hos ipsos correpta per orbes Solem obeunt medium, spatiisque feruntur in illis. Aethera per magnum formae non parva secundae Est etiam utilitas, quia cernimus usque Cometas, Cum solem prope sunt simili properare meatu; Hinc facile et spatia, et cursus numeramus eorum. Cernimus hoc etiam projecta volare meatu Corpora, per sese nec ea deflectere posse, Cum properant obliqua, viâ; quia scilicet illi Hoc proprium est, quo nos aliis dignoscere seumus; Curvantem sese ut si puncto semita in uno Contingat directa, repente recedere lege Debeat hac arcum tangens via, ducere ab ipsâ Ut quos curva velis rectos ad tergora tractus Una omnes eâdemque plaga, in quam brachia currunt, Tractùs tam varii quaeque intervalla queamus Partibus in sese repetitis assimilare, Partibus illius, que tangit mempe, viaï, Puncto interceptis, et tractu quolibet illo. Quae ratio geminis constat quoque motibus, unde Obliquus confit, quo pergunt corpora jacta, Scilicet ut tibi nos jam paulo ostendimus ante. Ergo quod per iter projecta ita corpora tendunt, Illud idem est, species quod dicitur altera coni. Inde educta recens ars, qua fera pondera ferri Aere tonante procul jacimus, certamque per auras Inferimus cladem, atque imitamur murmura caeli, Iratumque Jovem, e nimbo cum fulmina sontem Projicit in terram, minuitque cacumine montes. Nec sat nosse fuit trisida Salmonea flamma Ambustum, ut Superûm nolit saevire furore, Audax Iapeti certe genus: ah male damno Pollemus proprio Mortales, funeraque in nos Vertimus, atque novis Libitinam instraximus armis. Ergo tonante globi cum projiciuntur ab aere, Si plaga certa prius fuit, et vis cognita jactans, Scire licebit item, quo quivis devolet ictus, Quid feriat; quoniam noto via flectitur arcu Non alio, quam quo species sese altera flectit. Si tubas eructans idem sit proinde, globique Pondus idem, certusque modus quoque pulveris intus Sulphurei, dabitur cunctos praenoscere ab uno Ictus, in quascumque plagas, altamve, humilemve Aerea convertas dirum ora vomentia fulmen. Scimus item, si quid ferro evertisse volante Tentamus, caeli quas projiciamus in oras, Et quas, jactus uti fiat longissimus; ultra Certos nam nequeat tum ferrum excurrere fines, Tuque impune queas contra consistere, quanquam In tua conversas prospectes pectora glandes. Hos tantum attingit tum ferrum missile fines Extremos, cum dirigitur resonantis hiatus Ille globi medias caeli surgentis in oras, Scilicet inter eas, quae nostro desuper alte Impendent capiti, et quas circum terminat imis Finitor serpens regionibus: a mediisque Istis quae caeli distant aequaliter oris Sublimes, humilesque plagae quaecumque, per aequa Intervalla ferent ea ferri, aut pondera plumbi Missa, in eas si forte tubi direxeris ora.Jam si tantundem, quantum, eum rectus in auras Conscendit globus a succenso pulvere, confit, Bis capias spatii, et campo distendier aequo Fingas, illud erit medii longissima jactùs Mensuar; oppositas iterum hanc distende per oras Directam mensuram, et fines finibus apta Hujus, et illius, duplex ut denique fiat: Ac tunc extremas via, fac, curvata per oras Transeat, a cono quae scilicet altera scisso est, Et medio exurgens tantum se vertice tollat Exinde in nubes, quantum globus insiluisset Aërias sursum recta projectus in auras; Circumfer porro, medio velut axe manente; Intus clausa sinu tibi quae sunt cuncta cavato, Sunt infesta loca, et male tuta, infidque circum. Mille aliis in rebus item deprendere possint, Hos quibus est animus curvos servare meatus. Praesertim latices, genus hoc, spectacula praebent; Inclusi latices cum, qua via facta, sub auras E plumbo erumpunt, et fial liquentia flectunt, Ut properantis aquae fons effluat usque perennis; Nam quaevis cum gutta gravis sit, flectitur arcu Illo ipso, quo projectum grave corpus agit se; Excicpiatque sequens cum guttam gutta priorem Perpetua serie, signatur trames aquaï Perpetuus liquidis, quibus ejaculatur, in auris. Propterea Nilus qua vertice decidit alto Aethiopum, totum quia flimen in aëre flectit; Quondam erat hoc arcus impune subire liquentes, Et siccum supra caput amnem cernere magnum Labi, atque undisonas subter ridere ruinas, Quin fabricare domos, monumentaque tollere multa, Prospiciunt nunc mortales vestigia quorum Longe, namque via est praerupta, atque obsita prorsus. Scilicet ut memorant, loca qui per inhospita tendunt. Aëris at liquidis in campis motibus aër Undarum officiens plus detrahit inde, rotundis Quam cum vel lapidum, vel ferri molibus obstat; Nimirum quantum sensus queat afficere ipsos. Impete mobilitas nam primo impressa per auras Languescat paulatim, et plus tenuetur eundo, Est opus; hinc formae quod iter signare secundae Continuò deberet, eo divertere sensim Cogitur aëriis offensibus unda; ita cedens Accedit propius, propiusque meatibus illis, Tertia queis coni est species, ut diximus ante. Nam rectae propius semper, propiusque viaï Fit cuidam; sed non unquam sic pervenit illuc, Ut tangat, tactamve secet, transcurrat et ultra. Nunc quid fiat, ubi labuntur libera non jam Corpora, sed sola per variarum strata viarum, Ponderis illorum queis pars retinetur, agamus. Incipiens plana a facie, quaeque aequore laevi est, Nosce, inclinatum per iter descendere corpus Si grave deberet, gravitas, fore, desuper illud Urgeat unà ut parte sui, qua, si via constet Subtili fragilique e vitro, rumpere possit. Et quia, quae premit, incumbat vis recta, necesse est, Desuper; idcirco gravitatem corporis omnem In geminas, opus est, pergas disjungere partes, Queis illa a sese divisis polleat aeque; Altera subjectum recta vi comprimit aequor, Altera agens corpus fert, impellitque secundùm Aequor idem: quo tum restante elliditur illa; Haec illaesa manens obliquis pulsibus urget Corpus, et accelerat; sic omnem sola gerit rem. Hanc tanto agnosces tota gravitate minorem Esse, minus quanto spatium est sublime viaï, Quam longum; quare via cum inclinatior exit, Et proin alta minus, prima crescente, necesse est Hanc aliam partem decrescere vis, minuique, Ut major fiat majore, minorque minore Pro flexu, quose devexum dirigit aequor; Nam minus atque magis tunc officit id gravitati. At, quocumque viae flexu uno eodemque manente, Altera vis spatium manet haud mutata per omne Aequaque, parque sibi, nec agens non ictibus aequis. Illis propterea peraguntur legibus îsdem Hic quoque cuncta, quibus vacuo grave corpus agebat Aere se, recto sursum deorsumve volatu. Hoc discrimen erit tamen unum: tempore eodem Quod minor exoritur loca per declivia tanto Mobilitas, obliqua minor vis est ea quanto Totius illaesae gravitatis viribus ipsis, Nimirum spatia illa minus sublimia quanto Sunt, quam longa, soli devexi: exinde necesse est, Cum par tempus erit, vel idem, si plurima flexu Aequora declines diverso, longa sed aeque, Orta ut mobilitas minor, et decursa minora Sint spatia, alta ubi sunt minus, haec clivosa viarum. Omnia verum aeque si summo vertice surgant, Aeque longa tamen non distendantur, oportet, Per mage longa, minus spatii, minus atque fugaï, Corpora cum facimus devolvier, aspiciamus: Atque illic nos haec metimur tractibus altis, Tractibus hic longis metimur, at ordine verso; Hoc mutantur enim duplici declivia pacto. Hinc avidam veri nimium oblectantia mentem plurima Mensores deducunt, hi, quibus almae Naturae cupidis aditus datur ire per omnes, Delibare juvat quaedam nos: caetera nosce Illinc, si libeat, quae sunt permulta, animumque Tutemet haec volvens rationibus instrue veris. Principio casus finem cum corpora tangunt, Quae veniunt resupina viaï aequaliter altae Per loca, quantumvis non aeque longa, nec aequo Inclinata inter se flexu, mobilitates Omnes esse pares, quae tum crevere ruendo, Aspicies, terramque pari contingere cursu Corpora. Quapropter de culmine corrpus eodem Si cadat, aut recta, aut quaecumque per aequora labens Prona, pari semper terram venit impete ad imam; Non par tempus erit lapsùs tamen, et mage longum Per spatium qui fit, casus diuturnior ille est: Nam cum vis tanto minor est, quanto amplius ipsum Est spatium cursùs, eadem tunc ultima constat Mobilitas, spatio tempus respondet at illi. Propterea tenso populi in spectacula fune Devolat ex alta tenues qui turre per auras, Ipse ruet deorsum pernicior, obstantemque Aëra disrumpet violentius accelerato Impete praecipitans, fuerit sublimius ipsum Si turris, caepit demittier unde, cacumen, Atque iter aërium, contracto fune, feratur Obliquum minus ad terram; mage proindum cavendum est; Ut molli excipiant objectu vellera lapsum: Ne subito tanta illicantur membra ruina. Praetera quendam confingas intus inanem Mente globum; medium quem summo a vertice ad imum Mente tua quoque confictus pertranseat axis; Cujus ab extremo si ducas culmine multas Has aliquasque vias, direscto tramite quamque, Convexa illius quas ultima finat orbis Ora, vel ex ipsis faciei queislibet oris Undique diversas convertas axis ad imum, Quo coëant omnes, punctum; tum sive per illa, Sive per haec grave corpus eat declivia quaeque; Aequo quamque viam decurri tempore cernes, Illo nimirum, pondus demitteret axem Quo se per totum supremo a vertice ad imum; Cum quanto magis una recedit ab axe viarum Quaeque, magis tanto brevis est obliquaque; tanto Denique vis minor est, per eam quae pellit et urget. Ex his prona via est rationibus ad rationes, Queis tenui sese vibrant pendentia filo Corpora, curvatos et eunt, redeuntque per arcus; Nam socio pariter nexu juguntur utraeque. Qui prior invenit, studioque subegit utrasque Ante alios, fertur fortunae munere primos Huc fecisse gradus, suaque instituisse reperta. Nec fit Fortunae magnum et memorabile nomen Rebus in humanis? argenti nempe vel auri Tantum, et non veri videatur suppeditare Thesauros, mentemque opibus ditare repostis? Quisnam adeo inventum sapiens se jactet ob ullum, Quod non ipsa sibi Fors arroget ante, suumque Esse velit munus? Nostris quam multa profecto Saepe animis offert, et sensibus? Irrita cuncta Torpentes at abire sinunt, et spargier auris, Semina littorea veluti sparguntur arena: Sin rebus vigiles sensus, intentaque mens sit, Forte quod objectum est, rapiunt, recoluntque, foventque. Saepe iterum auxilio fors advenit, atque secundat Conatus, artes et substruit exorituras, Successusque datis amplos successibus addit. Ergo vir ille, animo cum tempora volveret acri, Excita queis prodit vibrati arteria cordis Impulsus; qui pendebat de fornice templi, Concussum forte huc lychnum procurrere et illuc Vidit, et aequali conjecit tempore posse Procurrentis itus peragi reditusque; nec, ille Quanquam primo amplum, porro contractius usque Signaret spatium, diuturnior ante videri Procursus poterat, citior post: namque viaï Cum brevitate minor conjungitur impetus usque. Haec nova tum species cupidissima pectora veri Illexit: curas agitat, volvitque recentes Ille; novam auspiciis donec felicibus artem Intulit, excoleret quam plus tamen, exque poliret Posteritas, vitae et magnos aptaret ad usus. Hinc tua vis animi Batavis effulsit ab oris Nobis, inclyte Vir, qui tmepora certius, ac sol, Metiris, sol ipse dies qui ducit, et annos, Et nobis Pater est saeclorum et temporis auctor. Sed prius ad motus quam corporis accedamus Suspensi, sternenda via est, moresque videndi, Queis volvunt curvo se corpora missa meatu; Primum et nunc aequi nobis volvenda per arcus Orbis, dein aliis post flexibus insinuanda Carmine erunt alio, queis scilicet usus, opusque. Denique de molli filo, vel pondera virga Suspendemus, ut huc commota agitentur, et illuc, Commotisque suas leges, sua certa canemus Munera, pro variis constant quae prodita rebus. Nunc quoniam, ut nuper cecini tibi, cum via multa Diversis orbis de partibus axis ad imum Ducitur (has, siquidem flectentes esse videri Chordae arcum possint, chordarum nomine dicunt) Aequa, per has properat queis corpus, tempora constant; Ne tu forte putes etiam per quoslibet arcus, Parva tamen qui sint pars circum totius orbis, Aequis temporibus volventia corpora ferri, Scilicet ut multi, quanquam haud ingloria rebus Nomina in his, ista ducti ratione putarunt: Nam ratio, dicunt, qua fit, peragantur ut aequis Chordae temporibus, quas imus terminat axis, (Se variae licet inter, inaequalesque) profecto Exiguis eadem quoque debet in arcubus esse, Cum prope quique suis aequi sint denique chordis: Proinde itidem aequali procursus tempore quosque Exiguos peragi, cum scilicet itque, reditque Exiguos, at non aequales, corpus in arcus. Hi procul a vera lapsi regione feruntur; Nam licet exiguus, longeque brevissimus arcus Par chordae prope sit, multisque in rebus haberi Ille queat tanti tumor, ut contemnere possis; Attamen hìc, vires ubi ab ipsis flexibus imam Obliquis varie ad terram pendere videmus, Ipsae haec contemni nequeant discrimina flexùs. Negligere ista queas, et non errare profecto, Rebus ubi magnis referantur tenuia: verum Non ita, si parvis aeque de rebus agatur, Aut etiam fortasse minoribus; ista necesse est Non vanescentem tum partem totius esse. Nunc igitur, chordam quoniam quamcumque per omnem Pars eadem gravitatis agit tenuissima quamvis, Aequis mutatur fuga corporis ictibus aeque; Ast omnem gravitas oritur diversa per arcum, Quandoquidem variant ibi puncta per omnia flexus: Est ubi nimirum punctum sublimius, illic Amplior ad terram duplo est hic flexus in arcu, Quam chordae per iter, medioque in tramite par est; Ast exinde minor, vanescit denique in imo, et Desinit in nihilum punto: sic ipsa, necesse est, Et gravitas duplo sit pene valentior, arcu Incipiente super, quam per declivia chordae, Aequet at in medio vires, effoetaque demum Fiat, et imbellis, neque pulsu polleat ullo. Hinc tibi mobilitas quoque primò exorta per arcum Bis superat, quae sit per chordam, mobilitatem, Perpetuòque illic oritur nova major, ad oras Dum ventum medias fuerit; propulsaque proinde Illinc concipiunt procursus podera longe Majores; licet a medio tum deinde deorsum Usque minora fugae sint incrementa, per arcus Corpore, per chordas quam, delabente; tamen sic Ille prior vincit decursus, ut, altera motùs Pars haec cum fiat breviori tempore, jam vim Propter conceptam, nequeant discrimina proinde Denique pensari sic temporis illa prioris. Arcum propterea breviori tempore multo Nonne opus est carpi, quam chordam, corporis omni Illo in procursu, pars arcus, quamlibet ipsa Totius circum sit longe parva meatus? Qualia sed chordas per, et arcus temporis omnis Atque fugae semper discrimina, quantaque constent, Si libet, est alio rationum a fonte petendum. Sed prius aggrediar quam rem quoque cominus ipsam, Pergam usus varios imitarier agricolarum. Foecundae prius hi mandent quam semina terrae, Exurunt tribulos, et sontes funditus herbas Evellunt, subiguntque sola, invertuntque, fimoque Inspergunt calido, pluviisque feracibus aptant; Sic mihi multa opus est praevertere, remque parare, Ut facile inde queas vera ratione potiri. Non etenim tibi mos alieno vivere sensu, Et sapere, ut multis, alieno pectore tantùm, Quos labor ingenii quivis perterret inertes, Proin ut habere fidem, quam res inquirere malint. Jam primo cognôsse necesse est, cum grave corpus E declinato declivius aequore in aequor Transit, non tota transferrier incolumique, Qua primi sub fine ruebat mobilitate, Verum aliquam illius decussam perdere partem, Quantum conceptis tum scilicet officit aequor Motibus excipiens: quapropter, ut ante peractum Saepius est, motum in geminos dissolve retexens, Alter ut hoc aliud rectus super incidat aequor, Alter at ipsius stratum ut declive secundet; Prima perit pars, offensuque extinguitur illo, Altera sola infert nova in haec declivia corpus, Quae minor idcirco est totius mobilitatis Impete; discrimenque quod est, decrescere debet, Si quoque decrescat flexus, quo se aequora nectunt. Qui si infinitè tum denique decrescendo Vanescat prope, differitas oritura viarum Declinatarum, quae tempore scilicet aequo Quolibet intacta cum mobilitate seorsum, Cumque ita pauxillùm tenuata conficerentur, Vanescet pariter simul, et prope desinet omnis, Respectuque viae decrescet ad infinitum, Quin et adhuc magis ad nihilum decurret inane, Ut parvis infinitè sit tenuior ipsa Rebus non novies, deciesve, sed infinitè, Scilicet infinitum aliud contingat ut infra. Quare, ita mutato quae perditur aequore quoque, est Tantula mobilitas, devolvier infinitè Ad parva ut si opus, rursusque ad parva, secundo Ordine proin possit sita dicier infinite Exiguorum. Admirari tam tenuia nobis Haec licet, et multis non irrita credere rebus; At non, qualia sint, nostrae supponere menti. Quin et adhuc magis e parvis certissima confit Interdum ratio, et mentem demittimus infra. Ordine sic alia infinitè tenuia longo Fingimus esse itidem genera, et regionibus illis Admissi miras latitantis prendimus artes Veri, et tam tenui filo producimus extra, et Vitamus laqueos errorum, ac frangimus omnes. Quippe aliter par est constringi compede vinctos, Sed quae sentiri nequeat, captivaque turba Cum simus, tamen ut victores plaudimus, et nos, Occiso Pythone velut, jactamus ovante. Scilicet illa animo comprendunt, vis quibus acris Ingenii est, fictumque luto meliore falit cor. Nocturnae vitant volucres fulgentia solis Spicula: fert diam lucem Jovis armiger ales. Ergo vel haec numero sola constent innumerali, Atque infinito declivia; mobilitatis Omnis erit quae tum deperdita summa, necesse est, Sit sine fine minor finita qualibet omni: Proinde impune adeo parvam rem temnere possis. Jam si concipias, numero velut infinito Augentur, sic et longo decrescere ductu Aequora, uti demum curventur plana viarum: Nil perit e tota, quod constet in ordine rerum, Mobilitate, quod et nihili non limina tangat. Nil igitur corpus, dum signat curva viarum, Perdit ob id, quia curva viarum sunt loca, per quae Labitur. Idcirco per curvos accidit arcus Illud idem, accideret quod tum, per plurima lapsus Aequora si fieret flexu inclinata vicissim Multiplici, nil et de motu transitus ullus Decuteret: quare quid fiat, quantaque flexu Mobilitas pro tam vario tribuenda, videndum: Perfacile extemplo curvos veniemus ad arcus. Sic ubi deveniunt equites spumantis ad undae Obstantes ripas pluviis torrentibus auctae, Alpinaque nive, ut nequeant transire, soluta; Decedunt, retroque abeunt, campumque relinquunt In medio, per quem porro decurrere possint, Quadrupedesque ciere; illi interjecta repente Corripiunt cursu stadia, et non amplius, oram Cum fluvii tetigere, minis retinentur aquarum Labentum, at celeri vibrant ita corpora saltu, Ut tum ipse ad ripam ferat impetus ulteriorem. Si duo propterea superextruis aequora, quae sint Obliqua ad terram, et se mutuà non sine flexu Excipiant, simul et primum, inferiusque quod extat, Sursum confingas si rectà continuari, Ad loca deveniat donec sublimia tantùm, Quantùm aliud sublimi a terra vertice surgit; Sive per istius tum partem continuati Corpus agi grave deinde libebit, sive per illud, Perveniet parili ad confinia mobilitate Illa, ubi se junctis duo finibus aequora nectunt; Namque utrinque locis aeque descendet ab altis: Quare etiam inferius volvens se deinde per aequor, Recta sive via, ex alio seu venerit illuc Aequore, ut in flexu sed nil amiserit ipso, Terram imam parili pertinget mobilitate. Perstat et haec, quotcumque velis consurgere sursum Aequora, perpetua sibi succedentia mole, Incolumis ratio, qua vincimus omnia demum Incrementa fugae, si nil subtraxerit inde Multiplex, variusque (licet quod fingere) flexus, Esse eadem prorsus, quae tum essent, illa per unum Aequor su ruerent aeque alto pondera casu, Aut illinc rectà deorsum si lapsa venirent. Tum constructarum numerus, brevitasque viarum Si tantùm increscant, via desinat omnis in unam Ut curva, flexamque viam, non flexus ubi ullus Hilum de tota delimat mobilitate; Agnosces, quales grave corpus cumque viarum Desiliat curvos per ductus, insiliatve, Tum fore nimirum, fugiens potiatur ut aequa Mobilitate locis pariter sublimibus aeque. Haec sat erunt, tempus possis ut noscere, corpus Cum grave per curvos ibit quoscumque meatus, Si positus horum, et naturam sciveris ante; Parvula quandoquidem, queis perquam parvulus arcus Conficitur quicumque ruendo, tempora pendent A spatiis arcùs, quae corpus conficit, atque a Mobilitate ipsa, proin scire licebit eorum Momentorum omnem quoque summam, et tempora tota. At facili magis hac alia ratione putabis Tempora curvatum per iter quodcumque ruendi, Si quocumque viae puncto distinguere pergas A tota gravitatem illam, solamque relinqui Si fingas, quae tum regiones tendit in illas, Usque alias, aliasque, in quas inflectitur arcus, Sese obliquantem varie, vique impare agentem, Perpetuòque a se diversam, percipiasque Sic animo, corpus rectà sursumve, deorsumve His ipsis variae gravitatis ab ictibus ire. His animadversis, arcus, quos totius orbis Partem esse exiguam statuas, cognoscere possis, Aequis temporibus carpi quoscumque meando, Quantum ipsi monstrare queant, et prendere sensus: Tractus inaequalis sit eorum quamlibet omnis: Exiguam nam cum signat revolubile corpus Circuitùs partem, cursum fateare, necesse est, Queislibet in punctis tanto magis esse, minusve Obliquum ad terram, quanto mage puncta recedunt, Aut minus haec medio de puncto, scilicet imo. Propterea, remanet cum duplo hic longior arcus, Aut brevior, duplo flexus tunc amplior ille, Tenuior aut contra est, ille, inquam, quem plaga motùs Producta ad terram cum terra conficit aequa: At supera a dictis deduces vim gravitatis Perpetuò sese obliquantem, ut diximus ante, Exigui cum sunt hi flexus, flexibus ipsis Respondere, pari minuique, et crescere pacto: (Quae ratio, magni si fiant, disperit, arcus). Quapropter vis haec respondet et arcubus ipsis, Nempe intercipiunt quos pondus, et infimus axis. Ergo ita conficitur cursus, quoscumque libebit, Per, genus hoc, arcus, ut conficeretur ad oras Terraï medias si libera corpora tali Vi gravitas urgeret, ut ictus fortior esset, Quo magis a mediis distarent finibus illa, Contractisque aeque spatiis languesceret aeque. Qui tibi quo fiat jam lapsus tempore, nosce, Possis rebus ab his ut ad illas scandere notis. Sic quoque praerupti qui tendit ad ardua montis, Ascensu non ferre audet vestigia recto, Praecipiti nam saepe ruens pede devolüatur ;Ast huc atque viam sinuatam molliter illuc Ingreditur, celsique legit latera utraque dorsi Alternans, dum paulatim se in culmine sistat: Sic itidem adverso obstantem cum flamine in austrum Luctatur ratis, haud proram convertit ad oras Aestiferae regionis; ea nam protinus aura Retrorsum abriperetur; at hinc obliqua sub curum Dirigitur, zephyros illinc conversa tuetur, Aut sedes, furit unde nigrantibus africus alis, Velaque dextrorsumque, sinistrorsumque revolvit. Corpora diversa facito regione locata Ut duo concipias, spatiis tribus alterum ut extet Disjunctum magis evectumque, et utrumque propellat In medium haec gravitas: vi, quod mage distat, agetur Subtus, tergeminâ, triploque propinquius, unâ; Hoc proin dum spatium quodcumque ita conficit unum, Per tria carpit iter triplo velocius illud; At non tripla minus spatia olli, visque, necesse est, Tripla relinquatur: rursus vicinius oris Ad medium quibus accedet, dum truditur intro, Volvetur ter per totidem disjunctius oras, Olli et rursus erit triplex via, visque superstes: Atque ita post quaevis continget tempora semper, Ut mage disjunctum id triplici ruat impete corpus Per triplices pariter regiones, ternaque restet Et vis, et peragenda via. At cum denique puncto Accedet, quod erat vicinius, ut prope tangat; Alterum item medio prope adesse videbitur illi, Cui tria tum spatii brevis intervalla supersint. Jam media terrae primum in regione locet se, Tempore et illuc se tum transferet alterum eodem; Nam superare triplex quae tum vis, et via debet, Utraque vanescet prorsus, quia visque, viaeque Utraque nullius triplex est, nullaque proinde. Temporis idcirco nullum est discrimen in illo Amborum sic per loca non aequalia casu: Mobilitatis at est; quoniam, velut ante cadebat Triplo per triplices regiones ocyus alterum, Impete sic medium pertinget triplice punctum. Nunc fac, ut egrediantur ab hoc, unàque recedant Ejaculata pari, qua tum venere ruendo, Mobilitate; patens ratio, manifestaque prodit, Ad sua quodque, fore, ut redeat loca tempore eodem, Nimirum inter se spatiis distantia ternis: Nam motum minuent redeuntibus, elidentque, Quo genuere prius venientibus ordine, vires. Denique de triplici quod constitit intervallo, Corpora queis distant, spatiorum, transfer ad omne, Quod tibi cumque libet (ratio par omnibus extat) Multiplex spatium: manet immutabile verum Scilicet, atque unum servat per cuncta tenorem Exempla, atque uno claudit paria omnia gyro. Semper erit, spatiis queis corpora cumque locentur Bina, ut percursi tractus ab origine prima, Atque fugae incrementa pari pro tempore, et ipsae Vires, quaeque viae tranandae deinde supersint, Ordine ut haec inter se singula stent spatiorum Illo, quo media a terrae regione recedunt Corpora; proinde pari delabi tempore debent, Delabi, seu forte illinc conscendere jacta Ad loca prima, pari simul ordine mobilitatum. Jam facili ad curvos ratione referrier arcus Possumus, unde sumus digressi, et noscere, parvâ Circuitùs in parte, prope aequas temporis ejus Esse moras, quo se labentia corpora volvunt. Jam quoniam, ut docui, quae pellit in arcubus imis, Esse opus est parvam quos partem totius orbis, Obliquans sese gravitas flectentia cursum Corpora, par olli est, quae quo mage distat ab imo, Viribus increscit tanto majoribus urgens, Hic etiam ascensùs sunt tempora, descensùsque Omnia, inaequales sint arcus quamlibet, aequa. At quae est mobilitas punctis sublimibus aeque, Imae aut valle viae, toti, quod corpora tranant, Respondet spatio; hanc ipso metimur et arcu; Nam via majori pensari mobilitate Major, ut existant paria omnia tempora, debet. Ergo age, finge etiam: per fictas nempe valemus Ire quoque ad verum res; nam via sternitur illuc Sic facilis saepe, et clara, et certissima longae: Cuius vetet idcirco confingi posse quid ipsis, Quae vere existunt, simile, unde educere pronum Plurima sit, veris aptare, et nectere deinde Quae valeas rebus, peragis quas, sive revolvis, Quaeque alio nequeant facili mitescere cultu? Sic quoque cum magnos captura palatia reges Apparat, aut populi plausum exceptura theatra Aedificare Faber, laxisve educere templa Porticibus, celsasque tholo contingere nubes, Multa prius movet in rebus, simulacraque parva Construit, et tenues pulchro locat ordine partes; Multa simul; magnasque trabes educit, et altas Suspendit moles, tabulataque longa per auras Instruit usque novans, artisque operosa retentat Instrumenta suae, quibus alte marmora tollat, Ingentesque locet solido super aere columnas, Flectat et expansos numerosi fornicis arcus: Omnia quae quamvis opere evertanda peracto Sint, nullam siquidem molis factura superbae Partem; at non ideo fuir irritus usus eorum, Stat quibus ars, et tractatis quibus omnia condit, Langueretque quibus velut exarmata negatis. Quapropter confinge animo, duo corpora eodem Lapsa loco simul in medium protrudier intro; Alterum ut illorum constans conatibus aequis Omnibus usque locis gravitas propellat, at alterum Haud constans, verùm quae decrescentibus aequè Decrescat spatiis; tamen haec in origine motùs Ut duplici fuerit, quam prima, valentior ictu; Supremi metam cursùs contingere utrumque Mobilitate pari mediam debere repertum est, Non par esse tamen tempus: quod nempe prioris Labitur in cursu, toties superare videbis Alterius tempus, quoties via recta per orbem Quae transit medium, partesque hunc scindit in aequas, Quartam orae exsuperat partem illius, ambitus aequi, Quem modo scindebas, qua se circumtulit orbis. Jam parvi cum sint arcus, chordaeque prope ipsae Aequales, per et has gravitas agat ictibus aequis Constans, pro spatiis mutetur ubique per illos Mutatis; sed ibi quia duplo fortior extat Vis in principio; par demum in fine, necesse, Descensùs ut mobilitas sit; at impare utrinque Tempore descendatur; uti minus effluat arcu Temporis in curvo, quam chordae in tramite recto, Ut minor est pars quarta orae, qua clauditur orbis, Ductu illo, medium hunc ipsum qui dividit orbem. Ast quid erit, si non pars orbis parvula constent, Distenti verum, atque ampli quantumlibet arcus? Quod discrimen erit per chordas temporis, atque Per, genus hoc, arcus demisso pondere lapsi? Id minus invenies, quam parvos esse per arcus Mimirum, quoniam debetur longius illis, Majores qui sunt, tempus, quod nempe videmus Curvare majore sinu, atque recedere chordis Quos magis a propriis, ut iter quoque longius extet. Adde, quod hic non est, ut parvo constat in arcu, Incipiente duplex flexu, velut esse necesse est, Vis gravitatis, at haec usque imbecillior exit, Quo mage surgit, et a dupla plus deficit usque. Verum haec qui propius velit, interiusque tueri, Atque alte penitus scrutarier insinuatus, Plus opus est rerum, quàm possint suaviloquenti Musarum per dulce melos quae inflectier ore. Quin vix sufficiant, Veteres quos rebus in istis Invenere modos, sueti et quibus utier olim, Certe difficiles, implexique, inque pediti, Atque per ambages ducti, longosque meatus: Prorsum at deficiant illis, quae deinde supersunt Plurima praeterea, genus hoc, dicenda, neque apti Multorum clarandam ad vim sint, exque plicandam Naturam; longe sunt infra quippe relicti. Proinde alia ingeniis patefacta recentibus extat Nunc via doctrinae, et compendia mira reperta, In rerum per quae penetratum est innumerarum Naturam, et vires, et munera multa; latebant Quae prius humanis animis impervia prorsus. Jam prospectus in infinite tenuia rerum Ille ubi tentatus primùm, quae, quantaque nobis Non subito reclusa, oculisque patentia nostris Vidimus, et prorsus disjectis clara tenebris. Unde magis, quam de tripode et resonantibus alte Oracla ex adytis veri manifesta petuntur, Et non mendaci responsa interprete prostant. Istic signa quidem, referant quae plurima paucis, Magnaque item parvis adhibemus, non imitantes Pyramidum varias diversa in fronte figuras, Ast animi sustentantes et percipientis, Et memoris vim, nostra queat distendier auctu Immani ut ratio simul et comprendere multa. Scilicet eruimus multa hinc, sed plura supersunt, Quae retegi se mper valeant: inventa labores Exacuunt, cumulantque nova, ad majoraque semper Deducunt: ullus diae terminus arti est, Fertur ubique patens, seseque per omnia laxat. Illa quidem nostro non possit carmine claudi, Non si Pierio primos in colle dedissem Vagitus, et Mnemosyne me Mater ad amnem Pegaseum Musis germanum fuderit ipsis. Attingam paulùm tamen, atque in limine sistens Secretos aditus monstrabo, adeundaque paucis Qua sint haec delubra via, et quae prima, docebo. Protinus (omnis eo ratio est subnixa elemento) Rerum, perpetuò nos fingere quas variari Possumus, et veluti fluere, haec discrimina nobis Hasque vices tenues, quae parvo in tempore longe, Scilicet infinitè in parvo tempore fiunt, Est expendere opus, quoque ordine, qua ratione Mutuà sese inter referantur quaeque, videre. Primùm igitur partes, refert cognôsse, fluentes Quae, qualesque sient, inter se cum referuntur: Tum ratione ex hac, qua sese mutuà partes Respiciunt, infra quae sunt, descenditur illa Ad discrimina; et hinc ratio quoque certa, necesse est, Quaeratur, qua se respectant ipsa vicissim: Scilicet his parvis, infiniteque minutis Respondere aliae similes res invenientur Finitae, quaeque infinito proinde recedant Intervallo ab eis: tibi sic dissolvitur ergo Nodus, ubi illorum rationem inveneris, omnis. Hac ex parte suum mira ars pervenit ad augmen. Ex alia sed parte, ubi de rationibus istis, Quas prius a rerum natura propositarum Noveris, ad rerum rationem nempe fluentem Ordine commigras inverso, illasque requiris Tenuibus, in quae jam dissolveris, ex elementis Unam compositis in summam (namque elementis Est opus ex istis constare fluentia cunctis) Ex hac parte, inquam, quantum ars processerit ista, Immane est, quantum et late distensa patescat. Haud minus at nunquam valeat tamen exhauriri, Cum nova suppeditet semper, potioraque multo, Auctior, inque dies adjuncto robore major, Nec queat aetatis summum proin tangere culmen, Nec queiscumque valet, cunctas educere vires. Artis et hinc itidem pars proficit utraque multum, Quod valeas quiddam contemnere, nec numerare Impune in rebus, tibi quod sit nempe necesse Tum conferre alii, collatumque usque tuaris Deficere immensùm, atque infinitè exsuperari. Nam sine fraude queas geminas res esse putare Aequales, quarum discrimen sit minus ipsis Usque adeo rebus, deorsum ut descendere pergat Infinitè. Animum tamen hìc adverte sagacem, Contingat ne fors, ut cum discrimine parvo Quantumvis, aliquid conjungi non ita parvum Possit, eo spreto simul ut spernatur et illud, Quod sperni porro non debeat, utpote majus Hoc infinitè discrimine, et e genere ipso, Illae quo res sunt, quas tute inquirere tentas: Nam te aliter turpes errorum, ut diximus ante, Est opus, immittas in nodos omnia turbans. Rebus ab his igitur tribus omnis surgat, oportet, Haec Ars, haec Ratio, qua nostri educitur ingens Vis animi: simili primùm ordine magna figurat In parvis, rebusque refert pertenuibus amplas; Deinde retro res integras inquirit, et ipsam Summam a aprticulis tenuatis omnibus omnem Colligit, atque unà junctis metitur eandem: Denique contemnit semper, tenuissima longe Quae remanent ipsas juxta res, quae peraguntur, Nilque quod intersit, nihilum locat inter inane. Sed quibus in rebus, quibus artibus utilitates Magnae itidem non hoc triplici referantur ab usu? Nonne videmus enim, cum laxa per atria late Herculeas pulchro vires simulare colore Apparat, aut belli Trojani incendia Pictor, Sive tuos Caesar devicto ex orbe triumphos, Sive ignes Galatea tuos, per caerula ponti Quae veheris Siculi, flagrantia desuper altis Nubibus Idalii Pueri dum spicula vibrant; Scilicet ut parva prius omnia ficta tabella Designet vero contingens quaeque colore, Disponatque situ? rebus locus omnibus, et vis Est sua; quisque illo, quo par est, perstat in actu. Ingens quàm nobis tellus est nostra, profundo Quàm late distenta mari, quantùmque patentes Et campi, et nemora, et montes tenuere! Sed ipsam Scimus in exiguo magnam nos orbe referre, Cernereque aspectu sic omnem possumus uno. Noscimus hinc fines ditionum, regnaque quantùm Cuncta extendantur; quas oras abluat aequor, Flumina quà currant; montes, sylvaeque, lacusque Et campi, et valles, loca culta, incultaque qua sint In regione; illic inquirimus oppida, et urbes, Et quantum inter se distent, metimur, iterque Tum pergere in tabula nobis signamus ituris. Quin caeli vastas sic scandimus in regiones, Sideraque in parva cognoscimus alta papyro, Surgentemque polum, solemque, vagantiaque astra, Et motus, variasque vias, atque inde labores Possumus et lunae, et solis praedicere certos. Semina praeterea, quibus aut procera cupressus Provenit, aut quercus frondosis maxima ramis, Atque arbusta alia, et frutices, herbaeque virentes, Quid multis sunt visa, nisi arbos parvula longe; Aut herbae, aut fruticis conductae, conque volutae In sese effigies tenuissima, nec tamen ulla Parte carens? Unde ipsa animantum saecla creantur, Esse quid ova putent, nisi eorum exilia structa, Et tenuissima jam membrorum elementa, sed aequo Quae tamen ordine sint, similique, ut magna, figura? Deinde ubi non rerum summas a partibus ipsis Colligimus? Populi quis opes prius aestimet, ejus Quam varios seorsum per census, atque viritim Per capita ipsa eat ordinibus comprensa? Quis armis Quam valeat sumptis exercitus, autumet ante, Quam cujusque sciat vires, animosque cohortis, Aut turmae, peditisque etiam cujusque, equitisque, Bellandique modos varios, artemque cruentam? Pastor oves numerat, proprias cognoscere cum vult Divitias, tauros et jugera durus arator. Demum in rebus ubi non semper tenuia magnis Despiciuntur? Ut in vasto gutta aequore ponti Unica, praeruptis ut in Alpibus addita saxi Pondera, quae digito moveas, et ut una per agros Flaventes stipula, ut paulum quoque bella retenta. Attamen hic opus est intentis esse, quid ingens Ne de tam parvis, contemnendisque oriatur Interdum, magna et rerum momenta sequantur; Dira ut saepe solet caelum turbante procella, Protinus et fluctus maris attollente sonoros, Per rimas immissa ratem cum praegravat unda, Una sat esse, gravem ut mergat, maris ultima gutta: Utque solet, motus ventis, pedibusve lapillus Incipere aërio saxosi vertice montis Labi, et majorum subito turbare quietem Impulsu lapidum, qui per declivia pendent; Hi quoque praecipitent per dorsum ut montis; eoque Impete dimotae rupes tum, vulsaque montis Fragmina dent magnos sonitus, vastamque ruinam Per nemus antiquum, et sata valle virentia cultâ, Excidium ferant subjectis urbibus ingens, Ut quoque scintillam excipiens stipula una propagat Protinus ingentem campis flaventibus ignem; Uruntur segetes, et sparsa mapalia late Pastorum, sylvis et flamma exuberat altis, Involvitque diem nimbo, et caligine fumi. Tum nec parvus obex in bellis, nec mora parva Contemni persaepe queant impune: vel hostis Interea elapsus flumen trajecit, et altos Transmisit montes citus, in tutoque resedit: Vel celeri sine subsidio deleta tuorum Agmina, capta vel arx longo circumsita marte: Denique cunctantem vel te quoque percutit hostis Protinus adveniens, circumventumve paratas Ducit in insidias, cogitque occumbere victum, Turpiter abiectis captivum aut dedier armis. LIBER TERTIUSNaturae variam cupidus dum persequor artem, Et leges Mundi, et rationes, Inclyte SILVI, Per quas conditus hic summaï fulgurat ordo, Perculsam veluti tam grandibus, attonitamque Rebus, ad humanas interdum vertere mentem, Quae mage conspicuae nos inter, magnificaeque, Res libuit; queis se flectant, quae publica constant, Nempe modis, et quae coëant in foedera gentes, Qualisque in populos sit late invecta potestas; Atque ita res rebus componens, aequiparansque, Protinus has illis longe distare fateri Cogor, et immenso prorsus decedere tractu, Utpote divinis humanas: scilicet illae Invictae, stabiles, pacatae, aequaeque, bonaeque: Turbatae haec contra, incertaeque, levesque, videri, Semperque inter se variae, et plerumque nocentes. Quo mihi nunc paulum tecum discurrere aventi, Summatim et multas regnandi attingere formas, Perfacile est, quoniam per te quoque plura valebis Sufficere ipse tibi; queis enim te certius ipso Noverit haec, usu qui tractas publica longo, Diversasque olim qui non privatus adisti Sidere mutato regiones, quique per aevum Anteactum, atque alias discurris mente per oras? Rebus ab oppositis ut conspicienda nitebit Naturae species tum clarior, illicietque Plus animos, quidquid quam magnum ubicumque videtur! Ergo ades, atque hominum haec praeclara negotia lustra. Quid magis intersit, quam jungi foedere velle Inter se populos uno, quaeque optima constant, Jura sequi? Quae non contra diversa probari Aspicis? Imperio quantum discrimen in omni est? Unius hìc flecti moderamine publica rerum Cernimus, ast illic multorum. Subditur uni Quae gens, ire putat melius plerumque sibi res, Hunc praefert aliis dominatum, nosque doceri Hunc a Natura putat ipsa, quae jubet uno Semine progenitos uni parere parenti, Monstrat et in mundo simili res ordine ferri, Unus cum moveat totum, qui condidit, Orbem. Propterea sanctos exemplo, et jure superno Institui Reges, terrestria numina, Divum Esse genus, vix non aris, et thure colendos. Num tamen idcirco est hoc regni nomine in uno Vis eadem in variis ditionibus? Est, ubi tantùm Arbitrio Rex cuncta suo movet, et super ipsas Supremum leges caput extulit, omnia vertens Ut lubet: est contra, antiquis ubi legibus ipsa Innixa est ratio regnandi; Rex ubi mutis Scilicet addit vim, recipitque a legibus, atque Utraque se media sic temperat arte Potestas. Illic, Regnantum qua flectit cuncta libido, Instans incumbit timor in mortalia corda, Atque animos premit horrifica vel nominis umbra, Immixtumque bibunt infantes lacte timorem, Inque timore levis puerorum educitur aetas: Regna per Aurorae populos sic omnia constant. Exulat et virtus, et honor de mentibus illis; At gerit ipse vices timor, atque impellit ad orsa Pulchra viros, et magnanimos facit, et generosos Saepe videri; etenim nil praeter grande verentes Induperatoris nomen, facile omnia temnunt, Hostemque, lethumque; hinc vires suppeditantur, Hinc furor, et vitae mens prodiga, projiciuntque Sic illaudatas animas, virtute carentes. Si tamen unde venit timor ille, haud usque minaci Praeque potenti etiam sit majestate Tyrannus Obsitus, insultat contra, interdumque furores Vertit in Auctorem, et solio deturbat ab alto Imbelles, mitesque, et proterit, et sibi quaerit, Quo plus possit ali: proin saevam, praevalidamque Usque potestatem super impendere necesse est, Ut scelera, et fraudes, errorem ita plectere, fortisque Adversae eventus ulcisci, diraque semper Imperia exercere, suique augere timorem. Ast ubi nil patrias in leges juris habere Rex valet, indecores non subdunt corda timores. Hic Honor est, humana potens qui pectora flectit; Hoc magnum, hoc pulchrum, porro hoc laudabile, suadet Honos, aurum pro quo, vitamque pacisci (quidquid Sponte velint; non dat meritis Rex praemia magnis Hoc potiora, nec est poena invidiosior ulla, Esse putant quam quod sibi dedecus. Et quia regno Quod prodest, Regique, peramplo rentur honori Esse sibi, nomenque parare, et nobilitatem, Contendunt facere id. Tractantes munera belli, Ut Leo Marmaricis gaudet generosus arenis Irruere objecti lata in venabula ferri, In caedes, in fata ruunt: seges ampla cupiti Semper honoris ibi est, vel pulchro hanc funere quaerunt. Si possent Reges speciem hanc adjungere honoris, Queis libeat, rebus, proprioque ita flectere mentes Arbitrio, quam tuta foret, quam magna potestas! Obstant saepe tamen mores, exemplaque nota Majorum, et tenerae quoque patrum tradita quaedam Judicia aetati, penitusque infixa medullis, Unde queant variis haerere in rebus honorem Percipere, oppositis at contra dedecus esse. Lex vetet, an jubeat: mox ingens poena sequetur: Extorres fient patria, longeque fugati: Evertenda domus, carcer, tum funus acerbum: Quid refert? agitat mentes Honor; ille vel acri Impulit interdum patriam convellere bello, Civilique ferox foedavit sanguine dextras, Impiaque extimulavit in ipsum pectora Regem. Per multos ubi res agitur sed publica Cives, Degendum solis mortalibus esse beate Creditur, aequato inter se qui jure fruuntur, Haud secus, ac fratres totoidem, quibus aequa potestas. Esse bonos siquidem perrarò, qui sibi subdunt Omnia sublimes, fieri plerumque tyrannos, Concutere ob luxum plebem, et vexare tributis, Cuncta libidinibus complere, injustaque bellis Nectere bella, suosque suorum sanguine fines Velle extendere, et humanum proin depopulari Saepe genus, nihili pendentes, prae ambitione, Haud secus ac animas alia de stirpe creatas. Ergo nomina ibi regni, atque invisa Potentum: Proinde agitat non corda timor, sibine esse timori Ipsi nempe queant? Nec nomen honoris inane Sollicitat; sed amor patriae, sed civica regnat Libertas: nullo discrimine pollet in omnes Aequum jus; absunt procul otia, luxus, opesque, et Quidquid frugalem possit dissolvere vitam; Privatos quoniam mediocres condere census Est opus, ut magnum, quidquid commune, sit unum, Pro quo quisque, velut proprio, depugnet in hostem, Propterea haud nimium laudem, aut stipendia poscens Prae Patria incolumi; pro qua profundere vitam Dulce sit: a veteri non quidquam more remittat Majorum, priscisque novos a rebus ad usus Non abeat: delent paulatim nam nova priscam Virtutem ex animis; vicibus consuescere pravum est. Quae tum non videas praeclara ac fortia bello, Quae fieri non recta domi, non inclyta ubique? Tum grandes animae, Bruto ducente, Camilli, Fabricii, Curiique aderunt, et sponte revertens Regulus ad Poenos, Fabii, rigidique Catones, Claraque Scipiadum devicto nomina ab Orbe. Haud tamen hoc hominum possunt mortalia corda Culmine stare diu: virtutis imagine fallit Saepe furor, mentesque rapit pro tempore flecti Indociles, geminasque facit discordia partes; Et vitiis morum rigor ille obtunditur acer, Luxus, et ambitio simul incubuere; labascunt Tum priscae leges, consurgunt usque recentes, Nequidquam; arbitrio versantur cuncta Potentum; Quoque libet, plebem impellunt mercede redemptam. Illi inter sese contendere, paulatimque Cedere amor patriae cum libertate, procaxque Tum demum in populo per cuncta licentia ferri. Sic quodque a pulchro devolvitur ordine saepe Imperium ad turbas, faecemque, et perdita rerum: Destruit et cito se, facies niqua altera surgat Ordinis, ipsa etiam mox decessura recenti, Mutandaeque itidem: sic rerum hic vertitur ordo. incertis non tam vastum mare volvitur undis, Ventorumque vices agitatum percipit omnes, Quam vario rerum mutantur publica motu. Haec ubi cognôris, multaque revolveris ipse Parte vigil, si tum te ad foedera Naturaï Certa, ratasque feras ad leges, haec quibus omnis Summa stat, ad tutos e tempestatibus atris Nonne tibi portus demum videaris, et almae Venisse a tenebris ad lumina clara diei, Protinus unde queas hominum cognoscere curas, Quantum sollicitas, tantum rationis inanes; Proptereaque unum praeclarum, et grande, quod extat, Et spectabile opus cupide hoc invisere Mundi? Quo magis inceptum pergam contexere versu. Hactenus in varias dum nos gravitatis adimus Leges, non alios deduximus inde meatus, Quam rectos, curvosque etiam, quos diximus aequi Esse arcus orbis, quique hoc simul orbe, viaque A recta tenuere ortus, orbique propinquant Plus aliis, plus et communi foedere gaudent. Sed quam praeterea series immensa viarum Esse videretur, si vertimus undique mentem omnem in naturam, varia infinitaque prorsus! Quin genera ipsa forent etiam infinita profecto: Immensusque itidem quam late est usus earum! Quamlibet inspicias si frondem, haec est quoque, dicas, Cui sua debetur curvi natura meatus Una uni; nil revera nam constat, ut ipsa est: Scilicet haud alia est quam qua ratione requirit Illa loci regio, tellusque, illa arbor, et ille Ramus, et ille aër, et quae sunt caetera circum Omnia. Si, genus hoc, mens singula cernere possit Omnibus in rebus, cunctosque ediscere motus, Quique queant varii signari exinde meatus, Naturam prorsus pariter cognosceret omnem, Atqeu videret, ab hac quid in omni possit oriri Tempore, quid nequeat, res et praediceret omnes, Quae fierent, quocumque loco, quo tempore cumque. Nostra sed est arcto nimium mens limite septa, Et finita, nec extendit nisi per breve vires Intervallum, et vix, ut constant, pauca tuetur. Perspicit officium rectae, clarèque tuetur Ipsa viae, quo nimirum pars quaelibet ejus Parti cuique super poni queat, aptarique: Illud in orbe videt munus quoque, quo fit, ut arcus Arcum alium ex uno possit latere integere omnem. Ex his, res aptas mensuris comparat omnes Inter se, et rerum mensuras percipit ipsas, Usa velut primis his mensurarum elementis, Scilicet, aequales, quas congruere aspicit, esse Res inter se, ititdemque pares remanere, pares si Tum paribus partes addas, demasve vicissim. Hinc recta ante alias via simplex esse videtur: Post orbis: subeunt vario tunc ordine cuncti, Hos ut contuleris notis, primisque, meatus. Hinc velut in classes varias disjungimus illos; Dum varium numerum punctorum cernimus esse, Quae scindens via recta facit. Dum mutuà rectae Occurunt geminae, puncto scinduntur in uno: In geminis sed quos secuit via recta meatus Punctis, hos generis nos ponimus ordine primi: Alterius generis sunt, quos via recta ter ausit Trajicere: occurrat quibus at quater, his tribuendus Tertius est ordo: sic esse ex ordine quarto Cognosces, quinus per quos est transitus olli: Perque alias pariter possis te ferre viarum Non alio formas pacto, genera omnia lustrans, Nimirum totidem, quot jam constare necesse Est numeros, omni proin semper fine carentes. Sunt tamen et numeros, evectae quae super, omnes Transcendant; quoniam sunt infinita profecto Puncta, quibus recto possint a tramite findi. Qui prima, ut docui, consistunt sede meatus, Ipsi sunt orbes, proscissoque exoriuntur Quae species tres de cono: qui deinde secundo Ordine sunt, crescunt numero: quos tertius ordo At recipit, longe plus crescunt, classibus isti Discerni variis ut possint; jamque videmus Discretos. Hic ingeniis prope terminus haerens; Nam qui praeterea sunt, sublimique locantur in genere, immani numero concrescere debent Longe, et naturas sortiri discrepitantes Usque adeo inter se, ut, quaedam communia praeter Munera, quae nobis generatim cognita constant, Humanam exsuperent mentem, longeque recedant; Obruitur siquidem, propius si tangere tentet. Sed qui transcendunt numerorum denique fines, Illis esse magis multo natura putatur Abdita, difficilisque: tamen sunt inter eosdem, Qui, quia naturam respectant cominus orbis, Directaeque viae, mitescunt denique nobis Tractati, facilesque etiam, clarique videntur, Et sua conspicienda animis pulcherrima praebent Munera, per varios quae dehinc deducimus usus. Non meus hic labor est; alienis surgit in arvis Haec messis nempe, atque aliam resecanda per artem. Ast aequi quoniam per et arcus ivimus orbis, Et triplices coni per formas; dicere porro Unum, nempe ipso qui gignitur orbe, meatum De tantis, quorum claudi natura repugnat Intra ullos (quoniam transcendunt omnia) fines, Usus erit, pulchrosque ab eo cognoscere mores Nostrae, quam excolimus, gravitatis, quamque doceri Tma cupidi sumus hìc; praesertim si quid in illo Sit, quod in aequando commoti tempore prosit Corporis, it currens quod scilicet, atque recurrens; Ut referunt, quibus haec tentata, retectaque primis. Nonne operae pretium est igitur cognoscere, quali Constet natura, quos et referatur ad ortus? Motum propterea currùs expende per urbem Constratam lapide, aequati vel per sola campi: Dum graditur, mentem revolutae, oculosque rotaï Fige super puncto, quod summo in margine perstet, Clavus ut est ferri, qui lato vertice supra est. Hic modo tangit humum, subitoque relinquit equorum Progrediente jugo, et paulatim tollitur alte Evolvente rota sese, obliquumque per auras Tranat iter surgens, agilis dum culmina tranet Summa rotae; quae praeteriens descendere parte Incipit ex alia, et curvato pergere tractu Illi consimili, quem scandens egerat ante, Donec sese humilis demittat ad oscula terrae: Interea quam longus erit, se tramite recto Totus humi protendet aheneus ambitus orbis. Ergo sui si tum vestigia clara relinquat Ille roate liquidis excurrens clavus in auris, in speciem via cujusdam sinuabitur arcùs, Rectà nixus humi qui dorso sidera spectat Convexo, terramque sinu, sublimis et alto Vertice consurgit tantum, quantum editus orbis, Qui genuit, fuit ille rotae, tantumque patescit, In latera amplus, ut aequet aheni marginis oras Orbem includentes, atque inter crura receptet. Cui fuerit natura viae patefacta priori, Ingens pugna fuit jamdudum, at sanguinis expers, Qualis, cum verbis contenditur inter inermes, Esse solet: laudem simul Ausonis arripiebat, Gallicaque ora simul: siquidem praeclara reperta Ista videbantur; quantumvis pauca fuissent Cognita, nec magnos, ut nunc, traducta per usus. Haec quoque Tyrrheni, suetus quo vincere multa, ingenio tentata Viri; quod claudit in illo, Nam cupiens, via curva sinu, cognoscere, quantum Majus sit spatium spatio, qui protulit, orbis; in spatium formabat et hoc, formabat et illud, Assimiles circumcidens, laevesque papyros, Ponderaque imponens lance explorabat earum. Ter quater intentis oculis, manibusque retractans Id repetebat, uti quid ab illo denique certi Conjiceret: verum lanx terque, quaterque fefellit. Scilicet audenti vultum hìc fortuna retorsit. Esse sed id porro pondus, spatiumque repertum Est triplum, atque itidemcurvati marginis oras Hujus nempe viae distendi posse quaternos In tractus, medium secet horum ut quilibet orbem, Orbem illum, quo flexa via est exorta voluto. Nunc convertere situs; quod erat super, effice, ut ima Innitatur homo deorsum, et spectentur hianti Astra sinu, latique pedes in nubila tendant: Tum grave pondus erit, (magnos id sive per arcus, Sive per exiguos punctum volvatur ad imum) Semper ut aequali contingat tempore metam; Tales esse loco quoniam quocumque necesse est Flexus id per iter, motum ut quae sola secundat Corporis a tergo gravitas, minuatur eadem, Qua ratione arcus etiam minuuntur, eunte Corpore qui punctoque intercipiuntur ab imo; Propterea ut non esse alio diuturnior alter Descensus queat, ascensusque, sit, ut libet, impar: Ut non esse mihi jam multis ante probatum est. Majus erit tempus deorsum per quemlibet arcum Tempore, quo toto descenderet axe rotaï Seu revoluti orbis, grave corpus, major ut axe Ipso dimidius nimirum est ambitus orbis. Atque id propterea prope duplex tempus, oportet, Temporis illius constet, quo lapsus in arcu Exiguo fieret foecundi scilicet orbis Illius, ut super a dictis deducere possis. Hujus praeterea prae cunctis una viaï Optima dos; per eam quod puncta celerrimus extet Trajectus gemina inter, ubi unum celsius, alterum Est depressius, obliqua et regione vicissim Consita: namque loca haec quae recta brevissima nectit Tum via, tranatur cunctis non ocyus; aequi Orbis quippe cadunt arcu, quam pondera chorda, Ocyus: exoriens siquidem fuga major ibidem est Ob mage praecipitem flexum; pensare ruentem Nec jam ut possit iter paulo productius illam. At si alii ductus aequo curventur ab orbe Diversi, diversa cadet per tempora pondus: Crescet mobilitas, si primo pendeat ortu Inclinata magis via: sed nimis illa deorsum Inclinatur ubi in praeceps, distenditur amplum Tum spatium, quod sit tranandum, temporis addens Tantum, ut jam constent majora impendia lucris. Quapropter debent esse et declivia tanta Principio, et dein tanta viae spatia, utraque nexa Ut simul efficiant breviori tempore lapsum. Fors hunc edocuit volucres natura meatum, Cum celsa de rupe, vel altae e vertice pini Collem alium, nemorisve imum latus alite penna, Conspectave petunt praeda, sociave jugali; Illae non liquidi directis tramitis oris Decurrunt; sed devexa regione feruntur Principio, tranantque loca inferiora petitis, Inflectuntque viam, clivosa ut valle, cavatam; Quippe ita demissas post impetus evehit ipse Ocyor apricum ad collem, frondentis ad umbras Aut nemoris: tremit improviso oppressa columba Ungue super; gaudetve suo consorte recepto Protinus, et teneros meditari coeptat amores. At nos huc ratio natura certior ipsa Induxit nuper, qua suemus in omnia, quae sunt Abdita cumque animis, felici irrumpere nisu. Hoc oculis etiam, non tantùm mente, tueri Possis, si ducas lignove, vel aere canalem Haud aliter flexum, quam qua ratione reposcit Istud iter, rectumque itidem, et quoscumque libebit Diversis alios se ductibus insinuantes; Tantùm ut communis sit apex, e terminus ollis. Uno deinde globos si emittas tempore, ductu Quemque suo; metam ante alios contingere cernes, Qui ruet exortos revoluto ex orbe per arcus. Praeterea quoque scire licet, cum decidit alte Per, genus hoc, arcus grave corpus, in omnibus aeque id Punctis usque viam premere hanc; vi namque prementi Respondere fugam celerem reperimus; eoque, Quolibet exiguo vis sit quo major in arcu Ista premens, contra hoc minor est mora desuper urgens. Nunc, quod opus, possimus uti res nectere rebus Carmine vulgatis alio, reminiscere, quae sunt Illic de vario descensu, sive per arcus, Prodita, seu recto; illa aliis neque vera putato Esse locis, urget nisi qua regione locorum Res gravitas, aequos adjungens ictibus ictus, Constans; ut terram circum diffunditur omnem, Atque ubi nilve, parumve meantibus officiatur Corporibus. Verum vigeat si legibus illa Diversis, infinitos confingere quarum, Si sit opus, libeatque, modos, praescriptaque possis, Si quoque particulis variis loca consita, per quae Trajicitur, varia ratione morentur, et obstent; Experiuntur uti restantes aëris auras, Vimque novam venti, suspenso corpora fune Qui vibrant teneris immixti saepe puellis Ludentes Juvenes, cum festo tempore gaudent Per nemus effundi latum, per florea prata, Et laetos ineunt coetus, risusque, jocosque; Omnia mutari varia ratione, modisque Tum par est; alio descensus ordine sese Inter erunt, alio quoque tempora, dissimilique Natura, queis tunc erit usus, opusque, meatus. Haec via difficilis tamen est, obductaque multis Sentibus, illaeso vix ut pede transeat illuc Ipsa novis pollens numeris ars; multiplicesque Non magnae res interdum confundere possunt Omnia, et ex oculis veri secludere lumen. Sic ubi pulvereos transmittunt agmina campos, Quadrupedumque leves insultant undique turmae, Ilicet in nubes sese globus evehit ater Pertenui quamquam, at condensa spissus arena, Involvitque diem, mediumque offundere solem Audet, nocturnasque oculis inferre tenebras. Deinde opus est, cum jam patefactum pluribus extet, Corpora curvatos ut eant demissa per arcùs, Hoc quoque nosse, ubi jam prolapsum corpus ad imum Venerit aequi orbis, vel ab aequo cujus origo est, Quem tibi nimirum nuper signavimus, arcùs, Aut flexi alterius cujusviscumque meatus, Si convertere iter sursum cogatur eadem Protinus impulsum, qua se tum denique agebat, Mobilitate, viam releget, saliensque meabit, Sed magis, atque magis tardatum, prorsus eadem, Qua ratione prius celerabat, dones ad illud Deveniat, labi jam coeperat unde, cacumen; Nimirum veluti de recto diximus ante Descensu, ascensuque, viae ratione reflexa. At si non cogatur iter convertere sursum Corpus, ubi flexipars cursùs tangitur ima, Praeteriens ast aequalem similemque per arcum Ulterius possit procurrere, parte subibit Protinus ex alia, qua venit mobilitate, In clivum, sursumque citis conscendere perget Gressibus, adversos donec gravitatis ob ictus Omnis paulatim sursum fuga decutiatur, Non tamen ante, locum quam denique scandat ad illum, Qui sit, ut alter erat, lapsus quo coeperat, altus; Deinde viam retro legit, acceleratque ruendo, Ut prius, et partem jam pernix transvolat imam, Tardatoque iterum gressu loca prima revisit, Atque iterum descendit, et insilit, itque, reditque, Nec mora, nec requies forte unquam, perpetuùmque Sisyphio veluti clivo lapis ille, mearet, Officerret nisi quid fluidus, dum scinditur, aër. Propterea fiunt procursus usque minores, Et loca paulatim minus edita, denique motus Ut neque sentiri, neque jam queat esse profecto. Nunc age de filo, seu pendula corpora virgâ Mente, oculisque suos sese vibrantia in arcus Consequere, et mecum, quid prodeat inde, revolve. Concipe propterea suspenso in corpore quidquid Ponderis est, puncto compressum cogier uno, Expertemque omni virgam gravitate relinqui, Demissum aut filum. Punctum se flectet in arcus Haud alia ratione means, salietque, cadetque, Ductibus ac si îsdem solido foret aere cavatum, Laevi aut marmore iter, corpusque volubile sese In sectos huc, atque illuc provolveret arcus. Quae vires hic namque premunt sola desuper, illic Distendunt filum deorsum, virgamve trahentes, Objicibusque vel his se elidunt proinde, vel illis. Ast aliae, quae tum superant, atque a latere urgent, Atque hìc, atque illic sese sunt inter eaedem. Hic aequis spatiis, atque aequo tempore, ut illic, Perpetui pariter procursus conficerentur, Ni proscissa viam sublimem contrahat aura, Et filum, flecti dum pugnat, virgave restans. Verum cum minuunt, genus hoc, obstantia motum Ponderis haud parvi praesertim, in quolibet illo Excursu, nequeas, turbatum in tempore quid sit, Percipere; atque ideo cum sint paria arcubus orbis Tempora in exiguis, ut diximus ante, necesse est, Non mutata via contractâ tempora constent, Proscissis contracta auris, filove rigente. nec minus et tempus pariter conferre valebis Omnis itus reditusve, illo cum tempore, quo se Per duplex rectà devolvere corpora possent Fili intervallum (quod totum aequaliter orbem Finderet a summo nimirum culmine ad imum, Orbis cujus erunt arcus pars). Vincitur ergo Illi hoc collatum tempus, cujuslibet orbis Orà iu dimidia transversus vincitur axis: Nimirum, quoniam parvo descensu in arcu Solus (itus qui dimidius sit nempe) ea poscit Tempora, quae talem rationem ad tempora servent Altera, confit iter toto quibus axe deorsum, Inter se qualem servant in quolibet orbe Quarta orae circum ductae pars, axis et ipse. Si duo propterea sint corpora pendula filis Tractu non aequo productis, quilibet illis Temporibus fient procursus, quae, repetantur Si semel in sese, respectant mutuà eodem Se pacto, quo se respectant fila vicissim; Proptereaque quater si filum longius extet, Filo alio, fiet procursus tempore duplo Quilibet; hoc etenim repetitum protinus in se Si foret, alterius bis duplum temporis esset, Qua ratione inter se constant fila, necesse est. Quandoquidem quoque si descendant recta per axes Corpora; percursis respondent axibus ipsis, Si repetita semel sint in se, tempora quaeque. Quapropter motus breviore reciprocus ille Crebrior in filo est, si tempore fiat eodem; Nimirum numerus, semel in se quem repetiti Efficerent motus, numero foret auctior illo, Qui semel in se itidem repetitis prodit in auras Motibus alterius fili, productius illo Hoc filum quanto est; ratio par constat utrinque. Proinde, quater filum quod longius, unius horae Tempore tot faciet procursus, ut brevioris Sint plures duplo: hi, si in se repetantur, abibunt Tunc in bis duplices; et proin quater exuperabunt Illos; id quanto filum produtius extat. Porro mobilitas, qua lapsu corpus in imo Effugit, a solis fili non tractibus orta est Distensi, solis ampli neque tractibus arcùs; A solis verum spatiis sublimibus illis, A quibus incepit descensus, quae tamen ipsa A filis pendent longis, et ab arcubus amplis: Mobilitas quoniam est eadem, velut ante probavi, Ac si se rectà corpus demitteret illinc. Proin simul et fili protensi, arcùsque patentis Si noscas tractum; poteris quoque noscere, quae sit Maxima mobilitas, extremoque ultima fundo. Proin poteris, geminis vl plumbea pondera filis Si prope suspendas, vel eburnea mole rotunda, Vel quaecumque velis, facili ratione cadentum Pertentare omnes ictus, et noscere leges Corporum in impulsu;superà quae carmine longo Omnia te docui, et vera ratione probavi: Scilicet unam ad rem non uno tramite tantùm Pervenisse queas: aditus patet undique rerum, Si tamen insistas rectâ regione; neque extat, Quod nequeas et ab ha, et ab illa parte tueri, Et quod perceptum non longe plurima prodat. Quod superest, rigida si jam duo corpora eadem Innectas virga, verùm disjuncta vicissim, Hoc sit uti propius, punctoque remotius illud, A quo suspensa est: nec itum jam posse videbis Tam celerem fieri, quantùm, vicina, reposcit, Quod loca consedit, neque tantas ducere lentum Tardatumque moras, quantis distantius iret Corpus: at in medio punctum est, quo, si utraque starent Unum juncta simul facientia pondera corpus, Virga impulsa pari vibraret tempore sese, Quo nunc se vibrat, cum sic disjuncta recedunt. Hoc igitur puncto confingimus esse recepta Corpora, et hoc finem vibranti ponere virgae. At quoque si corpus tantùm suspenditur unum, Attamen ut filum grave sit, seu virga; locatae, Corporis, et filif partes, virgaeve rigentis In regione sitùs varia, varieque remotae A clavo retinente super, diversa requirent Tempora; propterea punctum id commune necesse est Omnibus esse, simul collectae ut scilicet illo, Non alio facerent, quam quo nunc, tempore cursus. Hoc labor ante fuit medium perquirere punctum Irritus, incerta longùm regione latebat: Vera patet numeris sed denique perveniendi Huc ratio nobis; jam punctum ostendere certo Possumus indicio, jamque, hìc est, dicere, tota Ponderis insita vis: fili virgaeve tenacis Verus limes hic est: mensura hinc incipit omnis. At non hos nobis numeros tentare licebit: Scilicet ingredimur pedibus vada proxima arenae Littoreae, nostrosque profundius in mare gressus Paulatim inferimus, donec magis altus hiatus, Quam valeant Musae consistere, gurgitis extet: Prospexisse juvat tum immotos, atque aliorum Consectari oculis vestigia magna; vel aequo Quae sunt dextra solo tantùm vada, laevaque inire. Hoc animadvertant punctum, qui tempore certo Quantum intervalli percurrant, libera deorsum Corpora cum properant, penitus novisse laborant: Nam tuimur cum forte cadentia; non fuga praeceps Illa sinit subitum nos motum posse putare Servantes quamvis animo vigilante, oculisque: Exposcit mens nostra moras, oculique notantes; Exiguusque, et qui nequeat vitarier error Temporis in lapsu, subito discrimina magna Efficiet spatiorum, et eam grandescere fraudem. Tempora sin capias nimium non parva, sed ipsa Paulo majora, ut speres sentire, quod optas; Tum loca deberi nimium sublimia, lapsus Unde oritur, fateare, necesse est; proptereaque Praecipiti lapsu magnam quoque mobilitatem, Dimotis magnos obices et gignier auris, Quae faciant, certum ne possis prendere tempus. At contra exiguos agitur cum pondus in arcus Pendens, offensus patitur vix aëris ullos: proin ita si multas facis ire, redire per horas, Invenies, quanto respondent tempora filo Certa, quibus quivis absolvi debeat ille Procursus; nam si post totam denique summam Parvus, in excursu supremo nempe, sit error, Vanescit privos hic dispertitus in omnes, Prorsus uti nequeat sentiri, pene nec esse. Hac ubi quapropter tuta ratione repertum Constiterit, filum quam longum debeat esse, Ut decies senos procursus qualibet horae Conficiat decies in sexta parte; videbis, Transcurri geminum possit quo tempore rectà Fili intervallum deorsum; proin quantaque rectae intervalla viae casus tunc ille reposcat Tempore perdurans, decies pars sexta quod extet Partis item decies quoque sextae simplicis horae. Quantum est id spatii, quod corripit iste volatus? Esse prope agnosces, pedibus ter quinque quod aptes, Non aliis, non jam quacumque a gente petitis, Queis at habere suum dedit ampla Lutetia nomen. Ipsaque pauxillo ternos protenditur ultra Virga pedes, genus hoc, quae se illo tempore vibrat. Hac semel inventa mensura, protinus omnes Mensuras per eam possis transmittere rerum Ad seros nimium disjuncta aetate nepotes. Non mutata etenim, vicibusque obnoxia nullis Illa manet, dum solis iter, quo tempora nobis Currunt, dum gravitas, descensus ponderis unde est, Invicta proprium servârint lege tenorem. Nunc velut illa etiam, quae non inducta canali, Suspensa e tenui sed tantùm pondera filo Inflectunt aequi varios iter orbis in arcus; Sic aliqua pariter fiet ratione profecto, Scilicet ut filum vibrans inflectere sese Sic queat, appensum ut deducat pondus in arcus Illos, qui non sint aequi pars orbis, ab orbe At qui gignuntur converso, proque voluto. Quod tibi ut expediam, procurrere posse meatus Incurvos, sursumque cavos quoscumque docendum est, Quae suspensa moves de longo corpora filo. Nec mihi festivos, facilesque his praecipe cantus Scilicet in rebus, quarum praeclara, severae est Plena tamen laudis, multique ars plena laboris. Ut patrio aequoreas cum solvit littore longe Pinus itura vias, peregrina aut merce laborans Ingreditur notos cum post discrimina portus, Laeta coronatis pergit Dîs, atque secundos Pandit vexilla ad vetos: latera omnia fulgent, Et sonitus iterum dant aera, iterumque coruscos: Discurrunt laeti interea, atque ad nubila nautae Clamorem extollunt, sociisque hortatibus instant, Dum primos subeunt maris, extremosque labores: Respondent vicina loca, et perculsa resultant Littora: eunt ipsi ad spectacula nautica cives. At cum jam pelago, terra procul, itur in alto, Ornamenta viae deponit inania prorsus, Artis et instrumenta exercet idonea durae Navita, quodque opus est, quod et utile, spectat, agitque Tantùm, et cum ventis luctatur saepe, marique, Et scopulos servat, nocturnaque sidera solers. Rebus ab his pulchrae assequitur dein praemia laudis Scilicet, et facilem vitam, placidamque senectam. Sic me, cum longi vel finis carminis instat, Ordior aut alios iterum post otia cursus, Pulchra juvat praeferre animis spectacula, et artem, Qua facilis, vulgo plaudenti ostendere nostram, Ludentesque velut, quo tum rapit aura, volamus Parnassi vario redimentes tempora flore. Non ita, cum longe provecti, cumque videmus Nigrantes veluti fluctus advolvier, atramque Undique nativis tenebris incumbere noctem, Difficilemque viam, et multis vada plena periclis. Tunc animi vires, artemque educere multam Nitimur, et magno contendimus usque labore, Duraque neglecto tractamus munia fastu; Unde decus, nomenque aliquod, laudemque petamus. Quare age, dum terra procul omni avectus in aequor Durum iter insisto, sequere, atque audentia lauda Pectora, conatus si forte videbitur impar. Quapropter su cujusvis convexa secundùm Curvae terga viae se circumflectere tensum Efficias filum, jungique amplexibus arctis Usque novis, latisque magis: dein inde referri Avulsum filum, et de parte evolvier una; Illius extremi progignet limitis ora, Dum redit, in vacuo designans aëre curvum Quoddam iter. Hoc porro plerumque orietur ab illo, Quod generat, longe diversa, dissimilique Natura prorsusque alia. Quodcumque sed ante Propositum sit iter tibi, perspectumque, per artem Nosse queas, quod ab hoc, si evolvas, prodeat oras Curvum iter in claras; vel si exoriatur id ipsum, A quo aiio adveniat, distensoque, eque voluto. Quapropter si forte velis, ut pondus in arcus Propositos quoscumque feratur; oportet, ut illud Invenias iter, unde, quod optas, possit oriri Alterum iter: super hoc flectatur lamina porro; Flexile tum excurrens circum amplectatur eandem Filum, a quo pondus parti dependeat ima: Sic etenim efficies, ut dum it, redit istud, in arcus Non alios, quam propositos eat, atque cupito Tramite se flectat. Verùm sic lamina debet Aptari, et puncto deorsum deflectier alto, Ut, quod opus filum est evolvier ob gravitatem Ponderis, id tantùm a convexa respiciatur Parte, et propterea via sit nova concava sursum. Ergo ingens, genus hoc, rerum Monstrator, et Auctor, Ortam ex orbe viam cum mente revolveret aequo, Ejus et hoc in natura latitare receptum Vidit, et arripuit praeclarum ante omnia munus: Nempe iter ipsum se producere, seque parentem Esse sui simul et sobolem, a seseque creari Distenso, similique ab origine prorsus oriri. Sic propriam proles non unquam vera parentem Ulla referre potest, non guttam gutta, nec alta In sylva glandem glans, aut frons altera frondem. Quae prior extiterit via, quaeque sit edita porro, Ambigeres, aliamque alii praeferre nequires, Proque alia sine fraude aliam proponere posses, Ni positu tantùm distarent; namque orientis Qui situs est medius, supremas respicit oras Alterius, per cuncta vices et caetera versae Sic loca sunt, et ubique situs contrarius extat. Quapropter duplex, fac, lamina fiat in hujus Partem flexa viae, quam primam protulit orbis Partem, postremamve volutus; ut utraque tantùm Sublimi se tangat origine, deinde per oras Obversis abeat diversas mutuà dorsis. Inter utramque tamen medium cum pondere filum Communi a puncto pendens intersere, prima Distendi medias quod possit origine ad oras Ortae ex orbe viae, seu quod queat ipsius orbis, Qui genuit, tractu longo exaequare bis axem. Commotum ut fuerit, medioque recedere filum Coeperit hoc, subito lamellis oscula binis Nunc huic, nunc illi feret, excurretque revolvens, Se super, evolvensque vicissim, iterumque revolvens Evolvensque iterum: properabit pondus in arcus Propterea, in quales duplex se lamina flectit, Qualesque ultra se provolvens, gigneret orbis. Hos parvos, magnosque velis, et quamlibet esse Senper inaequales, percurri tempore prorsus Est opus aequali, nec cursu non erit ullo Illud prorsus idem tempus, quod diximus ante. Utilis heac ratio longe est, labentis habereSi veram prorsus mensuram temporis optes. Machina construitur, nobis quae tempora signet; Additum ibi, efficimus, pondus, contortave ferri Lamina det motum: verum horae aequaliter istis Nin ibant, et erant momenta coërcita lapsuImpare: non vires aequaliter usque movebant: Machina nec motum probe dispertibat eundem. Propterea caeli in servandis ignibus ipsis Inde fuit saepe orta errorum plurima causa, Quos qui vitarent, nova porro incommoda adibant; Nunc bene cauta tamen, cum molibus addita virga est, In tres praesertim quae se lentissima vibret Ducta pedes, ortos revoluto ex orbe per arcus. Haec nova labentis cum temporis edita primùm Instrimenta, sumus correctum his protinus ipsum Solem admirati; nam Solem errare necesse est. Dum fert ille dies, lapsu non labitur aequo Per caelum, paribus nec anhelos urget habenis Alipedes, et proinde dies non efficit aequos: Exiguum tamen est discrimen, prendere vulgus Quod nequeat sensu, aut ulla ratione videre. Nam cum quemque diem divisum cernat in horas Esse quater fenas, nec parvula prorsus earum Percipiat momenta, quibus distare necesse est, Divisi quia sunt aequaliter, autumat aequos. Quid vulgus tamen id discrimen tenue moretur, Utpote nil faciens ducendae ad commoda vitae, Queis capitur tantùm, quae tantùm quaerit, et optat? At nimium vigilens terrae, caelique morantur Mensores, quos naturae spectacula ducunt, Qui vitae conferre etiam hoc ad commoda nôrunt. Inde aequare dies facile, et, quae caetera constant, Exigere ad veras mensuras tempora possunt. Utilitatem aliam potiorem ast inde referre Spes erat, oceano cum fertur adunca patenti Nigrantes inter fluctus ratis, actaque ventis Huc illuc variis, sinuoso et concita cursu est, Spes erat, ut possint vexati per mare nautae Scire, ubi sint, et qua mundi regione locentur Continuò, instabilisque viae qua parte peracta Quae superet, terrae spatiumque, plagamque petitae. Spes rata si nautis tentantibus illa fuisset, Num foret inventum majus, num pulchrius isto, Num generi utilius nostro, aut divinius usquam? Proin vitae ingentes optatum est semper ad usus, Servaturum et opes multorum, et denique vitam. Plurima propterea fulvi promissa metalli Pondera sunt variis a gentibus, ire marinos Queis opus est fluctus, ut mentis suscitet ignesSpes lucri mage laude potens, et quaerere cogat. Haud minus idcirco tentantibus ardua semper Obstiterunt, id ne Mortales assequeremur Hos etiam pendentis itus post denique virgae, Et reditus, ut sunt, certa ratione repertos. Namque ubi sint, longas possint ut per mare nautae Noctes, atque dies jactati agnoscere, oportet Invenisse prius, quo jam sit cumque locorum Forte ratis, quantum terraï distet ab axe Extremo, et quanto nascenti, sive cadenti Sit propior soli, quam quae illis cognita terrae Est regio; exiguum nam tum quo magna refertur Cum regnis haec terra suis, lacubusque, marique, Fluminibusque, et cum sylvis, et montibus altis, Inspexisse globum tentantes, quis suus, illis Inveniunt, locus, et picto super orbe docentur, Tantundem qui distet ab axe, oriensque, cadensve Sol pariter, sibi visus ut est, queat unde videri. Et jam principio cognoscere cardinis oras Sol facit, aut caelo sidus quodcumque sereno; Quam procul a nostro, si serves, transeat astrum Vertice, quamque polo mundi procul ardeat ipsum, Si noscas alicunde; quod a caelestibus ante Consultis tabulis facili potes arte doceri, Illis, queis certum superà est quodcumque, notamus: Exin namque scies, quantùm sublime recedat Verticis, a mundi propiori cardine, punctum, Quantùm et propterea locus ipso a cardine terrae. Quod superest, quanto Solis quis distet ab ortu, Occasuve magis, regio quam cognita quaevis, Noscere difficile est. Qui terrae cardinis oras Circum aeque spectant, ipsis oriuntur, et altum Caeli consurgunt ad culmen sidera, eadem, Et delabuntur ratione, obitusque revisunt. At discrimen id est, quod proximiore locantur Qui circum regione ipsorum exortibus, îdem Accidere illa prius, quae diximus, omnia cernunt. Quare ubi sex horis praecurrere cuncta videntur, Quartâ est terraï promotior ora sub ortus Parte; quater senis circum omnem, non simul, horis Terram, nempe prius vicinis, deinde remotis Sole ferente diem populis; proin temporis istud Discrimen geminas inter cognoscere siqua Arte queas terrae regiones, queis tamen aeque Tollatur polus, una propinquior exorienti Quanto sit Soli, distantior altera, nosces. At qui non aeque consurgere cardinis oras Aspiciunt loca terraï diversa colentes; Quo prius alterutris noctis, mediumve diei Continget momentum, illi hoc orientis in oras Procurrent magis. Id discrimen temporis illas Horarum moles dare nobis posse putârunt; Namque sagax patrio si solvens navita portu Tempora item patrio sese volventia caelo Signantem secum molem ferat, intereaque Per mare decurrat ventis variantibus actus, Post tot inaequales cursus, multosque viarum Errores, (si nil turbatum in motibus esset horarum, et virgae, huc illuc quae pendula currit) ipsum, ubicumque foret, patrias quae illuminat oras, Lucis momentum mediae, noctisve videret; Momentumque loco, quo sit, reperire recenti Posset item lucis mediae, noctisve, vel ipsum Servando solem, vel suda sidera nocte: Proin momentorum discrimen nosceret, atque Per mare labendo, quantùm provecta sub ortum, Sive sub occasum puppis sua, quoque rotundae Illa sit in puncto terraï, sciret aperte, Atque id mole super terram referente notaret. Nonne videas aequis virgae a procursibus omnem Pendere hanc penitus rationem, et nitier illis. Nam quae alia est ratio numerati temporis omne Pro varia regione locorum percipiendi Discrimen, veluti cum deficit intercepto Lumine luna, jovis clarum aut quae sidus oberrant Astra, nec est facilis, vastum neque tuta per aequor. Nunquam nauta vigil numeris rem tanget, ut illis Non aliquis semper, qui turbet multa, sit error. Vitraque praeterea longorum adhibere tuborum Difficile est, moto cum fluctuat aequore puppis; Nec bene tunc oculis, cum jam res incipit esse, Apparet, sed coepta potest, et facta videri. Denique vel multi possunt transcurrere menses Conspecto sine defectu: spectacula non haec, Quando opus est, fiunt; sumptu non sunt ea nostro Edita, nec nostros expectant sidera nutus. Et veluti, lateat si morbi causa Medentes, Ipse quoque ignotus morbus sit, non minus audent A signis illi causam, morbumque latentem Conjicere ambiguis, nunc hunc, nunc protinus illum, Atque alium, atque alium, et remedî genera omnia mutant, Omnia pertentant nequidquam: viribus aeger Vitae labitur absumptis, lethoque propinquat. Sic alii frustra consulto denique caelo Ipsum iter undisonum demissis, qua via, filis Post sese, bene metiri posse, neque omnes Prendere non flexus contendunt, atque putare. Verum has inscriptas undis fallacibus audent Mensuras subito fluctu confundere venti Humida versantes variantibus aequora flabris, Jactantesque ratem, et furtivus, qui mare transfert, Confunditque vias, labentum cursus aquarum. Sola hanc visa igitur facilicrem pendula pacto Virga dare, horarum primùm ut fuit addita moli; Cumque petebantur Minoae littora terrae, Cumque salo puppis fluitabat in Atlanteo. Haec tum nempe viam bis visa est prodere moles. Verùm alios fallax repetitos mille per usus Deprensum est virgae inventum: vibrata, necesse est, Si sit longa nimis, placido, immotoque cubili Ipsa eat in quosvis aequali tempore cursus; Ast agitata ubi sit, veluti sub puppe cavata, Tempora turbantur; certis nam motibus extra Officit incertus motus, nec pellitur aeque propterea, interdum et procursus desinit omnis. Est etiam, ut fiat mutato pendula caelo Longior aut brevior se vibrans virga, caloris Propter saepe vices, et frigoris; omnia namque Aestu extenduntur, retrahuntur dura metalla Frigore: at has etiam in regione subibit eadem Illa vices, aestumque feret, brumaeque rigorem. Saepe itidem privas illae vertuntur in horas Aëre converso, ventis, pluviisque coortis. Tardior idcirco procursus, et ocyor exit, Nec, quod opus, peragentur eodem in tempore semper. Hoc tamen est nobis vitandi certa reperta Jam ratio; siquidem, argenti cum pondere vivi Si tubulum inductum se virgae in fine moventis Suspendas, erit, ut, cum fiet longior aestu Illa, magis tubulo se mergat, et altius ipsum Insiluisse liquens argentum cogat, ut inde, Dispositis bene ponderibus, non longior extet Revera; minus efficient nam pondera longam, Cum minus a summo distabunt addita puncto. Aptior ast et adhuc, et multo est tutior alter His modus in rebus; neque enim de simplice virga Suspendunt alii pondus, sed nectere plures Compactas vario inter se voluere metallo, Scilicet ut minus hoc, mage distendatur ab aestu, Quantum opus est, illud; proin, cum distenditur illud, Fiat, uti pondus, quod item descendere virga Fixum alia debebat, eo sustollere sese Possit, uti spatiis aequaliter haeret altis. Quod superest, demum ad nostros remeare labores, Et coeptae par est jam reddere nos gravitati, Unde objectarum hinc, atque illinc plurima rerum Abduxere: velut qui aggressi longa viarum, Non possunt recta semper regione meare, At divertere et huc vario coguntur, et illuc Hospitio, saepe et celebratas visere terras Digressi cupiunt, obeuntesque oppida cessant, Atque illo montes latere, hoc torrentia vitant Flumina, et hiberno campos late imbre natantes; Sic mihi fas paulum discurrere, dum gravitatis Magnum iter insisto, res et convertere mentem Ad varias, hac se objiciant quae parte, vel illa, Quaeque viam reddant facilem magis, atque patentem, Mutatoque levent animum quae saepe labore, Visier et dignae sint, et sint parte viaï Non alia nobis tam prono excursu adeundae. Porro iter ad notum, rectique ad tramitis oras Sponte remigrandum, et nobis via coepta terenda est. Et jam, quandoquidem gravitas in corpore solo Quid faciat, docui; qualis, si corpora confers Multa, sit, inquiram; cumque ipsa impellat eadem Semper corpus idem ratione, an pellat eadem Corpora cuncta etiam semper ratione, videndum. Hìc subito rerum nobis obstare videntur Pondera, diverso diversa in corpore quae nos Sentimus: verùm diversa a pondere constat Et gravitas, quae vis est punctum quodque repellens Materiae deorsum; sunt vires pondus at omnes Unà compositae, quae trudunt omnia puncta, Quae conjuncta simul simul corpus nectuntur in unum. propterea a numero punctorum pondera pendent; Non gravitas. Haec si foret una, eademque per omnem Materiam, et partes agitaret viribus îsdem Aequales, tamen esset, ubi plus corporis extat, Majus pondus adhuc, et plus intendere nervos Cogeret, idque ab humo tollentem, seu retinentem Plus quoque lassaret, versantemque aëre dextram. Proin, quia diversis majora, minoraque constant pondera corporibus, non est, ut dicere possis Vim quoque inaequalem gravitatis, dissimilemque Aequales per materiae se fundere partes. Hìc opus est igitur scrutarier, atque videre, Num, quantum numerus punctorum, materiesque Crescit, crescat item pondus: foret aequa per aequas Tum gravitas partes divisaque, disque tributa. Quo tamen id demum possis perquirere pacto, Atque videre? Sua in primordia solvere corpus, Ejus et extremas quasvis dignoscere partes, Innumerasque queas numerare, et cernere seorsum, Ut noscas, pro materia num pondera constent? Num praeclusa via est proin, quo contendimus, omnis? Praetereaque aditus non jam licet ire per ullos? Materiam gravitas aeque partita per omnem Si fuerit, quali inter se descendere lapsu Corpora debebunt, si nil descensibus obstet, Ponderibus variis quantumvis praedita constent? Uno nimirum descendere tempore semper Esset opus per idem spatium, velocia et aeque Esse, ideoque pares acquirere mobilitates. Dum par vis fuerit privis in partibus urgens, Nil refert, an major earum, an paucior extet Hìc numerus, nam materia crescente movenda, Qaue movet, increscet vis toto in corpore tota,Ipse itidem motus, non privas quasque, sed omnes Plus agitans partes; eadem fuga proinde manebit. Nil oberit pariter, mage num sint mutuà partes Vicinaeve minus, nimirum an densus, an sit Rarius impulsum corpus. Si fingere cera E molli tentes, aut fictas concipis esse Aequales bis quinque pilas; aequaliter omnes Per sese videas seorsum descendere lapsas: Filo junge novem medio; labentur ut ante, Nec filo remorante, nec impellente ruentes. Porro conjunctas molem coalescere in unam Si facias, quid erit, descensus qui fuit ante, Nunc idem ut fieri nequeat? Cur mobilitate Non pars quaeque sua labatur? Denique major Haec novies pila si retrahat se, vique coarctet Introrsum, novies ut densior exeat inde Exaequans decimae molem, tempusne, fugamne Tum mutet? Ratio mutandi nulla profecto est. Ut prius idcirco, nempe ut decima ipsa meabit; Namque eadem in partes gravitas exercita quasque est. At contra si non gravitas sit materiaï Insita particulis aeque; reperire queamus Harum congeriem varianti in corpore talem, Plus habeant simul ut gravitatis, corpore quam quae Sunt congestae alio, et majori protinus illas proinde fuga in praeceps se deorsum ferre tuamur. Haec via quapropter nobis est pervia sola, Corpore par gravitas num sit, quaerentibus, omni, Et pro materia num constent pondera rerum: Nempe videre, graves sese res inter eodem Tempore num labantur, inaequalive, cadentes, Cum paribus spatiis decurrunt, mobilitasque Incrementa sui pariter conquirat an aequa Diversis in ponderibus, contrave, ruendo. Interea magni defensum nominis umbra Antiquum errorem prorsus dimittere nostro Ex animo par est: stetit haec sententia quondam, Scilicet esse citos mage lapsus, pondera constant Cum majora, fugamque minoribus esse minorem. Illa abiere quidem jam tempora, cum mortales Balantum pecudum vivebant more ferino. Se pedibus cum quaeque suis ferat, atque videre Quaeque suis oculis cum possit pascua laeta, Et liquidos fontes; tamen illuc, una prior quo Vadit, eunt omnes, et prona mente sequuntur Propterea tantùm, quod eam praecedere cernant, Innixaeque aliis aliae denso agmine tendunt. Jamque age, magna cadant non aequaque pondera deorsum, Haud nimium tamen a sublimi culmine missa, Aspicies imam prope eodem tempore terram Percutere: at contra, si sit nimis editus, unde Sunt demissa, locus, nimium neque pondera magna; Non ita percipies aequo descendere lapsu: Advenient citius majora, minoraque paulo Serius; interdum contra tamen, illa patenti Sint si fronte nimis, gremio intus sive cavato. Nempe quis ignoret, nec sensibus usurpârit Saepe suis, citius plumbum descendere pluma, Et nivium floccis lapides, et vellere lanae, Et siccis foliis autumni tempore poma; Corporaque esse etiam levia, et salientia sursum, Ut fumos tenues, et, qui dant nubibus ortum Exhalati undis, vel terra humente, vapores, Et pingues, qui sunt puerorum lusus, aquaï Folliculi, qui sustollunt se mollibus auris? Nimirum liquido nos cingimur aëre circum, Obsistit cunctis qui motibus; ipse moveri Debet enim, dum decedit tranantibus ipsum Se rebus, gravibusque sua gravitate repugnat. Non aeque tamen hic aër rem quamque moratur, Verùm pro facie cujusque et mole; neque istae Tam crescunt, quam materies in corpore crescit. Propterea nostri turbantur ab aëre lapsus, Ut, verum quid sit, non inde efferre queamus. Est opus idcirco nostro a tentamine crassum Aëra, quantùm ipsum liceat, secludere totum: Quod, Boyli inventum, longe notissima praestat Machina: posse datum est ex hac educere tantum Aëris, ut nequeat, nostros, quodcumque supersit, Accidere ad sensus ulla ratione ciendos. Clausa sub hac igitur deprendimus omnia labi Corpora non alio, quam cursu scilicet aequo, Miramurque leves procero a culmine plumas, Et simul emitti magno cum pondere plumbi, Et clausas simul ire vias, socioque volare Impete praecipites, simul et sola plangere molis. Hìc etiam fumos labi, tenuesque vapores Cernimus, et credit quaecumque levissima vulgus. Omnia partitam quae monstrent, disque tributam Esse in materia gravitatem aequaliter omni, Turbarique pares per restantem aëra lapsus. Aëris at quoniam hìc restantes dicimus auras, Offensuque moras isto per corpora gigni, Ne temere his videar tibi quidquam ponere rebus, Ignotamque sequi rationem, percipe, quae par Te nôsse, et rerum generatim hìc multa recense, Et varias, quantum licet hactenus, inspice causas. Res igitur gemina tantùm ratione fluentes Possunt officere, atque obstare meantibus intra Corporibus: primùm, liquidae quod semper eundo Finduntur partes, et iter vi rumpitur illud: Deinde, graves quod labuntur gravia illa per auras, Aut lymphas, aut materiam quamcumque fluentem. Pendet causa prior non causa a simplice; namque est Corporis et facies commoti, mobilitasque, Ipse fluens etiam liquor, ut densusque, tenaxque est, Seorsum quaeque potens labenti obsistere causa. Corporis et primò facies diversa meantis Efficit, ut motae sit copia materiaï Diversa, et diversa plaga, in quam impellitur ipsa, Et spatium, per quod pulsa in latus ire coacta est, Hospitem ut excipiat violentum, invitaque cedat. Ipsa movendarum majorem particularum Major mobilitas numerum pro tempore certo Destinat, atque ideo majoris munere motùs Afficiet plures, tantundem et detrahet a se Corpus agens, tantumque morae patietur eundo. Plures particulae quoque dimoveantur, oportet, Si liquor ille fluens sit densior, aurave scissa: Plus retinent labens corpus, motumque retundunt. Denique si facias illas magis esse tenaces Particulas; mage difficili divellier a se Evaleant ratione, magisque obsistere pergant. Omnia quae faciunt porro, ut res ardua longe Scire sit, obstandi in summa quae quantaque vis sit, Cum causis collata suis, notisque elementis. Adde, quod implexum mage redditur id quoque multo Propterea, quod stipantur prae corpore partes, Conque premuntur, ubi velut aër exsiliente Pollent vi; ast aliae a tergo tamen exsilienti Vi quoque pollentes ipsa hac propellere possunt Vi properans corpus; retrorsumque ilicet illae Conversae celeri minuant obstantia gyro. Inde novo at de fonte velut, de mobilitate Aucta, crescet item vis motibus illa resistens; Nam neque tam subito retrorsum flectier aër Ipse queat, neque non antrorsum densior esse. Si quaedam inspicias, paria et sint caetera circum, Ipsa obstans rerum fluidarum causa videtur Congruere in sese repetitae mobilitati, Scilicet ut bis dupla ex ista duplice fiat, Ternaque ter, si tantùm auctùs tres ista receptet. Sin alia inspicias, similem auctum, causaque restans, Mobilitasque feret, nam dupla a duplice tantùm, Ternaque de terna nascetur. Denique possit Illa itidem ex aliqua constans quoque parte videri, Immutataque: vel potius tribus omnibus illam Compositam ex istis rationibus esse fatendum. Haud bene conveniunt verùm cum legibus istis, Praeque ferunt nullas leges tentamina certas: Difficile est igitur dissolvere talia posse. Esset opus motum deprendere, quantus is omnes Sit per particulas diffusus, perque, fluentes Ipsas particulas quod continet, atque receptat, Vas aliquod, sis sit, per totam denique terram, Cui vas innixum est, circumfusique liquores, Qui proin partem aliquam motùs transmittere debent Rebus; ut his, quantum est amissum a corpore, constet. Illa sed ut fieri possent, constare necesse Nobis ante foret, quonam stent ordine partes Inter se fluidae, quas moles, quasque figuras, Quasque habeant vires. Sed qua ratione patere, Et quibus haec subici jam sensibus omnia possint? Illius haec cum sint primordia notitiaï, Obruere immani numero, ambiguaque fatendum est Naturâ nostros animos, ne cernere possint, Quod cupiunt, vanumque profundant proinde laborem. Tunc equidem, obstructam nobis aperire viam fors Olim siqua volet, qua sint decernere fronte Corpora, quae minimos patiuntur mersa liquore Offensus quocumque, valebimus, atque marinos Visuris fluctus aptas praescribere formas Navibus, ut minimo scindant vada salsa labore, Distendantque sinus simul ampla merce capaces. Porro particulas tranant cum dura morantes Corpora, quam sint densa aedem cognôsse necesse est. Quippe gradu vario varianter densa feruntur, Quandoquidem mage densa, minus deperdere motus Debent pro numero, queis constant, particularum. Inde, leves quas res vocitant, non ejaculari Posse putant valido motu, et perniciter ire; Excussus funda veluti lapis, aut grave plumbum Effugit ingenti per longos impete tractus: At subito validis quamvis projecta lacertis Pluma cadit, vix ut geminas procurrat in ulnas; Aër quandoquidem plumae, lapidique resistens Aequali vi forte, pari si fronte patescunt, Pauperat ilicet hanc motu violenter adempto, Non lapidem, nisi paulatim, furtimque, suis tot Partibus intextum, multo ut locupletior extet. At si nulli essent offensus, corpore quanto Materiae minus esset in uno, projiceretur Aequali quod vi, tanto velocius iret; Idem motus enim, quo parvum sit mage corpus, Est citior, contra in majori tardior exit. Hinc etiam exoritur ratio, cur, cum grave saxum Projectum in lymphas fundum petat ilicet imum; Tritum at si sit idem, dispersumque innatet undis, Albenti liquidos perturbat pulvere fontes, Cunctaturque diu descendens tempore longo: Ventus et aestivis sustollit, et ungula campis Nubem, quae remanet longum suspensa per auras Pulveream; at terra lapides non evehit ima. Nimirum quae de genere uno corpora constant, Formâque assimili, non, ipsâ ut mole, videbis Crescere sic facie, quae lata est, longaque tantùm, Ipsa at praeterea moles est alta; per omnes Distensa haec triplices mensuras, illaque binas. Quare, pro facie, majori in corpore, multo Molis erit plus; nempe, pilae quam transeat axis Exiguae decies, pila ferrea, cortice totam Quae faciem sit, ut illa, argenti obducta, vel auri, Illius decies cohibebit pondera centum, At non exterius nisi centum excurret in oras, Auro et centuplici super, argentove tegetur. Jam simili ratione minori in corpore contra Multo major erit facies pro mole, magisque Ipsi multo etiam, cum permeat, officietur: Vis etenim facie crescit crescente resistens. Quare cum in tenui tenuissima pulvere moles Sit, nec tam tenuis, multo at discrimine major, Olli sit facies, offensus dnique crescent, Pulveream ut possint retinere per aëra longùm, Et per aquam nubem; minor et frons, et mora saxis. Nunc alii qui sit offensus, cum grave corpus Aurarum it grave per pelagus quoque, sive liquorum, Dicendum est. cuncta hìc diverso a pondere pendent: Pondera metimur, sub eadem corpora mole Mutuà cum referuntur; et hinc graviora vocamus Esse aliis alia, aut etiam leviora vicissim; Vel cum diversae aequali sunt pondere moles; Quod minus, illud enim gravius. Gravitasque per omnes Aeque particulas cum sit divisa, necesse est, Ut cum particulis in corpore pondera crescant; Proin, mage quod densum est, gravius quoque corpus habeto. Sic ligno plumbum est, sic plumbo densius aurum, Et gravius; proin par auri pila fortius imam Nititur ad terram ob gravitatem, quam pila plumbi; Forius, hoc itidem, quam quod teres undique lignum est. Nunc in materia corpus grave pone liquenti, Aequali quae pondus idem sub mole receptet, Quid faciet? deorsumne cadet? partesque liquentes In latera ejiciet, superàque exurgere coget? Aut cur decedent, si par est pondus eisdem, Vique pari pollent, velut illud, subtus eundi? Num saliet? quibus impulsum sed viribus, aeque est Si pollens, ac particulae sub mole liquentes Aequali? Saliet non ergo, desilietque, Sed liquidi regione loci quacumque manebit. At saliet, si fors levius sit, desilietque, Si gravius, quam materiae pars aequa fluentis, Ponderis et solo motus discrimine fiet. Sic presso de crine pilam cum mergis in undas, Qua sita erit primò, stabit regione, parique Se librabit aqua: saxa, et genus omne metalli Ima petent: contra properabunt lignea sursum Plurima texta, superque undas educta liquentes, Tanto mersa minus, quanto leviora, natabunt. Aëre sic etiam tenues consurgere fumos Cernimus, atque leves sursum volitare vapores, Scilicet undaï claudentes aëra bullas Intra se, multo rarum magis atque calentem. Quare, cum corpus super undas fluctuat, illud Esse minus debet grave sustentante liquore. Partim a natura tamen id pendere tenaci Undarum quoque possit, et ipsa proinde figura Corporis: argenti sic labrum extare videmus, Atque super lymphas nitidum fluitare liquentes: Sed minor hìc gravitas est; ipsum namque metallum Aëre cum toto, quem continet intus in amplo Diffusum gremio, minus aequa pendit aquaï Mole: sed et latam si subtilemque metalli Desuper imponas lamellam, sustinet unda: Illa tenetur aquae vim propter nempe tenacem; Nec secus aggeribus consurgeret unda retentis Circum, sed tegeret subito diffusa superne. Cymbula tum veluti fiet; nam lamina fundi, Undaque fungetur laterum vice; proinde manebit Lamina, et ipse aër, qui sponda clauditur illa Lympharum, levior, quam moles aequa liquoris. Quod si non possit paries attollier undae Hinc, illinc, ut cum madefacta est lamina circum, Se super effundet subito liquor, et teget omnem, Paulatimque gravem faciet petere ima deorsum. Nonne vides igitur, tunc, corpus ut innatet undis, Corporis externam frustra non esse figuram, Nempe tenax adeo cum sit liquor, atque repugnet Disjungi a sese; quod item quoque saepe videre est In guttis, si sudantes humore cavernas Ingrederis; longùm madidis suspensa tenetur Fornicibus, nec non nisi pondere decidit aucto Guttatim, liquidis quantumvis partibus unda. Non igitur satis est, ut majus corporis extet Pondus, uti queat id mergi, quam pondus aquaï: Ast opus est, discrimen uti quoque ponderis istud Scilicet exsuperet vires, quibus unda repugnat Disjungi, findique tenax; discrimen at ipsum Si non majus erit vincendis viribus, undis Immersum corpus stabit quocumque locorum Ponatur, sursum per se, deorsumque nec ibit. Ergo velut facies extra diversa figuram Diversam sequitur, qua comptum est corpus, et illam Disjungendarum numerus diversus aquaï Partium; ita et majus discrimen ponderis illud, Quod dixi, ejusdem sub forma corporis unâ Esse potest, aliâque minus, quae nempe resistens Vis undae, ne scindatur; proin saepe figuram Unam aliquam corpus si praeferat, innatet undis: Sin ipsam invertat, fundum mergatur ad imum. Omnis ab his igitur, quas diximus ante, duabus Obstans vis oritur causis, dum corpus in auris Aëris est, deorsumque cadit, terraeque propinquat: Quarum quae prior est, liquidae qua scilicet ipsae Finduntur partes, quemvis quacumque fluente Motum in materia generatim tardat; at illum Praepedit altera, per spatium grave nempe, fluensque Corpus item grave cum descendit. Prima profecto Efficit hoc causa, ut celerent ne corpora motu, Quem super inventae leges exposcere visae; Nam facit, ut motus paulatim accedat ad aequum; Aequus uti fiat, tanto si creverit auctu Mobilitas, par vi gravitatis ut aucta resistens Vis fit, et eripiat tantum de corpore motùs, Illa suos semper repetens quantùm adjicit ictus. Namque pari contra si mobilitate feratur Tunc aër, corpus grave sustentaret ibidem, Et retineret: aqua velut exagitante videmus, Vere renidentes vestros cum visimus hortos, Fornicibusque juvat frondosis, Tuscula Tempe, Saepe subire, jocos et Naiadum inspectare, Musarumque domum; namque hìc habitare Camoenas Monte volunt bifido super, audirique canentes; Saepe etiam audiri concham Tritona recurvam Inflare, et timidas strepitu terrere Napaeas; Nempe videmus aqua sursum exagitante propulsum Aëra de tubulis fugere et retinere liquenti Suspensam regione pilam; gravis illa repente Jam ruat: aurarum negat impetus ire deorsum. Officitur varie hìc pro denso corpore, et amplo; Praecipitans corpus si namque sit amplius unum, Aeque sed densum, citius labetur in auris, Nam pro materia facies minor ipsius extat; Sic etiam, sit idem tantùm si densius: at cum Inter se fuerint non aeque densa nec ampla Corpora, quae celerent gravitatis ab ictibus acta; Accidet interdum, cui moles major, ut illud Serius ad terram veniat, quia partibus exstat Compactis raro magis ordine, pondere quamvis Vincat idem toto; nam multo densius alterum Est, sentitque ruens offensus proinde minores. Hoc facile est pacto dissolvere, in aëre quidquid Ante adversari visum est descensibus aequis, Aeque et partitae gravitati in materiam omnem; Machina quod spatio nobis patefecit inani. Possumus hinc, quovis sub corpore materiaï Quantum sit, facili prorsus cognoscere pacto; Olli nam pondus respondeat; hoc tibi nôsse Proinde sat est. Porro, varie quam densa vicissim Quaelibet inter se pariter sint corpora, prendes, Si sub mole pari variantia pondera quaeras; Nam tum corporibus, mage quae stipantur, oportet, Pondera concrescant pariter mage. Quin quoque pondus Aëris aurarum licet explorare liquentum, Aëra si vitreo prorsus de fornice totum Educas; quippe explorans gravitatis adempta Quae sit eo clausi tum pars de fornice vitri, Invenies, quantum tribuendum cuique profecto Aëriae pondus moli; de corpore quovis Quantum et proin furtim decerpat ponderis aër, Scilicet in mediis cum corpora pendimus auris. Si quoque corporeas cohibentes pondera moles Ignores, quantum sint augmina densa fluentum, Et solidarum inter se, possis prendere, rerum; Has primùm exterius, post ipso pende liquore Mergens; quandoquidem quantum illo corpora mersa Ponderis amittunt, tanto pollere liquorem Nempe sub aequali comprensum mole, necesse est: Et quanto minus est, quod erit de pondere toto Corporis amissum mersi, ipso pondere toto Nimirum, tanto densum minus esse liquorem, Corpore perspicies solido: diversa sub uno Corpora proin mergens, unum quodcumque liquore Vel sub diverso corpus, variataque, semper Explorans, ut sint vario in tentamine quoque Pondera, cognosces qua corpora se ratione Quaelibet inter se respectent densa vicissim, Quilibet et densi qua sint ratione liquores: Unde Syracusiae deprensa ea furta coronae. Nunc veluti salebris obstantibus eluctati, Quod facimus, celeremus iter, gravitasque per omnem Materiam diffusa aeque quo ducit, eamus. Propterea jam quod gravitatis dicimus esse Punctum in corporibus medium queiscumque, videndum est Quale sit, inque situs quos cogat corpora ferri. Quo cupias tu de puncto suspendere corpus Sive hac, sive sitùs illa ratione, vel ipsi Inniti facias, sic ut libretur ab omni Immotum latere atque aequaliter undique pendat, Scilicet id medium punctum gravitatis habendum est; Nam puncto hoc nixum corpus convertier unquam Per sese nequeat laterum gravitate suorum, Ni simul et punctum descendat; proinde manere Est opus immotum corpus, si immobile punctum est, Scilicet ipsum si delabier impediatur. Propterea virgam sine pondere concipe longam, Et rigidam, cujus nectantur finibus ambis Aequales utrinque globi, suspensaque puncto Pendeat a medio: pila nititur ire deorsum Quaelibet, et junctam sibi virgae ducere partem: Obstat at alterius par nisus, nec queat una Vel paulum labi, quin tantundem altera surgat. Quapropter quia nulla pari quit vincere nisu, Non erit, ut possint descendere, proinde, necesse est, Immotae stent, librataeque: fac adjiciatur Ponderis ex una pauxillum parte, repente Verget eâ pila parte in terram, ast altera scandet: At non scandet, ubi productam dimoveatur E medio puncto per virgam, ut tractus ab ista Crescat item parti, velut illâ pondera crescunt: Quin descendet, ubi spatium id mage pondere crescet Adverso. Alterutrum duplici sic concipe tractu Arceri a medio, duplicem rapietur in arcum, Si moveatur, eritque duplex proin impetus ipsi, Nec nisi cum duplici librabit pondere sese Opposito. Alterutri si tum superaddere tentes Aut spatii, aut aliquid quoque ponderis, efficies, ut Pars haec vincat, at illa per auras victa feratur. Sic igitur quanto corpus vicinius ipsi Sit puncto, sit idem tanto quoque majus, oportet, Ut queat immotum consistere, libratumque. Et jam si plures generatim machina vires Conjungat variâ inter se regione locatas; Quaeque magis tanto pollens est, quo simul in se Fortior est, et per spatium quo majus abiret, Si victrix, vel victa foret (quod scilicet ipsa Per spatium rectà vis nititur ire, vel oram Est quod in oppositam contra). Vigor omnis hic ergo, Momentumque alio quem dicere nomine suemus, Quo pugnant vires inter se, confit ab ipsa Vi simul, et spatio, repetita scilicet a vi In spatium, quo tum descendunt, insiliuntve. I nunc per varios, multiplex machina queis est Structa, modos: perquam possit vis parva tenere Ingentem vim, ne superet; quin cedere cogat Interdum ingenti devictam mobilitate. Hinc est ferrea virga, super qua excurrere posse Efficimus pondus, medioque accedere puncto, Sive recedere, uit librari corpore possit Cum vario ex alia suspenso parte, nec ejus Non pondus nobis ratione ostendere certa: Tanto majus erit nam pondus, quo magis alterum A puncto, moles suspenditur unde, recedet; Proinde super virga numeris monstrare valemus Id pondus, quodcumque fuat,, majusque, minusque, Inscriptis numeris a puncto longius ipso, Et propius; certum indicium tibi ponderis unde est. Vincimus hunc etiam per longum pondera vectem Magna, super nitente manu, quae innixa recedit Quo magis a fulcro, quam saxa movenda, videbis Pellier haec tanto leviori versa labore. Hinc nos et cuneis diffindere dura valemus Robora; dum penetrant hi multùm in viscera ligni Ictibus impulsi, tenues panduntur hiatus A sese paulum dimotis, atque revulsis Partibus. Hinc nostri compendia magna laboris, Si longi, crassique parum: sed utroque cavati Si fuerint cunei latere excurrente, quid illis Non penetres? quid non findas, vinctumque relaxes? Propterea laviter rasura novacula crines Est latere ex utroque, rota currente, cavata. Sic avibus rostrum, curvosque rapacibus ungues Exacuit natura, quibus penetrare queant res. Hinc quoque per cochleas vi multa obstantia quaeque Comprimimus; peragit dum magnum dextera gyrum, Quippe movens circum, spira descenditur una Tantùm; quoque minus lata haec, gyrusque moventis Amplior est dextrae, magis hoc compendia crescunt Nostri, majori cum mobilitate, laboris. Nonne vides. Fabris cum summa in culmina saepe Tollitur immani praegrandis pondere moles? Clamosisque ingens cum ducitur anchora nautis? Nempe trabem certant mediam convertere, ut axem, Innixi trabibus procul excurrentibus illâ A trabe praelongis: tum gyro advolvitur omni Circum ipsam pendens magno cum pondere funis. Paulatim id trahitur, celeres dum turba moventum Interea glomerat sua per vestigia cursus. Denique non trochleas memorem, queis magna movemus, Sursumque evehimus non magno pondere nisu? Multiplici ductu supraque, infraque volutus It funis, multasque immotas trajicit, et se Pondere cum magno moturas segniter; ipsi Dum celeres agitant dextras in fune trahendo Usque viri, facilique simul, longoque labori Instant: pro numero trochlearum tempora crescunt, Decrescitque labor: tolli vix pondera saepe Percipimus sensu; mora prodest scilicet ipsa. Mille aliis variata modis quoque machina nobis Plurima conficitur, dentesque adhibere rotarum Proderit, ut possint augeri mobilitates, Aut minui; quacumque voles ratione per illas Ponderibus demes, momentaque viribus addes. Turbari tamen has aliquid tu percipe vires, His probe servari nec rebus posse, ubi funes Flexibus obsistunt, et corpora pressa vicissim Desuper haud facili possunt procurrere pacto. Haec si namque forent laevissima, pressa profecto Obstarent nihil: at quia constant omnia scabra, Multos exiguos colles, queis prominet unum Corpus, in exiguas valles opus insinuari est, Atque opplere cavas, dum supra innititur, illud, Alterius, ne possit, uti per lubrica, ferri. Ast, ut possit, erit vis adjicienda, per ipsos Quae parvos clivos sustollat, at innumerales, Vel quae rumpat, et hinc partim, et quod prominet illinc. Quare quo partes durae magis, atque rigentes Sunt, et majori vis crescit, quae premit, auctu, Motus difficilis magis hoc erit, inque peditus. At si dura nimis fuerint ae corpora, partesque Haud avellantur disruptae, parva sed unum Procurrens saliat tum per declivia corpus, Duntaxat vi vis obstans erit aucta premente. Servatum est etenim, facies, queis corpora sese Contingunt, seu sint amplae, contrave, prementi Addere vi nihil in restando, atque officiendo: Servatumque etiam, quibus est in frontibus ipsis Nec nimia asperitas, nimium neque parva vicissim Corporibus, motum gignendum vim, prope triplo Quae minor, esse satis, vi corpora juncta premente: Tu quoque servabis, lato super aequore ponens Marmoreo corpus, cui frons sit laevis, et unde Excurrat, summoque extantem marmore funis Trajiciat trochleam, et pondus sustentet in auris. Omni si marmor prorsum asperitate careret, Quamlibet exiguum suspensum pondus ad ipsam Pertraheret corpus trochleam, et percurrere marmor Cogeret; at nulla est non partibus aspera parvis Saltem planities; videas proin saepe moveri Id corpus non posse, trahens nisi pondus adauctum Sic sit, uti partem, quae est tertia, corporis aequet. Tum super imposita si corpus mole gravetur, Illi accedere item molis pars tertia debet. At non imminui pondus, neque crescere debet, Ut trahere incipiat, tantùm si forte minuta Corporis, aut aucta est facies, qua tangitur aequor, Proin vis, mutata hac, manet haud mutata resistens. Quamvis laeve igitur corpus quodcumque globosum Vel paulum declinato non marmore possit Stare; sed, in sese quia volvitur, ire deorsum Debeat; at possunt, quae lataque scabraque paulum Corpora sunt, tantùm nisi flexus marmoris ille Creverit ad terram, gravitas ut tota retexta In geminas si sit partes, quarum altera rectà Insistat clivo, vi dirigat altera eodem, Scilicet ut partis pars triplex illa sit hujus. Non tamen haec lex sit tibi firma, immotaque; namque Diversa asperitas restantem vim quoque possit Diversam facere; et si partes aequore multùm Emineant, pariter major descendere flexus Non faciet positum devexo in marmore corpus, Multo etiam major, facies hinc si sit, et illinc Usque tenax adeo, facili haeret ut ratione. Alti propterea per dorsum est cernere montis Quosdam pendentes clivos, quos terra ruendo Multùm inter sese vinclo conjuncta tenaci, Atque retenta facit; praerupto hinc vertice pendent Ipsi etiam nimium montes, deorsumque soluti Praecipitare minantur: at ipsos mutuà partes Conjunctae retinent. Si nexus longa tenaces Aetas, solque suo disjungens igne resolvat, Undave, vel fulmen, declivi plurima tergo Corpora volvuntur; tum demum in fine, ubi flexus Est minor, accumulant sese, clivosque priores Se sternunt super, et stratis hos pluribus augent. At funes etiam jam diximus esse morantes Vim, qua convertit pendentes machina moles: Propterea tamen esset opus, si noscere certas inde moras cupias, perquirere, quaeque ibi fila Quotque, quibusque modis intorta, et viribus extent. Haec certa verùm ratione quis aestimet? usus Usus erit rerum, et longa experientia, quae, quo Non possit ratio pertingere, semper agendo Efficiat: nescit rerum commenta, neque audit; Sed tantùm ad varias exemplis ducitur artes. Nonne ope diversa, variisque a partibus unum Quemque opifex urgere solet Natura laborem? Quae velut instrumenta suae persaepe retentat Multa artis, dum quid faciat consistere simplex; Sic in naturae clarandis rebus oportet Nos etiam, versamus opus dum quodlibet unum, Multiplices tentare modos, variisque subire Partibus, et mutare, et saepe ad nota redire Instrumenta, quibus consistat summa operaï. Quapropter quoniam gravitatem ad percipiendam Multa diu nobis tractata, volutaque multa, Perque polita diu; pariter gravitatis ad illud Usus erit punctum medium, quo plurima fiunt, Plurima per quod agit vario natura labore, Nunc iterum, quoniam res detulit ipsa, reverti. Jam superà a dictis punstum gravitatis id esse Deduces quovis in corpore, per quod agatur Si quascumque velis mundi protensa sub oras Planities, partes haec scindere debeat illud In geminas, parte ex una ut spatia omnia, distant Puncta a planitie queis singula, sint simul aequa Omnibus ex alia spatiis sic parte petitis. Nam punctum cum par gravitas diverberet omne, Momenta a spatiis simul omnibus omnia pendent. Proin si suspendas puncto gravitatis ab illo Conversum, quacumque velis ratione, situque, Corpus, momentis semper librabitur aequis; Semper enim spatia hinc illinc determinat aequa Planities quaecumque, per id quae transit, et altum Educta in caelum per nostri verticis oras. Nunc qui per numeros mensurasque omnia nôrunt, Hoc genus, ut medium punctum gravitatis in omni Haerens materia vestigent; munus id ejus, Quam docui, de natura deducere possunt; Nempe, extra corpus si quaeviscumque locetur, Planities, fore, ad hanc ducti ut simul omnibus omnes A punctis tractus, aequales scilicet illi, Summae tractuum item totidem sint, quae fieret, si In punctum medium gravitatis puncta coirent Omnia, et hac una simul in regione manerent; Nam translata illuc, quantum deperdere parte Ex una soatii deberent illius, usque Deberent alia tantundem acquirere parte: Nempe ibi vim gravitas educti, et exerit omnem. Sic si plura etiam sint corpora, quae referantur Mutuà, cunctorum recte confingere possis Commune esse aliquod, quo puncta coire videntur Punctum, in quo recipi gravitatis tota queat vis, Quo suspensa (leve ut filum, atque inflexile nectat) Undique momentis aequalibus omnia constent. Quare si duo sint ea tantùm corpora, punctum Id, commune quod est, punctum inter utrumque jacebit Amborum medium gravitatis, eo ut magis uni Accedat puncto, quo majus corpus ibidem est; At quo materies minor est, plus distet ab illo. Sed tria deinde tibi referantur corpora si se Inter, jam quid ages? punctum commune duorum Scilicet invenies, ibique illa coire putabis, Unum ut de geminis, duo fingas de tribus esse. Sic quoque si fuerint quantumvis plurima, primò Si bina inter se tentes, tum bina referre Ad bina, atque itidem tum terna ad terna, per omnia Atque ita si pergas, quotquot sunt, corpora, eorum Commune attinges gravitatis denique punctum. Quaedam rebus ab his utens ratione sagaci Agnosces, isto varius qua defluat humor Si de fonte velut, rivosque inquirere tentes Deductos: primùm si corporis omnia puncta Unius, inter se vel corpora projiciantur Plurima, uti sola tum vi moveatur inerti Quodlibet, et quacumque fuga in quamcumque feratur Forte plagam variam quantumvis, dissimilemque, Nimirum medium punctum gravitatis eorum Commune, immotumve sua statione teneri, Aequalive fuga semper, rectàque meare: Nam cum quodque sua raptetur mobilitate Aequali punctum, spatia aequo aequalia curret Tempore planitiem accedens ad quamlibet unam, Discedensve ab ea, quo sit sita cumque locorum. Quare summa etiam spatiorum tota, necesse est, Aeque temporibus fit ut aucta, minutave in aequis: Proin itidem spatium puncto gravitatis ab illo Ductum ad planitiem pariter vel crescet in aequis Temporibus, vel decrescet: sed tempore bino Par sibi si constet, par semper idemque manebit. Quod fieri nequeat, si non aequaliter usque Rectum tranet iter, vel, ut ante, immobile perstet Punctum, quo finxi gravia omnia puncta recepta. Nam quibus in gemino reperitur tempore, bina Per loca planitiem si ducas quamlibet, illud Ex hac non poterit partem deflectere in ullam: Quandoquidem hoc gemino quoque tempore distet, oportet, Aeque alia tum a planitie, quam fingimus extra Eductam haud aliter, quam prima est; scilicet îsdem Distantes spatiis sese inter ut undique constent. Si modo planities eadem loca bina per illa Altera ducatur, primam secet ipsa, necesse est, Quoque secat, rectus communis trames utrique est. Et quoniam debet punctum per utramque meare Illud planitiem, hoc communi tramite semper Pergat, non alio, directo proinde, necesse est. Ast etiam aequali motu properabit, eo quod Si quoque concipias aliam, quae recta sit illi, Planitiem quamcumque, viae, debebit id ipsi Sive propinquare aequali, aut discedere lapsu Aequis temporibus, proin usque aequaliter ire. Praeterea quotvis si puncta, aut corpora cumque Inter sese et agant, et agantur mutuà, vires Quantumvis variae fuerint, legesque movendi (Semper ut existant motus tamen aequalesque, Oppositique) nihil mutandum his motibus esse Cognosces illud punctum gravitatis, eadem Ast, ut nuper erat, prorsus ratione manere. Namque ubi sunt motus aequales, oppositique, Non spatia a punctis simul omnibus omnia ducta Planitiem ad quamcumque queant mutarier; ergo illius et puncti spatia haud mutata manebunt. Nam si animo fingas, de punctis omnibus illis, Quae sunt, materiae, duo sese puncta vicissim Sola lacessere; erit, quantum unum accedat ut ipsam Tunc ad planitiem, tantum simul alterum abire Debeat: idcirco si succedentia fumas Tempora tot, genus hoc, nimirum sunt quot ibidem Punctorum paria, ut producat tempore vires Quodque suo, nequeat spatiorum ex omnibus illam Summa ad planitiem minui, neque crescere punctis. Nunc quoniam vires uno sese inter agentes Tempore se promunt omnes, ut ab omnibus istis Compositus fiat motus; quodcumque, necesse est, Illic sit punctum finito hoc tempore, ubi esset Denique idem, vires si succedentia tantùm Scilicet egissent per tempora; proinde nec istis Mutari junctis spatiorum summa valebit. Denique vel curvo quocumque, vel impare motu Scilicet illa tibi, quae diximus ante, ferantur Puncta, aut corpora, uti tamen ille sit ortus inerti Sola a vi, solis itidem cum viribus illis Internis, quibus inter agunt se corpora, junctâ; Id punctum commune suum tum sive quietis, Seu motùs servare statum, neque flectier inde Debet; nam internis sine viribus ante probatum est Sic servare statum, vim solam propter inertem, Punctum illud medium debere; sed addita nil vis Mutuà perturbat, neque mutat. Proinde necesse est Non minus uno ipsum semper perstare tenore. Quod superest, cum viderimus, gravitate quid ortum Sit per materiam diffusa aequaliter omnem, Cum sita nempe locis propellit, et urget in îsdem ,Proptereaque plagas in easdem corpora vertit; Nunc locus est nota procula a regione vagari Externasque etiam peragrando visere terras, Quaeque alibi gravitas nostrae collata, tueri, Quodque in diversis terrarum partibus orbis Discrimen gravium rerum sit. Tu mihi mentem Da vacuam curis, verique cupidine captam, Gaudebit quoniam perceptis excita rebus. Principio gravitas disjunctis insita terris Non aeque inter se distantes corpora defert Per tractus, quoque hic, non ictus dirigit illic, Respectes vasti si circum moenia mundi. Quod nunc ut facili possis cognoscere pacto; Ad sola telluris, si sint aequata, natantes Aequoris ut campi, gravitatem percipe deorsum Corpora directo deferre cadentia lapsu: Constratum nam si aequor aquarum obliqua ferirent Pondera, quà flexus brevis est decurreret unda Protinus ad partes alias, queis latior idem est. Aequius idcirco est, quam tellus, marmor aquarum; Fiat inaequalis cum paulum montibus illa, Vallibus atque cavis; hic surgit, sidit at illic. At si de terra montes evellier alti Possent aut omnem tegerent maria undique terram, Aequor continuum foret, et nil surgeret usquam. Jam simul undarum facies, terraeque profecto Non est plana; sed, ut globus ingens, ut pila magna, In sese redit ipsa, et ab omni parte rotunda est. Quam notam tibi rem, facilemque ostendere longis Non opus est dictis; quae sat sint, percipe paucis. Primos aspiciunt montes, et culmina tantùm, Qui procul adveniunt terras ex aequore nautae, Dum tegit ima tumor mediarum littora aquarum: In caput alta suum paulatim sidera cernit Surgere fixa polo, media a regione diei Qui terrae ad gelidas venit oras; quique vicissim Hinc remeat, sese illa humili demittere caelo: Quique ortus, obitusve petunt, orientia mundi Ocyus astra vident, aut serius; ipsaque saepe Sic peragrata fuit, quam magna est, vastaque, tellus, Oppositoque viae mirantes tramite, non quo Decessere viri, ad patrios rediere penates. Luna magis tamen hanc, cum deficit, indicat esse Terraï formam; quoniam, qua carpitur, umbram Flectentem curvos se cernimus orbis in arcus Omni a parte; an eam tellus non projicit umbram? Est igitur tellus omni de parte rotunda. Quapropter gravitas dum curvam pondere terram Desuper elapso rectà ferit; ipsa profecto Omnibus usque locis non sese dirigit aeque, Aeque nec gravium rerum via distat ubique. Quandoquidem prorsus si tellus nostra globosa est, Recta via ad terram quaevis signata cadendo, Est opus, ad medium contendat ut undique punctum, Axe velut coëunt radii; proin dirigit illuc Undique se gravitas, atque illuc corpora pellit. Fiet ab hoc contra, gravitas si pondera terrae In medium pellit punctum, et se dirigit illuc, Prorsus ut ex omni tellus sit parte rotunda. At si jam tellus vero quid distet ab orbe, Non gravitas punctum terraï tendet in unum: Haec est nimirum connexaque, conque ligata Inter se certa ratione, atque ordine certo Utraque res, ut per numeros, quibus abdita rerum Quaerimus, ex una reperirier altera possit; Quod mihi posterius, cum res feret ipsa, docendum est. Ut, non esse viis aeque distantibus inter Sese directam gravitatem per loca terrae Omnia, jam clara, et facili ratione repertum est; Sic facile haud reperire fuit, num par sit ubique Vis gravitatis, ut hic tantundem pendat in omni Europa, opposito quantum quoque pendit in orbe Corpus idem. Tibi nil Americae ferre sub oras Proderit id corpus, nostraeque examina lancis, Et pondus, quicum libratur; namque necesse est, Corpore si gravitas alibi mutetur in illo, Haud alio pariter mutari in pondere pacto, Pondera ut inter se hìc aeque referantur, et illic. Quodque erat hìc pondo, jam non nisi constet ubique Pondo; non eadem gravitas licet extet ubique. Si nos, cum dextra retinemus corpora, vires Metiri nostras penitus possemus, et harum Post, ubi opus fuerit, reminisci, mente tenaci; Has nostras alibi referendo denique vires Scire liceret, idem sit eodem an corpore pondus Omnibus in terris, ire in quascumque liberet. Sed praeter quam quod momenta per omnia nostrae Mutantur vires (ipsas dubitesne per horas, Perque dies?), nihil est occultius, atque tenebris Quod mage se condat, quam nosmet, nostraque nobis. Sensus confusa nimium ratione per ipsos Omnia percipimus; tactus tamen omnibus ipse est Ambiguus magis, ut nequeas discrimina rerum Parvula metiri, et conatus noscere veros, Quos tunc exserimus, cum pondera forte tenemus. Demum in tam duris fors adfuit optima rebus, Ostenditque viam certam, qua pondera detur Conferre inter se vario sub sidere nobis: Quod tibi nunc prima repetens ab origine pandam. Auspiciis Regis patrio vir littore Gallus Solverat, et positas procul impiger ibat in oras, Queis super impendet rectus sol; inde tueri Certius ut posset vaga sidera, cum super altum Vertuntur caput, et lucis dimissa per auras Spicula sunt motu super advenientia recto. Jamque tuum victor littus Cayenna tenebat Insula sole calens; jam vertice sidera in alto Coeperat, et positus caeli servare recentis: In motus virgam sensit cum serius illam Ire suos, signans nobis quam tempora praefert Machina structa rotis, quamque ipse aptaverat ante Sic patrio longam caelo, ut procurrere seno Procursu decies huc illuc qualibet horae Deberet decies in sexta concita parte; Esse moras virgae majores scilicet illic Sensit, tamque magis longos constare rotarum Circuitus, ad quamque diem de partibus horae Ut decies senis geminas prope, dimidiamque Addi perciperet; fieri quo tempore nempe Procursus centum, et decies prope quinque necesse est. Proin virgae pondus tum paulum sustulit, atque Contraxit virgam; ut, quantum est opus, ocyor iret. Hac novitate animum perculsus, protinus ipsam Esse ibi conjecit gravitatem forte minorem, Urgerique minori ideo vi corpora deorsum. Quod tamen ut posset deprendere certius, idem Huc animum adjecit, quam longum, ut quaereret, esset Filum ibi, tempore uti fieret procursus in illo, Quod partis decies sextae foret unius horae Pars decies quoque sexta. Gravi ergo pondere filum Tensum, vibratumque oculis vigilantibus usque Servabat numerans procursus, sideris alti Nempe a discessu medii de culmine caeli Ad reditum (tempus quo non aequalius ullum est). Saepe dies solidos, pernox quoque perstitit urgens Hoc opus, et repetens, iterumque, iterumque retentans. Quae tandem deprensa fuit certissima, fili Protinus aere super mensuram incidit, ut esset, Quam patrias remeans secum deferret ad oras. Nec minus id patriis tum demum redditus oris Pervigili longùm cura tentabat adurgens, Et repetebat opus: productius usque repertum est At filum, inciso quam quod super aere notârat: Constabant decima digiti discrimina parte. Ille haec vulgavit fundens ignota per orbem Protinus, et primo commisit pectora bello; Unde tamen porro coïturae in foedera gentes Pacatis animis, verumque tuentibus essent. Nam subito pars magna Virûm, meliorque putârunt, Esse minus validam mediae telluris in oris, Pellentemque minus gravitatem; quippe cieret Haec filum si vi majore, ipsum ocyus iret, At si forte pari, citius procurreret illud, Cum brevius; quare si tempore vibret eodem Se brevius filum, quo longius; illud oportet Vi gravitatis agi forti minus, atque valente: Tanto et majori tum crescere debet adauctu Illa, movet filum quanto productius; atque Si minor est, illo decrescere diminuique Ordine, quo filum; sic respondere vicissim, Augerique pari pacto, aut decrescere debent. Ast alii infidos illo tentamine sensus, Servantisque manum culpabant, et referebant, Si quid erat varium, mutato denique caelo. Extenduntur uti nam dura metalla calore, Frigore sic contra retrahuntur; proinde quod aere Incisum fuerat filum in regione calenti, Par erat, ut, nostris illatum cum fuit oris, Aura ubi frigidior, se retro traxerit in se. Propterea ad flammas dura exposuisse metalla Saepe, atque aestivi certabant solis ad ictus, Illaque distendi cernebant sole, vel igne. Quin fila aequali vibrantia tempore sese Europae in variis regionibus experientes, Sequanicas velut ad ripas, Thamesimque remotum, Atque suam quondam in terris qua condidit urbem Uranie procul a populo, strepituque reductam. Omnia servabant tractu protendier aequo. Non prior illa tamen ratio labefacta ruebat Propterea, quoniam non tantis, quae loca filum Aeque monstrabant aequo pro tempore longum, Distabant spatiis, tellus qua lata patescit, Ut cadere in sensus discrimina parvula possent. Deinde urens quae sol, aut sole potentior ignis Addiderant longum in tractum incrementa metallis, Non ea tanta quidem, sat ut essent, visa profecto. Ferri virga pedes in sex distensa rigentem Per brumam, mox de Cancro, tergoque Leonis Sole diu radios in eam vibrante, magisne Increscit, quam pars digiti ter sexta quod extet? At quae virga pedem se protendebat in unum Altera, cum glacie circum foret obsita multa, Dein flammá calefacta, pedi quantum addidit illi? De digito bis sexta quater pars unica quantum est. Cum solis fuit ille sub orbe ardente, caloris Tantas virga vices num passa est? exposuitne Virgam, aut incisum aes, violenti ad verbera solis? Non igitur, quidquid varium servaverat illic In virga, possis uni tribuisse calori. Dicere inexpertumque etiam, ignarumque fuisse, Remque oculis, manibusque parum tractâsse peritis Num possis, hominum numero qui lectus ab omni Praestantum fuerat, longoque exercitus usu Rebus in his, nil tum a studio curaque remittens Pervigili, tentans rem saepe, iterumque retentans? At, quaecumque fuit, tum denique suspicionem Hanc animis varias fusi, multasque per oras Exemere Viri, rem naviter experientes, Queis non consilium, non ars, cautique timores, Ingeniosaque sedulitas, non copia deerat Instrumentorum, quae Daedalus arte Britannus Ediderat multa: quas vibrat machina longas Horarum virgas, sic struxerat, ut probe cuncta Percepisse oculis discrimina parvula posses; Quid faciant gelidique vices, calidique, notârat, Aëris, et quantum pro frigore, proque calore Procursus celeres sint, cunctantesque vicissim. His armis instructa tuas America calentes Missa Virûm delecta cohors inviserat oras, Et referens, caelo quae sunt referenda calenti, Motus esse minus pernices repperit illic, Quam prius in patriis Europae viderat oris. Altera hyperboream glaciem, arctoasque pruinas Docta cohors adiit; tentans ubi talia, cavit, Ne quid concretum turbaret frigore caelum. Et demum virgae cursus magis esse, recursusque Invenit celeres: proinde et gravitatis ibidem Vires esse magis, quam sint natalibus oris, Pollentes, multoque magis, quam sole ubi tellus Impendente super circum vastissima fervet: Ut nequeas animi dubius proin esse, sub altis Cardinibus plus, quam media res pendere terra. At quod tanta aliis tentamina suppeditârunt, Vobis ingenium, divinaque prodiderat mens Primis, o Animae grandes, o pectora fraudum Nescia, queis major multo pars contigit aurae Aetheriae, Tibi quo Batavi, flavique Sicambri, Hugenide, exultant, Tibique o qui pectore fundens Aurea dicta tuo longe exsuperare videris Humanum, Newtone, genus, quo Cive Britanni Plusquam divitiis, plusquam terra ubere plaudunt, Oceani plus quam sulcantibus aequora late Classibus, armatâque in bella horrentia pube. Vobis in patriae complexu, quidquid ubique, Collustrare datum est, animus peregre ibat, et omnes Impiger immensas mundi penetrabat ad oras Ipsis cuncta petens a causis, evolüensque .Scilicet hinc, et quae se terram fundere circum Debuerit gravitas, et qua ratione, patebat, Quasque vices varia regione subire locorum. Namque alter, super axe suo dum volvier amplam Perciperet terram, vidit quoque, consita tota Corpora quae terra circum sunt, omnia nisus Orbis de medio fugiendi, non tamen aequos, Edere; nempe locis agitur queis maximus orbis, Majores aliis conatus esse calenti Scilicet in terra; breviores ducier orbes In geminos exinde polos; proin effugiendi Continuò quoque vim minui, et decrescere, donec Vis, et circuitus vanescat cardine in ipso. Vidit item queiscumque locis hanc vim fugientem Illis oppositas directam semper in oras, Queis medium cujusque peracti includitur orbis: Proinde ubi per medium terraï maximus orbis Transit, ibi est gravitas contraria vi fugienti, In medium terrae quia tendit, at obstat eidem Usque minus, quo plus orbes deflectere circum Diximus in geminam regionem utrinque polorum. Nam vis quaeque, sui medio dum profugit orbis, Quo medium hoc medio terrae mage distat ab ipso, Est obliqua magis gravitati, languidiusque Officit idcirco; minus et proin carpitur illa; Maxima quapropter sub cardine, totaque utroque est. Illinc continuo paulum libata recedit; Fit minima at, vernus quà recta desuper urens Pendet sol; tantum e toto nam deficit ipsi, Pars de tercentum prope partibus unica quanta est. Atque ex hoc etiam lex est inventa, superstes Augmina qua capiat gravitas in cardinem utrumque; Compressamque polis terrae debere figuram, In mediaque sui paulum regione tumentem, et Altius elatam perceptum est protinus esse; Ut liquida hinc, illinc librari pondera possint Undique, quae longis inclusa canalibus esse Confingas terrae ad medium tendentia punctum; Pellat et ut rectà labentia corpora deorsum In terram gravitas, quae se dum dirigit ejus Ad medium, semper paulum fugiente sub oras Diversas a vi turbatur; semper oportet Non medias ubicumque plagas, punctumque, quod unum est, Prospectet, verum varias, et plurima puncta Immoti, mediam uqui terram trajicit, axis: Propterea ut nequeat prorsus globus esse videri Terra, sed inflectat varios sua terga per arcus. Ille modum docuit pariter, quo scire queamus, Exterior quae sit, qua clauditur ipsa, figura; Denique curtatum, qua tellus arctior, esse Non plus, quam septem nimirum millibus, axem. Hactenus his veluti constructis multa profecto Contigit, et majora super, potioraque longe Addere Newtono, summumque imponere culmen. Scilicet huc ratione sua delatus, et omnem Prospiciens late in partem, quantum intulit orbi Notitiarum, et qua mentes ditavit opum vi? Principio, ratio servatis ut bene rebus Conveniat, vim non unam satis esse putavit, Quae cogat fugere; hanc etenim minus edere duplo Discrimen nobis gravitatis; proinde sagacis Obtutus animi gravitatem fixit in ipsam; Cui nil detractum sit nisibus effugiendi, Plenam, atque illaesam, qualisque est, denique totam. Hanc ut inaequalem, neque punctum prorsus in unum Undique directam terrae regione locorum Pro varia totam gravitatem censuit esse, Scilicet exortam per vires, a quibus omnis In se materies trahiturque, trahitque vicissim, Conservatque ratas leges quae tracta trahendi: Virium uti summa gravitas coalescat ab omni, Nimirum a cunctis qua corpora quaeque trahuntur Corporibus, tellus queis constat tota, vel ultra Optes si prorsus rem tangere, quidquid ubique est Materiae, vastum quae se diffundit in orbem. Proinde hìc esset opus late lustrare trahentem Materiam, et magno per mundi vasta volatu Corpora deferri; at melius tentanda supersint Haec porro, cum jam vires, animique recentes Aequos sufficient ausus: nunc pondera rerum Jam vidisse sat est terras non una per omnes, Diversisque locis urgeri corpora deorsum Dissimili nisu gravitatis, scilicet illic Tardius, hìc contra paulo cunctantius ire. Quin et forte locis îsdem, quod deinde monendum est, Credere vix possis tempora longa manere Aequales ictus gravitatis, ponderaque aequa. I nunc, atque hominum mirare in mentibus ipsis Nec semper, nec ubique uno res ordine easdem Constare, et varium atque incertum pondus habere, Quas non percipere, aut agere, aut quas velle solemus, Aut illinc quacumque alia ratione moveri. Haud dubitem humanis in mentibus inseruisse Quasdam Naturam leges, praescriptaque certa, Queis, ut ponderibus, declinent, atque ferantur, Quo sit opus ferri: verum ut quo saepe locati Ordine nos inter sumus, et sunt undique circum Qua varia res dispositae ratione, locisque, Sunt populi ut mores, exemplaque, juraque, quicum Vivimus, affectus ut nostri, ut tempora, et aetas; Insita Naturae quae constant pondera, flectunt Sese alio interdum, minuuntve, aut denique prorsus Turbata, oppositis devictaque viribus ullos Vix jam edunt nisus, vix usquam impellere possunt. Exsurgunt aliae tum prava ab origine vires Scilicet, et veluti cum nobis exoriantur, Ortum a Natura simulant duxisse potenti. Hinc varia exagitant, diversaque pondera mentes Omnibus in rebus nostras. Quid denique constat? Jamque age, terram oculos late circumfer in omnem, Atque hominum lustra genus, et mortalia corda. Queis non in rebus videas distare, putesque Diversis animis, diversa mente potiri, Et genus esse unum, bipedi vestigia tantùm Quandoquidem signat gressu, pennasque volantum Non habet, aut motis proscindit caerula pinnis? Principio ut vario fertur sermone per ora, Sic habet et variam sortem doctrina per orbem, Pro regione loci varia terrisque remotis. Quamque in Naturae clarandis rebus abire Diversos, ipsisque elementis notitiarum Cernimus interdum vario sub sidere natos? Albin qui, Rhenumque bibunt, undisque minorem Danubium, septemque vident fulgere Triones Altius, in claro veri radiare nitore Plurima conspiciunt, manifesta imbutaque luce, Quae tamen ad Thamesim longe natalibus auris Vescentes obscura sibi, nec vera videri, Prorsus et ambigua posita in ratione fatentur; Posse nec omniparente sua contendere cum vi Illa, nec indigenis inventis aequiparari; Quae tamen ipsa aliis quoque rejiciuntur in oris, Nempe ubi vorticibus locus est, ternisque elementis. Nimirum quae res eadem sit saepe probari, Mente, diuque animo circumsonte, atque probetur A multis, quamque intersit nostra probari, Fit facilis credi subito, manifestaque prorsus; Mensque videt, quod saepe fuit conata videre: Nomina mitescunt, resque assuetudine longa. Jam nunc pro varia regione, et tempore mores Mens varios est inspicere; et Natura magistra Injusti, justique licet sit certior intus In nobis, quam rerum ullarum forsitan extet; Non minus ipsius manifestae lumina lucis Obruere interdum, penitusque extinguere possunt Mores, judicia, affectus, exemplaque, et usus; Propterea ut stulte videamur, sive doceri Nil a Natura nos, seu contraria prorsus. Nunc quoque, saeva tulit quales Germania quondam, Sunt variae, rapto quae semper vivere gentes Assuêrunt, quaeruntque decus crudelibus ausis: Hae pueris tinctas humano sanguine praedas, Ut pellem catulis, aut cervi cornua, monstrant; Et queis mitius est, neque longe immane, feroxque Ingenium, hos terrae allidunt, mortemque minantur; Degeneres patria nimium a virtute vocantes. Ut pennas, dicunt, avibus Natura, volare Queis possint, dedit, et caudam, ut proscindere lymphas, Piscibus, et nobis sic ingeniumque, manusque Ut struere insidias, rapere, et pugnare queamus. Sunt quibus, ut referunt Laestrygonas ante tulisse Ausoniam, humanos sit mandere dulcius artus, Prolui et humano large hausto sanguine, quam quos Herbarum mites succos mortalibus offert Natura, aut pecudes, aliud genus: ire per altos Venatum montes, hominumque cubilia, sylvas Armati saxis, et multa cuspide gaudent: Cum capiunt, rediere domum Paeana canentes, Et fera laudatis celebrant convivia mensis. Mos apud est Indos natis mactare Parentes Ob pietatem, annis cum languet vita per artus Effoetos, sibi sint oneri ne forte, suisque, Ne subeant durae pertaesi incommoda vitae. Mos etiam morbo, aut fato quocumque peremptos Mandere, visceribusque suis tumulare suorum Viscera: nostrorum quo, dicunt, membra sepulchro Condere possimus potiori? avellier unquam Quis ferat artubus a caris? nos reddere pacto, Quo licet, his vitam cupidi certamus ademptam Corpora corporibus miscentes mortua vivis, Et facimus pars sint nostri, in nobisque locamus. Hunc ubi funereum Grajorum hausere phalanges Morem oculis illic longinquo Marte merentes, Obstupuere animis, damnaruntque horrida facta. Interea insueto tentata vel aëre, longa Sive via, magnoque armorum attrita labore, Vulneribusque absumpta exanguia multa suorum Corpora constructis medio super aggere Graji Imposuere rogis, admotoque igne cremabant. Flammae conficiunt artus: it nidor in auras Fumidus: obstupuit peregrinos incola ritus Edoctus, tantamque humano in pectore posse Barbariem innasci vix credidit, in socios ut Igne velint etiam exanimos saevire cremantes. Plurima sed, genus hoc, facile excusamus in Indis Gentibus, atque aliis, quae nobis esse videntur Incultae; quis, Roma, tuas facta horrida leges Horrida facta neget leges, moresque tulisse? Quid memorem humani spectacula grata cruoris, Quid Gladiatorum pugnas, servosque coactos In se ursos, tygresque, atque irritare leones, Plaudente, et furias populo accendente ferarum? In sobolem ipse ferus pietate potentior usus, Naturaque fuit: vix primùm in luminis oras Edita, saepe viis proles deserta jacebat, Et loca vagitu complebat, parvaque circum Brachia tendebat non amplexura Parentes, Vitale auxilium frustra sic indiga poscens. Quae teneris, quae culpa ingens, ut lege liceret Ipsos hoc ritu in prolem saevire Parentes? Tibri Pater, quot eras parvos miseratus alumnos Ripis saepe tuis visos reptare, memorque Expositi quondam tenero cum Fratre Quirini In mare pertuleras forsan parcentibus undis. Plus ubi quaesitum est de moribus, ipsaque virtus Cui laudata magis, Grajae telluris alumnis Quam fuerit, studioque diu affectata severo? Haud minus hos rigidos tamen, hirsutosque magistros Fama refert teneram aetatem corrumpere suetos: Nam pulchra facie pueros, et corpore pulchro Turpiter, ipsa quod est Venus execrata, peribant: Ponere naturma motus non posse ferinos, Nec suavi institui vitae ratione putabant, Ni pueri prius incipiant mollescere amore, Contendantque suis jam tum placuisse docenti Scilicet et factis, et corpore, flexile fiat Ut sic ingenium, culturaeque artibus aptum: Blanditiis facile esse animos fregisse feroces. Crimen adulterium est, et dedecus; est ubi neutrum Credatur tamen; hospitibus praebere domumque, Consortemque thori gaudent. Sunt gaudia tantùm Qui Veneris norûnt incestae, vulgivagaeve. Carcere ut Acrisii claudunt, multoque tuentur Exsecto custode alibi genus omne putantes Foemineum infidum; fluxam muliebribus esse Nonne fidem hìc norûnt animis? ideone tuentur? Quin et amicitias colere, et celebrare virorum Conventus licet, et mixtim spectacula adire, Et comites sibi habere procos, quocumque libido est, Et licet, et mos est, et, qui non talia perfert, Exercet durum imperium, insanire putatur. Quid Natura magis vita commendat, et atrà Quid nos morte docet crudelius esse? Tuendam Haud tamen ad vitam Naturae haec pondera, vimque Pectora senserunt aliquo obfirmata recepto Contra judicio, atque diu sub mente voluto: Ipsi etiam sensere minus, gens tota, Britanni, Non jam inculta, ut erat quondam, sed quae inclyta floret: Nempe putant, has cuique fores liquisse patentes Naturam, ut, taedet cum vitae, erumpere possint. Ergo, quae subeat praedura incommoda, vitam Exsolvunt letho, seu ferrum in viscera condunt, Seu se praecipites in flumen, in aequora mittunt, Seu potius laqueo innexo suspendere gaudent Se manibus persaepe suis ante ora Parentum Nati, atque imbelles, sed iniqua sorte, Puellae. Incita laudatis exemplis acrius usque In scelus hoc agitur plebs, atque exempla novantur. Scilicet unum plebs imitatur multa Catonem. Mos ferus Europam late olim invaserat omnem, Insimulatus, uti, fuerat qui crimine quovis, Diceret orando non coram judice causam, Verùm igni injiceret dextram, accensove mearet Saepe rogo, et lymphas ferventes saepe subiret. Servandum fore credebant, qui justus, et insons, Justitiam Superis, rectumque probantibus ipsis; Ut si proinde forent versuri rerum elementa, Et subitò arbitrio missuri fulmina nostro. Saepe etiam sumptis pugnabant cominus armis: Sed rectum, verumque tamen cum viribus esse Conjunctum, sectamque sequi, quae pollet, et arte est Consuefacta magis dira, plerumque videbant. Exinde inter nos etiamnum barbarus iste Mos viget, ut qui sit factis, verbisque protervis Exceptus, subito in certamen provocet hostem, Atque eadem subeat simul ipse pericula vitae Insons, atque sui cadat hostia saepe furoris: Ni faciat, non ingenuos erit inter habendus, Et trahet invisos sine laude, et degener annos. Nempe animos, verum quod sit, minus incitat, ipsi Quam quod opinantur mortales, fictaque majus Plurima pondus habent; fictis stant plurima rebus. Scilicet ipsa solet varios convertere in usus Se ratio, et facies, quas tum circumspicit extra, Induit, ut, quo non paulatim assuescere possit, Nil adeo incultum constet, dirumque, suamque Sponte etiam per quod nolit traducere vitam. Nonne vides solos aevum cum bobus agentes In morem gregis ire sui, exemploque ferino Vivere pastores, vix extra agnoscere pauca? Tota illos ratio tantùm propendet in usus. Quid genus omne foret nostrum, si viveret altis In sylvis, aliquas ut dicunt vivere gentes, Dispersum? Nigris quid tum distaret ab ursis, Sive lupis, quos nocturnis ululare tenebris Audiret, saevisque leonibus, atque elephantis? More oppressa truci ratio fors muta jaceret, Usus exciperet, quos cerneret, haud meliores: Difficile est reperire novos, et abire receptis. Praeterea quid jam repetam, quae, quantaque moti Momenta affectus in nostris mentibus addant? Ut mutent, versentque animum, ad diversaque raptent, Et magico veluti transforment pectora cantu? Qui timuit, quam nunc irato discrepat a se Nimirum, a tristi quam gaudens, atque dolente? Et qui nunc odit, nimium cum nuper amavit? Quam diversa probat? Quantum fuit inter Achillem, Cum lectam praeda ex omni Briseida amaret, Et cum indignatus post ob Briseida raptam Implacabilis Argivis abscederet armis Secum deducto cum milite Larissaeo, Grajugenûm spectans alio de littore caedes Immotus, cytharam et pro ferro saepe retentans; Cumque suum letho te, Patrocle, fleret ademptum Noctes, atque dies, et foemineos ululatus Ederet, et pulchros foedaret pulvere crines; Mactaretque greges tumulo, puerûmque cruorem Manibus inferias sacris hauriret ad aras? Aut cum mox sumptis congressus sterneret armis Hectora, raptaretque diu deforme cadaver, Exciperetque senem Priamum, stratumque videret Ante pedes nati exuvias deposcere regem. Scilicet his animi vita vertuntur in omni Perpetuis vicibus; vix idem permanent una Saepe die tenor in nobis; mutamur in horas Interdum, rebusque novis quia pellimur usque, Proinde novis mentes cum motibus usque novantur, Atque alias subeunt formas, aliaeque videntur. At non propterea est, Sapiens ut motibus ullis, Judiciisque ratione Virum popularibus abducatur Inversa ratione viae; nil rebus in ullis Admiratur enim nimium, nil aestimat ultra, Quam par est; tantum, quae nobis indita, sentit Pondera naturae vigilans, et ducitur illis: Scilicet huic aequam rationem accommodat uni, Incertus vita huc, illuc ne fluctuet omni. Quis cupidum me tollat humo, liquidasque per auras Altivolante levem penna sustentet, ut imas Praeteream nubes, latumque per aethera vecter? Ire vias Caeli vacuas juvat, atque tueri Omnia, quae vasti peraguntur per loca Mundi, Quae teneant leges Naturae corpora magna, Solem, et quae certo circum palantia lapsu Astra feruntur, et immenso quae consita tractu Undique nativam diffundunt sidera lucem, Cunctarum vires, et foedera denique rerum Scrutari, atque artem, qua totus flectitur Orbis. Quo nunc terra parens, hominum gratissima sedes, Nostrae ubi sunt et opes, et maxima regna, ubi curae Ingentes, nostrique metus, et gaudia nostra, Effugis ex oculis ? quo moles tanta recessit? Credideram tua res ad commoda quasque referri, Et Solem lucere tibi, tibi condita noctis Sidera, te primam, praelatamque omnibus esse, Te Dominam, atque uni tibi cuncta vigere, tuoque Inservire bono. Cur sit tua gratia tanti? Tamne queas de Natura bene sola mereri? Sic quoque formicis, qua fervent agmina nigra, Area, quaque trahunt praedas, latebrisque recondunt, Nobilior, potiorque fuat, quam quidquid ubique est. Qui sua miratur, laudatque, ubique est. Qui sua miratur tantùm, laudatque, necesse est, Extera quae constant, alienaque, nesciat idem. Nam quocumque oculos lustrantes proferat extra, Inveniat majora, opus est, melioraque notis Usque; ferax adeo rerum est Natura bonarum, Magnarumque itidem; consistunt undique pulchro Ordine cuncta, atque invicto se foedere nectunt Tenuia cum magnis, cum parvis magna vicissim. Propterea ad terram libeat si cuncta referre, Par erit, hanc pariter referas ut ad omnia Terram, Omnia ut ad Solem, sic ipsum et ad omnia Solem. Proficiat nihil in summa sibi denique tantùm, Sed capiat, sed reddat opem. Quodcumque sit, aequum Jus habet, ut pars sit Mundi, vigeatque, suoque Munere fungatur, propriis et regent in oris. Non igitur Tellus aliis se praeferat ullis Corporibus, si non allis concedere multis Ipsa velit: si nos sumus hic Telluris alumni, Fors alibi alterius variae Telluris alumni Sunt alii: quid jam refert, qua parte colatur Orbis hic? Orbis enim cives sumus unius omnes, Quotquot ubique sumus, qui vita, qui ratione, Et memori mentis motu, ingenioque potimur. Non tamen hanc patriam communem flectere nostro Possumus arbitrio cives, legesque movere; Invictae quoniam leges sunt. Arbiter, olim Qui sanxit, modo sancit item, sanctasque tuetur: Nostrum admirari est, spectare, inquirere mundi Leges, et rerum naturam noscere velle: Proin vidit qui plura, per astraque lapsus, et altum Aethera mente sua domuit non ante subacta, Eduxitque diu latitantia multa sub auras Immensos Patriae visus distendere fines, Ille aliis longe praecurrere dignior unus, Ut Patriae Pater, et Princeps, viventia saecla Omnia quandoquidem non auro, et viribus anteit, Rerum at notitiis magnarum, Orbisque regundi; Ast alii Plebs sunt, qui pauca, et prima tuentur, Et velut externo Naturae in cortice adhaerent, Et patriam agnoscunt, ut sensus afficit ipsos Tantum, et qua stolido tractari corpore possit. Sed quis is est, qui se sublimibus inferat astris, Subjiciatque oculis adeo distantia nostris, Factaque mortali struat immortalia nisu? Ille Vir, ille viam ingressus, per carmina clarum Cui Pindi sacra lauro praetexere nomen Instamus, potuit volucri transcurrere mente Aetheris immensi tractus et cuncta tueri Arte nova, Lunaeque vias, Terramque trahentem, Et Sole a magno diffusas undique vires, Supponens numeris etiam infinita repertis. Extraxit Victor caeca a caligne noctis Naturam fictos ponentem denique vultus, Et vera, ut Proteum, forma apparere coëgit; Illius adventu proprias non mutat, ut ante, Jam Doctrina vices; sic undique certa refulsit. Nam vicibus studia, et mentes, ut cuncta, regebat Arbitrio Fortuna suo; sic Porticus olim Claruit, at nunc est longa deleta senecta; Hos casus Epicure tui subiere sub umbris Florentes horti male crudo a frigore tecti; Quodque ratum doctis stetit, immotumque Lyceis, Viluit, et numerum tot rebus inanibus auxit; Et qui Socratica divinus prodiit arte, Pertulit interitus totidem, quot vidit et ortus. Ergo ubi magna novo rationum lumine fulsit Newtoni mens, a certis incerta dirempta Vidimus, atque suis haec intentata relicta Aeternùm in latebris, contra illa educta superne. Solis ita exortu noctis fugere tenebrae, Atque iter ingressis ductus patuere viarum. Illum igitur placido tranantem sidera cursu Usque fequens, Terra gravitas cum qualis in omni, Vidissem, quod jam superest, an didita constet, Inquiram, aetherias, qualisque, et quanta per oras. Principio, incerto ne tramite procurramus Rapti praecipiti per vasta, per invia motu, Sternere iter prius est opus, et vestigia firma Figere paulatim, et post terga relinquere rerum Indomitum, ignotumque nihil, ne fallere possit, Sed gradibus veluti tuto conscendere structis. Sic quoque qui cupiunt metiri sidera quantis Tractibus inter se sint, a nobisque remota, Non subito attollunt sursum se, sideraque ipsa Subdunt mensuris, ulnisque, et passibus aequant; Unde etenim inciperent, vel ubi consistere possent? Quid notum foret, ut conferre ignota valerent? Primo igitur terrae varios cognoscere tractus Usus erat, facile et campos, et culmina celsa Metiri, seseque magis distendere semper, Millibus est donec tellus circumdata notis; Exinde est ejus penetratum in viscera densa, Tum fuit et, sensu qua nullo possit adiri, Cognita. Luna gradus mensuris proximus ipsa Extitit; ad Lunam sic certo est tramite ventum. Non tam difficilis nobis fuit inde remotum Transitus ad Solem, errabundaque sidera caeli. Haud aliter res in terra qua lege gerantur, Qui prius, et qua vi, perspexerit, ire per altum Aethera tum possit, nobis vicinior ipsa Qua deflectit iter bigis exercita Phoebe. Hujus ubi agnorit cum nostra foedera Terra, Evolet ad Phoebum subito, atque vagantia circum Corpora conscendat jam certior, ipsa, requirens, Qua vi per caelum sese, qua lege gubernent, Omnibus in summa quae sint communia jura. Viribus inde etiam pergens sublimior auctis Immenso haerentes invadat in aethere stellas, Victor et inventas sub leges cogat easdem. Sursum ergo audenti consurgere, Luna repente, Extat quandoquidem vicinior, obvia fiet. Tellurem circum mediam correpta diebus Septenis quater haec dempto prope volvitur uno; Quamvis ut redeat sub Solem, conque sequatur, Ipsa dies geminos his addat, praetereaque Plus quam dimidium; quoniam non invenit illa Solem parte, prius caeli qua parte reliquit, At paulum, ad speciem, progressum hoc tempore toto. Et quoniam illius molem prope corporis aequam Conspicimus semper, circum rapiatur in orbem Si non aequum, opus est, at qui vix distet ab aequo, Ut prope sint gyrum spatia haud mutata per omnem. A terrae medio procul illa recessit ubique Sex decies spatiis, queis nos removemur ab oris His ipsis terrae mediis. Si more Gygantum Exinde aggressus non monti imponere montem, Sed terrae pergas iterum, atque iterum ordine longo Terram aliam, atque aliam, non ante inscendere bigas Lucentes poteris, quam sit trigesima tellus Addita, et admotae frontem contingere Lunae. Possumus hoc equidem facili cognoscere pacto; Nam si inclusa tubo gemina inter fila receptes Lunam, qua lata est, vix ortam, sive obituram, Praeterit atque eadem cum summum altissima culmen, Invenies decies sexta illic parte minorem: Proin decies sexta pariter mage parte remota est. At tum dimidiam trans terram cernitur, ut si, Qui spectat, medio telluris staret in ipso: (Non ita, cum supera caput alte vertitur errans) Dimidium id terrae decies proin sexta fatendum est Sit spatii pars illius, quo Luna recessit. Verum hos, atque modos alios, queis tempora, motus, Et spatia, et moles astrorum, et caetera multa, Hoc genus, inveniunt Mensores, tradere noster Non labor est, nos haec et ab illis cuncta petemus Mutua, cum fuerit nobis his usus, opusque. Nunc quoniam curvos in terram luna meatus Continuo facit, in terram vi nititur ire Continua; tangens iter usque relinquere debet Propterea, atque orbis loca per deflexa revolvi. Vis facit haec quiddam volvendo in corpore lunae Consimile, ac gravitas, quae deorsum hic corpora pellit. Nec, si quid lunam rapientes tramite vires Tangenti impediat subito, non protinus illa Ad terrae medium recta debebit adire; Nec contra, terrae grave corpus quodlibet auras Ultra restantes si mobilitate cieri, Quantum opus, incipiat magna, non ibit in orbes Perpetuos, terramque omnem amplectetur eundo, Fiet et exiguum, quod se circumferat, astrum. Concipe propterea resontantes (horrida Martis Instrumenta) tubos jacere, atque emittere plumbi, Aut ferri, lapidumve pilas: ejecta volabit Ex uno pila fors passus per mille, sed illa Majori ex alio, et potiori pulveris icta Incita sulphurei procurret longius, ad bis, Aut quater, aut decies quoque passus mille, vel ultra; Impulsùs donec sic semper mobilitate Increscente novi perventum ad mobilitatem Illam sit, pila qua transcurrere millia mille Bis decies, terrae converti denique circum Totius molem queat, et loca visere prima, Unde emissa fuit, confecto scilicet orbe. Ac tum servata, qua primum est mobilitate Jacta, parem rursum gyrum repararet, eaque Praeterea ratione alios, aliosque sine ulla Fine; ita perpetuùm privata quiete mearet. Sed quae mobilitas haec debeat esse, referre Ad sua prima pilam queat ut loca, nec minuatur, Nec crescat tot per tractus, servetur ut isdem Una, eademque locis, si cognoscere avebis; Illa est, quam paribus gravitatis ab ictibus, atque Nusquam intermissis deorsum actum acquireret illic Corpus, ubi terrae pars esset quarta profundae: Projectum hoc etenim valido tunc impete cursùs Aequalem circum semper raperetur in orbem, Continuoque via a tangente rediret in arcus. Nonne vides, fiat quod faxi in pondere jacto, Prorsus et in luna fieri? Si scilicet illud Projiciatur ea, qua dixi, mobilitate, Aura neque obstet, iter tum detorquebit in arcum A tangente via descendes; ut quoque motu Descendit luna acta suo; sin luna ferentes. In diversa illos perdat sibi reddita motus, Queis nunc torquetur, solis properabit ad imam Tellurem recta delabens, acceleransque Viribus, ut faxum quoque labitur, acceleratque. Haec ergo paria inter se cum prorsus, et aequa Sint, atque idcirco causa producier una Possint; produci par est, fateamur, ab una, A gravitate igitur, quae lunam, ut corpora cuncta Hic gravia inter nos, semper deflectere cogit. Quapropter gravis esse in terram luna videtur, Haud minus, ac lignam, lapides, ac dura metalla; Aequa sed an lunae gravitas, majorne, minorne Harum sit rerum gravitate, age, perspice mecum. A terra quantis jam tractibus illa recedat, Cum notum tibi sit, cognosces, quanta sit orbis Illius via circum; et cum ejus tempora noscas Circuitùs pariter, quantus quoque prodeat arcus. Parte horae decies in sexta, scire licebit. Proinde etiam quanto pars arcùs ultima tractu A tangente via distet, quae parte sit ejus Producta a prima, communi scilicet ortu. Sola parit gravitas tantum illo tempore lapsum Deducens lunam; hunc inita ratione videbis Ter quinos aequare pedes; quot nempe deorsum Corpora per nostras regiones concita currunt, Sed tamen aequali non tempore, simplicis horae Nimirum decies non sexta parte, sed hujus Partis item decies quoque sexta parte minuto, Ut supera certo nixus tentamine vici. Nunc prius a dictis deduces, cum quoque partem Horaï per eam, bis quae trigesima tantum est, Hic grave descendet corpus; debere cadendo Id peragi spatium, quod non, ut tempore tempus, Sex decies, sed tot toties sit partibus illo Longius; haec siquidem lapsùs spatia usque necesse est Crescere, uti repetita in sese tempora crescunt. Quapropter gravitas, quam pellere multa videmus Hic prope, major erit lunae gravitate remotae Non nisi jam toties partibus; esse minorem Nempe illic videas, ad eam majora quot extant A medio spatia in sese repetita vicissim. Hinc tibi jam patefit, vires gravitatis, ut in se est, Integrae pro non aeque distantibus esse Diversas, variasque locis, decrescere semper Plus, loca distando quam disjiungantur; eisdem Scilicet a spatiis, in sese si repetantur Mutuà, metiti, quantae sint, possumus illas, Nimirum quanto loca per majora minores. Utque fidem minus his renuas adjungere dictis, Protinus exemplo multarum constabilire Ipse queas legem hanc rerum, quas cernimus uno A puncto circum exire, et diffundere vires, Scilicet ut lux est, quam fulgida lumina jactant; Tractibus haec etenim duplis, bis duplice debet Parte sui minui, pariter ter triplice ternis, Et denis dena decies, proin in minuendo Respondens semper repetitis tractibus in se, In quos excurrit diffusa per ampla locorum: Qandoquidem lux illa eadem, quae non ita distans Ante globi brevioris erat stipata minorem Per faciem, sese faciem dissundit in amplam, Fingere quam possis majoris deinde pilaï. Vivida propterea minus hic, densataque tanto, Est opus, ut lux sit, quanto magis ampla rotundi Est spatii facies; facies sed crescere certum est ( Augentur cum mole globi ) ratione profecto Non alia, quam qua tractus a lumine semper Scilicet in sese repetiti crescere debent. Quare quo tractus puncto a flammante sit ipse Major, cum repetas in se se ubi scilicet, illa Rarior hoc certe lux, languidiorque meabit. Subjicere hanc oculis rationem sic quoque possis; Lampade per noctem succensa longius adsta Te retrahens, aegre dum verba inscripta papyro Possis perlegere, at possis tamen; adde priori Lampada tum triplicem, ut bis duplo lumine tectum Floreat; invenies expertus non nisi duplo Inde recedere te spatio debere, papyro Demum ut vix possis perarata agnoscere sensa; Accensa sed deinde novena lampade, terno Tantum intervallo decedes; denique deno Si libeat retrahi tractu, quot lumina posces, Vix legere ut possis, velut ante? Sat ulla profecto LIBER Q U A R T U S Jam non esse, micent donec centena, videbis. Ergo ita diffundi a puncto cum debeat uno Lux, aliaeque etiam res, quae se parte propagent Ex omni circum; in mentem facile insinuabis Non alio fundi gravitatis per loca pacto Vires; ipsa licet non res sit, quae moveatur, Corporea, assimilis luci, tenuive vapori. Verum hanc dissusae gravitatis noscere legem Certius ut possimus, opus conscendere et ultra est; Nam quoniam circa Solem vaga multa feruntur Astra, feruntur item vario cingentia gyro Astrum errans aliquod, proin quae dixere Secunda, Et flectunt quandam vim propter continuatam Continuò cursus, nobis vidisse necesse est: Primum vis ea quo nitatur, deinde locorum Pro spatiis, quali vel crescat, vel minuatur Ordine: sed paulum nobis ante omnia motus Astrorum varii, facies lustrandaque caeli Omnis, ut est magno demum detecta labore, Ante tuos quam tu caeli trans caerula cursus Conciperes, Newtone, adiens procul avia Mundi: Hoc tibi saecula iter servando multa parabant. Principio immani numero lucentia magna Corpora, uti Sol est, per vasti concava caeli Immensis dispersa locis, nimiumque remotis Stant circum velut infixa, atque immota vicissim. De genere hoc igitur Sol est quoque, quem loca terris Non adeo disjuncta, illis longe omnibus astris Majorem ostentant, lucis vitaeque parentem Scilicet: hunc obeunt vario famulantia motu Terna bis astra, Deûm praeclarum nomen adepta, Discurruntque vago cursu in regionibus amplis. Mercuriusque, Venusque vagantur, Vestaque Tellus, Et Mars, et major patre Juppiter, et pater ipse Saturnus: media fulgens Sol regnat in aula. Diversis spatiis diverso tempore volvunt Illi se, et vario transmittunt aethera cursu. Queis quatuor distat spatiis Cyllenius, illis Septenis a Sole Venus, sed Terra recedit Bis quinis, aliis quinis Mars insuper: ipse Editus at quanto est plus Juppiter? Huic duo magni Nempe queas spatia, et decies dare quinque recessus. Quanto et plus illo Saturni altissimus orbis? Inter utrumque quater denis loca tractibus aeques. At Maja genitus menses tres conficit uno Circuitu, octonos Paphium contundit et astrum. Annuus ingentem est telluris gyrus in orbem; Volvitur et gemino circum Mars igneus anno. Ad duo lustra duas hyemes, Solisque calores Aestivi totidem si jungis, tanta obeuntis Tempora erunt Jovis; it caelo tardissimus alto Ipse suum Genitor per iter sex lustra moratus. Luna obit ut Terram longe minor, et comitatur, Quo se cumque ferat, Dominam; sic quattuor ipsum Alte ambire Jovem Lunas, sic quinque videmus Saturnam, varia se mobilitate ferentes, Et spatiis omnes, et tempore; praetereaque Annulus hunc late circumdat magnus ab omni Parte in se nitens tantùm, atque avulsus ab ipso Undique Saturno: subtilis frons latet, at quae Sunt latera hinc illinc, et plana, et lata patescunt. Saepe videntur item caelo nova lumina ferri Stellarum caudas ducentum, aut crine micantum. Qui motus, quae forma viae, legesque meandi Illis sint, patuit demum post saecula longa: Coepimus his aliquam jam certam condere legem, Orbis et immanis partes, quas trajicit astrum Conspicuum, numeris supponere, mensurisque, Prosequimurque diu fugiens, et prendimus alte Abductum, et spatiis longe deducimus amplis. Ne tamen haec obducta prius latuisse tenebris Mireris; motus, liceat quoque scire, vagantum Stellarum, atque orbes ignotos ante fuisse, Quanquam conspicuae servantius usque paterent. Indigum caelo, et caelestibus esse putatum est, Nempe vias varie curvarier, atque meari Impetibus variis; proin et debere vagantis Aequales astri motus, orbesque videri: Quin etiam immotam Tellurem, cunctaque contra Sidera converti, Solemque ascendere currum Propterea, et circum Vestae inservire vagantem. At quia erant rerum tunc absona cuncta, nec ullas Idcirco quibant certas agnoscere leges, Ut tunc esset opus, numerorumque ordine clausas; Sollicitata aliis ratio ne motibus esset Illa, nec incolumes non orbes, assimilesque Usque sibi motus, media horum de regione Deducta est paulum Tellus: num proinde peracta Omnia? Non caelum discors rationibus istis Tum quoque erat? Structi jam protinus orbibus orbes Magnis exigui, terga ut devexa voluti Hi super illorum, secum unà haerentia summo Margine deferrent errantia scilicet astra, Per Terrae ut convexa extantem fert rota clavum. Quanquam olim at melius multis statione movere Visum sit Terram, atque immotum figere Solem: Post facile effluxit, Samio Sene condita caeli Quae fuerit facies, atque astris reddita jura; Scilicet obliti sese sunt ire per altum Aethera Mortales cum Terrae corpore magno; Id quoniam sensus vulgo non afficit ullos; Donec et e Veterum monumentis protulit oras Hanc rursum in superas, caeli et rationibus artem Aëre Sarmatico quanquam nutritus, et illa Fruge Vir indigena, mediis tamen esset Athenis Qui decori, circa immotum sex corpora magna Convertens illo, quo diximus, ordine Solem. At Cimber, tibi qui semotam condidit Urbem Uranie a vulgo, non inter versa locabat Corpora Tellurem, sed sola ea quinque jubebat Phoebi ambire ignes, et tanto cum comitatu Phoebum ipsum Auctorem lucis, rerumque parentem, Impete praecipiti Terram lustrare manentem. Hae tamen illustres animae, sacrandaque caelo Nomina, non aequos cursus, orbesque movendos Viderunt caelo; neque parte hac quaerere, clauda Astrane sint, subiit. Quis caeli in sedibus almis Conjicere id primus pavido tum pectore posset? Protinus excepit tamen hanc audentior aetas; Nam, tum qui latuit, dubitando est proditus error. Sin etiam insidias hostiles Induperator, Cum timuit, detexit, et evitavit; at idem Secures saepe improvisum illatus in hostem est. Scilicet aetherii tibi Legifer inclyte Mundi, Dum dubitas, fraudemque times, nova jura per altum Contigit invehere, et certissima figere caelum. Mars primus indomitus cunctorum restitit ausis; Devincique repugnavit, nunc e latere hostem Sponte suo recipit, captivus et omnia prodit. Namque animadversum tunc est, loca, quae daret aequus, Circum si per eum Mars se converteret, orbis, Servatis distare locis, verisque, nec esse Non alia omnino: nimirum tanta reperta Haec discrimina, uti manibusve, ullisve referri Usibus haud possent oculorum, artique videndi. Multos ille modos, ut nectere cuncta valeret, Quae superà fiunt, tentavit; denique solers Non bene res aliis aptari posse supernas Orbibus invenit, tantùm nisi habentibus ovi Et speciem, et nomen, genus illud, quod libuit jam Essigies secto de cono dicere primas. Quanquam igitur muita effati nos ante viaï Illius de natura, cum terna per auras Eductos conos in segmina divideremus; Hic tamen est aliquid, singillatim addere quod nos, Quippe opus est, debemus, uti pernoscere possis, Quod doceo; quare mentem huc paulum ipse reflecte. Trames hic in sese quoddam gerit utile longe Munus, per quod eum facili ratione queamus Inflexo signare, super lato aequore, filo, Subjicere et sensu verum, atque videre meantem. Est via, quae medium longissima trajicit orbem, Quam proin trasversum, et majorem dicimus axem; Bina habet hinc illinc aeque distantia puncta A medio: punctis ex his educere rectos Si libeat tractus ad punctum quodlibet unum, Margine in extremo quod circum ubicumque locatur, Hos geminos tractus simul axem aequare necesse est; Tractuum et istorum proin esse aequalia quaeque Inter se paria, et spatio protendier aequo. Hinc quoque, queis labor est florentes addere villis Hortos, circum et humo varias inducere formas, Hanc sic inducunt sola per variata figuram. Tam longum, quam longus item, voluere, sit axis, Filum in acum patulam intrudunt, extremaque fili Tum capita infigunt terrae distantia tractu Inter sese aliquo majori, sive minori, Ut latam hanc cupiunt minus esse, magisve figuram, Post ita circumfertur acus, sit ut usque trahentis Vi distensa manùs pars ipsius utraque fili Continuo per acum proin transcurrentis, et illa Quantum increscentis, tantum hac de parte minuti. Sic per humum circum species signabitur ovi ( Subtus acùs acies signabit), scilicet illa, Quam libuit secto de cono dicere primam. Sed capita haec fili si non disjuncta fuissent A sese, sed fixa simul, vertisset in orbem Sese acus aequalem prorsum, et signasset eundem. Ergo inter sese quanto magis illa recedent, Hoc orbis magis aequali distabit ab orbe, Atque ea forma magis gracilis, compressaque fiet. Quod si concipias unum evanescere demum Extremum, velut in spatia infinita remotum; Nascetur coni species tunc altera secti. Tertia proveniet, si, postquam evanuit illud, Post infinitos percursos denique tractus, Parte ex opposita claras reddatur in oras. Illae igitur quoque tres formae haec discrimina habebunt: Ut, genus hoc, duo puncta gerat, quae tertia forma est, Partibus oppositis tamen, unum ut nempe receptet Intra se, teneatque sinu, sit id alterum at extra, Nimirum oppositi conclusum limite rami. At coni species proscissi, aut forma secunda Tantùm unum interius recipit cava: denique, primum Qiod genus, in cono simulantes ova figurae, Circumsepta tenent intra sese utraque puncta. Percipe nunc aliud munus, quod nomina punctis Certa dabit, pulchrumque, et multis utile rebus: Ex illis si nempe vias ad quodlibet unum Marginis inflexi punctum deducere rectas Instituas, utramque ejusdem ad marginis arcum Aequo inclinari flexu cognoscere possis. Inde fit, ut speculi si frons hanc nempe cavetur Prorsus in effigiem; genus hoc, et perstet in uno Per cunctas vibrans sua partes lumina puncta Aurea lampas; in objectam radiantia frontem Spicula quae circum veniunt, exinde remitti Omnia cum sit opus, flexuque remissa redire, Quo venere, pari candente a fronte; sit, inquam, Altero ut in puncto coëant, in eoque coacti Corpora comburant ignis vi, conficiantque. Proin ea puncta a re nomen sortita focorum. His tibi subjunctis, est illius arte repertum, Ponere qui caelo proin visus jura, focorum Semper in alterutro Solem constare, suasque Errabunda vias circum astra, ut diximus, orbis Haud aequi facere; haud aequo proin impete ferri, Sed citius, cum sunt orbis propiore locata Parte, meare; magis cum contra a Sole recedunt, Serius, hanc semper motùs servantia legem; Nempe ut clausa arcu, quem signet tempore corpus Quolibet, et rectis quoque clausa, a limite utroque Arcùs ad Solem medium quos tendere fingas, Tramitibus, constet par area quaelibet areae Arcu alio clausae, per quem aequo tempore corpus Procurrat, rectisque itidem quoque ductibus; illis Denique temporibus semper respondeat omnis Area, queis agitur corpus quoscumque per arcus, Prodeat ut duplex a duplice, ternaque terno, Cumque illo ratione pari paria augmina sumat. Hinc patuit, cur Mars aliis magis avius erret; (Excipe Mercurium, nobis quem cernere rarò est) Ejus nempe foci multum inter mutuà sese Distant, et gracilis via, longaque ducitur alte, Proin et ab aequali multum diversa meatu. Ast aliis minus est, genus hoc, discrimen in astris, Sed varium tamen, ut varie duo puncta focorum Inter se sita sunt; vaga pergunt astra per orbes Proin varios, magis haec aequis contermina gyris, Illa minus, quaedam ut ferri videantur in aequos. En geminae Caeli leges: prior illa profecto est, Orbis nempe via haud aequi: porro altera surgit, Undique temporibus respondens area lapsis. Praeterea conferre astrorum mobilitates Si libeat, toto quas gyri a tempore pronum est Eruere, et satiis medio de Sole petitis, Lex alia inventa est; sed quae mihi, forsitan ulla Quam res, difficilis magis est, scruposaque dictu, Exque plicatu; etenim vix nomina suppeditantur Carmen ad ingenuum; nam barbara verba perosae Nil nisi mora suo comptum, ornatumque Camoenae Suscipiunt, tolluntque loca ad sublimia Pindi, Et sibi res, non se rebus submittere tentant; Non socias artes adsciscunt, excipiuntque Hospitio, veteri Persarum more, suo ni Indutas habitu, notoque colore nitentes, Et non externa, et peregrina voce sonantes. Virgineas pedibus soleas aptare necesse est, Quantumvis nimium per dura, per aspera ituris; Assuevi tamen, et sum plurima doctus ab usu. Quaeque suis haec temporibus distantia confert Queis duo se totum vaga vertunt astra per orbem, Si numeros sumam itidem, interiecta notando Sic spatia amborum, medio queis Sole recedunt, Illorum et repetas semel in se quemlibet, addens Se toties sibi nempe, quot extat partibus unis Compositum: at repetas in se bis quemlibet horum, Se sibi cum toties, quot constant partibus unis, Scilicet addideris, toties, quod prodiit inde, Rursum addens; ita formatos ratione videbis Respondere pari primos, qua deinde secundos Inter se numeros, atque ordine stare vicissim Seu duplo pariter, seu triplo, dimidiove, Aut quocumque alio magno, parvove, sed aequo. Sic poscit quia Mars, ut se circumferat, octo Tempora, Mercurius quorum uno volvitur ales, In sese numerum semel istum post repetitum Protinus insilies ad quattuor, et decies sex. Quattuor at porro plus, quam ipse Caducifer, extet Cum prope Mars spatiis evectus, quattuor in se Fac semel ut repetas, ut fiant sexque, decemque; Tum sibi deinde quater conjungens sexque, decemque, Quattuor, et decies sex agglomerabis in unam Componens summam, ut nuper, quater ipse quaternus Quo numerus toties sibi junctus surgat, oportet. Quapropter numerus manet idem hac parte vel illa; Proin utrosque modus similis, quos diximus, inter Est numeros, ratioque una, et par mutuus ordo. Attamen ut possint peragi bene cuncta, caveto, Ne spatia hic capias tu quaelibet unius astri Errantis, non aequa sibi sunt omnia circum: Utere sed mediis tantùm, inter maxima quae sunt E cunctis, interque brevissima; dimidiatis Ipsa aequantur enim transversis axibus apta Illarum, circum peragunt quas astra, viarum. Jam tribus his, quas nunc doceo, tibi sena teneri Legibus astra, nec unquam illis exsolvere sese Servatum est; quin et simul ipsa secunda cieri His itidem, Comites Saturni his ire, Jovisque. Tertia praesertim hic mage lex deprensa vigere est; Namque duae vix comparent, illa omnia gyros Cum circum tenues convertant, tamque remotos A nostris oculis, ut et inter puncta focorum Vanescat spatium, et volvi videantur in aequis Orbibus, exempto prorsus discrimine motùs. Lunaï pariter via se convolvit in ovi Effigiem, Tellusque focum media occupat unum. Mille tamen vicibus subjecta est proxima Phoebe, Instabiles motus ut nulla lege referent In speciem. Fuit ante labor proin irritus omnis Indocile hoc numeris vincire, et subjicere astrum: Exibat facile, et frangebat vincula quaevis; Nam via circuitùs, ovum quae visa referre est, Nunc gracilis, nunc se pandit latissima contra, Perpetuo immutans media intervalla focorum; Quod fieri nequeat sex in primoribus astris, Semper eis speciem gyri retinentibus unam. Axis item nunc est brevior transversus, et idem Longior, hasque plagas caeli nunc respicit, atque Nunc illas, servent cum sex ea sidera semper, Ut fuit, axem, unâque fere in regione locatum: Praeterea, velut illorum, non constat in una Semper planitie lunae orbita, nutat in oras Sed caeli varias, diversaque sidera spectat: Et, qua planitiem terrae secat ipsa meantis, Vertitur haec regio,et reperitur tempore longo Semper in occasum promotior; omnia demum Semper, uti dico, varie mutantur ibidem. Nil erat idcirco magnis conatibus ante Deprensum, nisi posse vias has forsitan omnes Pendere a terrae positu, lunaeque vicissim Ad solem; patuere aditus ad caetera nulli. Jam quoque erat jungi solis, lunaeque notatum, Praecipue lunae cum motibus, aequoris aestus: Tum quoque conspectum, patrio cum Juppiter astro Esset jam propior, simul hunc in motibus ipsis Turbari, simul et Saturnum: forte Vetustas Inter vivere eos odia illa antiqua putasset, Imperiique avidos et adhuc contendere velle; Nam comites utriusque etiam turbantur, ut ipsi Praesidio qui sunt regi, et defendere debent. Ipsas praeterea, queis caeli condimus acta, Tempore post longo fidas non esse tabellas; Nam prius astrorum monstrassent certa vagantum Cum loca, post senio lapsae velut, immemoresque Monstrantes eadem errabant; rursusque novare Saepe necesse fuit, caeloque aptare recenti. Adjice, cum primùm prospectum vitra dederunt, Et propius domus alta accessit, templaque Divum, Parte rotundari ex omni palantia visa Sidera, more globi, circumque inflexa tumere; Visum itidem Solem, et Venerem, Martemque, Jovemque, Haud secus ac Terram, proprio super axe revolvi, Ast illis terraque Jovem velocius; horis Namque decem in se hic integrum circumplicat orbem; Atque ipsum geminis compressum a partibus esse Hinc illinc, medius qua ducitur axis utrinque, et Surgere plus oris circum distantibus aeque. Denique non axem Terrai semper easdem Respectare plagas mundi, sed tempore longo (Parva etenim a saeclis discrimina percipiuntur, Accumulantur ubi, et coalescunt multa, remotis) Paulatim positus mutarier illius; orbem Nam sinuat circum, nec jam ad loca prima revertit Biscentum nisi post, decies et saecula sena. Propterea quae verna, vel autumnalia puncta Affigunt caelo, regredi, et simul omnia signa Exinde adverso motu provecta videri, Sed tarde, cum tot sint gyro saecula in uno. Haec Caeli facies, hic magnis constitit ordo Corporibus demum, at peragentes omnia causae Deerant, et diam jungentes cuncta per artem. Tum vero patuere, ex quo post condita Caeli a Legifero sacra jura Viro, Vir lampade lucem Major ab aetheria terras deduxit ad imas. Ergo age, protulerit quod Divum nectare pasta Mens illa inventum Mortalibus, unde videmur Omnia subjicere, et victum dare jura per Orbem, Suavidico conor dum protinus edere versu, Et latiis, quantum fas est, vulgare Camoenis, Da mihi te vacuum curis, rerumque, docebam Quas superà, non immemorem, nimiumque sagaci, Et volucri vi mentis in omnia pervadentem, Tecum unà ut possim tam grandem evolvere summam. Tertia lex ( si non inspectes acriter, atque Si fingas motus astrorum, orbesque vagantum, Quod licet hic, aequos, nam sunt discriminia parva) Protinus ostendet vires, quibus astra ferantur Ad medium Solem, et pariter quibus astra Secunda Non minus ad Solem contendant, ad sua quaeque Quam Prima, excurrunt quae circum, seque revolvunt. Nimirum vires, genus hoc, si corpore spectes In gemino quovis, medium quod tendat ad unum, Lex eadem ostendet decrescere, cum removentur, Imminuique magis, quam sint spatia aucta, recedunt Per quae de medio, nimirum pro repetitis In sese spatiis, ut diximus ante trahenti In terrae gravitate etiam, atque in luce profusa. Quod tibi possit ut hic aliquo clarescere pacto, Ante cape haec animo vera, interiusque reconde, Quae revoluta prius, superà collataque dictis, Cum de compositis generatim viribus actum, Corpora quae retrahunt, et cogunt ire per arcus, Tutemet agnosces, et certa fateberis esse: Primum diversos si corpora tempore eodem Conficiant orbes; vires, quibus ipsa trahuntur, Quo mage de medio distant, mage crescere semper Esse opus, haud alia, quam qua ratione locorum Augentur spatia a medio distantia puncto: At si deinde pares, vel eosdem corpora in orbes Tempore procurrant non aequo, esse ordine verso Vires, in sese repetitum ut tempus utrinque. Ergo ubi perspicuas rationes videris horum; Aude, age, mecum animo gemina ad vaga sidera scande Quaevis, Mercurii velut, et Mavortis ad astrum; Jamque aliud quoque finge astrum; quod Martis in orbem Raptetur, non tam diuturno at tempore, sed quo It Maja Genitus: Vis, qua foret istud in orbe Inflexum, raptumque suo, magis exsuperaret Tanto Mercurii vim, quanto majus ad ipsum Solem illinc esset spatium, vi nempe quaterna; Mars siquidem mage tanta per intervalla recessit. At Martis vis est minor illa, quae trahit astrum Confictum, quanto minus in sese repetitum Hujus erit tempus ( quod idem quoque diximus esse Mercurii tempus ) repetito tempore Martis; Nempe quater, sex et decies opus esse minorem est: At toties minus est ( quod jam lex tertia praefert ) Mercurii spatium repetitum protinus in se Et semel, atque iterum Mavortis sic repetito Ad medium Solem spatio, quater esse quaternis Tractibus illius concretum ut noscere possis, Atque iterum quater hoc spatium. Quopropter inesse Quae debet vis in rubicundo Marte locata, Mercurii vi major ab una parte reperta est, Ut simplex spatium est ad Solem majus ab illo, Quam sit ab hoc astro (vis illa est nempe quaterna), At minor ex alia parte est, spatia ut sua constant Majora, in sese repetita bis; inde necesse est, Ellisa opposita, vis tota in Marte supersit Tanta, ut pro spatiis decrescat non repetitis Ni semel in sese; nempe haec quater ordine quarto Depressa est prae vi, qua se Cyllenius infert. Hac vaga item ratione queas discurrere in astra Caetera, quas floret lex tertia cumque per oras, Atque videre, quod hic in Martis, Mercuriique Viribus inter se collatis constat apertum. Assiduisne vides igitur vaga viribus astra Ad solem medium urgeri, pariterque Secunda Praeterea ad sua Prima rapi, nec legibus îsdem Non agere has vires, gravitas quibus ipsa propinquam Hic agit in Lunam, atque in caetera corpora circum, Scilicet ut decrescat, et imminuatur eundo Pro spatiorum, in se si tum repetantur, adauctu. Ipsa huc temporibus respondens area semper, Ut docui, nos jam propius quoque duxit, ut astri Esse videremus vires cujuslibet ejus In medium Solem directas: namque ubi curvi Corpore signantur circum properante meatus, Sic ut quaeque suis mutatis area semper Aeque temporibus mutetur; corpora, quae tum Detorquent, vires punctum nituntur in illud, Undique quo coit, et conjungitur area quaeque. Qui etiam vires, quibus unum quodlibet astrum Vertitur, in Solemque locis ex omnibus errans Urgetur jam non illinc distantibus aeque, Si conferre velis, et noscere, num minuantur, Qua dixi, ratione; hoc natura ipsa meatus, Quo properatur, erit, sinat ut deprendere curvi. Haec tamen haud facilis ratio, nec pervia cuique, Sed cui volvendis ingentibus incita curis Vis animi est, usu et jamdudum exercita longo Rerum in mensuris, quas nostro in carmine non est Dicere, tractatas non vocibus utpote nostris, Plus ubi cognosci, quam dici denique possit. Difficili proin abstentis procul ipse labore Longe iter ostendam tamen, et, quam repperit, artem, Naturae Interpres, quo non solertior ullus. Primò infinite distensum tenuiter arcum Siste tibi ante oculos, illus nempe meatùs, In quem inquirendum est; extremis ejus ab oris Duc medium ad punctum, quo tendunt undique vires, Rectos hinc illinc tractus; sic area certa Certa ut tempori item respondes clausa sit intus. Ex uno libeat tunc arcùs limite parvi Tangens ducere iter; tractum quoque ducere rectum Ex alio tunc, viae tangentis ad oras, Qui distans aeque intervallo curreret illi, Limite quod rectum a primo distenditur arcus Ad medium punctum, tenuans quo se area finit. Illa via est certe, quae, quod vis efficit illic, Metitur, prorsusque refert, atque exprimit aeque. Ipse viam hanc igitur variis in flexibus arcus, Inque locis variis expendens, quodlibet astrum Queis errat, speciem dum circum terminet ovi, Crescere, vel minui cernes, velut ordine verso Imminui debet repetitum scilicet in se, Crescere vel contra spatium, quo parvulus arcus Est procul a medio puncto rapiente remotus. Nunc versa si forte viae ratione subire Ad versum, atque illuc, discessum est unde, reverti Si cupias, geminos si scilicet ipse meatus, Hoc genus, inter se tentes conferre vicissim Per caelum spatio quantumvis impare ductos, Aspicies, illa, qua dico, si ratione Vis in utroque trahens etiam collata vicissim Decrescat spatiis, legem te protinus esse Deducendum ad eam, quae circum tertia Solem Floret de numero ternarum, qua referuntur Tota ad dimidios transversos scilicet axes Tempora, vel media ad spatia, ut jam diximus ante. Nonne vides, certo ut junguntur foedere vera? His veluti gradibus si progrediaris et ultra, Jam pateat, secti e ternis, quaecumque sit, unam Per speciem coni si pergat corpus, eodem Illic vim fieri variam quoque more; neque ullos Posse alios generis cujusviscumque meatus Corpore signari, quod vis ea scilicet urget, Quae spatiorum in se repetito carpitur auctu. Proin circa Solem vis Solis in omnia late Diffusa est spatia, et Saturui vis quoque circa Saturnum, circaque Jovem Jovis; ut gravitas est Hic Terrae circa molem. Quocumque locorum Jam quodvis statuas si corpus, debet idipsum Percipere has vires, atque ad cujusque vocari Regina simul; magis ire illuc, polentius unde Urgetur. Quanquam magna intervalla relinquas In medio, quanquam tentes latera omnia circum, Vires effugies has nusquam, nullaque constet, Contendant illae non extrahere unde, latebra. Proin simili jam, sunt natura prorsus, et una Hae vires, gravitasque, atque una lege vigentes, Ut gaudere etiam communi nomine possint. En igitur semper Mortales unius esse Telluris quod crediderant, hanc quippe videbant Et trahere, et solam gravitatis fonte potiri, Nempe ut non aliò, grave quod sit, corpus agatur, Hoc decus, hanc laudem largitam cernimus esse Saturno quoque Naturam, Solique, Jovique, Astris fors aliis itidem, et fors omnibus, usquam Quae sunt, corporibus, quod post manifesta patebit. Anne ideo nostris his esse simillima rebus Multa alibi attoniti, et mirantes excipiamus? At neque Pastores si solem, et sidera noctis Audivere aliis terrarum fulgere in oris, Mirantur, nec prata alibi non esse, neque herbas Credunt, aut liquidos sola per ridentia fontes, Nec rapidis cursus ventis, nec frondibus umbras. Praeterea corpus gravitatis viribus istis Perceptis, seu Solis ea est, Terraeve, Jovisve, Falciferive Patris, si tum loca projiciatur In vacua, obliquaque via contendat abire, Segminibus coni debebit de tribus unum Signare, atque illo deferri semper eodem: Quodque sit, ex ipsa regione, et mobilitate, Qua jacias, simul et gravitatis ab impere certo Cognosces, es si rebus non hospes in istis. Atque hoc, quod facile est, generatim concipe verum Discrimen; nam si, coepit qua currere corpus, Mobilitas minor est ejusdem mobilitate, Quae foret in medio jam puncto, denique vires Quo coëunt, illuc si tum cecidisset ab alto Inde loco celerans aequalibus incrementis Ejus, quam primo sensit, gravitatis ob ictus; Secti forma prior coni signabitur oras Per superas: sed si fuerit par illa, necesse est, Altera signetur: sin major, tertia fiat. At si de medio gravitas se denique puncto Convertat, removentem et transeat in levitatem, At servans legem, a spatiis quae pendet, eandem; Tertia tum coni effigies tranetur, oportet, Proscissi, sed qua ramus contrarius ibit. Ex his nonne vides, curvos quos nostra meatus Corpora conficiunt vacuas projecta per oras, Qui coni effigiem scissi simulare secundam Nempe videbantur, primarum ex ordine tantùm Esse, nimis noster cum constet debilis omnis Projectus: sed pars horum suprema putatur, Parvaque cum specie confundi nempe secunda; Nam nimis et longi; et graciles sunt; utpote quorum In media tellure focus tam distet, et ipsi Alterius prope sint proin ad confinia formae. Nam conum ductus nimis inclinare secantes Utrinque, ut docui, si pergas, transitus extat Hic celer; ante ideo quam transeat, incipit esse Forma prior similis nimium, nimiumque secundae; Ut nequeas prima praesertim in origine sensu Prendere discrimen, neque, si tum vertere coeptes Forte vices, primaeque secundam sufficere, erres. Sic quoque quo nocti committitur excipienti Alma dies, tempus, possis ad utrumque referre, Scilicet aut finem lucis, noctisque ruentis Principium; nam lux erepera est, et mixta tenebris: Ultima sic quae sunt hyemis, tu prima tepentis Tempora item veris dicas; aetasque virilis Sic postrema coit cum subrepente senecta. Inde etiam facili ratio tum prodita pacto Vera Cometarum; nam legibus ire Cometas Inventum est illis etiam, viresque trahentis, Plusve, minusve, tamen certas sentiscere Solis. Sed dum te motus illorum, orbesque, viasque Edoceo, patere interea, quae credita nempe His super anteacto jam tempore, multa doceri, Erroresque virûm varios, fixa, atque refixa Judicia, ambiguas rationes; omnia donec Constiterunt tandem, sublata vi gravitatis In caelum, inque suis circumvaga legibus astra, Proptereaque suos etiam cohibente Cometas In gyros. Ipsi sunt scilicet astra Cometae, Quae caelo interdum comparent, obsita circum Crine, et lucentem plerumque trahentia caudam: Motu hos raptari, quo sidera cuncta, diurno, Praeterea et proprio, velut astra errantia, ferri Suspicimus: sed quod nova dent spactacula semper, Nec diuturna sui terris, cum sidere raro Aequipares illos, cujus lux fulgere saepe Ex improviso visa est, obtectaque rursus. At cauda, et caeli partes excursus in omnes Liber, et haud ullo signatus limite certo ( Quamvis continuum, quodcumque est, nec sine lege Ipsorum sit iter) porro est propriumque, suumque, Ut distent aliis hoc uno scilicet astris. Fulgentes tanquam ferali luce Cometas, Praesagaque mali perterrita pectora quondam Indicium irati credebant lugubre Caeli, Divorumque minas: populis immittere pestes, Nec non sanguineo Martis praecurrere ludo, Regnorum excidiis quoque, funeribusque Potentum. Attamen aerumnas, atque infortunia nostra Omnia si mundo, genus hoc, per signa liceret Noscere, quando foret, non diram ut suspiceremus Per caelum lucem? Cur tam rara illa micaret? Semper an insuetum vis saeva secuta malorum est Lumen; et id nunquam pavitantia corda fefellit? Nunquamne uberior, longeque salubrior annus Successit, vel composito pax laeta tumultu? Scilicet insuetis, quae praecessere, solemus Ignari rebus, qui sunt tum deinde secuti, Eventus tristes praesertim, luctisicosque, Quique premente malo nostros percellere possint Plus animos, veluti causis, signisce referre, Cum nullo prorsus jungantur mutuà nexu. Ante videbantur caeli statione teneri Hi prope terram humili, et terrestri ab origine nasci, Nempe a condenso, nubes, velut ipsa, vapore; At quoniam a terra spatia horum magna reperta Sunt porro, ruit haec ratio; nam tempore eodem Partibus a variis illos, longeque remotis Aspiciunt homines sub eodem sidere caeli; Quod fieri nequeat, si sint regione locati Terrae in vicina, qua sunt regione vapores. Sic nubem, vel cum loca per sublimia longe Densat se, cernunt alii se flectere ad ortum, Ast alii haud multis distantes millibus atram Surgere ab occasu, a gelida vel mittier Arcto. Propterea nimis a terrae regione Cometae Cum distent, opus est ingenti corporis auctu Esse; quod apparens, ut lata est, indicat ejus Frons etiam; haud ideo concrescunt rebus ab illis Quas vaga, uti fumos, exhalent astra (quod ipsum Nosce alios docuisse), vagis non esse minores, Inveniuntur enim, at majores saepius astris, Et plerumque ab eis immaniter esse remoti. Quin ipsi errantum fumi, eductique vapores Corpore ab astrorum, sua rursus in astra revertunt Decidui; pluviasque suas, Martique putandum est Esse, Jovique suas, canaque senem nive spargi Saturnum, aut dura contundi grandine saepe. At neque, Solis uti maculae, de Sole Cometae Concrescunt, adeo distant nam saepe, repelli Tam procul ut neqeant tam densa mole vapores Ad solem assidua solis gravitate trahente. Restat, ut antiqua cunctarum ab origine rerum Ipsi etiam antiquo sint corpore, qui moveantur Certis per caelum, ut circumvaga legibus astra. Qui, quot luce sua flammantia sidera fulgent, Turbineos voluit stipatos esse tot orbes, Senaque proin pelago velut astra natantia vasto Materiae a Solis raptari vortice circum, Accidere interdum, maculis ut fixa coortis Sidera densentur quaedam, velataque circum Et lucem amittant, et vires, credidit idem, Nec proin tuta suo remanere in vortice posse, Ast a finitimis sorberier, inque aliorum Transire arbitrium veluti captiva, nec unquam Cessare, inque alios fugitiva, aliosque meare, Et sine lege viae, et sine motùs ordine certi, Et Solem Dominum procul aspectare Cometas, Saturnique altos ultra consistere fines Propterea voluit, nequidquam; namque vagantum Plerique astrorum in regiones conspiciuntur Demitti, Solis lustrantes cominus ignem. Ultra Saturnum geminis de Fratribus alter, Quos, ut Tyndaridas quondam, fama extulit ingens Pugnaci ingenio claros, magnifique repertis, Esse ait errantum de gente, et volvier astrum Immenso circa phoebeam lampada gyro Ob spatia haud oculis deprensum immania nostris; Praeterea Comites, ut Saturnumque, Jovemque Circumstant, quocumque abeant, hoc cingere multos, Atque sequi; nostra qui cum se parte meantes Demisere, videntque propinquius ora comantis Solis, et a vultu jacientis lucida tela, Usurpari oculis, pariterque audire Cometae Coeptant; in spatia abducti se caetera condunt. Horum ille et spatia, et motus, et tempora, tantùm Nota sibi, quia ficta, docet; sed protinus auso Caelum adversatum est reditus praedicere vati. Vestigatorem magnum in caelestibus oris, Altrici Italiae rapuit quem Gallia civem, Scimus in immensos orbes, et forsitan aequos Tractus per caeli vastos egisse Cometas, Usque adeo ut possent recti apparere meatus, (Parvula cum pars sint orbis) quos ingrediuntur Illi, cum nostris exposti sensibus errant, Et docuisse modum, quo tu praenoscere possis Servatis tribus ante locis, quae sidera adibit Praeterea, et quo se feret unusquisque videndum. Fors fecit persaepe fidem; feliciter ista, Cum procul arderent illi nimis, eveniebant; At, prope cum Solem lustrarent, cuncta ruebant, Namque introquebant cursum, obliqueque meabant. Sic etiam inventis aliorum obsistere visum est Caelum; semper enim post servabatur ibidem, Rebus quod positis adversaretur: ab omni Nunquam parte potest veram res ficta imitari. Ipsa at vi Veri post irradiante, quod alte Extulit Inventor gravitatis in omnia fusae, Vidimus in tenebras nativas cuncta relabi, Quae steterant prius; ut Lunam pallere tuemur Ad Solis jubar, et nitidos compescere fastus. Ille igitur sola gravitate, ut caetera, vinxit Aethera lustrantes motu variante Cometas, Orbibus et variis, spatiisque coërcuit idem Lege rata, et prorsum in communia foedera flexit. Principio apparent cum nobis, esse Cometas Scire licet saepe astrorum in regione vagantum; ( Ultra vel si sint quandoque, prope esse profecto) Ipsisque interdum plus Soli accedere multo Astris, et nimium radios haurire propinquos: Tutemet ex ipso possis quod noscere motu Illorum inter se collato, et lumine, quo sunt Perfusi, pariter collato errantibus astris, Si varias rerum mensuras scilicet, atque Si numeros tentare ausos caelestia calles. Proin veluti, quicumque aliqua in ditione moratur, Cogitur illius leges, et jura subire Imperii, rituque pari cum civibus uti; Sic quoque, nonne vides, oculis mortalibus ipsi Deprensi cum sunt spatio in propiore Cometae, Scilicet in noto Solis discurrere regno Nonne vides, inquam, vaga ut astra coërcita certa Sunt gravitate, atque invicta vi Solis aguntur In Solem, quoque vimque, potestatemque Cometas Debere illius, nisusque audire trahentis, Nec proin incerta cum libertate vagari; Intorquere suum sed inter, velut astra, per oras Sublimes, et de coni signare figuris Unam proscissi, quod scilicet ante probatum est, Ipse foci cujus punctum Sol occupet amplus, Et sedeat velut in folio rutilante Tyrannus. Sed quae semita erit proscissi haec denique coni? Non etenim aequalis parti queat orbis ab omni Esse, nec aequalem pariter qui accedit ad orbem; Illos quandoquidem prope semper templa per alta Volvier aspiceremus, ut et vaga cernimus astra, Quae tum dumtaxat nobis obtecta latescunt, Praetereunt supra cum Solem, infraque micantem; Ast, illi quia parva sui spectacula praebent, Cumque abiere, diu conduntur, nonne necesse est Parte iter ex una demittere Solis ad ignes, Atque oculos simul ad nostros, contraque reflexos Ex alia longe spatiis discedere magnis? Quare erit aut coni primo de segmine nata, Sed nimium obliquo ductu longissima forma, Altera vel species, vel tertia. Sed quia ramo Hae constant geminae haud in se redeunte, nec unquam Brachia in immensos cessant protendere tractus. Credibile est per eas ullum non ire Cometam: Nam per eas ullus si pergeret, integer unquam Non fieret circum gyrus, Solemque videre, Ni semel, haud posset propius; cum protinus inde Aufugeret, semperque magis discederet alta Per loca, mobilitate adeo tamen usque minuta, Ut torperet iners aeterno tempore demum, Nec posset vitae extinctum renovare calorem, Adventuque novo ad Solem dispellere frigus Corpore perpetuum, tepidumque haurire vigorem Partibus, aut foetus unquam, indigenasque fovere. Prima igitur superest, sed quae est longissima coni Proscissi effigies, cujus duo puncta focorum Magno intersita sunt tractu; sic denique multos Post annos cursus ut flectens, et sua prisca Flectendo relegens iterum vestigia gyros Instauret longos, Titaniaque ora Cometes, Longius, aut propius, sed ab omni parte revisat. Certius hoc geminam conjectes ob rationem: Primo, cum nimium procul editus ille, meatum Ejus, ut est, recto similem deprendere possis; Si vero accessit, cernes iter illud in arcum Flecti, et dimidium prope flexu hoc cingere Solem. Illi praeterea qua caeli parte videntur Crebrius? An qua Sol medius micat? Oppositave? Nimirum opposita vix quintus quisque videtur A nobis parte; ast alia in regione prope omnes, Quamvis in Solis radiis ibi saepe latescant, Nec cerni possint, quod porro haud accidit illic: Reveraque novis offuso Sole tenebris Objectam ob Lunam, et summum subeunte laborem, Cum stellis aliis, media quae luce diei Intempestivo furgebant tempore saepe, Interdum quoque visus erat pallere Cometes Haud a Sole procul, terrebat et anxia corda. His ita judiciis firmatis, deinde meatus, Qui sint, in veros servando inquirere coeptum est: Servatis loca nempe locis deprendere paucis Omnia tentarunt numeris gravitatis, adiret Tempore conspicuus toto quae deinde Cometes; Nam visum, si congruerent his vera, fore, ingens Momentum ut positis rationibus adjiceretur, Atque ibi phoebeae gravitatis certa vigerent Jura etiam, atque uno retinerent omnia nexu. Difficilis tamen, et prorsum insuperabilis omnes Terrebat labor hic, quoniam non puncta locorum Ultima cognita sunt, sed, quo directa, videntur Tantùm, et qua Mundi perstant de parte locata. Tandem animadversum est, cum fit longissimus orbis Proscisso primae de cono nempe figurae, Illa parte, foco propior quae constat, eandem Esse viam prope, quae fieret via nempe secunda E specie, veraque parum re discrepitantem: Toto propterea, quo cernimus esse Cometas Tempore, nos eadem prorsum omnia cernere, quae si Formae iter alterius fiat, videamus ibidem: Difficile et non tam numerius hos esse secundos Subdere, et ad rectos, notosque referre meatus; Nam queiscumque aliis illi mitescere possunt Ductibus incurvis magis, atque patescere menti. Sic quaesita via est, loca quae deferre Cometas Per servata queat, radiorum et fila secare, Scilicet ex oculis recta quae tendere fingas, In regione foci consistat ut ignivomus Sol, Temporibusque suis respondeat area quaeque. Protinus eventu res est lustrata secundo, Visaque sunt positas rationes cuncta subire. Tempore jamque illo lux caelo dira refulsit, Quo non major erat, neque visa minacior ulla, Nec magis immani loca caeli vasta terebat Discurrens cauda, saevum quo tempore bellum Europae populos concussit, sanguine multo Danubii fluctus cum tingeret, imperiique Urbs Caput intremeret, qua non augustior ulla. Illa ferum Martem tum pertulit una, suasque Totum Orientem in opes ire, et disperdere velle Omnia, et horribili vidit sua quassa fragore Moenia tum prope jam minitantes ultima Lunas Excipere. At versis post quae fuga barbara fatis! Quae caedes! Quantum praedae, laudisque relatum est! Non ita magna quidem primo lux visa Cometae In Solem fuit ire, sua ipsum Scorpius inter Brachia cum Solem versaret praetereuntem; Condita post paulo est; per brumam lumina rursus Extulit, ad vernos Zephyrorum et perstitit ortus Diffugiens a Sole; et cum omnes mole viderent Diversa in speciem, motuque, et lumine, nuper Quam quo visus erat, diversum hunc esse putarunt. Sed via posterior demum hac expensa recenti Ut ratione fuit, molem astri nempe prioris Continuasse via quae post quoque trita, repertum est, Legibus haud aliis nimirum, quam quibus una Quaeviscumque orbis pars a palantibus astris Signatur, sive a servatis ante Cometis, Proin non diversas, geminasque fuisse, sed unam Tum patuit lucem reflexam a corpore eodem: Plusquam dimidium quod trajecisse notatum Cum fuerit caelum cursu variante, vicissim Nunc celerante, moras nunc longas saepe trahente, Attamen hoc ad iter dein, ad notosque reductum Calles, constabat sibi protinus; ibat in una Nam scissi effigie coni, legemque tenebat Unam, temporibus qua consonat area notis. Quare tam varius, tam discors iste Cometae In speciem motus, tam porro legibus arctis Nexus, et adstrictus, tam certo denique constans Foedere, communique repertus jure teneri Tam bene, tam invicte, velut astra vagantia quaeque, Auctori certam rationem hanc esse probavit, Errandique metu procul omni, et suspicione Tum demum solertem animum, cautumque retraxit. Proin fuit in cunctos animum qui verteret acrem, Quorumcumque prius via erat servata, cometas, Et loca vulgatis prostabant tradita chartis, Nempe quater senos elegerat ad sua visos Tempora, et inventam rationem his omnibus aptans (Proh quantus labor, et numerorum denique quantae Ambages!) numeris loca repperit omnia prorsus. Consentire suis, cum de tribus illa relatis Erueret queiscumque locis, et cuncta videret Haud quidquam diversa prius prodire notatis. Ipse Cometarum proin horum elementa tabella Inscripsit, doctumque etiam evulgavit in orbem: Planitiem, caelique plagam cujusque viaï Edocet, et qua quaeque secet regione meantis Terrae iter (extremas Mundi quod finge per oras Distendi quoque, si sit opus), spatiumque, quod extet A Solis medio minimum, et qua parte locetur Conversum, vertex transversi scilicet axis, Quoque hic trajicitur, momentum temporis ipsum. Haec elementa tibi cum monstrent puncta secundae Omnia, quae a cono est, formae, primae quoque partim Monstrant, conspicitur dum caelo lux nova labens Illa Cometarum, et quo tum directa videri Nobis debuerit quocumque in tramite, certum est. Constitit e positis id legibus; unde necesse Cum fuerit motus inter se mutuà quorum Cumque Cometarum necti, illae e parte fuissent Si non prorsum omni verae, e tot rebus in alto Aethere servatis, rationi cum potuisset Res quaevis facile officere haud accommoda falsae, Saltem aliqua offecisset, et una evertere cuncta Sat foret, atque illam mendacem ostendere prorsus. Quare cum numero e tanto nec dissonet una, Omnia sic collecta simul suffragia firmant, Quas docui, leges gravitatis in ardua fusae Illa etiam spatia, excurrunt queiscumque Cometae; Unaque rerum vox Naturae detegit artem. Adde, quod ex illo dein tempore ad ultima demum Quotquot fulserunt haec tempora nostra Cometae, Et servati omnes, numerisque recentibus omnes Suppositi, atque omnes his convenisse reperti; Proin ut nil caelo constet jam certius omni, Nec mage quod falsi procul a regione recedat. Sex velut a spatiis astrorum, atque ordine noto, Et motu, ratio percepta est ordinis horum, Motùsque, spatiique, ad Solem scilicet una Lege trahens gravitas; sic a gravitate, suaque Lege, Cometarum fieri qui finxerat ipsos, Quos tum ignorabat, motus, re denique tales Deprendit vera, motusque hos limite fixit Incertos certo, atque errore exemit ab omni; Hic et opinandi varios sic sustulit usus, Et magis inventos gravitatis constabilivit Undisque firmatos ita mores: quin magis harum Aucta fides rerum: quidquid servatur ubique Nimirum, numerus testantum crescit id ipsum; Et nihil est quod dissideat, prorsusque repugnet. Et velut incorrupta, atque optima proinde fatemur Judicia esse inter Cives, ubi rem neque turbae Aut favor, aut odium, nec dives copia fandi, At verique secant testes, mutaeque tabellae, Resque ipsae, quae sunt certa ratione peractae; Sic itidem nos de Natura recta putandum est Judicia exercere, quibus non jam ulla tributa est Aut blandis commendantum pars vocibus, ulla Vocibus aut contra pugnacibus adversantum; Delatae partes servatis ante sed omnes Rebus, et assiduo collectis undique ab usu, Atque eadem semper testantibus; et licet inde Obscura interdum reddantur, et indupedita, Quod bene res nequeas vigilanti prendere sensu, Insincera tamen nunquam, corruptaque constant Responsa, ut valeant te ad fraudem cogere flecti, Mendacique velut fulgore abducere captum. Propterea jam non, an forte antiqua Virorum Rebus in his eadem steterit sententia, quaeras, Nec nimis hanc prae Natura, rebusque moreris: Quanquam ita multa fides in vulgus conciliatur Dictis, et priscis accedit pondus ab annis, Ut quidam pretium tantis adjungere rebus Optantes donent aetatibus haec nova priscis; Cum Veteres nil non possint docuisse videri, Ambigua in multis qui sunt ratione locuti. Haec igitur rentur Veteres novisse reperta, Qui Sene cum Samio quondam excepisse feruntur Concentus caeli divinos, harmoniamque, Si non auribus, at sensu interiore stupentes, Et mira penitus mentis dulcedine capti: Finxisse idcirco chordas agitare trementes, Et canere ad cytharam Phoebum, circumque choreis Exultare leves, et in orbem plaudere Musas. Duxisse ex vera nempe hoc ratione fatentur, Verborum obscuris atque involvisse latebris. Diversae inter se si non impare chordae Tendantur, varios percussae pectine reddent Illae, quod tentans facile experiere, sonores: At si diversis contra tantum una trahetur Ponderibus, sigillatim quae mutuà sese Excipiant vario pro tempore, quaeque vicissim ( Sed versa vice ) sint, ut longi nempe priorum Chordarum tractus, repetas si quemlibet in se, Illa sonos iterat sola omnes, prorsus eosdem, Nunc hos, nunc illos ( iteres si ad singula pulsum Pondera) multiplex queis nuper chorda tremebat. Quare, chordarum referunt quae pondera tractus, Quos in se repetas, inversque ordine nectas, Unam nimirum extendentia pondera chordam Efficere harmoniam possunt, sensumque movere Suaviter, et dulci perfundere pectora motu. Consimile est quiddam, si circum obeuntia Solis Extendas vires in sidera; scilicet ipsas Concipias Solis vires vaga in astra, Cometasque Intendi varie, proin et diversa referre Pondera posse, minora quidem crescentibus ipsis In sese spatiis repetitis, quae videantur Proin vice chordarum fungi, queis nempe vicissim Nexa inter sese mediis sint astraque, Solque. En igitur ratio concentùs, harmoniaeque, Qua caeli varios per motus consonat ordo, En Phoebus vocem inflectens, cytharamque retentans, Eliciensque melos varium, et discrimina vocum Pluribus e chordis jucunda, jubensque Camoenas Ire, redire vias circum, et glomerare choreas Per varios ductas flexus, pulchrosque per orbes, Scilicet astra quilibus circumvaga corripiuntur.Mos erat hic olim, Veteres quae multa docebant, Indoctam plebem celare, animosque profanos, Et procul ipsas res, tenuique in parte referre, Credebant fidis tantum quas auribus, atque Tentatis animis per dura, per aspera longum, Scilicet integris vitae, egregiique silent. Quamvis haec igitur solers magis esse videri, Quam mihi vera queat ratio, qua creditur aetas Prisca Virûm Solis vires texisse trahentes Voce sub harmoniae, quam desuper aethere ab alto Demissam in terras jactabant cominus illi Sese, dum caelum convertitur, exaudire, Inter et esse choris, vulgo admirante, Deorum; Haud nimium pugnem, rem tantum auctoribus illis Tu quoque si dones, neque tum latuisse rearis. Quidquid id est, alios usus, moremque sequuti Nos, quaecumque datum est reperire, suisque latebris Eruere intectum, claris evolvere dictis Conamur, superasque palam proferre sub auras. Naturam satis est variis se obducere formis, Praetentaque suas artes caligine velle Sepire, in caecos atque abdere sponte recessus; Quid tenebris tenebras, nocti juvat addere noctem? Quaeve haec ambitio est, minus, intellecta, morari, Nostra ut sint, alii quam ne secreta locutos Non admirentur, studioque sequantur inani Propterea, Phoebi quasi caeca oracula captent? Suspecti tibi sint certe, qui ostendere Verum Dum spondent, famae magis inservire videntur; Illud enim qui vidit, idem proponere vulgo Protinus, oblitus jam tum famaeque, suique, Exundante animi mira dulcedine, gestit, Illius et late prolatam expandere lucem. Sed jam ad finitima, et veluti cognata reperta Progrediamur ab his paulatim, ad caetera porro Multa; retectarum procul est quippe ultima rerum Meta, et adhuc longi cursús pars magna relicta est. Ergo hinc indicium certum est, in Sole receptas Non tantùm vires, quibus ad se cuncta reducit; Munus at hoc omnis late, quaecumque sit, esse Materiae, partes ad sese illius ut omnes Contendant, omnesque trahant, pariterque trahantur, Sintque graves omnes, quotquot sunt, undique in omnes, Plusve minusve, velut sunt intervalla minora, Seu majora, in se repetita, ut saepe tibi ante Diximus, et et saepe est dicendum, et omittere si fors Contingat quandoque, vide, ne prorsus omittas Percipere ipse animo, et sensa haec adjungere verbis. Argumenta probent, genus id, tibi plurima verum, Sed longum nitidis durumque evolvere verbis Cuncta sit: ipse legam pauca, et potiora docebo. Astrorum quae forma vagantum est? nonne globosa? Nonne Cometarum pariter? Praelata sit una At cur haec aliis? Qua se ratione tueri Contra omnes queat, et nunquam decedere victa? Nempe trahit pars una aliam, trahiturque vicissim Assimili vi, nostra trahit qua corpora Tellus, Tellurem qua Sol trahit, et vaga sidera circum. Ulla sit an ratio, partes qua pergere molis In latus hoc potius, quam possint illud? Oportet Quapropter totum tendendi in corpus oriri Vires a junctis nimirum viribus, omnes Queis singillatim in partes connititur omnis Undique pars, quocumque loco sita quaelibet extet, Dextrorsumve, sinistrorsumve, extrave, vel intra. Mutuus in cunctis proin nisus partibus extat. Possis hunc etiam cognoscere, corpora quaeque Oppositis quod agunt aequaliter, et quod aguntur Frontibus inter se; quae corpora proinde trahuntur, Ipsa etiam trahere, et contra, fateamur, oportet. Mutua propterea Solem vis astra trahentem Viribus oppositis gravitatis in astra vicissim Efficit adniti consurgere, quaeque Secunda Saturnumve, Jovemque petunt, simul astra necesse est A Jove, Saturnove peti, et quoque vincere victa. Nostraque Terra etiam, dum Lunam gravis ipsa feratur, Atque gravem facit, in Lunam gravis ipsa feratur, Est opus: hoc vario tumor aequoris indicat aestu, Qui sequitur Lunae cursus, auditque moventem. Sena quoque inter se nituntur viribus astra; Proin turbare suos cursus vicina videntur: Quod noscas, subter proin cum Juppiter adstat Saturno, comitumque agitantur utrinque cohortes. Mutuus hic amor est, coëant, junctique ferantur, Abripiat vis invitos ni major in orbem Quemque suum procul et cognato a lumine flectat. Illis proin paulum caeli, quas diximus ante, Legibus a ternis decedere quemque notamus: Quin vaga caetera ab his decedere tempore longo Astra (moventur enim paulum turbata vicissim), Ut Tabulae illorum loca, tempora, mobilitates, Et spatia, et cursus referentes ordine certo, Incipiant saeclis confectae errare vetustis, Mutato caelo haud mutatae scilicet ipsae, Poscere et incudi se reddier, et renovari, Atque iterum ex obitu florente aetate renasci. Simplice nitatur porro cum pergere semper, Quidquid agit Natura, via, nec in omnibus unam Non spectet rebus rationem, consimilemve; Jam fateare, opus est, proprium quoque materiaï Scilicet hoc omnis munus trahere esse, trahique; Cum quae subjecta est nobis, trahat, atque trahatur, Quo possunt sensus pertingere cumque, trahentem, Tractam et materiem fervantibus undique nobis. Nonne sat esse queant proin tot servata, videri Cunctis corporibus gravitas ut possit inesse, Quorum in se partes nitantur viribus aequis Aequis in spatiis; sed cum sunt impare tractu Distantes illae, vires. Minuantur eundo Non alio, quam quo firmatum est, more? Videtur Quandoquidem par esse, ut, quidquid possit ab ipso Munere deduci, cum tu deduxeris, atque id Deductum porro servatis congruat apte, Res quoque, quae nequeant servarier, esse rearis Consimiles aliis, deductas utpote eadem Duntaxat ratione; super quia nulla profecto est Praeterea ratio, atque aditu praecludimur omni. Tanti proinde Viri vestigia fixa premendum est, Ire, redire vias Naturae simplice filo Qui novit, textumque hoc grande retexuit omnes Scrutatus vires, sua nec vestigia flectens Usquam alio, quam quo detectae denique ducunt Vires, ipsa viget per quas foecunda, novando Incubat et foetu Natura, auctumque ministrat. Sic etiam invento capiuntur saepe cubili Per nemus hirsuta teneri cum matre catelli. Quare age, materie cum mutua constet in omni Undique vis, quid jam fieri tum debeat, et quae Plurima sint exinde orientia munera, nosce. Principio punctum si conducatur in unum Moles materiae quaevis, pariterque receptet Alterum item in punctum se corporis altera moles, Ast impar, quacumque velis ratione, priori; Illa prior rapietur in hanc, rapietur in illam Haec quoque; visque, prior qua nititur, est opus aeque Alterius sit vi nitentis; nam manifestum est Aequalem vim vi, cum sese mutuà raptant. Singula sed quae vis punctum unumquodque prioris Materiae raperet, sic puncta et in altera ferret, Par foret haud illi contra vi, quodlibet iret Qua punctum alterius stipata ad puncta prioris, Sed tanto major, quanto puncta altera plura. Vis in congerie quapropter quodlibet una Qua rapitur punctum, debet pendere trahentis Punctorum a numero; numerus nihil hic suus addit Punctorum; properat quoniam unumquodque sua vi. Et qua mobilitas oritur vi, non ea certe Materiae raptae respondet, sed rapienti. Sic superà aequali lapsu celerare probatum est Scilicet in terram parva, atque ingentia eandem Pondera. Quapropter gemina ratione necesse est Mutari vim posse, haeret quae in corpore tracto, Mutato aut numero punctorum nempe trahentum ( Quo crescet crescente, minutoque imminuetur ), interceptorum mutato sive locorum, qou distant, spatio, veluti jam diximus ante. Sic ab inaequali gemino si corpore moles Una trahatur (at intervallum utrinque sit aequum) In majus major tendet vis, dupla, quaterna, Denave, vel centena; illud duplove quaternove, Aut si sit deno, aut centeno corpore demum. Sin tum sint spatia imparia, imminuetur ibidem Pro spatiis in se repetitis: quaeque quaterna, Aut centena foret vis; unum cum removetur Seu bis, seu decies corpus, fit non nisi simplex, Exaequatque alii sese, atque hinc plurima tute Ire per exempla, et vim quamque putare valebis. Si vero non sint, ut finximus, utraque nuper Corpora densata, et geminum facientia punctum, Revera ut non esse videmus, nec queat esse; Majus opus, majorque labos, ars major ibidem est Quaerere vim, in molem qua moles altera tendit. Esset opus primò vim quaerere, quodque prioris Qua punctum in molem rapitur, celeratque secundam, Viribus e totidem constantem, compositamque Nimirum, sunt alterius quot singula puncta; Colligere hinc primae vim totam, viribus omnium Unà a punctorum conjunctis exorituram, Quae quia sese inter vicinos puncta, valentesque Ob raptus corpus coalescunt omnia in unum, Mutuum ob auxilium praesensque ut conficit urbem Unam conjunctus populus, debere fatendum est Unum haerere alii, dum pellitur, et simul una Omnia mobilitate moveri, quaeque minorem, Majoremque inter media est: nam quodlibet unum Non aeque punctum a punctis raptantibus extra Cum distet, non aequam itidem vim percipit illinc; Cumque plagae varient etiam, in quas quodque agitatur, Consit diversis regio regionibus una In medio, qua puncta simul connexa ferantur. Verum has ad vires generatim perspiciendas, Et, quae sint, omnes censendas, cominus ire Difficile est plusquam possint contendere Musae, Celsior exsurgit Parnassi vertice mons hic, Et longe divisus, et invius extat ab illo: Difficile est etiam hunc jam prima ab origine fontem In varios huc, atque illuc deducere rivos: Accedam sed jam ad deducotos, ac per apertum Aggere dimoto veluti telluris euntes, Quos et trajicere, et vada pertentare queamus, Et quemque a priori metiri, et noscere fundo. Intra si crustam quavis de parte globosam Punctum ubicumque loces unum, quod lege trahatur Jam tibi supposita, immotum perstabit ibidem, Sentiet et vires, nec victum viribus ibit; Librantur quoniam oppositae, officiuntque vicissim. Hoc fit item, primam coni si crusta figuram Proscissi referat, similem utraque, scilicet intra Et quae clausa latet, quaeque extra inflectitur, atque, Inter se quibus est punctum commune relatis In medio; interno siquidem vicinus uni Tum lateri punctum statuas si forte trahendum, Parte venit propiore vigor mage vividus urgens, Languidior parte ex alia, ut numerosior instat Illinc, materiae plus est quo nempe trahentis; Utraque proin momenta aequo conamine pollent, Nec statione sua possint deducere punctum, Ejus nec possunt motum turbare receptum Fors alia a causa, nec demere, et addere quidquam, Quin ratione una pergatur, qua fuit ortus. Obstabunt tamen his, si non haec crusta sit aeque Circum densa; at eam si vestiat altera crustam Extra, aut interus diversa, atque altera porro Cortice dissimili, mage quae condensam, minusve, Obtegat; ille status puncti haud mutabitur, ut si Una sinu quaevis ex illis claudat inani: Propterea neque erit, queat ut mutarier una In crusta, quae, qua crassa est, hoc ordine eodem, Quo multae a medio, fiat mage densa, minusque. Extra materiae faciem nunc pone rotundae Punctum, raptus erit mediam illus in reginem, Ut si materies densata ibi tota coisset, Directus; quanquam sunt puncta trahentia multa Materiae hanc citra regionem, proin, magis ad se Adducentia, et ultra itidem sunt plura locata, Proptereaque minus rapientia; quaeque jacebunt Hinc illinc puncta, obliqua ratione movebunt, Proin vis conspirat partim, et partim perit ipsa. His e principiis si summam educere motus Jam cupies omnem, nosces vim prorsus eandem Esse, acsi media facies regione coiret; Proin huc extrorum punctum contendat, oportet. Fiet idem, solidus si sit globus, et varianti Natura, ut libeat, repletus materiai, Tractibus e medio tamen ut densetur in aequis Aeque, nec spatio varietur, ni variatio. Rebus ab his facili possis cognoscere nisu, Si duo sese orbes, solida vel mole vicissim Sese utrinque globi raptent, ut quodlibet unum Unius punctum nitatur quodlibet unum Ad punctum alterius, queis dixi legibus ante; Non agere hanc aliter gravitatem mutuam utrinque, Quam si utrinque suam conducere se regionem In mediam fingas ea corpora, nec nisi bina Ut perstent totas vires servantia puncta. Legem igitur, duo quam sese inter puncta trahendi Servant, materiae vel magna a mole necesse est Servari, in geminos ea si constata sit orbes, Pro spatio, ut dico, media a regione utriusque. Propterea vasti palantia sidera caeli Cum sint, ut sensu deprendis, fronte rotunda, Horum hac si partes raptentur lege, vicissim Hac ipsa debere trahi quoque tota fatendum est. Hoc aliis in mille, velis quas fingere cumque, Materiae fieri non possit legibus; ergo Scrutantes quidam, quid Mundi illexerit ipsum Artificem, legem ut voluisset materiaï Ponere, quam doceo; multis rationibus addunt Hanc etiam, totis communem scilicet istam Corporibus legem, queiscumque et partibus esse Illorum exiguis, et quo libet, usque minutis. Praeterea duo puncta globorum fulta duorum Frontibus externis si sustineantur (ut ipsi Materia simili, non aequa mole sed extent), Quantum distabit media a regione pilaï Quodque suae, tanta vi connitetur in ipsam: Et quamvis tum forte globo includatur in uno Tantum materiae, quanta constare minores Hos alios octo posses; non major ibidem Tanto vis erit ipsa, at duplo scilicet; illud Ut duplo a media punctum regione recessit Plus quam aliud. Ratio est horum manifesta profecto; Namque rotunda trahunt duo sic ea corpora, punctum Quodque suum, veluti traherent, utriusque coacta Undique si medias introcessisset in oras Materies; sed tum majoris quaelibet aequa Particula e medio vis quarta parte vigeret Tantum, nam spatii distaret duplice tractu. Quare si major quater esset particularum Istarum numerus, vis tum foret aequa; necesse est Ergo ut sit duplex, si bis quater iste sit auctus. Hoc, licet, extendas generatim ad corpora quaeque Assimilis formae, et naturae, ad dura metalla, Aut lapides geminos in quadrum, pyramidisve In speciem sectos, vel coni, aut forte cylindri, Vel rhombi, alterius cujusvis sive figurae, Excurrat quae in planites quotcumque; locabis Bino, quodque suo, genus id, nam corpore supra Si duo puncta situs parili ratione, trahetur Quodque suo tanta vi, respondentibus oris Metiri quantam, laterisque excursibus ipsis, Cui situs assimilis proprio sit corpore, possis. Quandoquidem similes si in partes quodque secetur Corpus, et aequali numero, quocumque libebit, Quaevis materiem comprendet pars ea tantam, Excurrens quantam referet latus, ante quod in se Tu repetas semel, atque iterum, at distabit, ut ipse est Excursus lateris; proin punctum quodque trahetur Vi, quae materiem respectet corporis omnem, Nempe bis in sese repetito pro latere, atque Vi simul; inverso repetitum quam semel illud Ordine designet; quae vis facit utraque juncta Vim, lateri quae, sicut id est, respondeat ipsi. Propterea binis simili super axe figuris Conversis, quae sint primo de segmine coni, Seque inter similes, si fiant corpora bina Haud minus inter se simili constantia forma, Atque utroque super duo si regione locentur Puncta itidem simili: pariter nitetur utrumque Ovi quodque sui in medium, nisumque valebis Quemque suis spatiis medio ipsi aequare relatis. Jam facile agnoscas, cur non grave corpus, ab alto Vertice si turris demittitur, ilicet ejus Murorum ad moles vicinas, atque trahentes, Sed recta ad terram, quasi nil detorqueat, imam Deproperet; quoniam si raptus tantus inesset Parjetibus, quantus, bis passus crassa quaternos Quem generet pila, terraï pila tota trahentis Exaequet decies centens mille necesse est De genere hoc raptus, centenis mille quod ipsa Crassior est tellus jam partibus, utpote mille Bis quater enumerat quae millia, nempe profundae, Si species, quantus sese diffundat hiatus. Proinde etiam magnae rupes avulsaque faxa Horribili sonitu labuntur montibus altis Interdum; retinere fugam, et consistere dorso Devexo nequeunt, licet ipso a monte trahantur, At quanto magis a terra? Super aequore laevi Magnum si magneta loces, multoque minores Dispergas circum, ferrim globus iret in illum Exiguus, paulumque licet torqueret eundo Rectum iter, in latera hinc illinc deductus; at illa Fragmina si longe sint tenuia, non nisi rectum Ferri iter aspicias grandem ad magneta, neque huc atque Illuc errores oculis deprendere possis. Hinc videas, ratio multorum quam sit inanis, Falsaque, queis nostrae gravitatis mutuus iste Displicuit raptus, nequeant labentia turre Corpora quod subito a muris detorta videre, Raptaque, et evulsas rupes a montibus altis Non cadere, in diram et semper pendere ruinam, Vertice deducto nec laeta arbusta, nec herbas Flectier ad vicina trahentum structa domorum, Plurima nec molem paulatim pergere in unam Undique saxa, lyrae nec prisca exempla novari, Quando Amphioniae coeperunt surgere Thebae. Inter faxa quidem, glebasque, herbasque virentes Mutua vis haec est, et ligna, et dura metalla; Telus tota tamen, longe, longeque trahendo Plus valet, absorbetque leves has undique vires Ingens, atque illos conatus praepedit omnes, Ut Sol, cum radios caelo jaculatur ab alto, Non extincta licet stellarum lumina velat. Si fieri hoc posset, qua sese terra tumescens Flectit, uti facies plusquam de marmore laevis, Perque polita foret, quam nec circumdaret aër, Aut ullus liquor, ut vis obstans prodeat inde; Tum, super imponas si saxea qualiacumque Bina, vel alterius cujusvis materiaï Pondera, contendent ad sese rapta vicissim Illa quidem, lente tamen, ut vix tempore longo Perciperes motum; cum multo debeat esse Mobilitas minor haec, si sit cum mobilitate, Qua grave descendit corpus, collata, minus quo Nimirum sunt crassa ea pondera, si referantur Ad terrae totum, qua sit crassissimus, orbem. Nunc paulum immuta faciem hanc, aut adjice quiddam Asperitatis, et obstantes circum aëris auras Funde leves, tenuis vis protinus illa, necesse est, Ullos eliciat ne motus, impediatur. Nunc quam desipere est, quia non deprendere sensu Possis, quod sensu certe haud deprendere debes, Omnis materiae raptus si mutuus extat, Omnino in rebus jam raptum hunc esse negare! At neque qui triviis nutritus, vei pecus inter, Ingenium qui pingue gerit, puerique bilustres Si videant muscam distento insistere funi A latere, aut ramum super obreptare tenacem, Nec flecti funem, tenui nec corpore ramum Intremere, idcirco credant gravitate carentem Esse feram, nullumque in parva pondus inesse. Indicium, genus hoc, at raptus forsan habere Possis, constituas vicinum si prope montem Latum, atque educto penetrantem nubila dorso, Pondera seu virga, seu longo pendula filo; Debebunt quoniam deduci ea pondera magnum Protinus in montem, quantum eius nempe reposcit Moles usque trahens, terrae collata trahenti. Siqua tibi moles montis vi polleat aequa, Ac globus, interius qui qua est latissimus, ad bis Excurrat passus mille; id deflectere pondus Debeat in montem prope tanta parte, sit ipsa Ut decies pars sexta gradus: at qua minus ampli Sunt montes, qua sunt valles, qua densior extat Interius tellus, et rarior, inque vacantes Structa specus, flexus suspensi ponderis illi Tam parvi esse queant, ut non deprendere possis. Praeterea non jam qualis foret, undique laevis, Terraï positus, quique asperitate careret, Noscimus, ut varios deflexus inde petamus. Scilicet haud aliter, nisi stratae marmore lymphae Nos terrae positum finimus; sternitur unda Ast ob eam tantum rationem, pondera deorsum Qua sese directa ferunt; hinc ipsa nitentem Mutet planitiem, si pondera pendula notis Deflectant causis, et, quo sit cumque locorum, Scilicet excipiat labentia corpora recta. Praesertim at magnos, quos quaerimus, inveniendi Deflexus ratio constat non invia nobis. Dirige, cum longe te monte removeris alto, Usibus his aptum quod feceris, instrumentum In quodvis, medio cum caeli est culmine, sidus; Atque ita, transierit qua filum pondere tensum Parte instrumenti, catus inspice, quos et in illo, Ut dixere, gradus signarit; deinde nec oras Prorsus ad occiduas flectens, nec prorsus coas, Sed medio pergens, cum monti accesseris illi, Sidus idem translata per instrumenta notato,Quique gradus, caelo cum sese evexerit alto, Signati filo sint a pendente: videbis Filum ibi, produci sursum quod concipis, an se Dirigat id caeli ad punctum, quod distet ab illo, In quod erat prima producier a statione Filum itidem visum, quantum mutata locorum Haec terrae spatia exposcunt; nam cognita moles Cum terrae circum, et pars orbis cognita magni Esse queat nobis, stationi intersita binae, Cognosces itidem, quo scilicet intervallo Distare inter se par sit caelestia puncta, Impendere locis quae recta cernimus illis. Mutatus fili positus tum denique si sit Ille tibi, non jam quantum debere repertum est Mutari, credas istud discrimen oriri A montis, flectunt quo paulum pondera, raptu. Illos nempe Viros hac usos novimus arte, Quos miratus erat nuper novus orbis euntes Non venas quaesitum auri, argentique metalla, Munera nec pelagi, sed mensum totius orbem Terraï circum magnum, et caelestium avaros. Ingenti hi referunt vicino pendula monte Tum sibi visa situ deflecti pondera recto. Sed jam quod superest, supera deducere possis E, genus hoc, dictis, descendat si grave punctum Intra sive globum, seu molem a segmine primo Quae prodit coni alterno super axe voluto, Viribus haud aliis medii fore tendat ad oras, Quam quae respondent spatiis remanentibus usque Ad medium: quoniam punctum quo concipis intra Cumque loco, exterius tranatum est quodquid eundo Corporis, excidens animo circum undique tolle In formam, qualis facies erat ante superna, Et prorsus seclude; omnes quia scilicet ejus Materiae, ut docui, raptus vanescere debent. Interior pars sola trahit, formam ipsa globosam, Vel referens primo revoluto a segmine coni Exortam, tantum proin illis, ut quoque dixi, Viribus, a medio loca quas distantia signant. Proinde minus paulo gravitatis inesse videtur Squamigeris in corporibus, dum pascua laeta Sectantur per humum pelagi demersa profundo, Quam si pasta diu saturo sese agmine sursum Extollant, virentque, instratque marmora turbent Saltibus exiguis, solemque, aurasque lacessant. Altaque defossae subeuntes viscera terrae Horrida nigranti late densissima nocte, Tantum illi proprio limant de pondere, quanto Restat iter terrae ad medias contractius oras; Tantumque adjiciunt massae praedivitis auri, Dum claram spolia in lucem pretiosa reportant, Regressi media quantum a regione recedunt. Nunc age discrimen varium gravitatis in ipsa, Pro regione loci, telluris percipe fronte, Quae referat primo coni de segmine formam: Nempe locis extra diversis esse necesse est Vim totam gravitatis ea ratione vigentem, Polleat ut tanto minus in majoribus oras Ad medias spatiis, quanto majora ea constant. Concipe propterea molem hanc telluris ubique Esse liquentem undam veluti, totamque fluentem, Nota lege trahant cujus se mutua partes: Atque ollae interea medio rapiantur in orbem Axe super; debent ob gyrum hunc vertere formam Exterus, faciemque extremi in finibus axis Reddere compressam; quia dum convertitur omnis Particula, et geminis agitatur viribus, a vi Hinc gravitatis, et hinc conatibus effugiendi, Quaeque sua regione loci libretur, oportet, Ne semper commota excurrat, et undique turbas Ancipites cieat, sed demum dulcia captet Otia, cumque suis tranquilla pace fruatur. Ergo age, finge loco supera a quocumque canalem Interius recta ad medias producier oras; Hunc quocumque velis, statuas, vertasque, videbis Pondus idem liquida semper constare columna; Hanc porro in multas animo dispesce columnam Aequas particulas; debent cujuslibet harum Ad medium raptus spatio languere minuto, Quod superest, ad idem medium; pariterque fugam vis Tentans, ipsa quoque a spatio pendebit eodem; Nam peragens gyrum quaeque uno tempore circum Quo magis a medio hoc, tanto magis axe remota est. Quare, cujusvis summa in regione columnae Particulae extantis pondus respondet eodem Ordine, particulae ad pondus cujuslibet ejus, Quae sita sit quavis alia in regione canalis, Ordine quo debent alio in quocumque canali Respondere aliae simili regione locatae: Propterea illa extans in summo margine debet Respectare aliam extantem quoque margine in alto Particulam haud aliter, quam qua se illius, et hujus Mutuà respectant totae ratione columnae. Quare particularum extantum in culmine summo Hujus, et illius cujusviscumque canalis Pondera sese inter paria esse videbis, ut ipsae Par quoque pondus habeat, librantur quippe, columnae, At sunt particulae majores, est ubi lymphae Longior ad terrae medium distensa columna, Materiumque in se majorem proinde receptant Tanto, haec medii quanto distantia major; Quare, in particulis his, punctum materiaï Pendit eo quodcumque minus, distantia restat Illius ad terrae medium quo denique major. Ponderis oppositum terra discrimen in ipsa His cupide agnosces a rebus, quamlibet ejus Ad spatia a medio tantum respexeris: ire Nimirum peregre incipiant duo puncta, sed unum Per superam terrae faciem, locaque alterum ad ima Terraï medium versus; tum protinus istud, Quo magis accedet, pendet minus; esse priori Contra opus, aspicies, in puncto, nempe propinquat Cum medio, medium crescant ut pondera ad ipsum. Haec igitur si sit terrae compressa figura Molis ab effigie paulum diversa globosae, Prorsus et effigiem coni de segmine primo Quae ducat, poteris facili pertingere pacto; Qua capiat ratione sua incrementa polorum Ad glaciem aestiferis translatum pondus ab oris. Concipe propterea puncto a quocumque superni Terrae forte loci quoddam trans viscera filum Duci ad planitiem, atque incursu tangere recto Illam, quae partes tellurem findit in aequas Trajiciens mediam, quaque ipsa tumentior extra est; Nam quantum hi tractus filorum in se repetiti Crescunt, excessu crescent quoque pondera tanto, Nempe ipso hoc calida positum vincentia pondus In regione: etenim tali ratione reperta Mutari a medio discrimina sunt spatiorum Terrae in mole, globi paulum quae distat ab orbe Formam ipsam referens coni de segmine primam. Cunctus cuncta locis gravitatis scire profecto Hoc valeas pacto discrimina, si loca quaeque Quam distent orbe a noctes aequante, diesque, Videris ante, situsque cupitos noveris omnes. Nunc, quod te supera docui, reminiscere fila Pendula, vel virgas, quae se aeque tempore vibrant, Protendi magis in longum, qua fortior urget Vis gravitatis, itemque minus, qua languidior fit; Nam geminis varie a medio distantibus orbe Si quam longa locis haec constent pendula fila, Servaris, fatis est, ut porro prendere possis, Illa locis aliis quam longa quibuslibet esse Debent, quin sit opus loca terrae invisere cuncta, Et certos possis numeros signare tabellis, Quarum ope mensuras vel adhuc quoque tutius ipsas Transmittas procul ad regionem quamque remotam; Mensuras quoniam referendo ad pendula fila, Quae decies sextis huc illud cursibus aequant Partem horae sextam decies, tum quisque notarit Si prius, in patriis quam longum finibus hoc sit Filum, alia, poterit, quam debeat in regione Esse loci longum, cognoscere, quantaque constet Quasque peregrinas ideo mensura per oras. Sic quoque, si gravitas eadem perdurat in annos Non mutata, potes servare in postera saeclaMensuras rerum, serosque docere Nepotes. Jam facilis magis est operae, incrementa videre Haec gravitatis uti referantur mutuà sese Inter fronte super, paulum quae distet ab orbe Exorta a primo revoluto segmine coni, Circum et librata ob fugientes undique vires, Quam formaque data, notisque ex axibus ipsam Prendere, qualis sit, gravitatem, quantaque tota, Servet quemque ad sua quaelibet incrementa. Hic magnus certe labor est; at non ita porro Durus, et asper erit, generatim noscere raptum Nimirum puncti, quod sit super axe locatum Corporis externo, formam cui finiat axe Curva super revoluta suo via, ductaque circum. Est, genus hoc, etiam ratio non una reperta, Ardua nec nimium. Tu nos, tu maxime rerum Inventor docuisti, e primo segmine coni Axe super verso cum nata est corporis ora Exterior, gravitas puncti ut respondeat ejus, Aequali spatio quod cardine distat utroque, Illi itidem puncti gravitati, est nempe polorum Quod super alterutro, docuisti in cardine semper Hanc mage pollentem, si moles scilicet extet In geminis utrinque polis compressa, nec illinc Non brevior, quam qua mediis magis eminet oris: Et si Terra magis mediis his eminet oris Centena bis parte,et adhuc trigesima quae sit Parte sui, qua lata profunda in viscera currit, Vidisti tendentem undae quamcumque columnam In medium a superis regionibus exaequari Pondere, libraque aliam efformante columnam Cum lympha e medio protensam in cardinem utrumvis; Nec non propterea septenis millibus esse, Atque decem superextantem aestiferam regionem, Exiguum certe discrimen, quodque relatum Magnam ad terraï molem vanescat, et ipsam Non nisi, ut ante, globum penitus sinat esse videri; Ac fore tunc etiam, alterutra ut regione polorum est Quae gravitas, superet gravitatem aequante sub orbe Parte, e ter denis biscentum et partibus, una. At reperire suo num motu Terra diurno Illam debuerit, quam coni segmina prima Proscissi dant, induere, et circumdare formam, Aeque etiam si densa fluensque fuisset, ut unda, Inclyte Vir, porro non hoc accepimus a te Inter munera magna, quibus nos unique ditas; Fors voluisti, alii ut quid tantis addere possent. Sic alios Rex saepe suis ditescere gaudet Thesauris, atque in vulgus diffundere dona, Postquam ipse immensam fuerit largitus opum vim. Hoc donum, Laurine, tuum est; stupuere docentem Multa Caledoniis Mortales Te quoque in oris: Inter multa tamen longe hoc praestantius unum est. Illam nempe doces formam a tellure fuisse, Gyros agglomerat dum circa se, subeundam, Si liquida, et molem foret aeque densa per omnem, Atque, polos inter, medias attollier oras Mensura circum, dixi qua nuper, eadem Propterea debere, atque hinc quoque crescere eodem Ordine, quo dixi, paulatim pondera rerum, Inque polos illas gravitati accedere vires. Nonne videtur ab his tibi rebus vera profecto Prodita Telluris facies, dispulsaque circum Caligo? tamen est et adhuc, quod non sinat omnem Pellere curam animo prorsum, errandique timores, Hic tibi etenim fluida est, ut finximus exire soluto. Non Tellus etenim fluida est, ut finximus, omnis; Sed partim oceano late natat, arida partim est, Duraque, et huc illuc glebis, lapidumque manentum Ordine non certo consternitur, et varianti Natura non densa aeque, i interruptaque passim est. Fors magnum crusta gerit intus inane sub una, Corpore fors vario contra variaque figura Multiplices nucleos, quae possunt singula terrae Mille modis superam mutare,et vertere formam, Adde, quod hac quaerat si quis ratione figuram Exterius circumfusam quam debet habere Juppiter, expendens gravitatem particularum Illus inter se, et conjungens cum fugiente Vi multo majore illic ( convolvitur in se Nam citius multo, quam Tellus, Juppiter ipse), Qua tumet, invenient decima consurgere supra Axem parte sui debere; at de duodenis, Si serves oculis, vix partibus addier unam Illic invenis: unde, haec discrimina tanta, Parva in re? Densatum aliquis fors autumet intus Esse Jovem varie, sive illic densius astrum, Qua tumet, esse via est quam qua devexa polorum, Praeterea reperire queas, verumque probare Rebus in his fieri contra quoque posse, polorum Ut de parte magis Tellus excurrat utraque, Quamvis ipsa suo sese super axe revolvat, Intus si nucleum mage denso corpore claudat Scilicet, atque plagas se distendente sub illas. Quare cum veram terraï particularum Naturam nos scire, situsque, sit inficiandum; Non erit, ut possimus et ejus nos gravitatem, Et formam externam clara ratione videre. Non tamen idcirco veri videatur id esse Non simile, intertextam aequis aut partibus illam Scilicet, aut aeque saltem in regione remota Puncto de medio sese densare prope aeque, Formam et propterea prope eodem flectier extra Ordine, quo docui, nec posse recedere multum. At quia servantes gravitatum disseritatem, Quaeque utrisque polis, quaeque est regione calenti, Illam majorem deprendimus esse, reposcat Quam species, quae deberet vastire supernam Tellurem, idcirco conjectant esse sub altis Visceribus superà densam magis, unde oriatur In gravitate, quod est, discrimen. Forsitan hic tu Conjectes melius, si, qua torretur ab aestu, Esse magis raram, magis, et, qua frigida, densam Tellurem dicas; retrahuntur frigore namque Multa, aestu partes at diducuntur in omnes; Quamquam sit, qui sub caelo contra esse reatur Densatam magis aestifero, sub verbere solis Nam veluti torretur, et indurescit ad ignem. At si forte velis vim cernere, qua traheretur Jam non inflexo, velut ante, a corpore punctum, Nec cui jam constet medium qui transeat, axis, Quamquam difficile est, rebus contendere possis Id tamen in multis, multo et pertingere lucro; Inde queas etenim, Terrae, comprendere, tota Quam moles sit densa, inter summum minimumque Si medium teneas, et quanto pondere constet. Est regio non una, fluenti concitus aestu Per decies ubi quinque pedes, atque amplius audet Surgere pontus, humumque minatur subdere fluctu, Ut Morinos apud, et Schaldis, Rhenusque bicornis Qua pelagus subit, et falsis confunditur undis. Aggere clauduntur populi, retinentque fluentem Oceanum, qui siqua sibi via forte patescat, Irruat et canos camporum per sata fluctus Inducat, silvasque ruat, pervadat et urbes. Littus ad id celsae tu moenia turris adito, Pendula distendens adjuncto pondere fila. Ergo ubi se Oceani coeptat sustollere fluctus, Scilicet expulsis auris succedere stratum Undai, quod plus distendi a littore circum Concipias procul, ad decies quam millia quina, Inque Caledonias regiones, inque Britannos, Inque patens pelagus, vel adhuc mage continuata Semper planitie: pondus sentire recentes Incipiet raptus ex illa parte tumentum Undarum, atque illuc coget deflectere filum. Tum spatium, per quod cogit deflectere, longo Totius est fili tractu minus, advenientis Ut minor est raptus maris undarumque tumentum Totius raptu, quam magno est corpore, Terrae. Hanc igitur raptus rationem scire utriusque Possis, suspendi clinamen ponderis illud Si serves, aestus summo cum in culmine pendet. Terrae ad materiem, quanta est, delabier ex hoc Ut valeas, reperire modum, aut praenosse necesse est, Quo patefiat, uti pila punctum pertrahit ad se Desuper impositum, cujus sit cognita moles, Utque trahit stratum quoddam, quod fingere debes Naturae assimilis, distensum non nisi nota Undique mensura: nam tum quia cognita Terrae Moles est, et quam distensum fluctisonum sit Stratum, et quam crassum; nosces discrimina, raptum Terrae inter quae sint, stratique liquentis, et illam, Et simul hoc aeque densato corpore fingens. Ergo ita per numeros juventus si fuerit par Hic raptus strati servato, par quoque aquaï Naturae tellus, ut densa est, constet, oportet, Ut densa est, aeque a minimo summoque remota Scilicet; at major, quem diximus, ille, minorve Si fuerit, quam quem deducto pondere filum Significat, terram tanto mage corpore spisso Esse, minusve opu, liquidum quam corpus aquarum. Ex hoc materiem quoque quantam terra coercet Mole sua, nosces, et quanto pondere tota est; Nam ratio certe non hic erit invia ( si sis Assuetus numeris versandis ) perveniendi Ad verum strati raptum, molemque fluctis: Durus et ille labor nec jam queat esse, videre, Quanta sit in vasto Terraï corpore moles; Multo opere, atque modis multis per tempora longa Postquam tentarint tellurem prendere notis Mensuris Homines. Quod qua ratione peractum Saepe sit, et quantam spem veri suppeditante, Est operae porro pretium cognoscere nobis, Quandoquidem quid sit nostris magis utile rebus, Quid placeat mage, quam Matrem cognoscere Alumnis? Ast aliud tamen ad tempus, carmenque remitti Id sine; nunc fessum scopulis adnare necesse est. Interea dum vela lego: littisque saluto Vicinum, quamvis altricis plurima noscant, Ut memoro, Terrae Mortales, attamen ejus Dicendum est nescire sinus, qualisque sub altis Constet visceribus, latebrosisque invia regnis: Scrutamur propiora, cutemque invertimus ipsam, Cum fodimus venas argenti, aurique sequentes; Proinde specus persaepe cavos, constructaque stratis Strata, atque ingenti sese flectentia ductu Sub montes, vallesque sub aequoris ipsos Conspicimus, mediasque subire, et serpere lymphas; At quis adhuc infra per millia continuavit Multa iter, et merces peregrinas inde redemit, Ut nova de mundo, mirandaque diceret illo? Soli adeant Vates, aut quos descendere solis His libeat; gressus Alcmenae ingens Inferat audaces: Veneris, ducente Sibylla, Descendant quoque cura, pius Vir; adite sepulta Vos quoque Tyndaridae Fratres loca, vosque redite Alternis; illuc cymba transmittitur una, Judicia exercet Minos, fatalia Parcae Ducunt fila, sedet furvo Proserpina vultu, Torpet Styx inamoena, Acheron pice labitur atra, Trans Lethen nemus elysium; tranquilla per alta Discurrunt, pacemque agitant, et gaudia gentes; Gentibus esse suum Solem, et sua sidera dicunt. At cur vos adeo transcurritis, o, ratio quos Sola regit? Cur mens, quo scilicet ire vetatur, Irruit, insano nimirum correpta furore? Vos et qualis erat Tellus, qualisque futura est, Fingitis; et primos ortus, et fata refertis E fatis ventura, vicesque in saecula longa Ignotas canitis; series quae, quantaque surgit! Errorem trahit error, et ingens nectitur ordo Errorum; cumulata solent mendacia ferri. Quis credat? Demum ad monstra, et portenta venitur. Illuxisse olim Terram, lucemque dedisse, Et clarum proprio dominatam in vortice sidus, Ut Solem, memorant, nocturnaque lumina Mundi Obtecta est porro in magnum coëuntibus augmen, Ut spuma, maculis, atque obnubentibus ora Lucida, cumque suo vortex deferbuit igne. Languida propterea Terra, et jam corpore opaco Vicinum fuit in Solem correpta valentem. E maculis steterunt montes, mare, fusus et aër Undique, et externa quodcumque in fronte videtur; Interius coquitur vel adhuc, gremionque coërcet Clausum antiquum ignem; proin volvitur ipsa voluto Illo, et vitalem partit per membra calorem. Usque adeo Terrae procul accersenda fuere Haec primordia, uti, qualis nunc, edita staret? Est Terram contra liquidam, corpusque fuisse Qui velit undisonum; post extra Solis ab igne Concretum crusta lymphas texisse sub una. Nusquam attollebant montes caput, atque supinis Tum neque nomina erat convallibus; omnia foetu Ubere florebant, brumaque carentia, et aestu; Quippe erat ad Terram medius Sol; atque animantes Ducebant vitam facilem, expertemque laborum. Tempore post aliquo diro concussa tumultu, In multis confracta locis, passimque dehiscens Crusta ruit; pars ima petit, pelagique latentis Impulsos subiit fluctus; sonuere patentes Oceani furiae, et voluere immergere cuncta; Mersissentque, altos ni fragmina prosiluissent Protinus in montes, et sustentantia flexu Se vario inter se servassent culmina magno Celsa a naufragio; quamvis altissima paulum Tum quoque inundari debebant; namque ruina Commotus vasta, expressusque cadentibus intro Molibus oceanus cumulo superabat aquarum Magnarum, et falso complebat nubila rore. Ex illo proin in terra jam forma remansit Excidii antiqui: resonanti pars bona cessit Terrarum pelago; quae pars eductior, illa Rupes, et scopulos, atque inter culmina valles, Raraque camporum, nec lata sat aequora praefert; Undis interius variata est, fragminibusque Illis, de crusta quae tum cecidere ruente: Quem casus tum forte locum dedit, hunc tenuere. Ergo non poterat sine magna Terra ruina Esse, valut nunc est? altos sustollere montes Non valuit Natura, marisque extendere tractus, Ut sit pulchra simul nobis, et commoda sedes? Culpant praecipue tranantem luce Cometam Vicina, qui plus ex una parte trahendo Obductam circum crustam confregerit, atque Confractas vario partes colliserit ictu Inter se, interea cauda involvente ruinas. Non alii libitum est violento vertier omnia Excidio, atque extra subito, et mutarier intra Tellurem, sed paulatim per saecula longa Esse hanc ad speciem loquido de gurgite ventum. Namque fuisse globum jam tum docet ille fluentem, Oceanumque patrem tractus tenuisse patentes Indique, materies varios unde omnis ad ortus Suppeditata fuit; secerni limus ab undis Principio liquidis, solida et consistere mole, Constringi et salso densatus glutine coepit. Et jam prima novis crescebant auctibus orsa Perpetuò, magis hac, minus illac, aestus ut undas Auctificas pulsabat agens, motusque ciebat; Nam variis ( quamvis nondum prognata fuissent Flamina ventorum) currebant aestibus undae. Ergo se ad summum fundo attollente liquorem Paulatim, et contra se demittente liquenti Planitie in fundum, fuit ut consurgere primo Mons apice auderet novus, et prorumpere demum. Interea servebat opus genitale sub alto Oceano, atque uno scopulo apparente subibant Haud procul huc illuc brevia eruptura sub auras; Ipsa madens etiam donec caput eduxere, Jam scopuli; prior hic cretus, post alter, et alter, Divisi inter se; sed plus minuente retecti Se pelago, gemini coëuntes, tergeminive, Una biceps, seu forte triceps velut insula ponto, Sese ostentabant; nova proles adveniebat Oceani rursum, et rumpebat viscera patris. Montibus hic magnis ortus, sic Taurus, et ingens Caucasus, et mediis praecinctae nubibus Alpes, Celsus Athos, et Olympus, et imbrifer Apenninus Prodiit; hinc et Pyrenes, et Atlantis origo, Inniti dorso cui sidera cernimus alto. Dein alii, qui nunc constant, aliique minores Prossiluere, diuque etiam post usque minores Ordine distenti, quo motis fluctibus intra Cursus erat variante aestu, ventisque coortis Post quoque, cum coepit Tellus praetendere frontem. Atque ipsi interea scopulorum culmina venti, Et Soli, et pluviae minuebant, atque ferebant In mare detractas praedas, operamque juvabant, Ocyus ut multis in partibus exoriantur Incepri montes, Terram et protendere possint. Sic demum patuit depresso gurgite, junctis Montibus, et magnis siccatis undique campis Terra ingens vastis tot nis par capiendis. Oceani nec jam cessat labor; additur usque, Et nova progenies fundo procuditur omni, Et scopuli augescunt, et littora distenduntur, Acquirit tellus, perdit mare. Pluribus oris, Ut referunt, olim quas laverat aequor arenas, Nunc seritur, glebaeque boum sudore madescunt, Dimoto non procul per jugera ponto. Quique olim portus tot magnis tuta carinis Sedes, perfugiumque fuere, rigantur ab unda Vix tenui, possuntque leves vix condere cymbas, Aut penitus fundo tellus patet ima retecto. Praeterea quot sunt urbes, audivimus ante Quas circum pelago pulsatas, rauca furentis Exaudire sali quae vix nunc murmura possunt? Aegypti extremis in finibus, incipit ora Qua libyca, et sterilis regio, infoecundaque arena est, Visuntur, magnorum operum monumenta, ruinae, Moenia arenarum cumulis protecta, domusque Exesae, et turres diffractae, scilicet amplae, At collapsae urbes. Non Juppiter irrigat imbre, Longum iter ad Nili ripas est, terraque nullos Fructra culta potest foetus dare; proptereaque Vectabant, quod opus sibi, per commercia gentes. At quod commerci vastas genus inter arenas Esse potest? Igitur substructas has mare propter Credibile est urbes, resque huc trans aequora vectas; Quin superest et adhuc ut portus forma cavati. Condita principio fuit una, et deinde remoto Littore successit structis urbs altera muris, Hospitiumque recens populo dedit; altera porro Sic quoque, postremamque excepit Juppiter Ammon, Desertoque Jovi suffecit, de Jove natum Qui voluit se, deinde suam; sed et hinc modo pontus Se retrahit, magno neque portu calusus, ut olim, est Huic conjucta Pharus jam tum fuit; insula at ante Usque adeo a terra medio divisa profundo, Ut, cum hic Maeonius detentum ob numina laesa Cum sociis caneret Vates Atrida minorem, Hic et fatidico nectentem vincula Proteo, Diceret Aegypto tantum distare, diei Quantum iter unius est actae per caerula puppi, Flamine quam stridens impelleret aura secundo. Qui prior incepit Grajorum condere doctas Historias, et scripta sacrare volumina Musis, Ille refert, Memphim prope magnam, tamque remotam A pelago, aeratos sibi visos scilicet orbes, Ad quos fama fuit religatas ante carinas Haesisse, advectis starent cum mercibus auctae. Et geminae fuerant adlabens ad mare Syrtes Quondiam, et navifrago terrebant aequore nautas, Nunc longo distant sejunctae a littore tractu. Quin Libyae partem quoque nunc, Nubiaeque calentis Appellant prisco servato nomine Pontum, Utque mare, inscribunt loca sic deferta tabellis. Jam quos Oceano praetendit Gallia portus, Omnes pene novi, siccatis atque relictis Antiquis; praesens non est, Phocaea ubi quondam, Massilia, at diducta situ, pontumque secuta. Portubus in Latiis, quibus ad certamina structas Romulidae puppes condebant, nunc viret herba, Atque alii portus fodiuntur, et usque novantur. Brundusium classes olim, classesque Ravenna Excipiebat; at haec miratur littore sese Esse suo jam diductam; vix parva coërcet Illud naviga, et fundo stant saepe carinae. Littora quid memorem sidonia, quaque erat ingens Antiochi regnum, quid grajos undique portus? Vel modo visuntur nusquam, vel ab aequore longe Disclusi. Aegaei est eductior insula ponti Omnis, et Epiri quoque latior ora, novisque Conseritur scopulis illud mare, Cyclades olim Ut genitae, et Delos Latonia. Proinde tabella Discere de veteri si nunc terraeque, marisque Collibeat fines; quantum illas denique culpes? Mentiri credas, cum sic mutata locorum Sit facies: virides modo campos esse videbis, Olim qua fluctus exspumavere; propinqua Insula quaque fuit terris, velut insula Circes, Insula nunc non est, sed tellus addita terrae, Qua brevia, apparent scopuli nunc, atque coluntur Olim altis magis est Venetam Neptunus in undis Urbem admiratus; miracula nunc es certe Decrescunt; urbs jam fundo propiore habitatur. Amplior est Batavum regio modo, quam fuit olim, Et, licet aggeribus, ne campos obruat aestu, Arceat Oceanum, semper minor advenit ille. Tu quoque littoribus distensa Britannia circum Crescis: Vos etiam Cimbri, Boreaeque nivalis Indigenae; magis usque humilis circumsonat unda. Cunctis rebus ab his qui tentat vincere semper Imminui pelagus, magis et descendere ad ima (Non pugnem), vero fors nititur argumento: Ante opus inspexisse tamen, causa omnia possint Ne peragi haec alia; ne portus obstruat aetas Fors aliquos saxa advolvens, ne flumina longe Protendat terram, et sfecundent littora limo, Ne juvet Oceanus, cumulosque advectet arenae, Atque suo proprios restringat munere fines, Et venti, et pelagi miscentes ima procellae; Denique ne motus terraï saepe inopini Id faciant usquam, scopulosque repente recentes Educant, veluti nuper, terrestria post tot Fulmina, post crebros mugitus, praetereuntes Quos exaudibant Natuae procul, et fugiebant Ionio in magno, fumosque, ejectaque saxa, Insula dimoto visa est consurgere fluctu Haud longe aspectans Curetum regna, novaeque Invitans tum spe Cultores ubere glebae. Exuviis compacta maris sunt edita saxa, Duri etiam pisces rastris, conchaeque ruuntur. Sic itidem omnigenis quoniam concreta videtur Aequoris exuviis, Afram venisse sub auras Credibile est Meliten, quae nunc tam nobilis ora est. Proin qui conspiciunt terram sub fluctibus esse Nostrae, quam colimus, similem, et sub fluctibus ipsis Paulatim sterni sola, marmora, saxa creari, Compingique lutum varium, et coalescere arenas, Haec eadem cunctis aliis exordia rebus Ante fisse putant; ideoque sub aequore vasto Ut multi persaepe solent durescere pisces, Ostreaque, et conchae, et rubicunda coralia condi In silice, et fructus omnes, herbaeque marine, Saepe eadem siccis haec condita sic reperiri Montibus a falso distantibus aequore longe. Sunt quot in Helvetiis ea rupibus, atque nivosis Alpibus? Omnigenos discissa caute tuemur Pisces; in duro non desunt corpore squamae, Spinarumque tenor, dentesque, oculique rotundi, Omnia naturae speciem servantia veram. Certaque quin etiam Phocarum, et grandia Cete Visuntur spolia, et variantes pingere conchae Telluris gremium sublimi in monte cavatum. His alienigenis Pyrenes viscera rebus Consita sunt; Itali montes crevistis et ipsi Sic quoque, et aequorei tumulastis monsta profundi. Totius Europeae demum quis nesciat istis Portentis foetos montes, Asiamque feracem, Et Libyam, atque alio terras sub sole repertas? Quidquid sub pelago viret, innatat, omnibus haeret In scopulis, durae moliti viscera terrae Inveniunt homines; tactu lapis omnia constant, Sed remanet sua forma vel imis certa medullis, Et modus, atque color; nec congesta omnia casu, Projecta et temere, at veluti constrata manu sunt, Formae quaeque suae, gravitatis et ordine certo. Praeterea quot adhuc terram quoque signa ruendo Non maris invenias? Quandoque est anchora, ut ajunt, Quam procul a pelago, quam celsis montibus inter Duratos pisces inventa, aplustraque fracta Saxea, malus item, pars et confracta carinae. Naufragii non ille fuit locus? Ergo putandum Illa quoque anteacto juga tempore mersa fuisse. Seape etiam ad fractas tabulas in monte repertas Eruta sunt huminum mulotrum saxea memba, Ossaque, et armorum, et varii vestigia amictus. Propterea mare si decrescere debuit annis Anteactis, neque nunc cessat se littora circum Omnia contrahere, et limoso accedere fundo, Adveniet tempus, dicunt, magnumque canentes Augurium vanas tentant percellere mentes, At non illudunt Vates Sapientibus, illud Adveniet tempus, pede sicco Hispanus ad Afros Ut transmigret, et ipsa vetet Natura columnas Trasnare Herculeas; vicinis insula terris Omnis ut accedat; Gallisque Britannia constet Pervia, et Aegaei scopuli maris unica fiant Insula; Bosphoriae fauces claudantur, ut olim Hyrcanae, Euxinusque lacus quoque nominitetur; Quoque Atlanta salum lavat imum, desinat esse; Et brevis, et nullos demum quoque transitus orbem Extet ab orbe novo ad veterem, defossaque campis, Collibus et mediis tot naufraga nostra ruantur Navigia, argentique absorpta metalla, vel auri. Innumerabilibus paulatim talia saeclis Sed fient, ut, quid terraque, marique sit ante, (Undique deletis monumentis) nesciat, actum, Posteritas tam sera, aut fors conjectet, uti nos. Interea liquido semper pereunte elemento Incipiant montes late exardescere multi, Ut nunc Aetna furens, atque ora recludere flammae Undique, dum tellus ignescat denique tota Siccato oceano, atque omni cultore perempto, Factaque Sol, astrumque novum lucescat: at iste Nec quoque perpetuus constet nitor, almaque demum Lux pallescat, et absumpta vi sulphuris omni Desinat in cinerem Tellus ingloria inertem: Ac porro ingentes per Mundi colligat oras Diffusum humorem paulatim, et sorbeat undas; Proin iterum in magnum concrescat cooperientem Terras Oceanum, renovantemque omnia, ut ante. Scilicet Oceanus cunctis det semina rebus, Et velut altricem terram, terrestria saecla Omnia sic gigant late, volucresque, ferasque, Tritonumque genus Mortales, monstraque ponti; Mutaque gens primum pelagus proscindere tantum Gnara sit, ut pisces, quandoque attollat in auras Phocarum de more caput, consuescat et illis Paulatim; sed post audentior unus, et alter Emergat, victumque sibi quaerere campis, Saecla propagare, et cultores condere terrae. Proin partem Oceanum rerum, Veneremque marinis Flucibus exortam, nantemque ad littora fingant. Jam quo non mentem primus procul auferat error? Alta movet veluti qui per declivia gressus, Si ruat, haud subito valeat compescere casum, Quin ruat ulterius; tum praeceps terque, quaterque Volvitur, et multa contunditur usque ruina. Dum tamen has grandes nugas, et docta videmus, Miramurque hominum deliria, cautior ipsa Nostra sit, ut proprios mens, dum cavet, ex alienis Casibus evitet casus, turpesque ruinas, Nam revocare suam quis speret tum rationem, Cum semel excessit fines, exlexque vagatur, Effrenosque ciet motus, lumenque secuta Vix tenue in tenebris clara esse in luce diei Somniat, atque Jovis diva pro conjuge ut olim Ixion nebulas amplexu stringit inanes. Prima in praesidium vitae procudit Egestas Olim tot varias miseris Mortalibus artes, Ingenia exacuens pro rebus, opemque ministrans: Fastus, et ambitio dein excepere, repertos Protuleruntque usus, quanto plus, commoda nostra, Et vitae utilitas inopis quam poscere visa! Sic vestes primum inventae, defendere membris Frigus uti possimus, acutaque verbera venti; Parvaque sic tepidis in vallibus edita tecta Sunt, rabiem quoque detur uti vitare ferarum: At nunc purpurea, aurataque in veste locamus Luxum, et delicias, nunc laxa palatia surgunt Effigies etiam e saxo exceptura silentes, Marmoreisque nitent laquearia fulta columnis, Unde urbi, gentique decus, nomenque paratur. Utque tibi ex aliis vitae rationibus istas Clarus evolvam causas, rudibusque recentes Artibus exortus, et grandes unde recepti Porro auctus, in res procurrere me sine paulo Longius, usus erat queis primitus instituisse Vitam homines, ne deficeret, queis deinde retectae Deliciae, et fines Naturae simplicis illi Dimoti, atque aliis alii de moribus orti Mores, atque novi cultus, distensaque longe Grandia propterea res incrementa per omnes. Principio Natura pari ratione creavit Nos Homines, mortale, omnes, genus, ut neque quisquam Jactet sese aliis potiori vivere ab ortu, Nec majora sibi deberi, primaque rerum. Omnibus aequum jus vitam, stirpemque tueri est, Et capere ad victum de terra, quae velit usus; Utile quidquid habet nam tellus, divitae sunt Commines hominum: repleta est undique succo, Et Natum ad sua quemque vocat velut ubera Mater. Nil proprium est, nostrumque, labor nisi, curaque tantum. His igitur cum percipimus, communia quae sunt, Fiunt nostra: velut qui carpit mitia poma, Jam sua sunt, glandesque suae, quas colligit alta Sub quercu, aut leporem capiens, cervumque fugacem, Aut piscem motis findentem caerula pinnus; Namque penu de commui res extrahit illas. Quantum at cumque libet, non sumere proinde licebit; Ast et opus quantum, et quantum petit ipsa voluptas. Quod superest, non fas corrumpi; prodiga non est, Quamvis sit Natura ferax, at in utilitatem Omnia vult verti, ne, quae struit, irrita fiant. Propterea tantam terrai sumere partem, Quam colat, et largo foecundet semine varsam Cuique licet, victum sibi quanta effundere possit. Non aliis id erit damno, non causa querelae Justa. Quid? una satis non terra sit omnibus, aeque Qui capiant? Unquamne fuat penuria parvi? Ulli deficiant sola, queis pascatur, aranda? Pleraque sed quoniam, quae vitae accommoda nostrae, Tempore non possunt longo servata manere; Sed nisi forte brevi nostros vertamus in usus, Putrescunt facile, et minuuntur, dispereuntque; Qui sinat hoc fieri, Naturae dona profundit, Atque injurius est aliis, quia sumit acervo Plus de communi, quam quantum postulat usus; Proinde aliis damno est, consumere qui potuissent Utiliter. Tum par largiri mutua partem, Quae superest, post ut tantundem restituatur, Fragaque cum nucibus brevia, ut serventur in annum, Et collapsuris victuros frugibus agnos Mutare, et pretium hinc variis edicere rebus. Huc igitur nos paulatim traduxit Egestas Multa docens; mox hunc longe, longeque receptum Protulimus morem; pretium confingere quippe Rebus inutilibus libuit tunc, utpote raris, Et quae perpetuo possint servarier aevo, Aes velut, argentum, atque aurum, atque adamantina saxa. Hinc est signato pecore orta pecunia primum Scilicet, hac nobis constant ab origine nummi. Crevit avarities hinc, nam, quam servet, adepta est Rem facile, accumuletque, diu si parcat abuti: Hinc cessere in opes privatas publica terrae Jugera, quae populo quoque magno sint sat alendo, Et potiundi aucti, extensique per omnia fines; Nempe ita servari, quodcumque dat ubere gleba Tellus ipsa, potest, nihil ulla et disperit e re. Sic cui principio potiundi cura, laborque Major erat, magis et servabit; major haberi Idem aliis, longeque potentior, ad sua flectens Multos arbitria, et fors omnes, debuit unus, Et sua progenies meliori e semine visa est Duci, atque exortus sortiri nobiliores. Protinus hinc Regum, et Dominorum nomina terris, Prorsum ignota prius, sunt prodita, nobilitasque Cum censu venit; paupertas, servitiumque Fluxerunt etiam, simul et vis, furta, rapinae: Propterea et leges ortae, cuiusque quod esset, Tutum quae facerent, et habendi quae sua, normas Praeciperent, lites ne litibus exciperentur. Et quoniam cum nos procurrimus immoderate In rebus, prima amota, nova surgere Egestas Usque solet; debet nova suppeditarier usque Ars etiam, multas post se tractura quoque artes. Quare et praetentis finiti sepibus agri, Et positus campis limes, mensuraque in arva Inducta est, quod quisque habet, ut cognoscere possit, Quodque suum est, colere, atque aliena absistere gleba. Praesertim sola partiri per jugera lata Vobis cura prior fuerat, repetita quotannis, Qui laetam Aegyptum colitis, ripasque feraces Nili exundantis: delebat quippe quotannis Omnes agrorum confuso limite fines Nilus, et aequabat limosis omnia lymphis. Proin sua servandi Mensorum hinc extudit artem Ardor, opumque fuit terras numerare cupido Quae docuit, post ad fastigia pergimus artis Hujus item, praetergressi, quo duxit Egestis. Ad Terrae nam sic noscendum venimus augmen Totius, hinc etiam ad Solem, et palantia Caeli Sidera, non humili correpti huc ambitione. Quapropter ne te in promissis plura moremur; Terra quibus dimensa modos, age, percipe plures; Tum lustrandum auras obeuntes undique Terram, E liquidis iterum ad Caelum sustollar ab auris, Quam gravis astrorum, visurus, quaeque vagantum Sit moles, non librae examine, sed rationis, Visurus Lunae indociles motusque, vicesque: Ire, redire vias sublimes saepe necesse est. Quaerebant olim qui terrae totius augmen, Esse rotundam ipsam prius omnes arripiebant: Proin facile ex aliqua dimensa parte rotundae Delabi fuit ad totam, et cognoscere, quanto Orbe sit, et notis circumdare millibus amplam. Hoc prodit tentasse vetus quem fama, Syenem Ille urbem, cum Sol per chelas Canceris iret, Alti crediderat sub recto verbere Solis Esse sitam; nam rumor erat tum lumine adiri Immisso puteos ex omni parte profundos, Et tenebris prorsus spoliari, umbraque carere. Praeterea illam urbem ( Pelleo condita rege Urbs erat huic sedes Aegyptum prima per omnem) Aestiferum recta a sese sic vergere ad Austrum, Ut simul aspicerent mediam noctemque, diemque. Jam prope distantes aeque inter mutua sese Cum radii Terram veniant a Sole per omnem Tam procul educto (Tellus puncti instar habetur Tantum hoc ad spatium), talem catus extrudit artem. Sursum dimidiam convertit ad alta cavati Astra globi partem, cui filum aptarat ahenum Ex imo recta surgens, mediaque cacumen Summum prorsus habens sectae in regione pilaï. Ergo per Cancri, qua Sol fuit altior hora, Solstitium, fili vidit quam longa sit umbra; Nimirum decies quintam comprendere partem Ejus circuitus: tantam proin totius esse Circuitus Terrae partem percepit idipsum Intervallum, urbem distensum hanc inter utramque; Quo te ipsum ratio tibi non impervia ducet. Ast utramque urbem quod distinet intervallum, Aequabant quinis stadiorum millibus, oras Aestiferae longe regionis qui peragrabant. Quapropter cingit qui terram maximus orbis, Biscentum, et decies stadiorum quinque, necesse est, Millibus excurrat. Quod, si prima omnia constent Vera, queat nulla prorsus ratione refelli. Verum non illae mediam noctemque, diemque Prorsus eodem agitant momento temporis urbes, Altera ad occasum sed paulum flectit, ad ortum Altera; nec prorsus Caneri sub culmine summo, Quo deorsum se Sol parat intorquere, Syene est; Nam non e medio venientes Sole profundos Tum radii illustrant puteos, sed proximiore Extremae a puncto flammantis lampadis orae. Praeterea neque sunt illo uno de rutilante Emissi puncto radii, quibus ultimus umbrae Finitur limes, sed limbo prorsus ab omni Circum Solis, uti non possint fingier aeque Distare inter se, quin sit discrimen in umbra. Denique, quod superest, stadiorum millia quina Urbibus esse putes illis intersita prorsus? Posse iter exhaustum metiri tam bene credas, Qui facuint, ducuntque viam, quam longa, labore? Singula quae possunt, quod tu deduxeris illinc, Irrepente aliqua facili corrumpere fraude. At non illa fagax ratio minus esse videtur Idcirco, per quam Terrae metirier orbem Scilicet inventum est, suaque ars exordia coepit. Porro alium non Sol, nocturni at sideris ignis Duxit, uti fines terrae praescriberet orbi. Namque Rhodo, tanto claram quam fecerat ipse Hospitio, mage quam moles ea vasta Colossi; Submisit fasces Doctrinae Oriente subacto Magnus ubi, et subiit parvos, ut templa, penates; Tu quoque ab Arpino, largum cui flumen et aureum Eloquii, cupidus fontem hunc virtutis adisti: Ergo Rhodo ex humili summas ita radere ponti Aspiciebat aquas sidus (dixere Canopum, Fulgurat Argoae quod clavo navis inhaerens) Ut subito exortum caderet, pelagusque subiret. Illud at Aegypti primo de littore visum, Moenia quo Macetae surgunt de nomine Regis, Parte aliqua aetherii sursumse totius orbis Extollebat, ubi jam summum culmen adiret. Et quia utrumque ratus mediae esse sub orbe diei Uno eodemque locum; pariter, sese inter, utrumque Percepit tantis removerier intervallis, Aequa illi parti Terraï ut totius extet Pars se inflectentis circum, et redeuntis in orbem. Sed spatium certis finibat millibus illud; Ergo itidem hunc certis cingebat millibus orbem. An minus ambiguis, quam sit prior, haec elementis Mensura innixa est Terrae, suspectaque nobis? Adde, quod hoc humili quia sidus fulget ab ora, Se magis infringunt radii, quam Solis, ab alto Culmine cum caeli rutilantia spicula vibrat, Ut novus hinc aliis cumulari debeat error. Mensurae, genus hoc, sed adhuc fallacior illa Tum tentata fuit ratio. Procul urbe Syene, Cujus et haec servant, excisa et marmora nomen, Qui tum adventabant, velut inter mira, referre Hoc quoque consuerant, illa regione sub Austrum Tercentum stadia a Borea protendere sese, Queis stadiis per humum quae corpora consita recta Tolluntur, muri veluti, celsaeque cupressi, Erectique situ quoque aheni proinde cylindri, Ipso in Solstitio qua Sol altissimus hora est, Ex ulla prorsus non ullas parte cadentes Projicerent umbras; nam pars super imminet una, Cuique aliqua, illustrans Solis, qui corpore lato est. Perceptum hinc facile est, quam partem corpore lato Caeli circuitùs Sol occupat, hanc quoque partem Terrae circuitùs comprendi totius illis Debere a stadiis. Sol jam quis nesciat, illos Quam tutum non sit fines servare sine umbra, Et latam Solis faciem, limbisque receptam Oppositis, illo praesertim tempore, quo, cum Servarent, satis esse putabant in capiendis Mensuris magnas tantum cognoscere partes, Et non partium item partes, iterumque resectas, Atque iterum, quas integris demasve, vel addas. Barbara cum premerent Europam bella, ferique Vexarent usus, proin illa inculta jaceret, Atque artes, legesque sibi lugeret ademptas; Soli vos Arabes terrae felicis Alumni, Astrorum motus cupidi spectastis, et alta Convexa, atque caput supra labentia signa; Effusique aliis Victores protinus oris Excultas artes nostrum immissistis in orbem. Tum vos fama refert praeclarae laudis amore Incensos, terrae, quam vestris subdere totam Legibus optastis, voluisse inquirere molem. Propterea in vastis Asiae, quos Tigris, et ingens Alluit Euphrates, campis comprendere certa Mensura tentasse (gradum quam dicimus) unam Terraï partem, quae sexagesima sextae Nimirum partis constat pars unius orbis; Tentasse, atque situ ex uno servasse locorum Campestri, gradibus quot se illic evehat alte In caelum Boreae vertex; exinde sub ipsum Isse polum, donec visus sublimior uno est Hic crevisse gradu; dimensos esse locorum Dein interceptum spatium; totiesque repertae, Sunt quot in orbe gradus, numeros iterasse per orbem Mensurae. Numeros facile hos excepimus ipsi, At non cum numeris rationem, qua fuit alte Quaesitus vertex, non artem, qua loca mensi Sunt ea, non ipsas mensuras, quantaque prorsus Millia tum fuerint, quae nunc accommodat aptans, Ut vult, quisque suis mensuris: lesbia virgae Regula qualis erat, ferus aut mos ille Procustis Aptantis peregrina cubantum corpora lecto; Exaequabat enim vi, cum breviora fuissent, Distendens artus, nervorum et texta resolvens, Sin contra a pedibus superessent longa, recidens. Sed quid opus prisca sequi, jam nostra reductis Jamdudum his studiis si floret tempora? Magnum Terrae ad quaerendum certatim incumbitur augmen Nunc iterum: primum nempe hunc hausere laborem Una omnes Italique viri, Gallique, tumentis Quique colunt Thamesis ripas, Rhenique bicornis. Protinus est ratio sua cuique inventa, modusque. Namque fuit, qui, posset uti cognoscere Terrae Id spatium, quantum est, quod scilicet ante sub uno Esse gradu caeli servaverat, ibat in alto Invectus curru, per quot converteret orbes Se rota, dinumerans, cujus jam marginis oras Aerati fuerat circum dimensus, iterque Inde suum sic omne putabat; quodque viaï a Flexibus atque solo visum est discrimen iniquo Prodire, id summa minuens tollebat ab omni. Num terrae Mensor totius fidere tali Debuit et tantis mensurae erroribus actae? Quid sit opus demi, non cernat, at aestimet anceps? Tum fuit et triquetra qui rem cognoscere forma Aggressus, struxit tali triquetram arte figuram, Ejus apex Terrae in medio ut se conderet imae, Flexus et in summa turri foret alter, et alter Culmine in aërii montis, prospectus in illam Unde patet; flexum hunc utrumque, receperit intra Quot sua crura gradus, facile exploravir, et istis Percepit notis, quantus prior ille profunda Consitus in Terra, qui formae in acumine summo est, Constiterit; quot proinde gradus sit partibus inter Se disjunctus apex turris, montisque vicissim; Quod spatium pedibus dimensus deinde, per omnem Circuitum sic se potuit convertere Terrae. Sed praeter quam quod tractus brevis iste locorum est, Quique vel exiguum nulla evitabile cura Discrimen, faciant, magnum ut grandescat in auctum, Dum vice multiplici totum transfertur in orbem; Illuc fraudis item multum irrepsisse, necesse est, Quod lux, a rebus dum mittitur, inter eundum Per liquidos calles, foetasque vaporibus auras, Flectitur, et torquetur; et ipsum id noscere, quidnam Hic faciat, semper durum est, incertaque constat Quaerendi hoc ratio: ratio proin semper, oportet, Haec quoque servandi fallax, incertaque constet. Scilicet in mortem curvo de turre profusa Tramite convexam vertente ad sidera partem, Ibat lux; ideo magis apparere patentes Hi flexus, quam par, gemini, et subtilior ille, Quam par, tertius esse; gradus pars scilicet illa Major ob hoc, et major item quoque Terra videri Debuerat, quam sit, sedesque excrescere nostra. Caetera quid memorem, primo velut artis in ortu Quam variis tentata modis? Cum noscere paucis Possia certus ab his, non esse sagaciter illas Tractatas Terrae mensuras; proinde tuaris Congruere inter se non illas posse vicissim, Sed magnum numeris prendas discrimen in illis. At si sexque, decemque retrorsum in lustra abeamus Mente haud immemori, admissique Lutetia muris Pulchrarum rerum, et magnarum daedala mater, Hospitioque tuo, peregrinis subjiciamus Cuncta oculis, alte magnas consurgere moles Aeternam in sedem doctrinarum, atque leporum Aspiceremus, et Uranies super omnia turrim Attolli, qui jura Dae caelastia constent; Tum subito in ritus veteris, legesque Academi Conventus hominum fieri, doctumque Senatum Cogier. Haec consulta Virum graviora fuere, Primaque, mole super terrae, formaque videnda. Jamque Duces lecti; gelidas metitur in oras Alter ab urbe, gradus quantum protenditur unus, Alter at oppositum ad Pyrenes usque nivosae Radices per quinque gradus procurrit in Austrum. Italia hunc Gallis civem danarat habendum, Ipse parem post se vestigia magna ferentem Progeniem; Natique labor fuit ire remensum Arctoa de parte gradum, procurrere et ultra: In laudes, nomenque Nepos succedit utrique, Mensurisque suis loca mensa retentat, avitam Et relegit, patriamque viam, et quoscumque Priores Lustravere gradus partiti Gallica ragna, Lustrat agens, et opus multorum perficit unus. Porro majus opus decretum; nempe remota Tentandae regione viae, spatia atque adeunda Inter se vasto longo distantia caelo, Rem magis aucta fides ut panderet: ire Americae Ad loca tum visum, supra quae praeterit orbis Nocte diem exaequans, atque ad torpentia brumae Regna, polo vicina, aeterni ad frigoris oras. Quas tibi mensuras Terrae dum pandimus omnes, Et variam longo rationem carmine, et artem, Exhaustosque viris evolvimus inde labores, Tenuia, spero equidem, non argumenta quereris Texere me pertaesus; at huc tibi proinde libebit Subtractam interea curis adjungere mentem; Nam neque nobilius, veteri neque majus ab aevo Ad seros quidquam transmittere fama Nepotes, Volvendaeque diu aetati contradere possit. Ipse gradu cupias uno si noscere, quantum Prendatur spatii, geminas res ante necesse est Propterea tentes reperire: sub orbe diei Nimirum mediae distantia puncta vicissim Inter se Terrae duo percipe; noscere flexum Primo illum debes, quem fila cadentia recta Terrae ad planitiem, rectaque meantia utrinque Efficerent illic, ubi opus concurrere longe est Obvia visceribus sub Terrae mersa profundis: Praeterea debes, inter duo pucta quid extet Distensum spatii, quot passus nempe, vel ulnae, In medio cognosse solo, aequataque superne Planitie, ne quid montes, vallesque supinae, Turrita officiant vel moenia, vel nemora alta. His subito mensura gradus constabit ab actis; Nam gradui si flexus erit par scilicet uni, Punctorum intervalla gradu claudentur ab uno; Sin major, seu forte minor, minor ipsa necesse est Sit tanto mensura gradus, majorve reperto Terrae illo tractu gemina inter puncta recepto. Propositum sed jam metiri qua ratione Possimus flexum? Sensu non perva Terra est, Visceraque illius penetrare sub alta negatum: At non oppositas in partes ire negatum est 390 Posse, atque in caelum contra protendere fila, Ut signent nostris impendentia punctis, Aetheriique arcus medios inquirere tractus. Propterea quoddam sidus, quod, culmine motus Cum fuerit summo, nimium non vertice flectat A nostro procul (ex humili fracti omnia turbent Nam radii), servant oculo vigilante, et utraque Suspiciunt regione loci, quam vertice distet Servantum, prope praeteriens cum transit, utroque. Sic geminus quem tum vertex intercipit, arcum Scire datur, proin et terrae quem puncta coercent. Quarta orbis parte id pergunt; divisa superno est Inque gradus aequos limbo, graduumque minutas Particulas; medio dependet acumine filum, Tenditur adjuncto quod deorsum a pondere plumbi; Binaque, ab hoc medio curvas quod tendit ad oras, Vitra haerent lateri, queis sidera transpiciuntur; Vitra inter, species ubi rerum pingitur omnis, Fac, transversa loces, seseque secantia recta Aerea fila: latus tum si direxeris alte In terram vertens signati marginis oras, Videris e nodo filorum sidus in ipso, Arcum, quo sidus nimirum a vertice distat In caeli spatiis, similem illi prorsus habebis, Quem finit latus hinc, illinc a pondere filum Distensum; dum namque latus stat sidus in ipsum Directum, filum petet alti verticis oras Pendes, atque apicem caeli transcurret eundo. Nec Terrae spatium gemina inter puncta locatum Ipse quaes propter montes, silvasque vetantes Directa ratione viae deprendere mensum, Sed variis opus idcirco ambagibus uti. Principio sola sunt tibi longa, atque aequa legenda, Ut campusve patens, vel stratum littus arenis; Atque ea, signatas ulnis, pedibusve catenas Recta extendendo, super aptendoque sine ullis Flexibus in totidem metiri millia debes, Quot liceat, libeatque. Atque ex hac altera nobis Quaerenda est, quam proposui, mensura locorum. Quantum hic consilii est? Quanti ratio ipsa laboris? Tentandum, si fors transferre in carmina possim, Exorandaque sunt, praesentia numina, Musae, Ne me sponte sequi juga per montana, nivesque, Praeruptasque vias, nemora et per inhospita nolint Vadentem, hasque etiam super alto inscribere Pindi Culmine mensuras, artemque ex ordine totam. Scire licet triquetra in quacumque hoc esse figura, Ut rerum sex de summa, quae constat et ipsis Flexibus, et laterum costis, si terna patescant Aut latere aut gemina haec cum flexu scilicet uno, Cum latere aut contra duo flexus simplice, possis Arte haud ignota Mensoribus, omnia quae sunt Prendere praeterea, et sic sena elementa videre. Quapropter cum tu tractum per millia certa Jam noscas dimensus, ab hoc exordia duces Inde oculis signans varios ex ordine montes, In Boream calido qui protendantur ab Austro, Aut contra a Borea qui protendantur in Austrum. Horum apices ita sint positi, ut prospectus in alterum A geminis pateat, surgentibus ante, sequentem. His ita suppositis triquetram nunc concipe formam, Finibus extremis quae tractus illius ante Jam mensi, geminos habeat, metirier ipse Quos debes, flexus, in primi vertice montis Tertius extet; erit, latus ut deprendere utrumque Possis in montem excurrens a finibus illis. Extrue nunc aliam speciem, velut ante, triquetram, Unus ad unum illum ut pertingat nunc quoque finem, Alter at hunc primum praestringat acumine montem Flexus, et alter item innitatur monte secundo; Jam latus agnoscis, quod ab illo limite primum Tollitur in montem, geminos servare licebit Et flexus quoscumque; patescet proinde, quod optas, Id lateris spatium, quod montem est inter utrumque. Tres inter montes iterum educenda figura est, Quam doceo, cujus latus unum, scilicet illud, Jam patuit, quod montem est inter utrumque priorem; Ex hoc, atque aditis a flexibus altera nosces Jam latera; inter eos tres proin spatia omnia montes. Hac ratione novas effingens inde figuras Ad quartum, atque alios transcurres ordine montes. Cunctorumque petes apicum intervalla per omne Propositum terrae spatium. Cum denique fini Accedes, facito, extremae duo puncta figurae Ultima non gemino sint fixa cacumine, veram Campi in planitie lati sita, detur ut illum Tractum interjectum, numeris quem inveneris ante, Passibus aptatis revera, ulnisque probare. Ergo congruere haec ubi videris, est opus omnes, Intervallorum sursum, deorsumque meantum, Ut varii, haud aequo consurgunt vertice montes, Obliquas series terrae demittere in aequor, Atque aequare solo. Hoc facias, a monte minori Si rectum extendas nec se attollente meatu, Ductu, nec contra se demittente deorsum. Hunc apice ex alio celso magis in subeuntem Inferius, recto incursu via, quamque cadendo Signaret corpus, superincidat; ecce triquetra Prodit forma recens, hoc cujus tertius extat Flexus in incursu notus tibi, namque sit inter Exiguum, et magnum medius, rectumque vocamus. Vertice verum alii constant in utroque minores, Quos valeas, quanti sint, explorare, latusque Hos apices inter notum quoque, quippe repertum est. Invenies igitur, via quae subtenditur imo Aequore procurrens, referatur qua latus istud, Obliquum veluti projecta corpus ab umbra. Haec iterum, atque iterum perage, intervallaque in aequor Projice cuncta, nihil sursum, deorsumque relinquens. Et jam, quod superest, spatia haec projecta, locati Ipsi ut sunt montes, vario serpentia ductu, Inque alias, aliasque plagas pergentia Mundi, Nunc opus est partem convertere cuncta sub unam, Qua medius caeli orbis ab Austro tendit ad Arcton, Atque uno directa utrinque extendere ductu. Propterea debes servare a monte priori Quovis, quot gradibus, medium quem dicimus, orbis, Seu mediae malis orbem illum dicere lucis, Diversus declinet ab illo, qui meat alte Per nostrum caput, atque sequentis montis acumen: Tum sat erit, si concipias a monte sequenti Planitiem sublatam alte procurrere in orbis Planitiem medii, rectoqe secare meatu; Nam triquetram cernas telluris in aequore formam, Cujus flexus et hic rectus noscetur, et ille, Quem monte in primo servaveris ; adde repertum Jam latus, est inter montes quod scilicet illos Projectum spatium: quare, quod restat, habebis Illud item latus, a primo quod vertice in orbis Planitie medii, et telluris in aequore tendit. Sic faciens iterum binos, iterumque per omnes, Qui superant, montes altos, humilesque vicissim, Ipsaque prima etiam camporum, extremaque signa, Denique pervenies telluris in aeque ad unum Perpetuum spatium de primo limite summam Protensum ad metam, mediaeque sub orbe diei Uno eodemque situm, mensuraque certa patebit. Ne tamen addubites, dabitur, rectene peractus, Explorare, labor; proin sic age, limite utroque De spatii pariter servetur Luna, Jovisve De comitatu astrum, quodcumque est, cum subit umbram, Ut sic percipias, an eadem prorsus in hora, Quam media incipiens numeres a nocte dieve, Lumen id a prima carpi videatur utrisque Nempe locis umbra; quod in illo tramite nullam Significet fraudem, nec ad ortum vergier illinc, Hinc contra occasum, medio sed pergier orbe. Gaudebis tunc incassum haud cecidisse laborem; Namque operum in serio tam longa, difficilique, Qui, licet exiguus, subrepserit, omnia prorsus Disturbet malus error, et irrita reddat, et illud Durum opus immani molimine rursus adiri, Et refici cogat; velut in montem grave saxum Quod vix truditur, et clivi prope culmen adeptum est, Deficiente solo aut tenui prodente lapillo In vallem celerans subito devolvitur imam; Damnati flent, Sysiphium repetuntqe laborem. At quod ad aetherii fines, quos diximus, arcus Pertinet, hic itidem fraus nequa illudere possit, Inspicere in motum, quicumque est, convenit omnem, Accedit quo nempe polo, seu forte recedit Stella micans (nisi tum geminis servetur eodem Tempore forte locis ), diverso tempore namque Non statione una caeli de culmine fulget. Motus et hic certe duplex est, proditus alter Jamdudum, quo quaeque videntur sidera ferri Axe super (quo se convertit et annua Tellus) Lenta tamen nimium: biscentum saecula gyrum Conficiunt unum, deciesque his addita sena. Proditus alter at est nuper, qui consit ab ipsa Terrae motu, et diuturna lucis ab alto Ad nos usque via; non se uno haec namque propagat Temporis in puncto, spatia et simul omnia carpit. Has ob res geminis, radius qui nostra lacessit Lumina, ab obliqua fert ictum parte; videmus Properea sidus, non qua regione lacatum Revera tunc est, locus at, quem cernimus ipsi, Per caelum se circumfert in marginis oram Exiguae coni primo de segmine formae. Tertius his addi quoque motus denique possit, Haec reperit nuper quem nostra fagacior aetas, Scilicet exiguum quo se polus ipse per orbem Bis denos uno decerpto volvit in annos, Nunc ad Solis iter propius, nunc longius adstans Signiferum, vastoque ad consita sidera Mundo. Hos igitur numeris motus comprendere par est, Cum tuimur, quantum decedat vertice sidus A nostro, variique situs discrimen adimus, Ne spes sollicitos animos deludat inanis. Ergo age, qui Boreae Gallorum primus ad oras Protulit urbe gradum a regali mensus, eundem Congruere octonis decies ad milla sena Millibus adjunctis invenit, tendere et ultra Plus quater ad centum quam passus, scilicet istis Jam decies septem debes, atque addere binos. Novimus at quoniam lentos nihil esse moratum Sideros illum motus, mensura, necesse est, Claudicet hinc paulum. Verum qui primus in Austrum Incipiens illa mensuram duxit ab urbe, Distenditque gradus in quinque (in quolibet uno, Si quis erat, divisus uti vanesceret error), Invenit medium a geminis utrinque receptum Scilicet extremis gradibus, majoribus esse Distensum paulo spatiis, quam parte repertus Qui fuit algentis Cynosurae ad lumina versa. Tum discrimine ab hoc menti facile incidit aequum Terrai non esse globum, veramque repente Exortum desiderium cognoscere formam. Protinus hinc etiam falsa ratione putatum est Idcirco a gemino compressam cardine terram Esse, et plus medio tumefactam augerier orbe; Quippe his servatis a rebus, forma profecto Debuerat Terrae prorsus contraria reddi, Nempe in utrumque polum quae paulo longior esset, Et primum coni segmen, velut ova, referret; Namqua curva magis frons Terrae est, nonne meatus Sub Terram citius concurrant, conveniantque In flexum, recta quos subtus ducere tentes Aeque longorum geminis de finibus arcuum? Atque ideo flexum hunc majorem mutua juncti Non faciant? Quapropter eo minor esse profecto Unius mensura gradus non debeat illic? Ast in ea coni, quae sit de segmine primo, Effigie, mage frontis curvato inflectitur arcu, Qua de parte magis producitur; atque ubi distat Planitie minus a recta, subtilior exit, Et minor axis ibi est: ita ad axem crescere debent, A majore gradus dum pergunt axe, minorem Continui, minimusque gradus majore sub axe est. Inde fit, ut Tellus, si in cardinem utrumque minores Pergunt usque gradus, illac prodictior extet, Haud secus ac ovum; sin ora augentur utraque, Sit compressa, velut sunt poma, a partibus ambis; Fit pariter, si distantum discrimina noscas Mensurae graduum, formam ut deducere possis, Terrai quae sit circum, compressane constet, Longane, uter major nimirum, et quatenus axis. Ergo ex servatis gradibus quoque, fraude retecta, Compressam non parte polorum ab utraque putarunt Esse; sed ex illa contra procurrere Terram: Nimirum non tum stetit haec sententia primum, Quippe aliquis jam contulerat, quod rebus in istis Omnibus et terris tentatum, et tempore in omni est, Et quod in Aegypto quondam, et quod nuper in oris His Italis, Gallosque inter, Batavosque peractum, Imminuique gradus hoc viderat ordine notos. Quin fuit et Lunae servatos ante labores De tabulis qui cognoscens, numerisque retentans, Diceret haud aequis curvarier arcubus umbras, Sed flexis ovi in formam, qua praedita Tellus. Scilicet haec illis pugnabat, diximus ante Quae fluere ex ipsa gravitate, itidemque voluta Un sese a terra; proin hoc fuit, unde coactus Est alios aliquis gravitatis quaerere fontes, Atque aliam legem, et rationem, qua revoluta Terra licet, possit longa consistere forma; Nam visum est potius Terrae transire figura Ante a servata ad garvitatem, quam gravitate Ad Terrae formam delabier ante reperta, Cum gravitas variis possit rationibus aeque Aptari, at nequeat, quae jam servata, refingi Forma, et non species ea, quae deprenditur, esse. Certius ipsam igitur servandi exorta cupido est Formam animis, curasque laboribus adjiciendi Exhaustis alias; siquidem minus apta videri Debuit umbra, jacit quam denso corpore Tellus In Lunam; exigua est etenim pars illius orbis Umbrosi, facies Lunae quo carpitur, arcus: Ambiguam neque rem manifesto pandere quibant Mensurae indicio, vel adhuc quaecumque recenti, Et fida fuerant quantumlibet arte peractae, Scilicet unius conclusae limite regni. Namque propinquorum garduum discrimina tam sunt Parva, ut in haec longe tenues nos ducere possint Errores, quos unquam ulli vitare negatum est, Utpote mortali quos non est prendere sensu. Proinde Virum geminas visum est dimittere turmas, In domitas alios aeterno frigore terras, Aeternoque alios aestu exsuperante perustas, Ut spatiis ita distantes ingentibus illi Inter se, tantam sperent vitare sagaces Servando, sunt quanta gradus discrimina, fraudem. Quis memoret, quam dura locis utrisque laborum Exantlata? Quibus sese immisere periclis? Jam Laponum regna, ut vocitant, glacialia longe Prima cohors adiit, quamvis et serior oris Exisset patriis, gelida tamen ocyor istuc Se retulit victrix, mensuramque extulit Ursa, Vix tum iterum caelo sol ducere coeperat annum. Non tot monstra tamen Minyis domitanda fuere, Dum narent prima Aeetaea ad regna carina, Fulvo surriperent ut clarum vellus ab auro, Conspersum quamvis mare concurrentibus esset Tranandum scopulis, efflantes naribus ignem Et Tauri aeripedes subigendi, atque atra veneno Ora soporifero vigilis religanda draconis; Quot subeunda olli horrenti rerum aspera terra; Et quot erat curis duras opus addere curas. Lecta fuit sedes operi opportuna gerendo Tornea, ad gelidae procul Urbs confinia Zonae, Unde esse incipiunt hyberno tempore noctes Perpetuae magis, atque magis, dum maxima senos Exaequet menses, et lux quoque maxima senos. Hic calcanda jacet fluvii cognominis unda, Cujus mensurae visa est aptissima primae Planities; sed enim fuerat nix saepe viai E medio evolvenda recens, quaerendaque subter Firma sola; algentes tractabat pellibus undas Proin frustra defensa manus, nam immobilis haesit Interdum; usque adeo saevit Jove frigida crudo Tempestas hyberna, ut gens quoque nata sub illo Aethere saepe gelu deperdat membra secante, Et tanquam a bello truncatos praeferat artus. Obsidione velut conclusa, arctataque parvis Abdit se domibus brumali tempore torpens; Nix superat, canoque sepultam pulvere condit. Deficit unda fluens in potus versa manentem In glaciem, silice et praedura durior extat, Vinaque vincta gelu, ferroque secanda rigescunt; Tantum, Bacche, tuo fera temnis frigora flore, Hoc uno gelidis non stringeris aeris auris. Postquam flumineo est cognita dorso Illa prior; montes tum qua ratione adeundi? Undique praeruptis sylvae stant montibus altae, Verbera ventorum tantum frangentia ramos Perpessae, nunquam flammas, duramque bipennem, Obstructae nivibus, mortali fors pede nunquam Tentatae. Jam sunt nudanda cacumina, caeloque Illae ostentandae rupes, jam montis ad imam Radicem aerii, Kittim dixere Coloni, Haerendum est; illic fabricanda patentia sursum, Pastorum de more mapalia, suspicerentur Unde faces caeli, et sublimes verticis ulnae; Et sunt multa locis aptanda, movendaque multis Instrumenta gravi molimine, Daedalus ille Praesertim multa quae fecerat arte Britannus, Uranie cujus tantum est munita labore: Ipsa gradus, graduumque dedit cognosse per arcum Particulas senas decies in quolibet uno, Atque harum totidem quoque fragmina particularum, Quae non convexis nisi vitris cernere tantum est. Nimirum, genus hoc, arcte conclusa supellex, Ne quid in offensu vario, compage soluta, Turbaretur, eos montes, praeruptaque curru, Sive levi potius scandebat culmina cymba, Consimilis cervo quam bellua juncta trahebat, Ocyor at multo, multoque ferocior illo, Perque nives, glaciemque, per horrida saxa volabat. Indigenae, rude vulgus, iners, nullisque javare Consiliis, operisque potens, cum saepe viderent Circum alienigenas fundi, atque, ut sacra ferentes, Lente onus id vectare Viros, intus latitare Numina credebant, Divum et procedere magnam Matrem inter Gallos; namque illos stulta premebat Relligio, exanimosque Deos, et inania signa Thure coli, votisque jubens, et sanguine fuso. Haud dimota minus tamen haec obstantia circum Omnia sunt; quid enim obstiterit, queis gloria vires Addit, et exagitat velut acri pectora thyrso? Unius mensura gradus tunc prodita demum Constitit, ipsa novem, decies et millia sena Exaequans, passus si tollas inde quaternos, Et decies septem. Doctae Dux signa cohortis Jam movet; excedunt laeti glacialibus oris. Ille nova te tellure, novi et sub tegmine caeli Multa etiam solers servaverat, esset ut inde Ditior ars, quae Naturae procul abdita quaerit, Pendentis tractus virgae, cum tempore certo Vibratur, longisque moras pro tractibus ejus, Quaque via radii torpentes aeris auras Desuper ingressi, et densatas frigore multo Progrediantur, item stammarum innoxia caelo Plurima per noctem spactacula, versicolores Perque diem nubes, geminosque per aethera soles Saepe, coronatosque, nec unam saepe per umbras Fulgentem olim pulchra cum Colchide vellere rapto, Finibus a gelidis Ursae, et regione nivali Gaudentes focios praeclaro munere functos Restituit patriae incolumes, caeloque tepenti. Interea calidas Americae errabat in oris Altera missa manus Comitum; terra illa, marique Jactata Iliadas decimum protraxit in annum. Vix fuit, ut magnam ad Quiti consideret urbem, Atque ibi castra velut duro sub marte locaret; Nimirum qua se flectit noctemque, diemque Aequans, qui mediam Terram discriminat, orbis. Tempore eodem illa caeli regione quis omnes Aëris esse vices, atque una frigora, et aestum Crederet, et mites una insedisse tepores? Non procul aestiferi de littore gurgitis illic Consurgunt vasti montes, quibus altior alter In terris se nullus apex ad sidera tollit: A Borea longo decurrunt ordine ad Austrum Perpetui; medio est at quae ingens consita vallis, Illa quidem centrum repetita in millia longe Trans terrae vastas pariter distenditur oras, Atque humilis quanquam prae verticibus praeruptis, Tantundem super undisonum sustollitur aequor, Quantum ipsi montes convexo ad sidera dorso Se super evexere, minus subvecta nec alte est, Aëriis quam quae magis Alpibus edita rupes. Illi recta licet violenti ad verbera Solis Perstent perpetuum procero culmine montes, At quoniam et terrae procul a fervoribus imae Eduxere caput, circum et tenuissimus aër Obsedit, longeque levissimus, horrida semper Regnat hyems glacie concreta, et frigidus annus, Semper et aeterna nive canent obruta saxa; Quippe prior superat, super et constructa vetustam Incidit usque recent, cumulo proin crescere magno Visa, locisque pedes multis assurgere centum. Qui procul aspiciunt has alto ex aequore terras, Mirantur certo praecingi limite montes, Quem super omnia sunt candenti tecta pruina. Interea immo dico languescunt Solis ab aestu Ipsi, et dum pelago puppi fluitante feruntur, Et post dum portus tetigere, obeuntque propinqua Oppida; namque sero finduntur saxa calere Ille, terraque hiat ventis, radiisque perusta. At valle in media, qua sese viribus aer Temperat adversis, hinc ardens, frigidus illinc, Ver agitur; pulcher nec jam unquam vertitur annus; Nam paulum Sol hinc se a vertice flectit, et illinc, Perpetuumque dies alternans noctibus aequos, Haud mutata, facit, caeli placidissima contstet Tempestas, haec Elysii videantur ut esse Fortunata loca, et campi, sedesque beatae. Cuncta fovet Zephyris natura tepentibus, atque De terra omnigenos simul omni tempore foetus Fundit; opes verno proprias permiscet honore Autumnus; pariter frondes, floresque virescunt. Maturique vigent una super arbore fructus. Visum his jamque locis mensuram inquirere primam; Optima sed victu regio licet, optima certe Tentandis non his fuit opportunaque rebus: Nempe erat ille solo labor impendendus iniquo, Ut strati per humum deberent pectore prono Serpere multa Viri producto in millia tractu. Protinus ad triquetras cum ventum exinde figuras Aëre signandas liquido, incubuere quot acres Aerumnae, Herculeis aucturae et viribus ingens Nomen, et exhausturae odia imperiosa Novercae! Illarum tantum flexus servare coacti Montium in ascensu medio; quippe invia longe Culmina erant glacie aeternae constrata pruinae, Et non vitales aurae, aut spirabilis aether. Quin saepe et mediis tentoria montibus olli Figebant, depressa nivis plerumque ruina; Pertaesos quoties illic haerere videres Nequidquam, longosque dies trahere, atque morari, Donec disjectis jam caelum purius esset Invisis nebulis, sudusque vaporibus aer Et caelum, et terras aperiret, et aequora, posset Prospectus procul in montem ut de monte patere. Aetherii demum ad mensuram scanditur arcus. Protinus ipsa aliquam partim fecere labori Instrumenta moram, queis sero haud fidere discunt, Partim inter socios facile in diversa abeuntes Discordes animi paulum, atque exorta simultas, Tum fraudes etiam in servando saepe retectae, Vitataeque modis variis, et proinde novata Jam toties, iterumque opera instaurata, iterumque, Omnia tentantes denos tenuere per annos. Tandem inventa gradus longo quaesita labore Mensura est; potuere haud corrumpere quidquam Extinctae nondum, atque incertam reddere lites. Rerum non inter certantes scilicet harum Exitus ambigitur; quin major constat ab ipsis Litibus orta sides; cavere utrinque sagaces Quippe Viri, ne parte queant culparier ulla, Neve sui, in vulgus patefacto errore, puderet, Cum spectant animo de se infrendente triumphum. Ergo gradus certis comprensi, suppositique Denique terni sunt mensuris, et minor horum Unus quisque gradu, gelidae qui subjacet Ursae, Detectus; ratio compressae ab utroque polorum Certius inde fuit firmata, receptaque Terrae. Jam non ipsa dies securos prorsus agebas Interea, genus hoc, in rebus, Gallia ; pubes En iterum excitur florentia regna peragrans, Inquiritque gradus in mensos ante, novaque Te ratione, novis te totam denique subdit Mensuris, quanta ad Boream procurris ab Austro, Praetereaque gradus transversi indagine lustrat, Expertis ne multa, via intentata videri Ulla queat; rursusque polis utrisque repertum est Arctari terram, medioque tumere sub orbe; Nec quovis tum de tentamine non tumor iste Perceptus, prorsus dubitandi ut copia deesset. Secura tamen hic num constes undique mente? Ambiguam vel adhuc quod reddat, sollicitamque, Scilicet est aliquid: graduum non ordine eodem Inter se crescunt collatae, vel minuuntur Mensurae, debent quo crescere, diminuive, Si sit ubique aeque densato corpore Tellus. Tunc etenim primam praeferre e segmine coni Extra debebit speciem, certoque tumore Sic flecti, e geminis gradibus queiscumque repertis Ut valeas totam numeris cognoscere frontem. At vero a geminis collatis mutua nunc his, Nunc illis gradibus, non certa atque una tumentis Formae, at dissimilis ratio diversaque prodit. Adde et, post etiam graduum quaae mensa suere Diversis spatia in regionibus, ipsa figuram Efficere hanc varie diversam, dissimilemque, Seorsum aliis eadem ut gradibus collata tuaris. Scilicet Oceano in magno qua se Africa terra Trans nigos longe Aethiopas protraxit in Austrum, Occiduoque bona lassatos aequore nautas Spe reficit, pontoque repente immittit Eoo, Sidera servatum summo labentia caelo, Gallia, missus in has Civis tuus iverat oras, Praesertim Lunam ut posset, Martemque rubentem, Tempore quos aliis alii regionibus uno Servarent, velut in Terram deducere Caelo, Carmine non magico, aut cantati turbine rhombi, Sed procul obliquis aspectibus, unde pateret, Interjecta forent quot milla descensuri: Ergo etiam nactus facile opportuna locorum, Ipse gradum terrae sub millia nota recepit Dimensus, nostrasque libens transmisit ad oras. Tempore quanquam illo Domina Romanus ab Urbe, Ut solet, aeternis flectebat legibus Orbem Doctrina Pater effulgens, et Numinis instar, Ad mores Populos, ad munera dia vocabat; Tu tamen induxi, vel ab his decus, inclyte Silvi, Vellet ut ipse suo curis adjungere regno, Induxti, quas ornat, et evehit, artibus aequum Ingenuis. Ergo auspiciis illius in ingens Ipse Viros immittis opus: vidi ipse moventes Arma novo, constata recens, ut idonea bello; Vidi, cum egressos longo vetus Appia colles Usque sub Albanos ductu via mensa teneret. Protinus in montes duro subiere labore, Et juga nubiferi, qua celsior, Apennini Lustravere: vagos octo post culmina donec Extremum ad superi demiserit aequoris oras, Queis sedet antiquis urbs longe cognita fastis, Et celsas praefert turres, prope terminus olim Italiae. Madidis constratum ibi littus arenis, Multaque directo distensum in millia tractu, Aptatis, nuper velut Appia, subditur ulnis. Illic tum media servatur sidera ab urbe; Quae pariter media servantes sidera Roma, Cum rediere, viros conspeximus, inter utramque Arcum, quantus is est, caelestem ut prendere possent; Et saepe adfuimus noctuque, diuque sagaci In caelum cum mente aciem obvertentibus acrem. Ollis sic plusquam graduum mensura duorum Littore ab Adriaco Romana ad culmina ducta est, Quanquam parte sui parva, at contractior illo Protinus alteruter tum constitit, ante per oras Quem Galli patrias signarunt, quemque prope aequo Distantem spatio Boreae de cardine prendas. Ex his tute queas facili cognoscere pacto Tellurem non prorsus ea constare figura, Quam gravitas exposcit in aeque corpore denso; Ejus nec facies, circum ut tornata, videri Jam queat, et parili ratione inflectier, aeque In spatio circum distante a cardine utrovis. Propterea mensis cum Terrae inquirere formam Tentamus gradibus; revera quid sit id ipsum, Quo nos mensuris tum tendimus, inspiciendum est. Scilicet haud haec est, qualem spectantibus offert Terra sui speciem, variatam montibus altis, Et late campis discretam, et vallibus imis. Haec si namque foret, nunc ille brevissimus, alti Inflectunt qua se colles, gradus esset, et ulnis Vix tribus interdum porrectus; at abforet omnis Aequa in planitie campi tumor; eque supinis Contra frons Terrae cava vallibus efficeretur . Certam exin nobis fieri non posse figuram, Quam memoro, terrae quis nesciat, undique campis, Atque jugis, variis et vallibus interruptam, Saepe et pro vario mutatam tempore? rupes Quippe cadunt aevo, valles opplentur, et ampli Desidunt campi, eductove cacumine surgunt. Illa neque esse potest Terrae quaesita figura, Quae fieret, valles si montibus aequarentur; quippe incerta foret, nos utpote quam variare Arbitrio nostro possemus, multiplicique Deprimere hic montes, illic educere valles Limite; quandoquidem infinitae continuato Esse queant ductu formae, et sine flexibus ullis, Ad quas haec redigi Terrae frons aspera possit Demendo, quantum libet, addendoque vicissim. Praeterea nec ad hanc tali ratione redactam Possemus gradibus mensis pertingere formam; Quippe gradus cum mentimur, quae pondera deorsum Deducit via de tenui pendentia filo, Recta ad quaesitam Terrae cadat illa figuram Est opus; ast eadem num recto incurrere possit Descensu in talem, modo quae constata, figuram, Depressis conflata jugis, et vallibus alte Sublatis? Siquidem velut undique pondera tendunt Quaelibet in partes terrai totius omnes, Sic quidquid varium Terrai in partibus extat Texturam propter raram, densamque, necesse est, Immutet varie, qua corpora sponte feruntur Lapsa, viam magis in densum et detorqueat augmen. Proinde etiam asperitas istam facit extima Terrae Incertam, variamque viam, quod noscere possis, Ut docui, memori recolas si mente, sub altos Declinent filo ut pendentia corpora montes. Sed jam age, quaesitam nobis cognoscere figuram. Punctum finge aliquod terra super; illud ad Austrum Sic iter, algentem vel ab Austro flectat ad Arcton, Imprimat ut gravitas ictus, ubicumque locorum est, Desuper insistant, erit hoc iter, orbe diei Quod mediae per dimensos prodire necesse est Nempe gradus, Terrae ob scabram quod proinde figuram, Intus multiplici variataque viscera textu, Atque huc, atque illuc ductu curvatur iniquo, Et varie undanti deductum tramite serpit; Propterea par est ipsa hac ratione rearis Undantem Terrae faciem, quam quaerimus, esse; Idque tibi gravitas varii ob discrimina textus Suadeat, idque gradus servati, ut diximus, una Non bene pro quavis concordes cumque figura, Insinuent, dubiosque fugent de pectore sensus. At quia per terras extrinsecus asperitates Quae sunt, vanescunt prope Terrae ad totius auctum, Credibile est etiam discrimina tenuia textus Esse ea sub terris intrinsecus, atque figuram Propterea turbari adeo non posse, polorum Ne regione ea sit paulum compressa, tumensque In medio, curva hic mage scilicet, et minus illic. Non tamen idcirco prorsus verissima fronis Quaesitae species unquam limesque patebit Quacumque in regione suus, cum quilibet ille Inflecti varie diversis possit in oris. Protulit ipsa gradus sic Itala terra minores, Nam gemino hinc illinc consurgit ab aequore semper Altior, et medio praecingitur Apennino; Propterea in vastos hinc illinc pendula filo Deduci paulum debebant pondera montes, Majoremque arcus ideo comprendere tractum In caelo, et gemini disjungere verticis oras, Debuerint ut proinde gradus minus esse patentes. At contra illorum magis amplam Gallia praefert Mensuram, quoniam calidae de parte diei Pyrenes vastis finitur montibus, in quos Pondera tum deducta arctabant aetheris arcum. Propterea nobis semper mage cognita constet Ut facies Terrae, sedesque haec alma patescat, Esset opus tractus mensuris ire per omnes, Atque gradus, quaque ad Boream conversa, vel Astrum, Et qua Memnonia tendit de sede cubile Solis ad Hesperium Tellus queiscumque sub oris, Prendere; pro quavis demum regione repertus Crescentum gradum, et minuentum surgat ut ordo. At longum est opus, et nobis post longa manendum Saecula, venturo si quando id prodeat aevo. Interea paucas, at quas servavimus, omnes Aptamus graduum mensuras vi gravitatis Perfacile expositae, et probe consentire videmus Inter se aptatas. Fundata est vi gravitatis Scilicet haec Terrae moles, conflataque forma, Et maris, et terrae; quanquam et rerum Arbiter amplae Compagi formam quamcumque inducere, Mundum Cum strueret, potuisset; at, ut Faber, aut super undas Labentes, aut forte vias cum fornice pontem Erigit inflexo, speret retinere tenaci Calce licet pondus lapidum, tamen ipse figuram Inducit, qualem consistere posse fine ullo Ante putet vinclo, proprioque ut pondere tantum Sciliet in sese niti putat; Arbiter, inquam, Sic quoque Telluri talem conflasse figuram Creditur, aequali qualem in se pondere partes Libratae poscunt, compressam ab utroque polorum, Ut docui, et paulum regione tumentem. Nunc circumfusas mecum te transfer ad auras E terra, breve constat iter, superamque fluentis Inspice naturae quoque frontem, cortice quali Includat Terram, num se conformet, ut illa, Atque adstricta velut vestis se inflectat in artus? At non huc gradibus, non huc conscenditur ullis Mensuris. Quod non oculis, manibusque valebis Subjicere, omni alio valeas neque prendere pacto, Hic etiam inniti gravitatis viribus ipsis Quis vetet, et facili sic illuc scandere clivo? Nimirum videas extrinsecus aera posse Non alia fundi fictum, comptumque figura, Exornat quam qua Tellus sese ipsa revolvens, Vel si alis, propior quae sit tamen; utpote terram, Et mare cum late cingat complexibus arctis, Et parvo assurgat cumulo liquidissimus aer, Quippe gravis, formamque ideo a gravitate receptet. Namque, assiduisque licet conatibus instet Nesciat, assidusque licet conatibus instet Sese evolvere, et in spatium distendere majus, Constringi tamen usque sua sub mole, premique? Usque adeo premitur deorsum, arctaturque, prope imam Ut qua planitiem ponti demissior aer Contingit, tanto sit pondere, pondus ut aequet Argenti fluitantis, et undae more liquentis, Quod digitos quater in septem susupendere possis Inclusum vitri recta impedente columna. Et licet aurarum calor augeat exsiliendi Conatum; calor ast idem, et quae caetera circum, Si constent eadem, densabitur aura premente Plus aucto supera pro pondere, quoque tenetur, Decrescet spatium pro ponderis ipsius auctu. His tibi jam claris subjunctis rebus, et ipsa, Quam tu cumque velis, gravitatis lege manente In spatiis Terrae a medio variantibus, illuc Pervenies numeris, quaerendique arte recenti, Ut videas, progressus in aere rarescendi Qui sit, dum sursum cumulatum mente sequeris. Invenies igitur, gravitas dum constet ubique Non mutata caput super altum, eademque per omne Aerium pelagus, binis si partibus aura Decrescat, qua densa, aliquo super edita tractu A nobis, opus esse, ut partibus ipsa quaternis Decrescat duplici in spatio, bis deinde quaternis, Deinde bis octonis, sese si scilicet ipsam Terno attollentem, spatioque sequare quaterno. Ordine quo possis invento pergere tutus, Innitique auris levibus, sursumque volare. Haec lex est, gravitas ubi constans, unaque ubique Scilicet: at spatiis eadem in se pro repetitis Si decrescat, uti vere decrescere certum est, Lex parvis ab ea paulo diversa vigebit In spatiis; magnum in magnis discrimen habebis: Tum quoque rarescent quatuor jam partibus aurae, Jamque novem, bisque jam rursus, ut ante, In spatiis, non ut tamen ante a fronte petitis, Sed Terrae a medio, et crescentibus ordine longe Inter sese alio, nimirum terna struantur Post bina ut spatia, et succedant sena repente; Ordine quo numeri cum progrediuntur, eosdem Dicimus harmoniae de nomine, quippe ubi primi Quae ratio est ad eum, qui tertius, aequa sit illi, Quam discrimina habent, rationi, nempe prioris A subeunte secundo, et ab excipiente secundi: Qui melicos certe concentus efficit ordo. Hinc tibi si fuerit geminis servata vicissim, Quam varie sit densa locis liquida aura; valebis Hanc aliis queiscumque locis, cognoscere densam. At geminis servare locis discrimen in aura Densata, facile est; praelongo nesciat istud Quis bene servari vitro, quo plusve, minusve Consurgens liquidi argenti suspensa columna Desuper aurai compressae pondera, vimque Signat, quamque locis densata quibuslibet extet Rarior inventa est sic partibus aura quaternis, Quam nos inter, ubi est educta ad millia septem. Perge vices per quadruplices ita semper in altum, Septenis septem cumulata prioribus addens Millia, si gravitas constans sit, credere certe Difficile est, quam tum longe tenuabitur aer. Scilicet obruimur tanta a levitate fluentis. Fama Repertorem ludi, quem Schachida dicunt, Monstravisse refert olim, quam protulit artem, Regnatori Indo; belli simulacra placebant, Et nigrae, canaeque acies, variataque miro Praelia consilio, et pugnacis nomina buxi, Motus, insidiaeque, armorumque usus, et ordo. Non Rex ingenium infoecunda ornavit, uti mos Pluribus ets, tantum laude; at, pete, dixit, habebis Praemia, quae cupias. Voti hic praesetulit esse Callidus exilis, munusque exposcere visus Pertenue: optarem, Regnantum maxime, dixit, Tot cereris mihi grana, quot hac ratione putentur: Princeps haec unum sedes (albasque, nigrasque Quadratas tabulae sedes monstrabat, ubi ambae Institunt acies, et noto limite pugnant ), Altera bina ferat, tum tertia quattuor, octo Quarta, et sic duplici crescant repetita per omnes Grana coloratas vice sedes, quolibet octo Quae sunt in latere, et toto non aequore plures, Quam decies senis adjunctae quattuor, extant. Rex inopem ridens animum tam parva petenti Annuit. Ast inita porro ratione Ministri Per numeros, adeunt illum, attonitique fatentur: Non si vel toto dominetur solus in Orbe, Posse reum exsolvi promissi; haud esse per amplum Navigia oceanum segeti satis ampla serendae, Omnia gente procul si conducantur ab omni. Rex stupet, atque viri magnum admiratus acumen Regni consiliis ratus est ingentibus aptum; Proin opibus donatum in publica munera rerum Detinuit, nunquam et propria dimisit ab aula. Tanta vi numeri cumulantur progredientes Ordine vel duplo: quot erunt, si quadrupla constent Perpetua incrementa, velut consurgere nuper Per rarescentes dixi auras? Millia si per Quinque animo subeas sursum, et ter dena, videbis Mille, hunc quam nostrum, mage partibus aera rarum. Surge, age, et ulterius; bis millia confice centum, Et super adde decem, quantus, quantusque repente Prodibit numerus? non illum efferre valebis Voce, sed exscribens per signa decemque, novemque Elicies, Arabum fuerunt quae more notari. Scilicet haec fiunt, ut paulo finximus ante, Si gravitas sursum non sit mutata: profecto Sed mutatur, uti docui, numerisque notantur Diversis paulo spatia ipsa, minusque repente Progredieris, at immensum tamen; utpote si tu Millia sublimi post octingenta volatu Tum quoque dena quater scandas, tam rarus ibi aer Fundetur, vix ut decies sub sena reduci Signa queat: numeris quae nomina reddita tantis? Verum a servato diversus cernitur ordo Ordine descensus interdum, pondera vivi Sursum cum ferimus vitreo conclusa cylindro Argenti, atque alia densarier aura videtur Tum ratione. Aliquis dum montem scanderet altum Paulatim, supraque maris consisteret aequor Sex pedibus decies; quae lympha argentea vitro Clauditur, ipsa aliquem descensum prodere coepit, Scilicet hanc digito partem decerpsit ab alto, Quae de bissenis pars unica partibus extat. Tantundem dorso conscendere montis eodem Pergit; et est digiti nondum pars altera visa Descensu confecta novo; nisi donec et uno Hos decies supra fenos pede celsior esset; Conscensisque aliis decies sex, jam duo deerant Scandendi, digiti rursum ut pars aequa vacaret. Hoc igitur, quantum valuit tentare, probavit Ordine depressas argenti mobilis undas Usque viae magis alta petens; quin credidit istis Sublimes se posse etiam deprendere tractus, Evecti queis consistant supra mare montes, Queis aliusque alio vincatur vertice vertex. At variantia dicendum haec discrimina posse Ponderis aurarum producier a calefactis Hic prope nos auris varia ratione, Calores Scilicet et terra clausi ( mons plurimus unde Saepe ignem eructat ), locaque aeris ima vapores Replentes tepidi, et reflexos multiplicatae A terra ob radios vires, et densior aura Suscipere apta magis, captumque fovere clorem, Efficiunt, magis haec loca celsis ima calescant, Illic ut nivium sit, durae et grandinis ortus Tunc etiam, cum nos fervente exurimur aestu. Propterea esse aer prope nos pro pondere densus Non queat aggesto, constante nec ordine tractus Sublimis minui, nec, quae servata, manere Quoque loco possint, et tempore; tempore quovis Nam regione calor varie mutatur in omni. Ast aliquo a terra tractu procul, aequa per auras Temperies est, quo nequeant hae scandere causae: Ordo propterea et progressus certus ibidem Rarescentibus est mutato a pondere in auris. Multi hunc distendo distendunt aere multa Progressum longe per millia, currere tantis Quippe volunt spatiis fusum mare mobilis aurae In coelum, terrae prope sint ut tractibus altis Dimidiae paria; at nobis propiore videtur Esse opus aerios constringi limite campos; Auris quandoquidem Soli circumsitus aer His levibus occurit, sursumque volentes Ire aequa retinet vi, nitentesque refrenat, Inque vicem simul his ipse interrumpitur auris. Namque quis esse suum magnum neget aera Soli Praeterea, immensis et fundier aetheris oris? Indico primum maculae sunt lucida Phoebi Turpantes ora, et quaedam velut aere in illo Nubila suspensa, et faciem radentia diam: Indicio candens porro est lux illa, tenebris Quae Solem ossusum, et subjecto corpore Lunae Obstructum penitus nobis, complexa coronat. Esse sed hunc nobis magis indicat aera vastum Lumen id, in caelo quod dudum aspeximus alto, Cassino monstrante, via quod spargitur orbis Signiferi, eque loco grajum sibi nomen adeptum est. Hoc sub signifero longum distenditur orbe Lumen, et occidua de parte, et solis eoa, In speciem rhombi, pelusiacaeque per alta Procurrit lentis, quam spectes e latere ipso Transversam; supremus apex nunc profugit ejus Centum a Sole procul gradibus, nunc pervenit idem Vix decies ad quinque; et longa brevisque vicissim Bellantis veluti comparet lancea Phoebi. Debile lumen id est, via qualis candida lactis, Conspicuum nec idem patet omni tempore nobis. Non igitur lucem hanc cernes, si vespere summo, Vel nondum rosea Tithoni conjuge cani Exoriente, eadem non caelo ita perstet in alto, Ut superet nebulas, fuscantesque ima vapores: At perstat, superatque umbrantes ima vapores; 1275 Si procul altus apex a Sole excurrat utrinque ( Aevo quod certo, quod certis accidit annis ), Et plaga, quam Phoebi currus perlabitur, orbis Si tum signiferi nostrum minus extet ad aequor Obliqua, ante suos quam jungere quadrijugos Sol Incipiat, vel post quam solverit imus anhelos. Signifer orbis enim diversos efficit ipsam Terrae ad planitiem flexus; nobisque, borea Qui regione sumus Mundi, aequantemque videmus Tempora non paucis distantem tractibus orbem, Signa quidem, vernum quae circa Vellus utraque Parte micant, obliqua nimis nascuntur eoo Littore; non ideo propera eluctantur ab imis Telluris nebulis, clarumque educere possunt Non subito jubar in fusca caligne mersum; Ast eadem occiduis occumbunt recta prope oris. Contra quae oppositam circumdant lucida Libram, Obliquant se signa cadentia, at alta oriuntur. Idcirco e nostris regionibus aeris illa Non bene conspicimus Phoebei lumina caelo Edita, ni vernae per suda crepuscula noctis, Et matutinis Autumni divitis horis. Omnia in adversi contraria partibus Austri His, opus est, fiant. Quae vero Aequante sub orbe, Vel prope sunt gentes, rectus queis signifer orbis Occumbitque, oriturque, vident hanc tempore lucem In quovis, dum se distendat cuspide longa. Hanc vero lucem exortam de parte quis illa Ambigat aurarum, quae sit mage crassa, potensque Deorsum occursantes radios convertere pulsos, Augmine vel proprium majori effundere lumen ? Ipse suum jam Sol quia circa vertitur axem ( Ejus ut a maculis patefit, quas cernimus omnes tempore circuitus facere aequo, et volvier uno axe super, varias quanquam, et sine lege coortas ex improviso, certa nec lege obeuntes), atque suum fecum quia pertrahit aera raptans, ipsum hunc compresssam sese constare necesse est in lentem, propter majorem particularum Nisum de medio fugiendi limite gyri; Propterea nobis oblique ut visa sub illa Debeat, ut docui, rhombi apparere figura. Corporis utque sui partem quae rapta per orbem Est latum, ad nos Sol convertit, ita aera quanto Plus a se projectat agens, accedere nobis Plus facit, interdum transmittat ut oscula Terrae Contractu aetherio; quod fit, cum cernimus auras Eductas gradibus novies ab origine denis. Si vel adhuc magis excurret, convestitet omnem Lux ea tellurem circum, quo tempore quidam Undique dissusus tota de nocte videri Debebit splendor tenuis: mirantur agentes Excubias proin interdum, vel longa viarum Carpentes noctu: cur nox hac suscior illa, Scilicet haec formas varias distinguere rerum Cur sinat, illa nigris aeque omnia contegat alis: Ignorant, id qua possit contingere causa. Aeris hujus at hic num meta, et terminus haerens, Ipsum quo monstrant oculi finire? Profecto Idem et adhuc, nequeant oculi ut pertingere, pergit Rarior, atque ideo subtili corpore caecus Aetheris intervalla per ardua continuatur Edita fors ultra longe Saturnia regna. Hoc caudata probent ingentibus intervallis Astra evecta procul, quorum praebentia caudae Nubila fumantis speciem, sursum aere eodem Tolli credible est ( ratio tibi vera probari Quae post efficiet ), quo pacta noster et aer Nostros scilicet hinc sustollit ad alta vapores. Sic itidem noster, qui circumfunditur, aer Altior est multo, quam queis reflectere lucem Quit spatiis: statuunt hos ipsa crepuscula fines, Quae Solis lux sunt ad lumina nostra repulsa Corpore ab aerio: brevia, atque fugacia cum sint Illa, quater denis non plus quam millibus alte Posse repulsantes inventum attollier auras, Quin denis tantum his spatiis, si forte repulsu Bino ad nos dubiam credas descendere lucem. Aura at quae radios nequeat convertere deorsum, Officione alio monstret se impervia visu? Ejus an in vasto pelago non innatet illa Lux insueta, novo Boreae quam nomine dicunt Auroram? Re tam tenui se sustinet ardens. Hic me par etiam peregrinam hanc dicere lucem, Qualis, et unde suos descendens hauriat ortus, Queisque magis, Terrae, an Phoebeis debeat auris. Illa quidem rubeos Tithoni conjugis ortus Visa polo plerumque refert: solet altivolantis Principio ad Cauri regionem fumidus ingens Spectari globus; ejus humo pars conditur ima, Edita pars sese post paulo lumine tingit, Et nitet, interdum fuscas, clarasque vicissim Distincta in zonas; multiplex proditur inde Formarum ratio scenae variantis ad usum, Ludicra gaudentis velut in spectacula Caeli. Funditur in spatium globus ille, locisque recurvus Rumpitur in variis limbus, lucemque profundit Eructans, ut si retro incendia volvant Flammarum: surgunt alternis, intereuntque Ex improviso radii, rectoque columnas Stare situ videas, seu paulum forte reclini Lucentes alte super atro fornice nixas. Saepe illae educto protensae culmine longe Contingunt nostri supremas verticis oras, Et coeunt illic multae et tentoria castris Formant in speciem, fulgentemve igne coronam. Et si tum radiis vis insit magna, videbis Sanguineo aerios tingi fulgore vapores, Nubilaque, et montes, et sylvas, consitaque arva, Et pavidas urbes populi inter densa rubere Murmura, distinguique vias, et moenia laevas Umbras projicere, et tenebras discedere noctis. Ista minax species finitur denique luce Innocua, placidaque, poli sublimis ad axem; Ut si illinc versa vice rerum nuncia Solis Prodire, et Mundo roseos ostendere vultus Diva velit, thalamisque senis frigentibus illas Praeferat iracunda nives, brumalia regna. Haec multi radiis Solis tribuere, putantes Esse vel a nivium cumulatis montibus, illis Sive repercussos a densis aeris auris, Nequidquam. Quoniam nimis alta conditur ardens Terra Sol mediae brumali tempore noctis, Tempore quo septem quoque saepe arsere Triones, Ut nequeant illuc radii pertingere missi. Frustra alti accensos evulgavere vapores Ursas sub gelidas simul undique convenientes; Nam neque vim tantam cogi illuc posse vaporum Credendum est, uno ignescant qui tempore in ingens Distensi caeli spatium, ut de parte videri Terrai magna possint, nimiumque remota, Nec tantum educi posse in sublime volantes, Longe ut praetereant fines, qui sustinet illos, Aeris: hos fines distendi posse probatum est Vix ad dena quater nimirum millia, nuper Ut docui; ast ardens Aurorae tollitur illa Flammantis species (praesertim totius ingens Europae populis conversis lumina ad Ursas Cum micat, et Boreae haud soli videre coruscam Indigenae) plus quam sexcenta ad millia sursum, Alteraque interdum his cumulata, atque altera centum Praeterit; invia sunt quae regna vaporibus imis. Ergo cum possit tanta ad spectacula Caeli Terra nec ima ullos, neque suppeditare paratus Imus et ipse aer; quid summus possit inani Assimilis, subtili imbellis corpore, inersque? At fors possit, ubi introrsum quid desuper haurit, Foecundoque sinu caelestem percepit auram, Scilicet illam ipsam, phoebeo funditur astro Quae circum, ut docui, atque apparet saepe sub orbe Signifero, cujus formam, loca, tempora dixi. Illius ut pars densa solet protendier ipsam Ad Terram interdum, procurrere forte vel ultra, Fiet, uti fines ea transmeet aetheris illos, Terram in vicinam gravitas quibus incipit esse Major paulatim in Solem gravitate remotum. Tum subito, si praesertim cumulatior illic Forte sit, in Terram properat phoebeius aer Avulsus parte haud modica de corpore magno, Ut rupes de monte, novique fit incola regni. Nostra dat aura locum celeri; tum densior obstat, Innectitque moras sensim, cursumque refraenat: Aura retenta fremens ferviscit, laesaque tristes It velut in flammas irarum; saepe sed, ante Quam coeptet motu interius flammescere diro, Alterutrum projecta polum petit, ob fugiendi Vim medio a motus, peragit quem Terra, diurni, Quae motu hoc languente polum languescit ad ipsum, Ob calidas itidem, magis et sub Sole tumentes Auras, inque polum proin ob declivia utrumque. Dum petit ille polos, interdum concipit aer Ardorem, interdumque polis procul editus ipsis, Aut quoque post multo depressior, insinuatus Auris interius terrestribus, atque deorsum Descendentibus hoc citius, quia pondus ob auras Has alienigenas increscit convenientes. Haec si percipias bene cuncta, resolvere possis, Quaecumque aspicias, cum septem arsere Triones. Inter hyperboreas primo, occiduasque videri Incipit illa plagas ad Caurum fumida nubes, Nam Mundi pars illa die conversa cadente est Phoebo, et phoebigenis mage densis aeris auris: Et globus est, nondum concepto expanditur igne Quandoquidem, terrae super auras fusa per orbem, Haud secus ac olei undas gutta tenacis: Post haec aspicimus lucentes marginis oras Nigrantis guttae, quia pars magis apta cremari, Imbuiturque prius quae flammis, altior extat Ad caelum conversa, aliisque obstructa latescit Inferioribus, et sistentibus undique visum: Tantum igitur fili apparet lucentis imago Circum oras, ubi praeter ea impedientia nigra Corpora subtiles expansae nant quoque partes. Tum varios illic fuscos, clarosque videbis Alternatim orbes, cum decidet altera major Massam massa super, guttam ut super altera gutta: tum limbum illius brevioris fumida oportet Hujus pars transcurrat, et illud corpore nigro Excipiat lucens filum, post proferat igneum Ipsa suum pariter, qua circum desint, orbem. Sed raro sit, uti plures sic accumulatae Usque magis lato distensae coepore guttae Desuper adveniant; idcirco non erit unquam, Ni raros, paucosque, queas ut cernere claris Hos intermixos nigrantes orbibus orbes. Praeterea caeli non longo tempore prima Permanent haec species, nam sive absumitur illa Fumida materies, seu sese distrahit a se Mutua, divellitque, incendi protinus ardor Comparet, radiique erumpunt, haud secus, alte Ac per constratas nubes cum funditur alma Solis lux imo nigrantum nubium hiatu Eluctata, vias loca per caligne densa Distendit longas, et claro tramite signat. At quae non vasto nimium se corpore deorsum Praecipitant guttae, varias formae columnas Dicendum est; siquidem casu producier illo Debent, nam crassae quae sunt mage, ad ima revolvunt Se partes loca, subtiles retinentur in altis Ordine quaeque suo, tenui pro mole, locatae. Deorsum ipsas nostri si circum verticis oras Labuntur; graciles magis, apparere necesse est Altius, et summa inclinare cacumina sese Inter, ut in medio coeant, formamque coronae Praetendant, aut fixa altis tentoria stellis. Sic etiam longo si consita robora cernas Ordine, vel tristes praecelsa fronte cuperssos Hinc illinc tractu campis protendier aequo, Extremae longe quae sunt, conjungere ramos Inter se apparent nexos, truncisque coire. Postremo rubeus color ille, et sanguine splendens, Qui sylvas montesque, paventesque imbuit urbes, Illa continctis a luce vaporibus ortum Non referat, caelo obscuro, noctisque per umbras? Sic etiam caelum, multo si foeta vapore est Aeris aura, rubere videmus, purpureoque Limine contingi nubes jam Sole sub undas Aequoreas lapso, fessos solvente jugales. Nunc, quibus aspicere est ea rubro incendia caelo, Tempora temporibus conspectas Solis ob auras Vulgatis quam conveniant, pariterque revertant Utraque, ne certae possis te opponere causae, Percipe. Si fastos, rerumque antiqua revolvas, Aurorae persaepe leges conspecta Borae Lumina, quaeque metus pavidis expresserat olim, Nomina non eadem luci sunt indita: caelum Scilicet aut ardens, pollutum aut sanguine diro, Forte vel armatas contis, pilisque cohortes Praelia miscentes dicebant, tristia proinde Vulgus in attonitum fundebant omina vates. Mactabant populi pecudes, stratique per aras Numina placabant votis, donisque Sacerdos Lenitus meliora Deum spondebat ab Aere; Haec, inquam, priscis quanquam olim lumina saeclis Prodita, visaque sunt, non omnibus emicuere; Nimirum saeclis lucis vestigia nulla Comparent aliis, ut tum neque visa, neque illa Nota fuisse putes. Quibus at conspecta fuere Temporibus, jam non una ratione quotannis Lumina fulserunt, modo rarave, nullave prorsus Prodibant, modo creba, suique feracia longe. Ergo si repetas e prodigialia volvens Tempora, quam docui, lucis quoque signa notabis Tunc quaedam per Solis iter conspecta, suasque Effudisse comas Phoebum magis orbe sub illo. Praeterea tria sunt, quae propter quolibet anno Res redeunt faciles luci, adversaeve Boreae: Nimirum Soli accedens, seu Terra recedens, Ipsaque hyperboreae regio telluris ad auras Conversa has Solis densas mage, vel mage raras. Postremo terrae polus idem, aut obvius auris Incurrens, sulcansque mare illud ut aerea prora, Aut retro incursu absistens, velut ultima puppis. Quod primum est, Terrae non aequo pendet ad orbe, Annua quo Solem cingit: quod deinde secundum, Obliquo a positu deprendes Solis ab orbem Terrai magnum; nec enim protenditur aer Ex omni circum phoebeus parte, sed ipsum Trajicit obliqua Tellus regione meando, Bis ternis conversa polum nunc mensibus istum Ipsius in faciem, totidem nunc mensibus illum. Demum, quod superest discriminis, axis ab ipso Exoritur flexu terrestris, quo sect orbem Annua Terra terens magnum; nempe annuus iste Si gemina Terrae cursus sit parte retextus, Una per aequantem pars orbem recta feretur, Quae celerare facit motum, aut tardare diurnum, Vimque auget, minuitve illam, quae projecit hinc, atque Illinc in geminam regionem utinque polorum Hanc alienigenam phoebeae lampadis auram: Altera pars cursus Tarram protrudit in illo Aetherio pelago, per ut undas truditur alnus. Ergo tempora queis aptae, facilesque per annum Res, genus hoc, una coeunt, et mutua jungunt Auxilia, invenies magis illa splendida luce Sithonia, tantoque magis, quo fortior inde Advenient causae vis, et numerosior una. Quae cum conveniant, quantumlibet aucta, minuta, Et variata modis multis, mutataque rebus, Vero quis dubitet conjungi ea denique nexu? Nobis Sequanicis quae prodidit omnia ab oris Maeranus Sophiae cultor, verique minister, Ingeniique sui fulgenti lumine claram Extulit, ut cunctas per gentes nota clueret, Auroram; cui vix olim nomemque, locusque Constiterat, nunc est ortus, patefactaque causa, Nunc nihil ambiguum in rara aut mirabile luce est; Ille ut proinde queat ( sileat licet invida Fama Caetera, quae saeclis longe noscenda futuris Transmisit) censeri inter memoranda Virorum Nomina, Naturae qui fuerunt pandere claustra Aerea, nec victi rerum atra nocte recedunt. Hac tibi subjuncta Borealis origine lucis, Et spatio, quo se tollit celsissima, quo tu Millia pertingas post septigenta superne Accumulata; nimis non hos excedere fines Aera cognosces nostrum, at solaribus auris Finiri circum, atque inducto ut pariete claudi. Progressus pariter, quo tenuior usque fit aer Surgendo, sisti sub eodem limite debet. Quantum et compressus foret aer hic prope, si nil Officeret semper sursum ulteriora petenti, Tantum comprimitur revera, ponderis ejus Phoebeo supplente vices super adveniente Aere, et usque magis dilatari impediente. Sic intra clausum thalami penetrale videmus Aera compressum nihilo minus esse, superno Non interrupto quam aere continuetur; Nam retinet fornix, quantum retineret id ipsum Aeris aggesti podnus super accumulatum. Non nostri perstant fines tamen aeris idem Ad Solem mutante situs tellure, modo ipsa Nam Soli propior, modo contra abductior extat, Et nunc densatis magis illius innatat auris, Nunc mage laxatis; proin et sua densior illic, Et compressior est, hic contra rarior aura, Et sublimior est eadem, mutataque semper. Progressus quin ille prius turbetur in auris Nonne opus aeris, quam summi limitis oras Contigerit scandens? nonne impellantur utrinque Mutua contiguae, diversoque ordine motae, Semper et extremis pugnent in finibus aurae? Nam qua non multo est solaris densior aer Aere terrestri, tardari debet, et a se Discerpi victus multis in partibus, atque Commisceri alii, diversaque jura subire, Telluremque sequi, et leges turbare receptas. Quod superest, quoniam varie facit aera densum, Ut docui, gravitas, ab ea quqoue manet, oportet, Mobilitas, qua se resonans fluida aura propagat. Ergo auras facili se mobilitate cientes, Seque propagantes fluctu non simplice circum, Unde suus gemina sensus fit in aure, sequamur Mente agili, nam non oculis ea pervia vis est. Aura sonum circum fundit, cum nempe frementi Concutitur motu, trepidatque reciprocus aer, Cujus particulae, quibus est vis indita sese Compressis dilatandi, in spatia arcta premuntur, Inque vicem saliunt, expanduntruque repulsae, Et mediis velut unda frequens se suscitat auris. At solet unda fluens sese ulteriora propagare In loca, demittens partem, quae se altius ante Intulerat, tollensque profundam, quaeque quieta Ante fuit: moti pulsus sic aeris ultra Extenduntur, ubi constrictae dissiluere Particulae, in spatiumque breve adduxere patentes, Immotasque alias prius, exteriusque locatas. His vicibus, veluti vibratur pendula virga, Nexibus inter se vibratur particularum Sic aer variis, et itus, reditusque repente Multiplices peragit, finesque extendit eundo. At quae mobilitas vibrantum particularum est? Quove modo fluit ex ipsa gravitate? Profecto Pendet mobilitas aurai a corpore denso Scilicet, et sese dilatandi, exque plicandi Nisibus assiduis: hoc porro pendet utrumque Desuper incumbente aurarum a pondere; quare Mobilitas etiam; proinde a gravitate receptat Vires ipsa suas. Numeris effere retectam Hinc liceat; siquidem postquam cognoveris, aer Quantum densus is est, ejus si aequare frementis Pondus comperias argenti pondera vivi, Quod se ad bisdenos digitos, septemque per altum Eduxit vitri tubulum; prope mille videbis Ire pedes sonitus aurarum tempore perquam Exiguo, quod nimirum pars una sit horae In decies senas partes divisae, iterumque In decies pariter senas pro qualibet illa. Atque hoc a vario tentamine constabiliri Percipies, si fors ire in tentamina rerum, Vel, genus hoc, cognosse aliis tentata libebit. His a principiis sonitus ad caetera defer Munera te, cunctosque aurarum conjice motus Vocales; rapiunt memet majora, viamque Dfficilem ostendunt: intenta percipe mente Tu tamen, et durum tecum partire laborem Me sine, verba cadant ne si irrita, protinus artem Causeris nostram, nec idonea carmina damnes, Cum tu non eadem, qua polles, mente sagaci Excipias, subeasque, animo vigilante, tuaque Proin pereat culpa nostris vis indita dictis. Sic pila non dextrae mittentis, at excipientis Saepe errore cadit, socio transmittere Lusor Nimirum debet jactu longove, brevive, Novit ut ille brevi spatio, aut colludere longo, Excipere atque oculis illic, manibusque cadentem. At licet audaci jam tum transmittere jactu, Cum contra expectat facilis manus, exque pedita, Quaeque repercutiens, quacumque ea parte volarit, Audaci pariter jactu, longeque remittat. Expertum sic cum nostris rationibus esse Te rear, atque agili posse undique mente subire, Effice, ne prorsus temeraria nostra videri Ars queat, et vano contendere ad ardua nisu. Quas pote, majores proin exere pectore vires. Ergo etiam hic Terris Caelum conscende relictis, Et nunc haec, desulter uti, nunc illa repente Mecum sidera adi, praesertim errantia lusta. Contemplator ibi in multis quid rebus agatur A gravitate, per aetherias quae funditur oras. Primo materies fulgenti Solis in astro Quam sit densa, Jovisque etiam, terraeque videndum in Corpore, Saturnique, quibus parere videmus Astra alia inflexis medios obeuntia gyris. Proin si diversis obeantur corpora circum Corporibus diversa, opus est cognoscere quaeque Et spatia a medio, et volventum mobilitates, Tempora nimirum, quibus unas clauditur orbis; His etenim a rebus videas constare duabus Vires; a medio nam debent tractibus istae Respondere suis, repetitis et semel in se Temporibus, sed quae versa ratione, putentur. At si aequare velis sese inter mutua tractus, Tum vires varias, quae volvunt corpora in orbes, Insuper ad tractus debes expendere, sed qui Sint, semel in sese repetiti. Proinde necesse est Tum quoque corporum item circa se versa trahentum Corpora materies, quae viribus aequiparari Jam queat ad tractus collatis scilicet aequos, Materies, inquam, duplici hac ratione putetur, Quae ratio constet repetitis tractibus in se Et semel, et rursum repetitis, at semel ipsis Temporibus, sed quae inverso sint ordine nexa. Jam cum Solem obeant medium Titania circum Astra, Jovemque sui Comites, ut Delia Terram, Saturnumque sui, cumque horum et tempora constent, Et spatia: ad vires cujuvsis, materiemque Exin pervenies, et, quae discrimina, nosces. Tum vero moles astrorum inquire, quod ipsis A spatiis Terra distantum pendet, et auctu, Quo nostris extendi oculis servata videntur. Materie porro percepta, et mole vagantum Astrorum, invenies, ea tum quam densa vicissim Constet; materies queis major namque, minorque Est moles, mage densa aliis sunt, raraque contra Sunt mage, materies quibus est minor, amplior auctus. A terra jam si ponas consurgere Solem, Undecies Terrae quantum axes mille profundae Metirentur (uti ponunt, qui caetera tentant Eruere intervalla illinc), hac arte videbis Majorem mille, et biscentum partibus esse Materiem Solis prope, quam tibi, magne Deorum. Juppiter, et plus quam tibi corpore cedere Patrem Dimidio; tenuis vel ab hoc quam Terra recessit! Victa quater centum prope partibus. Inde repertis Molibus, accedes ad corpora densa ; decemque Quos, genus hoc, numeros Phoebus, prope Juppiter octo, Sex Saturnus habebit; at his praestare repertum Tellurem, quoniam est decies compacta quaternis. Illis praeterea possis in quattuor astris Noscere, quae constet facie in cujusque superna Quaelibet inter se gravitas collata vicissim; Namque ea materiae bene congruit, et repetitis In sese a medio spatiis, ast ordine verso. Quapropter facie in Solis si vis gravitatis Mille ferat partes, decies feret in Jove partes Octonas, decies prope Terra est, hic ubi noster Afficitur sensus, Telluremque excipit aer. Ne vereare tibi secreta his prodium, Viribus et quantis, et quanto corpore constent Scilicet. Idcirco subeundae num mihi poenae, Concilio admissus Divum quas garrulus olim Dicitur in stygiis persolvere Tantalus umbris, Dum lymphas inhians, et poma fugacia captat Nequidquam? num propterea ne numine laevo Aspiciat me Saturnus, neu Juppiter a me Avertat, placidos quanquam, inclementior ignes, Formidem? Morer anne tuos rubicunde furores Marsque, Venusque tuos, polluto qualis amore es? Vestra etiam jam sigura via ad secreta daretur, Tentarem vel Lemniacis comprendere vinclis. Nec clam adeo nobis furtive, Caducifer, ires. Scilicet illa aliis incerta errantibus astris Omnia sunt; aditus nondum illuc stant patefacti, Quippe carent famulis Dominos prodentibus: horum Deprensae tantum sunt moles, utpote pendent Quae spatio a servantum, et visae molis ab auctu. Haud tamen idcirco est, nequeas ut credere, Terrae Cum nimium ad Solem sit, saturnique, Jovisque Parvula materies, Veneris, Martisque quoque esse Fors magis exiguam, multo illis quippe minorum. Hinc facile efficies, prope librae examine possis Ut Solem hinc, illinc errantia sidera cuncta Pendere, non longe secus, ac quae parva movemus Inter nos facili molimine corpora, eorum A spatiis inquirentes, et pondere noto, Quo commune loco medium gravitatis inesse Debeat, et quantum de corpore quoque recedat. Ergo age, finge animo, quod fors vix accidat unquam, Cuncta tamen finge astra simul, quaecumque vagantur, Deflexisse latus phoebeae ad lampadis unum; Solis tum medio gravitatis ab ipso Distabit paulum puncto, nam major ibidem Quanto est materies, tanto hoc vicinus olli est; Nec turbet quidquam, medium dicantur obire Quin Solem, in mediumque suis contendere circum Flexibus errantes intra vacuum aethera stellae. Tam tenui pariter deprensos mole Cometas Scire licet, vix ut Solem deducere possint, Et commune quod est, medium gravitatis ab ipso Vix distet Solis medio, nisi forsitan horum Orbis in immensas nimium cum ducitur oras, Cumque una constat tam multi e parte recessu Illo in longinquo, simul addita materiai Materia ut faciat longe discedere punctum Id, commune quod est, medio de corpore Solis. Parvula sic quanquam, quae nec lassate ferentes Forte queant digitos, longe procul addita vecti Ingentes possint convertere pondera moles Oppositas, montesque etiam, Terramque movere. Jam si, quidquid agant immenso sidera tractu Edita, fixa velut quae caeli in fornice constant, Negligere ipse velis, nihil inde ut turbet, oportet, Commune hoc Solisque, Cometarumque, vagantumque Astrorum punctum, fixum, immotumque vel esse Constituas semper, vel, si moveatur, eadem Usque via recta, et cursu sibi labier aequo; Scilicet ut vera, cum de communis agebam Puncti natura medii, ratione probavi. Jam quoniam positus sese inter semper eosdem Haerentes caelo conservant undique Stellae In speciem; punctum id dicendum est stare quietum In speciem; nam si moveatur tramite recto Perpetuum, caeli nos partem semper ad unam Accedamus, et hic sentiri saecula post tot Accessus si longa queat, confusa tuamur, Quae modo fixa, locis inter se sidera versis, Multa magis, quam sint, vicina, remotaque multa, Vanescentia multa, nova exorientia multa. Hoc medium circa punctum commune necesse est Corpora cuncta, quibus nempe est commune, moveri Perpetuo, et nullo capere ullam tempore pausam Posse; etenim vires, sese quibus inter aguntur, Vel si alio quovis starent expertia motu, Mutua pulsarent, et in illud cuncta cierent. Si nunc vel nullos confingimus esse Cometas, Caetera vel turbare nihil, quia forte tributi Aeque sunt circum, atque aequali nomine pollent, Sol minimo motu circa commune feretur Id medium; circa sed Solem caetera turba Astrorum, non, ut positum, superaque receptum est, Signabit primas coni de segmine formas, Verum longe alias implexas, inque peditas, Compositasque; etenim quas Sol, et quodlibet astrum Efficerent singillatim, commune obeundo Usque sibi punctum, coni de segmine formas, Perturbant aliae hinc vires, atque hinc aliorum, Difficilesque alios texunt, variosque meatus. Hoc certe exiguum est discrimen tempore parvo, Crescit labente, et diuturno tempore magnum est. Propterea tabulae, queis Caeli condimus acta, Et leges servamus, in annos saepe recudi Exposcunt longos ( aliter non vera profantur ); Illi dum numeris adeantur scilicet orbes Difficiles, curvaeque viae flectantur, uti sunt, Corpora quas varie varias projecta per oras Conficiunt, dum se retrahuntque, trahuntque vicissim. Verum has scire vias, atque omnes noscere flexus Tam varios, ortos rerum a gravitate vicissim, Humanae positum est vim supra mentis, et ultra Obtutus animi, saltem majoribus ipsi Auxiliis donec firmentur, ut aucta potestas Mentis, et inventrix animi vis illa sagaci Excutiat motu, et modo quae sunt invia, lustret. Jam nunc, quidquid in his est artis opisque, feraci Obruitur rerum numero, dum viscera tentat Intima, multiplicique opera, longaque laborat, Quasque suo nequeat dum res comprendere textu. Corpora terna etiam, quae se ad se mutua ducunt, Ducunturque, ubi rem generatim expendere coeptes, Nodus non simplex et inextricabilis ambit, Praesertim res ad privas cum veneris inde. Unum ex his longe si vincat caetera corpus Mole sua, veluti Terram Sol, et famulantem Telluri vincit Lunam, venietur ad ipsos Implexos Lunae motus, solvique tenaces. Monstrum aliquod Tellus olim cum vasta tulisset, Arcadiumve suem, Nemeaeve leonis hiatum, Hydram aut multiplici vallatam peste, biformes Tauros, Harpyas, Pythonaque, Geryonemque, Fama est exciri solitos Heroas in arma, Insuetique ingens belli tentasse periclum, Ut bene moratli possent de stirpe mereri. Multos at ferro projecto saepe tulisse Vix sua membra domum exundantia sanguine multo, Et laceros artus, disfractaque saeviter ossa: At contra horrendo, atque informi corpore nulli Haerebant ictus, discussaque tela cadebant. Arte nova nova monstra ollis subigenda fuere. Jam quoniam pugnas post Herculis, Aeacidaeque, Post armorum, magicis quae fusa caminis Cyclopum et validis fuerant fabricata lacertis, Omnia sunt terris late portenta perempta, Vel vasti tantum montes, terraeque remotae Hoc terrore scatent, ut nos vitare queamus; Est alio conversa Virorum illa inclyta virtus, Et diversus agit flagrantia pectora fervor: Contendunt mentis nunc viribus, atque procellas, Ventorumque domos, adeuntque tonantia magni Regna Jovis, Martemque domant, pennisque fugacem Mercurium arripiunt, te, Phoebe Sagittifer, alto Audaces curru spoliant, adimuntque Jugales. Sola triformis adhuc hominum Dea vincla recusat; Vertit se in formas varias, varioque meatu, Multiplicique via multorum elabitur arti. Illi, de capta veluti, persaepe triumphos Concinuere, sed est tenui sublapsa volatu Lubrica; cumque novam jactanti voce vocassent Ad praedam socios, nusquam praeda illa reperta est; Tantum fixa pedum levium vestigia quaedam; Illusique recessere. Irritata sed istis Plus acuit virtus sese, atque audentior urget Magnum opus. Haud longum fors, auguror, arte latendi, Obstandique tua laetabere, Diva triformis. Est qui te nimium latebrosa indagine cinxit, Arctavitque tuos fines, intraque coegit Cedere sollicitam, jamjamque extrema timentem. Ille docet, queis tu possis tum denique vinci Insidiis, et nuda viris impune videri. Ille novo obsedit monstrum insuperabile bello, Scribere quod mi animus festinat, tantaque cinctis Tot veterum Heroum gestis opponere gesta. Nil usquam in rebus, nisi Tellus, Lunaque tantum Si foret, exererentque suas si mutua vires Pro spatiis in se repetitis usque minutas, Et si tum oblique a recto nectente meatu Projiceretur in adversas simul utraque partes, Protinus excurrens atque haec, atque illa figuras Signaret circa punctum commune orientes Coni e segminibus, mediumque immobile staret Hoc punctum, aut recta motu procederat aequo Semper, ut a jacto nimirum corpore Terrae, Et Lunae, suerint qui motus protinus orti, Inter sese illos aequales, oppositosque, Sive nec oppositos fingas venisse, nec aequos. Praeterea oppositus projectus corpora ferret Si recta a medio, jungit qui corpora, tractu, Primaque mobilitas si aequaret mobilitatem, Quam motu sibi quodque aequaliter accelerato Ob gravitatem illam ex illa regione cadendo Confectum post dimidium tum denique haberent Commune ad punctum spatium; aequo verteret orbe Sese, quodque suo, punctum hoc immobile circa, Majori, cui materies minor, orbe minori At contra, cui nimirum cumulatior illa est. Jamque extra positus qui bina haec corpora longe Spectaret, properans utrumque videret in orbes Ire suos; at qui supra consisteret horum Alterutro, haud proprios motus sentiret, at omnes Qui fiunt, extra corpus transferret in alterum, Appareret et hoc majori flectier orbe, Unius ut radius spatio se extenderet omni, Quod geminum corpus jacet inter, dimidiosque Amborum simplex aequaret hic orbium hiatus. Sic geminae tranant cum motibus aequora puppes Oppositis, aliam citius properare tuetur Nauta, suos motus nam motibus illius addit. At si et projectus vis paulum obliqua veniret, Ipsaque mobilitas esset diversa priore, Aequi non orbes, paulum sed ab orbibus aequis Distantes primo coni de segmine formae Inter se similes fierent, similique locatae Ordine circa ipsum punctum, commune quod extat, Quod pariter focus orbis et hujus, et illius esset Qui tum unum incoleret cornus, se crederet ipsum Immotum, pariter molem et se cernere volvi Diceret alterius tantum, velut illius illic Ipse focum eficeret gyri, qui tempore eodem Majori, quam sit revera, ducitur arcu. Porro sic positas moles, sic se inter agentes Mobilitate pari regionem projice in unam: Quid fiet? Medium gravitatis progredietur Illuc aequali lapsu, imter corpora at una Est ratio, prior et species servabitur omnis, Et motum circa punctum, at velut ante, ferentur. Nunc age, finge loco corpus consistere quovis Exoriens aliud, quod pertrahat, atque trahatur, Materiaque sua longe quod vincat utramque; Proin faciat regione sibi constare propinqua, Quod gravitatis erit punctum inter corpora terna; Sol collatus ut est ad terrae, et corpora Lunae. Tunc in idem gravitas coget deflectere motu Punctum a directo, quod erat commune priorum, Atque viam intorquere, et iter signare recurvum. Et si quod spatium est inter duo prima, minus sit Usque adeo spatio, quo distat tertia moles, Ut prope vanescat collatum, conveniatque Ut punctum in medium penetrans, in seque retractum; Hoc ejus spatii punctum commune feretur Ternorum circa punctum, et flectetur in orbem Aut aequum, aut ovi similem, si, nempe quod orbis Ille vel iste petat, puncti ejus jactus habebit. Qui stet in alterutro geminorum corpore proinde Prospiciens longe positam, quae tertia, molem, Credet eam volvi, sese orbis stare focorum Non aequi alterutro, media regione vel aequi; Revera tamen interea tum maxima moles Conteret exiguos circa commune meatus Ternorum punctum, similes tamen omnia visis. Reveraque itidem via, quam percurrit utrumque E geminis, circum undanti sinuabitur arcu Citra, ultraque orbem, quo corpora juncta mearent, Commune et ritu paulum fluitabit eodem Propterea punctum amborum. Sed quid queat ista Turbare ad sensum serpens via, conque voluta Omni cum motu circum collata, viaque? Ille tibi motus, quo corpora bina vicissim Sese ea respectant, turbabitur, atque meatus, Quo punctum inter se circa commune volarent, Invertent formas, seseque novo ordine flectant, Prendier haec sensu ut variantia possit ab illis, Desuper alterutro qui vitam corpore ducunt, De Terra incertos ut Lunae est prendere motus. Ergo hos incertos, age, motus, nitere, certa Si ratione quaes, et veris prendere causis. Ipse tuo certe ingenio confisus, et arte, Rebus in his longo qua mecum exercitus usu es, Discutere horrentes adeo caliginis umbrasConnitar, tamque implexos dissolvere nodos. 2015 Atque haec me temere aggressum non esse videri, Spero equidem, efficies: duri non parva laboris Laus est, si nequeant grandes reprendier ausus. Principio si vis, qua Terra, et Luna trahuntur In Solem, foret aequa atque aequis per loca distans Cuncta intervallis, quid eas turbaret euntes? Quippe fit, ut turbet, quia nec sunt tramite in uno Semper, ut obliquae nequeant non mutua vires Esse, nec inter se vario non vergere flexu, Aeque nec distant a Sole, trahantur ut aeque. Atque mage ut valeas turbantes noscere vires; Quae Terram via recta, et Solis lampada nectit, Illa tibi Terrae gravitatem in lampada Solis, Fac, referat; fac deinde, in lampada Solis eandem Quae Lunae est gravitas, referat vis scilicet illac Ducta, meat qua Solem inter, Lunamque locatus Trames; at hoc eadem tum sit contractior, et tum Longior, hic contra trames cum longior , atqueCum brevior fuerit, quem dixi, tramite ducto A Sole ad terram : Lunai nam gravitatem Haec referens debet via respondere viai, Quae Solem est Terramque intersita (nempe refertur Qua Terrae gravitas in Solem) scilicet illo Ordine, quo semel haec in se repetita locato Respondet spatio claram inter lampada Solis, Lunaique globum, in sese quoque sed repetito; Nimirum gravitatis uti natura reposcit. Hanc porro Lunae gravitatem ita nempe relatam Dissolve in geminas, quarum directa sit illuc Altera, dirigitur quo tractus, corpora nectit Qui Lunae, et Terrae pariter; pars altera at illuc Contendat, quo Tellurem, Solemque meatus Conjungens medius. Quae vis est prima, prope aequat, A Terra spatium est quod Lunae, et turbat eandem, Atque auget Lunae gravitatem in corpora Terrae: Altera Telluri partim est communis; at hujus Discrimen quod erit Terrae a gravitate, venire Turbantum in partem causarum debet, idemque Discrimen (facile ut Mensores noscere possunt) Respondet triplici spatiorum disseritati, Phoebea queis Luna a lampade, terraque distat. Concipere ut valeas haec pronius, eja age, magnam Finge globi faciem, quae Terrae transeat altae Per medium, mediumque sui imo in Sole recondat: Haec facies prope plana a Terrae transit ad orbem Luniferum.Tum Luna, sui quacumque sit orbis In regione, velut directo a Fratre petatur Teli ictu, faciem pariter quod transmeat illam. Rectum iter hoc teli, faciem est, Lunamque quod inter, Discrimen monstrat spatiorum, Luna recedit, Terraque queis a Sole procul; proin virium et illud Discrimen, quod jam docui, deprendere possis Triplo ex hoc inter Lunam, faciemque meatu; Directumque in eam partem sit, oportet, id ipsum, Parte in qua Luna ad faciem collata moratur. Nunc hoc, nunc illud sic in latus aera carinae Armatae obvertunt, ut ab hoc latere impetit hostis, Aut illo, saevos et oberrans dirigit ictus. Omni Lunigeri tractu namque orbis in illo, Qui jacet a facie partes ad Solis, oportet, Luna magis vicina trahatur fortius, ipsa Quam Tellus; proin deserere hanc contendat, et alta Diffugere a facie ad Fratrem, jungique vicissim. Orbis at oppositum per tractum Luna recedet, Quam Tellus, a Sole magis; minus inde trahetur Propterea, a Terraque relinqui invita videbit Tantundem, quantum procul ipsa optaret abire, Viribus exterius si tum raperetur ab aequis. Idem turbati tum fient denique motus Quolibet in Terrae pariter, Lunaeque meatu, Quo circa punctum raptae commune feruntur, Qui fierent, immota foret si Terra, neque ullus Fulgeret usquam Sol, neque solas Cynthia vires Sentiret, spatiis in sese pro repetitis Quae minuuntur, at et geminas has insuper, unam Scilicet in Terrae directam corpus, et ipsum, Crescentem, ut spatium, directamque alteram in oras, Collata ad notam faciem quas Luna peragrat; Quamque aeques noto, ut docui, cum triplice tractu. Quae superest, communis erit vis, proptereaque Non inter sese Lunam, Terramque meantem Perturbans; Terraeque orbes, Lunaeque vicissim Caetera turbati simili ratione ferentur, Ut nihil intersit, soli si denique Lunae Attribuatur, ab ambarum quod motibus exit. Turbantes geminas has Solis dicere vires Possumus, et Luman proprio de tramite agentes: Quarum praeterea quae est altera, proderit ad res Non paucas velut in geminos disjungere ramos, Nempe iterum haud simplex in bina retexere filum. Una igitur pars est, tractum quae devenit illum Recta super, Terrae, et Lunae qui corpora jungit; Altera in hoc ipso tractu est: pars prima propellit Lunam in circuitum, cum transit scilicet illa, Quam finxi, a facile ( quo sunt loca, dimidiato Lumine queis Phoebe hinc, atque illinc clara renidet ) Ad loca, quae constant suprema, atque infima, fulget Tota quibus, vel caeca silet, conjuncta ubi Terrae Dicitur; acceleratque ea motum causa, suis ut, Quam pro temporibus major tunc area fiat, Et prope quadrijugos pro bigis ut Dea scandat; ast eadem pars prima retardat circumeuntem, Ad latus alterutrum cum ex his jungentibus itur: Altera pars retrahit Terrae de corpore Lunam Vi primae officiens a fronte, adversaque prorsus. Altera vis, geminas quam nuper solvimus ipsi In partes, ea tota locis extinguitur illis, Fulget dimidia tantum queis Cynthia fronte; At subito redit in lucem, atque adolescit eunte Ulterius Luna, loca dum jungentia tangat, In quibus illa quidem vis fiet tripla prioris, Sedem ubi nempe velut regni, soliumque locavit; Et sua crescet item pars prima, per omne sed istud Non spatium (paulum decedit nata parenti), At spatium per dimidium, quod totius orbis Disecti pars octava est, proin dicitur Octans. Illic maxima fit, propriique in culmine perstat Imperii tantum; porro decerpitur aequo Descrescens damno, atque ima ad loca summaque nulla est: Altera pars vero crevit tunc, aeque et illic Totam vim; contraque minor, minor usque recedit Ad latera ipsa; quibus vanescens excidit omnis. Haec, loca proin propter laterum, exsuperetur, oportet, A prima vi Solis, et unae haec utraque juncta Pertrahat ad Terram Lunai corpus ibidem: Inde recedendo tenuari differitatem Hanc opus est; cumque ad quinos sit denique ventum, Terque gradus denos, eadem jam desinit omnis; Exaequatur enim vis prima, atque altera pars, quae Protinus incipiet jam hoc limite praetergresso Exsuperare aliam, tanto plus, Cynthia quanto Illuc accedit, quo fulget tota, latetve. Atque ita major ibi duplo, quae distrahit, exit Vis vi, quae Terram contra impellebat ad imam Illic, dimidiam quo monstrat Delia frontem. Sic vario hinc illinc fiunt discrimine pugnae, Multaque sic varia succedunt foedera parte. Tunc itidem ambarum contra conjuncta potestas A Terra retrahet Lunam; totumque per orbem Plus est, quod retrahet, quam quod trahet, et quia major Est arcus, per quem retrahens agit illa potestas, Et quia conatus retrahendi fit quoque major. Sed quid praeterea faciant hae, percipe, vires. Prima quidem vis, alterius parsque altera, cum sint Directae ad terram, vel contra, non pote quidquam Immutare modos, queis area verritur aeque, Nec celeres Lunae multum turbare meatus; Quod prior alterius porro pars turbat utrumque: Ipsa quidem tardat motum a regione silentis Lunai, donec quarto haec se proferat arcu. Est tamen extremum minima haec ad limitem utrumque, Maximaque in medio, veluti stet culmine summo; Deinde loco a medio simili auget pars ea motum Lege, prius qua carpebat, dum lumine pleno Luna micet; rursus minuit, dum rursus aditur Alter ab adverso medius locus; accelleratque Rursum itidem, redeat dum ad nota silentia Phoebe. Sic clivo ex alio descendit, et insilit altum Alterius clivum qui collis, desiliturus Porro, et dein alio subiturus, it impare gressu, Descendit celeri, tardo subit, inque pedito. Proptereaque locis lentissimus ille, necesse est, Existat motus, contraque celerrimus idem Pro variis. Verum est, veluti jam diximus ante, Ad Terram gravitas minor his, et major in illis ; Vi siquidem gravitas a prima augetur in illis Vanescente alia, sed in his contraria prorsus, Triplaque vi primae haec fiet; decrescere triplo Propterea hic gravitas, plusquam illic crescere debet. Fiet at hinc (aequum vel si deberet in orbem Luna sua a gravitate rapi, ob jactumque priorem) Orbis ut a geminis, quae turbant, iste prematur Viribus, et speciem sese conformet in ovi, Nempe locis laterum paulo productior extet, Inque locis aliis se finibus inferat arctis. Quandoquidem (rerum paria extent caetera circum) Mobilitas cum major inest, mediumque petendi Conatus minor; arcus item, quem mobile signat Corpus, erit minus incurva ratione reflexus. Quapropter Lunae flexus minus orbis, oportet, Illic sit, quo tota latet, vel plena refulget, Et gracilis magis, et parti compressus utraque; Nam tum est liberior Lunae fuga: plus fugit ille Ut duro puer a Domino, qui callibus exit Obliquis, rectosque capessit, Crescere debet Haec fuga principio, porro decrescere furtim Furtim aucta gravitate, et mobilitate minuta, Ulterius donec tandem fugere impediatur, Et rursum incipiat Telluri accedere Luna, Atque sub imperium Dominae fugitiva reverti: Semper quoque loco laterum qui vertitur ordo. Primo itidem accessus augentur, tum minuuntur Furtim mobilitate aucta, et gravitate minuta. Accessus proin deinde recessibus immitantur; Hic sit nempe locis, et summo, et transitus imo. Proinde accedendi queis major causa locis est, Illa magis distant a Terra ; contra ubi major Causa recedendi, minor est distantia ibidem. Haec eadem quoque causa facit, cum Lunifer orbis Debeat a prima non aequus origine gigni, Sed species fieri coni de segmine princeps, Continuo ejusdem ut mutetur tempore forma, Sic tamen, ut si sint rerum paria omnia circum, Luna silens, vel plena micans minus esse remota Debeat, in medio secta quam fronte renidens. Nunc orbis locus a terra sublimior unus Longe extrans, cur non mundi prospectet easdem Perpetuo partes, at ad has vertatur, et illas, Quaerendum est; quin, quo praecesserit inclytus harum Monstrator rerum, et rationum Inventor, eundum. Ipse igitur primo discrimen virium earum Inquirens, fieret per quas immotus, et idem Mobilis orbis, uti, quem Lunae conterit astrum, Haud temere esse orbem confingimus, extudit istud Arte sua, spatiis bis crescere pro repetitis In sese; porro in numeros, ut vincla coegit In sua, quas vires addi, demive necesse est, Orbis ut immotus (sit qui aequo proximus orbi) Mobilis exoriatur; iter quoque deinde peregit Oppositum, vertitque vices, et mobilis orbis Motu ex proposito discrimen venit ad ipsum, Eduxitque animo relegens, quod corpus in orbem Pergeret immotum, si in sese pro repetito Decrescens spatio vis exagitaret, iturum Jam per mobile iter, si vis non illa maneret, Verteret et morem, quo se circum undique fundit. Debet enim jungens vicina, remotaque in orbe Quae loca sunt, tractus procedere, sive retrorsum Verti, ut vis agitas mutatur plusve, minusve Illa, quae immotos deferret corpus in orbes. Nunc vis illa prior, gravitati qua fit adauctus, Alteraque alterius pars, qua decerpitur inde, Cum non mutentur spatiorum more recepto, Efficiunt, Lunae vis tota ex omnibus una Conveniens non pro spatiorum illo ordine constet, Proptereaque loci pariter brevis atque remoti Mutetur plaga, quae secum ipsum deferat orbem. Utraque juncta simul geminarum effecta, meante Infra, vel supera Luna, quod diximus ante, Assueto reddunt gravitatem more minorem, Majoremve, illa ad latera obverasste vicissim. Quod tollunt, duplum est, quam restituere quod istic, Majoremque etiam fiunt ea furta per arcum. Tum variatur et hic gravitas, variatur et illic Mensura, quam quae est spatiorum certa, minori. Nonne vides igitur, quod opus, cum dempseris illic, Quod tum exit, minus immutari lege recepta; cumque hic addideris, magis immutarier illa. Proin loca conjungens vicina remotaque tractus, Luna illic versante, antrorsum progredietur, Hic Luna versante, retrorsum deproperabit: at citior progressus, et est spatiosior. Omni Ergo circuitu confecto, signa secundum Signiferi provectus erit sublimior orbis Mobilis ille locus. Sed erat, quae rodere posset Viscera Avis reparata ligati ut rupe Promethei, Caelestum non quod furto decerpserit ignem, Sed quod adhuc tanti deerat pars ultima furti: Nimirum motus minor hic discrimine duplo Prodibat numeris, quam servaretur. Ubique Tollere pugnatum e medio discrimina tanta. Conditur in latebris jam frustra his, castaque lucis Ne nimium fidat Trivia, ur Mortalibus extet Invia, neu caeco educatur capta recessu; namque iterum numeros, iterumque, ut retia lata, 2280 Praetendut; jamque arte domant, reteguntque latentem, Deprenduntque vias omnes, fraudesque retexunt. Nunc geminis haerendum in nodis, Lunifer orbis Quos facit hinc illinc, secat aequor grande meantis Dum circum Terrae, partimque extollitur alte, Conditur atque humilis partim, subterque latescit, Interea flexu non inclinatus eodem. Nam vis illa prior cum sese dirigat ipsa A Luna ad Terram, positus conservat, uti sunt, Orbis Luniferi, neque flexu hunc commovet ullo. Altera vis non est Lunae distensa per orbem, At per eum, magno quem signat Terra meatu; Propterea propria Lunam deducere tentat Usque a planitie, semperque inferre recentem Inque aliam, inque aliam; quae iter amplius illud Terrai magnum secet una, qua prius, ora, Ipsi nec flexu inclinetur, quo prius, uno, Ast alio, atque alio pariter, flexuque, locoque. Si nunc tractum illum tenuem, quem tempore perquam Exiguo pergit, dum fertur Luna per orbam, Componas alio cum tractu, tempore eodem Vis ea quo Lunam ducit, reperire profecto Tunc erit, et quantum nodus mutetur uterque, Et quantum varient inter gemina aequora flexus. Scilcet inventum est illa procedere nodos, Qua sunt signa, plaga quoties Luna ipsa moratur Alterutrum e geminis inter latus orbis, ubi ore Dimidio fulget cum transmeat, inter et ipsum Nodum, qui alterutro huic lateri vicinior extet; Et regredi nodos, contraque incurrere signa, Cum fuerit ratione alia quacumque locata. Qui laterum jungit loca, sese quique per ambos Extendit nodos, tractus ratione secant se In medio obliqua prope semper, conficiuntque Hinc illinc acie flexus sese inter acuta, A latere ast alios obtuso culmine hiantes; Atque ita dividitur non aequas quattuor orbis Lunifer in partes: cum pars subtilior harum Lunam haber utralibet, per signa secunda feretur Nodus; ab his retro contra conversus abibit, Obtusos intra cum flexus illa vagatur. Et quonim hos intra mora longior, intervallo Retrorsum proin nodus eat majore, necesse est. Nodi, circuitum cum denique Luna peregit, Apparent retrogressi, denisque quotannis, Atque novem pergunt gradibus; denisque prope annis Atque novem toto circum sese orbe revolvunt. Atque haec per numeros posita retione oriuntur, Haec caelo servantur item; proin vera videtur Haec ratio, circa Terram qua Luna cietur Per varios motus ; queis nunquam cum sibi constet, Ut docui, possit constare an tempore, gyros Quo peragit circa Tellurem? Nonne necesse est, Nunc brevius, nunc fiat idem diuturnius, ut sunt Turbantes circum causae, et sunt caetera circum? Esse vices etiam diversas adjice cunctas, Non aequis spatiis ad Terram Sole manente, Non Terra ad Lunam, non orbis partibus hujus Solem uno posit, et caeli spectantibus oras. Omnes sed varios me Lunae evolvere mores Jam piget, errantemque sequi, vicibusque agitatam Perpetuis, duroque diu insudare labori. Ex his jamque potes facili tu noscere pacto, Unde sit, ut varium consuerit Luna vocari In caaelo sidus, quo deinde a nomine vulgus Detulit imperium Triviae, instabilesque potenti Subjecit Dominae res, assuetaque novari. Propterea quia quidquid habet mare, terra, vel aer Naturam praefert variantem, multiplicemque, Tellurem, pelagus, dixere, atque aera Lunae Subjectum, quae clausa illo et sunt omnia gyro. Proinde mari faciles ventos, caelique nitorem Nauta soluturus patrio de littore longum Dum sedet expectans, in mensura tempora Lunae Quattuor inquirit; nam credit quattuor illis Temporibus Lunam caeli convertere mores, Non aliis, tunc imbriferas dispellere nubes, Ventorumque feros compescere posse furores, Inque aliud differt spes tempore tempus ab uno. Propterea neque nos fieri quoque tempore credunt Aegrotos alio, tantum illo solvere morbos Se, vel adaugere, atque exanguia linquere membra Expirantem animam: aetates cognoscere Lunae Mos erat idcirco medicam exercentibus artem, Opportuna dare ut non laevo pocula possent Tempore, felicemque horam, aut praedicere tristem. Non nisi servato mandantur tempore Lunae Semina proscissam in terram, non messis in arva It flaventia, non ad robora dura bipennem Admovet agricola, aut fructus ex arbore carpit, Non herbas, floresque movet missurus in urbem Villicus ignarus: corrumpi haec omnia credunt Nam secus, et celeri interitu sublapsa necari, Et damnum spreta se credulitate manere. Interius cancri Luna crescente putantur Crescere, echinorumque genus, conchaeque sub undis, Ostreaque, et quidquid vestitur cortice duro. Forsitan id fiat, quia Cynthia praestat amicam Lumen, uti captare cibum, et pinguescere possint, Namque die torpent, epulas de nocte requirunt. Visa movet stomachum plerisque, et molle cerebrum Luna: vomunt captis cum magno saepe dolore, Et somnos adimi, desideriumque ciborum Saepe queruntur; at hoc quaedam conjucta nitori Illius species a mente apprensa videtur Efficere, ut visa quosdam nuce concutit horror, Aut oleo apposito stomachi fastidia surgunt. Namque hos a claro percussos verbere Lunae, Si non advertant animum, haud aegrescere cernas. Creditur ipsa etiam vulgo magica orsa juvare, Thessalicas et anus splendenti luce potentes Efficere ut valeant in aves, et in ora ferarum Converti, et latum deferri nocte per orbem. Stultita sed nostra sua quia construit artes Mens magicas, aliquas dum scilicet esse fatetur, Errorem ex animis tantum haec prudentior aetas Dispulit, evellens fagis volitantibus alas, Concilioque sacras nocturno diruit aedes. Creditur in mentes quoque Lunae extensa potestas, Nam mentes plerumque etiam variae videmus Humanas, ipsumque animi versatile nostri Consilium, ingeniumque volubile prorsus, et exlex. Praesertim quos incessit vesania jugis, Aut brevis illa itidem lymphatos, irave torquet Praecipites, quatit aut incertus pectora moeror, Dicimus hos Triviae contactos esse flagello; Hinc animos furor omnis inundat, et Evius Evan, Saevities, et triste odium, et rationis egestas. In caelum evehimus sic crimina, transferimusque Nostra, nec, unde ortus ducunt, auctusque, videmus Illa, neque e medio conamur vellere corde. Scilicet infontes videamur ut esse, bonique, Non tamen, ut simus, contendimus: O mala mentis Libertas! Quidam ignotus nos perculit ardor, Protinus aetherio percussos credimus oestro, Nosque Deum monitu velut insanire putamus: Tunc inimicitiis contendere, ad arma volare, Et miscere venena, et ficta incessere culpa, Et consanguineo turpari sanguine saepe Fas, justumque videtur, et aras vertere Divum. Talia qui damnant, nimium in contraria sese Convertunt plerumque, nec agnovere, feroces Cum videant alios furere, incusentque, furore Opposito se proinde rapi, pariterque nocenti. Quin etiam interdum sapientibus esse negatum est; Scilicet in furias flagrante quiescere Mundo, Nec flagrare itidem, parilique ardescere motu, Esse quidem trunco propius, lapidique videtur. Cecropidem leges mulctabant, si quis in unam Non partem civis secesserit, arma movente Hinc illinc populo civilia, spectaritque Interno patriae lacerari viscera bello Immotus, tulerit nec opem, quam credidit aptam. Ac male quam mixtus furibundis, quamque locatus Difficili statione foret pacatus, inermis, Et sapiens inter stulta, irrequietaque corda, Clarus ut noscas, age, percipe, fabula quondam Quod facile in terris vulgata, et credita profert. Nimirum prisco sapientes tempore, sudo Sub Divo vixisse homines, cum lactea forsan Flumina manabant rivis, et roscida mella Sudabant sylvae, cum nullo agitante tumultu Aurea per laetos florebant saecula campos. Sidera namque ferunt tum quendam, aviumque volatus Perdoctum vidisse, brevi fore, ut horridus imber Decidat, atque nova quem forte asperserit unda, Excusso cogat velut insanire cerebro. Horruit, et mundo vulgavit triste periclum, Nequidquam, nam nullus erat tum cognitus Augur. Cavit at ipse sibi, atque illo adventante subivit Antra die, caecosque aditus, terramque profundam. Ecce tonante ruit caelo pluvia unda profuso, Irriguique natant campi, montesque superne Evolvunt rapido torrentes gurgite lymphas. Jam mortale genus, latis errabat ut arvis Securum, subito madefactum est rore, novoque Correptum pariter morbo; jam protinus omnes Bacchantes latis homines excurrere campis, Quassare et capita, et truculentas mittere voces. At Sapiens terra latitans, ut nubila sensit Disjecta, et caeli speciem rediisse serenam, Prossilit in superos, et luci redditur almae. Spactaclum infelix! Furiis immanibus omnes Vidit agi; quae tum monstra ac portenta notavit! Hunc vexare timorem, illum ambitione domari, Istum et avaritia, et viso impallescere ab auro, Multos ira, odiis, caecaque libidine multos Correptos, spes ante oculos, et gaudia vana, Et dolor, et lacrymae, et tristes nova nomina curae, Omnia turbarum plena undique, et omnia victa A ratione repulsa, in eo confusa tumultu. Dum stupet, et sana se solum mente potiri Laetatur; laetum sinere illi haud esse: repente Ad monstrum veluti vis undique circumfusa Irruit irridens hominum, atque huc pellit, et illuc, Et vice mutata malesanum hunc incita clamat, Jamque in dura parat detrudere vincula captum. Ille malum miserans tantum nunc increpitabat, Nunc frustra revocabat ad amissam rationem, Et bona praeteritae repetebat perdita vitae. Acrius urgebant illi, circumque premebant. Quid faceret? Vitam intutam sibi ducere durum, Irrisamque fuit, cunctorum et ferre furores: Scilicet haud illos proprium cognoscere morbum, Stultitiamque suam caecos perferre libenter. 2485 Illic forte lacus pluvia collectus ab unda Nuper erat; mediam sese projecit in undam, Involvitque luto turpi; stultissimus unde Prodiit, atque hilaris nimium ratione relicta, Stultorumque a concilio plaudente receptus. Proin Sapiens inter mortalia secla relictus Nullus erat, prolem semper genuere Parentes Insani non dissimilem, atque antiqua Nepotes Semper in humano renovant deliria corde. Quidnam etenim nostris medium est in rebus, et aequum? Quae studia inter nos versamus, non ubi multam Nostra habeat partem vesania consiliorum? omnibus in rebus virtutem audire, sequique Semper quis suevit solam, solaque moveri? Protinus invadit quaedam vis fervida pectus, Qua rapimur, magnoque obstantia quaeque fragore Dejicimus, non vitamus, non arte movemus. Vel fuerit ratio, quae nos commorit, eandem Cur furor insequitur plerumq., atque omnia turbat? Ut Leo Marmaricis escam dum quaerit in arvis, Inserviscit, et ex oculis micat acribus ardor, Proterit et sata, Pastoremque interficit ipsum, Dispergitque pecus. Cur non Pax oscula jungit, Pax bona, praesentum pax munus amabile Divum? scilicet humanae status optimus est Rationis, 2510 Pectore pacato constans, vultuque sereno: Tunc nihil exagitit rerum, quaecumque quietis Advenisse queant, solido nil pectore stantes Concutit: usque procax, fac, turba irrideat; ipsi, Lantrantis vocem catuli ut bos fortis eundo Temnit, eo properant, quo lumen ab aethere dium Extulit, immotis Virtus et fulsit ab astris. Mors atra horribili semper circumsita luctu Nil habet, impavidos quo terreat: omnia solvat Vitae claustra, animi nequeat corrumpere pacem. Quidquid fata ferant, fatorumque Arbiter, ultro Excipiunt, aequa subeuntes funera mente, Et duros vitae, quos jussi cumque, labores. Alma quies, durae statio placidissima vitae, Proposita est votis hominum, semperque laborum Jactantes inter fluctus, curasque petita; Attamen ignavae diuturna per otia vitae Haud cessare homines juvat, et languescere semper: Quoddam pondus inest animo, cum torpet, inerti, Quod deponere quaerit, et ipsam taedia vitam Lassant nil rerum peragentem; proinde teneri Optat, et usque aliquo contendere vires. Nil dare, quo possint exerceri, est sinere illas Diffluere, et propria fraudari sorte vacantes. Scilicet id volunt Naturae providus Auctor, Ut nostra nunquam cessemus ab utilitate; proinde voluptatem duro immiscere labori Collibuit quandam, quae nos invitet, agatque Ad bona nostra trahens, blando avellatque sopore. Ergo sagax lassos, defecturosque labore Natura ad requiem vocat, et dulcedine spargit Otia, et insuerto somnos rigat alma lepore: Otia post, somnumque, ardorem suscitat ipsa In membris, animoque, ut possit utrinque capessi Intermissa opera, et labor opportunus adiri: Propterea facit et luci succedere noctem, Aestatique hyemem. Tamen ipsi cura laboris Est prior, humc proprium nobis Mortalibus esse, Perpetuumque jubet, propterque hunc otia nobis Instituit: quare nulla est humana, vacare Debeat ut curis aetas. Juvenesque, Virique Emeritos fore se sperant, cum ruga notarit Ora, atque imbelles ierit per tempora cani: Spes juvat haec; verum nunquam nova cura, laborque Deficit; et si fors amoti a rebus agendis Tunc fuerint, taedetque sui, miserumque, dolensque Incusant aevum, nec vitam agitare videntur. Agricola incurvo terram molitus aratro Aestivos soles ubi condidit, otia captat Stratus humi, somnumque brevem, laetusque peracto Noctis circuitu redit ad sua munera, et herbas Evellens canit, et ramorum culmina stringens, Taurorumque regens juga duro innixus aratro. Idem etiam pressus longaeva aetate sub alta Deciduos fructus legit arbore, lac premit, uvas Colligit, et crates de vimine texit ad ignem: si nequeat, querula moribundum voce vocat se. Usque adeo dulcis labor est, ingrataque nobis Otia, cum non sunt multo interrupta labore. Quin et nobilior quo sit, jucundior omnis Est opera, haec quanquam lasset magis: ire per altum Mente juvat caelum, juvat ima in viscera rerum, In Superumque domos, atque insinuarier artem, Fataque, Naturamque, et eo lassarier ausu. Me quoque causarum lassat labor, et juvat idem, Me quoque Musarum, studia haec sociare vicissim Durum et dulce simul, curisque adjengere curas, Et veluti geminum fragili mare findere puppi. Jamque opere assiduo vexatus nocte, dieque Interdum laudare meo, atque optare quietem Coepto animo. Quae sollicitae tum oblivia vitae Vel prope Tiburni resonantes ducimus undas, Vel juga Telegoni qua se frondentia tollunt! Quqam campis hilares late expatiamur apricis! Umbrosumque juvat nemus, et lustrare perennes Lenis aquae rivos, et musco consita saxa, Et pastorales audire per arva cicutas Silvestrem tenui modulantes carmine musam, Et solis tenerum narrantes montibus ignem, Festivumque diem, et spectacula rustica adire. At non et curas ludis miscere severas Innocuis, et bella novo constata tumultu, Consilia aut inter Reges agitata morari, Ambitione procul, procul aulae mobilis aestu, Pectore propterea laeto magis, exque plicato; Praesertim nitidi si soles, sudaque caeli Tempestas animis Zephyrorum mollibus auras Mulceat, et volucrum cantu, et redolentibus herbis. Has tamen inter opes naturae, deliciasque, Nec longum, assueti reviviscit cura laboris, Et desiderium causarum; jamque novatas Acrius ardet mens illuc convertere vires, Quam taedet torpere diu, et languere vacantem. Ergo age, quod superest, mecum hic delabere motus Ad tenues Lunae, queis sese corpore paulum Nutant huc illuc librat: lustrabimus inde Deductae paulum pariter quoque pondera Terrae, Dum fit, uti luces aequantia noctibus omni Tempora praecedat anno; veniemus ad aestus Protinus aequores: et caudas esse Cometis, Et qua, dicemus, finat ratione: videri Denique si quidquam gracitati possit obesse, Inquiremus, et id, quodcumque est, disjiciemus Auras per vacuas, tela ut mucrone retuso Irrita saepe volant rapidis ludibria ventis. Confer ad haec cupidam, vacuam sed caetera mentem. Diversa ut Lunae gravitas in lampada Solis Diversa super orbe suo regione locatae Mutari ipsius vires facit, et variari; Partium ita ejusdem gravitas diversa trahentem In Terram, diversa figuraque, materiesque, Efficiunt, semper faciem convertat ut unam Terrae Luna; licet quid in hoc appareat exlex. Cum tuimur Lunae faciem, nos semper easdem Conspicimus maculas fundi super, exiguoque Vibrari tantum motu deprendimus ipsam, In latus occiduum, vel eoum scilicet, oras Atque in hyperboreas Ursarum, Austrive calentes. Namque aliquo maculae quae tempore conspiciuntur In media Lunae regione, videmus easdem Tempore post alio regione recedere paulum A media; paulum quae limbo accedere visae, Aut illinc paulum dimotas deinde tuemur, Aut nusquam, aversa jam Lunae in parte latentes. Haec est parva tamen variantia, vixque, peritis Ni vigilans oculis observes, aspicienda; Ipsaque proin species Lunae haud mutata videtur. At neque vel prorsus si mutaretur, in orbem Visa suum verti, fors multum id denique nostra Referret, colimus qui terram; prosit, et obsit Solis id Lunae Cultoribus; inde tuentur Namque alii tellurem, immotum semper ut astrum Ingens, ni quantum nutare videtur; eidem Nam Terrae tribuunt motus, queis Lunam agitari Cernimus; et, visum nisi densus sistat is aer, Aspiciunt nostro motus super axe diurnos. Horum et pars astrum superis hoc verticis oris, Aut prope, pars tantum Mundi super aequore lato, Pars medium secto super extans corpore cernunt. Ast alii, quibus est ad nos loca versa negatum Incolere, haud ullo prospectant tempore Terram; Ut nec ab Europa boreae contraria quimus Astra videre, nec his subjecta ingentia regna Nobis conspicuos unquam aspexere Triones. Multi et spectatum peregre ibunt, oppositasque Iuvisent gentes, tranantes aequora vasta, Et magnos montes, et sylvas trajicientes, Narrabuntque domum spectacula mira reversi, Augebuntque etiam miracula tanta, velut mos Est a longinqua procul adventantibus ora. Forsitan et supera credunt de gente potentem Tellurem (velut et Phoebi coluere sororem Qui quondam) magnamque Deum vocitare Parentem Consuescunt, et vota ferunt, et tempore certo Conjunctae veniunt diversa a parte quotannis Nos veneraturae, majora ut numina, turmae. Haud secus ac Arabum sitibundos, advena fines Multorum adjuncta sibi, Traxque, Syrusque, caterva Trajicit armatus, rapturum et distinet hostem, Ut videat vatis cunas simul atque sepulchrum, Fatales orbi cunas, fatale sepulchrum Vatis, erythraeae pollutae cujus arenae Nomine, divinus patrias rediturus ad oras. Saepe illi vultum spectabunt Solis ab astro Hoc tanto obtectum, nostro tunc aere denso Fracti divers circum ratione meantes Ibunt in varios radii, pulchrosque colores, Proinde colent alto superam Thaumantida caelo. Haec illis monstrabit iter fax maxima in undis Aequoreis, plusquam nobis Cynosura, Heliceque; Fixa manens etenim, qua sint regione, docebit, Quoque loco positae volitantes per mare puppes. Hoc igitur, Lunae facies quod versa videtur Usque eadem ad Terram, tentant deducere multi Illius a gemino motu, qui tempore eodem Conficitur, nam se proprio super axe revolvit Ipsa semel, Terram dum circum fertur in omnem. Et certe hic geminus si Lunae corpora volvens Motus, quisque sibi semper pede curreret aequo, Non celerans, tardansque vicissim, et Lunifer axis Effert Luniferum quoque semper rectus ad orbem; Tum Terrae puncto a medio quae tramite recto Ad Lunae medium duci via fingitur, ipsa Usque locum Lunae in facie tranaret eundem; Proptereaque videns Lunam alto in vertice stantem Aspiceret semper facie ad se vertier una; Non ita, spectantis fuerit translatus in ortum Si locus, occasumve; etenim mutabitur unam Ad Lunae faciem positus; proin ipsa, vel illud, Vel latus hoc paulum retegetque, tegetque vicissim: Vertere sic latera, et nutare videbitur illo Tempore, in occasum quo rubro transit ab ortu. Et quia si Terram de Lunae corpore spectes, Aspicias binis gradibus comprendier omnem; Ille gradus nequeat binos excedere nutus, Qui siet. Quin in Boream nutabit ab Austro Tum quoque Luna, vel a Borea dum migrat in Austrum. Sed quoniam Lunae mediam non motus ubique Est sibi par circa Tellurem, ut par sibi constat Alter, Luna suo quo circumvolvitur axe; Punctum illud debebit idem, quod diximus esse In Lunae facie trajectum a tramite recto, Mutari, quantum gemini discrimina motus Poscunt, quae gradibus par est comprendere multis. Scilicet haec ratio jam credita, vertat eandem Cur ad nos faciem, famulantum more, potenti Adstant qui Domino, paulum et cur Luna tremiscat. Sed praeterquam quod latera hoc mutata tremore Solis his causis bene non aptare valebis; Num tibi mens facile haec conjungere tempora possit. Ut nihil intersit, quibus et se Luna revolvit Axe super proprio, et Tellurem menstrua lustrat? Fortisan hic nunquam aequali fit tempore Lunae Circuitus: certe quisque horum dissidet unus A multis: varianter enim turbantur ab ipso Sole, aliisque etiam longum post tempus ab astris, Quae Solem circa medium errabunda feruntur, Saepe peregrinis itidem, ignotisque Cometis. Quin si forte velis mediam de pluribus unam Mensuris variis mensuram fingere motus, Ut fingunt, mediamque vocant, qui sidera norunt; Cum ficta quid perficies? An cernere, quidquid Fingere collibuit, possis? In saecula longa Quis tibi servari vel eandem spondeat aequam, Scilicet ut causas ob tantas insinuari Nullum ne possit discrimen, tempore longo Multiplices ob circuitus quod denique tantum Augeretur, uti Lunae foret altera prorsus Nunc facies, quam quae tum primo tempore visa est? Dicendum est igitur Lunam vel habere suarum Partium inaequalem textum; circum esse figura Vel non conslatam simili sibi; parte sit, omni Ut gravitas non aequa, nec aequo momine pulset. Nam si concipias ictam procedere Lunam, Ut cursu partes aeque distante ferantur Omnes inter se; quo coepit, tendere, perget Partibus haudquaquan conversis, nec revolutis. Interea gravitas in Terram flectere cogit; Fune Magister equum nitentem pergere recta Ut medius tenet, ille orbes iterumque, iterumque Agglomerat circum, et videt omni a parte moventem. Si tunc a terra Lunae per corpus agatur, Qua medium est, moles faciens binasque paresque Planites quaecumque, trahanturque a latere omni Haud minus hae moles aequaliter usque, necesse est Seravto jam Luna situ descendat eodem Partium, ut ante fuit, super axe revolvere nec se Incipiat quoquam. Gravitas in parte sed una Si major sit, erit pars ut magis ista deorsum Descendat, Lunam et se circa flectere cogat. Hac modo, quae gravior, partem ratione locari, Fac, reputes, latere ut gravitas aequalis ab omni In Terram rapiat; cum deinde recesserit illo Luna loco haud mutata suis in partibus, ipsum Quod terram punctum prius aspiciebat, abibit, Aspicietque aliud; circum at nova puncta manebit Jam non par gravitas, cum nec globus illa, nec aeque Densa sit; ad punctum subito venietur, ubi istinc Pars gravior, levior pars illinc altera constet. Propterea assidui conatus exorientur Partibus ad positus se primos restituendi. Cum paulum Luna a statione recesserit illa, Hic erit exiguus conatus, crescet at idem Aucto pro spatio, donec tum denique major Conatu fiat perstandi una in ratione. Quare non positu nimium discedere ab illo Luna queat; plus, sive minus sed abire necesse est, Ut fuerit sua mobilitas majorve, minorve. Quapropter faciem semper convertit eandem Ad Terram, nisi se quantum in latera utraque vibrat, Paulum nempe, suo tenues dans corpore nutus. Sic quoque cum lapidem non omni a parte rotundum, Aut ferrum aequoreis projectum mergimius undis, Volvitur in fundum haud libratis partibus, et se Incipit in gyros hac illac vertere frustra; Dimotae redeunt nam partes, ad mediumque Se subito flectunt: sic non nisi nutat eundo. Jam videas, quare res haec, contingere dico Quam Lunae Terram cingenti, astrisque secundis Fors aliis, medium Jovis et cingentibus orbem, Saturni et medium; Solem cingentibus ipsum Non contingere item possit primoribus astris; Quae tantum colere, et Regem revereri obeundo Velle videntur, at officium servile recusant. A varia gravitate petes discrimen idipsum Pro longe vario spatiorum nempe recessu. Nimirum cum pars in tracto corpore major Una est, ut corpus se circum cogere verti Fortius acta queat, si tentes altius ipsum Evehere e medio corpus, decrescat eundo Cum gravitatis, decrescet item vis partis in axe Vertendi corpus; demum si maxima constent Intervalla, magis partis tenuata, magisque Vis ea majoris cum vi exaequabitur omni Circum aliarum, ut non ullo convertere motu Ipsa queat corpus, variosque inducere nutus. Quare si corpus non extra exceperit ullum Circa se motum, non illam flectere sese Propter vim partis poterit. Primoribus astris Proin longe evectis medio de Sole, necesse est, Non inferre queat motus id scilicet ullos; Ut veluti Proceres Domina videantur ab aula Disjuncti procul, audentes proin regia jussa Negligere, ast alios adstantes ad sua cogant Imperia: id notos aliis namque indere motus, Ut docui, possit, Lunae velut, atque Secundis Saturnique; Jovisque astris, quia cominus adstant. Atque his principio si extrinsecus additus esset Semper multoplices in gyros se glomerandi Impetus; inducens partes libramen in omnes Vis ea paulatim, seu tardans, sive secundans Impressos motus, faceret tum denique, ut illi Circuitus, axemque super, totumque per orbem Qui fiunt,uno prope tempore conficerentur; Propterea ut parvo sit opus discrimine densa Astri in materia, sive in variante figura. Quare nonne vides, rerum ut Natura reposcat Ipsa, ut Luna sua facie se vertat eadem Perpetuo ad Terram? Proin ut quoque credere possis Perfacile, assimili circum vertigine volvi Saturni, atque Jovis Comites, id lumina quamquam Nostra sibi nequeant supponere, ni Comes unus Saturni, extremo qui desuper ordine perstat, Forte per ambages, genus hoc, rem prodere tentet. Semper, cum proprii venit ad loca certa meatus, Saturni eoa cum nempe moratur in ora, Deficit ille, et se quaerentes ludit acutos Quamquam oculos : hujus jam non erit invia certe Defectus ratio, vultus convertere eosdem Illum ad Saturnum si concipis, eoaque Propterea cum Saturni de parte vagatur, Semper idem latus ex illa convertere parte Ad nostros oculos; tegere illud namque videbis, Plusquam aliud quodcumque latus, caligine posse Offusa maculas, neque nostros inde lacessi Posse oculos; proin ex illa regione latere Ut sit opus nobis frustra inspectantibus astrum. Tum regione loci mutata, corporis ipso Et latere, extemplo sub lumina nostra redibit. At quid Saturnique, Jovisque sequacibus astris Ex aliis porro conjectes, fulgere luce Dum variante vides in partibus orbis eisdem? Forsitan hoc circa sese glomerata revolvi Indicet illa, nec una intro convertere semper Se facie ad prima, et dominantia sidera, proinde Densa aeque mole, ac prorsus constare rotunda. Sed si nec prorsus tornata mole, nec aeque Esse velis densa, variantibus haud male circum Id referas maculis; velut in Jovis ore videtur Multiplex, variosque situs formasque receptans Fascia, quae varia lucem quoque parte retundit. Jam veluti ratio, qua Cynthia vertit eandem Ad Terram faciem, comites quoque possit ad omnes Perfacile induci; cur non et caetera multa His tribuas pariter, fieri quae diximus ante In Luna, positus dum mutat, tempora, motus? Quin plures illic causae sunt, mutua turbant Nam se praeterea, vicibusque ita pluribus errant. Utque in lunigero supera jam diximus orbe Mutatos nodos, eadem non perstet in ipso Et res, et ratio Saturni scilicet augmen Amplectante orbe, et nusquam tangente rotundum, Qui mediis constat suspensus ut annulus auris? Nonne etiam in Terra similis res, causaque perstet, Cum sit plusquam alibi sublata aequante sub orbe? Innumeras jam si Luna pro simplice lunas Perpetuo sese tangentes ordine volvi Concipas circum Terram, cum quaelibet harum Nodorum positum mutet, videatur, oportet, Annulus ut quidam circum (quanquam ipse solutis Partibus inter se est ) totum se ferre per orbem; Atque ille, haud aliter nodos variare, videntur Quam varie in Luna mutari simplice nodi. Nunc aliquo facias compingi glutine Lunas, 360 Ut solidus, nullaque fluentes in parte sit orbis; Mutabuntur item nodi, non prorsus ut ante, Majorem cum pars haec poscat, at illa minorem Motum; sed motus tamen, ut fuit ante, manebit, Qui medius certe, qui scilicet inter utrumque est, Nempe magis, celeremque minus; namque ocyor ille Quantum hunc impellit, tantum tardatur eodem. Hos ergo in motus Saturnius annulus ibit; Proptereaqoe locis, secat illud queis iter ingens Falciferi Patris, it retrorsum, ut Lunifer orbis. At si Lunarum distensior annulus ille Introrsum sit, uti corpus tum denique ad ipsum Pertingat, circumque infixus adhaereat arcte; Tunc quoque mutantur nodi, sed lentius; omnis In toto namque hic partit se corpore motus. Nunc, ades, ad Terram in media regione tumentem Verte animum, inscriptumque puta, quantum potes, amplum Esse globum; quidquid superabit materiai, Aequantem excretum, circumductumque per orbem, Annulus illud erit, Terrae velut additus ipsi. Hujus quapropter nodi, loca nempe, vicissim Queis via Terrai magna illa, secantur, et aequans Orbis hic inter se, debebunt quolibet anno Ire retro, atque eadem non unquam sidera caeli Rspicere, at sensim mutare, sed ordine semper Signorum adverso, seque in contraria ferre. Tempora propterea facientia noctibus aequos Esse dies, redeunt non, cum rediisse videtur Sol ad eas caeli partes, quas liquerit anno Anteacto, verum prius, ut praecedere paulum Idcirco dicantur ea ipsum tempora Solem. Nodorum hunc igitur regeressum Lunaque, Solque Viribus efficiunt obliquis in loca circum Edita Telluris, magnoqne tumentia gyro. Sed plus Luna facit longe, longeque propinqua, Quam Sol, qui spatium interjectum immane relinquit. Hunc numeris qui tentavit deprendere motum Vis utriusque simul conjuncta effecta requirens. Nempe ubi se in medio majora minoribus aequant; Particulas decies quinas aequare quotannis Repperit, illarum tenui quae ex ordine constant, Nempe gradum decies si sena in fragmina scindas, Atque iterum decies in senas quaeque resolvas Fragmina particulas. Servato inventa probantur Haec caelo; decies quinis his namque videmus Omnia particulis revera quolibet anno Sidera ab ingressu veris, nodoque prioris Disjungi, et rubrum decedere semper in ortum. Proin modo ab antiquo diversus Signifer extat, A Tauroque Aries, Polluce, et Castore Taurus, Hi Cancro expulsi, et sic Vellere denique Pisces Phryxeo: verum constant, quae tradita primum Nomina sunt, Ariesque suis proin cornibus usque Ver apert, proin Libra pares examinat horas Autumni: geminis annorum haec millibus acta. Hac ratione itidem caeli non partibus haeret, Queis quondam cardo, atque eadem non sidera signat. Et veniet tempus, quo jam Polus ipse minorem Paulatim magis usque remotus deserat Ursam; Non tunc conspicienda sit ut Cynosura per aequor Amplius undisonum nocturno tempore nautis. Demum haec cuncta loco referentur versa priori Post decies sena, et biscentum saecula lapsa. Non sat erat tamen hos motus pro quolibet anno Astrorum, medii qui sunt, reperisse, sed ipsa Vestiganda itidem discrimina cuncta, venirent Quae Sole obliquos Terrae flectente jugales, Et Luna flectente suos. Servare licebat Orbem Luniferum praesertim, cum suus ille Ascendens nodus, qui dicitur, utpote Luna Scandente in Boream, primi secat Arjetis astrum, Longius a terra media, qua ducitur aequans, Flectere, decedat quam signifer orbis eadem, Quinos quippe gradus Zona a torrente remotum. Contra, idem tetigit cum Librae examina nodus, A media proprius Terra, quam signifer orbis, Abduci, quinos nimirum a limite Zonae Interiore gradus distantem; ut proinde sit omne Discrimen minimi pariter, summique recesus Denorum graduum a media Tellure tumenti. His a diveris repetendo flexibus ergo, Mutaque signorum, et numerorum oracla movendo, Anni regressus censerier incipientis, Verus et inde potest servari, sidera fixa Qui defert, motus. Non scilicet illa moveri Apparent aliter, detectum quam fuit istis Revera numeris nota ob discrimina certis. Tam bene servatis oracla ea consona rebus. Nunc locus est late undisonos maris ire per aestus, Oceanique statos immensi visere motus, Temporaque, et vires, et agentes aequora causas; Neve fluentibus, et refluentibus avehar undis, Vestris me audentem manibus sustollite Musae, Naturae quae jam mores didicistis, et artem. Aequoris aestus item causis quoque pendet ab isdem, Luna quibus turbatur.Uti non aequa moventem In Solem gravitas Terrae, Lunaeque meantum, Collatam Terrae Lunam turbare videtur; Sic et inaequalis gravitas, quam Terra recepit Partibus in varis non aeque a Sole remotis Adducere, statum perturbat partium earum Inter se. Lunae vires quoque viribus adde Phoebeis similes, sed plus turbare valentes, Utpote quae Terram spectat vicina, facitque Intervallorum discrimina partibus ejus Majora. Haec tolunt ergo a libramine vires Et Lunae, et Solis concussas aequoris undas, Et motu impellunt vario, quem dicimus aestum. Sed prius ad causas quam labar, dicere par est Quid fiat, motusque, ut sunt, evolvere cunctos, Et seriem veluti gestarum pandere rerum. Tunc effecta suis tribuentur cognita causis Perfacile: haud illas opus est finxisse, potentes. Sed cognoscere et hic, quae pluribus ante repertae In rebus jam sunt nobis, variisque per artem Nexibus, et varia ratione aptare, modisque. Scilicet in partes ternas tribuenda putamus Effecta, in falsis quae cernimus omnia campis. Prima diurna feret pars, altera menstrua porro, Tertia postremo feret annua; qualibet illa Nempe die ut fiunt, vel quovis mense, vel anno. Quaque die pelago bis crescens alta patenti Tollitur, et toties decrescens desilit unda. Cumque tumens crescit, non summo in culmine pendet Ante, orbem mediae supera quam Luna diei, Aut subter mediae noctis trajecerit orbem. Inque vicem cum descendit, non ante profundos Pervenit ad fines, eoa prodierit quam Luna, vel occidua sese demerserit ora. Temporis hoc itidem momentum pendet utrumque A positu Lunae ad Solem. Intervalla necesse est Temporis, undarum quae sunt intersita magnis Fluctibus, et minimis, nimirum cum meat ipsa Luna extra aequantem luces cum noctibus orbem, Prorsum inter sese non esse aequalia; eoque Tempore praeterea geminos neque surgere cursus Aequoris exundantis ad aequum culmen, at oras Integere impariles vario discrimine; ut illo, Abluit Europae qui lambens littora, ponto Undas majori sit opus cumularier auctu, Nimirum cum Luna terens Borealia signa Conspicui sese per caeli sustulit oras; majorique itidem, pedibus contraria nostris Demisit cum se, et de parti claudicat Austri. Denique quanque die surgit velocius aequor Insiliens, lapsis descendit lentius undis. Mensura nunc quae sint, genus hoc, effecta canamus. Primo Luna meat cum vel contraria Soli, Vel conjuncta, magis moti tolluntur aquarum Fluctus, quam latus excurrit si utrumque, tumorque Hoc minimus parvo post tempore, maximus illo est. Praeterea magis alta tenet cum Luna recedens A Terra loca, (si constent aequalia circum Caetera) crescentes undae minus inferviscunt, At mage, cum nobis loca per vicina vagatur, Et pariter magis, aequantem cum laeta per orbem Exagitat bigas, quam cum extra excurrit utrinque. Porro intervallum, geminos quod temporis extat Inter eos, sibi qui succedunt mutua, cursus Integram post quamque diem, sit majus, ubi illa Caeca silet, vel plena micat. Diuturnius ac tum Multo tempus erit pariter, quod furgerit, ex quo Illa altum ad mediae lucis devenerit orbem Scilicet, ad cursus primi, qui est maximus, horam. Postremo sunt haec in moribus annua moti Oceani. Magis exsiliens turgescit in illis Temporibus, luces queis fiunt noctibus aequae, Cynthia si fratri conjucta, oppostave flectat, Quam cum Sol tetigit caeli vertentia signa. Tum quoque concussum convexius insilit aequor Terra a Sole minus discedente, atque remota, Quam cum se in spatis errando dimoverit alta. Scilicet haec servata diu, longosque per annos Collecta, et certo demum firmata Virorum Judicio, motus qui magni exquirere nuper Oceani voluere, atque ejus noscere mores Instabiles; varios proin portus, multaque ponti Littora lustratum fluctus adiere sonoros. Jam quoque praecipua his communibus adjice quaedam: Nullis de genere hoc agitari scilicet aequor Fluctibus, exiguum quod sit, quod et undique clausum, Nullis atque lacus omnes quantumlibet amplos: Majores undas cumulari ad littora porro, Qua ruit angusto constrictus gurgite pontus, Euripisque furit, quam qua distenditur ingens In pelagus; tum saepe illic consurgere visum Quinque pedes decies, et longo excurrere tractu In terram: locaque esse, anni ad quae tempore certo Advenit undarum nullus tumor, advenit anni Tempore verum alio (Batsham dixere vocantes Tonchini portum, quo non fluit aequor inundans, Aequalis cum lux fit noctibus alma diei, Non refluit, Luna opposita, aut loca versa terente Ad Solem): esse etiam portus, et littora multa Quo veniunt plures, quam bini, abeuntque vicissim Fluctus quaque die, sine lege et tempore certo: Praeterea ventos, tempestatesque fluentis Perturbare vices ponti; nam saepe retardant, Saepe moras adimunt, minuunt quoque saepe, vel augent. Haec sunt, quae Veteres Naturae arcana putarunt Invia, quae propter, si vera est fama, fluenti Mersit se Sapiens ponto, dum littora maestus Lustrat ad Euboeam refluo spumantia fluctu, Quem non perciperet prorsum, ut caperetur ab illo. Hic furor interdum sublimia pectora vexat, Ut, ni cuncta suae possint supponere menti, Indignentur, uti rerum de jure suarum Depulsi. Cur non videant, quam parva supellex Perceptorum animo? quantis Natura per omnes Sit foecunda modis res undique, quas tamen ipsis Prorsum ignorandum est? quae tanta insania notis Ut paucis prima in Naturae fronte locatis Debere ignotum nobis nihil esse putemus? At multi causas tot rerum quaerere nuper Tentarunt acri ingenio, plausumque repertis Deinde suis hilares, frustra tamen, ingeminarunt; Instabili fundata solo nam machina, visu Quanquam pulchra, trahat rimas, casumque, necesse est. Denique qui reperit gravitatem, hic cuncta peregit Ut Coelo, Terraque, ita magni in gurgite ponti, Omnes undique res, hoc certo ut pondere, firmans. Scilicet, ut supera docui, ut Sol ipse Sorori In Terram vires, gravitatemque auget, ubi illa E latere excurrit, minuitque exinde vaganti Duplo plus imos orbis, summosque per arcus; Sic etiam Terrae diversis accidit ipsis Partibus ob Solem pariter, Lunamque trahentem. Quae Lunae, aut Soli Telluris subjiciuntur Partes, aversa vel contra fronte latescunt, Has partes, veluti Luna super ipse probavi Praetereunte sui haec orbis loca, perdere oportet De gravitate aliquid, contraque acquirere, denis Hinc novies gradibus cum distant; proptereaque Ut librentur, eae niti se tollere debent, Deprimere hae: tum se quia vertit Terra rotatu Continuo, situs ad Solem, Lunamque trahentem Continuo mutatur; ac ratione fatendum est Nunc has nunc illas liquidas consurgere circum Partes, et nunc has et nunc demittier illas; Littore proin uno non una stare fluentes Undas planitie; sed terrae unoque diei Circuitu, varias, summas percurrere, et imas, Allabique ideo pontum, contraque relabi. Quin alio hoc possis summatim noscere pacto. Telluris partes, queis Titan, Lunaque recta Desuper impedent, plus, quam Terra ipsa, trahentur, Qua media est, et plus media haec, quam denique partes Retrorsum positae; proin debent anteriores Scilicet a media Tellure assurgere paulum Partes, posticis medium et deducere Terrae Paulum corpus ab his proin tota tumescere utrinque: Quae sunt ad latera, interius ratione prementur Obliqua partes; facient proin augmina primis. Ut tamen has singillatim cognoscere causas, Atque minutatim possimus, percipe primum, Rebus in his fieri quid debeat, aethere sidus, Lunave, Solve, unum si fulgeat, ipsaque constet Circum tota liquens Tellus, et tempore puncto Possit ea fingi forma, quam postulat ipsum Libramen, possitque aliam quoque tempore puncto Induere, ut motus nil turbent ante recepti; Tunc adjuncto alio quid in istis accidat astro, Quid Terra partim solida constare, quid ipsis Undis ad primum subito haud parentibus ictum, Propter inertem vim, mutari quaeque vetantem. Principio Luna nitente adducere Terram. Terra liquens possit non amplius esse rotunda, Longior hinc illinc sed se producet, ut ovum, Et Lunam, qua longa, videbit, scilicet illuc Longae directo, quaecumque est, axe figurae. Atque huius jam certa per artem inventa figurae Natura est, oritur quae coni a segmine primo, Si vestigia linquat, ubi est super axe rotatum Majori circum. Quare pars altior illa est In terra, summo cui supra in vertice Luna est, Inferius vel sub pedibus; depressior ora Illinc Telluris circum usque recedet utrinque. Illa aliis humilis mage erit quapropter, eoo Quae videt, occiduoque lavantem gurgite Lunam: Sic quoque, si Sol est, qui pertrahat, illa necesse est Longa sit in Solem simili constata figura. Sed quia vis Solis longe longeque remoti Vi Lunae minor est proprios, sit licer ipsa Sole minor: tumor ille exortus Sole trahente, Quam quem Luna facit, multo minor extet, oportet. Denique conjunctis amborum viribus una Quid fiet? Partes si Terrae prorsus easdem Commoveant, aut oppositas; super axe tumescet Illas directo Terra, oppositasque per oras; Namque axes geminis prognati viribus illis Efficiunt unum, qui tanto est longior, axem, At cum axes utriusque obversi ad sideris oram Non jam conveniunt, verum inclinantur utrinque Mutua, et efficiunt sic quattur inclinati Inter se flexus obliquos, proinde nec aequos; Maximus ille tumor flexus jacet inter acutos Undarum, at verso in Lunam vicinor axi, Fitque axis Terrae hac media regione tumentis. Tres igitur. Genus hoc, axes distingue, vocaque Lunae axem, Solisque axem, Terraeque tumentis. Nunc illum Lunae immotum constinge, tuaque Mente sequens alios circum, quocumque ferantur, Percipe, quos habeant et ad illum, et mutua circum Respectus, positusque, vices quae cuique, modusque. Jam cum Luna silet, coeunt, ut diximus, omnes, Exinde immoto phoebeius axis ab axe Disjungi, et procul occiduas se ferre sub oras Continuo, donec recta ad latera ipsa secentur: Axis ad occasum quoque Terrae avulsus abire Principio; sed cum discesserit intervallo Aegre aliquo, verum haud longo (cum scilicet a e Multo phoebejus properans velocius axis Digressus sit quinque gradus, deciesque quaternos ) Restrorsum sua facta modo in vestigia fertur, Et redit in Lunam, et Lunai jungitur axi Tum, cum transversi media phoebeius ille Se posuit regione loci; qua deinde relicta Pergit ad oppositam quia Solis protinus axis, Ipse quoque a Luna rursum divulsus in ortum Progreditur; multum non longo at tramite; rursus Namque gradus relegit; cumque oram venerit ille Prorsus ad oppositam, Lunae hic componitur axi. Hae redeunt quoque deinde vices, phoebejus in orbem Axis dum procedit, et altera dum loca visit E latere, atque ex his Lunae dum transit ad axem. Adversa idcirco summi duo puncta tumoris Continuo huc illuc a Lunae duplice puncto Subjecto oppositoque abeunt, redeuntque vicissim, Et citra excurrunt bis toto mense, bis ultra; Maior et excursus tum sit, polientior extat Cum Phoebi vis ad Lunae collata vigorem; Ocyor atque locis idem est excursus in illis, Queis adversa meat Soli, conjunctaque Luna, Nec non et quarta queis orbis parte recedit; Proinde locis mediis, in parti scilicet orbis Qualibet octava, motus lentissimus exit. Jam manifesta vides, quare advolvantur aquarum Majores cumuli ad portus, longeque propellant Littoream multo venientes agmine arenam, Cum Soli conjuncta silet, vel splendida tota Cynthia nocte micat; fraternis viribus addit Ipsa suam quia vim validum, et situs axibus idem est. At minor aestus erit, medio cum fecta nitebit Corpore, ibi alter enim sustollit, ubi altera fluctus Deprimit, auget et haec, ubi decutit ille vicissim, Mutuaque adversis pugnantes viribus obstant, Impediuntque; quod est discrimen, denique solum Apparet, quantum Phoebo pollentior ipsa est Nempe mari Luna in tollendo, aesque ciendo. Sic gemini adversis venientes partibus arcto Tramite si currus nectuntur, et axibus haerent Impliciti extremis; saevi insonuere flagello Protinus aurige, et stimulant clamore jugales, Verberaque ingeminant, quippe aemulus ardor utrumque, Et furor exagitat; denum qua fortior urget Quadrupedum vis, itur, iterque id carpitur una Tantum, quo superans vis fervida raptat equorum. At quia materies vi praedita semper inerti est Omnis, aqua in subitam nequeat se vertere formam, Quam poscunt, rerum quae sunt praesentia; motus Nam remanent prius impressi, turbantque recentem: Pendula virga velut vibrata haud sistitur imo Desuper adveniens puncto, sed surgit in arcum Oppositum contra gravitatem, quo prior urget Impetus; usque recens gravitas demum addita vincet. Inde sit, ut motus, quos diximus ante, fluentis Omnes Oceani contingant serius, ipsae Quam notae poscunt causae, et discrimina quaedam Praeterea irrepant, tibi quae memorabimus infra. Denique Terra liquens quamvis, ut finximus ante, Undique jam non sit; dubitesne, ea fluvida partim Cum sit, quin poscat librari, et proinde figuram Induere hanc ipsam, quam circum tota subiret, Si nihil officeret solidum restansque superne? Perfacile evolves jam tutemet, exque plicabis Omnia rebus in his memorata effecta, diurna, Menstruaque, annuaque his causas aptare repertas Si tentes Quid enim? non causis cernis ab istis, Aestifer ut bis quaqiue die consurgere motus Debeat in pelago. bis et idem ponere aperto? Ut tumor adveniat postquam orbem Luna diei Transierit mediae, mediae infra noctis et orbem? Ut mare demittat se contra, inviserit ortus Postquam obitusque eadem? momentum hoc pendet utrumq. A positu Lunae ad Solem variante; tumentis Nam quoniam Terrae modo ad ortum flectitur axis, Et modo ad occasum; maturior accidit idem Fluctus ad occasum, sed contra fluctus ad ortum Serior; illud, ubi laterum ora enaverit; ast hoc, Postquam delituit, vel Cynthia tota refulsit. 750 Non causis quoque cernis ab his, cur debeat esse Aestuum inaequalis geminorum mortus, ab orbis Finibus aequantis cum distat Luna? diurno Tunc motu non Luna orbem contundit eundem, Ac ipsi oppositum punctum, quo scilicet errat Ex ortu occasuque alias trans aetheris oras; cuncttisque ad Boream regionibus, ipsa Borea Si per signa meet, supra caput altius ibit, Oppositum id punctum quam porro scandere possit, Ipsa ubi se mediae demisit noctis ad orbem; Ille tumor debet proin altior esse sequente. Quid memorem, cur Luna ferat conjunctave Soli Majores aestus, oppostave. quam loca pregens Per laterum hinc illinc? et cur non maximus aestus Fiat tempore eo, sed qui post advenit, alter Vel post hunc, porro sive alter? Tute quod ipse Percipas, si vim possis cognoscere inertem, Quae vetat, ut subito causis obtemperet unda: Sic venit a media quae luce, calentior hora est, Plusque dies post solstitium infervescere suerunt Aestivae, plus post brumam crudescere noctes Hybernae: medios praevertit causa tepores. An doceam, Luna a nobis abeunte remota In loca, cur aestus longe, longeque minores Procurrant ? Spatio ignores decrescere vires? At cur progrediens aequantem Luna per orbem Majores fluctus extollat, et arctet inundans Littores nautis plusquam ullo tempore arenas, Protinus haud illo pateat, quo caetera, pacto. Est, super alterutro qui Lunam proinde polorum Cardine perstantem fingat, mutarier undas Et cum percipiat tum non debere, tumorem Sed constare parem, qua Terrae ducitur axis; Cardine disjungit paulum, parvasque creare Tum noscit debere vices, nam parvus ibidem Cum Terra simul est tumidarum gyrus aquarum: Quapropter quo Luna polo vicinior uni est, Sive aequante magis quo deducetur ab orbe, Aequoreos aestus tanto vult esse minores, Verum quantumvis mutari tum minus aequor Contingat; tamen esse loco haud quocumque minores Debebunt aestus. Aequantem quae loca longe Prospiciunt orbem, veluti nos, maximus aestus Abluet haud alio nimirum tempore, quam quo Luna aequante procul tantundem abscesserit illo, Si queat, orbe ; tumor nam tum, qui maximus, illins Praeterit: at tumor hic certe haud pertinget eodem, Luna iter aequantis medium cum conteret orbis. Sed loca conradet supposta. Ergo incipit orbem Deserere aequantem si Luna, atque usque recedit, Aequoris unda loco debebit major eodem Surgere perpetuo, dum fiat maxima, Luna Aeque dimota: plus ipsa abeunte, poloque Accedente uni, decrescere, diminuique Paulatim, donec mutari desinat aequor, Nec subeat perstante vices in cardine Luna. 326 Concipe propterea Lunam super orbe vagantem Aequante; in Terrae tunc oris omnibus aequum Temporis est spatium, quo Cynthia transit ab ortu Ad caeli culmen medii, et quo volvitur ex hoc Culmine in occasum, seu supra, sive sit infra. Quare inter geminas refluentes, atque fluentes Undas, tempus item par intercurrat in omnes Undique terrarum tractus, et uterque sub uno Maximus undarum tumor accidat orbe, necesse est. At cum Luna terit dextros, laevosve meatus Orbe aequante procul, loca cuncta aequante remota Orbe procul pariter supero non aethere cernunt Aequa et supposito ducentem tempora; quare Aequoris unum inter curcum, geminosque recursus Tempus alium cursum: et qui maximus extat utrinque Praeterea geminus tumor, infra nempe, supraque Consurgens, aequante aequaliter orbe remotus Atque hinc atque illinc, non tramite fertur eodem Quaque die, sed diversos procurrit in orbes, Et loca continuo mutat; nec qua regione Fit prior, hac ipsa fieri queat alter in ora. Jam primum si post cursum, primumque tumorem Ex improviso Lunam cessare movere Confingas maria, illa in se suspensa recumbent, Atque cadendo ultra procurrent impete coepto, Et se demittent plus, quam libramina poscunt, Atque iterum exsurgent, iterum labentur eisdem Usque locis, et itus aequali tempore fient, Et reditus, et ubi est prior horum, ibi et alter, et alter: Sic etenim impressos conservat inertia motus. Porro suspensas aequante sub orbe moranti Redde suas Lunae vires; bene congruat istis Vis, quae servat iners motum; nam tempore, et orbe, Convenietque situ; proin incrementa sequentes Usque ferent primis vires; atque omnia reddent Majora. Aequantem at contra si Luna sit extra Orbem, quidquid erit post factum a viribus ejus, Vi pugnabit inerti, ipsi non orbe, locoque, Tempore non concors; hinc cuncta minora, necesse est, Utpote turbata, et sese inter dissona, fiant. Summi non aliter pendentia culmine templi Aerea demisso cum pondera fune moventur, Ut populum festis cieant ad sacra diebus; Quique suo impulsus si tempore transmittantur, Nimirum nova vis cumulabitur usque priori, Quae celeret lapsum, quaeque altius efferat aera: tempore sin alio, atque alia de parte lacerti Impellant, funemque trahant, licet usque valentes, Imminuunt motum tamen, excursumque, sonumque Impediunt: vires adversis viribus obstant. E laterum cum Luna locis movet aequoris undas, Tam certa adstricti non aestus lege videntur, Ut sunt cum movet ex aliis, sublimibus, imis. Exlex ipsa etenim ferri illa Luna videtur Orbis parte sui magis, ulla quam regione. Quare etiam antiquae signantes cuncta tabellae, Lunai quae sunt variis in moribus, omnes Immane errabant, confectarentur in arcu Dum Lunam gemino hoc; alia regione nec omnes, Nec nimium, fraus forte illis tum siqua subesset. Porro, plus debent sensum turbantia cuncta Afficere in parvis rebus, quam grandibus; illis Nam facile emineat, quod in his vanescat; in aestu Illa ideo apparent parvo, in majore latescunt. Tempore quo Phryxi Vector, vel Libra comantem Fert Solem, motum Luna a latitante sit aequor, Sive etiam tota a rutilante tumentius, ille Quam cum per Cancrum, perque Aegocerota vagatur; Tempore namque illo saltem vicina vagatur Luna tibi aequanti (ciet unde valentius) orbi; Ast alio procul excurrit quoque, signaque lustrat Hyberna, aut aestiva; ideo minus incitat unas. Attamen haud subito summi, vim propter inertem, Adveniunt aestus, minimive, ut diximus ante, Summus erit minimusque sed alter deinde, vel alter. Denique cognosces quoque fluctibus augmina reddi Illis temporibus multo majora, quibus Sol Aspicit oppositam sibi, conjunctamve sororem, Ipsi si Soli proprior sit Terra; propinquo Nam magis e spatio trahit ille, magisque valenti Tecum conspirat vi, Cynthia .Caetera solves His facile exemplis, his causis, siqua per annum Praeterea sint, vel mensem servata, diemve. At non a causis his cernes, ocyus unda Cur saliat, quam desiliat; non pondus aquai Libratae id peraget; per oesdem crescere namque Temporis ipsa gradus, per quos decrescere debet. Proinde maris vas est spectandum, atque ipsus ora, Hoc ubi servatum est ( illo nempe aequore, rauco Quod late Oceani perfundit gurgite Gallos.) Unda fluens totum per Terrae vertitur orbem Semper in occasum; sed quae pars tendit in Austrum Arentis Libyae, cursum interrumpit ab Indis Oceano venienti; ergo novus aestus, oportet, Post Lunam exoriatur eo, quod nomine dicunt Atlantis, vasto in pelago, motumque sequatur Quo rapit illa, occasum: sed sistitur aestus Finibus objectis Americae, nec valet ultra In mare porro aliud disclusus ab aggere Terrae Irruere; at retinetur, et omnia littora circum, Qua patet, inque tuas effusus, Gallia, late Objectas oras, cessat descendere lentus Tam subito, modo quam conscenderat altus inundans. Aequora parva quidem, vel quae sunt clausa, lacusque Nullos ferre queunt procursus, atque recursus; Namque opus est, uno sese unda hic efferat, illic Tempore desiliat, simul utraque proinde receptet Longe diversas agitante a sidere vires. Poscit at hoc tractum vastum maris, atque patentem; Namque brevis si sit, gravitas in finibus unis Decrescens, crescensve, in finibus aequoris aeque Decrescet, crescetve aliis; discrimina nulla Proin suberunt, ut, aquis sunt, libramina tollant. Aestuat in cumulum majorem ad littora, et intra Euripos, lato exsurgens quam gurgite fluctus; Advenientis enim tum sistitur impetus undae, Proptereaque prius quam sese victa resolvat, Accumulatur: ubi sed leni littora clivo Ascendunt, faliens late distenditur aequor Per Terrae spatia ampla, et rauco advolvit arenas Murmure; post labens per jugera multa resorbet Laevia saxa: novis albescunt littora spumis. Tum quoque si scopulos circumflectatur oberrans Hic atque hinc aestus, procurrunt frontibus undae Adversis ccursantes, et murmura magna Edunt impulsu valido, ingeminantque tumores, Protinus et vasto labuntur pondere deorsum. Sic plerumque furit, qui te, ampla Britannia, pontus Distinet a Gallis: nautae at sua tempora norunt. Hunc humiles tumidum Belgae vidistis adire Vestras saepe domo,. fora reddere vasta, viasque Undique, sublimes immissum evertere muros, Naufragioque novo miseros involvere cives, Et pecora, et timidos fugientes ante colonos Praeripere, et vastas etiam prosternere sylvas, Et praedam omnigenam. Neptuno inferre sonanti, Ac dape squamiferis peregrina occurrere monstris. Accidit, ut certus Lunae situs excitet undas. Sustineatque; brevi cum scilicet altera cursu Advenit, altera post mage longa ambage vagata, Cum parat illa prior jamjamque recedere, praesens Impedit, et retiner, proinde ut compareat undae Nullus itus, reditusque. Sed his nova deinde reperta Est ratio multo solertior, unaque forsan Vera; etenim rebus servatis congruit una. Scilicet id pelagus, quod ab orbe aequante sub Arcton Extensum est, duplo sed plus prope currit in Austrum, Aestu inferviscit, boreali in margine, nullo, Tempore nimirum, quo Luna aequante sub orbe est; Magnus namque tumor qui tollitur, omnis in Austrum Tunc effunditur; ex alia proin aequa manebunt Aequora parte: situm sic illum scilicet esse Tonchini referunt portum, quo tollitur ullus Vix aestus, certos et norunt littora fines. Sunt alii portus, sunt littora multa, sinusque Trans freta, trans scopulos positi, longeque remoti, Pertingunt quo quaque die ternique, quaternique Aestus, atque etiam septeni: pluribus illic Diversis fluit unda viis non tempore eodem Insinuata; prior quare hinc transcurrit, at illinc Posterior, sequiturque alia, atque alia ordine certo. Sunt etiam putei, sunt quaedam flumina, constant Telluris queis secreti trans viscera ductus Ad mare, saepe die quae crescant, et minuantur, Atque fluant, refluantque; at non stata tempora servant; Nam varii, per quos ea transit ab aequore causa, Calles sunt, variaeque viae, incertique meatus. Aequore verum aliae longe prope cardinis oras Sunt utriusque vices; ibi supra, infrave moratur Multos Luna dies semper; semel itque, reditque Proin mare quaque die: communi caetera deduc A causa, et supra positis rationibus apta. Ast illo magni fiunt quoque in aequore motus Propterea; quoniam sive acta sit aestibus unda, Seu ventis, leviterque polo propulsa propinquet, Continuo admota ad partes sese applicat illas, Queis minor in Terra se circa motus eunte est; Cumque suum servet motum, quem coeperat illo, Quo fuerat dimota, loco, transcurrit in ortum. At contra ex ipso venientes cardine fluctus, Partibus occurrunt quoniam velocius actis, Destituuntur ab his semper, retroque relicti Ire sub occasum comparent. Insula monte A glaciali avulsa illic dum saepe per undas Innatat, ad Zephyri sedem, seu flectit ad Euros. Aequoreis in aquis pariter quoque cernere saepe est Cursus huc illuc diversos, flumina vel quod A terra impellunt; vel ab imo orientia fundo; Concitus aut aer in ventos desuper ortos, Aut sub aquis etiam; nam quidam et ventus aquarum est, Ebullit per quem veluti, et versatus ab imo Pontus agit spumas; terrae sit et unda tremore Ut tremat assimili violentis acta procelis, Externo quas non agitari flamine cernas. Nunc liquidas undis mecum te transfer ad auras A liquidis, aestumque hujus quoque nosce elementi Instabilis, quique a causa gigantur eadem Aerio tumor in pelago circum undique fuso. Aer cum fluidus sit, ut unda, quis, aera, pugnet, Aestum percipere ob causas gravitatis easdem Ne credas, similique huc illuc more cieri? Credidit atque aliquis, multo magis esse videret Lymphis cum tenues auras, rarasque, tumenti Desuper attolli tanto plus gurgite tractas; Scilicet Oceani pedibus si libera denis Unda fluens se sustollit, debere fluentem Aera se pedibus decies attollere mille. At vera id nequeat ratio suadere profecto, Quae quanquam longa deducta ambage labori Subtrahitur nostro, ducique in carmina nescit, Certa tamen nihilo minus esse videbitur, illam Si bene pernoscas, et tutemet ipse revolvas: Monstrabit siquidem, nihil hic discriminis altis Esse locis, tumeat sublata val unda, vel aura; Nam si materia constaret Terra fluenti, Assimilique sui, velut aer, tota, et abiret, Quidquid praeterea est, seseque reconderet imum In medium, in sese conducto corpore; corpus Hoc ipsum conductum in se, in medioque receptum Gignendis faceret nihil aestibus, et variandis Aera per liquidum, nusquam velut esset; et illa Materies, quam tum, ut sola,.perstare videbis, Aestiferis aeque se motibus exagitabit, Quamtumvis denso constet, raroque vicissim Corpore, nimirum vel diffluat unda, vel aura. Huc possit ratio, si certam evolvere calles, Ducere te; fatis est regionem ostendere Veri Nam mihi, cum nostris loca sunt impervia musis. Errat praeterea, qui hinc ventis construit alas; Exorietur enim tam parvus in aere motus Tam late aeriis a parte patentibus omni In campis, nequeat qui nostrum impellere sensum. Nempe est ventorum Sol causa potentior auras. Discutiens radiis: stabili pater Aeolus illinc Lege movet turbam mira levitate valentem: Quam tibi postremo rationem carmine pandam. Praetereaque alias, propter quas aeris ingens Hoc liquidum variis mare curritur undique ventis Jam quia inaequalis gravitas ciet aequoris undas, Et ciet aerias: cur non et pondere vivum Comprimat argentum diverso, dum salit alte Longo suspensum in vitro? discrimina nempe Sunt tenuissima in hoc mutato pondere, totum Scilicet ad pondus confers si corporis illa. A Terrae gravitate etenim sic exsuperatur Haec Solis, Lunaeque trahentum, ut mille minorem Centenis decies repetitis partibus esse Dicendum sit; et hinc sursum quo scandere vivum Debeat argentum, vel quo demittier infra, Tam parvum constat spatium, ut nec cernere possis, Ulla nec ratione ullam sentire per artem. Nec maris aestus item revera perciperetur, Ni deberet in hanc extrinsecus unda figuram Verti, quam, si Terra liquesceret omnis, haberet, Dimidiaeque tumor nisi respondere profundae Deberet Terrae, et spatii pars tantula magni Esse, atque idcirco possit quae magna videri. In Jove, qui Lunas circumfert quattuor, inque Saturno, cui quinque adsunt, majoribus illud, Si quod sit, vicibus diffusum exaestuat aequor. Languidior multo, quam nobis, Solis erit vis Longinqui; sed tot Lunarum corpora, ab una Omnia praesertim fuerint cum parte locata, Vel partim opposita, possint ut jungere vires Viribus, immanes cursus, pariterque recursus Undarum parient. Quanto Jovis intimus ille Desuper incumbet Comes impete, transitus ad quem Tam brevis est, Jovis aedifices ut si tria sursum Corpora, transcurras! Tum quot mutabitur aestus Et vicibus, cum sub Luna mare quaque tumescat! Multa Jovem medium praecingens Fascia semper Apparet: memorent dictae rupe latentem Hac cinxisse Deum Nymphas, quem lacte capella Paverat implentem vagitibus aera blandis, Quos dirus Pater audisset, Matrique dedisset Aeternum vulnus sub pectore, ni Curetes Armati in numeram pulsassent aeribus aera, Magna et pernices plausissent voce choreas. Continuo species mutator, crebraque saepe, Raraque sit, modo juncta, modo et divisa videtur Fascia; fors ejus quia labens littora fluctus Integit Oceani, retegitque exinde revertens, Et colles aperit submersos, tectaque in auras Insula multa redit, scopulique cacumina tollunt, Claudunturque lacus, et montes continuantur. Mutari at species posse has Jovis aere verso Credible est etiam.Terram velut obsidet aer, Cur non ipse Jovem, cur non convestiat astra Errabunda alia, et similem praetendat amictum? Scilicet in Mundo Natura haud protulit unam Usquam rem, nisi fors portenta informia quaedam; Nulla avis est, similis cui non sit plurima, nullis Proinde suum phoenica vetus conspexerat aetas In sylvis, unum quem finxerat esse; nec ulla Est fera, non arbos usquam, non herba virescit Una genus. Multi genus unum nos sumus omnes Inter nos similes, nisi Pyrrhae ad saecula scandas. Nostrum multiplicant distantia sidera Solem. Unica cur igitur Tellus sit et unicus aer Noster hic? assimilis non circum errantia fusus Cuncta sit astra? licet non inde lacessere nostros Ipse queat sensus, nihilo tamen at minus idem Indicium dat saepe sui: sic candida visae Idaliae Veneris turpantes ora, genasque Sunt maculae quaedam; quaesitae deinde sed illo Sidereo in vultu nulla sunt arte repertae. Hinc ortam potuere Viri neque cernere litem; alter ob has visas etenim id se volvere sidus Pugnabat tribas in sese, denisque bis horis: Alter quinque dies, et bis consumere denos Uno in circuitu; quoniam huic, quodcumque per unum Esset forte diem mutatum, non nisi gyri Esse videbatur tantum pars unius; illi At post exactum alterius pars addita gyrum. Cur non et Lunam quidam circumfluus aer Obtegat? Indicium dare quoddam errantia dicunt Sidera; visa suam nam sunt mutare figuram Interdum, pariterque suos mutare colores Pallida, cum propius Lunae accessere, latere Jamque parant; visa et contactum fixa sub illum Intremuisse etiam turbata sidera luce, Objecto veluti tunc aere transpicerentur Incolumes ad nos radios transire vetante. Praeterea toto Phoebus cum deficit orbe Luna interjecta, qui tum illam lucidus ambit Annulus, aeris progignier illius auris Creditur. At si vel longe tenuissimus illic Perpetuo circum amplexu dissunditur aer, Cur vaga non semper mutent frontemque, coloremque Astra suum, cum sunt Lunae propiora, magisque Multo etiam immutent, quam cum immutasse feruntur? Sidera cur paulum turbato lumine raro Fixa tremant? Porro noncerto limite, uti nunc, Finitam, ambiguo paulatim at lumine carpi Circum oras, sit opus, Lunam tuearis, et illic Paulatim, quae sunt discrimina lucis et umbrae, Confundi, et crepera natura utramque subire, Cum tamen excipiant nitida umbras lumina densas, Demum in sideribus, siquae sunt forte colorum Servatae, lucisque vices, non causa valebit Eduxisse alia, ut Telluris protinus aer Mutatus circum, ut fallentia saepe tuborum Vitrea septa? Aer Solis quoque nonne nitentem Concinnet, cum Sol obtecta luce laborat, Annulum, ut amissae parva in solatia formae? Et tamen (a vero quantum deducere possunt Jam praecepta animo, et temere insinuata volenti Judicia!) invenies, qui juret in aere Lunae Cernere se nubes, tempestatesque sonoras, Fulminaque, albentesque nives et grandinis ictus: (335) Mirum, si nequeant, quae sunt majora, videre Idem illic, urbes, classes, hominesque, ferasque! Num tamen idcirco privanda est tegmine prorsus Luna suo, careatque fluenti ipsa unica amictu? Quin mage sese aliis pudibunda involvere quaerit. Funditur haud certe circum illam, noster ut aer, At tegit, immensum late velut aequor aquarum, Paulatim quod non sursum tenuetur eundo, Aeque densata consurgat at undique mole, Et non ambiguo, sed certo limite constet. Scilicet in medio facies est aspera Lunae Laevis at extremo comparet margine circum. Credere sed tantum non esse in margine scabram Difficile est: quare dicendum illa aequora densa Conspecta obliqua extremas ratione per oras, Quidque inaequale est, tegere, aequalique videri Undique propterea finitam lumine Lunam. Sic fundi aspertias, si nostra haec aequora recta Despectes, apparet; at asperitate carere Creditur extensum circum undique finibus aequis, Obliqua pelagus si fors ratione tuaris. At tollas aliis, crinitis aera certe Tollere sideribus non possis, aera quorum Crines constituunt ipsi, et coma lucida circum. Nudis hic oculis etiam dignoscitur aer, Corpore qui, circa quod funditur, amplior esse Ter decies saepe est conspectus: cernimus ipsum Quin quod et in medio corpus, nucleumque Cometae Dicimus, haud solidum est, at ut aer crassior extra Nec bene finitus, nebullarum more, remotis Insedere procul quae vallibus, altaque condunt Culmina villarum, et frondentes per juga sylvas. Quapropter quoniam tam clarus conspiuusque est Aer hic, caelo cum lux est orta Cometae, Mirantum ut soleat convertere mentem oculosque, Et terrere Virum, diro vlut horribilique Spectaclo, proprius quod nos contingere credant Mortales; usus, exortus, et rationes, Edere, queis fiat novus hic, tanusque paratus, Et longo par est per cuncta excurrere versu. Permultis suus hic Terrae datus usibus aer Scilicet est, aliisque suus quoque proficit astris Aer, si quis is est, errantibus: haec sed ab illo Commoda percipimus nostrae non ultima vitae, Nobis distribuit quod lucem, quodque calorem Undique; tamque bonas terram res spargit in omnem. Si radios aer, et spicula dia reflectens Abforet, haud aditus, referataque septa domorum Vel mediae lux alma diei transgrederetur, Oppositus radios nisi sol immitteret intro Directos, nimiumque fugaces: caetera semper Torperemus, uti tenebroso in carcere clausi. Quidquid se radiis opponeret, ilicet umbras Cimmerias inferret, ut alti culmina collis, Exigua ut nubes, paries, frondosaque sylva. Ex improviso tenebras offunderet atras Horrida nox, vix Sol occumberet, ulla nec esset Aurora ante ortus almae praenuncia lucis; Sed subito foret a tenebris ad lumina clara Migrandum. Tum quis vibrators luminis ictus Nulla per aurarum defensi tegmina ferret? Aestivos media ferimus vix luce calores, Nam magis impellunt directius advenientes Ex alto radii; brevior via namque per auras Tunc est obstantes, atque undique disjicientes: At cum longior est, ut mane, aut luce cadente, Aut etiam mediam per brumam, obtunditur illa Vis acris, longeque venit languentior ad nos. Quanto percuteret proin impete jacta sine auris? Esset et in quanto degendum frigore contra Quo non lux Solis pertingeret? ipse calorem Aer servat enim nobis, quo vita fovetur. Omnis nox igitur gelida magis algida nocte Brumali foret, atque domus foret omnis ut acri Condita de glacie. Nimium dum comprimit aer Luminis ardorem, bibit ipse, et servat eundem, Inque loc huc illuc, in egentia tempora defert Impediens, magno ne magna ad frigora ab aestu Migremus subito, contraque a frigore ad aestum Immodicum nimio, mediis extremaque jungit. At quanto magis est distensa illa aura Cometis Utilis! immenso cum tractu a Sole recedunt, Ut fugiant nostros oculos, penitusque latescant, Exciperent paucos, qui non disrumpere possent Noctem, tam longe radios, lumenque profusum Pertenue; idcirco ne commoda deficeret lux, Usus erat, partes circum dispersa per omnes Ut sit materies ea late vasta, potensque Arripere, et radios deducere praetereuntes Tam magno in spatio, venarique undique lucem, Et distensa velut captare in retia raram. Reveraque illos per tractus aura Cometae Ulla a parte premi nullo queat aere Solis; In immensum proin fundier, et capiendae Tenuibus ut maculis fines distendere lucis. Inde fit, ut caeca pars nunquam nocte prematur Ulla; sed, ut Terrae, cum nubes lampada Solis Eripit ex oculis, non deficit ipsa profecto Alma dies, quam tunc defert circumsitus aer, Jam non praestet idem vastissimus ille Nunquam luce carens aer? non arceat umbras? Nam, quanquam solidi pars corporis una Cometae Solem habet aversum, lucem latere haurit ab omni Nimirum immissam late cingentibus auris, Nullaque proterea noctis discrimina sentit. Hinc ratio patefit, cur non, ut Luna, Venusque, Apparent vario pariter sic ore Cometae: Non horum faciem nos inspexisse queamus Intectam densa semper caligine; vertum Illuc forte oculis nostris via siqua daretur, Haud equidem partem, quae Soli obvertitur, esse Opposita multo mage clarum perciperemus. Qui penetrant in eam recti trans nubila tanta, Languentes radii nimirum sunt, vincere longe Qui nequeant alios, qui per latera omnia fracti Detorquentur, et oppositae dant lumina genti. Illic nulla quidem proin nox; at sidera nusquam Propterea populi poterunt nocturna tueri, Clara neque his Mundi tam pulchri scena patebit. Aspiciant tantum pallentis lampada Solis Unica de toto miseri spactacula Caelo: Solos in Mundo proin sese vivere credant: Ut Rex oceani divisum forte patenis Qui scopulum incoleret, quo nunquam accesserit hospes, Non alias usquam sua classis adiverit oras, Solum se toto dominari audiret in Orbe. Cum nimium Phoebo admoti accessere Cometae, Deberent lucis violento ardere furore, Si non densus eos radios infringeret aer. Nonne vides, quantum primo Sol debilis ortu est? Longius illud enim paulo, atque implexius ad nos Tunc iter aerium est: jam quid foret, haec via mille Si spatiis, quam nunc ips est, productior esset? Et tamen in multis tantundem est saepe Cometis Hoc nostro protensior atque implexior aer. Horrendum ante alios nostri videre Parentes Usque adeo in Solem demitti, ut abesset ab ejus Biscentum spatiis minus, ac nos, impete flammae; Mille quaterdecies proin partibus acrior illic, Quam regione hac in nostra, et ferventior esse Debebat splendor radiorum, quique rubentis Ferri ad fervorem tam saevas mille caloris Adjiceret vires, et mille iterumque, iterumque. Haec qui pervidit numeris, ratus ipse propinquo est Revera tantum Sole incaluisse Cometam, Exceptumque ideo semel illo in corpore magno Servari voluit per saecula longa calorem. Omnis enim calor in majore tenacior auctu est. At clypeum aurarum contra ictus lumins acres Non vidit, partim quae sistunt lucida tela, Partim rejiciunt; ideo moderantior ille Debuit esse calor, neque tantas edere vires. Hic igitur calor e vicino Sole receptus Servaturque diu, et defertur ab aere vasto Avia per loca, quo discedunt quippe Cometae Protinus a medio fugientes Sole; fine ista Namque ope semoti a radiis et lumine amico Obsepti horribili frigerent denique bruma. Temperat hinc hyemem reliquus calor aeris illam, Ut calefactus et hic per lucis tempora noster Aer egelidam noctem, et facit esse tepentem. Quapropter denso protensoque aere, tarde Qui per vasta loc excurrunt, opus esse Cometis Nonne vides, ut distribui bene luxque calorque In spatia, et longe distantia tempora possit? Quodque vices redeundi, iterumque a Sole abeundi Ingentes peragunt, caudatos esse Cometas Dicemus, vicibusque carent quod caetera tantis Astra vaga, haud ullis ea caelum verrere caudis. Dum loca discedens Soli vicina relinquit Quisque Cometarum, et Phoebei trajicit auras Aeris, et tenum semper magis aethera tranat; Aetheriae partes, primo quies densior extat Natura, atque aliae porro, quies rarior ipsa est, Et magis atque magis superis subtilis in oris, Propter et incursum findentis ut aequora prorae, Et propter gravitatem in magni corporis augmen Praetereuntis, adhaerescunt properantibus auris Circum astrum affusis, facile illabuntur et intro, Immixtaeque novi regni interiora pererrant. Hospes ibi assuescit paulatim moribus illis Materies; semperque magis fugiente Cometa Ob mitescentem sit ibidem densior aestum. At diuturna ubi se porro fuga magna revolvit In Solem, et coeptant paulatim cuncta calere, Persentiscit et ipse novam jam vim radiorum Aer; se partes evolvunt protinus, inque Antiquam redeunt molem, primasque figuras. Quin propiora alique Soli ad loca, quam quibus ante Intro immigrarant, devectae, se mago raro, Quam fuerint prius, in latera omnia corpore fundunt. Propterea Solis longe magis aera densum Se circa inveniunt, et vi majore valentem Ejicere et longe sursum protrudere victas. Hinc ergo aetheriis facile expelluntur ab auris, Et celeres saliunt sursum; velut aere nostro Impulsi sursum sumi graviore feruntur. Idcirco opposita Solis de parte tuemut Ducere fumantes tractus, caudamque Cometas. Quo propius soli accedunt, hoc longior exit Cauda minax, crescit quoniam calor, et magis aer Densus ibi est Solis ; quapropter major earum. Est numeros Solem fugientum particularum. Cum porro incipiunt averti et abire Cometae, Ille tamen sequitur sumus, quia protinus uno Non possunt omnes exire in tempore partes Insinuatae olim; velut igni admota propinquo Fumant ligna diu, neque tempore jactat in uno Omnes ex sese, quae bulliat, unda vapores, In quos paulatim debet calefacta resolvi. Verum illi quanto in spatia ulteriora recedunt Decrescente calore, et rarescentibus auris Phoebeis circum, sumi minus effluet usque, Tractu et se brevior distendet cauda minori. Ergo alia astra carent caudis vaga, quod regione Aeris, in qua sunt, phoebei semper in una Perstant se circum volventia: materiemque Illam exhalantem si primitus insinuatam Forte recepissent, atque illis rejicere oris Possent, a primo jamdudum tempore cunctam Ex se effudissent, prorsusque effoeta recentem Non jam concipere, atque iterum profundere possent, Ut faciunt moti spatia in diversa Cometae. Jam positus repetas caudae a rationibus istis; Quippe ejus positus diversos esse videmus, Diversoque vocamus eam proin nomine: caudam Praecipue, insequitur cum caudae more Cometam, Dicimus, at barbam, currit cum prima meatus Illius in partem m quo tenditur, anteriorem; Demum est caesaries, cum circumfunditur, una Aut nimium est de parte brevis: tamen usque necesse est, Quo sit cumque loco, quod nomen cumque reposcat, Illa situ ad Solem, quo ut semper eodem Perstet, ut oppositas nimirum pergat in oras. Barbigerum est igitur sidus, cum a Sole recedit, Caudatum, cum tendit in ipsum, denique crines Fundit, ubi aut tenues curtatur sumus ob auras, Exiguumque brevis sit ob aestum, aut nostra Cometam Versatur Solemque inter cum Terra, vel ille Solem ultra eductus cum paulum de latere uno Flectit, ut et nobis fiat contraria cauda, Ceu Soli, in medioque sit astri a corpore opaco Obstructa, aut nebulae densa caligione tecta, Postremo cum nos inter Solemque Cometa est, Si tamen inde queat nostros impellere visus. Prorsus at opposiats Soli ne rere sub oras Directos longe caudam protendere tractus, Quin paulum declinet in illam plusve minusve Nempe viae partem, motu quam deserit astrum Obliquo, partemque itidem curvetur in illam, Plus, ubi proximior Phoebo via veritur ejus, At minus, ut sese in longinqua loca abdere tentat. Thure age Panchaeo fumantem percipe acerram: Si stet, odoratam laquearia fundit ad alta Surgentem recta nubem; quae et recta manebit, Illam si recta sursum deorsumque movebit Sacrificus; circum sed si celer egit eandem Obliquans, videas retro se extendere sumum; Nam quaevis saliens recta pars, desuper illi, Unde emissa, loco impendet; locus ipse sed omis Est aliusque aliusque; nec aedificata superne est Propterea pars una alii, retroque relinqui Plus opus est, quae sit prior, et sublimior; et si Longior est fumi species, curvabitur alte, Lentius exsurgunt quia primae denique partes, Quam quae sunt igni propiores; namque volando Altius, inveniunt plus impedientia motum. Propterea remanent humiles magis, insiluissent Quam si aequo semper motu. Tum curvis, oportet, Sit vapor ipse ferens sursum se, tergaque vertat In regionem illam, quo fumans fertur acerra. Flexu ex hoc speres deprendere tempora, sumus Queis falit extremas solido de corpore ad oras; Propterea expendens, quantum dimoverit illo Sidus se puncto; recta quod subjacet alto Caudae apici, quantumque sit ista parte viai Temporis absumptum, credas ascentibus istud Non male fors tempus deberi conficiendis, Impediat si nil nimirum; motus ut aurae Officere aetheriae queat infinitus, incitat illam Qui ferri in gyrum, velut astra errantis circum, Ambire et solem; quoniam vel flexus ab isto Crescit ut a vento, adverso qui flamine spirat, Vel decrescit, ubi puppim velut aura secundat. Illud at hic falsa ferri ratione videtur, Quod perhibent, nempe avulsos a sidere sumos Impete phoebeae transferri lucis ad oras Oppositas Solis: tenui lux corpore longe est, Quamlibet atque leves res ullo haud concitet ictu; Quid? dare perceleres in motus ut queat? Illi Nam celeres constant fumi, cum nempe Cometis Vicini, nec adhuc sese inflexisse videntur. Nostri si tenues volitantes aere fumi Percussi a radiis Sole exoriente profusis Impulsus nequent ullos sentire, neque ullos, Quos videas, ire in motus; perniciter ire Cur poterunt illic, praesertim ubi vincere debent Oppositam quoque vim gravitatis abire vetantem? Praeterea cur non caudas errantibus astris Tunc adnectendum foret omnibus, ipsa vapores Cum queat illorum quoque lux jactare superne, Et secum abripere, et distendere per regiones Illas, quas caude visus majore Cometa Trajicere insignis, praelongo et verrere tractu. Postremo neque post tergum deflexa vaporum Illa columna foret, curvataque vertice celso, Ut docui; abducti motu celerente volarent Quandoquidem fumi sursum, cum corripientis Vis lucis non tam spatio decresceret illo, Quam gravitas contra officiens, caudaeque cacumen Proin, aequo quam si motu irent, altius effet. Interdum caudis tractus nigrantior ire Longis, sulcus uti tenuis, filumve videtur: Falleris, hunc ejus projectam corporis umbram Si credas, quoniam non tam queat illa videri Longa, sed a spatio semper subtilior esse, Et demum in puncti extremum finire cacumen: Tum quoque lucis eo fractae vis atque reflexae Aere, quae sparso collustret lumine fumos, Omnes impediat prorsus, dispellat et umbras: Praeterea vel si non dispellatur, et ejus Jacta retrorsum illic sit corporis umbra, videri Attamen a nobis non jam queat, ire per axem Quae medium debet fumi, proin condier ipsa Dispersa in cauda, et sepeliri in lumine circum: Denique non tractu distincta est simplice semper Cauda, at multiplici maculantur lumina sulco Interdum; tractus medio neque semper in axe Ille oritur: varia vidi regione locorum Quaque die positus mutantem; tempore parvo Post etiam gemini conspecti, qui quoque lata Multavere situs in cauda: denique Soli Cum jam vicinum caudam protenderet astrum Praelongam, quini supera nigrescere visi, Hoc genus, et multo mage densa extendere fila, Cum cauda flexu sese intorquentia eodem. Credibile est non hos loca luce carentia sulcos Esse, queant reliquo nam circum lumine vinci, Et circumposito claro velamine condi, Sed mage fumantes, et nigros proinde vapores, In nos conversa qui caudae a parte ferantur: Pingibus educti fors illi corporis ejus, Aeris aut crassis surgunt regionibus imi. Sic cum nostra furunt incendia, depopulantque Annosas sylvas, piceo de cortice fumi Surgentes, flammas inter lucemque, videntur, Et nigro clarum conspergunt aera tractu. Plures sunt, cum plus Solis calor auctior urit. At mutare situs quod cernimus, indicat esse Illorum prima impressos in origine motus, Scilicet ipsos se volvi super axe Cometas, Ut super axe suo sese vaga sidera volvunt. Praeterea exortam urentis prope lampada Solis In loca mox caudam longe disjuncta abeuntem, Quanquam eadem in speciem sit, at isdem partibus unam Ne perstare putes; verum discindier usque, Ut tractam per humum vestem, et dispergier auris Percipe phoebeis parte involventibus omni. Exhalans circumpositis nam rarior auris Est sumus, proprio proin quem cum sidere motum Percepit, sejunctus ab illo amittere debet Protinus: ipse foret quin si quoque densus, ut aura est, Perderet extemplo; clara ratione repertum Est siquidem, si forte globus moveatur in aeque Densatis auris, alio aut quocumque liquore, Obsisti contra tanta vi, decutere omnem Quae motum queat hunc breviori tempore, quam quo Curritur id spatium, quo ter distendier auctus Ille globi possit. Quare cum tantulus auctus Fumantum constet nimirum particularum, Omnem momento debent in temporis uno Perdere, quem motum per iter tenuere Cometae, Et servare alium tantum, quo scandere pergunt, Aurarum dum librentur cum pondere eodem. Aurarum offensus circum vel si abforet omnis, Et pacto incolumes possent quocumque vapores Exire, et sursum vacuis illabier oris, Tum gravitas cadere hos demum compelleret intro, Et circumlabi, velut aer undique fusus, Longe et magnificam caudae dissolvere formam, Nam pollens longe gravitas per inane Cometae est. Dicendum est igitur mutare, novosque Cometam Induere ornatus caudae, veteremque per auras Spargere phoebeas, nullam perstare, nec unquam Desinere esse aliquam. Non solis in aere debet Materies ideo concrescere major, et isti Non aliis fumi accedent errantibus astris, Molem ut paulatim majorem ea ducere possint; Namque ea materies est aere Solis ab opso Hausta, atque ex una quantum ejus parte Cometae Emittunt, alia tantundem a parte receptant; Perpetuoque ita circuitu Natura gerit rem; Haud secus ac alias gyro res cernimus isto Versari, atque illinc repariri damna, profusae Sunt ubi opes: recipit, quos reddit Terra, vapores, Aequora fluminibus non exsaturata redundant, Illinc his quoniam vis suppetit omnis aquarum. Quapropter quid erit, cur credas, quod fuit olim Vastam cooperiens, et mergens undique Terram Diluvium, ex propriore ortum traxisse Cometa, Qui dum transiret propter nos, liquerit unam Abreptam caudae partem, bos linquit ademptam Interdum in spinis velut, aut in rupe capella, Atque illam in magos sese vertisse liquores Protinus, et Caelo Terram texisse cadente? Tantula res tantos possit progignere motus? Vel parva apparent trans magnam sidera caudam; Est opus, ut constet tenuissima proinde, nec ingens Possit diluviun, fuit illud quale, creare. Sic quoque ne credas, ingens cum machina Mundi Debeat extremo flammas perferre furentes Exitio, ex aliquo id propius veniente Cometa, Qualis ab igne rubens Solis redit, exoriturum; Quandoquidem nimios radios arcere Cometam Diximus, ingenti quia circum est aere septus. Denique ne credas in dulcia pabula Soli Ob lucem effusam exhausto se ferre Cometas; Tam tenui lux est, immensos ista per annos Effusa ut lato minuat vix pollice Solem (Rem porro a veris repetam rationibus omnem); Proinde Cometarum quid opus tam corpore magno, Tam lautis epulis, quid tanto denique sumptu? Vastus praeterea suus aer undique lucem Colligit a stellis jactantibus aethere in omni, Abraditque vagis idem quoque plurima ab astris, Ipsum quae recidunt in Solem, non secus ac quae Sunt in eo maculae, forbentur ab illus aestu. Hac ratione tibi rerum stat summa perennis Paritbus in magnis, nec eget, quae corrigat, ulla Auxiliante manu, et deformia multa reformet: Nil ibi culpandum, nil est deforme, nec errens, Ut solet in multis, quae nos componimus, esse Molibus, atque ideo quae poscunt saepe refingi. Transitus at propior nobis cum forte Cometae Accidere interdum possit, quoque multa venire Inde mala in Terras inerdum posse videntur. Fumantis caudae pars ejus in area nostrum Insinuata, venenifero nos laedere possit Contactu, pestemque feram, atque immittere clades, Et fata conficere, et campos vastare feraces: At queat et contra succis vitalibus auras Replere, et longe mortis differre furores In viventia saecla, atque herbis addere vires. Posstit et hoc fieri, ut vicinus calle Cometa Deflectat proprio, et faciat deflectere terram; Mutua namque trahunt inter sese, atque tahuntur, Et faciat, Tellus ut se, vel ut ipse sequatur Tellurem Comes, et mutato protinus orbe Diversi procul abscedamus, circuitusque Aethera per magnum diuturnos conficiamus. Proinde Cometarum credunt de stirpe fuisse Nunc aliqui Lunam, et Saturnum quique, Jovemque Quattuor observant famulo quae sidera ritu, Et temere excurrisse illac, poenasque dedisse Protinus, aerata religata ut compede circum. Quin ex impulsu valido (et si vastior ipse Sit multo Terra, percussaque Terra resultet, Haud secus ac vitrum, vel ebur) sic crescere Terrae Possit mobilitas, atque impetus exsilientis, Sidera fixa queat procul ire invisere ut hospes, Et contundat iter coni de segmine forma In prima nimium gracili, seu forte secunda Semper hiante, magis vel ea, quae tertia, hiante, Ut nunquam ec illo redeat post exul hiatu In Solem, lucemque suam, neque nota revisat. Jam si in nos cursu directo impingeret alte Adveniens celeri, et praegrandi mole Cometa, Omnia conquassari in puncto tempore prorsus Deberent, vasto tremere omnia victa fragore, Omnia confringi, in montes maria insiluisse, Campique in putres huc illuc undique multos Fragmina deciderent huc illuc undique multos Dispersa in cumulos temere: atque agnoscere multi Nunc, genus hoc, rentur cumulos, latera ardua montis Cum videre, superque aliis consurgere stratis Strata alia aut lapidum, aut variantis plurima terrae Multis interrupta locis, productave flexu Incerto: non artis opus, sed fortis id esse Ut videatur, et antiqui vestigia Mundi Diruta, et ingentes projectae forte ruinae. Posset ab impulsu Tellus super axe revolvi Tunc alio incipere, atque aliis infigere punctis Sorte polos, alia et converti mobilitate. Fors ideo ad partes Americae visitur illas, Quae non plus Austro, quam Galli, sive Britanni Accedunt Borae, queis non tam frigidus aer, Horribili glacie cumulata, astrictaque multa Insula; et ipsa ideo per regna Japonia, dicunt, A torrente plaga quanquam distantia paulum, Frigora crudescunt scythicas imitantia brumas. Nempe putant Terram per saecula longa propinquis Se vertisse polis; proin sic induruit olim Nixque geluque illic, mutato ut cardine porro Ponere naturam nondum gelida ora priorem Quiverit, et magnos nivium, demittere montes. Possit item fieri, ut dimoti praecipitemus Directa regione viae, Solemque petamus, Absumatque sua nos flamma voragine volvens. Si cladis genus hoc, aerumnarumque timendum Nobis est, aliis plus omnibus ille minari Visus erat, spaciem horribilem qui protulit olim Terris ( bis septem prope lusta abiere ) Cometa; Nam Terrae prope iter non tum illa parte vagantis Contigerat; quanto subito turbata tumultu Tellus, isset ea si tum regione, fuisset! Credere verum illinc Terris venisse ruinas, Aut instare novas, venturaque fingere corde Sollicito, nimis et tam rara timere pericla, Desipere est, instent cum tot propiora, premantque Undique Mortales. Novit, cum condidit orbem, Ille Opifex rerum, Mundi suprema Potestas, Facto quid sit opus, bene uti partita vicissim Maxima sint, quae sese huc illuc corpora volvunt; Quodque sua, alterius sine noxa, ut lege teneri, Atque loco possit, tantosque innectere motus. Hinc videas, quare cum sex errantia circum Sidera deproperent, orbem prope quodque per aequum, Una et planitie pariter prope cuncta locentur, In spatia errantes adeo diversa Cometae Dispersi varium percurrant undique Caelum; Nam cum circuitu bis in omni semper ad aequos Prveniant tractus spatiorum a Sole, profecto Difficile esset, uti semper vitare valerent Incursum inter se gemini, cujusque nisi esset Orbis planities alia regione locata, Atque alii inclinata nimis cuicumque; per aequor Unum nam si omnes irent (nisi forsitan orbis Orbem alium cingens prorsus concluderet intra), In geminis punctis orbis quicumque secaret Orbem alium; quare toties totiesque secando Multiplices per circuitus occurreret astro Perfacile astrum aliud, perturbaretque, vicissim Turbaretur item, atque illata incommoda ferret. Quapropter tantum cum distent avia longe Per loca dimoti, dispersique undique Caelo, Scire licet sic Naturam vitare tumultus Horrendos, atque insolves voluisse Cometas Labi, et civili non astra involvere bello. Postquam per Caelo sumus, et per multa vagati Sidera, nec multas non Terrae et adivimus oras, Cunctaque diffusam gravitatem in corpora vulgo, Queis sint cumque locis, invenimus, et sua jura Fiximus, et mores, et qua quid lege geratur, Quod superest, quamvis lustrantem talia mecum Te reor ambigua non jam consistere mente, Certa solo stabili tua sed vestigia figi; Attamen haud operae pretium non esse putarim Multa refellere, quae positis rationibus ante, Et nostrae possint gravitati obstare videri, Deque via veluti spinas exscindere cunctas, Vel paulum ne te properantem forte morentur. Illa quidem magicis velut artibus edita constant Omnia; namque procul prospecta, haud vana videntur, Et terrent animos simulacris grandibus; at, si Accedat propius ratio, evanescere debent. Jamque horum quaedam ante mihi dimota profecto Sunt, ubi visa fuit res poscere, nempe ubi dixi, Ad loca cur Soli veniens vicina trahenti, Astrum, vi quamvis illic majore trahatur, Debeat incipere in regiones ire remotas; Corpora cur gravia, a vicino parjete quamvis, Cum prope lapsa cadunt, rapentur, nec tamen imam Terram non feriant, ut non raptata, ferirent; Atque alia e genere hoc, quae sunt permulta, videbis Esse suis prolata locis, penitusqua repulsa: Porro quae superant, imbellia multa videntur Partim tela, neque hoc certamine digna retundi; Id genus est, audis saepe harum vociferari Quod rerum ignaros, Lunam, dum transmeat inter Tellurem Solemque, ubi plus raptatur in istum, Quam contra in terras, in eum debere trahentem Aut cadere, aut ibi plus a Terra abscedere multo, Quam cum se prorsus loca per contraria volvit, Ducit ubi simul ad Terram Sol, Terraque raptans. Hoc fiat, nisi se cum Terra Luna quotannis Convertat circa Solem, proin vim fugientem Ipsa habeat; qui vi Terram non deferit, atque Non ruit in Solem. Tantum, cum prima vagtur Per loca Luna, fugam gravitas ea vincere paulum In Solem debet, fuga vincere sed gravitatem Paulum, ex opposita cum fertur parte; fit ergo, Quod supera docui, gravitas ut utroque locorum Sit paulo minor in Terram, quam debeat esse. Id genus est etiam, quod jactant, nostra trahentem Si maria in Lunam tollantur, cum ciet aestus, Attolli debere magis, mais usque, trahenti Accedunt quoniam Lunae sublata, suasque Percipiunt vires majores, donec in ipsam Demum abeant: id fiat item, nisi Terra trahendi Praedita majori sit vi, quam Luna, nec unquam Attolli possint maria, a gravitate nisi illa In Terram valida, vi raptans Luna minori, Demat in his, aliisque aliquid regionibus addat, Ut proin librari non aequo pondere possint; Idcirco tollantur et hic, labantur et illic, Ponderis haud aequi donec discrimina pensent. Partim at sunt potiora alia, et rem credita totam Conficere, et magnam valida vi vertere molem: Quippe putant, gravitas si sit per corpora late Diffusa; atque ad se pellantur cuncta vicissim Undique, perpetuisque accedere nisibus instent, Omnia conjungi, et confundi fixa trahendo Debere inter se, et cum nostro sidera Sole. Verum hac absistant ratione, immania quam sint Si videant spatia illa, a se queis fixa recedunt Sidera, et a nostro queis absunt edita Sole. Sunt ideo forsan vasta in regione locata, Ne gravitas facile arripere, atque adducere possit. Per spatia haec gravitas nam cum decrescat, uti lux, Par si forte habeant ea pondus sidera Soli, Vis inter Solem, quodvis et mutua sidus Vi tanto Terrae in Solem minor esset (at ista Quam longe condat tenuissima prae gravitate, Scilicet in Terram, qua nostra hic corpora aguntur!), Quanto phoebea lux tenuior illius extat Sideris. Immensum nonne hinc discrimen habebis? Quandoquidem gravitas si cuncta hic corpora cogit Per ter quinque pedes labi, quo tempore vibrat Vivida sese agitans nostra uno arteria pulsu, Jam quot erunt anni, quot saecula, mutua queis nos Haec cum sideribus gravitas compelleret ire Per ter quinque pedes? Et si contracta fuissent Jam spatia haec per tot, quot constant millia Solem Inter, nosque, tamen non percepisse queamus; Ingens nam Terrae, quo magnum obit annua Solem, Circuitus quid jam est ad caeli sidera fixa, Cum nequeant positu illa suo mutata videri? Adjice, sublato quod vultu, nocte serena, Ignibus innumeris tibi Caeli fulgurat ardens Scena, sed excrescit numerus, si vitrea septa In longo conclusa tubo obvertamus, et ille est Major adhuc numerus, si moles vitrea multo est Apta magis; quin innumeras superare necesse est, Quae nullis oculis valeant, nulla arte videri, Per Caelum stellas spatio majore remotas. Quare conspicimus quae jam nos sidera cumque, His alia ulteriora putea consurgere, rursus Ulteriora aliis alia, et sic ordine longo Praeterea spatiis majoribus usque remota. Idcirco oppositas hinc illinc cuncta trahentur In partes; vires ideo elidantur, oportet, Oppositae inter se gravitatum, immotaque prorsus Sidera sint. Tantum quae Mundi in finibus ardent Extremis, paulum medio accessisse necesse est; Sed neque sidera nos datur haec, neque cernere motum. Cum nequeant multi gravitatem in corpora fusam Omnia percipere, et quid constet, cum fateantur A se non penitus cognosci posse, neque unde Adveniat, rerum a numero secludere certant; Praesertim quoniam spatio discurrere inani, Nulla et re media, distantia nectere cuncta Corpora non possit, nisuque agitare valenti; Cum nisi permultis rerum contactibus, ullae Transmitti nequeant disjuncta in corpora vires. Ergo qua tot res peragi, tantasque per omnem Undique materiam clara ratione probatum est, Ipsa tamen gravitas nobis erit inficianda Propterea, quoniam ejusdem natura latescit, Ut si res extent ideo, quia novimus ipsi? Num bene naturae ratio non reddita rerum Idcirco, quia cum gravitatem denique ventum Est ad communem, gravitatis reddita non sit Ipsius ratio? Nili fons invius olim. Ignotusque fuit; Nilo quis proinde feraces Non retulit terras Aegypti, ipsumque fluentem Ullis ire locis, ulloque subire negavit, Qui subit obstantem septeno gurgite pontum? Tempora signantem molem noctuque diuque Cum quis nosse cupit, quae sese ob pondere versat Suspensa, aut chalybem contortum, ubi noverit intus Volventum gyros numerumque, modumque rotarum, Si non praeterea naturam ponderis ipsam Aut evolventis se vires exque plicantis Pertingat chalybis, se caetera scire, movetur Daedala queis moles, aut inficiabitur artem? Etsi non videas medios in corpora funes Distendi a gravitate, quibus disjuncta trahantur; At non propterea nequeat tamen insinuari Perfacile hoc animo, jamdudum ad prodita nobis Munera corporeae naturae accedere munus Posse modo inventum hoc, ut tendat in altera quodque Corpora corpus, iners quanquam, atque his jungier usque Nitatur, sed non ingratis, vique coactum; Ut faceret, si vel sunes, vel sentiat ictus; At veluti sponte, atque illectum ut amore, volensque; Sponte quoque extendi veluti vult, nec penetrari, Motibus et nullis, nulli pugnare figurae. Sin gravitatem et adhuc tamen ipse hoc ordine perstas Velle movere, locoque jubes decedere primo, At saltem gradibus consistere posse secundis Quis vetet, hisque pares quis census abnuat olli? Nempe illam proprium si corporis esse repugnes Munus; at esse putes in res extrinsecus omnes Inductam summi arbitrio, imperioque potenti Artificis, talem voluit qui cudere Mundum, Qualis is est, et non alia ratione ciere Auctificos motus, quam qua vis illa reposcit. An pudeat diam hic pro causa adsciscere legem? At quocumque velis alio dissolvere pacto Naturam, venies ad quosdam denique fines Extremos, queis consistas, ut reddier ulla Non queat ulterius ratio, nisi sola voluntas. Sic et ab impulsu peragi qui singula rentur, Si causas iterumque roges, iterumque priores, Tandem pervenient, ut non penetrabile corpus Dicant esse, unoque simul non posse teneri Bina loco: sed et hujus item si exordia quaeras Officii, quo confugient? ad corporis ipsam Naturam nempe, ad Domini vel jussa potentis. At cur astra, obeunt quae caelo errantia Solem, Perpetuos glomerent sua per vestigia gyros, Nec fluidus, per quem nant, aether denique longos Carpendo motus paulatim extinguere possit? Nimirum spatii nihil usquam prorsus inanis Si foret in rebus, stipata sed undique in aequis Materies spatiis consisteret omnibus aeque, Aequaque iners itidem vis omni in corpore inesset, Quis tum vel gigni motus, vel si editus, idem Non cito compesci, penitusque perire valebit? Ejaculata cavo vix glans erumperet aere, Protinus effuso loca per circumsita motu Imbellis caderet; longoque ex tempore gyros Sic etiam, inceptos vix primitus, astra fuissent, Quae vaga sunt, oblita; sed et gignuntur, et orti Perstant saepe diu motus, seque aethere volvunt Praesertim vasto incolumnes, nihil inde videre Scilicet ut longa decerptum aetate queamus. Corporibus debes proin mixtum agnoscere inane Esse, atque aetheriis late diffundier oris, Astra pati offensus ubi non deprendimus ullos. Alma licet lux, et phoebeius imbuat aer Illa loca; usque adeo tenuis natura utrinsque est, Distare a spatio nihil ut videantur inani. Sed qui corporibus late spatia omnia complent, Et spatii rentur naturam, et corporibus unam, Idem multiplici cunctas res vortice volvunt, Et causam gravitatis in his, motusque vagantum Turbinibus statuunt astrorum, et quidquid ubique est. Sed, genus hoc, vortex nec jam queat esse, nec, esse Si possit, longos valeat durare per annos, Nec, si duret, erit, notis ut deferat astra Legibus. En bellum transfertur in hostica castra, Dum procul a nostris inimica avertimus arma Finibus. In rebus primo locus esse videtur Nullus vorticibus, circum quibus astra ferantur Errabunda; etenim non possint ire Cometae In partes, ut eunt, omnes, latera omnia Mundi, Neu minus et contra, quam caeli signa secundum, Trans et utrumque polum: in regiones saepe vagantum Astrorum veniunt, transcurrunt saepe vel infra. Proin si turbineis vaga motibus astra ferantur, Hi quoque turbineo motu raptentur, oportet. Non igitur posunt concepto perge cursu; Raptatosque illos cogi, quo turbinis urget Vis ea, deducique suo de tramite cernas; Cum tamen usque suo properent impune meatu. Quod si quemque velis penetrari vorticis aestum Vorticibus variis, et turbine semper in uno Pluribus esse locum, proin turbine quemque Cometam Ire suo; tam diversos involvere motus In spatiis isdem, atque una regione quis ausit, Tantum nempe sua fretus ratione? quis omnes Certos in caeco versari posse tumultu Asserat; atque uno pariter debere, suoque, In tot vorticibus, pulsari quemque Cometam, Deduci et proprio nusquam, et deflectere cursu? Nonne hoc a vera demum ratione remotum est Haud minus, in nostro pariter quam si aere fingas Flumina materiae totidem procurrere, quot sunt Diversi rerum projectarum aere motus? Cumque lubet lapidem varianti emittere nisu E funda, magis ut procurrat saepe, minusve, Praesto materiem tibi protinus esse ferentem, Partitis velut officiis, non quamlibet, at quae Id peragat tantum, quod ea ratione jubetur, Non alia, solumque illum quae deferat ictum? Sed jam, si libeat, constantem concipe summam Vorticibus totidem, quot toto sidera caelo Fixa micant, proprio et dominari in vortice Solem: Cur sibi non fuerint damno, exitioque vicissim Tam varii motus? Turbarier, inque pediri Debebant occursantes in finibus altis Paulatim, multique a multis vincier, atque Confundi, fieri junctis et omnibus unus? Ultimus hic perstare diu tamen haud potuisset; Nam per se confusus, et in sua concitus isset Pernix exitia: adversis offenisibus inter Se partes aliquid de motu amittere primo, Et detorqueri varie, et confligere semper; Crescere pernicies paulatim, et in intima labi, Demum magna quies, et iners stipata jacere Materies. Porro quam non diuturna fuisset Vorticibus parvis in magno vortice clausis Aetas, ut Jovis, et Saturni creditur esse, Et Terrae vortex in mago vortice Solis! Nam cum in circuitus alienos ire necesse Sit, retro quae sunt partes, subterque locatae, Inveniunt, propriis obstent quae motibus extra; Ergo aut sistuntur, vel quo non convenit ire, Concitae eunt, aliasque suo immiscere tumultu Gaudent, et varia pellunt regione, feruntque. Sic in fluminibus quoque reddi his parva secundis Tempora vorticibus, praesertim ubi flectitur alveus, Cernimus; intereunt vix orti, impletque cavatos Protinus unda sinus, quos fecerat ante retorta. Praeterea vortex aliquod consistere tempus Possit, si libeat, qui se aequos flectit in orbes; At compressus ab hac, et ab illa parte tumescens Quid dubites, quin se cito per se destruat ipsum Nectens ipse moras, et miscens cuncta tumultu? Demum turbineos ut jam et consistere motus Largiar, et longos convolvi posse per annos; Num tibi propterea his peragetur, quidquid ubique Conspicimus fieri Terram Caelumque per omne? Ut diversa forent, quam nunc sunt, omnia vulgo? Principio vortex si deorsum corpora cogit Delabi gravia in Terram, et subtilis eodem Pellit materies, quae circa vertitur axem: Cur sunt in punctum medium directa, nec ipsum (356) Terrae pulsa petunt axem propiore meatu Omnia? Cur pelagi se flectunt aequora in orbem, Atque obeunt axem nec circum quasque per oras, Ex una planam faciunt neque parte figuram, Scilicet in Boream Tellus qua tendit ab Austro?Quandoquidem corpus, quod circumfertur, ab orbis Quodque sui medio tentat sugere, atque repellit Introrsum, quae sunt conatu versa minori. Id videas, haec structa tibi si machina constet: Vitreus aptatur globus, ut super axe revolvi Te versante queat, lympha tamen ante repletus; Frustaque, quae possint extare natantia, rerum Clauduntur, sucata tamen, ne mersa latescant. Immoto hoc vitro super undam educta natabunt; Non ita si celeres coeptes agitare per orbes; Descendentia paulatim coguntur in axem Nam medium, non in formam stipata pilai, Sed ducentia se in longam teretemque figuram. Praeterea hic mirus, qui Terram circuit aether, Unde venit rebus gravitas, ut corpora deorsum Possit trudere agens, debet majore profecto Mobilitate rapi, quam qua se Terra revolvit Axe super; super et Terra volvente locatum Corpus de medio conatum profugiendi Concipit, exiguum prae nisibus at gravitatis, Nam prope tercentum decedit partibus ille. Ergo hic ut fugiens gravitatem exaequet eandem Conatus, sese convertere corpus in orbem Debebit circum Tellurem mobilitate, Quae bis ob octonum velocior incrementum Scilicet est illa, qua sese corpora volvunt Illic in Terra, quo latior ambitus extat. Proin et adhuc aether majori mobilitate Se convertere debet; at conatibus ipse, Dum fugit a medio, si corpora deprimat intro, Et cadere in Terram cogat, quanto magis illa Trudat agens secum, directoque impete raptet? Impete quo sylvas, turres, et celsa domorum Culmina humi, totas etiam prosternat et urbes: Omnia quin avulsa fero tum flamine secum Corripiat. Fors propterea sed flamine ab isto Interius prorsum penetrari corpora dictant, Sentiri aetherius ne impulsus possit, et ingens Plaga, nec avelli quidquam, raptumque moveri. Verum quae projecta cadunt, deorsumque revertunt, Cur ea non penetret quoque tunc, adeatque sine ictu? Cur latere hoc tantum, cur hac regione resistat Materies? Mireris aquam, quae pondera ligni Vi depressa vomit sursum, levioraque rerum Caetera, ni videas prono quoque flumine ferre, Verum ea, praecipiti quanquam amne, immota natare. Utque haec materies cogit deflectere Lunam Circum, cur etiam non circum haec corpora pellat? Vel cur non Lunam deorsum deturbet, ut illa? Demum, quod superest, totus cum vorticis aestus, In quo versatur medius Sol, et vaga circum Sidera, converti super uno debeat axe Illo ipso, Solem qui trajicit; omnia certe Sex vaga debebunt quoque circa hunc sidera volvi; Cur igitur vario declinant omnia flexu? De mediique abeunt, quo vis properantior, orbis Aequore, et huc illuc tentant diversa meatus? Praeterea qua tum poterit ratione figuram Astrum unumquodvis de coni segmine primam Signare, et facere, ut respondeat area semper Temporibus? qui propterea vult ire fluentem Sic in vorticibus stipatam materiae vim Scilicet, ut, quidquid clausum quocumque sub arcu est, Directosque inter geminis a finibus arcuum Ad Solem, et medio coeuntes Sole meatus, Par et semper idem sit, porro quamlibet arcus Mutetur; siquidem si fiat hic amplior, atque Ad Solem flexus tanto diductior, una Curtari laterum debebit semita duplex, Quantum opus est; contra his protensis longius, arcus Fit brevior, flexusque adstrictior, area semper Constet uti sibi par; procul a ratione vagatur, Talia qui fieri putat, inquam, posse: quis aequo, Materiae dedit, ut partiri limite campos Inter se valeat? Se, quo monstrante, peritam, Mentis inpos cum sit, tam doctae reddidit artis? Scilicet impulsu id solo, plagaque geratur? Tum, si vicini sic possit motus et orbis Mercurii, qui non turbatur ab interiecto Astro alio, constare, queant consistere motus Astrorum, quae sunt porro superedita, et orbes? Materies defert quae Martem, extenditur ipsum Non usque ad Solem, sed Terrae clauditur inter Atque Jovis fines; jam si par area Martis In Solem protensa sibi sit semper in aequo Tempore, non poterit Terrae par esse, neque almae Quae teritur Veneris curru, aut pernicibus alis Mercurii: aptatum sic astrum caetera ob unum Turbentur: properent plus, quam properare videmus Saepe ea, vel cunctentur, ubi est mora nulla citatis. At quidam in pelago voluit primum esse locatum Astrum ibi turbineo, gravitas ubi particularum Extiterit minor; illud enim conscendere sursum Debuit, atque suos celerans transcurrere fines, Seque in particulas graviores mergere porro; Tum cogetur ab his, advenerat unde, reverti Compulsum; rursum salit, et descendit, ut ante, Post etiam rursum; sic pausa est nulla meandi: Has sine fine vias relegit, semperque revolvit. Interea in gyros circumvolventibus ibit Flexum a particulis; tum si, quo tempore gyrum Conficit, hoc et itus etiam persolvat, et illos Reflexum reditus, signare videbitur ovi Ductum iter in speciem, per idem et se volvere semper. Tempus at id gyri brevius si constat, idipsum Ire iter antrorsum spectabitur, ire retrorsum, Si contra gyri tempus diuturnius exit. Tanto sed quid agit rerum molimine? semper Labendique vices, faliendique esse necesse est, Nec minui, neque postremo finire fluenti Illa in materie, quae quiddam e motibus aufert Continuo obsistens? veluti vibrata per auras Virga suos demum procursus pendula sistit. Accidet et porro, sursum deorsumque meantis, Propter densatas non aeque in vortice partes, Astri ut non aliter varientur mobilitates, Quam res poscat, uti respondeat area semper Temporibus, conique e segmine conficiantur Tantum orbes primo? neque quidquam motibus ulla Obstet parte ratis, aut exeat ordine certo? Nonne vides, quantas fingendo cudere leges Mens debet, varie queis densae sint celeresque Pro spatiis partes, astro et pro quoque novatae Diverso? varie commutat quodlibet astrum Nam spatia, a Solis quibus imo limite distat. Astrorum inter se varios jam confer et orbes; Scilcet efficies nunquam hic, ut tempora constent, Et spatia inter se, ut debent constare vicissim, Conferri in sese repetita ut tempora possint Cum spatiis at bis repetitis scilicet, ante Ut docui; quoniam ut quaevis diversa fluentis Crusta velut, quae et se circumfert, materiai Tali lege queat flexos finire meatus, Est opus, in sese repetitae mobilitates Pro saptiis ut decrescant crescentibus ipsis. At cum particulae constent in vortice quaeque Natura simili, quam longe mobilitates Ordine pro spatiis diverso progrediuntur! Progressus erit hos reperire, ubi quamque fluentis Materiae crustam subtilem finxeris esse, Interior celerans tantum quam crusta propellet, Quantum a contigua tardabitur ipsa superna. Ut faber occurrit lapsuris aedibus, atque Tecta novat, mutatque trabes, lapidesque revolsos Inserit, et ferri nectit laxa omnia nodis; Sic fabrefactum opus hoc, qua parte est rima reperta, Cura Virum reficit, sed inanis; plurima mutant Nequidquam, quoniam faciendos omnis inepta est Materies prorsum auctificos ad vorticis aestus. Jam cum consimili a natura particularum Vortex confieri non possit, qualis egemus, Dissimiles ad particulas tum protinus itur, Quae nequeant aeque densarier, et celerare. Densior in spatio est Soli propiore locanda Materies; quod qui possit? cum densior omnis Majores medio fugiendi a vortice nisus Concipiat, rarasque loco deturbent ab alto, Et sese statuat per se in regione superna. Praeterea loca cuncta carent quia prorsus inani, Turbineo primus quod ab aestu Fictor abegit, Jam quid densius esse potest, quid rarius illic? Omnia sunt stipata aeque, majorque minorque Particula esse potest, ut non quae densior extet Materies alia, neque contra rarior ulla. Sic male compacti primum, licet ipsa favere Visa fuit fortuna novis, post saepe recusi, Primum et tentati leviter, sed deinde inimica Saepe lacessiti, et quassati vi rationis, Denique turbinei prorsus cecidere tumultus. Jam quid materia est subtilis, et aetheris aura Illa levis, quae trans impervia cuncta meabat, Impulsuque potens cuncta omniparente struebat? Quid tria sunt elementa illa, unde exorta putatum est Omnia scobs, agilesque globi, molesque striata? Sciliciet in putres resoluta abiere ruinas Et spaciem praebent magnam, ut Carthaginis altae Illa diu per humum vestigia visa; vigentis Urbis enim motus, populique ferocia bella, Et vires, et opes repetebat mente viator, Orbia et imperium jam totius affectatum. Successit Gravitas, submisit et omnia victrix Protinus, atque alte caelo sublata refulsit Sola potens ima, et media, et conjungere summa. Jam quibus ipsa ratis immensum temperat orbem Legibus, in lucem nobis non invida claram Extulit, et rerum communia foedera pandit; Nec levia inducit nos per vestigia tantum, Magnarum defert sed prorsus in intima rerum, Et, quae nativa sunt obsita nocte, recludit Funditus, et tenui dat quaeque evolvere filo, Contemptimque sinit nil jam transcurrere, fidens Scilicet ipsa sibi, et rerum secura suarum. Humanae non haec simulacrum, ut plurima, mentis, Ingenioque refert sua non exordia nostro: Inventa est nobis, non edita; rebus ab ipsis, Quas agitat, versatque, educta est scilicet, atque Prodita, et hinc cupidas in mentes insinuata. Procedit velata caput, vultusque nitorem Obtegit, et nostris animorum obtutibus arcet; Vim tamen esse suam monstrat, propriumque vigorem, Quo procul inter se distantia corpora nectit. Sed num cuncta sibi subdat, dominetur et una In rebus? Cieat, quotquot sunt, undique motus Sola omnes, nihil ut constet jam denique quovis Vel tenui in spatio mutatum, in corpore quovis, Quod non ipsa sua moderatrix conficiat vi? An potius vires diversa a stirpe receptans Sit veluti quidam dissusus in ardua ramus Sidera, praeterea tamen ut se multa propagent Radice hinc illinc ramorum brachia ab una, Quaeque suas referant vires, disjunctaque praestent Officia, unde in res varii sint germina motus, Et varii pariter nexus, ut denique possit Multiplex adeo consurgere, certus et ordo In magnis, minimisque, et grandia, parvaque prendat? Stipite nimirum vis diffundatur ab uno Irrorans veluti vitalibus omnia succis, Rebus et auctificos motus dans, exagitansque, Adducens, removensque, ligans, solvensque vicissim, Non temere, at legum ratio velut ipsa reposcit In paucis nota, in cunctis certissima rebus. Jam tu, quaecumque es, quae vires una profundis Tam varias, tanquam foetus, Vis alma, feraces, Salve mira opifex Mundi, o communis origo Foederis, omniparens et amor, rerumque voluptas, O elementorum Venus, o Natura capaci Cuncta sinu capiens, vel quo tu nomine dici Cumque velis alio, non grandibus impare factis. Nos tibi subjicimus sed inertia corpora tantum, Et Mundum hunc spatiis distensum, dispositumque. Tu ne te Mundo longe meliore regendo Immiscere velis; mentes contingere nostras Interius nequeas; animi tua jussa recusant. Attamen est aliquis quoque mentibus impetus, et vis Indita, non qualis late per corpora fusua est, At quadam tamen inflectens ratione, agitansque Interius nostros animos, ut protinus inde Possint tam varii gigni sub pectore motus. Sed penetrare animis animorum impervia nondum Contigit, et seriem arcanam cognoscere morum, Excutere et latebras omnes, motusque repostos. Tempora forte manent nostros ea fausta Nepotes. Se produnt aliqua, at longe modo tenuia nobis Indicia, ista sequi, quaesisse et proderit olim Plurima; nunc sat erunt faciendo in postera saecla Augurio, et tanta spe mentibus alliciendis. Principio si mens animantum bruta videtur Esse aliquid majus, quam quod de corpore ducit Exortum, vires sentire ad multa trahentes Quis dubitat? Propriae quaerunt cur commoda stirpis? Quid teneram matris compellit ad ubera prolem? Implumes avium quid hiare coegit ad escam In nidis foetus, quid matrem ferre labores, Inque fovere diu, blandirier, atque tueri? Verna parat fieri cum primum mater hirundo, Fictile sub trabibus sibi par sobolique ferendae Condit opus: condunt de spinis undique lectis Alcyones, scopulisque infigunt tecta sub altis Usque adeo mira compagine nexa, resolvi Ut nequeant undis, nec adiri; condit et altis In ramis Philomela suos de cespite nidos. Has artes sub quo primum didicere magistro? Unde et inexpertae norunt, quid postulat usus? Cur similes faciunt, quas jam fecere parentes, Atque pares operas? Non haec vis insita quaedam est, Ultro quae trahat huc indocta atque inscia corda? Mutat avis peregrina plagas, quaeritque tepentes E gelidis oras regionibus, eque tepore Immodico fugit in desertos ante recessus. Dum migrat, pulchrum liquido deducitur agmen Aere, ne nimium venti, nubesque morentur. Quis docuit Mensor pulchras aptasque figuras, Excipisse quibus ventos et nubila possent? Quis Terrae faciem in tabula descripsit, ut illic Opportuna sibi legerent loca traminte certo? Quidam quo raptat vigor intus, pergitur illuc Scilicet, et varios tentant exinde volatus. Inspice pulvereos per campos ordine longo Formicarum acies; segetem sectantur in arvis, Atque onera important scrobibus, praedamque cavatis; Fervet opus, releguntque viam, repetuntque laborem. Sed tanto fera parva quid efficit utile nisu? Prospicit illa hyemi, longum qua languida torpet, Plurima cum nullas hyemes, neque viderit ulla Frigora? Nimirum sibi longo accommoda somno Tecta parat, segetemque locat, quam corpora possit Sternere parva inter, brumam et defendere membris. Neu tumeat faciles terra seges abdita in herbas Eruptura, illa corrodit parte, futurae Qua latet effigies in parvo semine aristae. Haec tu scire putes animantem, et noscere cuncta Mensibus aut paucit prognatam, aut forte diebus? Nempe rapit quidam has, et, quo rapit, impetus, itur. Quae vomit e parvo, net aranea, corpore fila, Retiaque intexit liquidis pendentia in auris. Hinc illinc videas affixo ut fune teneri Saxa inter ramosque leves, velut alta tenetur Ad scopulos puppis circum religata manentes. Artis opus mirae; circumplicat orbibus orbes, Alligat et, radiis ex omni parte profusis Ante, tenax filum: extremis rarescit in oris, Densior in medio, pellucida quae plaga confit, Sed duri mage sunt in summo fine rudentes. Expectat sic densa leves in retia muscas. Piscibus exemplum capiendis unde, ferisque Sylvicolis, avibusque homines nos hausimus ipsi. Illa sed unde hausit? Proprio talem extudit artem Ingenio? An potius quidam ingens impetus intus, Quod facit, id cogit facere, impellitque sequentem? Non ego praeteream, qui nobis ferica fila Donant, et pulchra faciunt in veste nitere, Innocuos vermes, teneris qui cura puellis Praecipua, inde sibi ut peplum, pallamque receptent. Tempus ut advenit, cibus et maturuit aptem In succum interius, splendentia corpora densis Attollunt ramis; illuc namque impetus ire est; Oraque multiplici convertere ut ebria gyro Incipiunt; quaque ora feruntur, succus in auris Fila in tenuia flavescens deducitur; ultro Paulatim in tereti concluditur ille sepulchro, Et clausus quoque pergit opus, dum scilicet omnem Evomuit succum, atque exanguia membra reliquit, Acceptura novam porro rediviva figuram. Quae facitis ceras, et mella liquentia, parvae, Vos ego apes sileam? quando divinius esse Ingenium, et rerum fato prudentia major Creditur in vobis. Plebs duro nata labori est Atque operis, sexuque caret; stirps mascula, fuci, Rarior est, multo sed foemina rarior, una Saepe genus magno in populo: Rex credita piscis Haec fuit agricolis; Reginae nomine verum Dignanda est mater, regnum hoc muliebre feratur. Nullum fervet opus sine matre, aut publica tangunt Commoda; projiciunt ingratam tum quoque vitam: Ipsa movet, regit ipsa, et pacis et arbitra belli. Mel de flore legunt, scrutari florea norunt Septa, ubi congesti succi, dulcemque liquorem Protinus educunt sugentes, oraque complent; Cercus, et norunt, quo florum stamine pulvis Haereat: his ergo se desuper applicat ales Staminibus; circum et se pulvere tingit odoro, Accumulatque, impletque sinus per crura cavatos. Saepe init et bellum pugnax genus; aspera retro Pro cauda est acies, jacit unde in vulnera virus. Hanc etiam in sucos vertunt, ut inutile coeptant Hi genus esse, suo genitali munere functi. Fundendoque petunt fraterno a fanguine laudem. Jura vetant nil proficere, atque labore alieno Pasci, et non partis per sese accumbere mensis. Arte favus mira compingitur, et licet ollis Haud ulla artifici tractetur regula dextra, Appositis tamen et flexus novere, modosque Senorum laterum; spatia implent cuncta, caventque, Nusquam ne constet cerae parcissimus usus. Tum quoque pro vario cunabula semine condunt; Plurima, parva tamen, queis sexus nescia partu Immittatur apes; magis ampla et rara virili Pro stirpe; augusta surgunt rarissima mole, Parvula queis mulier, soboles regalis, alatur. Scit mater, nunquam confundit provida cunas. Vere novo incipiet sedes animantibus arcta Esse, neque immensas capiet domus; ergo colonos Decernunt alias quaesitum emittere sedes. Tunc subito possis magnum exaudire tumultum Exortum; erumpunt densae plaudentibus alis Unam observantes, quae foecundissima, matrem; Non odio huc, vel amore, sed utilitate trahuntur. Omnia quae peragi si docta mente fateris, Et populo quaecumque alia admiramur in illo, Falleris; impellunt constanti lege valentes Interius vires, quas nobis noscere non est, Impulsus illae excipiunt, ultroque sequuntur. Quid jam aliud vulpis dolus, insidiaeque luporum, Quidve canum furor in cervos, cervique timores, In teneram accipitris quid mens inimica columbam? In nemora ire mihi nec jam vacat, inque profunda Oceani, et, quae vos agitis, spectare, leones, Atque ursi, tigresque, et corpora vasta elephantum, Et mutae Protei pecudes et suamea saecla, Vos rhombi, vos delphines, vos grandia cete; Quam varias vires in vobis, quam simulantes Optima consilia, et rationes esse viderem! Exuere ast omni vos tamen hic ratione Consilioque ausim, dum pelli viribus istis Suspicor ignotis; quoniam cum viribus istis Et ratio queat esse aliqua, et mens sponte receptans Impulsus, ferrique videns, quo fertur, et optans. Quis neget igniculos nobis rationis inesse? Et tamen impulsu trahimur persaepe valenti, Dum, bona quae remur, sequimur; cum scilicet illuc Experiamur agi ut naturae a pondere quodam. Has primum ingenitas in nostris mentibus intus Sentimus vires; inde esse, et vivere quemque Allicit; et miseram quanquam, duramque trahamus In luctu vitam, tamen esse, et vivere dulce est. Notitiis trahimur rerum quoque, veraque nostri Exoptant animi, et dulcedine tangimur horum Mira, nescio qua; de veris exoriuntur Vera alia, et cupido se nexu in pectore jungunt. Excolere in tacita res longum, et volvere mente Ignotas, non sit propius propiusque locare, Ut possint a mente rapi, junctaeque teneri? Porro ob conjunctas majorem extendere nisum Possumus, atque alias adducere longius, atque Porro alias, semperque novas adjungere vires. Quae semel arripuere animi, retinere tenaces Contendunt; exin fiunt constantia quaedam Rerum judicia, et fluxerunt protinus usus, Et varii mores: ea si quis vellere tentat Ex animis, vitam prorsum ipsam evertere ab imo, Naturamque alio convertere velle videtur. Ordinis hinc animis, Pulchrique, Bonique cupido est Indita, justitiae vel corda injusta leporem Agnoscunt. Virtus fert ludem, et honesta probantur. Ipsae etiam mentes intra se nonne trahuntur Mutua? Cur igitur solas tam taedeat esse? Cur sociale genus sumus haud deferta per arva Dispersum, vel per sylvas, vacuosque recessus? Unde tot in populos, tantasque coivimus urbes? Unica non homines junxerunt mutua vitae Subsidia inter se, neque magni commoda coetus; At quoque posse loqui, atque aliis expromere sensa, Atque aliorum etiam cognoscere, et inde moveri. Finge aliquem solam placidi inter veris honores, Et melicos inter cantus producere vitam, Mollibus in stratis jucundos carpere somnos, Auratamque domum, laxosque habitare penates, Affluere atque esca regali, deliciisque; Num minus exagitet quaedam vis insita mentem, Et faciat, vitam socialem ut protinus istis Praeferat? Haud ulla est sociis sine pura voluptas; Crescunt, cum sociis partimur gaudia nostra, Curaque dividitur narrata, minusque dolores Saevire, inque animos incumbere moeror et angor. Praeterea et laudem, et famam captare, decusque Unde sit? Ex ipso vitae socialis amore Non fluat? Ambitio non vires exerat illinc, Qua primi in rebus contendimus omnibus esse, Et praeferri aliis, regnare, atque esse potentes; Quod solis petere haud unquam, neque nosse liceret. Postremo nexus inter corpusque animamque Cernimus esse aliquos, et mutua foedera quaedam. Ulla neque apparet, potuit quae jungere causa Naturas tam dissimiles; id praestet utrinque Inditus, hinc animis in consona corpora quidam, Illinc corporibus quidam conatus in illas, Ut vita, atque omnis quoque vitae hinc prodeat usus. Jam quid opus tam distantes contingere sese Naturas? Per vim sine tactu mutua possunt Officia exercere suam, et communia quaeque Efficere. At, genus id, multas cognoscere vires, Quotquot sunt, ullas et earum prendere leges Non opis est nostrae forsan, praesentia quamvia Omnia sint, atque intra nos peragantur, et ipsum Afficiant sensum; neque jam deprendere motus, Id quoque u liceat, sat erit, qui scilicet omnes Interius varia in nobis ratione geruntur, Cum volumus, cupimus, gaudemus, percipimusque; Compositi nimirum motus sunt; proinde necesse Hos foret in motus alios iterumque, iterumque, Inque alios motus dissolvere, donec ad ipsa Prima retexendo sit ventum elementa; vicissim Tum conferre elementa iner se, quoque geratur Ordine quid rerum, qua quid quoque lege, videre Nec tamen interea nostrae, quae libera, mentis Vim secludere ab his, dominam ast adsciscere talem, Arbitrio mens ipsa suo ut quascumque movere Se queat in partes, et quoslibet edere motus: Texere post contra, ad motusque redire priores Esset opus, quales nos intra percipiuntur. Ipse sequens at se sensus fugit, undique nodos Nectens difficiles, magnoque volumine rerum Implicat, ut proprias nequeat cognoscere vires. Nobis hunc tenuem nostrum lustare profecto Difficile est mundum, et, quid simus, scire; videmus Caetera, sunt oculis at nostra impervia nostris. Non ideo tamen est, ut vitae debeat omnis Cursus sorte regi, et quocumque impellimur, ire. Vis etiam in nobis (Rationem dicere suemus) Quaedam se prodit moderandae aptissima vitae; Humani haec veluti currus Auriga videtur Frena regens, et, recta, movens, qua semita ducit. Illius impulsus aliis secernere oportet Motibus, atque sequi solos; properare secundis Scilicet his liceat, spatioque excurrere jusso Securos; aliter transverso plurima calle Obsistunt, longaeque morae, certisque periclis Obsita sunt loca; quam triste et quam lugubre nostri Spectaclum tum fiat, ubi, cum maximus Orbis Consonet, hic tenuis discors, exlexque feratur. Hactenus, exagitent qua vi se grandia Mundi Corpora, quo constet nimirum Terra vigore, Et Sol, et circa medium astra errantia Solem; Nunc almae vires ad lucis progrediendum est, Fulgentisque novos ritus, moresque videndum Naturae; neque enim peragi ordine cuncta putare Possumus illo uno, nec quae constare tuemur In magnis, subito ad tenues transferre licebit Res itidem, ad magnas ut contra a tenuibus ire Nec licet: e genere hoc discrimina plurima certe In rebus vulgo agnosces, Naturaque cautos Hic jubet esse suis exemplis. Crescere corpus Humanum si forte velis, ut tangere nubes Vertice possit, et ut faltu conscendere montes, Aequoris et latas pedibus transire lacunas; Esset opus, plusquam in proceris artubus alte, Ossibus ut crassis, nervis concrescat et auctum, Et late plantas distendat, crura, humerosque, Pectoraque, ut liquidis consistere possit in auris Mole sua, neque tam vastum solvatur ob augmen, Proin olim secunda tulit quos terra Gygantes, Qui vitae poterant se se exercere per usus, Credibile est multo compactos crassius artus, Membrorumque toros habuisse, exposcere nostri Corporis, ut nunc est, ratio quam nota videtur, Consuetusque modus, qui vitae aptissimus extat. Rara ideo in Mundo sunt portenta, magisque Vulgata in fastis, quam rebus forsitan ipsis, Maximus est elephas inter terrestria vulgo Omnia saecla , sed et latas imitata columnasCrura gerit, magne moli substructa ferendae. At duplos et adhuc hic si excrevisset in artus, Plusquam dupliciter lata et distenta fuissent Crura; secus molem haud possent fulcire minantem, Et tum fors vitae non usibus apta fuissent. Aere sed quoniam est gravius tamen unda elementum, Monstra ibi nant majora; queas ibi grandia Cete Nam vastis scopulis et montibus aequiparare. Corpore pro tenui majus fera parvula pondus Ferre queat, quam bos nitens, aut fortis equi vis. Cum ruit in terram ventis evulsa columna, Per fora, porticibus vel qualis visitur altis, Frangitur; exigua cum quae mole, resistat. Et puer imbelli labens pede saepe, nec ullas Emittit lacrymas, neque ludo absistit inani; Quassata at gemitu, atque infracta voce queruntur Ingentem saevire Viri per membra dolorem. Si struere incoeptes navim, ut prope dupla sit ejus, Quae nunc oceani ruit atros maxima fluctus, Omnia conduplicans, costas, tabulata, trabesque, Non illam fluctus visuram rere marinos, Scilicet ante sua solvendam ad littora mole. Et parvas aedes, quas laudas, undique pulchras Esse videns, solidasque, ampla si mole referre Omnia consimili tentes; nec pulchra profecto Consurgent vacuis, nec firma palatia in auris, Incumbentibus a ventis ductura ruinas, Aut tonitru a quassante, et humum obtectura patentem. Imperia ipsa solent, nimium cum grandia, labi, Semper nec proprio sine possunt crescere damno, Ni simul exaucta leges ditione noventur, Et populi mores, et regni forma regundi. Rerum ita ne pariter mirere in viribus esse Quiddam, ut nec possint a magis parva referri, Magna nec a parvis contra, quaecumque geruntur. 65 Parva quidem tenuisque suis quoque viribus acta est Lux, ut corpora magna suis; ast ordine longe Diverso, atque aliis consistunt legibus illae. Omnia quae pariter nobis quoque dia Viri mens Extudit exquirens, e magnis addidit ingensInventum inventis, quin inter caetera summum, Quaecumque anteactis jamdudum aetatibus usquam Prodita sunt; quid enim mirum magis, egregiumque, Aut majore quid est in veri luce locatum? Jam sua lux, splendorque suus, nitor esse colorumRite suus dicetur, et omnia, quae radiorum Sunt cumque, apta oculis sunt et quaecumque ciendis. Hunc sequar egregium Mortalem proin praeeuntem Luce sua, clarum non plausu ad sidera inani Tollere contendens nomen, sua sed vigilante Excipiens animo, atque observans aurea dicta, Musarumque ferens aeterna in templa sacerdos. Tu mihi Calliope huic alii concede labori Pervigiles animos, da pulchram pandere lucem Carminibus, quae sint ipsa dignissima luce, Atque haec sparge novo, quae dicam, blanda, nitore: Scilicet hanc de te spem tandem concipere ausim, Praemia ne longo tua sint non aequa labori, Calliope o requies curarum, hominumque voluptas. Primum igitur, constent luci quae reddita, dicam, Munera, qua nobis possint ope deinde patere, E quibus et par sit demum ipsa educere causis. Corpore cum radius fugit a lucente profusus, Si nihil obstet iter facienti, rectus abibit, Semper et immensas transcurret rectus ad oras. Hunc tibi jam rectum persuadent multa meatum. Limina trans patulasve fores, rimasve, sedentes Forte domi, cum prospicimus, non ulla videmus Corpora, ni quae sunt oculis in tramite recto Cum nostris, adituque patenti: caetera murus Obstruit, atque sita e latere hoc tegit omnia, et illo. Cum sequitur recta lumen, quod nocte Viator Dum graditur gelida, prospexit, pervenit illuc, Quoque tremens caleat, considit laetus ad ignem. Cum radium Solis clausum in penetrale receptas, Aspicis aerio volitante in pulvere rectos Signari longo lucente in tramite tractus. Num tamen haec ratio est tam certa, ut sidere possis? Lucis nempe viam quonam explorare queamus, Rectane sit, modulo? Nam quae res cumque videtur Recta, sui mittit speciem hanc ad nos ope lucis: Proin ope cujus erit, recta haec videatur ut esse? Sunt haec deinde brevi a spatio repetita viarum Judicia, et sensus tam parvo in tramite falli Possit perfacile; ut si spectans desuper undam In puteo, facies num plana sit, aestimet ipsis Tantum oculis, rectam prorsus, planamque putabit; Et tamen illa golbi pars est tenuissima magni Extima, quem faceret tellus, si tota nataret. Sic queat ingentis pars curvi parva meatus Esse iter id lucis, quod nostris sensibus ipsi Subjicimus, nec, ut apparet, proin pergere recta. Haec sunt atque alia e genere hoc nonulla, fidem quae Servatis minuant, ne possint condere certum Nobis indicium veri, quam quaerimus, in re. Sed si praeterea ratio subjungitur istis, Indicia ut testis firmantur teste recenti, Illa etiam tum pondus habent; simul agmine juncto Educunt, claro et perfundunt lumine verum. Scilicet haec ratio est patefacta, aptataque multis Jam supera rebus, cum dixi prorsus inertem Materiam esse omnem, cumque hac vi cuncta teneri Illo nempe statu docui, quemcumque tuentur. Vis radium haec semel emissum de lampade, recta Aequalique fuga fert, nec se flectere quoquam Per sese sinit, et cursus mutare tenorem Primi posse, nisi adveniat vis extera mutans, Causaque de coepto decedere tramite cogens. Proin quoque per sese diffundi lumen oportet, Si nihil obsistat pergenti, per loca longe Immensa, et spatii tractus sine fine vorare. Propterea a nobis spactari sidera possunt Fixa, licet nostras superent distantia cunctas Mensuras, loca nam lumen media omnia tranat. Hinc quoque sit, vigor ut lucis minuatur eundo Pro spatiis in se repetitis; lucidus ingens Namque globus, circa medium qui funditur ignem, Si multas aeque crassas, omnique rotundas Ex parte in facies, quarum ambiat interiorem Perpetuo exterior, desectus mente putetur; Tempore quae se uno dissundet in interiorem Lux faciem, se se diffundet in exteriorem Dein aliam ipsa eadem, atque aliam dein usque remotam, Abductamque magis; facie quapropter in omni Densa magis lux est, quo sit minor ipsa, vel ejus Quo minor est, mediam qui findit, maximus orbis, Quo minus aut spatium a medio est in se repetitum. Quam tibi rem supera quoque dixi, quam quoque tentans Deduxi loquerer, circum spatiis quae funditur amplis: Nunc quantum est opus, ut possis reminiscier, edam. Nocturnae a flamma remove candente lucernae Paulatim ipsum te, peraratae verba papyri Donec vix possis agnoscere; deinde recede Tantundem, aut tantundem iterum; an sat lumina bina, 165 Ternave erunt, eadem ut valeas deprendere verba Vix oculis? Bis erit binis, ternisve ter usus. Propterea ob lucem longe, longeque minutam Nos oculis stellas non usurpare valemus Exiguas, lux inde oculos licet ingrediatur; Proinde neque apparent abducti a Sole Cometae, Ni disposta tubis luci dent vitra vigorem. Et quia directo lux fert se tramite, fiet Illud, quod vulgus miratus saepe, foramen Per tenue occlusi thalami dum forte tuetur Transmitti radios, pingique in parjete parvas Objecto rerum effigies, quae extrinsecus extant, Inversas tamen, et pendentes culmine deorsum, Inferius caelum, terram super, aequora, campos, Tectaque parva, sed ut vacuas revoluta per auras, Et montes, sylvasque extantes stipite crebo, Et contra deorsum frondoso vertice versas; Laevaque item, quae dextra manent, qua dextera, laeva; Cum grege pastores per ripam fluminis errant Laevam intra thalamum, loca vere dextra tenentes: Cunctaque sunt propriis fucata coloribus apte; Lucis enim radii, veniunt qui rebus ab ipsis, Trajiciunt dum tenue foramen, mutua sese Invertunt ratione situs, vicibusque locorum Mutatis muro impinguntur; proinde necesse est, Res ipsae videantur ibidem, ast ordine verso. Amplius est illud sed si tibi forte foramen, Tota adaperta domus vel, quantum est lata, fenestra, Nusquam illa effigies rerum, picturaque muri Apparet; radii per quodvis trajicientes Nam punctum, species totidem fecere, quot illa Tum fuerint puncta; hinc orietur plurima rerum Effigies simul expressarum, at conteget alteram Altera; confundunt mixti proin cuncta colores, Picturam et delet picturam copia rerum, Non secus ac muro si nil pingatur in illo. Arctius at quo sit, parvo et magis orbe foramen, Et quo longius effigies sistatur ab illo, Hoc eadem est distincta suis mage partibus, ast et Lucis inops tanto magis, et languente nitore. Corporis at longe quae lucidioris imago est, Solis uti, ex alto subiere foramine magnum Densi cum radii templum, clausive theatri Introjere aedem, distincta, et vivida fiet. Objecto quae si sistatur in aequore recta, Praeferet aequi orbis speciem, atque aequaliter oris Extensis circum claudetur: at aequore si tum Excipiatur in obliquo; de segmine primo Forma erit haec coni, radiis qui consit ab ipsis; Et gemina hinc illinc de parte excurret in ovum. Effigie has maculas etiam super ore natantes Phoebeo videas; et subter praetereuntem Mercurium, Veneremve, adeo distincta figura est, Observes, nec non et Lunam congredientem, Libantemque suum damnosa per oscula Fratrem. Quin vel non alio spoliatum lumine templum Si sit, et angustum quod erat nimis ante, foramen Latescat paulum, scateat lux major ut inde, Ire pavimento simulacrum mobile Solis Aspicias super, ut medium cujusque diei Noscere momentum possis, distendere longa Si facias, Auster Boream qua prospicit, aera. Nam matutinas, vespertinasque per horas Citra abit, atque ultra species nitidissima Phoebi; At super aere meat, medium cum tempus utrinque est. Felsina, jamque tuum longe isto inclaruit aere Templum, et, Roma, tuum, qua scilicet admirande Termarum visuntur adhuc vestigia, tanti Parvula pars operis, quod nomen praetulit olim Caesaris augustum: hic defessus pondere rerum Herbis imperii mutavit frena colendis, Dalmaticoque libens sudare est visus in horto. Post et magnificis saepe haec adjuncta potentum Cernuntur domibus decora, et sunt publica tecta Interdum hoc laudis titulo exornata recenti Innumeros inter, perrara volumina, libros, Naturaeque exquisitas res undique et artis. At quia trajiciens radius sublime foramen Recta pergit, uti docui, a quocumque profectus Puncto Solis, erit, flexum ut metirier ejus Possis illud ad aes, tam qui nempe altior intus Ducetur, quam qui depressior, inde utriusque Prendere discrimen, nostrique a verticis oris Quantum limbus et hic Solis tum, distet et ille, Lampadis et visam, quae sit, cognoscere molem Aetheriae, et vario ut mutetur tempore, et ejus Ad nos propterea accessus, contraque recessus, Signiferique locum, quo sit pro tempore quovis Lucida Phoebi fax; quin ipsum ducere possis Signiferum in terra, circum et signare meantem, Et quanto Aequantem flexu inclinetur ad orbem; Brumam, et Solstitium praesertim, et bina per annum Queis parilis lux sit nocti, si tempora ponas, Inde petas festosque dies, normamque quotannis Fastorum, et sacris praescribas tempora rebus; Ut non dedeceat jam laxis talia templis Addere, Naturaeque altos imitarier usus; Namque colit Caeli in templo Natura Tonantem. Hac ratione etiam cadet umbra a corpore semper Oppositam luci in partem, atque aversa feretur, Et faciet projecta super laevi aequore, si non Excurrat procul, ut videamus, quale sit ejus Corporis extremum filum, quae reddita circum Forma: at si nimio fax lucida lata sit auctu; Quantumvis protensa parum, non margine nigro Desinet umbra tamen; sed qua sit transitus illinc In lucem, ignores; paulatim quippe sit umbra Densa minus, viso et nusquam discrimine, fallit. Propterea, hoc genus, incertam dixere vocantes Pene umbram: fit nempe locis, pars unde videri Ardentis facis una queat majorve, minorve, Non fax tota, etenim tunc umbra ea definit omnis. Inde vides aquilas, aut amplo corpore cygnos Caelum per sudum terra procul altivolantes Projicere umbrae nil telluris ad aequora posse: Posse alias tenui constantes mole volucres; Dum pennas agitant agiles virgulta per ima, Sectanturque herbas, dispersaque semina campis. Hac itidem a ratione suos Ars protulit ortus, Quae facie in quavis una sic corpora pingit Omnigena, ut faciem trans ipsam nempe videntur, Quaeque locis variisque suisque, ut postulat ordo. Concipitur siquidem series permulta viarum Rectarum, ex oculo quae tendunt ad loca rerum, Quas faciem ipsam ultra fingis constare; notantur Puncta hac in facie trajecta a quaque viarum: Esse ea pictarum loca rerum puncta necesse est. Te directa etiam lucis via pertrahet illuc, Ut noscas usum, tibi quem caelestibus apta Instrumenta dabunt, metandique eminus artem Campos, atque alto surgentes culmine montes, Signandique vias horarum Sole diurnas Indice, signandi nocturnas indice Luna. Aut quocumque alio, quod cernere possumus, Astro. Tutemet adde alia e genere hoc permulta, videntur Quae tranante viam pendere a lumine rectam. Jam radios uno non tempore cuncta volare Per loca: prima prius sed adire, sequentia porro, Dicendum est; quo vis rationem praeter inertis Ducent servatae te res quoque (namque valemus Subjicere id sensu, et diuturnum lucis euntis Nosse iter): ars operae multae tamen, ingeniique Haec praestantis erat: ratio illuc altera defert Nos Comites per bis geminos Jovis: altera motus Fallentes sequitur Stellarum, tempore multo Advenientem ad nos ob lucem, oculoque tuenti Impressum a terra ob motum: ratio utraque nos haec Edocet, ire locis diverso tempore lucem Diversis, celerique fugae loca, tempora confert. Quam tibi dum nostro conor rem pandere versu, Ut possis adhibere fidem, ne singula mecum Scrutari pigeat, quae sunt opus, atque ita multis Multa quidem, quae sunt noscenda, evolvere dictis, Tenuia praesertim rerum; nam certior omnis Est ratio, tenues quoque solveres undique nodos. Primo dum Comites illi Jovis orbibus astrum, Quisque suis, obeunt, Soli cum parte feruntur Aversa, densam saepe illabuntur in umbram, Deficiuntque, velut defectu Luna laborat Saepe suo, cum Terram obiens umbram illius haurit. Crebrius ast aliis sublimibus imteriorem Has opus est subiisse vices, et adisse laborum Plus multo; in famulis tanquam ipse Vicarius esset. Conficit ille orbem geminae prope tempore lucis Quemque suum, multoque Jovi vicinor ipsi Cum sit, non adeo cursum obliquare valebit, Ut latescentem nimis umbram vitet; in ipsam Propterea gyro semper devolvitur omni. Ex quo detecti Comites sunt aethere in alto, Servatum est, omnes subeant qua lege labores; Ast in iis neqe lex bene, nec deprensa laborum Tempora, ubi constant rari mage; tempora tantum Propterea in propriore datum est, et prendere legem. Jamque aliquis motumque Jovis, Comitisque recensens Circuitus, inter binos quoscumque labores, Videat aequales non lapsus temporis esse, Sed varios cursum ob varium Jovis, et numerorum Cogendos facile idcirco sub vincla: Jovem nam Immotum aequali si cursu fingis obiri Astro illo a famulante, videbis tempore certo Deficere hoc, atque esse aequalia tempora semper Debere inter se, queis quisque absolvitur orbis. Fac nunc ire Jovem, et simul umbram proinde moveri Aversam Soli similes, quos ille, per orbes; Intimus ille unum peraget Comes ante meatum, Quam motam interea rursum illabatur in umbram. Aequali semper motu si Juppiter iret, Proinde suam aequali si motu ferret et umbram, Esset par itidem tempus, quod nempe peracto Addendum gyro foret, assequeretur euntem Ut Comes ipse umbram; quare intervalla laborum Aequa forent etiam semper; sed Juppiter aequo Cum non decurrat collustrans undique Solem Motu, at lentior extet, ubi est disjunctior illo; Temporis intervalla, quibus Comes advenit umbram A media ad mediam, non esse aequalia possunt. Cumque Jovis motus noscantur, quaque retardet Lege viam, celeretque, patescunt certa profecto Intervallorum discriminis temporis, in quo A media mediam semper Comes ibit ad umbram. Obstat at hic, notae cum jam Comes intimus umbrae Jungitur, ejusdem nunquam nos posse laboris Principum, finemque videre, sed unius unum Seu finem, seu principium; cum nempe tuemur Principium, tegitur Jovis ipso a corpore finis, Principium tegitur, cum finem cernimus; hoc fit A spatiis nimiumque Jovi nimiumque propinquis. Inter at ingressus umbrae, egressusque necesse est Esse aliquod discrimen, ad illam nam jacet orbis Interior flexu vario; si scilicet ille Est Comes in nodis, qua lata est, praeterit umbram, Sin procul, oblique de parti praeterit una Excurrens: tempus proin longius effluit illic, At minus hic, varieque minus; paria omnia quare Introitum, egressumque inter, non tempora constent; Certum nec possit servando tempus haberi, Quod medium est, mediam quo tam Comes occupat umbram. Quidquid inaequale est sed et hic, quia pendet ab orbia Illius positu, certa sub lege teneri Debet; at hunc positum potuit cognoscere certa Quis ratione, recens fuerit cum cognitus ipse Paucis ante Comes lustris, paucique notati Illius varii, tam parvo tempore motus? Haec tua jam demum mens pervigil aspera rerum, Cassine, edomuit; leges ea fixit eunti Huic Comiti, tabulisque novis inscripsit, ut inde Praedici possint medii ipsi pene labores. Attamen et suberant discrimina tum quoque quaedam Temporis, ut numeris semper quid fraudis in illis Saepe retentatis esset tamen: illius usque Prodibat praecox labor, aut cunctantior omnis. Vera sed et porro patuit discriminis hujus Et lex et ratio; defectus nempe praeire Servatum est, cum Terra Jovi subit, atque propinquat, Differrique, illa procul a Jove deinde remota. Non subito luci referendum progredienti Id fuerat, tractu sit ut ocyor in breviore, Serior in longo? Facile hinc minus esse videbant Temporis a tactis umbris, seu forte relictis Umbras ad tangi conspectas, sive relinqui, A Jove Terra minus cum distat; debuit illa Propterea tum res properantior esse videri. Protinus aera quidem tabularum prima recusa, Cunctaque sunt Terrae spatia illic enumerata, Quae veniunt et ab his discrimina temporis ejus. Jam quae maxima sunt, bis septem poscere visa Particulas decies de senis simplicis horae; Tempore proin tanto magni de finibus orbis Ad fines alios, quo Tellus annua fertur, Transit lux medio transcurrens. Rebus in istis Omnia tum numeris mage convenisse reperta, Non res ista tamen curas exemerat omnes; Nempe videbantur tribus in comitantibus astris Esse aliis alia ob missam discrimina lucem, Quam par sit; quiddam contingere et interiore In Comite interdum, quod quae sunt consona, turbet. Lucis quippe viam (via si majorve minorve Efficit id lucis) Telluris non variari Solum ob mutatum positum debere, sed ipsum Ad Solem Jovis ob positum quoque; namque recedit Plus etiam a Terra, cum plus a Sole recedit Juppiter; unde trium demive addive necesse Tum foret, aut quatuor discrimina particularum,: Eruta de tabulis veros sed prima labores, Interdum, spretis aliis, discrimina signant; Quare lucis iter non esse videtur eorum Causa, sed interdum tabulis fors tempora jungit. Verum si Comites alios contingeret usque Respondere suis, neglecta luce, tabellis, Interior vel si a ratione recederet illa Nunquam, lucis iter qua primo nempe notatum est; Tunc equidem, dum carpit iter lux aurea, legi, Quam doceo, subici lucem debere negarem: At quia neglecta hac saepe illic lege, fit, horae Dimidiae qui sit par, error, et hic quoque raro Incisae rebus bene consensere tabellae, In quibus est lucis magnum, non omne, viarum Discrimen; Comitum certe debere aliorum Motibus in propriis impar quid inesse, fatendum est, Majus uti multo sit eo discrimine, quod lux Efficeret properans per tot diversa locorum; Motibus inque ipsis primi, interiusque locati Impar esse aliquod quoque, quod discrimina lucis Illa aequet saltem, loca quae mutata sequentur Ad Solem Jovis: haec propriis in motibus ergo Utrisque imparia, ut dico, turbare meantis Possint in speciem lucis tempusque, viamque, Congruere ut tabulae possint quandoque videri Veris jam rebus neglecta tramite lucis, Congruere at nequeant non jam ipso tramite lucis Neglecto, fraudes praesertim si cumulentur. Contra si non lux per tempora multa profusa Iret, opus nobis esset reperire recentem Causam aliam, interni incrementa, morasve struentem, Ut dixi, in motu Comitis, Terraeque, Jovisque Pro spatiis inter sese; ut propioribus istis Praecurrat visus labor, at cunctetur eisdem Contra in diductis: num tam Jove Terra remota, Et tam parva queat Comitum hoc invertere motus Ordine? Nonne situ Terrae in quocumque ferentur Omnimodis illi? Quidnam hic extundere possis Confingens, quo non lucis via certior extet? Praeterea non sat semel est iterumque videndis Scilicet his caelum servasse, at tempora longa, Multiplexque opera impendenda; ut plurima postquam Per servata ieris, res et collegeris omnes, Errorum uberior longe si copia constet Tramite neglecto lucis, non esse profecto Hunc bene neglectum noscas, non tempore puncto Per loca multa ad nos proin lumina lucis adire. Sic quoque si, quae habeant congesti pondera nummi, Explorare juvet, non privum examine quemque Tentes; invenias siquidem discrimina saepe Esse aliqua: at cumulo simul omnes exige in uno, Ponderis ut quantum pretiique in quoque receptum, Constituas, nummo; licet aurum dextera saepe Praecidens paulum, quod ferro percutit, erret. Jamque aliquis longa haec tentavit sedulus arte, Inque magis tutas vel adhuc exinde redegit Interni tempus Comitis, motumque tabellas; Atque hunc, atque alios, ut eorum tempora constent Et motus, ad nos paulatim lumine misso Ipse docet debere regi, jamque omnia prorsus Accidere, almae quae via lucis tanta reposcit. At quare plus hoc astrum, quam caetera, lucem Significet spatiis non uno tempore ferri; Et cur significet Terrai pro variato, Non Jovis, ad Solem positu, nunc percipe paucis. Nempe alia Astra suos peragunt discrimine motus Majori, quam sit, quod misso a lumine confit; Id minus at solo discrimen in interiore est, Motus quam lucis, loca qua diversa teruntur, Queis distat medii Tellus de lampade Solis. Illa Jovem, ut totidem Lunarum corpora, cingunt, Impulsusque a Sole alios aliosque receptant Atque alios inter turbantes mutua sese: Hos astrum interius persert quoque; sed minus errat; Ocyor ejus enim sit gyros, et a Jove major Ipsum illic retinet gravitas diffusa propinquo, Et minus est obliqua, tegens vicinus umbra. Illic propterea sentiri posse necesse est, Quae sunt particulae bis septem simplicis horae, Tempora nimirum, mutatis debita luci Quae Terrae spatiis; at non ea tempora posse, Debita quae luci Jovis, ob mutata locorum Ad Solem intervalla, ipsa exaequare quaternas Particulas vix hic possint, confundere motus Ut facile has varii valeant, atque abdere paucas. At Comitum poterunt aliorum motibus ipsis A variis longe majoribus omnia prorsus Integri, et offundi, quae tempora debita luci Et Jovis, et Terrae spatiia ob mutata videmus. Bis septem e decies senis cum simplicis horae Particulae spatio magno illi, Terra quotannis Quod mutare queat, tribuantur; dimidiatis Tractibus his septem reddentur tempora tantum, Hoc genus; a medio radii proin Sole fluentes In Terram debere suos deferre necesse est Ictus hoc ipso quoque tempre, simplicis horae Scilicet octava est quae pars prope: scindere perges Ut loca, sic lucis tempus quoque scinde meantis, Sed jam multa locis exposcere tempora multis Tranandis lucem, ex alia regione petendum est, Nempe a Sideribus, quae fixa vocavimus, altis, Propterea quae deprensum est quotannis. Ut primum veterem renovavit Sarmata Caeli, Desuetumque modum, et mortalia pectora raptis Solis videbatur, magnum dum fertur in orbem, Debere efficere, ut non unis conspicerentur Sidera fixa locis, sed mutarentur in uno Anni circuitu positus sese inter eorum. At non has Stellas positus mutare notatum est Protinus; exigno proin vastum hunc aequiparare Usus erat puncto, tellus quem conficit, Orbem, Illis confertur dum cum distantibus Astris, Ne subito ratio illa trahat vix orta ruinam. At post convertis oculis ad Sidera multa, Directisque tubis immotis, vitrea septa Queis sunt, esse aliquem servatum est denique motum Exiguum, quovis sese anno restituentem; Nempe caput cuncta Astra ad nostrum accedere vis, Visa recedere post nostro de vertice cuncta. Porro hic deprensus tamen altis motus in Astris Discors esse tot e Terra prospectibus acta; Proinde videbantur pessum tunc omnia verti. Scilicet a mota si Terra Sidera fixis Cernimus alta tubis, debebunt ipsa videri Illa in planitie positos tunc ire per orbes, Quae paribus spatiis disjuncta sit undique magno ab Aequore, quo Tellus fertur circum annua Solem. Qui cunctarum orbes Stellarum (has excipe, si quae Ipso signiferi fulgere in calle videntur) Prospecti obliqua ratione magisve minusve Debent in graciles magis aut minus ire figuras, Quae referant formas de coni segmine primas. Atque ipsa apparent revera Sidera tali Deferri motu, ratio haec quem postulat. Ille Attamen hoc uno distat, super axe minore Quod cum eadem sita prospicimus, majore necesse Prospexisse foret formae super axe locata, Inque vicem majorem axem mutare minori. Illinc nempe suo lux Sidera jacta videtur, Deberet quo post menses effulgere ternos, Motus hic a mota si Terra duceret ortum. Interea cum sic ratio turbata jaceret Motibus ignotis, tuus, ampla Britannia, civis Dignus ob hoc signis ardentibus addere nomen, Et caelo sacrare suum, servaverat illos Longo instans operi curaque expenderat acri Haud frustra; magno merces fuit aequa labori, Vel si Tellurem ob motam distantia longe Sidera non facarent diversos pro regione Aspectus varia, docuit tamen ipse, meante Terra, et non uno luce illinc deveniente Ad nos momento, tales debere videri, Quales in quovis apparent sidera motus: Nimirum loca multa oculus si mutet, et ipsa Lux pro motu oculi immensum non concita currat, Immotam rem stare loco non posse videri, Quo stat revera, at progressam, qua regione Progreditur spactans oculus: proin effice longum, Qui medio pateat, tenique foramine tantum, Transpectumque tubus tibi supra, et praebeat infra, Ast idem latere ex omni sit caetera clausus; Tum sic dirige, uti res fulgens transpiciatur: Transpicietur ea e regione, foramina constant Qua sita, quis dubitet? Servamus certa plagarum Sic loca, cum caelum longe metimur, et astra, Divisis vel cum signamus jugera campis. At nos ut moti possimus cernere, quod sit Immotum, trans illa foramina, num manifestum Non erit, haud debere tubum convertier illuc? Pars etenim lucis jam primum ingressa foramen Non poterit transire alio, sensumque ferire, Deproperante tubo interea, sed proinde relicta Retrorsum paulum latus allidetur ad unum. Excusso sic cum volucrem transfigere ferro Venator celeres quatientem fortiter alas Optat, pennigerumque in corpus dirigit ictum, Dum volat emissum telum, praetervolat ales, Et primum mortis linquit terga timorem; Ille videns culpatque manus, arcumque trementem Inscius; ipso etenim praecurrere debuit ictu, Posset ubi fieri celeri celer obvia ferro. Ut queat illa igitur lux pertransire foramen Inferius, tubus ad partem inclinarier illam, In quam defertur, tantundem debet, ut intra Particula ipsa tubum medium transcurrere possit, Et medium inferius pariter tranare foramen, Et nusquam detenta oculum ingrediatur hiantem. Rem situs iste tubi monstrat; directus at in rem Non est, sed partem, ut dixi, inclinatus in illam, In quam tenditur; ipsa igitur regione videtur Non vera, propriaque, sed in anteriore locata. Hoc etiam facili possis cognoscere pacto Expendens, non intra oculos iter esse meantis Lucis idem, plagae regionem et prorsus eandem Interius fibras tenues, nervumque agitantis, Immoti cum sunt oculi, vel mobilitate Correpti cum sunt tanta, ut cum mobilitate Illa queat lucis conferri: si religatam Forte pila in navim de littore projiciatur Saxea, fucatis tabulis super incita gyro Multiplici, qua pergit, iter signabit, ut ante, Directum, opposito lateri dum deferat ictum; At si navis eat ventis impulsa, videbis Non in idem lateris punctum se impingere volvens Saxum, sed puppi loca quae propria ferire, Atque suum tabulis super obliquasse meantum, Tum lateri innixum nautam si laeserit ictus, Ille regens oculos, via qua signata, manumque, Littoris haud veram, pila venerit unde, notabit, Inscius ast aliam, anterior quae sit, regionem; Ludentemque videns diversa culpat in acta Innocuum Juvenem mirantem, atque increpat ardens, Fundit et in ventos minitantia verba ferentes. Sic et ab impulsu radii mens nostra viaque Intra oculum celerantem alias determinat oras, Unde putat lucem mitti, non unde movetur Revera, anteriusque, nec ad sua rem loca defert; Plus defert, celeret quo plus oculusque, tubusque, Atque hic tum magis in latus inclinetur; uterque Si nimium at tenui, pro motu lucis, agatur Mobilitate, tubum percurrit tempore quo lux, Accidat ad sensum ut non motus noster, oportet, Tum visa a veris loca non distare putemus; Usque adeo exiguum spatii discrimen id extat. Quin spatii ex ipso possis discrimine, et ipsa Obliqua a regione tubi deprendere, quantum A celerante oculi pernix fuga lumine distet. Percipe nunc oculum Terra in peragtante locatum Obverti in sidus quodcumque; tuebitur ipsum In regione alis, quam qua micat, utpote in illo Tramite promotum in speciem, qui tramite Terrae Distet ab ingenti spatiis aequalibus; et cum Continuo rectos commutet Terra meatus, Dum post integrum loca gyrum prima revisat, Siderei illa loci species defertur in orbem, In medioque locum verum circumdat imago. Et quavis quia Terra prope aeque concita fertur Tempestate anni, proin illa est semper imago Equali spatio a vera statione remota, Si spatium hoc nempe in tracta capitur, ab illa Aeque disjuncto, quae defert orbita Terram, Cum Terraque oculum tam longe prospicientem. Propterea circum apparens locus implicat orbes Distantes aeque motae Telluris ab orbe; Obliqua quos cum longe ratione videmus, Praemonstrant primam coni de segmine formam. Jam quoniam quidquid variam est, dum Terra peragrans Commutat caeli aspectus, in calle locatur Illo, qui spatiis longe disjungitur aequis A Terram Solemque una nectente meatu; Et quoniam quidquid varium est labentia propter Lumina per caelum lucis, stat tramite in illo, Aeque a Terra qui distat tramite, tangens Quo via dirigitur, nimirum circumeuntis Terrae orbem tangens, inter quam rectus, et illum Est flexus radium; nonne est opus ob rationem Tramitis hanc, axe majori appareat esse, Axe quod appareret ob illum forte minori Nectentem, ut dixi, Terram, Solemque meatum? Ac tum servatum quod convenisse nequibat, Nunc bene congruere, atque aptari proinde fatendum. Quae si contuleris, consensu quaeque teneri Invenies, quem fors nunquam procuderet, arcto. Interdum tamen est discrimen tenue notatum, Reddere diversis quod Terrae aspectibus actae Forte queas, totam et rem causae jungere utrique: Utraque causa etenim circum facit ire videri Orbe super sidus, qui coni segmine formam Praeferat e primo; sed eo discrimine tantum, Altera ut haec faciat causa uno certa teneri Tempore cum loca, causa prior tres differat illa In menses peragranda locorum puncta; sed una Conjunctae faciant causae, haec ut tempore quodam Finat in medio, magis incipientibus illis Mensibus, aut contra vicino abeuntibus; harum Major ut alterutra est nimirum causa, minorve. Nunc age, si noscas ex his quoque mobilitatem Luminis esse illam, Jovis e famulantibus Astris Quae nuper detecta: reposcere tempora multis Multa locis dubites tranandis denique lucem, Corpus ut omne aliud, spatio quod fertur in ullo? Scilicet apparens altis hinc motus in astris Quadraginta aequat prope partes earum Senarum decies, in quas pars quaelibet una Dividitur, pars nempe, gradus quam continet unus In decies senas itidem divisus; an ergo Mille quidem decies non partibus ocyus ire Deprendas lumen, quam Terram, scilicet illud Par spatium spatio, quod obit circum annua Tellus, Tempore non alio percurrere, partibus extet Quam decies quod mille minus labente per orbem Unum anno; paulum quod simplice distet ab hora Propterea, decies quinas quod scilicet horae Aequet particulas, binasque his insuper addat. Illi at par spatium, quo Terra a Sole recedit, Tempore lumen idem percurrit, quod prope constet Pars octava horae; atque id tempus diximus ante Phoebeis radiis spatium hoc tranantibus ipsum Deberi. Ergo eadem Phoebae, Sidereaeque est Mobilitas lucis. Nec jam nunc credere mittas, Tempore non fundi spatiis, ur caetera, lucem, Corpora, cum variis adeo haec rationibus inter Sese, et tam vario pariter tentamine rerum Constiterint? Raro errori bene congruit error. Inspice ab his, luci quam magna et mira meanti Reddita mobilitas, ut saepe fefellerit, ejus Mensura in spatiis vario tentamine quae sit His Terrae exiguis, quaerentes: Vosque putastis Pulchrorum Socii studiorum, in tempore puncto Propterea subitum diffundi lumen, Etrusci. Scilicet hic Terrae, quam lata est, totius omne Intervallum oculi citius transcurritur ictu A radiis, nequeas ut sensu hoc prendere tempus; Quandoquidem Terris si Terras multiplicatis Accumulates, donec bis finiat ultima denas, Pernix in spatio tanto lux missa volabit, Tempore quo vibrat sese uno arteria pulsu. Hoc adeo celeri lucis Natura meatu Nimirum valeat nobis cavisse videri, Turbari sensu ne res errante per omnes Vita queat; siquidem si non tam mobilis esset, Non illic ullum corpus, quod nempe movetur, Aspiceremus, ubi est, sed quo fuit ante, profundi Cum radii coepere, loco, qui nostra cientes Lumina percellunt; at lumina si moveantur Nostra, hand hos intra via erit directa, neque ictus Res in eas directus item, ut paulo ante probavi, Unde fluunt radii. Conjungi saepe necesse Hunc foret errorem primo, atque excrescere tali Foedere, saepe quoque aut partim adversarier ipsi, Aut prorsus proin aut minui, aut vanescere prorsus. Aequo cum motu, pariterque cientur eandem Res, oculusque plagam spectantes, error uterque Mutua destruitur; sic non est cernere, motum Terrae ob communem, terrestria corpora circum Ire, oculus parili circum namque impete fertur. Quos at habent oculi proprios, aut corpora motus, Usque adeo ad lucem lenti sunt, error ut ullus Non cadere in sensum possit; cum vix quoque tractum Tam tenuem ipse animus prendat, quo emissa sagitta Evolet, aut praeceps per caelum fulmen agatur Tempore, quo celerat radius de corpore missus. Vix animo videas flexum illum, quem facit errans Lux nostrum ob motum, quamvis pernice feramur Campis alipede, aut spumoso gurgite puppi. Omnia quapropter terrestria corpora, nostram Cominus afficiunt quae vitam, non regione Apparent alia, quam vere qua sita constant. Ast extra Terram a nobis quae corpora distant, His causis perquam paulum abducuntur ab ambis Errorum, quoniam quod diximus esse secundum Jam genus illorum, vix partem, tertia quae sit, Aequet particulae, quae ex illis scilicet una est, Unde gradus consit; spatio deducere corpus Aegre illo possit, decies quod partibus extet Mille minus spatio, quod nos corpusque sit inter. Qui Venerem colit, aut propiore a Sole perustum Mercurium, quoniam paulo velocius ibit, Majorem paulo hunc, quam nos, at semper habebit Exiguum errorem: tum si quis forte Cometae Convertit glebas habitator, crescere talem Cerneret errorem, quantum impetus ipse propinquum In Solem augetur, si praeter lampada Solis Densatas posset quoque sidera cernere ob auras. Rere itidem tenuem, quem primum diximus esse, Errorem. A luna momento temporis ad nos Lux volat; ex aliis cunctantior accidit astris; Ut disjuncta magis sunt; Saturnique remissa Corpore, dimidium, super horam, conterit horae; Tempore quo tenui quam tractu progredietur Saturnus? Vicina magis quae sidera Soli Sunt alia, excurrunt citius; breviora sed illinc Lucis sunt spatia; error adhuc tenuissimus iste est Propterea. Immensis spatiis quae deinde recedunt Sidera, transmittunt ingenti tempore lucem; Sed quia sunt immota, vel, est quicumque, videri Non valet a nobis illorum motus, oportet, Nullus de genere hoc primo exoriatur ut error. At magnum lucis forsan mirabere tempus, Quo venit a quovis ad Terram sidere fixo. Illa quidem (quorum bene congruit annuus error Emissae tantum rationi lucis, ut ulla Altera non turbet ratio) fateare, necesse est, Sidera non Terrae mutari aspectibus ullis: collatur Terrae proin ad spatia annuus illa Jam nihil est motus, superat nec jam ulla videndi Propterea ratio nobis, quantum alta recedant. Sed motu fingamus ab hoc discriminis esse Tantum vera inter loca visaque, quantula pars est De senis decies, in quas pars scinditur una De decies itidem senis, gradus unicus unde est; Sidera prae tractu distabunt, annuus orbis Terrai quo latus is est, non terque, quaterque Aut decies, aut terdecies iterumque iterumque, At mille in tractus repetitis tractibus illis Bis centum; lux et cum lati permeet ejus Orbis dimidum, parte horae, ut diximus ante, Octava, plusquam post annos sidere ab alto Perveniet senos eadem. Jam sidera cum sint Exigua ingentem dispersa per aethera quaedam, Quae trans vitra etiam vix grandia conspiciantur, Tamque leve ex sese videantur fundere lumen, Lumen ut hoc decies sit centum e millibus una Ejus pars lucis, qua, sunt quae maxima, fulgent, Plus ea dicendum est aliis disjuncta profecto Esse, ut mille queas abducta ea credere saltem Id genus in spatia: annorum sex millibus ad nos Propterea demum adveniet lux inde profusa, Tantam perque viam tam pernix tempore tanto Ibit. Si voluit Naturae providus Auctor, Ut primum hunc orbem, et caelestes condidit ignes, A primis visa ut subito Mortalibus essent Sidera praeclaro mundum exornantia cultu, Debuit hunc ad nos tractum replere creata Luce itidem, qualis manasset sidere ab ipso Praecedentia post annorum millia sena. At contra saeclis si retro a pluribus una De tantis caeli sit fax extincta micantis, Fiat, uti fulgentem et adhuc, rutilamque tuamur. Difficile haec tamen est animo ut primum insinuentur Forte tuo, subitam tibi cernere cum videaris Rebus in his lucem terrestribus, assuetusque Credere sis itidem subitam: sed define prorsus Mirari, genus id, volvens exempla per usus Vitae multa tuos servata, expostaque sensu; Ut sonitus, qui se haud momento fundit in uno Per spatia: ipsum abiit fulmen, cum signa tonante Fulminis audimus caelo: vox missa per auras Saepe et adhuc resonat, clauso procul ore vocantum: Quod si posset ad occasum vox missa sub ortu Longe exaudiri, quam saepe audire liceret Vocem vel causam orantis, vel ad arma cientis Forte Viri, quem jam nox viderit una diesque Exanimem! Quid? Si de Luna, aut mittere Sole Vocem aliquis, fixo aut quocumque a sidere posset? Scilicet assueti sumus a terrestribus uno Cernere corporibus momento temporis ire Lucem, atque haec adeo clara dat imagine corpus Percipere, illud uti revera extare putemus Tunc, oculis cum subjicimus, digitoque valemus Monstrare extento; teneris quin discit ab annis Cum luce ipsas res mens jungere nostra ciente Sensum, hoc extantum ut rerum certum ese putetur Officium; hinc novitas percellit mira legentes, Corpora, quae fuerint, nec jam sint, posse videri. Quin animi inter se nosce contraria nostri Judicia, et secum pugnantia rebus in isdem: Scilicet audimus cum lucem diffugientem Exiguto tot vasta per intervalla viarum Tempore, miramur pollentem mobilitate Tanta, et vix adeo pernicem credimus esse; Ex alto contra cum sidere saecula eunti Multa audimus abire, licet cita constet, ut ante, Miramus nimium lentam tamen, et cunctantem: Nempe minus re, quam spacie, sensuque movemur. Tot certis sed cum rationibus undique septum Jam sit iter lucis, quam dixi tempore egere, Ut procul adveniat, neque parti possit ab ulla Convelli, tamen ignaro non talia vulgo Persuadere queas: quid enim? quia cernere primo Possumus exortu surgentis lumina Solis, Atque oculis subito referatis cuncta tuemur Undique, vel magno longe distantia tractu, Sidera uti majora, simulque minora, venire Confestim radios ullo sine tempore retur. At cur non oculis referatis, lumina quae jam Advenere, receptemus de sidere jacta Jamdudum, atque adstant confecto denique longae Quae tracta vicina viae, ingressuraque, si nil Impediat, vel palpebras tactura levi ictu? Sic qui fluminis in torrentem decidit alveum, Extemplo madefit lympha, quae non salit alte Tum de fonte procul, sed quae jam eruperat ante Illinc, spumosoque ruit propter pede lapsa. Hoc quoque, cum Solem in rubicundo cernimus ortu, Accidit; in sese Tellus dum volvitur, ejus Dimidium nunc hoc, nunc illud luce rigatur Solis perpetua, radiorumque istud inundans Excipit e caelo torrenti lumine flumen; Propterea vix nos ista de parte subimus Obversus oculis, impellunt lumina clara Protinus, haurimusque diem, Solemque videmus. Hactenus esffusam lucem loca tempore multo Lustravi per vasta, eadem nunc percipe, quam sit Prorsus pertenui, et subtili corporis auctu. Forte putes, id si flumen de Sole veniret Emissum radiorum, et tantas funderet ille Ex se lucis opes, fieri debere minorem Ipsum perpetuo fontem, ut tum denique prorsus Effuso exhaustus vanescat lumine Phoebus. Si mille undecies cumulans Terrae orbibus orbes Hunc alii super imponas, tamen ultima Tellus Nondum continget Solem; tam grande rotundum Ergo si capias spatium hoc, quod Terra quotannis Conterit excurrens caelo, includasque sub amplo, Quantum est cumque, globo; Terrai corpore major, Quanto erit hic, numeros ad quantos insiliendum est! Nimirum decies centena ad millia postquam Ventum erit, haec repetes decies in millia centum Altera; et hunc omnem numerum tot nempe per auctus Exortum bis adhuc deciesque augere necesse est. Et quia lux quavis octava pervenit horae Parte fluens ad nos ex ipso Sole; fatendum est Tempore tam parvo repleri luce recenti Tam magnum immanemque globum, ut pars nulla sit hujus, Usurpare queas quam sensu, quae sine lucis Constet particulis vel pluribus, atque videre A qua Solem ipsum non possis irradiantem. Hic pronum jam sit, tanta unde effunditur usque Materies nitido libata e corpore, Solem Percipere imminui paulatim, et quamlibet amplum Debere extingui, nec longo tempore demum. Verum si contra repetam, sine fine secari Corpora posse, quid est, quod tum secludere nosmet A vera ratione queat, dum quamque putamus Materiam tenuem, quantumlibet, exiguamque Posse replere loci spatium quodcumque patentis, Ut pars nulla vacet, quam sensu prendere possis. Nam numero quocumque immenso vasta locorum Si spatia ipse seces animo, pars ultima nostros Infra ut sit sensus; possis hoc findere parvam Quamvis materiem numero quoque, particulasque Has intus vacuas tumida distendere fronte, Unam dum secti partem circumtegat, una Quaeque suam, spatii, locaque omnes omnia demum. Sic igitur quavis tenui quantumlibet amplum Materia saptium compleri possit, uti pars Nulla vacet, noscas quam sensu, propositaque Major, et hinc videas digito non amplior uno Quae sit materies Solis (quis sentiat illic Tantula tam longe res an perstet, pereatve? Cum neque multa etiam spatiorum millia tantum Educta a nobis acie usurpare queamus) Tantam posse tamen vim lucis suppeditare, Tam vastum in spatium ut per saecula plurima manet. At lux non adeo subtili corpore multis Esse videtur; eo nam corpore plurima rerum Efficit, et quid non validis impulsibus urget? Concutit illa oculi fibras, motumque propagat In cerebrum, et mentem simulacris excitat ipsam: Illa fovet plantas, et laetis frondibus ornat Educto sylvas succo, produxit clara cana Cessit hyems glacie, et produxit clara dierum Tempora ver, timidasque novus calor allicit herbas, Et sustollit humo, ut florescant undique campi. Quid non fit radiis speculi a laevore cavati Conjunctis? Subito violenta incendia surgunt, Usti abeunt lapides in calcem, it fusus in auras Ipse adamas: ferri, argentique, aurique potestas Difluit in guttas extemplo versa liquentes; Protinus in ceneres vertuntur robora dura; Denique lucis vi solvuntur cuncta coactae, Nec, quod restet, habet tum natura ipsa, potenti, Qui penetrat nexus, radio, laxatque tenaces. Sulphureus pulvis si terra conditur ima, Ut penetrare tamen radii, immittique valentes Possint, vix isti cumulum tetigere sepultum, Concutitur tellus accenso protinus igne, Finduntur lapides extrorsum, moenia, turres, Correptaeque Urbes magno cum murmure in auras Tollunturque, ruuntque, avulsaque fragmina montis Dissiliunt: tenui concinnent corpore tantas Aerumnas radii, tam diras saepe ruinas? Adde, quod in calcem multa, in cineremve soluta Irrumpentibus a radiis magno agmine, plus sunt Pendere post inventa, ut et essent ponderis aucta Parte sui decima; sit at unde hic ponderis auctus. Ni radiis intro immissis, interque sepultis Corporis exusti venas? Jam pondera quanta Ejus lucis erunt, quae totum compleat illum Tam vastum, immanemq. globu, que fingimus amplum Telluris duci medio de Sole per orbem, Seque novet semper per saecula longa fluendo? Tantarum at rerum quas diximus, unica causa Cur lux sit, causas prior ipsa nec excitet omnes? Scilicet in quovis sunt partes corpore parvae Viribus instructae variis sese inter, ut extant Inter se variae res, impulsusque, situsque: Stant plerumque tamen libratae, compositaeque Longa pace; sed exterius si forte quid adsit Ad eniens, quod vel paulum libramina turbet, Incipiunt vires agere, et placida otia longe Dispellunt, gliscit furor, insurguntque tumultus Protinus, et magni ferviscunt denique motus. Excitat ipsa quidem vires lux, particulisque Inducit motum tenuem; tum caetera vires Conficiunt ipsae, et momento temporis acres Motibus insultant, et turbis omnia complent. Sic declive nimis celsi latus Appennini, Aut hinc Alpina atque ollinc divortia aquarum Qua pendent, magnosque ipsa a gravitate supinum Dispositas late per dorsum disque tributos Ostentant lapides, sed eos tamen usque minores Quo mage celsa loca, atque alta in regione lapillos, Demum et subtilem summo sub vertice arenam; Si super alta petens avis advolet, aut leporis pes Transeat, aut spiras convolvat lubrica serpens, Commotae incipiunt provolvi subtus arenae, Dumque ruunt, parvos pelluntque feruntque lapillos, Majores hi deinde agitant, post denique magni Impelluntur, et in praeceps fit dira ruina. Aspicias lapides ingentes edere saltus Per montis devexa, et deorsum volvier actos Cum strepitu horrisono; subjectas proterit Urbes Interdum casus, ruiturisque imprimitur vis Moenibus illa furens; tum si super incidat aequor Suppositum accelerans lapis, in spumantibus undis Excitat improvisum ut ab atro turbine nimbum, Obruit et cana involvens aspergine montem. Horribilis longe strepitus, tantaeque ruinae, Anne avis, anne lepus, serpens an causa sit una? Haud certe; quid enim possit? sua rupibus altis Indita sed gravitas, suaque undis, causa profecto est, Sed suspensa prius, tacitae tum longa quietis Otia disrumpens, tenui quanquam excita motu. Sic fieri quoque, cum radios vi cernimus in res Iruere ingenti, motusque exsurgere miros, Multa elementa tibi demonstrant notitiarum, Hoc genus; et primo, ut memini, jam diximus ante, Viribus interis oritur qui in corpore motus, Non facere, ut puctum medium gravitatis agatur, Verum hoc stare, ut erat, nec ab aestu pellier usquam; Diximus et, corpus cum corpus percutit alterum, Illud quam motus partem deperdit, eandem Esse, aliud quam corpus in ipso percipit ictu, Istius et motus amissi, sive recepti Mobilitatem aequam non esse in utroque, minore at Corpore majorem recipi, majore minorem. Hinc petere indicium manifestum possumus, an, qui Exoritur motus quovis in corpore, ab ictu Prodeat externo, internis an viribus idem: Proin fatis est, medium punctum commune, videre, Quod gravitatis erit, pellatur an anterioris De regione status, an contra perstet eadem. Incurrit cum lux in corpora, corpora quanquam Convertit subito in cinerem, calcemque perusta, Aut cogit resoluta liquescere, non tamen illa A regione, ubi erant, videas impulsa moveri Propterea; internis agitantur viribus ergo, Et tantum internas educunt lumina vires. Quin petere indiciunt possis a legibus isdem, Addere non radios in corpore pondus adusto; Nam radii decimam si partem ponderis aequant Molem introgressi, proprium quia perdere motum Omnem jam sit opus, debent protrudere corpus, Oras, quo tendunt, in easdem, mobilitate, Quae decima ipsorum est tantum pars mobilitatis; Tunc igitur corpus totam transcurrere Terram, Ultra etiam Lunam contendere tempore perquam Exiguo debet, sextae quod partis in hora est Pars decima: at corpus cum non videamus abire Lucis ob impulsum, neque tunc excurrere quoquam Vel paulum, sed, ut ante, sua regione teneri, Confiteare, opus est, vel in id cum lumine corpus Immissam esse aliquam rem, quae concrescere pondus, Quippe gravis, faciat, veluti vapor, aut aliud, quod Aerio pelago circumnatat, aeris aura Densior aut ipsa re frigescente coacta, Corpore vel contra rem quandam exisse solutam, Quae levitate sua gravitati obstabat, ea omne Pondus ne eliceret, quam tellus nempe repellat Sursum continuo, atque in caelum cogat abire. Corpora cum teneant radiis impulsa loco se, Jam quid erit, magis ut subtilem luminis esse Naturam ostendat? Plumamve, levemve papyrum Expande ad Solis lucem ex oriente profusam; Parte quidem quaque octava pulsabitur horae Continuo a tota mole adveniente profusi Luminis, ex ipso Sole ad nos usque ruentis. Et tamen immotam videas, perdentibus omnem Lucis eum motum radiis: sed finge moveri Per decimam digiti tantum illo tempore partem; Scilicet hoc spatium quam longe dissidet illo A spatio, quod nos inter solemque receptum est, Tam procul a plumae expositae, vel forte papyri Distat materie spatium diffusa per ingens Lucis materies; quae si densetur in aequum Sive locum plumae seu chartae, pluma, vel ipsa Tanto densior est contracta luce papyrus: Densior ast et adhuc est multo luce per illud Revera spatium, quo terra a Sole recedit, Dispersa, quanto hoc nimirum est amplius ipsa Aut pluma, aut charta, qua crassa est. Si bene nosti Quantus sit digitus, si quam sit crassa papyrus, Plumave, collatae spatiis ingentibus illis, Percipies, tenuis quam sit lux, quamque minuta. Hoc alia multi vincunt ratione, tuentur Dum radios penetrare domum trans tenue foramen Occulsam, vario exterius de corpore missos, Arctum nec per iter confundi mutua, et una Misceri, opposito sed res in parjete veras Pingere, quales sunt, nec detorquere meatus. Verum quam tenuis lux sit, plus prendimus illinc, Immanique modo tenuatam findimus ultra. Crescit in immensum sed adhuc quoque nostra profecto Vis rationis, eum si plumae, sive papyri Imminuas motum, decima quam parte cieri Fingebas digiti, donec non posse videri Id spatium incipiat nobis; quoque crescere quantum Efficies, si pro pluma, tenuique papyro Res capias tenues multo, nubila, sumos, Sithoniae aut unde Aurorae deduximus ortus, Altior hac nostra quae quanto, et tenuior aura est! Omnia quae tamen haud impulsu lucis aguntur Per spatium, quod nos sentire aut nosse queamus. Nunc ea contradens numeris, atque ordine certo Multimodis versans credi vix posse videtur, Et tamen educes, digito plus esse sub uno Materiae, qualem nos contrectare solemus In terra, veluti lapidis, lignive, vel undae, Quam quantam possit fulgenti effundere ab ore Sol per saeclorum decies tot millia centum, Sunt quot arenarum corpuscula, saepius omnem Quae Terrae faciem late tegere undique possint. Forte adeo tenuem rem tam velociter ire Posse aliquis miretur, ut ire ostendimus ante; Nam projecta levis vi multa pluma repente Decidit, et magnos eludit languida nisus: Obstat at ipsi aer pellendus; age aera tolle, Quidquid et officiat currenti, protinus ictu, Materia cui sit minus, ocyus ibit eodem; Majorem nam particulae tum quaeque receptant Cursum, cum numeros minor est in corpore earum. Rebus ab his patefit, quam Mens sit provida summi Naturae Atrificis, qui, transitus ut radiorum Sit facilis lucis per tot diversa plagarum, Corpora per diversa etiam, per et aera, et undas, Vitra per, et gemmas, tam mira mobilitate Tam tenuem lucem donarit; mutuus hinc fit, Occursus ne sit radiis, et viribus ipsi Mutua ne propriis turbentur praetereuntes: Lumine praeterea fit, uti foveamur ab almo, Utque oculis subito res intueamur apertis, Atque ut ne fibrae laedantur, et exurantur, Ne discindantur fata laeta, at alantur in arvis. Jam nunc officium hoc geminu quoque percipe lucis, Quod nos reflecti, et refringi dicimus, esse. Nempe fit, ut radius tunc reflectatur, eatque Retrorsum, ad fines geminorum ubi corporum, ut undae, Contiguaeque aurae venit aeris, ulteriusque Non meat, et prima a regione haud corporis exit, Proin redit atque viam retro sibi construit illic: At si transiliat fines, alioque receptus Corpore progrediatur, iter torquebit in ipso Ingressu, vertetque plagam, infractusque meabit. Hic tamen ut varias valeas inquirere leges Hujus, et illius fractu, flexique meatus, Duc puncto ex illo, quod in ipsis finibus haeret, Quodque petit radius, non parti tramitem ab ulla Prorsum inclinatum ad faciem, quae corpora nectit, Ast alte, interiusque meantem in corpus utrumque. Duc quoque planitiem, quae tramite constet in isto, Atque etiam in radii venientis recta meatu. Altera tum radii reflexave, fractave semper Hac in planitie jaceat via, opoetet: ab illo Quamlibet eductam tunc orbem concipe puncto, Planitieque in ea positum, dicatur ut axis Ejus, qui puncto stat rectus trames eodem. His actis, radius qui tum reflectitur, orbem Illic trajiciet fugiens, ubi distet ab axe Tantundem, adveniens quantum distabat ab ipso; Proin fugiens veniensque ad eum inclinabitur aequis Flexibus, aut ad eam faciem, quae corpora finit. At radius si frangatur, distabit ab axe Egrediens plus aut minus, ingressurus in orbem Quam distabat: et hoc certa fit lege, videndum Quam mihi post paulo est: sic cum facis ingredi ab auris Aeris in vitrum, plus intra accedit ad axem, Deque tribus, quas nuper habebat in aere, binas Servabit spatii partes, queis distat ab illo. Sed primo, alterutro pro corpore concipe inane, Unde means radius quodvis in corpus agatur : Ejus pars semper, reflexa, repulsaque retro Una salit radii, pars altera corpus adibit Mersa novum: jam si tum venerit ille per axem, Pars saliens axem releget quoque, mersaque coeptum Ante sequetur iter, neque ab axe recedet eundo. At, si cum radius venit, inclinetur ad illum, Aeque itidem rediens pars inclinabitur, at non Introiens aeque, sed plus accedet eidem. Accessus jamque iste a re tibi triplice pendet, Natura primum a radii, tum corporis, in quod Mergitur hic, ipsa demum a regione meatus. Ergo age, naturam primum hic agnoscere lucis Incipe; non aliud nostro, inter plurima, saeclo Prodiit, inventum praestantius, uberiusque, Quo nitidum lumen, caeli fulgentia dona, Findimus in proprios, septena elementa, colores, Versamusque manu, facilique reteximus arte. Cum radius lucis veniens per inane receptat Corpore sese aliquo parte inclinatus a una, Ingressus profert variorum fila, colorum, Quorum alia accedunt medio magis aut minus axi, Perstandique via retinent non omnia in una Aequam vim, varie at mutandis motibus obstant. Quae semel invenies fila immutasse meatum Plus aliis, semper plus immutare videbis, Semper uti privis aliorum accessibus aeque Sit cuiusque minor, majorve accessus ad axem ; Omnia proin aequa inter se ratione recedant. Praeterea quae juncta jubar, clarumque nitorem Efficiunt fila, invenies disjuncta colorem Certum, quaeque suum, dare, non mutabilis ut sit Natura, atque a re vertenda movendaque nulla. Quae minus accedunt axi, tu fila notabis Esse rubra, at violam quae, pallentemque amethystum Pingunt, plus aliis flectunt se, axique propinquant : Inter quae series variorum pulchra jacebit Filorum, possis numero quae prendere nullo, Continuata, quibus vires sunt, atque colores Distantes ita, vix discrimina vicinorum Sensu ut percipias, saepe et fallaris; at ipsos Distingui tamen in spatio majore videbis. Praecipua inter eos septem discrimina constant, Et totidem veluti species hoc ordine cernes, Rubra prior species, aurata luce coruscat Altera, tum flavo distincta est tertia cultu, Latior at media tractus regione virescit ; Qui post consequitur, quia caeli caerula pingit, Illinc nomen habet; qui porro est splendor, ab Indis Dicitur, illa ferax quo nempe est terra; renidet Ultima tum species violae pallentis amictu. Inter se sed uti rubra sunt diversa, suoque Cum fini fila accedunt, contingier auro Paulatim incipiunt, et in id transire, rubenti Sic opus est aurum paulum tunc esse nitore; Post suus est auro verus color; inde videbis Hunc magis atque magis flavescere; nam minus esse Aureus incoeptat, mage flavus, denique flavus Iste color; sic et flavus mutabitur, et sic Porro alii. Privos haec fila retexta colores Reddere quae doceo, si jungas bina vicissim, Plurave commiscens pariter, color exorietur Tum novus, aut uni primorum, simpliciumque Septem consimilis prorsum, aut diversus ab iilis, Quaedam ut lex nobis porro dicenda reposcit. Omnia si demum conjungas fila, reditur Candens ad radii jubar, albentemque nitorem. Corpora jam facile est ex his cognoscere nobis Debere haud alio prorsus perfusa videri Cuncta colore, ferunt quam quem commixta, lacessunt Corporea a facie cum sensum fila repulsa ; Posterius longo ut clarari carmine debet. Hic animadverte interea, certasque refracti Has radii leges memori sub pectore conde : Primum, in planitiem mediam duo corpora utrinque Jungentem diversa (locum pro corpore inanem Supposuisse queas uno) superincidat ictu Obliquo radius, nunc et transmigret ad illud Corpore ab hoc, nunc corpus in hoc transmigret ab illo; Nempe iplos flexus, quos tum concinnat et axis, Et radius citra procurrens, fractus et ultra, Mutua conspicies se permutarier inter: Nimirum flexus, veniet cum corpore ab illo Corpus in hoc radius, si sit, fuit ante refracti Qui radii, dum corpore ab hoc migrarat in illud, Nunc etiam fiet, fracta ut sit luce vicissim Idem, quem primum radio in veniente notaras. Praeterea, facito, obliquus de corpore crasso Transmittat radius subtile in corpus, ut unda Aut vitro in tenuem et distantem paulum ab inani Aera (namque magis facilis servantibus exstat, Certior et multo, genus hoc, tentaminis usus, Quam contra, in vitrum si transmittatur ab auris) Egredicns fractusque, magis distabit ab axe Tum radius: sed adhuc erit amplior iste recessus In filo violae speciem referente, nitorem Quam rubrum: et spatium in partes si dividis illud, Quo filum sese rubicundum avertit ab axe, Septenas et bis denas: erit, ultimus ille Qui violas praefert color, ipso ut distet ab axe Parte magis, genus hoc, una. Quapropter oportet, Inter ut hunc summum, quod erit, minimumque recessum, Discrimen, spatii tantum pars una sit ejus, Septem et bis denas quod continet, ipsa recessit Quo spatio lux prima rubens; discrimina partem Caetera sunt per eam mediorum fusa colorum. Primus id inventum qui profert, ille coloris Quem cujusque ferat numerum natura, recenset; Ipsa in natura radii quem nempe receptum Esse putat, non possit ut haec, trans corpora certa Quae constat, ratio, mutato corpore verti ; Et putat hanc legem deberi versicolori Perpetuam luci, propriamque coloribus ipsis. At radios referunt quidam non lege teneri Hac stabili, sed pro transmissis altera quaedam Foedera corporibus sanciri, aliosque novari Interdum numeros, et fines esse colorum ; Rara sed ut constent violatae haec crimina legis. Fac radius varie nunc inclinetur ad axem Ingrediens, quoque iter filis mutabitur ipsum Ingressis varie; quanto inclinatur et ille Jam magis, hoc etiam mage fila infracta feruntur, A veterique recens plus distat semita ductu; Semper at inter se discrimina certa manebunt. Quod superest, nunc excipiens fac denique corpus Diversum constet, diversis fila, necesse est, Viribus infringat, mediisque abducat ab oris, Plusve minusve axis, nimirum ut densa requirunt Corpora: at hic tantum tamen excipe corpora, quae sunt Sulphurea longe natura, atque unguine multo Praedita; nam si sunt haec aeque densa, refringent Plus radios; quin densa minus quoque saepe videbis Filorum seriem plus detorquere meantem. Si radius fugiens de corpore tentet inane Elabi in spatium; tunc ejus flexibus aequis Pars radii incurrens redit una, ast altera transit, Inclinatus ubi est non jam nimis ille (rediret Quippe aliter totus): dum transit, frangitur, atque Infractus medio tantum decedit ab axe, Quantum opus est, ratio ut constet, quae debita binis Inter se est spatiis, radius queis distat ab axe, Dum citra veniet, post ultra fractus abibit. Nullus at esse potest rationi tum locus, intra Si nimium radius meet inclinatus; abire Proin nequeat fractus; certi quapropter oportet Sint, genus hoc, fines: nimium inclinatus ad illos Ergo si veniat fines, non frangitur, ille Sed resilit totus porro, prorsusque revertit. Limitem et invenies hunc ipsum, totus abire Quo coeptat retro primum, regione meantem Si statues adeo obliqua, deductus ab axe Ut quo intervallo est, vinci minus orbis ab axe Coeptet dimidio intervallum hoc, vincier illo Quam deberet idem spatio, distaret ab axe Quo radius, si jam fractus tranaret inane ; Quod fieri ut possit, ratio manifesta refellit. Ergo prior qui sic deducitur, ille reflecti Integer incipiet radius, venientia ad illos Caetera tum fines radiorum fila nequibunt In vacuum penetrare, suosque immittere tractus. Proin quia fila, quibus violae est ab imagine nomen, Plus aliis, rubicunda minus franguntur, oportet, Continuo radii si flexus imminuantur Ad faciem, postquam filorum videris omnem Exivisse diu seriem, tum denique primus Deficiat violae ille color, totusque reflecti Refractis aliis, et carpi parte colorum Agmen ab hac coeptet; saltuque abit inde fugaci Indicus, exsiliet post qui caelestis habetur, Tum viridis, tum flavus, et aureus; ultimus extat, Qui rubicundus, adhuc; sed et hic socia agmina junget. Limitem eum scire hoc etiam tentamine, fili Cujuscumque libet, quovis in corpore possis. Effice, ut hoc filum faciem conradat eundo Corporis internam variantibus obliquatum Flexibus; invenies siquidem tum denique flexum, Quo paulo major filum per inane revolvat Alter, cumque ipsum quaesito in limite rere. Has tibi ut ex aliqua possim res ponere parte Ante oculos, flavi per Tibridis inspice ripam Effusos pueros; illi persaepe lapillis Projectis findunt constratae marmor aquai: Tum siquidem aspicias crebro resilire repulsu E lymphis lapidem, repetitaque verbera dorso Inferre undisono, et multos procul, usque minores, Donec paulatim vis desinat, edere saltus. Scilicet id fieri cognosces, cum lapis ictum Obliquum nimis a dextra jaculante recepit. Protinus idem etenim liquido sorbetur hiatu, Si venit ex alto, et graviores imprimit ictus : Ut varius plagae obliquatae hic sit quoque limes, Pondere pro vario, forma, impulsuque lapilli; Hic etenim majora viae declivia poscet, Ille minora, levi ut se possit tollere saltu, Protinus et fundum non devolvatur in imum. Cum petet at radius jam non, ut nuper, inane, Ast alio immigrans aliud de corpore corpus, Semper erit quoque, pars una ut reflexa revertat ; Et, si non omnis reflectitur ille, profecto Altera semper erit confringi debeat ut pars. Si veniat minus a frangente, ut ab aere in undas, Corpore, fit medium, rectumque accessus ad axem, Fitque recessus, ubi contra commigrat in illud, Quod minus infringit, liquidas ut in aeris auras Ex undis; magis infringens at densius extat Corpus, et infringens minus, extat rarius: ergo, Denso si tantum tollas de corpore, quantum Materiae in raro est, fit idem, ut si transeat illo Corpore tantundem de rarescente in inane Immissus radius; namque ob discrimina densae Tantum materiae radii franguntur, et illa Si crescant, crescit fractus, tortusque meatus, Et si decrescant, decrescit; corpus utrumque Postremo si sit densum aeque, desinet omnis In rectum, qui fractus erat flexusque meatus. Hoc reflexa etiam pars cum discrimine crescit, Et contra minor est, quae transit, pauperiorque; Quanquam itidem ratio crescens obliqua meandi Efficit hoc ipsum, certusque est hic quoque flexus, A quo nil radii coeptet transire, sed omnis A facie exsiliat retro, prorsusque remigret. At si non duo jam diversa, at plurima constent Aeque distanti sese excipientia fronte Corpora, quae radii transmittat quodlibet unum Refracti filum; e postremo prosilit ipsum 1425 Denique non alia prorsus regione viai, Quam qua erupisset, si primo a corpore tantum Corpus in extremum dimotis protinus isset Tot mediis; siquidem spatium, quo distat ab axe Egressus radius, duo postquam corpora tantum Transiit, illud idem est, quod jam foret, omnibus ante Transmissis aliis, quotquot sunt; utpote ab horum Tot spatiis magis aut minus excurrentibus, atque Distensis, ipsum paulatim denique confit. Sed jam, quae docui, genus hoc, tu plurima sensu Confirmare queas ipso, penitusque videre. At lucem experiens cave, ne lux altera saepe Ignarum fallat; proin omnem excludere debes Lucem, praeter eam, quam res tentare per omnes Aggrederis. Te clausum ergo in penetrale recepta Haud amplum linquens, quod pertransire foramen Lux possit; tum prorsus et hoc rota contegat intus Aerea, quae limbo non pauca foramina circum, Et non aequa gerat, queat ut conversa meatum Majorem radiis saepe, et praebere minorem : Aspicies etenim, sole irrumpente foramen; Protinus interius tractu distendere recto Se tenuem radium, celeremque repente subire, Cum via facta, et in oppositum se impingere murum. Aspicies etiam, venienti laeve metalli Si speculum objectes, radium a laevore reflecti, Quamque viam signat veniens, quam deinde repulsus, Utramque ad speculum inclinari flexibus aequis; Circum et si vertas illud, mutarier ambos Advertes flexus, pariter perstare sed aequos. Pro speculo opponeus undam, resilire videbis Ex undae prima facie quoque flexibus aequis Partem haud exiguam lucis; vel si ipse metalli Pro speculo capias vitreum, obvertasque, remitti Solis ab hoc binam speciem miraberis, alteram Extra de speculi rejectis aequore primo Constructam a radiis; ast alteram ab insinuatis Interius, tum depulsis a fronte secunda. Distabit laevus limbus dexterque figurae Hujus et illius mage, quo sit crassius illud: Quin si non spatiis aequalibus undique distent Inter se facies, poterit majore vicissim Disjungi tractu gemina almi solis imago; Quin et adhuc distat majore, obliquior ictus Quo lucis speculi super incidit aequor utrumque. Dum radius prope rectus adit, si subter habebit Obtectam vivo argento crystallina moles Planitiem, prima reflexam a fronte necesse est Conspicias speciem languentem, pallidulamque; Ex alia veniens vivo fulgore micabit. Si tum convertas speculum, inclinatior ut sit Lux veniens rediensque, nitorem augere prioris Incipies, clarumque secundae carpere lumen; Donec ab obliqui nimium regione meatus Illa micet puro nitidissima lumine Solis; Quandoquidem radius reflectitur uberiori Vi lucis, crescit ratio cum obliqua meandi, Sorbeturque ab eo tum corpore parcius intro. Si vitri argentum subter detergere vivum Collibeat, magis ipsa et adhuc minuetur imago Altera, proin prorsus quoque desinet, asperiorem Si vitro reddas faciem, unde emittitur, illam; Nam tum sparguntur radii sine lege remissi, Solaque proin remanet, tum primae frontis imago. Utque scias radios, varie cum corpora densa Mutantur, tantum reflecti posse; priori Deterso vitro, laevique in frontibus ambis, Vitrum aliud subter compone, et junge vicissim, Posterior cujus frons scabra, atque aspera constet; Tunc etenim effigiem tueare necesse secundam est Evanescere; nam primi frons altera vitri Non revomit radium, velut ante, sed alteri habendum Tradit eum vitro, postica a parte quod omnem In latera huc illuc tum distrahit, utpote scabra. Omnia quae tentans cum tu experiere, nitore Solis ab instabili turbaberis in peragendo; Nam quia continuo per caeli templa movetur Fulgida Sol, una radius regione viai Transmissus non perstabit, facietque, movenda Saepius instrumenta loco, quibus uteris, ut sint : Propterea multi ut tam crebra incommoda vitent, Dant, operam, prius ut quaedam confecta per artem Machina sit, clausa quae ponitur apta fenestra Exterius, propterque foramen; semper eadem Quandoquidem radium regione haec dirigit intro Immittens, et currentis quasi sisteret alte Solis equos, ac frena teneret, nomen adepta est. Nempe supinatum, reclive et machina portat Haec speculum, sed quod non unquam flectere tali Se cessat motu, ut, quos haustos Solis ab alta 1515 Lampade, reflectit radios, quia semper ad aequos Exsiliunt flexus, quos cum venere, habuerunt, Cogat adire via haud mutata, et semper eadem, Qua libeat, loca clausa: potes quos deinde receptos Intra alio a speculo quodvis convertere flexos 1520 In latus, atque plaga quacumque inferre cupita. Hac ope tu radios facili plus flectere pacto Quoviscumque queas, praedictaque cuncta tueri, Nec non et facili quoque pacto expendere fractos, Praecipueque videre, tenorem semper eundem Servari a radiis accessus inter ad axem, Illi cum migrant liquidas ex aere in undas, Aut quaecumque alia in liquentia, durave contra Corpora, sed luci sunt pervia quae subeunti. Ne tamen interea ad sensus traducier ipsos Atque ad opus, neu te procul a ratione querare Divelli: fecere fidem rationibus ipsis Sensus, mensque horum vario sinc claudicat usu. Ergo par melicos quoque ad haec inferre lepores, Versarique diu, neque longo absistere versu. Hic age, proin mecum vas effice, concava constet Cui sursum facies, formaque excide pilai Dimidiae; supremum orbem, prorsusque supinum Ejus, nec declivem usquam, pertranseat aeris Lamina, et in partes geminas, et dividat aequas. In medio tu lamellam hanc pertunde, meare Illac possit uti radius, cavaque antra subire. Cum subiit, signa punctum, quo incurrit, ab axe Et quanto distat spatio (confingimus illum Esse axem deorsum recta loca ad ima cadentem Lamella a media); tum vas puer impleat unda, Aut quocumque liquore alio; frangi ipse notabis Jam radium, et mutare viam, atque accedere ad axem; Signa itidem punctum, in quod decidit, et metire, Quantum sit pariter spatium, quo distat ab axe, Et quantum hoc spatium primo vincatur ab illo. Tum radium variis obliquum flexibus intro Atque iterum atque iterum repetens immitte, cavoque Egere vase liquorem, atque ingere rursus eundem; Semper erit, radii spatium, quo distat ab axe, Refracti primo a spatio vincatur ut aequa Parte sui, vinci qua parte est ante notatum. Si mutes at deinde liquorem, densior ut sit, Major erit radii tum fracti accessus ad axem; Sed quanto major semel est, constabit eadem Hac ratione sui, si flexus ingredientis Aut facias minui, aut quantumvis crescere lucis. Denique si formam crystallo des, aliive Praeduro silici, sed qui pelluceat, illam Nimirum, qualis vacuo est a vase recepta, Proque liquore silex pellucidus ipse sit, esse Inter se spatii rationem semper eandem Agnosces radiis immissis corpus in unum Quaviscumque plaga; mutato corpore tantum, Ut varie hoc densum, est spatia immutata videbis. Inter jam lymphas speculum nunc pone liquentes, Quod fractum excipiat radium, exceptumque repellat ; Percipies et iter, claras quo trajicit undas Ille repulsus, iterque reversus quo volat auris, Et quantum a recto egrediens decesserit axe. Sic etiam radius crystalli corpora postquam Ingressus trajecit, et ipsis redditur auris, Deprendes spatium, quo detorquetur ab axe. Atque inter fracti spatia, incolumisque meatus Hic perstare pares positus, quoque, ut ante, videre est, Inversa ratione tamen, quia vertitur ordo; Tunc etenim lux de raris ad densa meabat, At contra nunc de densis, in rara revertit. Denique cognosces, quid erit, si corpora multa Idem, trajiciat, multisque anfractibus erret Distortus radius varie; ut si, vitrea postquam Tranarit loca, sese oleo demergat, et unda Post oleum, tum clara adamantina saxa pererret, Succina tum demum raras emergat in auras; Scilicet illud erit, quod, si de corpore vitri Protinus aerias immissa redisset in auras Lux, foret, et non se per confraga multa tulisset, Lassassetque diu; jam paulo ut diximus ante. Corpora praeterea duo sunt, quae rebus in istis Praesertim magni refert cognosse, meantis Inflectunt ut lucis iter, vitrum, undaque; quippe, Dum pluit, unda parit, variisque coloribus Irim Imbuit; at vitrum distantia cernere rerum, Et quae sunt infra sensus dat tenuia nostros. Ergo cum in vitrum radius migrabit ab auris, Fit minus omne illud spatium, quo distat ab axe, Tantum parte sui, quae tertia; at ibit in undam Cum lux, pars quarta e spatio dematur, oportet Quod majus manet hic, quia vitro est rarior unda. Et quoniam docui radios debere refractos Plurima disiungi variorum in fila colorum, Inquires certe, radium cum quodlibet ire In corpus facies, ubi sint ea fila, nec usquam Plerumque invenies: mea ne fallacia proinde Dicta putes, age nunc, nequeant cur saepe videri, Evolvam causas, quaeque ars adhibenda, colorum Ut septem pateat series ea pulchra, docebo. Primo trans faciem si lux est fracta, remotis Protinus illa locis erit excipienda, colorum Septeni ut possint oculos perfundere fuci; Namque opus est longum filis iter ire retextis, Disjuncta ut prorsus sint, et discreta vicissim; Nam cursus breve cum spatium, atque in origine prima est, Non tibi tunc, arctata nimis constrictaque, seorsum Fila videbuntur flexus prope verticem, eundo Increscit spatium, et latescunt fila colorum. Lux ea praeterea perquam subtilis, oportet, Sit radii, ingreditur qui corpus, transque foramen Exiguum illabatur; in amplo concipiendum est Nam radio plures radios, ut quilibet horum Debeat in septem diffindi fila refractus: Et quamvis filis radii cujusque locus sit Corpore in excipiente suus, tamen accidet, ut sit In statione una radii color unius aureus, Alterius viridis, ruber hujus, caeruleusque Illius, atque ideo permixtis pluribus una Nil possit nisi lux candens nativa videri. Extremo tantum prodibit margine in uno Et ruber, et flavus vix tum color, alter habebit Pallorem violae margo, et vix caerula caeli Tum referet; quoniam misceri fila nequibunt Illa, et quae partem tendunt mage fracta sub unam, Opposita et quae fracta minus sunt parte relicta. Ast ubi caveris haec, tibi adhuc turbantia paulum Sunt quaedam, e medio quae tollere, si pote, debes. Haec a diversa fiunt regione plagarum, Unde fluunt radii, toto qui Solis ab ore Emissi veniunt (nequeat subtilis haberi Tam radius, quem non componat innumerales Undique de tota decerpti lampade solis); Namque rubens filum radii, qui venerit uno Phoebeo a limbo, viola miscebitur ejus Pallidula persaepe, alio descenderit illinc Qui limbo ejaculatus, itemque aliis aliorum Missorum e medio mediis tingetur ibidem Filis, ut nequeant dignosci proinde colores. Adde quoque, ipse suos si puncto mitteret uno Tantum Sol radios, quia plures inde veniret, Haud fore, ut excepit vitro, frons utraque cui sit Inter se distans aeque, non fila colorum Confundant, aliisque alia involvantur in uno Juncta loco; siquidem radius, qui fronte priore Vitri dividitur, quoque frangi a fronte secunda Egrediens debet, partemque revolvere fila Rursus in oppositam, quae proinde per aera ductu Debebunt aeque inter se distante meare; Sed situs hunc subter pacto frangetur eodem Alter item radius, rarasque emittet in auras Haud alia regione viae sua fila colorum. Quapropter per quae color illius indicus, hujus Per loca diffugiet violae color, et simul ibunt Caeruleus, viridisque amborum; ita junge sequentes. Tum junctis radiorum alia addere fila queamus, Ut sic omne loci punctum dein omnia fila Excipat, radium candentem nempe, paremque Incolumni radio cuicumque per aethera fuso, Quippe ex multorum compactum, compositumque Collectis filis, unoque in fasce plicatis. Propterea radios, quales sine cernere vitro Debes, aspicies trans vitrum, quamlibet illi Fracti et divisi sint; tantum ad limitem utrumque Exiguo pauci in spatio, tenuesque colores Apparent; illinc purus rubor, inde rubore Flavescens lux mixa, trium post lumina, post est Juncta quaternorum; viola hinc sine labe, sed ipsi Finitimus nitor accedit, post alter et alter; Vix animadversos tamen a candente nitore Sejunges; adeo parvo discrimine fallunt. Aeque dimotis conclusa a frontibus ergo Nil peragant cum vitra coloribus in faciendis; Incoeptum est vitris, quorum inclinata sit omnis Inter se facies, genus hoc, in rebus abuti, Praecipue ternus cui flexus, ternaque tantum Procurrit frons in longum, nos Prismata Graja Voce vocamus, at hoc triquetrum seu dicere vitrum Carmine, si libeat, seu forte triforme queamus. Proh! quantas manibus versata haec vitrea moles Notitias nobis rerum, quantam intulit artem, Dum lucem dissolvit, et in septena coegit Stamina partiri, et proprios disjungere cultus, Multiplices quanquam invitam et dediscere fraudes! Haud ego praetulerim, quidquid fabricasse sub antris Fertur Lemniacis olim faber ille Deorum Mulciber artifici, qua cudit fulmina, dextra, Fictis fas veras si res componere rebus. Atque hanc pro meritis inter fulgentia nostri Signa poli sublatam alte, caeloque locatam Non procul Andromedae, neque Persei vindicis igne, Vulgarem, nova si confundere tempora priscis, Et si nostra in eam transferre inventa liceret Aetatem, Bereniceo qua vertice crinem Abstulit ille Conon, caelique in fornice fixit. Non hic cum fila erupere a fronte secunda, Inter se possunt aeque distante meare Ductu, in quam primo regionem scilicet ibant; Non etenim, ingressu quantum detorta, revolvunt Se tantum egressu; varie inclinata priori, Qua venere, plagae proin egrediuntur in auras. Si, quam sunt primo in partem detorta, in eandem Post quoque franguntur, multum discedere fila Tum poterunt a se, et seorsum monstrare colores. Quare tum quodvis cum filum debeat oras Diversas petere egrediens, quam quo prius ibat Nondum contacto vitro, geminoque recedat Illinc bis fractum spatio; diversa feretur Plus aliis violae lux pallida, rubraque contra, Nempe minus, clarae proin utraque frontis ab uno Vel simul exierint puncto, diversa petentes Disjungentur, et vitro si longius ipso Excipans, pariterque situ, pariterque colore Distabunt, oculosque lacesset quaeque sua vi. At si aequo propius sistas, a se omnia fila Cum nondum fuerint spatio disjuncta, fit, omnis Ut color in medio permixtus praeferat albam Tum speciem, extremo sed limite utroque prope umbra Fundatur lux versicolor; rubra scilicet illinc, Hinc violae fulgens ritu, et prope utramque colores Permixti varii, quo diximus ordine nuper. Atque haec interdum multos res visa fefellit; Nam speciem, vitrum prope, protinus excipientes, Et tingi umbrarum tantum ad confinia lucem,et Omnia praeterea cernentes alba, putabant Gignier ex umbrae permixa luce colores; Et quia miscetur varie, variare nitorem. Attamen et speciem cum longius excipis illam, Exortis nimium ne fide coloribus ejus; Nam mage quid fallax est, quam natura colorum Concipe enim, tantum, quae fila rubentia multa Omnibus in radiis toto de Sole profusis Adveniunt, parvi stipata foraminis unum 414 Endogredi punctum; se mutua proinde secando Aequore in objecto rubicundum protinus orbem Formabunt; alios diversa foraminis orbes Per puncta efficient itidem, quae rubra meabunt, Fila alia. Idcirco de cunctis orbibus istis, Qui tot erunt, quot eo sunt parva foramine puncta, Quorum hos atque illos imposuisse necesse est His super atque illis, multo distensior orbis Efficitur, multoque rubentior; in medio lux Vividior tamen; at limbo langeuentior omni est. Ergo hic filorum fractus, vitroque maniplus Emissus triquetro, quia detorquetur in omni Aeque parte sui prope, rursus in aequore recto Depinget speciem simili, velut ante, sub orbe. Sic age, de radiis violam referentia fila Selige cuncta, parique itidem collecta sub orbe Trajice vitro illo triquetro; magis ista refracta Aequa in planitie distabunt longius illinc, Nimirum quo venissent, nisi fracta fuissent: Haec igitur regione suum se flectere in orbem Debent diversa, quam qua sunt rubra locata: Sic quoque cuncta suo viridantia fila maniplo In media statione suo sese orbe coercent: Filorumque aliis implentur ab orbibus omnes Qui superant tractus a summo margine ad imum: Atque ita fit series non interrupta colorum A rubo ad volam. Species stat longa columnae Aut trabis, extremis finita in partibus orbe Dimidio inflexo; procurrunt utraque recta Sed latera, atque orbes omnes radentia tangunt. Jam quia non parvi sunt orbes quique colorum, Et contra parvo fracti discrimine distant Finitimi, non quisque suo se fine tenebit, Sed spatia alterius pervadet multa, superque Fundetur, spatia interea et sua tincta videbit; Fraternoque velut confundent foedere fines. Qui rubet, et violas simulat, dumtaxat in ora Extrema suus est, puraque in luce ibi fulget: At turbati alii: medio sed in orbe videtur Quisque suus magis esse, suoque micantior ore, Quo non finitimi hinc illinc pertingere possunt. At qua orbes stringent latera excurrentia, purus Quisque, suaque color specie (non incidit illic Orbi orbis), sed erit tenuis tamen, atque videri Vix poterit, raris ea sparsis per loca filis. Jam velut haec tibi sunt praescripta, ita facta notabis Revera, bene si tentare ea noveris ante. Ne varie mixto fallaris saepe colore, Neve animo illudant, gemino qui fonte tumultus, Ut supera docui, manant, turbantque nitores Fucatos, gemina geminos hos arte, necesse est, Tollere conteris, quantum nempe ipsa sinet res. Quandoquidem ampli sunt, debebunt orbibus orbes Imponi; sed sunt ampli, et quia multa foramen Puncta gerit, nec jam paulum dimota vicissim; Et quia discurrunt diversis Solis ab oris Missa plagam fila in diversam, disque trahuntur. Primo proficies, iterumque iterumque foramen Si tenues, et puncta olli non multa relinquas, Ac tum longius a vitro excipiatur imago; Nam tenuati orbes a sese mutua longo Discendunt spatio diversi, abeuntque vicissim. Ne nimium, nimiumque tamen tenuare foramen Proinde velis, rara advenient nam fila colorum. Neu nimium longo tractu quoque distet imago, Debile plus aequo nam prodit denique lumen. Porro proficies, aloque a fonte tumultus Vitabis, vitrum si citra ultrave triforme, Opponas aliud, quod parte ab utraque tumescens, In speciem lentis, transcurrere munera Solis Dia sinat; nam quae de tota lampade Solis Advenere excerpta colorum fila, vicissim Singula cum varie discendat, lente necesse est Transmissa, et bis fracta ad se adducantur, et uno Conveniant spatio in tenui, propiusque locentur, Quodque suo junctum generi, pecudumque aviumque More gregi haerentum proprio, turmaeque suorum. Tunc igitur species confit non celsa columnae, Non trabis a variis dubio discrimine fucis Tinctae, sed brevior multo, atque adstrictior, atque Clarior in septem notos, certosque colores, Quidam ut funiculus divisus: floribus illum Nuptae sponte velint vernis praeferre puellae, Et crines redimire suos, strophioque nitorem Addere, post sese in Nympharum inferre catervam. Cum divisa semel fuerint ita fulgida fila, Nequidquam rursus speres ea posse retexi. Propterea speculis et flectas, atque reflectas, Infringas triquetris et vitris, atque refringas, Non variata manent, propriosque invicta colores Servant et propriam vim, qua detorta recedunt. Ergo cuique colorem intrinsecus indidit illum Ipsa, et vim certam filo natura nitenti; Extrorsum haud igitur tunc advenit aut color, aut vis, Vitrea tranantur cum a lumine septa; videtur Nullus quin alius filis modus accidere unquam, Tantum at fila modis septenis esse vicissim Per sese discreta; super si namque papyro Funiculum excipas, factoque foramine filum Unum aliquod transire sinas, solumque subire Alterius jubeas vitri loca dura triquetri. Et solum infringi; frangetur quodque sua vi, Quodque suum educet, qualis fuit ante, colorem: Et quamvis una, parilive viaque plagaque Nunc rubicundus eat, viridis nunc, caeruleusve Trans vitrum splendor; viridi munus attamen ille, Caeruleo viridis refringitur; et rubicundus Qui fuit ante, rubet quoque tum, viridisque virescit, Caeruleus, qui caeruleus jam venerat, exit. Ergo prius vitrum, radium dum frangeret, illi Si varium induxisse modum, et tinxisse colore Diverso potuit; potuisset nunc quoque vitrum Hoc aliud viridi de luce effingere rubram, Flavam, et caeruleam, quae sunt et cumque colorum Caetera; vel contra de rubra, caeruleave, Aut alia quacumque, alias quoque, in ordine quot sunt Septeno, formare, modove invertere demum Quocumque, et mutare. Colorum vel simul omnem Si recipis speciem, dimota nempe papyro, Vitro isto super, ast alia ratione locato, Compositum quam qua primam est, ut longa colorum Incidat in longum series, projactat eandem In latus infractam rursus; nam cum rubicundum Frangatur lumen viola minus, illa, necesse est, Ad terram videatur ut inclinata; sed usque Longa erit haec series, ut jam fuit ante, colorum, Parte nec ulla alia latescens crassaque crescet; Quod fieret, siquisque color transimissus in auras Sese in septenos alios mutare valeret. Proin vitrum trans se radium non tingit euntem, Verum dividit, et postquam diviserit omnem Fractum in nativos prorsus certosque colores, Nil erit, ulterius quod dividat; et licet istos Trans se aliud frangat, jam non transformat, ut ante. Sin transformet, ibi non est color ultimus ille, Editus ast aliis commixtis; nam velut alba Lux radii venit a confusis mutua cunctis, Sic a confusis binis, ternisve, coloris Effigies oritur quaedam, quae saepe referre Unum e nativis poerit: conjungere flavum Sic si caeruleo tentes, viridantia cernes, Quae fient, jam non aliter, viridantia quam sunt Illa loca, in media quae sunt regione colorum. Ergo ita compositum si pertransire colorem Claustra vitri efficias triquetri pellucida, abire In sua conspicies divisum elementa repente Flava, et caerulea: at media fac transeat ille, Qui viridis fulget parvae in regione columnae, Nil perages; unum viridemque tuebere semper; Quandoquidem nihil est, concreverit unde, nec ulla, Queis constet, fucata sui primordia novit. Non cuicumque tamen vitro his aptissima rebus Natura est, siquidem divisos ante colores Transmissosque iterum, multi videre revolvi. Nam si concludat turgentes aere bullas, Atque alienigenas vitrum res, parte nec aeque Densa compactaque sit omni; transgrediuntur Dum radii, ?, pari nec ducta ? Huc illuc via multa, suas nec quodque sub oras It filum, in quas debet; at has modo spectat, at illas Protinus obversum: quid mirum proinde, priori Si disjuncta aditu coeant post, conveniantque Binave, ternave in egressu? Ut serpentia latas Flumina per terras, varios et habentia fontes, Et varias huc atque illuc adeuntia gentes, Attamen ambages post magnas denique multa Occurrunt multis permiscentque agmina aquarum., Congestumque simul portant vectigal in aequor. Sic quae prodibit de flava caeruleaque (Quae variis ibant maeandris intus, et una Conjungi poterant iterum, nectique vicissim) Extra lux viridis constabit, missaque vitrum Rursus trans aliud sua stamina bina retexet, Flava, et caerulea. At si sint purissima vitri Corpora, qualia habet, terrasque Britannia in omnes Cocta suis mittit fornacibus, omnia cernes, Quae docui, atque rudi facies quoque cognita vulgo, Et pueris pariter mirantibus, atque puellis, Ut ludum ostendes facilem, et spectacula grata. Omnibus a filis candorem existere junctis Inter se, nitidumque jubar jam noscere possis, Si dicenda velis tentare, itidemque colorum Immutabile ab his munus quoque discere rebus. Cum triquetro e vitro speciem septemplice fuco Finxeris, objecta tum collige lente receptem, Ut distracta prius coeant modo fila, brevique Ut puncti in spatio jungantur; candor ibidem Protinus apparet, nec jam nisi candida lucet, Haud secus ac primo radio percussa papyrus. Collibeat sed si lenti admovisse papyrum, Ut super excipiat nondum conjuncta colorum Fila, eadem incipiunt dignosci certa vicissim. At si dimoveas contra, a candente recedens, Quo sunt juncta, loco, rursum apparere videbis Illa eadem, verum inversa regione locata, Alta prius, demisa manent nunc, imaque summa; ???????????????????????????????????? Nec tamen immutant se fila secantia vires Naturamque suam. Chartam lux candida rursus Imbuat admotam; prope lentem pone, quod obstet Dein filis, veluti lamellam, aliamve papyrum, Sed cui sit, quantum par est, tam tenue foramen, Illac ut nequeat filum transire, nisi unum. Uno igitur filo egresso quocumque, videbis Hunc solum, qua candor erat regione, colorem. Atque id lamellae sursum, deorsumque foramen Si lente moveas, ut possint omia fila, Nunc hoc, nunc illud, transmitti, transque meare, Nunc hoc, nunc illud filum apparebit ibidem. Rego et cum veniunt simul omnia, quodue suam vim Servat, ut est, quamvis ibi candens lux videatur: Singula namque, una cunctorum impulsibus inter Se junctis, nequeunt seorsum apparere, suaque Discerni forma; debent proin cudere quandam Notitiam in nobis communem, et suppeditare Non alium, nisi quem lux poscit candida, sensum. Paulatim sed si sursum deorsumque foramen. Non moveas, dextra verum celerante, colores Nunc hos, nunc illos quanquam transire necesse est, Nec chartam imbuere una omnes; tamen esse videtur Candor ibi, languens verum, et pallentior, ante Quam fuit; ipsi etenim celeri ratione colores Cum sibi succedant, fit, uti, quae plaga prioris In nostras acies advenit, tempore puncto Deleri nequeat, sed duret, deinde sequentis Altera dum veniat, porro altera deinde sequentis, Septima et extremi demum; sensum simul omnes Propterea impellant, ut candor percipiatur; Sensus enim in nobis non interrumpitur iste, Quanquam interrupti veniunt, fugiuntque colores: Haud aliter, quam ligna rotes si ardentia circum, Tum via curva simul succensa videbitur omnis. Sed magis ut firmem naturam, vimque colorum Servari in candore, age chartam, fila ubi cuncta Conveniunt vario inter se venientia flexu, Hac illac inflecte movens; nunc illa, necesse est, Nunc obliqua cadant magis haec; nunc proinde ruborem Aspicias, aliis obliquior ictibus ictus Rubri cum fuerit fili, et spatiosior idem; Nunc alio trahitur violae lux pallida motu, Scilicet obliqua cum silum hoc incidit ora. Adde, quod, albentem si filis omnibus una Commixtis alio transpectes denique vitro In charta speciem, divisos protinus, atque Longo dispositos tractu tueare colores, Est opus: at contra tractum si transpicis ipsum, Quem prius eduxti de vitr, in fila retextum Transpicis hunc, inquam, simili ratione locato Si vitro, mixta in eandorem fila coibunt. Nam vitrum hoc aliud, quod primum struxerat illud, Destruet, et junget divisos ante colores. Praeterea hoc peragunt multi, ut duo viva duobus Transmittant triquetris radiorum spicula vitris, Quorum unum dum sursum aciem convertit acutam, Alterum eam deorsum vertat: geminamque colorum Sic speciem adverso forment in parjete pictam. Sed situs atque ordo prorsus diversus utrique est; Altis huic viola est, rubet illi fulgor in oris, Huic contra rubicunda, illi lux pallida in imis. Tum super imponi faciunt sic mutua, rubrum Congruat ut violae supraque infraque; necesse est Quippe ita confundi jam binos quosque colores, Praeter quam, medii qui sunt: hos proinde virentes Conspicies nimium: crescit viror ipse virore. Jam superimpositos transcerso conspice vitro Tractus a latere assistens, tum protinus illi Disjuncti inter se prodibunt, seque secantes Mutua, communis medius color extat utrique, Quattuor oppositis extremi in partibus ardent, Nam violae color a rubro mage fractus abibit, Nec statione una poterit, velut ante, videri. Hac parva tibi jam subiisse ab imagine possit, Si quando varia cogi de gente superbum In Thracem vidisti acies, unde horrida bella Sanguineusque instat Mavros, effervere signis Agmina quaeque suis, et versicoloribus armis, Nempe hac caeruleas, hac rubras ire phalanges, Hac canas, viridesque; suo quamque ordine ferri, Et glomerare suos motus, et inire figuras; Interdum et si forte ausint confundier omnes Una omnes, atque hac illac discurrere mixtim; Classica concinuere, ducum vox effera crudo Imperio intonuit, ruit ad sua signa repente, Et locat armorum noto sese ordine miles: Apparent propria certae in legione cohortes. At quid fiat, ubi non omnia fila vicissim, Sed quaedam miscentur, habe. Lens fila papyro Jungat in objecta jubar efficientia, ut ante, Obstruat at lamella, foramina multa tamen quae Interspersa habeat, perque haec transimittere fila Tu facias, quaecumque velis, et sistere bina,Ternave se charta; de binis queislibet istis Aspicies aut de ternis, quis surgat ibidem Tum color admixtis, de septem scilicet uni Num similis, contrave; illum similem esse profecto Constabit, multum si non sint bina remota Inter se, tractu in septeno nempe; referre Nam medium debent; sed multum bina remota Si fuerint, nec jam medium simulare valebunt, Nec quemquam e septem nativis denique fucis. Juverit hic etiam, quantum, cognosse, recedant, Alter ab alterius quavis regione, colores Oblonga in specie, et regio quam cuique sit ampla. Illum igitur tractum in partes si dividis octo Omnem; pars harum tantum una rubebit, et una Aurea erit, scindis si in partes tresque decemque; Cunctis flavescet de septem partibus una; Unaque erit de sex viridis; parilique subibit Caerulea extensa intervallo; deinde novenis Indica lux unam de partibus arrogat; at quae Limite in extremo est, dupla distenditur ora, At fors illud erit rebus mirabile in istis; Congruere haec lucis nempe intervalla videntur Vocum intervallis, unde eduxere lepores Organici melicos, artem et fecere canoram. Nam si per duplicem tractum, quo longa colorum Est series, chordam extendas quamcumque rubenti Productam a latere, et signes, cuiusque coloris Respondens ubi sit limes; jam limite chorda Discreta est vario, spatiis quibus ipsa tremiscens Tot variata, dabit totidem discrimina vocum Illa eadem, repetunt iterum assurgente, iterumque Quam voce, ediscunt qui primum hanc flectere cantu. Et quoniam illo ipso tantum discrimine consit Omne melos, quod vel digitis, vel pectinis ictu, Setisve, aut pinnis salientibus, aut animae vi Elicimus; pariter simili a discrimine quondam Spes exorta melos fuit elicuisse colorum, Qui varia inter se mixti ratione salirent, Harmoniaque oculos possent mulcere tuentes, Nequidquam, similia non inde exorta profecto est In nostris oculis, fit in auribus undem voluptas, Nec captum visum est turmatim currere vulgus Ad mutum genus Harmoniae, cantusque colorum, Fucatumque melos, ut currere saepe videmus, Et repsere cavi late spatia ampla theatri, Plaudereque ad numeros sidium, vocumque liquentum; Dispar sensus enim est oculorum prorsus ab illo, Qui geminas aures insedit, proinde nec aequas Exposcit causas, animum percellat ut aeque. Quis quibus a silis porro color exoriatur Commixtis, ratio quaedam est quoque pervia nobis Scrutandi: in partes septem proin unius orbis Divide iter flexum in gyrum, respondeat harum Quaelibet ut puri spatio cuiusque coloris. Parti cuique sui nomen signare coloris Inscribens calamo circum peragrante memento. Ergo has tu partes, filorum ut pondera quaedam Concipe. Quapropter cupies quae fila vicissim Miscere, ipsorum medium commune, necesse est, Invenias gravitatis; in id tum totius orbis A medio puncto rectum protende meatum, Et pergens excurre ultra, dum transeat oris Inflexis circum; jam pars trajecta coloris Inscriptum quod nomen habebit, is exoriturus Est color: a medio quae tum est distantia puncto Illius medii gravitatis, fulgida quam sit Lux ea, monstrabit, quam vivo perlita fuco. Nimirum rear hoc fucatae lucis in orbe Omnem particulam, ut vim quandam, percipiendam Esse, ad se medium punctum quae pertrahat orbis; Illuc dirigitur proin, qui duo puncta meatus Mutua nectit, ubi est ejus natura coloris, Viribus a mixtis qui, vis ut tertia, prodit, Metiturque novam vim, quanto et polleat ictu. Si septem exoptes omnes miscere colores, Omnes percipies aequatas undique vires Orbem pertrahere, et medium gravitatis habere Orbe itidem in medio, quo candor proinde refertur. Est tamen hic quiddam, quod non ratione tenetur Hac ipsa, sed subtrahitur, longeque recedit. Non permixta dabunt gemina, atque aequalia fila Scilicet ulla tibi candorem; frontibus at quae Orbe super distant adversis, edere certe Hunc debent; medium siquidem gravitatis eorum Orbe coit medio: et violae lux mixta rubore Elicit hand ullum septeno ex ordine fucum; At diversus ab his prodit; tamen arte, necesse est, Quam doceo, hac ipsa e septenis prodeat unus. Scilicet hic ratio fallax est, caetera tuta. Jam mens rebus in his cum tot tua per rationes Undique, totque tui sint per tentamina sensus Deducti, neque jam septenis esse repugnes Implexos radios filis, vis atque potestas Queis alia, atque alia est longe, naturaque distans, Quaelibet at nullis rebus variata, modisque, Nullas passa vices, nulla mutabilis arte; Tu facile hinc vario cur sint imbuta colore Corpora, quaeque suo, cognosces. Corpora certe Omnigenam excipiunt filo septemplice lucem; At non omnigenam revomunt, non fila remittunt Omnia. Septenis jaciant ex omnibus unum Si filum, haud alia perfundi luce coloris Apparere, nisi hac, possint; cum plura repellunt, Vi majore quod est, atque uberiore repulsum, Imbuit; aut si vis jactis est pluribus aequa, Ille color, qui fit mixtis his pluribus, exit, Corporeamque super frontem distenditur extra. Corpora nec jam alio posse illustrata videri Esse colore, redit quam qui dispulsus in auris Ipsorum a facie, manifestum hoc percipe pacto. Pannum extende rubentem, et fac, superincidat unum Nunc hoc, nunc illud silum, qua diximus arte Lumine per vitrum diviso; protinus omnes Nunc hos, nunc seorsum praeferre videbitur illos, Quos recipit pannos fucos, quos proinde remittit. Languebunt alii tamen omnes sex; rubicundus Vividus unus erit; viridis sed vividus unus, Si viridis fuerit panno frons ante; per omnes Hac alios una te fer ratione colores. Ergo super viridem pannum cum fila, rubrumve Seorsum missa cadunt, conctorum pars resilire Cogitur una, sed haec de rubra fronte rubentum Major erit, major viridi de fronte virentum. Jam quae corpora sunt candentia, nonne videmus Rejicere ubertim debere a se omnia fila, Et, quae corpora sunt contra nigrantia, nullum? E certa nequeat natura proinde colorum Esse niger color, et candens; hic namque colores Colligit una omnes in se, caret omnibus ille: Cur caret? Idcirco quia, quos excepit, eosdem Intra se retinet corpus: proin solis ad ictus Aestivi citius, quam corpora cana, calescit. Quin chartam radiis collectis lente tumenti Exponens nigro servantem sensa colore, Aspices, qua est cana, repellere lucida tela, Qua nigra, exuri, doctis nec parcere sensis Vim lucis validam: praeclare dicta calescunt Protinus, et celeri tolluntur in aera sumo; Nam, qua cana, statim non ire sub intima perfert Reflexos radios, nec vulnere laeditur alto. Quin magis expellunt quemvis, quae cana, colorem, Corpora, quam proprium, quae sunt una illita fuco, Nam minium, et canam si rubra ad fila papyrum Exponis, videas illam, magis esse rubentem, Quam minium; quare si fila rubentia cana Agmine majori saliant, quam fronte rubenti, Quanto majori salient, quam fronte virenti Herbarum, clamydisve aurata, puniceave? Ergo quaeque suum cum sint magis apta colorem Corpora, quam quemvis alienum ad rejiciendum, Candida reddendis sunt longe aptissima cunctis. Propterea radiis eadem est natura propulsis A rerum facie, quae Phoebi a fronte profusis Esse observantes cognovimus. Ipse triformi Nempe albens corpus vitro si transpicis, albens Apparet, quamquam radii quocumque fluentes A puncto in sua fila abeant; nam fila necesse est Punctorum filis aliorum jungier una Diversis aliis; radiis non proinde vacabit Confusis genere ex omni locus omnis ibidem. At si candenti confinia nigra colori Constituas, debet variorum limite summo Filorum quaedam tum simbria multa videri, Vel mage fractorum, vel item minus, ut sita nigra Sit facies, vel de parti, lux frangitur in quam Trajiciens, vel ab opposita; nam partibus albi Corporis extremis veniunt quae, disque trahuntur Fila, aut in nigros fines infracta ferunutur, Nulla ubi sunt, queis se confundant, caetera prorsus; Aut contra mage se retrahentia, quae mage frangi Possunt, extremo linquent in limite sola, Fracta minus quae sunt, alio haud confusa colore. Sic fucata illos signabit simbria fines Alba et nigra inter loca; sic ubicumque minorem est Transitus ad lucem, duci quoque simbria debet, Non tam clara tamen, neque vivo tincta colore; Nam quae fila locis a splendidioribus adsunt Fracta magis, cum detortis minus, eque minori Lumine diffusis filis commixta (vel haec tu Conversa statuas fieri vice), cana profecto Non poterunt fieri; nequeunt namque omnia jungi, Sed quem par mixtis, ostendent esse, colorem. Si triquetrum trans vitrum itidem tueare papyrum, Cujus dextera pars minium, violamque sinistra Hinc illinc referat, medius stet limes utrique; Atque ita si vertas vitrum, sustollier ut res Infractis filis videatur; laeva videri Pars mage sustolli chartae, quam dextera, debet, Ut si revera sit in illo limite scissa. At vitrum si tu triquetrum sic deinde revolvas, Ut rem fila magis depressam ostendere possint; Quae viola est, minio depressior apparebit. Quapropter videas rufis magis hic quoque filis Infringi, violae faciunt quae fila colorem. Hoc discrimen idem cernas quoque, si penetrali Clausus in obscuro figas in parjete eandem Partim puniceam chartam, partimque rubentem, Quam tamen obvolvas transverso stamine nigro Atque iterum , atqueiterum ; tu lychnum accende papyrumImmittentem in eam sua tantum lumina, quae trans Obversum tubulum excurrant, est caetera clausum. Exin ipse alique spatio decedere pergens Objice crystalli lentem, quae colligat illinc Emissos radios, collustrataeque papyri Distinctam effigiem post sese formet, oportet. Ergo, haec effigies quam sit dimota, requirens, Candentem abducas tabulam, contraque reducas, Donec splendidior super, et distinctior illa Incidat (agnosces quod nigri a staminis una Ductibus illapsis; nimirum clarius ipsum Qua regione queas stamen deprendere); ductus Staminis ipsus tum clare cernere quibus In rubea effigie, diductior ipsa tabella Paulo cum fuerit; sunt at quae stamina parte Tunc in purpurea, contra confusa videbis. Adducta lenti tabula mutabitur ordo, Et fient clara hic, illic confusa vicissim. Purpurea effigies igitur vicinior exit, Quam quae est rubra; vides proin inter lucida fila, A rebus quaecumque oculos emissa lacessunt, Puniceis rubicunda minus detorta meare. Quod superest, quoniam nihil est, quod pectora possit Ambigua in veri luce uberiore locare, Excerptae quam si varia res parte, modoque Multiplici inter se collatae mutua, easdem Nos ad notitias non uno tramite ducant; Haec quoque, quae rerum, genus hoc, dicenda videntur, Percipere aequo animo, mentemque advertere debes. Nimirum, veluti quoque lucis diximus ante, Rerum itidem mixtos septenos percipe sucos Candorem efficere; at permixti non simul omnes Si sint, verum aliqui, quendam formare colorem, Qualem a permixtis formari nempe necesse est, Qui sunt a Phoebi decerpti crine fluenti. Hanc tu fucato varie tentare queas rem Pulvere, commiscens una, versansque vicissim, Post servans, quid fiat, et incidat inde coloris Quae species nostrum ad sensum, quae forma lacessat. Rerum harum inventor tentavit primus, et omni Propterea hac voluit nos cura exsolvere solers. Ille colorato vario de pulvere, ut esset In speciem similis de septem quilibet uni, Excerpsit partes, quantas par esse putavit Pro fuco cuiusque, et versans miscuit una: Ac tum cernere erat cinerum, lapidisve colorem Contusi, nec non et nostris ut in unguibus albet Murinus, coenosus, et a candore nivali Distans; quandoquidem si candidus ille fuisset Commixtus pulvis, jecisset quaelibet ejus Ad nostras facies pars ubertim omnia fila; At quia quaeque suo ejusdem pars tincta colore est, Omnia non mittit, sed quae sua, caetera sorbet; Proterea languens species est, quamlibet alba. Ut tamen albescat magis, et splendescat abunde, Fac Solis radius mixtum immittatur acervum Tum super; hoc etenim, quod deerit, lumine vivo Pensabis; nitidae lux aequa papyro. Sed quas miscuerit tentans res, et quota, dicam, Miscenda illarum pars sit cuiusque; libebit Ut tibi si tentare, oculisque exponere cuncta, Res aptas sine fraude queas praescire, modosque. Partem unam minii confunde, et quinque viroris Ex aere educti, color ut murinus in oras Prodeat; utraque enim varios res ista colores In sese cohibet; tamen, id splendentius ipsum Quo minium sit, erit miscendum parte minori. Assimili ratione simul miniumque, quaterque Tantundem miscens montani caerula viri, Purpurei quiddam cernes, fuscique coloris: Auri sed postquam pigmentum, aerisque virorem Addideris; non purpureum remanebit, at illud Fuscatum penitus: minio sine deinde sed istam Rem melius, certamque magis, notamque probabis. Auri paulatim pigmento purpura quaedam est Adjicienda nitens, et lumine splendida vivo, Qualem saepe adhibent Pictores: desinat illud Dum flavescere jam, trahere incoeptetque ruborem Pallentem ante oculos: tam tenuiter at rubicundus Eluitur vel adhuc rubor, aut aerugine in illum Immissa cumulum viridi aut de monte petito Caeruleo fuco: cineris color inde patebit, Excisique recens ligni, pellisque per artus Extensae humanos, non splendeas, attamen albus. Pulvere de quovis pars hic quota debeat esse Dicere difficile est; genus unum, pulvis eandem Cum vim non habeat lucis, propriique coloris: Pars minor aut major sed erit de pulvere quovis Hic adhibenda, magis quanto lux viva minusve est. Cunctis rebus ab his certa ratione profecto Deduces, varia rerum de fronte colores Qui saliunt, unam naturam prorsus habere, Atque illos, solis quos ore reteximus haustos; Nempe color suus est, et constans omnis ubisque. Quid magis incertum contra, variabile, fallax Creditur, atque adeo quod vanum, et constet inane, Quam late fusi per corpora multa colores? Non minus ast ad res trahimur plerumque colore, Addimus atque illinc pretium: sic scilicet ipsa Judicia in nobis pugnant, dissentit et ullis Non animus rebus tam crebro, quam sibi, noster. Gemmea fors primum commendavere colores Saxa, ut post essent digitis gestata Potentum, Et potiora inter muliebrem credita mundum. Forsan et argento laus hinc est maxima, et auro, Ista altricis uti prae terrae saepe feramus Jugeribus, saepe et vitae; nam fulgida propter Isthaec infidis animam committimus undis, Atque aliis alacres ultro queiscumque periclis: Auri ne splendor minuatur, parcit abuti, Nec stomacho rabiem, cute nec dispellere avarus Frigora vult; metuit cunctos, terraque recondit. Foemineo in vultu suavis color excitat ignes, Et qui est caeruleis, vel nigris splendor ocellis, Et qui candida staventes per colla capilli Intextis fluitant nodis, auroque revinctis. Hinc placuisse studens fallendi protinus artem Edocta est mulier; frontem linit, oraque fuco, Et fuscam faciem, et vergentes occulit annos. Quin et amicitas color unus conciliasse Dicitur interdum; virtutem nempe putamus Pulchra sub specie, vultuque latere decoro. Ostendit quidam aspectu, quia deficit ipsi Et color, et pulchro veniens de corpore virtus. Propterea in nostris quoque vestibus addimus auro Argentum, clarosque alios, rutilosque colores, Ingredimur cum conventus, spectacula, pomas, Atque ideo a sociis plausum, et speramus honores. Suavius incolimus fulgenita marmore tecta Diversus vecto procul oris, textilibusque Picturis exornata, et laquearibus aureis. Quam sensu per res inducimur uno, Bruta ut saecla solent animantur; invertimus omnem Sic miseri naturam, et nostra haud vivimus arte. Si quicumque color perfunderet unicus omnes Undique res, uno si nos et picta colore Cuncta videremus, quae mundo corpora constant, Haud secus ac faciunt arquati, lurida circumOmnia cernentes, discrimina perciperemus Vix, cinctis quae sunt late rebusque, locisque, Et semper similis mundi taederet amictus: Diversa at quoniam late depicta videmus Omnia lice, fit, ut menti jucunda voluptas Incidat, et magni placeant spectacula mundi, Scenaque tam vasti semper variata theatri. Hinc est pulchra dies, nostris velamine dempto, Quandoquidem ante oculos terram, mare, nubila profert Tot mutata modis, radiisque tot illita lucis: Nox quoque pulchra, aperit quia caelum et lucida signa: Nocte dies tamen est multo jucundior ipsa, Quod longe varios praemonstrat amica colores. Praeferimus ver autumno, brumaeque nivali, et Mensibus aestiferis, quia plus variante colore Vestit humum: matres obeunt, hilaresque puellae, Insultantque leves prato, et solantur amorem: Tunc etenim quidam diffunditur undique risus, Laetaque naturae tum passim gandia gliscunt, Tum Venus exercet pecudes, volucresque, ferasque, Cumque colore novo soboles nova prodit in auras. Est animi in nobis index color, ira rubentes Efficit, intus edax odium a livore, latensque Invidia arguitur, pallor designat amorem, Et desiderum, quidam oris gaudia splendor. Hinc ars est varios animorum noscere motus In nobis, et naturam, et deprendere mores. Est regio in terris, quo cum locus inter amantes Non datur alloquio, Mulier transmittit habendum Florum fasciculum, multa prius arte colores Intexens varios, digitisque loquentibus aptans; Spem, desideriumque , timores exprimit, iras,Crudelemque vocat, nocturnaque somnia narrat, Et, rata sint, poscit; qua porro conveniatur Arte, docet, demum amplexus, atque oscula mittit. Ingeniosus amor, Veneris qui furta ministris Floribus instituens affectus, verbaque pingit. At ne, quos praefers aliis, debere colores Per sese credas praeferrier; omnibus aequa est Natura, et nullum commendat, pulchrior ut sit, Gratior et nobis; sensus discrimina noster Ista parit, varia pro re, pro tempore, et usu, Pro regione loci varia. Nos turpia fuemus Aethiopum, quia sunt fusca, et nigrantia membra, Dicere, et haec pueris monstramus, ut horrida longe; Illi horrent, vultumque avertunt, tartareisque Erupisse putant specubus, stygiaque palude. At suus Aethiopi est color optimus; illinit hic se Contuso carbone, nigrantior ut sit, eoque Pulchrior interdum: cum candida nostra tuetur Ora, Erebi lantos undis nos autumat esse. Ne tu forte putes poenam his, scelerisque luelam Esse colorem atrum, neu fastus Cassiopeae Objicias populis; nam poenae quod genus istud, Quae placeat? Num poena sit et candentibus esse? At neque fuscari tantum propioris ob ictus Solis eos credas; non tam nigrare videmus Quippe alias gentes, quamvis par serveat aestus, Atraque nec membris inducitur undique pellis. Efficit ast urens aliquid sol: inspice gentes, Quae subeunt medio paulatim a Sole rigentem Ursae axem; semper cute candidiore nitere Progrediens videas, obeundoque ipse nitesces, Atque erit ursorum timeas ubi corpora cana: Adde soli naturam, adde aeris, atque alia adde, Quae valeant nigrum facere, et servare colorem Omnia. De nigris ibi nigra parentibus exit Progenies nigros itidem paritura nepotes, Ex albis hic ut veniunt genitoribus albi. At si forte venit soboles his nigra, vel illis Candida, portenti genus, alte alicunde receptam Materno esse animo formam dixere, uteroque Cum coeptant fingi, tinxisse tenerrima membra. Hinc maculas etiam, quae saepe in vultibus extant Humanis, alias repetunt, vel poma, vel uvas, Vel villosa suis referentes tergora longe. Suadent propterea, ditescere prole Parentes Pulchra si cupiunt, juvenes ante ora decoros Ut faciant obversari, pictisve tabellis Ut Veneris spectent, aptos et Adonidis artus. Contendunt hanc vim Matris transferre animantum Ad brutum pariter genus; et si proinde catellos Formosos nasci cupiant, atque addere tauris Si speciem, vel equis orituris denique raram, Profecisse putant deducta hinc scilicet arte. Quin et aves quibus est studium nutrire canoras, Quas fortunata de valle Canaria mittit Insula, uti laeto soboles ea pulchrior ortu Adveniat, venerem exercentes vere tepenti, Et blandas molli versantes pectore curas Pingunt, et pennis miscent variantque colores Multiplices, tales ut pulli deinde creentur. Atque ita componat plumas natura imitatrix. Quidquid id est, ne multa statim, cave, prodita credas; Nam crebro, nusquam quae fiunt, facta feruntur. Scilicent approperat qui causas reddere rerum Cunctarum, quidquid vulgi sermone feratur, Arripit, et credit, tum causam quaerit, et instat Noctes, atque dies in terram lumina figens; Non res, non rumor vulgi ille expenditur ante; Nam metuit, ne si dubitet, nescire putetur. Crebro itidem causis, quae fiunt, attribuuntur, Quae nec sunt causae, nec possunt esse profecto, Sed causa; tantum quia praecessere, putantur. At cave praesertim, ne rebus nomina saepe Confundas, nequeasque ortas distinguere ab uno Notitias sonitu, turbes at plurima vocis Incetra ratione: color sic mente receptus Quid nisi sensus is est certa ratione moventis Sese animi? Proin cum nos rubrum, purpureumque Dicimus, est animae diversas percipiendum Esse hoc notitas; in nostris esse colorem Nos oculis porro cum dicimus, esse putandum est Hoc simulacrum intus certum, fibraeque tremorem Concussae. Quid sunt at clara in luce colores. Quam, quae jam docui, lucis tot fila retextae? Hi sunt, quos aufert nobis nox atra, diesque Clara refert: demum cum nos haerere colores Percipimus rebus, nil percipiamus, oportet, Fraudem ut vitemus, nisi partes corporis una Non textas ratione, ut fila reflectere possint Idcirco varia, inque acies immittere nostras. Vulgus at haerentes hinc rebus percipite sse, Interiusque etiam clausos, altosque colores, Et veluti quandam sese disfundere formam, Aut involventem fucatam corpora vestem, Non abeunte abeat quae lumine, nec veniente Adveniat, sed non possit sine luce videri. Et quia naturam distinguere corpora fuco Sic videt, et credit; distingui nostra colore Officia, atque artes hominum vult. Purpura vestit Induperatores: color agmina signat amica, Atque adversa virum, distantque colore profanis Sacrifici, et qui sunt divina ad munera lecti, Quique Magistratus, gerere, et qui condere leges, Juraque qui diae praescribcre Relligionis, Quique docere rudes, qui sancto vivere ritu. Num tamen infundit mores color, interiusque. Naturam immutat? Num docta pudicave praestat Pectora propterea, vitaeque a sorde remota? Si niveus candor circumtegit, horrida vel si Pallia demittuntur, erit, cur credere possis Sanctam obvolvi animam? Nimium ne crede colori : Res infida quidem est, pulchro sub cortice amarum Saepe latet, tegitur saepe et sub floribus anguis, Atque errasse lupi sub ovilla pelle feruntur. Vicina quondam Nympham de rupe vocantem, Fertur, et in teneros amplexus ire parantem, Ah miseram, sprevisse puer Cephisius: ille Latratus audire canum, tantumque ferarum Nota sequi cupidus vestigia. Nympha sed amens Interea durae riguit moerore repulsae, Saxum facta, loquax tamen, atque audita remittens Ultima verborum: nec tum quoque sortis iniquae Hujus cum miserebat; erant sibi spicula cordi, Solaque montanis in saltibus excita praeda. Illimem tame nad fontem lassatus ab aestu Ut stetit, et pura vidit se pronus in unda, Extemplo Juveni vultus placuere decori, Atque ardentia candenti duo lumina fronte, Effusique levi Zephyro per colla capilli, Collaque, pectoraque aestivos captantia ventos: Atque putans undae ripis latitare sub udis Venatorem alium, frustra malesanus amavit. Sic in eum spretae cecidit vindicta puellae, Assimilique, ut erat par, poena est tortus amoris. Tum miser ah saevos circum latrare molossos, Tela jacere, feras transire impune sinebat, Oblitusque sui simul, et se fixus in uno. Denique erat tanto quoniam impar ipse dolori, Ad vitreum, vertente Dea, flos constitit amnem. 25 Infelix fatum puer evitasset iniquum, Si vocemque suam cognosset rupe remitti, Credita quae Nymphae jam vox fuit, unde superbo Dicitur intumuisse animo, suaque ora, peribat Quae demens, nitida simulata referrier unda. Scilicent hoc animi est exemplum non sua, seque Agnoscentis, et extra se plerumque abeuntis Propterea, neque post in se redeuntis, ubi omnes Nascuntur motus varii, ne cernier a se Ipse queat, nimium quoniam diffunditur extra. Inde leves curae surgunt, et inania vota, Et varii irrepunt intro, incertique tumultus Humanam speciem turbantes, in pecudumque Vertentes morem, aut in truncos, seu fera saxa. Qui lateat se nempe, quid optet, quidve sequatur, Nesciat; atque suum quid sit sperare, fruique, Scire, et velle suum qui non consideret intra, Decidere humana fatearis mente, necesse est, Bellua fiat uti demum, stipesve, lapisve. Excutiat qui se contra, vestiget et omnes Insinuans aditus, si fors se frugis inanem Inveniat, vitiisque gravari, et vivere nullis Liberum, et crectum rebus, sed compede multa Adstringi, imperiisque urgeri haud mollibus usque; Improbat, atque horret, sua tristia, duraque damnat Servitia, ereptum sibi se suspirat, et illam Libertatem animi sublatam; vincula rumpit Porro, et se vitiis depulsis vindicat audax. Sin vero pulchra noscat virtute potiri, Et pravis animum nunquam turparier orsis, Officiumque sequi; gaudet se teste, magisque Hinc desiderium pulchri, et succedit honesti, Quod videt, et cujus naturam percipit intra. Tum sibi se socium non displicet esse; nec usquam Effundi res in varias, nec quaerit abire A sese nimis; intus habet, quo gaudeat, et quo Contentus degat, pulchraeque agat otia pacis. Quam contra infelix, quae turpis, vita! Necesse est Semper adesse sibi, fugere et se semper, et omnes Quaerere, quae sibi se rapiant res, distineantque. Protinus hinc animo surgunt fastidia solis ; Nam tum in se redeunt, proin rebus disque sipari; Disque trahi variis contenditur; alea pernox Hinc placet, et ludi, pompae, convivia, cantus, Et rumor populi, plausus, furor, atque tumultus, Quidquid et affectus in nobis excitat ipsis, Quorum ope nos nobis condi datur, atque latere. His magis at turpes fieri tum proinde necesse est, Augeri et causam celandi nosmet, et usque Crescere; semper ut hinc crescant vitia, inque valescant, Dum rapere in praeceps mortalia pectora possint: Paulatim assuescunt nam turpibus, et mala semper Agglomerant majora; sui fuga major in horas Propterea: jam cum demum ad turpissima ventum est, Cum nequeant proprio a conspectu semper abire, Incipiet longo minui tunc horror ab usu Duritie inducta: non jam rerumque suique Taedet, foeda sui non vulnera percipiuntur, Paulatimque magis sua, quo majora, placere Inceptant commissa; et jam tum plauditur, ingens Jactaturque scelus, sceleri et poscuntur honores. Quod procul a nostris avertat conscia factis Mens, et se speculo veluti, in se flexa, tuatur, Ne sinat illapsa corrumpi labe decorem. Ut Matrona solet; pulchro quod ab ordine aberrat Scilicet, et pravum est, aut hilum claudicat, aufert Inspectans, mutatque, et corrigit omnia solers, Prodeat ut cultu non injucunda venusto. Attamen in speculum hoc irrepere fraus mala nostrum Saepe solet; nam de parti nos istud amoris Vertimus, et tuimur, cupimus quos cernere, mores. Proin omni debemus idem convertere parte Undique, lustrantes et nos latus ire per omne. Interea haec manant vitae unde exempla regendae, Primum erit hic, speculi quae sit natura, videndum, Et quam diversi mores, radiique reflexi Quid vario faciant de corpore, multaque porro His alia addendum radiorum munera, multas Atque remigrandum, quas scilicet ante probavi, Ad vires lucis, quid ab his et deinde sequatur, Quosque ferant nobis usus, inquirere pergam. Irrita, tu facies, ne ventis verba profundam. Multarumne ferax minus est, multosque per usus Deducendarum rerum, quam caetera, lucis Officium facie de corporis exsiliendi, Quodque minus praestet jucunda, et idonea vitae? Principio facies si laevis, planaque constet Corporis; incurrens retro convertitur, itque Haud aliter radius, faciem quam corporis ultra Si puncto ex alio venisset, tamque remoto, Quam citra res est revera lucida jactans Tela, atque hujus item prorsum e regione locato. Propterea in speculis, quae constant plana, videmus Res, ut si starent ultra; seseque tueri Qui cupit, et proprios in eo cognoscere vultus, Ante oculos rectum opponit; nos flumina nobis Proin etiam, si non cursu turbentur, et aura, Reddunt, et tenues rivi inter saxa, lacusque, Et putei illimes, tum cum sitibunda locamus Desuper ora, pares prorsus, nisi dextera quod quae Sunt nobis, illic apparent dextera contra. At speculum obliques si planum, parte patebit Quod jacet obliqua, et si vertas denique circum, Res omnes positas circum tueare, necesse est. Exiguoque tubo speculum si mobile claudas Exiguum, sed uti liber sit de latere uno In speculum radiis per hiantia claustra receptis Ingressus, nulli tum visus cuncta videre Ipse queas, claususque domi, quaecumque, tueri, Exterius peraguntur, in ipso et multa theatro Servare, et juvenum nutus, hilaresque puellas, Plaudentesque viros, et cui quis serviat haerens matronae, et cui quae nimium exornata nitescat, Cedentesque sua quid agant de sede mariti. At specula inter se varie inclinata vicissim Aptans, res, facies, quantumvis multiplicari, Ut pro simplice saepe decem, centumve tuaris, Atque ita scenaï speciem producere possis. Tum duo si specula adversis sita frontibus extent, Continuo, effigies repetita sit effigiei, et De speculo in speculum sine fine resultat imago, Infinitaque fit series, si forte locetur In medio corpus; sed non est cernere certe Infinitam; etenim capite ipse obstabis, ut ultra Non possint numerum species excurrere certum. Jam quibus est facies speculis non plana, nequibunt, Res, ut sunt, simulare, sed augent, imminuuntve, Aut alia immutant variae ratione figurae, Ut situs est oculi nimirum, et corporis, atque Ejus uti sunt inclinatae mutua partes. Praeterea quaedam specula, ut concurrere possint, Efficiunt, radii, quaedam, ut discurrere contra: Infinita tamen constant discrimina eorum, Quippe infinita ratione inflectere possis, Et, quascumque voles, speculis inducere frontes. At certae quaedam frontes sunt, nosse ut ab ipsis Et species quantum mutari debeat omnis. concava sic, pars nempe globi quae parva cavati Sunt, specula, a puncto radios distante fluentes Reflecti, jungique una fecere; vocamus, Id, quo junguntur, punctum (succenditur ardor Namque ibi saepe) focum; fumare ibi plurima cernas. Ergo aliquod lucens si punctum ita distet, ut inde Emissi radii regione plagae prope eadem Ad speculum properent, ferventque prope aequa meando Inter se spatia, excussis, retroque repulsis Fit focus a speculi tantum laevore remotus, Quantum pars quarta est spatii, quo extenditur ille Per medium globus, unde fluit conflata figura. At si dum veniunt, densentur spicula lucis, Jungentur propius reflexa, focoque locabunt Se mage vicino: contra quocumque fluant si Rarescentia de puncto, punctumque nitenti Interea accedat speculo; focus ipse recedet Continuo; donec regionem hoc occupet illam, Primum stare focum qua dixi, parte remotam Crassi nempe globi quarta: tum quippe repulsi A speculo radii jungentur, ubi infinita Transabiere loca; inter sese aequalibus ibunt Nimirum spatiis, densoque aeque agmine pergent. Quod si porro et eam regionem denique punctum Transcurrat, citraque propinquius adsit, abibunt Illi inter se rarescentes, disque trahentur. At quae sunt radiis, genus hoc, discrimina, planum Cum feriunt speculum? Si distent advenientes Aeque inter sese, distabunt effugientes Aeque itidem inter se: sin, aut concurrere puncto Cis speculum a posito facias, exire videbis Trans speculum a pariter posito; aut concurrere quoddam Trans speculum ad punctum facias, concurrere cernes Cis speculum ad punctum, sed tantum parte modo ista, Illa nuper erat quantum de parte remotum. Denique quae fors est radiis convexa propulsis Ad specula? Adveniunt cum per loca cuncta maniplo aeque densato, post plagam rarior exit Per loca diffugiens radiorum lucidus ordo; Ut si de puncto prodirent interiore, Crassi parte globi quarta quod distat ibidem. Hoc dici possit focus, at vice fungitur ejus. Rarescens magis usque locis si tum accidat agmen Luminis ad speculum puncto, quod sit vicinius illo, Esse globi quarta docui quod parte remotum. Postremo radii densentur si magis usque, Cum veniunt, ultra partem ut concurrere quartam Illam deberent; porro in sua terga redibunt Haud ideo semper non agmine rarescente, Diductoque locis, veluti communis origo Ultra illam pariter partem foret. At venientes Si punctum hoc una spectassent; mox redeuntes Complessent semper spatia aeque lata locorum. Sin mage vicinum spectassent denique punctum, Densati magis usque redissent, atque vicissim In se inclinati, concurrentesque coissent, Fecissentque focum ratione hac scilicet una Verum, alia cum sit ratione vicarius omni. Quod sic nempe globo conflatis in speculis fit Convexisve, cavisve: sit ipsum hoc certius, atque Verius in speculis, quibus uno e segmine coni E tribus exorta est quocumque externa figura. Tunc etenim sensus prorsum non occulit ullum exiguum errorem; quem non discludere totum A speculi facie potes, orbe quod exit ab aequo. Jamque cavis speculis radios si jungere solis Tentes, aetherium succendes protinus ignem, In terramque feres audacis more Promethei, Hoc nostro quantis potiorem viribus, et quam, Ut supera docui, subito omnia conficientem? Horum ope vel magnis immissum classibus ignem Moenibus ex altis referunt, urbesque solutas Obsidione gravi, jam non ad littora, ut olim, Hectoreo facibus delatis hostica cursu: Fama Syracosium quod fors non vera profatur Pro patria fecisse Senem, cum puppibus illud Romuleus Ductor pelagus contexeret, acri Clauderet et longum bello, circumsona late Arma ferens contra partes fortemque secutos Adversam; interea pugnabat desuper ille Ingenio plus, quam validis gens tota lacertis, Dum nova continuo repararet machina bellum. At nunc hostiles imitato fulmine caeli Moenibus arcemus classes. Convertere tantum Tum specula esset opus fulgentia Martis ad usus, Gorgoneos vultus aliqua regione crearet Cum natura iterum, monstrumque repente sub auras Anguicomum in lapidem convertens cuncta veniret, Contra quod Pallas speculo donaret et ense Persea, posset uti non visa abscindere colla. Hoc genus armorum potius tua, Mater Amoris, Sit tua, dum laedis mortalia corda, supellex, Inque Cupidineo moveant incendia bello. Scire licet tamen hic conflata incendia saepe Esse cavis speculis etiam sine Sole duobus, Innumerabilibus frustis concreta minutis Quae fuerint, variisque inter se flexibus aptis; Diffusi radii nam de carbone rubenti, Quo focus unius congesto, atque accumulato Fervebat speculi; tunc ejus fronte repulsi De nitida speculum denso magis agmine adibant Alterum, ab hoc iterum ut collecti et convenientes In regione foci, positam hic absumere possent Ligni forte struem, validasque attollere flammas. Si quis se speculo adsistens variante tuatur, Parva sui de convexo referetur imago, Recta tamen; contra magnam resilire cavato Aspicies, ut te valeas conferre colossis Immanes vultus, immania membra gerentem, Non minus at rectam, si sis vicinior. Ejus Ipse globi mediam cum pervenis ad regionem, Cujus nempe globi est speculum pars, tota videtur Confundi penitus; sed si plus inde recedis, Rursus prodit, at inversa revoluta figura. At quae aliae speculis objectae res, tibi longe Aëre pendentes comparent, nempe reflexi Queis radii coïere locis, rerumque figuras Efformant varias, simulacraque inania pingunt. At quae sunt aliae speculorum denique frontes, Coni, aut pyramides nimirum, sive cylindri, Quaeque itidem innumerae sine lege, et nomine constant, Deformant res mille modis, claudasque figuras, Detortasque, et distentas, et flexibus aptas incertis faciunt, et monstra informia reddunt, Ut pueri paveant, suaque horrescant simulacra. At pariter, quae sunt longe deformia, contra Reddi pulchra queant; ut si pingatur imago Horrida distortis membris, rictuque ferino, Qualis Erinnyos est, speculum et prope tale locetur, Ut reflexa alio radiorum lumina nectat Ordine, quo deceat nimirum, pulchra repente, Apparet facies, seu Diva potens Amathuntis, Sive puer Veneri nimium dilectus Adonis. Ludicra sic speculis tibi mille effingere possis Illorum pro natura, flexuque, situque, Et magicas insons imitari protinus artes, Seclaque, mutatae quibus in nova corpora formae. Caelo etiam speculis interdum luditur ipso; Nam si corpora sint tenues suspensa per auras Parvula grandinis, et subter laevissima longe, Subter et occiduis Phoebi, ut venere, repulsos In nostras acies, aliumque effulgere Solem Efficient, caeloque novam exardescere lucem. Sic pariter memorant nubes speculi vice functas Interdum, visamque maris tranquilla per alta Esse urbis positae trans ardua culmina montium Effigiem; nubes radii namque urbe sub altas Immissi, rediere obliqui, et in aequora lapsi, Atque repercussi rursus, non ordine rerum Turbato, magnae speciem tenuere priorem Urbis, et hanc Nautis mirantibus ostendere. Illi percussi novitate hac inscia corda Credunt proinde coli neptunia regna marinis Gentibus, atque domos fabricari, templaque subter, Et fora, porticibusque amplis innixa theatra, Sirenas, Proteos, Glaucos, Tritonas in alto Esse salo populos, Nympharum et nomina mille. Nunc age, quid fiat, cum lux in corpora non jam Laevia, sed quibus est frons aspera, scabraque contra, Missa cadit, quid fiat, habe. Lux funditur omnes Protinus in partes illinc, locaque omnia circum. asperitas quid enim constat, nisi continuis frons Flexibus interrupta, plagas et versa sub omnes, Proptereaque plagas reflectens lumen in omnes? At non omne tamen lumen, quod venerat, extra Ejicit; in multis anfractibus inque cavernis Illius pars magna perit pulsa, atque repulsa, Atque breves iterans saltus, flexosque meatus. At quaecumque salit lux scabra a parte, necesse est, Dimidium circum sese diffundat in orbem Et fugiat sursum, atque oblique per latus omne; Namque aciem in quamvis oculi valet insinuari, Quae sita sit circum, citra illos scilicet orbis Dimidii fines; neque enim transcurrit et ultra, Obstat enim parti pars altera continuata, Atque intercipit audentem transcurrere lucem. Praeterea quae lux e parte remittitur una, Dimidium non est aeque divisa per orbem, At recta exsiliens major vis luminis extat. Namque oculo hac, illa circum regione locato, Quo minor apparens est auctus partis, eandem Seu quo conspicias obliquior, accidit inde Hoc lucis minus ad sensum, et mage languida vis est. Sic mediam cum luce pilam Sol irrigat, illa Quam quoque tu spectes Solis regione nitentem, Comparet discus veluti, qui lucidus aeque est Undique; quandoquidem quas partes augmine cernes Aequali, aequa etiam conspergi luce videbis. At mage quae limbo pars, hoc genus, aequa propinquat, Obliquam magis, et majori esse augmine oportet Revera; quare revera quae spatio sit Pars distenta aequo, lucis minus ejicit a se, Nam quo obliquior est, apparet mole minori. Non hoc corporibus tantum, quae scabra repulsant A sese radios, verum et quae lucida vibrant, Est contingere opus: tuimur cum lampada Solis Nostra colorato defensi lumina vitro, Aequus ubique nitor disco in rutilante videtur. Propterea quae pars prope limbum cernitur aequa In medio positae parti, vi lucis eadem Impellit nostras acies, et percutit aeque; At pars illa quidem non est, ut cernitur, aequa, Sed major tanto, quanto est devexior; ergo Vis lucis viso, non vero, pendet ab auctu, Cum minuatur, ubi pars est obliqua tuenti. Hoc animadvertas itidem, quod diximus ante, Quanto plus radios mittente a corpore distas, Imminui plus quam tanto vim luminis ejus, Nimirum spatiis in sese pro repetitis: Nec non et reflexa, velut quoque diximus ante, Vim lux imminuit spatiis (si caetera circum Sint paria) abductum quibus est, quod lumina mittit Ex sese corpus diffundens, Solis uti fax, Nimirum his spatiis in sese pro repetitis. Exin percipies, lucis, quam corpora reddunt Lumine collustrata uno, pendere vigorem A spatiis hoc ad lumen, nec molis ab auctu Non etiam visae pendere; est molis hic auctus Quandoquidem nexus cum tractu, conque ligatus, Quo nos distamus, qui cernimus, obliquâque Cum regione situs; sic ut quo obliquior hic fit, Amplior et tractus sese repetitus in ipsum, Apparens nobis minor hoc sit corporis auctus. Hinc videas, quare errantis cujuslibet astri Sole globus collustratus splendescat in omni Aeque parte sui, medium prope, vel prope limbum, Seu pleno circum orbe micet, tergove tumenti, Seu sinuet falcis sese de more cavatae; Et cum dimidia est Luna, aequa luce nitescat, Qua si plena foret, de tanta ibi fronte niteret; Et videas, lucis vis imminuatur in astris Qua ratione vagis, dum Terra, aut Sole recedunt; In variis atque esse nitor quis debeat astris Inter se; diversa tamen frons possit eorum, Et circumpositus similis non omnibus aër Turbare has ipsas rationes, nec dare lucem, Quae pro jam positis deberet fulgere rebus. Inferior quibus est, quam nobis, interiorque Ambitus, ut Veneri idaliae, Atlantisque Nepoti, Ultra cum Solem sunt, tota fronte coruscant, Sed nimium a Terra distant simul: inter at ipsum Cum Solem, Terramque meant, propiusque vagantur, Non poterit nobis, qua pars est clara, videri, Nempe retro positis; locus ergo est inter utrumque, In quo majori comparent vivida luce, Quam quocumque alio: hic inter loca constet, oportet, Caeca silent quibus, et nitido quibus orbe refulgent. Invenies ipsum, si quaeras, qua ratione Fiat, ut apparens partis sit maximus auctus, Scilicet illius, quae in disco est lucida, partis. Tellurem hanc etiam reflexae lumina lucis Mittere dicendum; ex obscuro cernere eandem Illa , clara diem qua fert, si parte queamus,Impare non aliis fulgentem luce tuamur. Atque hoc multiplici possis cognoscere pacto: Cum tu vincta aperis nocturno lumina somno, Exorto jam sole, tuum lux illa diei In thalamum irrumpens per rara foramina, reddet Astrorum totidem species, similesque nitores. Cum nitet alma dies, lunam aspice, confer et agris, Collustrat quos sol, et montibus; illa profecto Non jam lucidior, non esse micantior istis Apparet; quare montes, campique videri Si possent procul ex altis, et lumine cassis Nempe locis; clara sic luce, ut luna, niterent. Denique de terra reflexam cernere lucem Luna dat ipsa, novis cum caelo cornibus errat; Nam praeter partem, quae splendida sole propinquo est, Quod reliquum est ejus, lux quaedam pallida tingit. Atque haec, quod nisi lux de terra jam queat esse Assurgens? etenim cum nos solemque sit inter Tum prope luna, videt phoebeo lumine terram Fulgentem, pleno velut orbe, et percipit illinc Haud aliter lucem, quam nos de lumine lunae Percipimus, cum plena micat; quin latior extet Mensura cum terra quater distenta quaterna, Quam luna, hanc ipsam majori lumine tellus, Quam contra terram conspergit luna, quaterno Lumine nempe quater. Sunt mutua munera utrinque, At quanto donat potiori foenore Luna, Et quanto Terrae mage dona haec splendida nostrae, Praesertim brumae per tempora, consita canis Cum nivibus tegitur lateris pars ampla Borei! Nam tum Luna, satis si caelo educta superno est, Assueto magis est accepta argentea luce, Majores saliunt namque a candore nitores. Hanc aliqui Lunae conspectam in corpore lucem, Cum nondum ad radios fuerit mens versa repulsos, Ingenitam dixere olli, propriamque dicarunt, Ut nunquam toto spoliari lumine possit. At spoliatur ea de parte, ubi crevit, et errat Cornibus obtusis, qua Terram parte tuetur Nocturno prope contectam velamine totam; Nam prope vanescit tum lux ea; Terra aliorsum Nempe jacit lucem, non qua se Cynthia flectit: Illi non igitur propria haec, nativaque constat. Ob Solis radios a Lunae fronte repulsos Non una ratione queas dignoscere, rerum A duris, quae sint ibi fluvida, densaque raris; Fluvida enim lucis minus a se, raraque pellunt, Tum quia pars introrsum obrepit, tum quia frons est Scabra minus, nequeat lucem ut disperdere circum Undique, sed junctam loca versus certa repulset, Ad nostrum raro pertingat ut agmine sensum. Sic maria haec conspecta procul de vertice summo Collustrata minus campis et montibus esse Apparent; proin in Luna maria esse putamus, Esse lacus, camposque, et se volventia campis Flumina; signamus fines, et nomina cuique Nostra damus, regesque novos, nova ponimus illic Imperia. Excoluisse fuit caelestia quondam Quaeis labor, et duram in caelum procul isse per artem, Naturaeve viam reserare et pandere multo Certius, atque alios breviori ducere cursu, Proinde sui memores post se fecisse merendo, Illic nomina sunt, illic discreta quieti Famae regna habitant, aeternaque saecula condunt. Arbitrio regum praeclaro fulgere honore Quemvis posse putem, atque opibus, vitaeque beatae Muneribus, sed non famae sua nomina posse Sacrare aeternae, non immortalia vitae Percipere hinc decora, atque omnes transmittere in annos. Ipsi ca nec reges valeant sibi; commoda cunctaMors rapit adveniens; pulchri elabuntur honores Protinus, et tituli non jam auribus observantur: At valeant sacri vates, et templa tenentes Edita doctrinae, victuris indere fastis Nomina; quod fulvo munus pretiosius auro est. Atque utinam, veluti sunt munera parca Potentum, Illi sint pariter victurae laudis avari, Nec profundere saepe velint, nec reddere saepe Indignis, bene sed tantum laudare merentes; Plus optanda forent aliis haec praemia vulgo; Utraque et auxilio sibi tum, decorique vicissim, Regum illinc foret, hinc Sapientum magna potestas. At cur non pariter palantia sidera nobis Diverso frontis rutilare nitore videntur, Ut Luna? est etenim diversa fronte putandum Esse eadem exterius, raro, densoque vicissim, Et fluido pariter variata, et corpore duro. Ut noscas simul immixtorum fila colorum Quid faciant, superà doctus reminiscere; lucis510 Agnosces jubar efficere, et candentia tantum Lumina, ut et vario prodire a pulvere dixi Commixto inter se; quapropter clara vagantum Luminis est species astrorum corporibus, cum Lumina, qualia sunt, nequeant discreta venire Edita longarum trans intervalla viarum. Plurima praeterea de caelo exempla reflexae Ipse queas lucis petere, et refracta tueri Illic lumina item; verum tot abire necesse Non est in spatia, et vasto discedere tractu A terris, nostro vel ab aëre; plura videmus Nempe, repercusâ prope nos spectacula luce Quae sint, fractâque itidem, et mage forsitan apta Quae sint, ut lucis pateat natura meantis; Praesertim tali cum sese ab origine jactet Ipsa Iris, variosque trahat de luce colores, Exemplumne queat pulchrum mage suppeditari, Quodque mage ardentes noscendi exsuscitet aestus? Quare age, quae vero nobis jam proditur ortu, Praeferat unde suos rerum pulcherrima fucos Iris, habe,pluviumque Jovem, atque tonantia saepe Regna Jovis specie cur inter nubila amoena Perfundat. Ratio est horum tam certa profecto, Irim ut qui nunquam vidisset, dicere, qualis Surgere deberet caelo, cum spicula Phoebus Vibrat in adversas undarum lucida guttas, Ille quidem posset, quae plurima diximus ante, Edoctus, lucisque vias, et munera noscens; Amplius exortam nec jam Thaumante putaret, Junoni famulam nec iter consternere ab alto Aethere labenti; sed veram cerneret artem Naturae, qua dilabi sit multa necesse Protinus ex oculis miracula, difficilemque Dissolvi, qui dignus erat jam vindice, nodum. Pulchra fit Iris, ubi est adversum roscida nubes Educta in Solem, radiisque objecta per auras Plurima gutta cadit pluvias, vel spargitur humor Fontibus erumpens, humectat et aëra circum Rorans; semper eam curvarier orbis in aequi Aspicies arcum; per Solem, oculumque meatus Et qui rectus eat, medium ejus trajicit orbis. Sed non integer est, neque junctis clauditur oris Orbis hic; at neque dimidium plerumque tuemur Ejus; ab hac tantum nam parti deficit idem, Quanto Sol Terrae supra micat altior aequor. Iste coloratis septem distinguitur arcus Ductibus, haud aliis quam, queis collucet imago Vitrum post triquetrum, et diverso haud ordine nexis; Stat ruber in summo, violae imo in margine fucus. De medio in terra puncto altas orbis ad oras Si tractum gradibus caelestem dinumerare Collibeat, quam sit nimirum iste amplus; oportet, Ut binos gradibus denis quater, unius et pars Tertia quae est, addas; at qua distinguitur arcus Ductibus ardescens septenis, latus ibidem est, Quanta est pars gradibus quarta unius addita binis. Exterius rubeus splendescit vividus ille Limes; at interior, violae qui luce refulget, Haud, ubi desinat, agnosces, nam rarior usque Attenuatur, et in nubem dispergitur ipsam. Si pluvia uber erit, phoebeosque omnis ad ictus Exposita, aspicies alia simul Iride caelum Pingier, exterior cui sit, proin amplior arcus. Ista pares praefert etiam, quos illa, colores, Ast et pallidulos, inversoque ordine flexos: Extimus híc violae color, at ruber intimus extat, Interiorque sui medio tam distat ab orbis Puncto limes, uti decies numerare queamus Quinque gradus, partesque duas de partibus, unum Queis findis, ternis: si ternos jungere pergas Deinde gradus, partesque duas itidem unius addas, Limitem ad extremum violae pertingere speres; Quanquam et hic effusae, vanescentisque supernas Paulatim it violae limes commixtus in auras. Jamque horum ut varias possis cognoscere causas, Expendisse viam, et penitus vidisse necesse est, Quam radii, qui tum guttam impinguntur in unam Quamlibet, efficiunt, ac signant intus et extra. Principio forma se flectit gutta rotunda Omnis aërio tractu, circumque tumescit, Ut pila, quandoquidem liquidis est partibus undae Mutua vis quaedam, qua se conjungere tentant, Conque ligare; ideo foliis quoque juncta tenetur Gutta, suo compressa licet sit pondere paulum. Dimidia est igitur pars guttae desilientis Exposita ad solis radios, latet altera contra. Hi partim redeunt post ictum, ubicumque rotundam In guttam incurrant, septenaque fila reportant; Partim intro subeunt compti quoque, compositique Omnigenis filis: filum intro quodque receptum Recto calle meat, pertingat donec ad oram Adversam, qua tum pars libera prodit in auras, Introrsum pars ad flexus reflectitur aequos, Aequalemque viam primae legit; advenit oras Rursus ad extremas, partimque per aëra, ut ante, Contiguum fugit, et partim interiora regressu Rursus adit subito, callemque prioribus aequum Signat: ita innumeros saltus novat, atque novando Carpitur, externis nam delibatur ab auris. Ex his ante alios radii cognosce meatum, Incidit in medium qui guttae culmen, aditque Rectus aquam: quae pars redeat, vel progrediatur Ejus cumque, plaga remanet, qua venerat, una, Nimirum medium quae punctum trajicit orbis; Nam radius subit has, subit illas rectus et oras, Nec proin solvitur in variorum fila colorum. Ast alii, medium qui sunt hunc inter, et illos Extremos, radunt qui guttae denique fines, Ad faciem veniunt obliquo calle liquentem; Propterea quae pars intrat, frangatur, oportet, Inque retexatur sua septem fila, meatum Intorquentia non una vi, nec regione: Parsque horum, quae de gutta post effugit, aequo Flexu infringetur, quo scilicet ante, subibat Cum guttam; quoniam chorda intra quaelibet orbem Extremis flexus facit ambis partibus aequos; Utque obliqua via est proin egredientibus, illis Sic fuit ingressis. Filum quapropter in auras Egressum debet quttae inclinarier aeque, Ac prius, endogredi cum jam tentabat in undam. Proin intercipiens radiis iter omnibus, unum Si jubeas tantum in guttam transire, videbis, Qua primum elabi molitur parte, resolvi Filorum in seriem, queis non reflectier intra Contigit; inter se quae rarescentia tractu Post aliquo, notam speciem formare valerent, Vitrum ut post triquetrum, si sat splendoris inesset. Ex a?ia guttae fronte, ut reflexa fuereIntus fila semel. series post altera prodit Filorum, quae plus e jam disjungier est par, Et notam speciem septem formare colorum. Sic alio atque alio guttae latere altera porro, Alteraque exibit, post plures nempe repulsus, Filorum series, notaeque effingere quibunt Se totidem effigies, sed languidiore sequentes Lumine, rarescunt quoniam magis usque colores, Splendorisque tot in species vis magna profusa est. Nunc aditus radiis ex omni parte patescat Innumerabilibus, confertoque agmine inundent Dimidiam guttam; jam filis fila, necesse est, Concurrant his illa, coloresque uniter apti Omnigeni nequeant vires educere seorsum, Ut videantur, et hos possis distinguere ab illis. Quae nunquam reflexa exibant fila, per omnes Continuò tractus sese confundere debent Immixta: at reflexa semel, vel saepius intra Guttam quae fuerint, aliqua regione videri Discreta inter se poterunt, qua fila coloris Unius uberiora meant, atque agmine longe Densato; color ut vivus consistere possit. Haec plaga diverso certe diversa colori est. At bene, quod doceo, ut pernoscas, perspice filum, Quod medio ingreditur guttam vicinius axi, Quodque repercussum semel intra erumpit in auras. Flectitur iugrediens , paulum tamen, atque revertitPaulum diverso reflexum calle, meatus Quam prior est; regioque viae, discurrit in auras Qua porro elapsum, paulum inclinata quoque extat Ad regionem illam, qua discurrebat id ante. Has geminas tu deinde vias, quarum altera lumen Sistit ad ingressam, post egressum altera defert, Productas recta distende, occurrere ut ultra Percipias guttam, et flexus formare cacumen. Paulatim medio fac ab axe recedat ad oram Intrans alterutram sursum, deorsumve; sit isto Tunc iter obliquum pacto magis intorquetur, et intrat In guttam deducta magis via, quoque reflecti Debet lux, punctum mutatur, quoque revertit Tractus, quoque situ post exit, quaque recedit Deinde plaga: his rebus mutatis omnibus, illum Mutari pariter flexum fateare, necesse est. Certe illum agnosces, solerti singula mente Si nectas, primo crescentem; proinde viarum Protensarum inter ductus majora relinqui Tum spatia, atque plagas magis a se avertier ambas. At via quandoquidem, tumida quae confit in unda, Paulatim decrescit, erit, decrescat et illud, In quo lucis iter reditum mutatur ob unum. Angulus idcirco, quem diximus, ille, meatu Qui pendet semel a reflexo, bisque refracto, Cum radius certum ad spatium decessit ab axe, Pervenit ad summum crescendi culmen; at illo Dimoto vel adhuc radio mage, carpitur augmen Paulatim, contraque revolvitur, et minor usque Fit flexus, filumque, quod exit denique lucis, Tum minimum discurrit ab axe plagaque priori. Ergo illa regione situs, ubi crescere flexus Desinit, et minui inceptat, permulta, necesse est, Exire inter se spatiis distantia fila Pene aequis; nam multi aequantur pene ibi flexus: Quandoquidem, quod saepe vides contingere rebus In variis, cum res ad summos pervenit auctus, Nec manet, ante suis quam porro damna vicissim Succedant incrementis, discrimina quaeque Incrementorum tenuantur in infinitum; Donec vanescant crescendi in culmine summo: Sic vel solstitii, gelidae vel tempore brumae Cum calidi crevere dies, noctesve rigentes, Multorum prope sunt discrimina nulla dierum Inter se, prope noctium item discrimina nulla. Horarum numero aequali componitur omnis Noxve diesve etenim, mediae hinc quae est proxima, et illinc Unicaque haec summo revera in culmine constat: Virgaque decurri quae curvos pendula in arcus, In medio quamquam nimium properare videtur, Cum parat ascensum in descensum vertere, torpet. Quapropter quae fila erumpunt, angulus impar Cum sibi continuo est, nimium rarescere debent Inter se, magis et disjungi semper eundo A gutta, ne nos ictus sentire queamus. Contra quae veniunt illo de limite, flexusEst ubi maximus, ut docui, procedere debent Aequis inter se spatiis, densataque ferri In longos pariter tractus, longeque ferire Vi multa sensum: radios hos dicere proinde Fortes, pollentesque queas, sensumque movere Aptos, et varios in mentem immittere motus, At cum fila duos intra sunt passa repulsus, Angulum ea exposcunt minimum, ut pollentia constent. Qui veniet radius medio vicinior axi, Exibit medium vix inclinatus ad axem: Quapropter sese via quo secat utraque puncto, Angulus efficitur, vix angulus ut videatur, Tam diductus hiansque, prope ut sit trames uterque Ductus in oppositas oras: abductior axe Continuo veniat radius; tenuabitur idem Paulatim, certo sed limite decrescendi, Flexus; post iterum distractis amplificatur Cruribus: ergo illo dum perstat limite, multa Prodibunt extra fila efficientia sensum, Atque sua nostros vi percellentia visus. Sic cum fila etiam post quotviscumque repulsus Exsolvunt sese gutta, erumpuntque tenaci, Flexus erit minimus quidam, vel maximus illo In decrescentum crescentumque agmine, binae Quos fecere viae primo, extremoque meatu. E genere hoc igitur minimus, vel maximus idem, Non erit, ut fiat tantum angulus, est ubi nullo Guttam intra saliens via fili nota repulsu. Nam cum principio (disjungi coeptat ab axe Cum radius) nimium nimiumque sit arctus utrinque Flexus in oppositas partes qui vertitur, idem Tum magis atque magis spatio latescit hiante, Seque ipso crescit major sine limite, donec Perstringat guttam, quem tu dimoveris axe, Paulatim radius; tum fila egressa, necesse est, Omnia rarescant passim, et tenuentur eundo. Haec animo postquam perspexeris omnia, sensus, Namque potes, testesque naturae consule sensus; Hinc pete suppetias rationi, et fide ministris Praesertim hic oculis. Solidum crystallina moles In pondus conflata, et ab omni parte rotundum, Pendeat ex alto laqueari, laxaque constet, Qua pendet, domus, et seclusa a luce diei. Ex una tenuem sed rima admitte comanti A sole excerptum radium, et converte, prope axem ut str.454. Irruat in vitrum; tum deducatur ab axe Paulatim, donec terga effugientia radat. Protinus aspicies a prima fronte repulsam exclusamque aditu sese convertere partem Retrorsum radii; pars uno excepta meatu, Et nusquam reflexa, bis at refracta colorum In seriem discerpta videbitur ire latus post Oppositum vitri: semel et reflexa sua se Constitui regione, sua, bis, terque, quaterque, Atque iterum atque iterum pariter reflexa, suosque Septenos latus in varium deferre nitores, Sed tenues demum, vanescentesque repulsus Post multos: nocet hospitii mora major eisdem. Praeterea moto radio tuearis, oportet, Quamque suo seriem filorum excurrere motu: Opposito prior in regionem parjete eandem Semper it, et nunquam sua se in vestigia volvit; Altera per murum medio decedere ab axe Pergit tractu aliquo, coeptat tum deinde reverti, Haud secus, ac meta contacta, axique propinquat. Altera sic pariter series, atque altera porro Ordine perpetuo procursus atque recursus Quaeque suos faciet. Quo coeptat quaeque redire Limite, limes erit, flexus quem maximus ille Efficit, aut contra minimus, quem diximus ante. Jam tum te jubeo vigilem servare, retrorsum Uno quemque situ non incipere ire colorem Qualibet in serie, sed cunctos ante, rubentes; Postremo, pallent violae qui more, referri. Hos poteris signare situs, ubi quisque reverti Qualibet in serie coeptat color ordine certo. Tunc age majorem clausum in penetrale meanti Pande aditum radio, tota ut crystallina moles Protinus immisso lucis torrente rigetur: Lumine tota domus circum perfusa nitebit. Sed quos ante situs signaveris, iridis illos Aspicies fulgere coloribus, haud aliis, quam Quos mutare viam cernebas nuper ibidem. Debilis aut ea lux si sit tibi lapsa colorum, Signati ut nequeant muro infixique videri; Ipse acies muro admotus converte nitentem Crystalli in molem; molem intra protinus illos Deprendes, frustra quaesitos ante, colores, Sed quos non illinc dimotus cernere quibis. At mage, tenue domum radii cum lumen adibat, Discreti fuerant, distinctique ante vicissim; Nam modo vel propria cum sunt in sede locati Miscentur filis alia de parte remissis; Sed sua vis major, longeque potentior illic Exsuperat, speciemque dat illa noscere tantum. Pondera quapropter vitri pendentia cernens Undique conspicies pulchrae Thaumantidos ora Plurima, sed geminis inerit laus major, honorque, Ortus quae ex uno ducunt, binoque repulsu. Quod nos hic solidi tentamus mole rotunda Crystalli, pariter bulla tentare queamus Crystalli, gremio laticem quae claudat; at istic Praeterea fierent trajectus caetera paulum Turbantes, radius dum vitro transit in undam, Eque unda in vitrum, numerusque excresceret iridum Ingens, ductantum denso sese ordine circum. Vel non clausus item valeas haec cernere caeli Tegmine sub claro tentans, sed lumina circum Cum multa adveniant a terra atque aëre missa, Non bene distingui poterunt, velut ante, colores. Attamen appensam dum bullam mobilis auris Sustinet, adductusque facit conscendere funis, Est locus, incipiat violae quo purpura primo, Succedentia tum, quae caetera fila, videri Post alia haec atque haec, cernuntur ut iride prima: Post et adhuc bulla sublata celsius, ipsi Comparent iterum rubri, viridesque colores, Atque alii; ducit proprios viola ultima sucos, Iridis ut fieri cernas super ore secundae. Haec ad rorantes pluvio nunc aëre guttas Quam facile est transferre, et in illis Iridis ortus Noscere! ab hoc primum patuit tentamine certe Et res et ratio paulatim, adapertaque tota est. Multarum haud primum rationes noscere rerum Posse datum est nobis, post in discrimina notas Ducere; quid tali mens unquam more videret Res nova nam, tentes quam prendere non habet ullum Quod latus arripias; aliarum proin ope rerum Quaerenda est: igitur vario torquenda paratu Est natura diu nobis prius, ut sua prodat Consilia, et multos saepe inducenda per usus, Omnis uti demum ratio patefiat aperte. Ingenio mens freta suo non commovet ullas Instans res; superant illae invictaeque rigescunt; Deficiunt vires, nec acumen proficit acre, Nec numerus contendentum, seseque juvantum. Haud aliter, quam cum sunt pondera magna movenda, Non valeant homines manibus convertere solis; Ut si forte ingens sit humo attollenda columna, Aut moles Libycis excisae montibus olim; Surgere per for a nunc quales Romana videmus, Et campos Urbis late exornare patentes, Grandes relliquias veteris monumentaque luxus: Fac subeant homines, manibusque, humerisque movere Contendant, vanos spectator rideat orsus, Quanquam illi in lucta valeant, nervisque, lacertisque, Atque toris, cunctique humeros pectusque nitescant: Non fatis esse queant pauci, multique coire Non possint, unaque omnes contingere molem, Ut moveant; ideo non simplex machina saepe Aptanda est, cunei, troleae, funesque voluti, Atque adhibenda alia instrumenta, aliique paratus; Erigitur victo sic demum pondere laxum: Atque ita saepe levi peraguntur maxima nisu. Scilicet hoc rerum est ire in discrimina, et usu Multiplici tentare, quod optes, exque periri; Quippe aliter vanos contendes edere motus Ingenii; longe siquidem subtilior ipsa est In rebus natura suis, et acutior, omnique Argumentorum procul astu libera fertur, Et, genus hoc, artes eludere callida novit. His igitur vitri a bullis fecere sagaces Ad guttas, pluviamque gradum; per roscida nempe Nubila multiplices duci debere colores Videre, et pulchra depingier Iride caelum. Quaevis gutta facit, qua flexus maximus extat, Aut minimus, pulchra luce apparete nitentem Irim non unam:fit ab uno nempe repulsu Vividior longe, a gemino pallentior illo. At quas multiplices porro genuere repulsus, Aut vix, aut nusquam comparent; debile namque Lumen adit nostros visus, neque percutit ictu, Quem sentire queamus, et internoscere multis. Quare oculus quoties illa in regione locetur, In quam mittuntur densati quique colores, Spectet eos, opus est, gutta in mittente nitores. Protinus hinc ratio patefit, cur orbis in arcum Flectitur Iris, et incurvo se tramite ducit; Fila etenim fuci cujusque, valentia quae sunt, Illa exire plaga debent, formare necesse est Quam certum, ut docui, cum prima, qua prius illa Advenere, plaga flexum. Jam finge recentem Duci acies nunc per nostras a Sole meatum; Hunc etiam simili pollentia fila secabunt Flexu; quandoquidem intervallo cum via duplex Inter se distat parili (ut, qui sole profusi Sunt radii in guttam, atque oculum) quae tertia utramque Trajicit (a gutta ut filorum sunt tibi ductus), Flexus hinc illinc jacet inclinata sub aequos. Quapropter si tu fingis, tantum esse coortum Sic oculo in nostro flexum, quantum esse necesse est, Qui post regressum debetur maximus unum Filis, quae rubra sunt; vel contra post geminatos Horum regressus minimus; rubraque ista per orbem Circa oculum duci fila, immotumque meatum circa, quem radii de sole in nostra profusi Lumina conficiunt; circum signabitur arcus Per pluvias nubes rubicundus. Fila per orbem Cum circumduci finges, describier auris Finge etiam coni faciem; guttasque putato Omnes, quae jactant rubeum, educuntque colorem, Apparere super facie illa, et proinde videri Aequali a medio coni axe recedere tracta. Proin et dispositae comparent orbis in arcum, Orbis, quem medium nimirum trajicit illa, Quae solem atque oculum nectit via, continuata. Sic alios etiam, quotquot sunt, flectere debes, Fleximus ut rubeos, super Iridis ore colores. Haec via, quae nectit solemque, oculumque, necesse est, Cum super occasum, super aut Sol editus ortum est, Protinus ut subeat terram, seseque sub ejus Visceribus condat caecis; proin illius orbis Quod medium est punctum, terra quoquo crede latere. Quapropter, terra extantem quem conspicis, arcus Partem dimidiam non totius expleat orbis. Dimidiam exaequat partem, cum lumina mittat Ex humili nimium Sol exoriensve, cadensve; Nam via tum terram conradit desuper aequam, Et medium id punctum supera in tellure recumbit. At si Sol oriensve prope, occumbensve sit ipso in Margine telluris, caelique, e vertice montis Spectans oppositam in vallem, quandoque nitentis. Plus quam dimidium miraberis Iridis orbem. At quae celsa petunt aurarum, altoque volatu Longe abeunt fretae volucres pernicibus alis, Interdum totum videant de nubibus orbem Pingier, atque Irim sua jungere cornua plenam. Tu quoque conscenso ramorum culmine summo Arboris, est ad rorantem quae consita fontem, In guttis vacuas dispersis subter in auras, Sole novo integrum despectes Iridis orbem, Aut prono jam Sole, tuis ut transitus hujus Fulgori sit sub pedibus, ramique, comaeque Non ire impediant, neque latus stipes inumbret. Si movearis, erit, nova semper ut Iridis ora Aspicias; quoniam, per solem, oculumque meatus Qui transit, mutatur, item mutatur et ille, Intra oculum certo qui flexa hunc trajicit ipsum: Tute per hunc ipsum vel si more re meatum,Haud minus ille quidem mutabitur; aëra tranat Diversum, atque aliis occurrit in aëre guttis. Proinde Iris sequitur, qui te fugit, et fugit ipsum, Contra qui sequitur, nec eo transire sub arcu Cuiquam contigerit, nec pulchros tangere vultus. Jamne vides, quare in pluvia, quam Sol fovet almis Adversus radiis fecundans, nascitur Iris? Quare etiam Soror interdum germana per auras, Si pluvia uberior, si claro pervia Soli, Nascitur, et fucos fert multo pallidiores? Denique vividior cur, qui rubet, omnibus extat, Languidiorque aliis contra, de nomine dictus Qui violae color est? Qui flexus in Iride prima Maximus est rubro, cunctos est maximus unus Inter; at est minimus rubro qui deinde colori, Omnium erit minimus, super Iride nempe secunda Quotquot sunt; igitur qua se rubicundus in ora Collocat, haud ulli e serie advenisse licebit Atque immisceri, rubeasque retundere vires: Aureus ast ubi sit, rubro datur esse colori, Quamvis uberior, constetque valentior aureus In ditione sua; flaventes inter, et aurei, Et rubei irrepunt; potior flaventibus at vis. Denique qua violae funduntur, fundier illa, Parte minore sui tamen, omnes est opus ora. Languescunt violae proin, pallescuntque per auras; Praeterquam quod lux quoque per se pallida earum est; Quapropter debent cum fuscis aëris auris, Nimbosoque die confundi, atque imbribus atris. Omnia quae potis es, magno, minimoque docemus Que nos de flexu, magnorumque et minimorum De vario inter se discrimine, et ordine eorum, De varioque situ, varia et ratione colorum Tentatis rerum innixi successibus, una Ambiguum nec proinde animum res ferre per istas. Propterea fatis est, si noveris ante, sub undasQuod ruit ex auris, quantum interiore meatu Flectatur, medias nimirum accedat ad oras Filum lucis; ab hoc etenim constare necesse est, Si bene rem subigas numeris, quis debeat ille Angulus esse, facit cujusvis quem via fili Duplex et gutta subeuntis, et egredientis Post quotcumque moras intra, quotcumque repulsus. Per numeros orietur item. quantum ampla colorum Crassaque sit species in quavis Iride cumque Attamen hic par est praenoscere, cuilibet Irim Esse suam solis puncto, quod spicula jactat Lucida; proin Irim, quae cernitur, innumerales Congestas simul esse; minus distincta oculorum Unde venit species: et cum Sol corpore lato Occupet id caeli spatium, comprendere possis Dimidio quod nempe gradu; quae cernitur Iris Quaelibet, est isto mensurae latior auctu, Ac foret, in punctum si Sol se cogeret unum. Per numeros itidem diversos esse colorum Cognosces positus prima super, atque secunda Iride debere, inversoque has ordine tingi; Nempe hanc interno, externo illam ardere rubore. Denique per numeros (quid non hac arte patebit?) Quantus erit, statues, ut lymphae in corpore nuper, Sic in materia qua tu vis cumque tumenti. Flexus maximus ille, in gemmis scilicet, aut in Crystallo, aut olei claro in splendore rotundi, Aut succis aliis, rore et cujuslibet herbae. Protinus hic miram rem percipe. Corpora cuncta De genere illorum, quae pellucere videmus Nimirum, tali frangendi praedita constant Vi radios tumidum tranantes augmen, ut ipsi Reflexi semel efficiant, qui maximus ille est Angulus: ast adamas radios infringere suetus Longe aliis mage, sic frangit violenter, ut ante Perveniatur ad extremum summumque cacumen Praedurae guttae, quam flexum maximum ad illum: Proinde hunc non faciet post unum adamantina gutta Regressum: quare si caelo adamantinus imber Decideret (quod tum fiet, tibi, Juppiter, illo Cum penetrare aditus, obstructaque claustra libebit, Ut turrim Acrysii quondam aureus imber adisti), ornaret vultus non Iris prima decoros, Nec pretio crines sibi posset fingere tali, Ut possit vitro, electroque, oleoque nitere. Multi illam in multis revera fulgere rebus Interdum videre; ut sparsas rore per herbas In pratis, cum Sol caput effert mane recenti, Roscidus humor enim radios infringit, ut imber; Et cum transpicitur quoque parvae pulvis arenae Ad solem vitro convexo; ut caetera multa Praeterea, postquam radios hausere, nitescunt. Interdum quoque Luna sua curvarier Irim Luce facit; sed rara quidem spectacula caelo Haec tuimur, quoniam reflexaque, fractaque saepe In guttis nimium tenuantur languida per se Lumina, nec splendior nisi pallidus imbuat Irim, Quae nequeat nostros plerumque lacessere visus. Si fluitent vacuo pendentes aëre guttae Diverso ex humore, magisque minusque vapore Sulphureo albentes, phoebeam ut frangere possint Non aeque lucem, varios sese Iridis arcus Aspicias circa medium unum inflectere punctum, Arctos hos, illos amplos, extraque meantes. Maximus ille etenim fieret qui flexus in omni Humore, aut minimus, non par foret, et varianti Gigneret eductos sursum regione colores. Porro particulis volitantibus aëre forma Si varie confletur, uti diversa priore Sit, qua gutta fuit; flexi orbes aethere multi Jam poterunt ipsa Solis de parte videri, Atque illum spatio late circumdare magno. Saepe natant caelo compressae grandinis auctus, In medio quorum paulum nivis undique clausum est Non pellucentis, glacialis lamina cingit Scilicet extrorsum, cohibetque ut parjete vitri: Parjetis est facies inter sese utraque certo Flexu inclinata. Haec corpuscula grandinis ergo Cum sita sunt sic nos inter solemque, nitores Lucis ut ex ipso venientes sole refractos Introrsum flectant, et nostra ad lumina mittant; Lucentem ducent circum, claramque coronam Undique, non vero flexam tamen orbe, sed ovi Ad speciem accedente, ut terrae obliqua manebit. Hac quoque nocturnos ornabit Cynthia vultus Crebrius; haec caeli nimirum nostra carebit Cum pars luce alia, lucentem ubi cernimus orbem. Nunc age, cur radiis oculorum ambage refractis Fiat, uti videamus, et ipsas quatenus intus Effigies rerum turbet divisa colorum Multiplices lux trans aditus in stamina septem, Percipe, nam par est usus perquirere veros, Et caecas penitus sensus penetrare latebras Illius, per quem in natura cuncta videmus, Grataque tot per quem rerum spectacla patescunt, Scilicet innumerûm specie mutata leporum. Ergo ubi vitaï sensus tam commodus extat, Forma globi est oculo prope, convestita tenaci Exterius tunica, quae qua est de parte sub altis Anterior sita palperibus, pellucida constat, Nec trans se radiis iter obstruit; illicet illi Exiguum subeunt intro nigransque foramen; Cui dedimus nomen pupillae; exinde meandus Est Crystallinus humor, et exsuperanda tumentis Hinc illinc veluti lentis via, dura profecto; Incolumes radios nec enim sinit ire, sed illos Frangit in ingressuque sui simul, egressuque; Sic frangit tamen, ut qui devenere fluentes Uno de puncto, punctum jungantur in unum Dein oculi parte in postica convenientes, Et positarum extra rerum simulacra struantur: Pingitur in fundo nimirum plurima rerum Effigies, quas nos tuimur, sed vertitur ordo Et loca vertuntur, veluti jam diximus ante, Vitrea lens clausum in thalamum simulacra meare Cum faceret rerum: tuimur tamen omnia recta Haud minus; ipsa etenim radios mens docta secari, Nempe docet natura, revolvit cuncta, situsque Ad proprios, ad vera refert loca quasque figuras; Sive quod interius motus utrumque recepti Distinguens latus, assuevit quem dicere ab una Dextrum parte, putat dextrum, oppositaque sinistrum; Judicioque suo longos constante per usus Externis junxit sic partes partibus illas, Quasque videre situ ut positas non ambigat apto. Tunc igitur rerum effigies distincta videtur, Puncto omnes radii cum conciliantur in uno Uno ante a puncto digressi, vel prope punctum Quae simulet, simul exigua in regione locantur: Horum namque situs si sit distensior, atque Amplior, ex uno venientia lumina puncto Luminibus puncto ex alio venientibus illic Ponentur super, et partem cum parte figurae Confundent; simulacra incerto ut limite constent. Hoc vitium est oculis, nimium crystallina quorum Lens tumet, a fundo nimium vel distat, ut ante Jungantur radii, quam fundi in parjete sistant. Tunc opus est res ad visus adducere nostros, Aut aegros oculos vitris fulcire cavatis, Disjungantur uti radii plus inde fluentes: Namque ita plus spatii ad coëundum a lente requirunt. Est oculis itidem vitium, crystallina forma Cum fuerit laxata annis, nec, ut ante, tumescens, Quantum opus est, nec, ut ante, a fundi limite distans; Incurrunt fundo prius ipsi namque, vicissim Quam coëant, radii; confusa apparet imago Propterea, nisi quae longe distantia rerum Monstret; namque minor radiorum hinc angulus exit; Proin cito convenient: vitris quoque fessa juvetur Convexis oculorum acies, ut muneris unam Tunc obeant, quam lens debet crystallina, partem. At quibus et turgescit, uti turgere necesse est, Distat et a fundo crystallinus humor; in ipso Pingetur fundo rerum distincta figura. Atque ut propterea propiora, remotaque possint Idem oculi aspicere, et sensu pollere valenti, Ipsius facile immutari forma situsque Humoris debet pro re, quae cernitur; ipse Proin ut funiculis oculi suspenditur arce In media, possunt qui tendi plusve minusve, Aut paulum adduci quoque, deducique vicissim. Distantum rerum, vicinarumque fluentes Per radios igitur fieri tum debet imago, Parvarumque itidem, ut puncti nigrantis in alba Signati chartae facie, in regione locare Quam possis illa, sensus quam, resque reposcunt. Forsitan at mirum videatur, cur ita rerum Distincta effigies fieri queat, in sua fila Cum confracti abeant radii, variosque colores: Quin duplex causa est, obsistere quae videatur, Ex uno egressi puncto jungantur in unum Ne punctum radii, distinctaque fiat imago: Primo, vel fuerint ejusdem fila coloris, Cum tumidam lentem transmittunt, fractaque ad axem Inclinantur, erit, multa ut vicinius axi Occurrant, ut multa remotius, ipsa tumescit Si veri lens more globi, nec prorsus in uno Conveniant puncto, at spatio quod latius extet; Qui situs amplior est, quo lens patet amplior ipsa. Praeterea quae sunt diversi fila coloris, Ut minium, et violam referentia, tardius illa, Ocyus haec coëunt; quare rubra omnia puncto Vel si conveniant uno, non ulla profecto Altera convenient, sed circum sparsa nitebunt. Jam primum, gemina tolli ratione, quod obstat, Posse putes; alia vel lentem inflectere forma Si detur, quae fila uno egredientia puncto Cogere non aliter, quam punctum possit in unum. Si defuncta tamen natura hac parte fuisset, Fila alia haud possent, alioque fluentia puncto Unum itidem jungi in punctum, pariterque coïre, Circum aliquem diffusa sed irent quaque per orbem: Vel si detur eam non densis partibus aeque Lentem conficere, at paulatim progredientem Ad medium spissare; etenim subeuntia fila A latere, ipsum axem deberent ante secare Quae citius, quia tunc per quae densissima non sunt, Crustarum sola labuntur, confracta meabuntIpsa minus, quam cuncta aeque densissima si sint, Proptereaque ipsi paulo quoque serius axi Occurrent, quo nempe occurrunt caetera fila, Quae minus a latere adveniunt, medioque propinquant. Natura in nostro crystalli humore videtur Hanc artem tenuisse; etenim compingitur idem Crustis, quae densae ad mediam mage sunt regionem. Attamen haec quoque sunt, quae filis de genere uno Prosint, ast aliis contra obsint; praetereaque Prosint tantum uni rerum spatioque plagaeque, Mutatis contra rerum spatiisque, plagisque Obsint, ut prorsus non unquam his omnibus aptes. Proin jungenda simul lux sparsa jacebit in orbem. At porro, nulla tolli ratione, quod obstat, Posse putes, etenim mutari non queat ipsa Filorum natura, quibus discrimina tanta; Quidquid enim generi filorum conferat uni, Hoc alii officiat: si puncto jungat in uno Illud, nempe aliud diverso jungat, oportet. Quin si tenue, oculi quod ab ipsa nempe figura Promanat constet discrimen, quidquid et ipsum est, Prorsus corrigere hoc, et tollere tenue queamus, Alterum erit, quod obest, majus tamen, atque opis expers. At non idcirco, si cunctas vertere mentem In res sponte velis, nequeas agnoscere rerum Distinctas intra effigies debere videri. Egressi radii de puncto quolibet uno, Scilicet in punctum non possint jungier unum, Atque adeo parvum circum effundantur in orbem, Ut tamen effigie rerum sit major earum Orbis hic, exigua quae nobis mole, sed ipsa Distincta nimis, apparent, velut augmen arenae, Et fibrae, atque pili tenues: lux scilicet orbis Illius in medio longe densissima constat Prae luce, inflexas est quae diffusa per oras; Proinde magis nervum pollens, sensumque movere. Fac reputes orbem fieri, medium occupet ejus Ut punctum, quidquid filorum in luce virentum est; Caetera tum quae sunt aliorum fila colorum Distendent orbes majores desuper, ipsi Ut distant magis a media regione virentum. Fila igitur medio reperiri cuncta necesse est In puncto; extremas sed vis decrescit ad oras, Majorique minor spatio est vigor, atque potestas: Quin infinite minor est; proin unica possit Sentiri, medio tantum quae plaga fit orbe. Et licet ad medium hoc veniant quoque non sua fila, Ex aliisque cadant diversa fluentia punctis, Non tamen illa prior turbari possit imago. 1245 At si trans tenebras prospectes undique densas Clarum lumen, erit, multo ut videatur ob istos Majus aberrantes radios, mutare figuram Qui poterunt etiam, et falso celare sub orbe. Sic abducta procul fax caeca nocte rotundis, Et multo apparet majoribus obsita flammis; Propterea ut credant persaepe incendia magna Grassari celso nemorosi in vertice montis Cernentes longe pueri, cum plurima lampas Disrumpens tenebras manibus praetenta feratur, Ostendatque vias, tutosque ad lumina calles: Sic et Mercurio sidus, Venerique dicatum Cornua cum falcemque gerit, sua cornua, falcemque Orbe tegit claro: sic late sidera fixa Cum non sint tenui (tam distant edita) puncto Majora, at longe puncto majora videntur; Propterea ut multi hoc abrepti errore oculorum Sidera metirentur ea amplo corpore quam sint: Quanquam etiam augenda visus in imagine nostri Partem habeat quandam, fibrarum qui tremor intra Exoritur, siquidem concussis hic tibi fibris Consensere aliae, et loca se movere propinqua. Nunc locus est memorare artem, admovisse remotas Cui nostris oculis licuit res: vitrea septa Ut sint clausa tubis, et queis variata figuris: Quid lucis fila efficiant, iterumque iterumque Franguntur certa cum lege, atque ordine certo: Quid juvet, aut obsit:quid primo rebus in istis Tentatum, quid deinde, adjunctum denique quid sit, Mutatumque novis inventis, omnia pandam. Sensimus extemplo jam tum sustollier, atque Plus quam praepetibus procul ire per aëra pennis. Panditur illa ingens caeli domus, altaque nobis Cominus apparet; discedunt moenia mundi; Inde novi patefacti ignes, novus ignibus ordo: Inde etiam sensus infra deteximus ipsam Naturam, neque parvarum spectacula rerum Miramur minus, atque animantum tenuia structa. Quare ades; evolvam miram tibi protinus artem, Naturae fines quae laxat, et undique pandit. Neve jube, vel in haec vario , vel in illa morariDigressu interea, et nugis avertere mentem; Namque obsunt veris interdum ludicra rebus, Ingratasque moras objectant ambitioso Ornatu, cum sit praesertim mens tua nostris Jamdudum musis, genus hoc, assuetaque causis, Quas doceo; tu proinde leves hic neglige cultus, Quasque Atalanta vices habuit, nunc cautus omitte. Illa levi cursu dum pervolat, atque sequentes Se vicisse procos dum jam putat; ecce volutus In latus excurrit globus aureus, ?ilicet ardetConspectum, fidensque suis legit avia plantis; Dum legit, extratque; a tergo praeterit alter: Tum subito haec citior ventis et fulminis igne Evasura prior subit: at provolvitur alterum Ante pedes malum, cum jam jam proxima meta est; Haud minus illa tamen sectatur capta nitore, Digrediturque via; metam tenet alter, et ipsa Interea sine honore sinu mala aurea portans Sub juga conjugii nequidquam ditior ibit. Ut primum inventum est aptare, et claudere longo Vitra tubo (septem quater ex quo tempore lustra Praeterire), inter non tum nisi bina ferebant; Nimirum vitrum convexum in vertice summo Aptabant, ast in fundo vel utrinque cavatum, Vel minus ex una convexum parte, cavatum Quam parte ex alia. Jam quae his discrimina vitris, Accipe: convexum vitrum quos excipit ante Se radios, post se jungit; frons utraque cui si Aequo sit convexa tumore, et tela ferantur Inter se radiorum aeque distantia, ibidem Post jungentur, ubi est, si continuata per orbem Sit convexa figura suum, medium illius orbis. Hic locus ob lucis vires, densataque tela Officium nomenque foci tulit, atque vigorem; Quae supera in speculis ratio est jam prodita nobis. Hic medius focus est; densatur nam venientes Si radii, citra focus horum fiat, oportet, Sin regione illa rarescunt forte, fit ultra. Punctum hoc, unde fluunt, quo fit vicinius, ille Jam magis atque magis vitro a frangente recedit, Donec ea sistat punctum a regione, remotum Hinc sit ut a vitro tantum, quantum focus ipse, Qui medius; nam tunc ille infinita remotus Longe abit in spatia, et distantes egrediuntur Aeque inter sese radii, seorsumque feruntur. Sin et adhuc punctum tractu breviore locetur, Inter se radii tumido de corpore vitri Disjungentur, erit nec jam, quo tendere possint, Conjungique, focus; sed erit tamen, unde videntur Directi effugere, ex alia jam parte receptus: Certe fictus is est, dicique vicarius idem Possit propterea, seu forte precarius, ipsis Ut quoque de speculis non multo diximus ante. Ast ea si fuerit lens aeque concava utrinque, Luminaque inter se parili distantia tractu Excipiat, faciet porro mage lata meare Perpetuo, ut citra focus ille precarius extet, Atque cavi distet quantum medium illius orbis. Hic focus est itidem medius; venientia nam si Lumina latescant, magis egredientia vitro Latescant, facientque focum hunc accedere lenti. Paulum accedere sin ad se venientia fingas, Ut tamen a se egressa recedant, sit focus ille A vitro abductus nimium, longeque remotus. Jam nunc finge magis multo ad se accedere prima, Directa ut media sic in regione coissent Circumducti orbis, post aequo fracta meabunt Inter se spatio, et focus ille vicarius ibit Tractu infinito, ut non usquam appareat esse. Se densantia adhuc magis illa venire putato, Post quoque densari, quamvis minus, atque videbis Conduci, tandemque foco se jungere vero. Atque haec per numeros generatim solvere possit Omnia, nimirum cava, vel convexa figura Vitri quam sit, ubi cognôris, quamque remotum Punctum, quo tendunt radiorum tela, vel unde Ipsa fluunt, dabitur fictum, aut deprendere verum, Qua maneat regione, focum, qua parte locetur. His tibi subjunctis, quem primo diximus ipsi Inventum esse tubum, gemino tum corpore vitri Munibant; convexa parum lens scilicet alta Extabat de parte, in res conversa videndas: Interioris erant cava vitri septa: prioris Qui medius focus est, longe deductus abibat Introrsum; vitri distabant septa cavata At propius, pariter focus hujus fictus eadem, Verus et illius juncti ut statione cubarent. Ad sensum hinc multo veniebat major imago, Quam sine subsidio tali conspecta fuisset, Et mage clara, sua mage item distincta figura. Nam si de puncto radii qui quolibet uno Fluxerunt, veniant oculorum ad nostra prope aequo Inter se spatio distantes lumina, ut ipsos Dein in fundo oculi cogat crystallinus humor, Distincta a nobis tum percipietur imago. Exceptos nunc ante tubi convexa refringit Lens, mittitque, foco proprio ut jungantur; at illi Agmine densato inter se, lentisque petentes Alterius loca ficti foci, quae diximus, illa Franguntur rursus lente; haud conducier exin Debent, ast aequo distantes ordine ferri, Ut totidem veluti fasces de lente cavata Aeque densati radiorum progrediantur In sensum, quot ea sunt in re puncta videnda. Quare oculum introeunt, quo debent, limite quique Inter se positi, distincta ut fiat imago. Quin oculis variis varie potes instrumentum Aptare; introrsum si lentem namque cavatam Trudas, ut radii punctum in distantius, ejus Quam fictus focus est, tendant, discedere paulum A se debebunt egressi, languida quantum Lumina, quae nequeunt longe sita cernere, poscunt. Sin lentem extrorsum detrudas, ut radii, cum Erupere, meent conversi mutua paulum Ad sese, opposito visus medeare labori, Aetas quo plerumque senum inclinata tenetur. Commoda propterea vitae hac de parte minora Decerpunt anni nobis; ars erigit aevo Labentes oculos, et miro robore fulcit, Verum sic aliis succurrere sensibus aegris Nondum est arte datum; non tanto haec proteget unquam Nos clypeo, possimus uti vitare senectae Omnem ictum, lapsos sensim irrepentis in artus, Atque hebeti constringentis torpore cerebri Duratas fibras, vitalem et sanguinis auram. Scilicet illam artem stulte moritura propago Optemus; referunt usam qua Cholchida quondam, Effoetum ut virides revocaret corpus in annos. At toties fieri major debebat imago, Majus erat quoties spatium, convexa sui lens Quo spatio a regione foci, quam quo cava distat: Hac tibi quod facili ratione ostendere possim; Egressi radii diversis corporis oris Lumine cum jam oculos claro pepulere, ibi tantam Formant effigiem, fit eorum quantus in ipso Angulus humenti crystallo, nempe secantum Hinc sese atque illinc dextris, orisque sinistris. Angulus huic par est alter prope, qui sit in ipsa, Nempe tubo admoto, convexa lente, secantur Primam in qua radii sese inter, deinde cavatam Cum lentem tetigere, magis rarescere multo Mutua jam debent, ut si discedere puncto Ex illo incipiant prope, ficti ubi conditur ejus Ora foci, quare tanto plus lumina nostra Intrabunt rarescentes, seseque ferentes Oblique, distat mage quanto a lente cavatâ Lens convexa, focus quam fictus scilicet ipse; Seu prope communi lens haec convexa focorum A regione magis quanto removetur: utraque Et quia qui veniunt radii de parte, refracti Omnes exterius sunt, perstant inferiores, Qui subter fuerant, et qui super, esse superni; Proinde suo sic ipsa situ remanebit imago, Ut si tantum oculis spectasses, recta stabit. Intra sic oculum cum rerum crescat imago, Pallidior fieri debebit, ni quoque crescat Lux oculum ingrediens a rebus; copia nam par Lucis debilitatur, ubi loca per magis ampla It diffusa; sed huic facile est occurrere damno; Namque tubo fit, cum spatiis ut lux quoque solis, Uno tot radii de puncto quolibet intrant, Orbem quot possunt pupillae trajicere arctum: At cum vitra tubis inclusa adjungimus; illi Jam tot erunt, possit quot lens transmittere euntes Convexa: at quanto haec pupillâ est amplior ipsâ? Exin quin poteris, quanto convexa patere Debeat haec circum spatio lens, noscere; namque Pupillam toties debet comprendere, vitri Trans septa haec quoties conspecta augetur imago: Atque haec tum fiet sic lucida, claraque prorsus, Ipsam si vitris sine perciperemus, ut esset. At si non ea lens spatio, quo debet, aperta est, Arctior at paulo; poterit sat clara videri Haud minus, imbuerit rem si lux plurima, imago. Arctior at multo si fiat, pallida rerum Effigies confit visarum, offusaque nocte, Expers nec vitio constabit machina turpi. Incuset rerum tum forsitan inscius artem, Cum manus in culpa siet, atque indocta mali mens Artificis, qui turbet opus plerumque, laborem Ad durum nisi contulerit, mentemque peritam, Consiliumque sagax; animi nam perficiuntur Plus ope cuncta, feri quam motu corporis ullo; Inde regi validum quin debet corpus, et inde Omnibus aptari, ne diruat omnia nitens: Ut quondam Herculei remos fregere lacerti; Tentarent canos quoties impellere fluctus, Cum Minyae prima ruerent vada salsa carina. At vitium no deest, geminaque haud commoda parte est Machina; parvam etenim demonstrat corporis ejus, Quod tuimur, partem, neque certo hanc limite finit. Nam rarescentes radiorum e lente cavata Egressi fasces multi exta lumina nostra Hinc illinc cecidere, atque in latera omnia circum Frustra abiere; aliud neque tum jam corporis ejus Aspicere est, nisi puncta, illi quibus exsiliere, Queis directum iter in pupillae tenue foramen Perpaucis certe. Punctorum sic mediorum Irrumpunt fasces integri, claraque puncta Sunt ea propterea, at positorum ad imaginis oras Carpuntur, semperque magis libantur, ut orae Confusae fiant circum, et lucem usque minorem Exhibeant, et paulatim vanescere pergant, Donec deficiat non certo limite lumen. Esse sed haec artis, quaecumque est, exorientis Et fors et ratio debet, ne protinus illa Pertingat propriae summa ad fastigia laudis; Praeferat exortu sed multa informia primo, Quae labente die paulatim perpoliantur: Quaedam proinde loco moveantur, et adjiciantur Quaedam, et multiplices varientur multa per usus. Quare sunt gemina haec vitata incommoda porro; Dimovere cavam nam lentem, atque inseruere Convexam, quam cum prima sic nectere visum est, Inter uti positus primam foret atque secundam Communis focus; a puncto sic corporis uno Quolibet emissi radii hac regione focorum Junguntur, porro rarescunt, denique tractu Aequo inter sese stipati a lente propinqua Erumpunt, subeuntque aditum, quem pupula pandit, Congesti totidem in fasces, sunt puncta quot illa: Ast ipsi conventuri erupere vicissim Fasces, contenduntque sui densarier omnes In regione foci; qua si regione locetur Ipsa adaperta acies oculorum, una excipit omnes, Excipit, et partem non parvam corporis haurit. Margine praeterea certo distinguitur illa Effigies, si, qua focus est conjunctus uterque, In regione tubi, et radiis coëuntibus una Formatur species, orbem tu scilicet aptes, Inque feras, media pateat, quam lens est altera lata; Namque, ibi conjunctis radiis, datur exitus illis, Qui vacua hac orbis coëunt in parte, negatur, Qui coëant alia, et possint confundere fines. Quapropter certo, et claro fit limite imago, Nec pallescenti paulatim desinit ora. At tubus, e genere hoc quoque, quod reprendere possis, Quiddam habet, atque novum vitium prodire videtur E vetere, abscisso velut hydrae e vertice vertex. Usque tamen leviora manent incommoda, quippe Profecisse, eadem minuendo, semper oportet, Et semper majora minoribus immutando. Haud facile est subito vitia omnia vellere prorsus: Ramus ita avulso de ramo suppeditatur Exoriens, iterum ex avulso provenit alter, Atque alter, donec cesset pubescere stipes. Efficit, inversas ut formas percipiamus, Iste tubus: fasces quos colligit altera vitri Emittitque a se lens, omnes mutua flectunt Introrsum; proin qui demissior ibat, in altum Insilit, et contra delabitur altus ad imum. Hoc quoque devites tamen, interponere lentes Tum tibi si libeat geminas, armare quaternis Arte hac proinde tubum, geminus bene congruat omnis Ut vicinarum focus una, conveniatque; Tertia nam tum lens distantes excipit aeque Inter se radios, distantes quartaque mittit Aeque etiam inter se; proin, ut fuit ante, figura Haud minus adveniet distincta, oculumque lacesset. Ast ipsi fasces postquam junxere foco se Communi mediarum, abeuntes mutua franget Tertia lens, facietque aequo post currere tractu: Quarta sed infractos iterum se jungere coget;Flectet in oppositas sic partes, ante secunda Quam qua flexerat. inversoque invertet eodem Ordine; restituet lateri proin omnia vero. Tunc in ea coëuntum oculus regione locatus Omnes hos fasces simul excipit, effigiemque Auctam, et finitam haud incerto limite cernit. Hic quoque jam fasces coëuntes denique in ipsa Pupilla, flexu sese inclinare vicissim Majori tanto debent, quam quem sine vitris Conficerent radii, quanto vicinior extat. Qui lentes inter geminas focus anteriores Communis jacet, internae vicinior, inquam, Quam primae externaeque; igitur sic noscere possis, Metirique augmen, dimensus ut ante figurae es. Cumque voles, oculis variis ut idoneus extet, Hunc fecisse tubum; potes aut protrudere ternas Introrsum lentes, aut contra extrudere easdem; Fascium enim qui sunt radii, tunc egredientur Aut rarescentes inter se mutua paulum, Aut se densantes contra, ut diversa tuentum Lumina nimirum succurrier aegra reposcunt. Quin extrudendo, deducendoque valebis Illos dimoto quantumvis jungere tractu, Effigiemque super tabula, vel parjete longe Pingere, praesertim nimium si fulgida sit res, Obsitus et tenebris locus, in quo pingitur illa. Sic spectare licet claros et noscere vultus Solis, eoque super maculas numerare repertas, Mercuriique orbem tranantem cernere subter Interdum, Lunaeque ora obscurata latentis, Cum parte ex aliqua Solis jubar invida carpit. Jam quia sunt rerum caelestia quaeque rotunda, Nil refert, videas, inversa, an recta; licebit Atque ea proinde tubo, cui bina est utraque lens, et Convexa, aspicere, ut mos est adeuntibus astra, Et cujusque locum, et motum, et lustrantibus augmen. Intus cum radii de puncto corporis uno Quolibet emissi coëant simul, ante secundam Quam lentem tangant; ibi si subtilia fila Tendantur, debent nimium distincta videri, Et partem visi tegere intus corporis unam Debent: propterea fila haec subtilia quodam Instrumento aptant, cocleis ut scilicet extra Conversis ad se possint accedere, possint Inque vicem quovis dimota recedere tractu: Tractus et hic, motusque illorum, per coclearum, Qui fiunt, orbes vertendo dinumeratos, Noscantur: fila interdum haec subtilia certos Inter se ad flexus figunt transversa, secentur Ut puncto in medio. Quantum hac ratione juventur Utrâvis caeli Mensores in capiendis Astrorum spatiis, motuque, et mole, referre Difficile est: novisse datum callentibus artem Uranies, purosque dies, noctesque serenas Late per superas cupide ducentibus oras, Resque novas illinc animo excipientibus acri, Quas tum per terras evulgent protinus imas, Et caeli condant fastos, veraque receptent Historia, tam quae jam praeterlapsa retrorsum Tempora, quam quae sunt aevo volvenda futuro. Sed jam posse tubis (geminis seu lentibus illi, Seu sint bis geminis instructi) forte rearis, Quae tu conspicias, augeri corpora molem Haud secus in quamvis, ac si tribus illa recedant Passibus, aut ulnis, inter quae millia multa Sunt, et quae medium mare vasto interluit aestu: Nam tantum cum res oculorum in imagine crescat, Quantum prima suo superat lens orbe secundam, Orbe, in quem circum deberet continuata Flecti; si, genus hoc, orbem sine fine secundae Imminuas, tergoque suo haec magis usque tumescat; Primae orbem at facias grandescere, vixque tumere Hanc exaequato prope tergo, fiat, oportet, Ut sine fine etiam rerum grandescat imago. Verum an tunc eadem pariter distincta manebit Claraque, quantum opus est? confusa nec omnia cernes? Lens convexa quidem, quae prima est, jungere dixi Quam radios quovis emissos corporis uno De puncto, non tam bene jungit, prorsus in uno Ut puncto coëant, at circumfunditur orbis Pro puncto (fieri crystalli humore docebam Nuper ut a nostro), commisceturque vicissim Parti pars; haec confusae rata causa figurae est. Cumque minus lens curvatur, quae prima, magisque Est extensa super patefactaque, crescere debent Ipsi orbes radiorum, et crescere proinde tumultus. Quod certe nequeat vitari, si simulacra Augeri libeat longe, et grandescere rerum. Altera lens etiam faciens res crescere visas Errores faciet radiorum crescere : quare Major ab hoc etiam crescet cum mole tumultus. Praeterea augeri quia primae lentis hiatus Rerum ipsa debet cum mole, extendere forsan Si nimis hanc libeat, tantus debebit hiatus Esse, globum ut superet lentis quoque, nec fatis orbis Integer esse queat. Quantum at dispergier inde Esset opus radios! quod ne contingere possit, Nunc lens prima globi parvo de segmine confit. Si, quod difficile est, vitris tamen indere talem Contingat formam, faciat quae jungier uno In puncto radios de puncto corporis uno Emissos; illos an erit vitare tumultus Propterea ut possis? radios ita flectere vitrum Nam si deberet digressos corporis uno E medio puncto, medio ut post jungier axe Deberent itidem; certe no flectere posset Sic alio egressos e puncto, et cogere, ut una Hi coëant, verum latera ad sua quemque remittet. At quia diverso radii sunt deinde colore; Diversosque pati debent trans vitra meatus; Errorum uberior multo est haec causa priore. Propterea quamcumque voles inducere vitris Formam, semper erit, radii ut frangantur in orbem, Nec valeant puncto conjungi prorsus in uno; Unde venit species rebus confusa, neque error Parvus is est, etiam exiguis in rebus, at auctus Ingentes facit, et magna ad discrimina ducit. Sidera sic, caelo quae fixa vocavimus alto, Cum longis spectata tubis sunt, parte videntur Caeli extensa aliqua, tenui tamen atque minuta, Ast aliqua, et nobis non vera mole patescunt. Atque eadem minimum nequeunt excedere punctum, Cum lens prima nigro fumi fuscata vapore est; Errantes radios ut sic obtundere possit. Praeterea ut valeant aeque distincta videri In magnis simulacra tubis, simulacra, necesse est, Ista tubis augmen ne cum crescentibus aequum Accipiant; horum multo minus incrementum Sed sit, uti numeri est, in sese qui repetitus Evaleat cum mole tubi componier illa: Sic duplo fiat si rerum major imago, Majorem prima molem quater esse necesse est, Aut novies etiam, ter eam si increscere cordi est. Ipse tubum sed jam producas, atque secundam Non mutes lentem; quod molis, imaginis illud Augmen erit; nec non quoque tunc excrescere primae Tantundem pariter debebit lentis hiatus, Constet imago eadem ut tunc aeque clara; sed orbes Dilatantur ab hoc auctu, queis fila colorum Sparguntur diversa foci in regione; necesse est, Confusa effigies ideo, turbataque fiat. Quare adhibenda alia est, oculo adducenda, secunda Lens, ut ab hac visae minus extet imaginis augmen, Ipsa sui proin exposcit minus augmen hiatus; Quodque tubo producto accessit, id inter hiatus Dispertito ipsos, atque inter imaginis auctus, Ut crescens non clara minus distinctaque constet. Si vitrei conflata globi de segmine forma Non bene junctorum radiorum, et proinde tumultus Unica causa foret, diverso increscere moles Ordine deberet visarum tum nova rerum, Quam quem jam docui, et facilis medicina clueret, Scilicet errores quae partim tolleret illos: Primum nempe quod est vitrum, si lamina duplex Id foret, inque sinu puras includeret undas; Nam tunc errores vitrorum erroribus undae Pugnarent, nec non prope pensarentur utrinque. At quia de varia filorum provenit error Natura, haud possis alia meliore mederi Huic ratione, tubo quam, jam diximus, arte Producto; quanquam nimium cum longa fit hujus Moles, fit nostro pariter male commoda ad usus, Denique nec pro re tractanda movendaque nostra, Tantum at iners ad rara velut spectacula moles. Quid Newtonus in his, quid mensa illa inclyta, rebus Ingeniumque sagax, naturaeque artibus aptum, Extulerit, si vos scitis, vos dicite Musae, Ad vestrum nova si delata est machina montem, Certius atque illinc terram, caelumque videtis. Sin latet et nondum perspecta est, ipse ego vester, Si libet, antistes, Pindi ipse ad culmina primus Deferam, et aonii suspendam parjete templi. Hanc teneris manibus noctu versate diuque Gaudentes, et ad hanc doctum quoque dicite carmen; Praecipue laudate Senem, immortalia post tot Munera, divino qui nos hoc munere ditat. Lentes hic vitreas, refractam jungere lucem Quae possunt, mutare cavis, queis jungere lucem Reflexam liceat, speculis aggressus; ita ipsa Lux siquidem nequeat diversa in fila resolvi, Rebus et inspectis exinde inferre tumultus. Felix docta jamque exitus orsa probavit. Jam senas, vel quinque tubus porrectus in ulnas Uberiore sua vi longe vincere possit Illos, qui varia refringunt lumina lente, Vel centum moles sit partibus amplior horum. Quae primum ars olli prolata est, tempore crevit, Venit et ad summum crescendi tempore culmen. Quanquam tempus edax rerum est, atque omnia vertit, Haud minus at primos tempus dat et artibus ortus, Et magna incrementa: Virûm praestantia tempus Ingenia exacuit, fecundat, alitque, sub auras Educitque animi foetus, tollitque recentes, Rebus et affundit sua veris lumina tempus. Sed quae forma tubis, genus hoc, inductaque primum Qua ratione fuit? Speculi est inserta cavati Scilicet in fundo moles; proin altus hiabat Vertex, perque suum lucem immittebat hiatum Ad speculum, quae de speculo resilire repulsa Tentabat subito, et punctum commune petebat Quoddam, quod parta crassi orbis parte recedit, Sive globi, cujus speculum de segmine factum est: Hic prope verûm aliud speculum opposuisse necesse est Exiguum, sed quod capiat densissima lucis Spicula, cui facies plana, inclinataque constet Flexu, quem gradibus metiris quinque, quaterque Denis, ut radii reflectier in latus unum Inde tubi possint: vitreis hos lentibus alter Excipiebant ibi tubulus tribus, atque refractos Sic etiam spectantum oculis mittebat habendos. Corpora erant auctu distinctaque, claraque magno. Ut referunt, fuit illa cavi crystallina primo Materies speculi, vitrumque triforme secundo Pro speculo fuit, at facies cui recta vicissim Est gemina, inclinata sed aeque tertia utrique, Exciperet radios ut earum scilicet una Omnes in sese rectos prope, proinde nec ulla Fractos parte prope ad declivem mitteret intro Frontis planitiem, resilirent unde repulsi, Transque duarum aliam recti, illaesique mearent Frontem agressuri, parvoque immittere possent Sic sese tubulo, rerumque inferre figuras. Sed quia crystalli speculo est frons bina cavato, Bis revomit radios: non omnes ergo, necesse est, Contendant unum in punctum, et licet utraque flexu Diverso curvaretur, non talibus ausis Profectum est, eadem loca adirent ut radiorum Projectae species: totus vitarier error Non poterat certe, non tali vincier arte. Aequatas porro triquetri distendere frontes Usus erat vitri, et consternere, perque polire; Quod quam difficile est factu, durumque, profecto Tentantes novere, opera qui scilicet ista Saepius effusos frustra indoluere labores. Praeterea per tot trajectus luminis atque Tentatos aditus, radiorum pars bona abibat Errabunda, viamque alias torquebat in oras Huc illuc, vario turbans fulgore figuram, Ut posset neque clara, neque haec distincta videri. Quapropter speculumque cavum, planumque nitenti Conflavere ex aere: ea lecta est massa metalli Scilicet, ut posset crystalli more poliri. Omnia sed nec erant domita his incommoda rebus: Transversa regione sitûs, fundoque minoris Adsistens oculus tubuli uno prospiciebat E latere, atque plaga res inquirebat in illa, Qua non sunt; igitur non molem dirigere illuc, Non patulum norant convertere molis hiatum Extemplo; longa ista mora, et fastidia longa Lassabant oculumque nihil cernentem, animumque. Propterea haec alio fabricari est machina ritu Coepta novo, atque aliis praelata est omnibus una. In fundo speculum quod diximus esse cavatum, In medio terebratur, ibique foramine parvo Panditur in gyrum: summo at quod vertice parvum Huic tunc oppositum est molis regione patentis In media speculum, non plana, at fronte cavata est, Et multo magis ipsa cavata est, interioris Quam speculi frons sit: parvi focus interiore Praeterea a speculo plus, quam suus ipse, recedit. Interiori itidem rimae subnectitur alter At parvus tubus, intus habet qui non nisi binas Sic positas lentes, minus ut convexa sit illa, Quae propior speculo, pauloque tumentior altera, Atque inter sese spatio breviore locantur, Exquirunt quam quod gemina intervalla focorum. Jamne vides, quod iter peragant, qui a corpore viso Mittuntur radii? subeunt illi agmine magno Os molis patulum, atque incurrunt laevis in aequor Oppositum speculi, redeunt exinde repulsi, inque minus speculum densati incurrere certant; Convertuntque viam rursus, rimamque rotundam Trajiciunt, geminisque illapsi lentibus ultra Transcurrunt, objectum oculum tum denique pulsant. Ordine dispositi sed qui sese inter adibunt Tunc oculum radii? quis erit situs, et plaga cuique? Corporis egressi de puncto quolibet uno, In regione foci, speculo qui confit ab amplo, Junguntur radii, postquam incurrere; repente Incipiunt ab eo discedere, nempe, minoris Ante focum speculi quam praeterlabier ipsi Possint; deinde minus speculum sic excipit, atque Pellit, uti faciat densari mutua; jungique Inter se cogat, trans ipsum nempe foramen, Hauriat ante prior nisi lens: atque ipsa refractos Inclinat magis, et spatio breviore coërcet, Atque coire facit citius, quam tangere possint, Est sua quae medii ora foci, sed tangere possint, Cum coëunt, est alterius quae lentis ibidem Ora foci medii; quare lens altera fractos Mittet distantes spatiis aequalibus omnes Inter se, atque oculi faciet sic claustra subire; Unde fit, ut docui, rerum distincta figura. Utque oculis valeas variis aptare, necesse est, Possit ut adduci paulum, contraque reduci Majore e speculo speculum minus, atque reflexi Proin radii inter se minus, aut plus forte vicissim Inclinari, ut deinde refracti lentibus intrent Sic oculum, atque levent aegrum, qua parte laborat. Quin abducendo speculum minus efficis ista Hoc ratione etiam, nimium ut vicina queamus Transpicere; ex ipso vicino corpore namque Qui veniunt radii speculo majore reflexi, Junguntur spatio mage longo, conveniuntque. Corporis a puncto sed jam quocumque remoti Cum veniant radii per magnas aëris oras, Inter se spatio debent prope tendere eodem; Proinde sat est, uni quid eorum cuique, secunda Cum lente egreditur claras eductus in auras, Accidat anfractus post omnes, prendere, ut inde, Quae cunctis plaga sit, facile educamus, et inter Fasces quis constet flexus, quis imaginis auctus. Inspice proin radios qui corporis egredientes Punctis e variis regionem incurrere magni In mediam speculi deberent, si terebratum Non foret, et si non obstaret euntibus, ante Quod speculumque aliud fugiunt: exinde remissi Protinus adversis de partibus advenientes Occurrent, et se flexu majore secabunt. Illinc profugiunt in primae corpora lentis, Frangunturque ab ea, plus et densarier inter Se, quam cum fugerent ipsi a se mutua nuper, Coguntur; porro lens praeripit altera, plusque Inclinat fractos, et adhuc vicinius una Copulat, et flexu, vel adhuc majore reclinat. Sic oculo tum nos admoto prendimus omnes. Jam quoniam se bis per iter secuere vicissim, Non inversa venit, rerum sed recta figura; Et quoniam cepit terna augmina flexus eorum, Ingens, quas tuimur, rerum fit imaginis auctus. Jam tubus e genere hoc te per caelestia ferre, Haud secus ac alii, queat, amplum et pandere mundum, Si geminas inter lentes, ubi jungitur omnis Cum radio radius, qui puncto advenit eodem, Et puncti fit imago, loces tu scilicet orbem, Interius qui sit vacuus; quod cernitur intus, Ut bene distingui haud confuso limite possit; Praeterea quoque fila loces subtilia, ut ante Diximus, ut valeas mensuras prendere certas. At tubus hic alios superat, longeque relinquit Omnes post sese, nequeant in multa retexi Stamina quod radii; nequeunt hi nempe resolvi Reflexi, atque sui diversos prodere mores. Proin queat augeri multo magis, et simul ipsa Effigies non confundi, distincta sed esse. Attamen hic aliquid culpes quoque, nempe nitorem Non specula ipsa diu purum servare valebunt; Quandoquidem salibus, quadam et rubigine fusca Turpantur, clarumque jubar texere metalla, Impediuntque, aciem species ne clara lacessat. Praeterea quamvis non jam specula ista retexant Pulsantes radios, at lens geminata retexit. Adde quoque errores, speculorum ex orbe cavata Huc infert quos forma, rotundaque segmina, lentes; Ut puncto ex uno digressi corporis unum Non bene conjungi radii, et concurrere possint In punctum. Certis hinc prendere finibus auctum Est opus, et speciem quavis grandescere mole Haud sinere; haud sit enim distinctaque, claraque semper. Proin nobis praeclusa tubos spes condere tantos Posse, ut res, quarum cupidi nimis esse videmur, Ostendant unquam, Lunae super orbe nitenti Scilicet ut, si sunt, animantes conspiciamus, Et formam, et varios motus cernamus eorum, Noscamusque domos, et culta ligonibus arva, Et valido ventorum agitatas verbere quercus; Mercuriique itidem, Veneris, Martisque tuamur Haec super ore eadem, diversa aut multa notemus Nostris a rebus; nec tu quoque magne latescas Juppiter, aut Saturne, tuusque ille annulus ingens, Vestraque, quotquot sunt, famulantia sidera circum; Atque ita distantum longe sit nuncia rerum Lux cita, plusque illic, quid fiat, quidve novetur, Quam trans oceanum, trans alpes, scire queamus. At magis haec multo est spes irrita propterea, quod Esse ingens moles speculi deberet, ut ipsum Tot caperet radios, quot grandem ad imaginis auctum Sunt opus; hac etenim longe excrescente, necesse est, Ne sit clara minus, radios ut ahenus orbis Excipiens speculi pupilla major hiante Tanto sit, major quanto debebit imago Esse, oculo quam si rem prospiciamus inermi, Scilicet, ut supera jam paulo ostendimus ante. Jam nos velle puta quiddam ipso in corpore lunae Aspicere haud aliter, quam passus mille remotum Si foret a nobis; fieri tum major imago Deberet toties, quot millibus edita luna est: Illa sed a nobis tot milibus edita distat, In quot pervenies, denos quater, et biscentum Si numeros repetas numeros per mille; necesse est Proin speculum toties pupillae prendat id orbem. Ast in directum pupillas ordine longo Si statuas centum et denas quater, unius aeques Vix spatium pedis; hinc speculi, quod quaerimus, augmen Quingentos et mille pedes exposcere nosces. Quod qui jam constare queat, qui jungere moli Vertendae huc illuc, rebusque aptare videndis, Idem etiam montes possit jactare per auras, Incessuque gravi tellurem agitare trementem, Inserere in nubes caput altum, atque aequora late Uno vasta gradu distento transiluisse. Hac ratione velis sed si Jovis inspicere astrum, Qui bis mille locis plerumque remotior extat, Quam luna a nobis; speculum ad sex millia centum Expandi id certe deberet, nec minus amplum Esse, e bisdenis quam terrae partibus una est. Nostram huc anne putes operam pertingere posse? Quam tum longa foret moles, quam vasta tuborum, Conjecta ipse animo longe, quantisque columnis Fulciri id pondus nubes superantibus altas Deberet. Jam nunc quantum insanire fatendum est, Se vidisse ferunt qui lunae fulmina nigris Nubibus ejaculata, ruentesque imbre procellas? Miremur porro, si prisca fuisse vetustas Vulgârit, qui nubiferi de rupe Pachini Viderit in Libyco candentia carbasa classis Aequore, sidonias altae ad Carthaginis arces? Ast non est in eo prorsus spes omnis adempta, Possit ut in luna res quaedam magna videri, Urbs velut ampla, velut constratum classibus aequor. Fors manet haec nostros olim fortuna nepotes, Ut videant et adhuc magis aucta hac arte tuborum In lunae facie quaedam mutarier annis: Nempe novas urbes condi, veteresque perire, Commutare suos, diverso et labier alveo, Inductasque mari quoque terras, et mare terris. Quae cum contingerint, uni referenda profecto Cuncta Repertori fuerint, qui protulit artem, Cernereque edocuit reflexos per radios res Certius, inque novos, dixit, conscendite mundos, Armaque suppeditavit, et instrumenta volandi: Sic et Daedala procul evolat Icarus arte, Et quos occidius populos deteximus oris, Inque dies alios reperimus, sic damus olli, Qui prior intactum, atque ignotum proscidit aequor. Inserere ast etiam docuit ratio ipsa, vel usus Haec specula exiguis tubulis, queis cernimus, infra Nostros quae sensus rerum tenuissima constant; Lentium in his, vitrique sed est communior usus. Hinc longe nobis jucundus et utilis extat Naturam parte hac alia prospectus in ipsam. Juverit idcirco, genus hoc, quoque nosse tuborum Quam variae partes, qui sit modus. Est tubus, una Cui tantum vel lens, vel vitri parva rotundi Est inserta pila; est itidem cui vitrea septa Plura aptantur: ubi est lens unica, ponitur ejus Propter conspicienda focum res; scilicet illinc qui puncto radii tunc emittuntur ab uno, Ipsorum postquam vitro confracta potestas Est a trajecto, spatio sese inter euntes Aequali visum feriunt, oculoque recluso Succedunt densi: distincta ita confit imago. Praeterea adductam tum nobis esse putandum est Tam prope rem, quam si nudus consisteret illa, Qua lens in regione, oculus; proin corporis ipsa, Parva licet frons sit, magnum grandescit in auctum: Nec tamen hanc si nos oculo intueamur inermi Tam prope, tunc aliud quidquam possimus ibidem, Quam speciem incertae et confusae cernere molis. At tubuli, plures lentes quos claudimus intra, Quid prope sunt, nisi quos supera jam diximus esse Pluribus instructo vitris, longeque tuentes, Inversos tubulos tamen? hic convexior extat Lens, quae prima, ad rem quaeque est conversa propinquam; Altera lens propior non tam tumet, ut neque porro Altera, quae media interdum in regione locatur. Hic quoque perfacile est cognoscere, quidquid oportet, Ut distincta simul rerum sit, et aucta figura, Scilicet ut supera jam dictum est; clara sed esse Non poterit, limen nisi de flammante lucerna Excipias lente exterius, nimiumque coactum Rem super immittas, vel solis lumina densa Projectes in rem speculo, vel ad aëris auras Candentes spectes, pulsataque moenia sole Ipsam convertens rem, si pellucida constet. Semper et ut species permagno possit adauctu Crescere, convexam lentem nimis esse necesse est, Quae prior, exteriorque, focumque adstare propinquum. Proin speculum si jam pro lente adhibere cavatum Hic tentes, nimium certe, nimiumque cavare Tum sit opus, grandi tenuem rem crescere mole Ut faciat, parvumque ideo struere, atque locare Rem prope: at offensum radiis redeuntibus ipsa Res faciat, speculum siquidem tegat, et sinat ullos Non oculum radios impellere posse reflexos, Vel longe paucos, nec quos sentire queamus; Nec facile ipsam rem luci, quam debet habere, (Obstet idem speculum nam partim) exponere possis. Saepe tamen speculis nihilo minus utier ipsis Hic opus est, verum planis, varieque locatis, Corpora quae multa possint inspergere luce Tenuia detortâ, vel quae convertere possint Quo radios vis cumque eruptos lentibus, atque Projicere, et quovis rerum deferre figuras. Sic quoque in obscuro thalamo si adjungere rimae Exili tentes tubulum hunc, extraque fenestrae Adfixum speculum sic vertere, solis ut ictus Exceptos intro rimâ transmittat aperta Scilicet in tubulum, quam dum lux fulgida tranat, Incidat in clausam tenuem rem, protinus umbra Hujus adaucta fugit, thalamumque irrumpit in ipsum; Excipitur nivea si jam super illa papyro, Corporis efficiet simulacrum grande pusilli, Tanto grandius id, quanto est distantius; istic Contemplere suas partes, seorsumque figuras Omnes ignotas prius, et tueare animantis Parvula membra, suos et motus denique, et usus. Hoc genus, instrumenta, fuit qua impervia quondam, Naturam patefecerunt, artesque, dederunt, Ejus multiplices admissi ut conspiciamus, Spectemusque novo veluti miranda theatro. His si Democritus fulsisset lumina quondam, Se sua visurum corpuscula prima putasset, Plausissetque sibi, velut esset legifer ipse Naturae, proprio quam scilicet esse videret Exhaustam ingenio, nequidquam; nam didicisset Observans iterum, atque iterum producier usque Naturam, semperque sui majore latere Parte, magis atque magis procul esse exordia prima. Quis memoret, quantum perceptum hinc utilitatis, Quantis notities hominum est exaucta repertis, Corpora dum nova sunt detecta, modique recentes Omnibus in rebus, species, formaeque animantum, Ignotaeque diu partes in partibus ipsis Exiguis tenues, iterumque iterumque minutae, Et motus, et concursus, et dispositurae, Et ductus varii, varii per singula nexus; Unde aliis in rebus item ratione coortis Assimili similes licuit cognoscere mores. Sanguineum laticem per venas ire recentes Usque in circuitus, fundique a corde per artus Undique diversos; recipique ex artubus in cor Cernimus in ranis, aliisque animantibus istud Cernimus, exilis quibus, et pellucida pellis, Prospectumque negat non viscera in intima nobis; Atque iter id nostri firmamus proinde cruoris Esse, ut nuper erat sola ratione retectum, Utque erat anteactis fors ignotum omnibus annis. Corporis exanimi tenues evolvere fibras Jam licet, et ductus omnes, nexusque vicissim Jam modo nevorum , et venarum certior extat,Contortique harum flexus, membranaque multa Inducta huc illuc; cordos, cerebrique latebras Excutimus, cujusque et adimus in intima sensus; Intuimurque itidem corpuscula rubra cruoris, Qua sint forma, auctu, concursu, concilioque. In nostris quot multiplices deprendimus usus Visceribus, quot sunt ad vitam inventa tuendam, Quot morbos ad pellendos, aegrosque dolores? At quot adhuc superesse videmus, quo neque vitris, Increscant quorum mage vires, est adendum, Quotque infra submersa manent, atque obruta longe, Atque, ut nunc, longe semper submersa latebunt, Quae nec adhuc constent primordia, plusque elementis Distent a primis, quam magno a corpore contra? Nostrorumne aliquis quae sint discrimina novit Artuum, ubi varius secernitur humor, et exit Sanguine de nostro, sudor velut, atque saliva, Saccatusque liquor, rigat et qui viscera succus; Quique vapor nervis excurrit, si tamen ullus Excurrit nobis quem non vidisse potestas, Nec vigilis ratione ulla deprendere sensus, Denique quem laticem loca turgida semine multo Ejiciunt veneris blando irritata furore? Nuper in hoc vasti magno velut aequore ponti Innumeram nare, et provolvi turbam animantum Vitrea spectarunt multi trans septa tuborum Scilicet undanti serviscunt agmine vermes, Quorum non populum solis deprendere possis Ipse oculis, adeo tenues sunt, exiguique, Seque esse ingentes sunt protinus admirati Tam parvis mundos animantibus, haud aliter quam Usque adeo natura locorum est indiga, ut illic Constituat sobolis viventia corpora multae? Inde seri genus humanum voluere putantes Plerique, et primos hominem de vermibus ortus Ducere; verum aliquem tam turpi ab origine nasci Fors puduit, reperitque novos animantibus usus. Sed, quid praestet ab his, videat Natura, Animantum Alma parens, nisi fors caveas hic ipse animantum Credere de numero sese versantia quaedam, Turbine ut in magno, et caudam ducentia longam Corpora, praeterea brevia ipsa, rotundaque prorsus. Non aliis in rebus item pertingimus in tam Tenuia? viventum corpuscula nonne reperta Sunt quoque, queis acies ferri vel summa sit ingens Atque patens campus, quo possint exspatiari Effusa, et faciles huc illuc edere saltus? Jamque quot in foliis, in truncis, inque medullis, In succis itidem, saxisque rigentibus, atque Inter arenarum cumulos, glebasque feraces, Si bene transpicias, animantes vivere noscas, Solis vix etiam possis ut prendere eorum Saepe oculis mundos, quos incoluere recepti? Sed quae finis erit? num in vita hi denique constent Extremi, ut jam non infra decurrere possit Natura? illi ipsi parvi sibi sint animantes? Illi alios tanto post se videre minores Fortasse, atque alios isti sine fine; quis ausit Immensae rebus naturae ponere fines? Quin etiam, quo plus descenditur, est reperire Illic quaeque magis genera esse feracia multo, Immensoque magis numero florere minora. At quibus in parvis parvos animantibus artus Seorsum etiam aspicere est, oculos, os, pectora, colla, Atque pedes, gemini saepe et discrimina sexus, Et varios motus, ut edant, sugantve , quod uniCuique est dulce, ineant itidem ut connubia laeti, Ut sobolem gignant teneram, et sua secla propagent, Si cupidi instamus scrutari, et tantula scire Ardemus; jam quae tumefacta abscesserat ante Lustrato a caelo, spatia et peragraverat orbis, Impigra mens, amplam dum prospicit in ditionem Naturae hanc aliam, et vastos sine fine recessus, Protinus ignaram sese fateatur, oportet, Notitiaeque suae nimis arctos conscia fines Esse, breves sensus, artem et quamcumque pusillam. Verum age, res alias trans vitrea septa tuere; Inspice et in flores varios, in semina frugum, Arboris in gemmas, in frondes, in lapidesque, Terrasque, atque sales; quam tum mirabere parva, Quam pulchris constructa modis, variisque plicata Omnia! quae stant arte, sed ars procul invia nobis, Quantumvis tenuis pars quaeque appareat ingens; Scilicet haud valeas artem illam prendere quam sit Subtilis; nil tam minimum est, sit ut illius expers, Quin magis in tenui propriam vim, juraque servat. Conspice jam porro nostras quaecumque per artes Condimus, argento veluti signa aspera, et auro, Aut sculptos caelo latio, grajove lapillos, Quos gerimus digitis inventos saepe sub altis Ruderibus, pretium et mirantes addimus ingens, Gemmasque in faciem distinctas, exque politas Multiplicem, ferrum rodenti et cote subactum, Subtilique acie finitum, haec omnia vitris Transpecta, et multis proin late partibus aucta, Absona jam videas, informia, scissaque multis Cuncta viis, neque non huc procurrentia, et illuc, Denique ni rectum, nil planum, laeve, nec aequum. Quanto igitur sensus acuas magis, illa profecto Naturae tanto magis admirere venustis Compta modis opera, et multam deducta per artem: Contra quae condunt homines, fateare, necesse est, Tum magis atque magis primo decedere cultu, Et speciem, crassis quae sensibus obvia, pulchram Ponere paulatim, et demum in contemptibus esse, Haud secus ac umbras longe et vestigia rerum. Nonne vides igitur, vel ab ista parte tuaris Naturam, qua nos infra descendit, et amplam Esse, et magnificam nihilo minus, immensamque, Quam late aetherios supera dum construit orbes, Et vastas mundi sese distendit in oras? Nos velut in media rerum regione locati, (Quanquam hic quid mediu constet, summumque velimu ?)Quo jam cumque oculos sursum, deorsumque movemus, Vertimus atque animum, mirandaque, magnaque vulgo Omnia conspicimus, nostros fugientia longe Omnia conatus, aciem exsuperantia nostram; Scilicet attonitam ut series rerum utraque mentem Hinc illinc distenta pari ratione relinquat, Et fassam nihil esse suis non altius orsis. Pectora saepe Virûm furialibus incita taedis Corripit Ambitio, atque in caedes, bellaque mittit Tristia, tartareo subigens, domitansque flagello, In patriae excidium terrae, generisque ruinam Humani, cupiunt dum regnum in caetera soli Praeripere, et toti leges imponere mundo, Eoosque jugo populos terere, occiduosque. Quamquam clara quidem species haec, magnaque vulgo Apparet, titulisque viros praestantibus ornat, Invehit inque domos superûm, et sublimia famae Templa super; tamen est injusti plena furoris, Degener, et pulchra procul a virtute remota. O utinam labens humana in pectora morem Verteret ambitio, multoque opulentius atque Majus in imperium compelleret excita ferri; Nempe genus nostrum certatim extollere ut omnes Contendamus, et id longe validumque potesque Efficere, uni alias res supposuisse minores, Atque ita prorsus opes communes amplificare. Hanc soli novere viam, et tenuere, profusis Muneribus quos interdum sapientia ditat, Illustres animas, raras tamen: artibus illi Scilicet inventis, educta et lampade clara Doctrinae vitam collustravere locantes Altius humanam: patuit natura repente Perdomita, et generis distentum est undique nostri str. 493 Imperium res in varias, quas flectere nostro Exin arbitrio datur, atque inducere flexas, Quo libet, et nostras quoque vertere in utilitates. Nempe hoc Naturae dominari est, scire, quid ipsa Moliri queat, et languenti adjungere vires, Et multis aptare modis, facilemque movere, Et vexare reluctantem, et torquere silentem; Tum vice regnandi versa parere docenti, Omnia servare, atque imitari, atque omnia adire. Extemplo spoliis vitam ditamus opimis, Commodaque inferimus mortali plurima stirpi; Imperio veluti naturae, opibusque potiti. Europae magnas oculos circumfer in urbes, Et qui sint mores, cultusque, et vita, recense; Inspice tum populos alio procul urbe locatos Trans Calpen longe, vastae regionis alumnos, Incultae tamen, illa hominum sylvestria secla Inspice, et a nobis quae sint discrimina, nosce; Et postquam nos more Deorum, more ferarum Degere eos, miserosque nimis, nos esse beatos Agnôris; certe non caelo, auraeque salubri, Corporibusque sitis circum, glebaeve, vel undae Id referes, sed queis florescimus artibus, atque Doctrinis: haec de victâ sunt arma recepta Naturâ, his opibus crescunt aeraria captis. ergo, quisquis is est, cupidus dominarier, instet Hic superare alios, atque his praecellere gestis; Sic sua perpetuae contradat nomina famae. Non tantum meruere decus, qui Conditor urbium, Aut Lator legum, Patriae Pater, atque malorum, Quae diuturna premant, vindex, non Induperator, Hostibus incutiens gelidum per membra timorem, Et pacem per bella petens; meruere sagaces Quantum Inventores rerum: benefacta propagant In genus omne hominum; non his gens proficit una, Una brevi non urbs; omnis sed et orbis, et aetas; Vi sine perficiunt, sine turbis gaudia nostra, Multorum neque tristitia grandescere quaerunt; Depressisque aliis non extolluntur, at omnes Extollunt simul, et factis laetarier omnes, Et pollere suis gaudent: sic luminis almi Sol effundit opes in terram prodigus imam, Et fovet, et cunctis dat vitam rebus, et auctum Jamque horum tentata virûm, confectaque bella, Exuviaeque triumphales, et adorea multa Dum canitur nobis, utinam sint carmina digna, Cedro digna, die non interituraque longa, Ne meus Aeacides alium sibi poscat Homerum: Certe ego non alium Aeacidem, non altera poscam Pergama: erunt nostris decora hinc magis ampla Camoenis. Et jam, quod superest, praeter, quae diximus ante, Munera lucis: habe praeclarum ante omnia munus Hic aliud, rerum multarum unde extat origo. Nempe fit, exsiliant radii ut de corpore quidam; Quidam introgressi subeant in viscera caeca. Munus id obstructum, ac longe longeque reductum est Sensibus a nostris, variorum tota colorum Quanquam surgit ab hoc ratio, queis corpora fulgent, Et nobis ea cuncta esse hinc fucata putandum. Eductum id claras nunc denique venit in auras Illa mente Viri, qua nil solertius usquam est, Propositumque alte, claraque in luce locatum. Lucis particulae dum frontem ad corporis unam Perveniunt aliae atque aliae sese excipientes, Reflecti faciles nunc sunt, retroque repelli, Objecto nunc sunt faciles in corpore mergi. Quin una atque eadem hic mutatur particula aequum Post intervallum spatii, et post temporis aequum, Ut, modo quae facilis fuit immigrare, repente Post fieri facilis retrorsum debeat ire, Post iterum immigrare, iterum resilire, vicesque Nunc has, nunc illas repetat sine fine; secundos Nunc nisus, nunc oppositos intendit eundo Scilicet; hasque vices, sive exoriantur ab ipso Corpore mutatô, in quod tenditur, exoriantur Mutata seu luce ipsa, quae tendit, inesse In radio lucis revera plurima rerum Demonstrat apte servantibus; agnoruntque, Qui bene servarunt, ipsa intervalla, reflecti Vel queis est facilis lux, vel queis mittier intro, Tam brevia esse, ut si venientia fila colorum Sint media auratos inter flavosque nitores (Adveniunt liquidas cum nempe alicunde sub auras) Intervalla eadem non sint majora, sed aequa Pene ipsi digiti parti, quem nempe novenas Postquam in particulas, decies et scideris octo, Mille seces iterum quamque in tenuissima frusta. At variant variis pro filis ipsa colorum, Pro vario pariter quod initur, quodque meatur, Corpore, pro vario filorum denique flexu. Fila extent primo varia, et paria omnia circum Caetera; quae fuerint tunc intervalla, notatum est, In sese repetita, iterum repetitaque, chordis Respondere illis, semel in se sed repetitis, Quae chordae melici sonitus discrimina reddunt. Corpora sin varia, et circum paria omnia constent Caetera, dum in corpus radius de corpore migrat, Intervallorum tractus prior intervallis Post aliis distabit, uti distare necesse Est utramque viam trans corpus utrumque abeuntem, et Quae cadit in fines, et quae jam fracta mearet, A regione, inquam, media distare necesse est, Tranat eos fines quae recta, et dicitur axis. Denique si varii flexus, et caetera circum Sint paria, hoc fieri non possit, carmine veram Intervallorum ut mensuram exponere sperem; Sed quocumque modo tentandum est indice versu Si non effari legem, tamen edere quiddam Huc spectans. Vires animi tu intende sagacis, Ut quo te inducam prorepens, quo licet, illic Insistas . Flexus radii quo adstrictior illamAd faciem fuerit, majora exurgere contra Intervalla opus est, quoque amplior ille, minora. Jam si illa resilit radius de fronte, reditque, Exoriuntur eo tunc intervalla repulsu Non alia, in corpus, quam quae intra exorta fuissent, Si flexu ingressus radius penetrasset eodem. Quae primo fuerint, eadem intervalla manebunt, Dum radius per corpus idem longinqua meabit In spatia. Incipiens jam primo nunc cape cunctos (Ordine quemque suo nascentem, et progredientem) Intervallorum numeros a tempore, quo se Mutavere vices, radius transmissus et ante In faciem incurrat bina inter corpora fusam; In facili vice regressus erit impare quovis Pro numero, quovis at pro non impare contra In vice transmissus facilis; sin ante reflexus Sit radius, numerus par quilibet ille vicissim Pro regressibus est, et pro transmissibus impar. Plurima servavit, qui leges repperit istas; Attamen harum aliquam rationem praeripuisse Crediderim illum animo, et ductum in tentamina ab ipsa, Quid sit servandum, ut jam sciret, quidque videndum, Quam non prodidit, at solum observata reliquit; Veri quandoquidem nunquam simile esse putandum est, Cum genus hoc, leges implexaeque, inque plicatae Sint adeo, et longa tot rerum ambage latentes, Tantum ex servatis quisse illum has prendere rebus; Quamvis, perceptae cum sunt, firmarier ipsis Possint exemplis, certa et ratione patere. Indupedita etiam nimium haec tentamina constant: Nos, queis simplicior modus est, ratioque, legemus Prae multis, verum, ut possimus pandere, quid sit, Pleraque, quae congesta premant nos, praetereuntes. Namque solent, congesto ut pondere, plurima mentem Opprimere, et veri quaesitos condere fontes; Haud aliter quam, cum nimiis se frondibus arbor Induit, et viridem ramorum protulit audax Luxuriem, nequeas pubentes cernere fructus, Promissisque novi spem pascere grandibus anni; Omnes illa etenim sub densis occulit umbris. Ac nos inde gradus ad consequa multa feremus. Jamque age, per variae subtiles materiaï Lamellas, radios lucentes transpiciamus. Lentem igitur latam, sed cui convexa, tumensque Utraque sit minimum facies, tu delige, qualem Saepe tubis primam longis aptare solemus. Crystalli utrinque aequati super aequore laevi Hanc compone, ut non nisi puncto id tangat in uno: Aequatam crystallum inter lentemque relinqui Aëriae tenuem lamellam tunc opus aurae est, Quae quo plus medio a puncto disjuncta recedit, Crassior est, quantum deposcit nota rotundi Nimirum ratio, qua lens inflexa, tumoris. Nunc thalamo occluso, rimaque patente fenestrae, Ut supera docui, trans et mittente receptam In triquetrum vitrum lucem, super excipe lente Disjunctos radios alia, quae scilicet illos Protentos arctet, certoque nitore colores Finiat. Oppositum chartae super incidat aequor Illa, ut funiculi, species, mediumque foramen Parvum ibi sit, per quod filo extet transitus uni, Cui vis cumque uni, nunc huic, nunc scilicet illi, Converso paulum quod vitro immittere possis. Filum id procurrens jam cujuscumque coloris Irruat aequatam recta regione cadendo Crystalli in faciem; medium si tum prope punctum Inciderit, qua subtilis gracilisque fit aura Aëris intercepta, videbitur ire per ipsam Lamellam, nitidae transmissum in turgida lentis. Inciderit sed si medium non tam prope punctum, Scilicet internus paulo est ubi crassior aër, Non transisse, retro verum exsiluisse videbis; Crassior ast et adhuc paulo si lamina constat, Trajiciet rursum in lentem, contraque revertet Rursum, si vel adhuc quoque paulo crassior illa est. Et sic deinde vices mutabit pro ratione Aërio tractus, qui sit tranandus, ut illac Transeat, ast istac nequeat transire, iterumque Transeat, atque iterum nequeat transire repulsum. Tum si crassa locis quam lamina constet in illis Omnibus invenias; certa intervalla videbis, Queis transit lux, aut resilit, metirier illa Ut possis facile, et vero cognoscere tractu. Altera post veniant, atque altera fila oculorum Diversa objectae transmissa foramine chartae, Diversa agnosces esse intervalla, colori Cuique sua: in filis majora rubentibus esse, In violam filis imitantibus esse minora, Illa tribus numeris, binis haec posse referri: In mediis filis media interponier; ut sint Non alio inter se, quam quo super ordine dixi, Scilicet organicis cum chordis aequipararem. At si inter lentem, et crystalli corpora clara Aëre pro tenui, facias, aqua ut insinuetur, Humens non eadem dabit intervalla videri Lamina, quae prius, inter se licet ordine eodem Constent, at primis tantum distantia filo Uno in quoque, velis ut si tres reddere partes Illis, haec partes sit habere necesse quaternas; Est etenim tanto lucis subeuntis in undam Accessus rectam ad regionem major ab auris. Sic alios etiam possis inferre liquores, Est supera positam per multa inquirere legem, Et tentare diu, num vera sit exque periri. Denique crystallum vertens, lentemque, subire Si radium facias obliquum plusve minusve Aëra ad internum, rationes esse videbis Intervallorum variatas, ut modo dixi Inter se radii diversos poscere flexus. At non tam facile est postremam ostendere legem, Conque probare, repercussae quae vincula luci Nectit, et ex dictis manifestam educere rebus. Scilicet arte nova est utendum, his machina rebus Inducenda recens; alio aggrediendaque nobis Est natura opere; insidias velut, armaque duri Saepe novant hostes, quibus expugnare profunda Praecinctam fossa, scopulisque minacibus arcem, Et valide multo defensam milite possint. Convexam ex una crystallum confice parte, Parte cavam ex alia, sed convexaeque cavaeque Aequus partis uti sit scilicet, unde figura Est inducta, globus, quem, qui prior ista peregit, Quinos ipse pedes a puncto educier oras Fecit ad extremas medio, atque inflectier extra. Argenti partem convexam cortice vivi Intege, ut ex alia speculum proin parte nitescat. His actis, clausum in thalamum per tenue foramen Immissus radius, facito, excipiatur, ut ante, A triquetro vitro, septemque in fila colorum Solvatur fractus, qui postquam lentis, ut ante, In septa inciderint, transmitte foramine chartae Filum unumquodvis seorsum, speculumque cavatum Mitte super, positum e regione, et quinque remotum Post chartam pedibus, quot in illo finximus orbe. Cum radius recta a speculo excipiatur, oportet, Retro parte sui repetat majore reflexus Rectum iter ad chartae, devenerat unde, foramen. Sed quia praeter eos radios, quos pellit ad aequos Retrorsum flexus speculum, hinc dispergit, et illinc Quosdam diffusos circum, non cuncta redibunt Fila foramen ad id: spargentur dissita quaedam, Et tenui obversam diffundent luce papyrum, Quae prima speculi a facie rediere; secunda Sed quae de facie venient, ambire foramen Aspicies medium diversis orbibus, atque Prodere se varie, suaque intervalla docere. Concipe jam reddi partem, quae recta revertit, Qua venit quoque recta, via; hanc, dum trajicit intrans In primam speculi faciem, constare necesse est In vice trajectus facilis, constare secunda Post facie facilis regressus in vice contra, Atque iterum facilis trajectus in vice primam Ad faciem, cum par spatium sit, et omnia circum. At quae pars radii redit inclinator, aequum Nec spatium, nec flexus erit, nec caetera circum. Ad primam redit a facie dum proinde secunda, Intervallorum numerum debes dare filis Diversum, quam quem venientia nuper habebant. Uno quod filum sic deficit intervallo, Aut uno augetur, rursus remeare necesse est Retrorsum prima a facie, at quod forte duobus Majus, vel minus est, liquidas transcurret in auras, Atque illa oppositam continget parte papyrum; Quod tribus, immerget rursum se; quodque quaternis, Emerget: potes alternans sic ire per omnes Tu numeros, progressa, regressaque fila recensens. Quae numero crescunt, fila, aut minuuntur eodem, Aequalem radiis cum rectis condere circum Debebunt flexum; sed quae sunt recta, foramen Trans medium chartae currunt, abeuntque per auras; Proin quae obliqua, cadent chartam super, a medioque Distabunt tantum, flexus quantum ille reposcit. Jamque colorato se circum flectere gyro Aspicies, idem queis flexus; proinde nitere Annellos circum plures, minus hos, magis illos Amplos, at non se tangentes; annulus inter Nam feritur gmeinis obscurus queisque propinquis, Illo nimirum, quo, quae rediere, coissent Fila situ circum, si non regressa fuissent. Expers lucis erit prior annulus ille, foramen Tangit qui medium circum, discrimen ob illud Unius intervalli, exin clarusque nitensque Propter discrimen geminorum inflectitur; exin Obscurus rursum sinuabitur, ob tria nempe Intervalla illo in discrimine, deinde videtur Fulgere circum alius, circum nigrescere porro, Atque alius porro splendescere; denique multi Sic nigri, clarique sequi, tangique vicissim, Donec languescant clarorum lumina, nigris Dignosci ut nequeant, et sint nigra omnia circum. Jam cum conspicias annellos lucis et umbrae, Metiri possis, ampli quam quilibet extent, Ex hoc et possis cognoscere, cuique quis extet Flexus, quae radiis via per crystallina septa. Nunc reputans ubi cognôris, trananda fuisset Quae via, servassent eadem intervalla meando Si radii, quae nuper habebant ante repulsum, Et quibus idcirco tum flexibus esse, viasque Revera; sed tum contra bene cuncta profecto, Hoc posito, inter se respondent, illa manere Post regressum eadem nempe intervalla, fuissent Quae filis, alio exterius si e corpore in istos Venissent flexus, proin et confracta meassent. Quapropter bene jam deducas rebus ab istis, Esse eadem post regressum intervalla, refractis Quae fiant filis; quantum et sint longa ea (constent Caetera si paria), a flexu pendere, reflexi Sive ipsa a facie radii sint, sive refracti. Jam si, qua speculi crassa est, crystallina moles Mutetur, cernes mutari non minus ipsos Tunc ampli qua sunt, annellos ordine eodem, Et ratione una. Varias inducere pergas Si porro formas speculo, distendier illos Aspicies tantum, quantum lex ista reposcit. Tot bene clarata rebus jam lege videbis Hoc quoque firmatum: cum discessere meantes A facie radii semel, atque abiere remota, Ut libet, in spatia, haud mutari prorsus eundo, Ante vices quae jam fuerant, manet una viaï Dum plaga, filorum nec iter torsere nitores. At quod in annellis mirum tibi fors videatur Aeque a lamella formatis undique crassa, Scilicet est, peragunt majorem obliqua meando Quae tum fila viam, non pluribus intervallis Esse affecta, magis sed paucis, recta minorem Quam quae tum tenuere viam; quia majus id extat Intervallorum obliquantibus incrementum, Quam quod erit longae incrementum nempe viaï Praeterea facile est cognoscere, cur rubicundi, Quam violae qui sunt, gyro majore patescant Annelli; siquidem cum sint majora rubentum Filorum intervalla, viam obliquare necesse Est rubris magis, ut numerus decrescere possit Intervallorum. Revera si super illam Crystallum speculi facias diversa colorum Seorsum decidere, haec modo fila, modo illa, videbis Amplis, quod doceo, discrimen in orbibus istud. Legibus ex istis quanta, et quam pulchra sequantur, Quae cupidus facili venari indagine possis! At praenosse licet tamen id, mirabile longe Quod fuerit, qui naturae miracula nescit, Aut bene non animo perlustrans volvit inerti: Scilicet in rerum numero non corpus habebis tam densum implexumque, suis quod partibus ausit Luci obstare levi, hanc ipsam transire vetando. Omnes usque adeo, quae texunt corpora, partes Sunt tenues, semperque foramina pervia multa Undique habent, per eas aditus sit apertus ut omnis, Et trajecturae via semper libera luci. Corpora quapropter, quae constent partibus istis, Non interruptis spatio seu prorsus inani, Sive alienigenis repleto rebus, at aeque Undique dispositis, lucem transmittere debent, Nec radios intra possunt torquere receptos. Propterea non sunt revera corpora opaca, Quantum in se est, sed opaca videntur, partibus extant Cum non texta aequis, quia lux in viscera lapsa, Accidet, ut partim semper frangatur, itemque Flectatur partim, haud aequales particularum Objectarum ob contextus, interque sitarum. Omnis nam varia haec pars corporis ingredientem In sese radium detorquet, et egredientem; Crassius ut si sit corpus, directa meare Lumina non possint intra, et transmittere clara Oppositam ad faciem, purasque emergere in auras. Hinc tenues quae sunt lamellae e corpore quovis Pellucent, paucis nam lux anfractibus errans Non tam lassa venit, summasque emortua ad oras; Ut facile agnoscit, qui res supponere visu Exiguas gaudet brevium trans vitra tuborum. Corpora quapropter non pellucere videmus Crassa, et dissimili quae scimus praedita textu; Ligna vides ut opaca, quia haec variantibus ipsis Fibris non aeque contortis, conque volutis Texuntur, tubulisque haud uno humore repletis, Verum mille intus conclusis undique succis. Propterea et pelles animantibus, ossaque, dentesque, Et venae, et teretes nervi, et sunt viscera opaca. Marmora opaca etiam vario quae pulvere arenae Constant, ac succi variati glutine nexae. Adde metallorum genera omnia, quae liquefacta Flammis mota fluunt, post frigore dura rigescunt, Multaque sese intra spatia intersepta relinquunt, Quae faciunt parte ex omni ut videantur opaca, Quae modo opaca minus sunt visa, ubi nempe fluebant. Multaque praeterea sunt, quae transmittere lumen, Cum liquefacta, queant, nequeant durata vicissim, Cera velut, pinguisque animantum e corpore succus, Aëriis quoniam implentur frigentia bullis, Intra quo glaciem dispersus clauditur, hic fit Clara minus glacies; proin nix quoque prorsus opaca est; Nubila quina junctis exorta vaporibus undae, quantumvis levia, et vacuis pendentia in auris, Solem ipsum, caelumque tegunt caligine caeca; Namque liquorem aër, inter liquor aëra rumpit. Plena globis pariter crystallus inanibus, aut qui Aëre turgescunt, trans sese corpora inumbret, Et faciat nec aperta nimis, nec clara videri. Quin quae pellucet crystallus pura nitensque, Vertatur si trita in fragmina, pulvereumque In cumulum, quid tum in medio nisi multa relinqui Intervalla vides? cumulus proin confit opacus. Tutemet ante oculos sed uti proponere possis Rem facile, et quonam id fiat, cognoscere pacto; (Ex alieno etenim temnis sapere ore, minusque Notitiarum ex auditis, quam sensibus hauris) Elige crystalli lamellas undique puras, Atque inter sese obversis sic digere multas Frontibus, ut geminis juxta queiscumque locatis Amplum interceptum spatium sit; transpice porro Sic totam trans congeriem; tu corpora nunquam Ultra quae sita sunt, acie usurpabis acuta, Congeries fit opaca etenim, sensumque retundit. Insertis aliis spatia illa patentia sed si Replere instituas lamellis, vitraque jungas Vitris continua; illa omnis tum vitrea prorsus Congeries subito incipiat splendescere luce Transmissa, referetque, quid ultra fiat, et extet. Lucis namque viae reflexaeque atque refractae Tolluntur, queat ut transire impune recepta. Undanti facie, crispatoque aequore vitra Sint ea; plus torquent lucem, et sunt prorsus opaca; Ipse linquens jam si coeptes infundere vitrum, Et flexus aequare cavos, frontem aut sinuosam, Congruat ut sinuosae aeque, componere fronti, Vanescent transmissurae tum obstantia luci. Consimile est multis hoc rebus, quae madefactae Aut unda, aut oleo minus esse videntur opacae, Quam prius; infuso mage denso namque recenti Humore e medioque expulsis protinus auris, Res minus inter se variae sunt dissimilesque. Praesertim in madida hoc videas contingere charta, Quae subito pellucet, et ultra corpora monstrat. Usque adeo certum est ideo non corpora opaca Esse, quia oppositae lucem tenuere retrorsum Particulae, verum ob refractas, atque reflexas Usque vias, queis materiam fit per variatam Ut commutet iter lux; proin pellucida debet Lamina subtilis cujusvis corporis esse, Et facili radios transmittere parva meatu. Quaerenda a notis nunc legibus, eque ruenda Jam ratio, quare exterior quae lamina vestit Corpora diversae naturae, fila colorum Ad nostras acies diversa remittat, ut inde Miremus, tot diversis circumlita fucis Omnia, tam varia et naturam ludere scena. Proinde uno textu quae paulo crassior extet, concipe lamellam, cujus fila omnia primam In faciem incurrant parte advenientia quavis. Quoque in filorum genere uno, haud omnibus una Cum vicium tum sit ratio, verum altera perstent In vicibus facilis transmissus, altera contra Regressus facilis; trans debent mittere sese Quaedam, ast et quaedam reflectere; proinde lacessat Integra lamellam cum lux, genus omne colorum Trajiciet circum, et circum genus omne redibit; Nimirum ut facies crystalli cernere utrumque Prima dat, in multis servatum rebus et ante est. Nunc ea fila, intro quae sunt illapsa, recense, tamque puta crassam lamellam scilicet, unum Filorum ut decies mille intervalla meando Interius subeat genus, et tenuem tamen illam Tu numero vel adhuc in tanto dicere possis. Unius atque ut sunt paulo diversa coloris Fila inter sese, paulatim nam color unus Migrat in alterius formam, diversaque paulum Filorum natura in finibus unius errat, Esse prope effigies videatur ut una coloris; Sic una in specie distabunt fila vicissim, Intervallaque proin majora, minoraque habebunt; Ut si aliis mille haec decies sint, debeat unum Addi aliis, minuive, aliis duo, terna, quaterna, Illis plura tamen, species quibus est nova filis. Ergo cum faciem lamellae fila secundam Tangent, multa vice in transmissis, multa regressus In vice erunt cujusque unius fila coloris: Sit par summa prope ut redeuntum, et trajicientum; Atque ita, ut in prima facie, sic deinde secunda Nonne vides fila omnigena, ante, retroque meare? At nunc lamellam tenuari finge, coloris, Non nisi purpurei ut filis tranantibus unum Intervallum extet, pro cunctis scilicet unum Purpureis; quoniam tam parvum purpureorum est Intevallorum discrimen, millibus addas Pauca ut ci decies, tria, sena, novenaque nempe, Magnum haec in numerum postquam diverseris illum, Uni intervallo, vix possis prendere quidquam, Adjunctum quod erit; tum quantum proinde necesse est, Absit, ut idcirco geminarier intervallum Illud idem queat, atque ex uno surgere bina? Jam quid fiet? erit, filis sors omnibus una Ut sit purpureis, mutata nam vice cuncta Retrorsum redeunt, vicinis fors quoque filis Unum intervallum est istud; proin illa reverti Tum cernes etiam; at fors accidet, aurea fila, Rubraque non unum numerent sibi, sed minus uno Illud sit; quare ulterius procedere pergent Non vice mutata; tenuis tum lamina pellet Purpurea uberiore colorum fila retro vi, Porro quae propiora; sed aurea, rubra contra Efficiet transire, et fundi protinus intra. Auge tum paulum lamellam, crassior ut sit, Et filis unum intervallum pro rubicundis Comprendat; poterit tractu isto prendere bina Tum pro purpureis; quare rubicunda reverti, Purpurea introrsum contra transire necesse est. Si jam lamellam pergas augere per omnes Intervallorum numeros; venietur et illuc, Scilicet ut filis viridantibus intervalla Non nisi sint tribuenda decem, uno et rubra minuta, Purpurea aucta uno sint; proin viridantia cunta Transmittentur, at et contra rubicunda redire, et Purpurea aspicies. Qua crassa est, denique nota Lamina si fuerit, naturaque materiaï, Qua compingitur illa, per has, paulo ante probavi Quas leges, illuc poteris pertingere, fila Ut noscas, quae quotque pares aliosve reposcent Intervallorum numeros, quae proinde habitura Transmissusque vices facilis, facilisque regressus. Misceri varie inter se diversa videbis In transmittendo tum fila, vel in redeundo, Infinita prope ut species oritura colorum Ante oculos tibi sit, formasque habitura recentes. Scilicet haec fient, crescendo lamina donec Omnigenûm possit reflectere fila colorum. Qui princeps nobis haec repperit, ille revinxit Crassarum numeris discrimina lamellarum A minima incipiens, quam possunt omnia fila Trajicere; et seriem variorum hac arte colorum Eduxit, qui de regressibus exoriuntur, Lamellamque, suo cuivis quae crassa colori, Aëris, aut vitri, aut purae respondeat undae. Septenas, genus id, series numeravit, et omnes Descripsit tabulis: prima a nigrantibus umbris Incipit; hinc series sensim inclarescere pergens, Et per caeruleum, albentem, flavumque nitorem Transit, et auratam per lucem, perque rubentem: Altera habet series violam, quemque India mittit Fucum, et caeruleum, flavumque itidem, auratumque, Et claro fulgore rubentem, coccineumque: Tertia purpureum dat, eoa et gente remissum, Caeruleumque etiam, viridem, flavumque, rubrumque, Mixtum et caeruleo rubrum quoque: quarta colorum Agmen agit, prope caeruleo perfusa virore, Simplex inde viror, flavescens inde subibat, Lux rubra postrema est: paulum viridantia profert Caerula, quae quinta est series, finitque rubescens: Sexta itidem paulum viridantia caerula profert; Deinde rubescentem pariter dat cernere lucem: Ultima vicinas primum est imitata; sed albis Praeterea fuci succedunt deinde rubentes. Noscere si crassas serie pro quaque libebit Lamellas, quae sunt concretae tenuibus auris; Mille, age, finde secans in millia particularum Latum unum digitum; denas largire priori Particulas, genus hoc, seriei, deinde secundae Bis denas; decies tum ternas, atque quaternas, Atque etiam quinas tribus excipientibus apta. Quinque ferat, deices et senas sexta, feratque Ultima septenis decies septem accumulatas. Sin constet lamella ex unda, aut corpore vitri, Majores digiti tum partes effice tanto, Illic quanta inter numeros est quattuor et tres, Hic ratio numeros tres et duo quanta vicissim. At ne tu numeros, quos nostro in carmine saepe Audis, incipias hic fastidire moleste, Ut procul abductas sensu res, seque gregatas, Et sine vi nostros animos agitante, sine ullo Impulsu, sine pictura, sine corpore, prorsus Propterea exanimes, et musis prorsus ineptas; Omnia enim numeris fiunt, quaecumque videmus; Propterea non vox, non est sapor, aut color ullus, Non animi affectus numero sine; dulcia vincta Carmina sunt numeris; numero stat blanda voluptas Omnibus in rebus; numeros cognoscere proinde In rebus cur displiceat tam multa gerentes, Undique diffusos, nectensque, et retinentes Omnia? Suspectae numeris sine sint tibi causae, Finibus incertis saltem ambiguisque vagantur Tum tibi, constringant numeri quas limite certo: Proin bene, qui potuit numeris res prendere, novit. Hi tibi dant igitur numeri, quos lamina praefert Desuper a rectis radiis percussa, colores. Lamellam sic aëriam, quam clausimus inter Vitra, aequatum unum, convexo tergore turgens Ast aliud, subeant radii si desuper, et tu Aspiciens varie te sistas, nunc prope recta, Nunc loca paulatim commutans longius, omnes Se circum series annellis flectere cernes, Nun has, nunc illas, et tot praeferre colores. has etiam series sibi tum succedere cunctas Agnosces, si vel puerorum more tumentem Pingui infles bullam ex unda per arundinis oras Excisae patulas, super et considere laevi Excussam facias tabula, quo pervia motis Non domus est auris (aurae disrumpere possunt Protinus): undosam tum contemplere tumentem Pelliculam, dum paulatim tenuatur, abitque Pondere fusa suo deorsum; nam flectitur ordo Circum annellorum varius; de vertice summo Exorti incipiunt subito descendere, ut ipsa Unda fugit tenuans se desuper usque, facitque Post aeque inferius se crassam scilicet, altis Ut fuit ante locis. Series contraria certe est Haec illi, quae fit gemina inter vitra, colorum; Nam minus ad crassam lamellam hic pergitur usque, Dum rumpantur aquae septa attenuata tenacis. Jam liquet hinc ratio, quare subtilia rerum Quaedam diffundant variatos per loca fucos; Ut suspensa vomens quae texit aranea, quaeque Longa nova attolunt se veste, et tenuia fila Quaeque inspergitur arboribus lanuginis umbra, Quaeque genis juvenum pubentibus, effusique Alba puellarum lambentes colla capilli; Nam prope consistens si figas lumina, possit Non permixtorum retegi vis multa colorum. Sic etiam, albentem quam dicimus esse, per altos Effusam scopulos agitato gurgite spumam Si prope spectemus, spectaclum quaeque colorum Parvula bulla dabit multorum, quod dare pinguis Unda inflata solet; spatio confunditur omnis Haec series tamen e longo; proin candida spuma est. Inde sequi facile est rationem, ut noscere possis, In qua corpora re distent, quibus unus et idem Semper inest color, et quibus immutatur, et unquam Non stabilis manet, at pro lucis vertitur oris. Invenies siquidem expertus, si fortior adstet Lamella infringens radios, et corpora circum Fundantur multo minus infringentia eosdem, Unos quosque ipsi stabiles constare colores, Et mutato oculi positu haud mutarier illos; Instabiles contra fieri, si debile robur Frangendi radios lamellae est, quam sita circum Corpora sint nimium fregisse potentia lucem; Nempe color converso oculo tum vertitur illic. Utraque et in promptu est ratio; quae lamina lucem Fortiter infringit, mergit nimis, et facit altam Ire viam, rectaeque accedere: proinde, vel intret Quantumvis obliqua ea lux, sua non via multum A rectis intus distabit tramitis oris: Non ita, cum tenui radios vi lamina frangit: Frangit in oppositam nam partem a tramite recto; Quare obliquius est multo, et productius intus Lucis iter; quo fiet, uti color alter et alter Tunc oculo obliquato hic, et compareat illic. Sic illa aurarum tenuissima lamina vitris, Ut docui, geminis intersita, non habet unum, Te mutante situs, in eadem parte colorem. Auris insinues sed si pro tenuibus undas In medium, natura quibus mage densa, potensque est, Quamvis instabiles quoque tum, tamen esse colores Instabiles minus aspicies; contraque manebit Una horum species prope non mutata, liquenti Aëre si distenta natet lamella, vel undae, Vel quaecumque alia est natura potentior auris. Propterea tenerae inflectentes colla columbae, Caudaque pavonum, cum pennis astra lacessunt Expansis illi, et miro intumere decore, Quandoquidem varios coram mutare colores Cernuntur, nitidisque etiam mutare puellae Vestibus, ornantur queis festa luce per urbem; Scire licet collum, caudam, vestemque vel auris Tenuibus interius, vel prorsus inanibus esse Contextas spatiis, quae densior undique cingit Materies: alio quocumque in corpore contra, Quo color unus inest, neque flexu pendet ab ullo Luminis, aut oculi, natura est particularum Densior, et tenui praecingitur aëris aura, Aut res siqua alia est subtilis, raraque circum, Aut spatio, quo languidius nihil extat, inani. Praeterea quoque scire licet, quam crassa sit omnis Pars ea multiplex, quaevis qua corpora constant, Corpora diversos a se mittentia fucos: Hoc facile ex ipsis annellis nosse colorum Possis, in quibus est lamellae cognitus auctus. Sed quaedam tamen ante tibi vidisse necesse est. jam si concipias subtilem excurrere quavis Lamellam de materia, neque crescere, nec, qua Crassa est, imminui, verum aequo excurrere ductu, Atque unum tribuas huic tantum proinde colorem; Undique dissectam tum multa in fragmina fingas, Aeque crassa tamen, velut ante, ut fragmina constent Omnia; nonne vides debere haec cuncta colorem Servare illum ipsum, quem non divisa ferebant? Quare pulvereum vel si tenuissima frusta Congeris in cumulum, cumulus dimittet eundem, Quo nuper fuerat lamella imbuta, nitorem. At sunt lamellae, velut ipsa haec fragmina, partes, Corpora queis constant; quapropter corpora eodem Tinguntur, quo tincta foret lamella, colore. Praeterea his aliis in rebus fragmina possis Lamellae multis quoque partibus assimilare Corporum, uti pictis per caudam, aut colla volucrum Pennis, quae varios varie conspecta colores Praebent, ut varios varie quoque lamina visa. Ergo subtilem lamellam imitata pilis est Pluma suis: qui per teretes excrescere fibras Debent, per graciles folia ut tenuissima ramos. Lamellam hanc itidem quoque tela imitatur Arachnes, Nec non et mutant cum serica fila colores. Adde, quod in lanae, vel ferum splendida texta Si facias olei, vel aquae penetrare liquores, Obscurum ducunt quemdam fuscumque colorem; Ut sit, ubi subeant idem intra vitra liquores. Clarescunt eadem porro siccata, nitentque, Ut prius, immisso geminis velut aëre vitris. Auri praeterea subtilis bractea, quaedam Vitraque picta solent alios reflectere, contra Mittere trans se alios, veluti lamella, colores. Denique pulveribus tritis, per quamque minutis Pictores alios novere inducere fucos; Nempe minus crassae contrito in pulvere partes, Tunc opus est, fiant, speciemque, ut lamina, mutent, Lamina quae fuerit subtiliter attenuata: Idcirco herbarum flores plerumque virentum, Si folia ipse teras, pellucent, sive coloris Immutant quacumque alia ratione nitorem. Sic etiam varios si commiscere liquores Incipias, oritur species diversa coloris Interdum: quod qua causa, ni forsitan ista Contingat? quod et hinc salium corpuscula mixta Exercent vires, quod et illinc, et sua mutant Pondera, naturam, molem, aut tenuata vicissim, Ante coloratus liquor, ut pellucidus esse Incipiat, sive aucta una et concreta vicissim, Ut nunc in fucos jam pellucentia nuper, Ducier aspicias: salium penetrabilis extat Nimirum natura, et solvens multa, secansque, Multaque dimittens, et jungens ante soluta. Praeterea si jam, quae fiant aëre, quaedam Expendas, valeas sublatos noscere primo Sudam non turbare diem, noctemve vapores Posse, etenim non sunt nisi corpora tenuia longe, Quae nequeant retro radiorum pellere tela; At jungi inter se cum jam coepere per auras, Et densos formare globos, dareque imbribus ortum, Perque omnes medias paulatim excrescere moles, Efficiunt nubes, visus quae sistere nostros Possint, et varios ex se jactare colores, Ut densatorum varia est natura globorum. Humor enim qui pellucet, queat an ratione Ullâ aliâ tot se nunc his circundare fucis, Nunc illis, quam quae molis diversa globorum est? Nunc ut, quam crassas habeant quaecumque minores Corpora particulas, itidem quoque scire per illos Annellos possis, partiti quos sumus ante Multas in series, harum reminiscere; nosces Unum quandoquidem non saepe redire colorem; Cumque color redit unus et idem, qui fuit ante, Esse tamen clari non aequo luminis ictu Pollentem, neque non diverso cum comitatu Se praecurrentum radiorum, sive sequentum. Ex quo conjectes, series quae debeat esse E notis, certum quae fucum deferat, et quam Crassa ibi sit, fucum quae mittit lamina quemvis. Coccineus, ruber, auratus, flavusque secunda Stant serie, si sint puri, largique colores; Hos et prima bonos series et tertia reddat, In prima nisi languidior sit flavus, et ipsi Tertius aurato et rubro nisi misceat ordo Caeruleum quiddam, quiddam et violae pallentis. Quod viret in quarto, clare viret ordine; nusquam Purior iste viror tamen et fulgentior extat, Tertia quam quem dat series: hoc tincta videntur Herbarum folia et plantarum verna virore; Harum sunt quoniam saturi, largique colores; Et cum jam coeptant frondes marcescere, et herbae, Lux in flaventem convertitur illa virorem Multarum, in flavum prorsum, auratumque colorem Multarum, aut rubeum; quin lumine lumen in alterum Itur ab uno, ut succus ab illis evolat humens, Particulaeque coloratae stipantur, et una Fors quoque concrescunt constrictae glutine denso. Jam viridis color ille uno ordine stare colores Indicat, in quos paulatim immutatur abitque; Qui quamvis non sint saturi plerumque, tamen sunt Saepe quidem saturi magis idem et floridiores, Quam recipi in quarto ut fulgentes ordine possint. Jam qui caerulei sunt, purpureique, secunda Esse queant serie, vel in excipiente; at in ipsa Conspicias tantum, cum pura luce refulgent; Esse videtur uti verno florentis in horto Nempe color violae; permixta ast unda nitentis Expresso succo violae, percoctaque leni Igne diu, donec, quod sit dilutius, ipsum Mel referat, nec non acido et dein mixta liquore, Vertitur in rubram speciem, at permixta liquore Diverso, ut lotj est, viridem dat cernere formam;Nam perfusa liquor cum corpora solvat acescens, Solvat et attenuet, liquor et contrarius illa Spisset, et adstringat, series si forte secunda Purpuream violae lucem cohiberet, acetum Attenuans partes converteret in rubra lympham Lumina, quae primo stant ordine; partibus illis Contra spissatis, foret ordinis ista secundi Lux viridis, verum tum non tam pura niteret Lux rubra, et viridis, revera ut pura videtur. Haec bene constabunt, violae si purpura tertiam Exornet seriem, nam tum quae rubra secundo est Ordine lux, viridisque sequenti, cernitur esse Servatis similis prorsus, quas coximus, undis. Purpureo proin siqua tamen tibi corpora fuco Sunt saturata magis, minus ipsa rubentia contra, Quam viola, in serie bene erunt statuenda secunda. In numero rerum sed nondum vidimus ullum Corpus, cui saturus magis hic color haereat, ipsi Quam violae constanter; ob hanc rem qui color extat Purpureus satura mage luce, minusque rubente, Dicitur esse color violae purissimus, atque A re nomen habet simili, quanquam magis ille Purpureus, serie quem cernimus esse secunda, est. 850 Caeruleus in primo jam qui color ordine languet, Esse color verus caeli, aurarumque videtur; Nam primos, cum sunt rarique levesque, vapores Tam parvis noscas concrescere partibus, illi Ut nequeant nisi caeruleos hos mittere fucos: Nondum etenim in densas nubes potuere coire, Et nebulas, alios nec proin jactare colores Non tam languidulo constantes lumine; quare Caeruleus cum sit primus color, incipit a se Mittere quem tenues vapor exhalatus in auras, Aeris hic puri color est, caelique sereni. Ante alios clarus longe et nitidissimus extat In prima candor serie; minus esse videtur Sed qui splendidus, immixtos gerit ille colores Ex omni serie, quotquot sunt, scilicet omnes. Candor hic est, suemus cui tradere sensa, papyri, Hic undae spumantis, et hic nivis, atque pruinae, Atque capillorum, queis colla senilia spargit Longa aetas; nec non genus hoc quae cana videmus Caetera, candidaque atque albentia corpora multa. At prima candent ratione metalla, nitore Quae fulgent rutilo, velut est argentea massa. Nonne vides, cunctis extat quod densius aurum, Bractea si fiat tenuis, transmittere lumen? Atque metalla alia a succo candente soluta Pellucere, vel in vitrum conversa vicissim? Proin quae candida sunt, et opaca, a pondere solo, Densatis nec habent hoc tantum a partibus; auro Essent quandoquidem mage pellucentia denso; Sunt eadem sed opaca ideo, et sunt candida, molem Scilicet ob certam, queis constant, particularum, Quae nitidum jactent candorem luminis a se. Nam si fors aliqua ratione hoc accidat, auctu Illae ut mutentur partes, mutabitur illa Tunc etiam species alios induta colores; Quod calybe ignescente vides, et saepe metalli Fusi in supremo faciei cortice, quadam Sive in pellicula, quae supra adnascitur, illud Incipiet postquam nativo frigore stringi. Praeterea ut candor qui rerum est fulgidus, ille Fortior est, quam qui de pellucentibus extra Lamellis resilit, sic multo fortior idem est Exsiliens fronte a quavis splendente metalli, Quam vitrea de fronte, undosaque, aëriaque. Nec videas, cur non possint, densissima quae sunt Corpora, si partes habuere repulsibus aptas, Lumen id omne, quod incurrit, reflectere, proinde Lucenti mage, quam quidquam, candore nitere; Densi ubi quandoquidem refringens corporis est vis Major, ibi uberior radiorum copia debet Esse reflexorum; facies proin splendida longe. Multaque praeterea sunt, queis haec vincere possis Conjectans, fusis liquefacta metalla metallis Si miscere velis, atque inspectare colorum Mutatam speciem, conflare aut corpore quovis Haec alio, ut partes alia sint mole, locoque. Sic color attritis albentum, conque minutis Partibus in nigram prorsus convertitur umbram Degener; in serie quoque prima ut nempe videmus Nigra loca albenti subito contermina luci. Ut tamen invenias, quam crassis partibus extent Alba metalla suis, frangentes id pete solers Inspiciens vires cujusque. Hae scilicet essent Argento in vivo, si pelluceret, ut unda, Tantae, ut si radius septenis distet ab axe Partibus ante aditum, non post nisi debeat illis Introrsum valide infractus distare duabus. Hujus quapropter partes, queis exsilit idem Ille color, qui de bullis resilire videtur Undae, tantundem crassas minus esse necesse est Partibus ipsius pinguis, quae inflatur, aquaï. Denique corporeae jam partes esse colore Pro nigro debent, quam pro quocumque, minores; Nam quae sunt paulo majores, lucis habebunt Plus quam sufficiat, nigrae videantur ut esse. Sed magis exiguas libeat si ponere paulo, Quam satis est, possint albam ut reflectere lucem, Lucem et caeruleam, quae languet in ordine primo; Tunc erit, ut lucis tam paulum mittere possint, Ante oculos nobis sit opus consistere ut atras; Omnis et internis tum partibus insinuata Ad varios saliet lux undique dissita flexus, Debeat extingui ut demum, nec reddier auris Ulla; nigras ideo tantum spectabimus umbras Corporis ex omni, quaecumque est, fronte, situque. Inde soluta igni, putrefactave corpora, partesque In tenues divisa, nigrantia facta tueris, Et speciem nigris a frustis omnia nigram Accipiunt: vestes sic luctus signa daturas Fuscamus; quoniam tam parvas frustula nigra, Tam multas abeunt in partes, corpora possint Ut super extendi facile, et partes mage crassas Omnes imbuere, et nigro contingere fuco. Praeterea super aere teras si corpora vitri Aspera mordenti intercepto pulvere arenae, Dum laevis vitri facies, aequataque fiat; Aspicies demum tenuatis partibus omnem, Quae prius alba fuit, nigram consistere arenam, Pulverem et e vitri decussum et fronte metalli In cumulos circum tenuem diffundier atros. Corpora propterea Phoebi magis igne calescunt Nigra, atque ardescunt citius; quod possit oriri Partim a multiplici spatia intra angusta refracta Luce, atque admissa; partim quoque particularum Tenuium ab attritu facili magis, atque tremore. Denique scire licet, cur accidat, atra propinquet Saepe ut caeruleae species, et caerulea atrae; Si tu nempe albam diffundas luce papyrum Corpore de nigro reflexa; candor ibidem Tunc, erit, obscurus quidam, et prope caerulus extet; Nam prope caeruleam speciem stat in ordine primo, Quae nigra est species; proinde hac, quam quilibet alter, Caerulus uberior color est permixtus in ora. Forsitan et fieri ventura aetate valebunt, Hac nisi facta tenus sunt, vitrea septa tuborum, Per quae parvula nos in corpora transpicientes Diversos auctus noscamus particularum, Diversi in rebus venerunt unde colores, Cujusque et molis discrimina percipiamus; Ostendant nam si simulacra ingentia rerum, Nimirum quam res, adeo majora, repente Conspiciantur uti quingentis molibus auctae Res ipsae, non jam positae pede longius uno A nostris oculis non arte valentibus ulla; Sperem tum fore, nos servando perveniamus Demum ad particulas rerumque elementa, valentes Incipiunt primi diffundier unde colores. Sed si millenos jam terve quaterve per auctus Vitrea septa queant res amplificare, videri Omnes particulae fors possint, unde colores Exoriuntur, eas praeter, queis corpora constant Nigra, queant nulla retegi quae scilicet arte. Ergo dicta mihi quae sunt super, omnia posses Prendere per, genus hoc, tubulos, et sensibus ipsis Subjicere, et dubiae curas dispellere mentis: Quod si contigerit, nil jam rear amplius esse Ulteriusque oculis tentandum: haec ultima certe, Quam possint sensus oculorum tangere, meta est, Ultimus hic homini a natura terminus haerens, Ne queat, has infra res, in penetralia labi Illius, et secreta opera, et potiora tueri Particularum in particulis, quas nosse locatas, Et textas, ut sunt, quid jam foret, inde orientes Res multas nisi nosse, et rerum munera multa, Quae nunc spectamus mirantes, ambiguique; Non exinde queant etenim reflectier ulli In nostras acies radii, non ulla venire Lumina, rerum ita nec parvarum sensus oriri Ullus, notities animo quoque surgere nulla; Pellucent siquidem haec corpuscula inepta colori Nunc opus est causas tantarum inquirere rerum, Et cur se radii recta regione propagent Per vacuum, cur frangantur, saliantque, vicesque Cur redeant illis frangendi, atque exsiliendi. Congerere exemplo formicae, atque undique multa Hac cumulare tenus contendimus: utitur illa Collectis tantum comportatisque; neque ultra Urget opus, neque de sese rem conficit ullam: Contra quae solers contexit aranea telas, Moribus in propriis habet, ut quodcumque movendo Construit ipsa operis, de se evomat, educatque Pectore, dives opum propriarum; quae tamen, illac Vel tenues parvus si pennas concitet ales, Paulum commotis post discerpantur et auris, Multa opera, et filis perquam subtilibus apta. Non ita nos certe finxit natura: ministrat Sed dum intra, quodcumque opus est rationis ad usus, Res quoque nos voluit multas extrinsecus ire Quaesitum, ratio subigat quas deinde receptas, Vertat et in varios cultus, formasque, modosque, Seque exerceat intus, eoque nitescat ab usu. Propterea et legisse extra, et post lecta necesse est, Conditaque interius multam versare per artem. Daedala talis apum soboles per florea rura Omnia vere novo circum delibat, aditque, Mellis dona legens, proprio sed et unde labore Efformare queat ceras; opere omnia fervent, Consurguntque favi miro ordine, mellaque cellis Funduntur: sic et convectis undique rerum Nos opus est spoliis nostri nunc viribus uti Ingenii, intra nos ea volvere: nempe operaï Hoc summum humanae est, natura hoc ipsa reposcit. Quare age, lectas res acri a ratione subactas, Mutatasque animo par reddere rursus in auras, Et rerum veras effari et prodere causas. Principio tamen hic liceat praemittere, lucem Non ipsam, ut sonitum, tremulis educier undis Auraï aetheriae, neque pressas aetheris auras Esse; vel hoc multi quamquam statuere, vel illud, Nomina magna, Viri, et post se tradenda dedere. Scilicet hoc radii recta regione meantes, Si bene rem pendas, utrumque evertere debent. Aequoreas etenim prope cum consistimus undas, Aspiciemus eas, angusta per ostia latos Cum subiere sinus, omnes discurrere circum In partes, vertique, et littora lambere flexa. Aspiciemus item convertier aëris undas; Ut cum trans altum pulsantur tympana murum, Aerave, percipias sonitum cis ipse locatus; Inflectuntur enim fluitantes ad latera aurae, Et retro positas aures sensumque lacessunt. Cur quoque non itidem lucentes aetheris undae Si quid obest, inflectantur, neque tympana possis Trans murum pariter pulsata, nec aera videre? Materies an pressa fluens non undique debet Prosiluisse, plagas nec in omnes tendere lapsa? Constent inserto fac subter aperta canali Dolia, non subito Bacchi liquor effluet illuc, Quo tibi collibeat patulum vertisse foramen? Hoc non ipsa facit ratio manifesta patere? Si rectam seriem deducas forte globorum; Primum quo pellas, cuncti procedere debent: Sed si unum cingant alii sex, senaque constet exin junctorum series, exortus ab illo Motus inire plagas sex tantum, nec simul omnes Quibit; at ex uno fugiens lux concita puncto In loca cuncta ruit circum diffusa, plagasque: Aetheris et partes quoniam ratione locantur Revera inter se confusa, et massa globorum Ingens constructa in partes se distrahit omnes, Non erit, ut possit recto procedere motus Tramite, sed variis torqueri flexibus hinc atque Hinc debet; soboles veluti ramosa per auras Arboris; atque ideo sese convertere tortos Aspicias radios huc illuc luminis almi. 1075 His tibi semotis a veri limine rebus, Quid superest porro, nisi lucem dicere motu Esse vaporem acri lucente a corpore missum, Pertenuem, et validis expansum viribus extra? Quod fit enim, radiis cum accenditur ignis in unum Collectis, horum naturam deliquat esse Igneam; id ex aliis pateat quoque rebus eundo Per varias ita res, et protinus evolüendo .Cum sunt jacta semel corpuscula parva vaporum, Hoc genus, in vacuum, recta regione meabunt, Quandoquidem constant vi non expertia inerti: Nec minus et debent coepto procedere cursu, Corpora vel per iter veniant obiecta, neque ullas Ferre moras, quoniam tam tenuis, tamque minutus Est vapor, et tam sunt quoque pervia corpora, tamque Plena foraminibus quavis de parte viisque, Nil plerumque moram ut facere, aut inflectere possit. Quod tamen inflectit coepti de tramite cursus, Quodque moram struit interdum, vis est ea certe, Vis quam particulae, queis obvia corpora constant, In lucem exercent pellentes, sive trahentes; atque ut par uno est in corpore particularum Natura, uno in quoque pares sunt corpore vires. Viribus exstimulata aequalibus oppositisque Proin lux cum fuerit,nusquam intorquere meatum Cogitur, aut ullos obices tolerare morasque. Corporis interni vel septa foramina si sint Undis materiae fluidis queiscumque, vapori Lucis uti sit iter rumpendum, non plaga cursus Tum quoque mutari poterit: mutabitur una Mobilitas propter restantem undam, atque morantem. Sed super a dictis in eodem corpore non est Mobilitas lucis mutarier ut videatur; Proinde patent intus vacua intevalla viarum, Nulla fluens ut sit, quae repleat, unda; vel ulla Si sit, in his undae vacua intervalla viarum Extent particulis, per quae via libera luci. Illa vacent vel si non prosus denique, at intra Ipsa luce magis subtilem pone fluentem Materiem; immensum subtilem scilicet ipsa Luce, mora ut brevior sensu sit percipiente Omnis, nec possis, quantum obstat, cernere; nonne Cum tenuis lux immensum sit, ut ante probavi, Immensum vel adhuc sit tenuior unda, vacanti ut Aequiparanda sit ista loco, proin nulla putanda? Hinc juvat ad causas se reflectentis adire Luminis. Arripitur quod primum hic mente, videtur Invictum multis, properantis lucis oriri Munus id impulsu primas in corporis oras Objecti, ut nequeat transire, et proinde reverti Debeat, atque aequos retrorsum condere flexus, Ut pila, ab adverso resilit quae parjete pulsa: Sed contra certum ratione haud simplice vincas, Nempe repercussos radios resilire sine ictu Corporis in faciem, quaedam ut vis esse repellens Debeat hinc, faciatque suos curvare meatus Paulatim lucem, prope cum venit, atque redire Non e contactu, qui scilicet obstet, at ante Contactum hunc ipsum, vel postquam irruperit intro. Evolat e denso cum lumen in aëra vitro, Aeque illinc resilit, proinde ac properaret ab auris Si densum in vitrum, vel paulo fortius illinc, Fortius at multo, e vitro quam si intret in undas: Num tenuis partes habeat magis aura potentes Quam lympha, aut vitrum lucem a se projicere ictam? Vel si habeat; quid erit, vel adhuc cur esse repulsus Fortior hic queat in tenuatis aëris auris, Aut prorsum eductae si sint de fornice clauso? Tamne habeat partes, spatium est quod inane potentes? Porro de vitro veniens si lumen in auras Incidat obliquo mage flexu, quam gradibus quem Exaeques denis quater, omne reflectitur inde; Sin minus obliquo flexu cadat,exit in auras. Quid facit obliquus flexus nunc iste, vel ille, Istinc inveniat trananda foramina lumen Ut prope cuncta, illinc restantes non nisi partes? Praesertim cum si in durum ruat aëre vitrum, Incidat obliquo quantumvis lux ea flexu, Semper hians aliquid, quo protinus insinuetur, Inveniat, subeatque novos pars magna meatus. Hanc vitare potes neque vim rationis, ubi illum Regressum non jam tribuas obstantibus auris Aëris, at vitro, qua partes exterioris Illius extremae sunt; idem namque manebit Nodus in his etiam, non unquam dissolüendus ,Partibus extremis vitri; cur deinde locata Unda post vitrum, radius sorbebitur unda Integer, aut illac non parva parte refractus? Mutat an hic sese vitrum, faciemque retexit? An potius pendent transmissus luminis, atque Regressus a re, quae post est cumque locata? Praeterea radium vitro in sua fila triquetro Si diviseris ante, alio fac quemque colorem excipias vitro, flexu uno eodemque cadentem; Hujus enim faciem sic obliquare valebis Vitri, ut caeruleum videas resilire colorem, Dum rubra transmittit lux, atque immergitur intro. Jam si transmissus fit vitri a fronte, repulsusque, Incidere in partes restantes caerula fila Fors ferat, in rimas contra rubicunda patentes? Fors ferat at nunquam hoc, ubi se duo tangere vitra Frontibus adversis facies; quia nulla reflecti Fila queant illinc, sed, qua coepta est via, pergant: Cur multa in solidas nequeant incurrere partes? Praeterea bulla in pingui cur ducitur ordo Multiplex variusque colorum? nonne videtur Undique frons similis? cur haec jacit, illa colores Aut hos, aut illos sorbet, vel denique nullos? Pro crassa varie lamella num quoque constet Partibus in facie varius situs, atque figura? Deferat et radios fors tam bene, ut omnibus, uno Qui sunt in genere, aut rimis transmittere apertis Illic, aut duris incursibus hic resilire Contingat? num lege ulla fors ipsa tenetur? Laevia postremo quae corpora, perque polita, Ordine non possent certo jactare repulsos A sese radios, si frons percussa repellit, Ut certo a speculis species salit ordine rerum. Vitrea nam facies frictu, attrituque politur Pulvereo; non est idcirco ut funditus omni Asperitate vacet, neque sit via multa per illam Planitiem distenta, sibi struxere cavantes Pulvereae quam particulae, subter terentes: Nam cavat abradens pulvis, licet usque minutus, Atque aliqua usque sui linquit vestigia ductus, Sensus haec quamvis lateant loca plena viarum. Ergo si speculi reflectitur aequore lumen Partium ab offensu, quia prorsus in aequore scabro Partes sunt, alia nequeat ratione remitti, Quam quae confusa est, et in omnes spargier oras, Haud aliter, quam cum quavis de fronte resultat. Quanam igitur speculum radios ratione repulset, Quo venere, statim referantur ut ordine certo? Scilicet est quaedam vis corporis undique totam Per faciem distenta aeque, sublataque paulum, Quam possint radii venientes ante subire, Impulsumque pati retro, quam corporis ipsam Contingant faciem, et redeant a partibus ictis. Sed, genus hoc, tibi vim paulo post pluribus edam. Et quoniam de non tactis resilire probatum Frontibus est radios; filum, jam si accidat, ullum Ut lucis solidam in partem quamcunque meando Incurrat vitri, aut cujusvis corporis; illud Reflectat sese, flexuque resultet, oportet, Quo venit, proin huc, aut illuc scilicet extra, Aut intra, pro fronte ipsa, quam offendet, agetur. Sec paucis, rarisque, aut id vix accidat ullis Lucis particulis, ut eos patiantur eundo Offensus: siquidem in natura multa profecto Corpora compactis inter se partibus haerent, Et tamen illapsum transmittunt undique lumen, Atque ita pellucent, vix quidquam ut credere possis Interceptum ullis offensibus, extinctumque Esse, et pulsatis tumulatum partibus intra. Proin etiam quae sunt pellucida corpora, luce Non tamen integra, solidis haud illa putandum est Partibus officere, et quosdam retinere, sub auras Ne redeant, radios; sed tum spatia illa necesse est Inter particulas tranandi corporis extent Diversis alienigenis hic rebus et illic Consita, diversas proin vires esse meantem Flectendi radium, refringendique; reflexi Quapropter varie quidam, varieque refracti Interius radii non jam prodire sub auras Incolumes possunt, et tanquam errore viarum Decepti lassantur, et imminuuntur, et illis Tandem evanescunt obeuntes in labyrinthis. Rara potes magis hinc cognoscere corpora, quam nos Credamus vulgo, crebrisque intersita rimis. Undai latices auro tibi sunt leviores, Partibus ut denis decedant atque novenis Ponderis; idcirco tantundem sunt mage rarae. Ast itidem quoque tam rarum deprendimus aurum, Ut facile argentum admittat sub viscera vivum, Elabi trans se tacitam et non deneget undam: Namque cavo includunt undam auro, deinde prementes Guttis exsudet sensim erumpentibus aurum Efficiunt sic, ut nullo findatur hiatu. Quare auro solidi spatii minus esse putandum est, Intus quam vacui, re quam restante carentis. Idcirco quo lympha vacat, repleta liquenti Quam quo est materie moles ipsius, oportet, Usque adeo spatium sit majus, debeat auctu Se quater ut siltem super illam educere deno,Fors et adhuc longe, longeque educere possit. Jam quicumque potest rationem extundere mente, Ob quam rara adeo liquidae natura sit undae, Sed minus in spatium nulla cogenda tamen vi; Ille potest etiam tali ratione putare Aurumque, et gemmas, atque omnia corpora vulgo, Esse quidem vel adhuc longe mage praedita raro, Quantum collibeat nimirum, molis adauctu, Pellucente sa?is spatii ut sit corpore inanis,Undique qua radii possint transire meantes; Nam lucis radius directas tramitis orasUndique percurrit, vel, cum deducitur illinc Vi quavis, alio, sed recto tramite pergit Corpora trans densa et pellucida, trans adamantem, Trans vitra, atque undas, nec non distantibus itur Sic spatiis: apti ast adeunti haec corpora luci Qua ratione aditus constent, et progredienti Apta via, haud facile est comprendere; non tamen omnis Est ratio praeclusa, queat quae pandere verum. Ut super ostensum est, de certa particularum Mole suus rebus color advenit: inter easdem Jam si particulas recipi intervalla viarum Tanta putes, vacua ut constent spatia aequa repletis, Deinde has particulas aliis quoque partibus esse Compositas, spatio ut medio exaequentur inani, Porro alias aliis contextas semper, ut aequum Pleno sit spatio spatium, quod inane relictum est, Donec pervenias solida ad corpuscula demum Ultima, siqua tamen sunt, et non texta elementa: Et si tres, genus hoc, in corpore particularum Esse gradus certo reputes, descendere ut infra Non valeas; illud vacui plus corpus habebit Quam solidi, septem nimirum partibus; inde Si quatuor gradibus minuatur particularum, Materies minor est spatio ter quinque vacante Partibus, at minor est denis ter, et amplius unâ Adjuncta, si forte gradus comprendere quinos Ipse velis, vel si ad senos decurrere tentes, Corporis illius constabit materiaï Tantum tertia pars et sexagesima; prorsum Per loca dispersum nihil est nisi caetera inane. Sic et adhuc poteris sine fine in corpore quovis Materiem labefactare, exiguamque putare Usque adeo, offensum ne luci nectere possit. Vel quamcumque aliam rationem condere tenta Propterea; non una tuo se proferet apta Ingenio: sed quae revera constet in ipsis Corporibus textura, modus qui partium, et ordo, Ut latuit semper, semper fortasse latebit. Est igitur quaevis aditus in corpora luci Liber, uti partim possit transire meando; Est et vis privis manans de partibus ipsos In radios, aliquo tractu ante exercita, eorum Inflectens varie cursum, faciensque reflecti, Aut etiam infringi, et diverso tramite mutans Diversis pro rebus iter, ductusque viarum. Una etenim vis est his cunctis motibus apta. Nimirum lux e vitro quae transit in auras Oblique veniens, quantum non obstet, ut illuc Transeat, adveniat si porro obliquior, ipsa Non jam transit, ut ante, sed exsilit inde repulsa; Quae modo frangebat proin vis obliqua cadentes E vitro radios, porro pollentior exit In radios magis inclinatos, frangere tantum Quam quos possit, uti toto retro agmine jactet. Praeterea alternis lux trajicit, atque resultat Vitri e lamellis subtilibus, undarumve, Scilicet ut, crassae qua sunt, augentur; ob hanc rem Vis eadem est, quae pro crassa reflectere debet Lamella radios, vel trans se mittere fractos. Postremo facies recipit quae corporis in se Frangendi vires majores, uberiorem Ipsa potest etiam radiorum vim procul a se Rejicere, atque omnes retrorsum cogere verti. Una igitur vis est, lucem quae mutat euntem, Quo vis cumque modo mutet, quo tramite cumque. Hinc tibi reflexae, et refractae munera lucis Cernere erit, de qua nascantur origine cuncta. Concipe propterea properantem luminis unam Particulam, faciem ad certam dum tendit, ubi sint Inter se diversorum confinia corporum Hinc illinc, et non pollentum viribus aequis: Particulam circa hanc diffusum concipe porro Mente globum, vim qui referat, quaecumque sit, omnem, Atque extendatur, quantum haec extenditur ipsa. Parte globi plus dimidia dum lumen ab illa Dimotum est facie, neque vim sentire recentem Coeptat adhuc; pacto nequeat mutarier ullo, Dum properat, quoniam vis aequa in corpore eodem est, Undique et aequalem nisum exerit, oppositumque. Vix alio globus ille immergi in corpore coepit, Librari ulterius vires non posse fatendum est, Et nisus, quicumque fuit, non permanet aequus Ad faciem rectas in partes oppositasque. Imparium neque jam cessant discrimina virium Ante, natet rursum quam corpore totus in uno Ille globus, qui particulam circumdat, eadem Procedente novum sub corpus, vel redeunte. Nunc age, eam lucens se rectis inferat oris Particula in faciem; tum quod de viribus omni Convenientibus exoritur de parte, vel ultra Particulam impellet, quo scilicet ibat, et addet Currenti stimulum, vel motibus ante receptis Coget in oppositos motus, sed forte minores, Nempe addens motum, seu demens progredienti, Majores vel forte; priores decutit illos Proinde a particula paulatim; sistitur ipsa Demum, et retrorsum subito conversa recedit, Majoremque capit redeundo mobilitatem, Donec ad extremas veniat discriminis oras, Acquiratque locis, quantum ante amiserat, îsdem: Ut grave corpus ubi in superas impellitur oras, Ejus mobilitas paulatim eliditur omnis A gravitate, retroque fugae convertitur ardor Continuo increscens, donec quae perdita primae est Summa, locis îsdem reparetur, mobilitatis. At si se lucens obliquis inferat oris Particula in faciem; bifidum dissolve ruentis Motum, rectus uti partim sit, tramite partim Aequali semper distans a fronte; meatus Non hic ob adjunctas vires mutabitur illas; Unica quae recta est, pars immutetur, oportet, Non aliter, modo quam docui; si nempe secundis, Qua via, motus item concrescat viribus, ipse Conjunctus socio cum motu, quem modo findens Disjunxi, mage tum directior ibit, ab illa Decedens facie, atque introrsum proin via rectis Finibus accedet: quod fit, cum transit ab auris Lux densum magis in vitrum, nam frangitur intro, Sin contra adversas ob vires lentior ille Motus sit, neque retrorsum tamen obvertatur Ob non aequales vires, sed languidiores, Conjunctus socio cum motu obliquior intro Excurret, quoniam et fronti vicinior esse Cogetur, rectaque mage a regione revolvi: Ut fit ubi a vitro tenues lux transit in auras. Curvus in ingressu motus fit uterque, vel extra, Introrsumve tumens, donec pila tota sub illam Descendat faciem, pila, convestire nitentem Quam finxi tibi particulam, atque includere lucis. Si demum oppositis extinctus viribus ille Vertatur retro motus, curvabitur idem Cunjunctus socio cum motu, ut diximus ante,Atque extra via curva sinum convertit hiantem, Terga intro tumida, et pariles excurret in arcus Hinc illinc, donec globus ille emerserit omnis. Idcirco rediens quia lumen flectitur aeque, Et reparat totam redeundo mobilitatem, Ad flexum saliet, quo scilicet incidit, aequum. Atque hic ut parili resilit lux incita flexu, Sic intro cum illapsa meat, conservat ad axem Accessus medium, vel ab illo lege recessus Constanti, immotaque, neque hujus fracta tenorem Infringit, quovis flexu inclinata viaque. Unde hoc constiterit, longe monstrare Camoenae Possint, mensuras non te deferre per omnes: Tutemet ipse tamen per te tibi suffice, jam quod Est reliquum, numeris assueta mente modisque. Clausum parjetibus geminis velut, atque remotis Aeque inter sese, neque mutua reclinatis Sit spatium quoddam, punctis et in omnibus ejus Sint vires, et agant recto ipsa ad puncta meatu, Atque pares intervallis aequalibus extent, Mutenturque illis mutatis ordine quovis. Ingrediantur id in spatium jam mobilitate Puncta pari duo, diversas sed euntia in oras: Illa quidem spatio dein egredientia eodem Mobilitate nova, non hac tamen impare pergent. Atque hoc, ni pigeat, fluat ex quo fonte, docebo. Hinc sua nempe trahit primordia: mobilitatis Est incrementum repetitae scilicet in se Tale, ut id et spatio pariter respondeat, et vi, Vi quae agit, et spatio nimirum, per quod agit vis. Jam me per sentes sequere, et rem fortiter urge, Nec lassare via, quae veri ducat ad oras, Quamvis clivosa, scruposaque, inque pedita: Scilicet haud facili possis quoque tendere gressu Sublimis properans ad summa cacumina montis, Qui superet nebulas, fuscantesque aethera nubes, Prospicere unde queas circum, longeque videre Plurima, quae mundi possint occurrere scena, Cum patefit, cum pulchra sui spectacula praebet. Atque hoc, quod dico, spatium simile esse putato Illi, per quod agunt in parvula progredientis Lucis inaequales vires corpuscula, quippe Ipsum parjetibus conclusum concipe binis Aequali late distantibus intervallo A facie, tanquam limes quae corporis haeret, Nempe ab ea tantum hinc pariter distantibus, atque Illinc, a medio quantum globus ille tumescens Excurret puncto, quem lucis finximus ante Circum particulam fundi, et vestire nitentem. Nunc cum eadem post egressum par illa supersit Mobilitatis, agit quae lucem fronte secunda, Percipies facili pacto, venientis ad axem Collatis intervallis atque egredientis Inter se radii, et collata mobilitate Tota, quae nova nunc, et quae praecesserat, horum Percipies, inquam, rationem etiam esse vicissim Utrorumque parem collatam; proinde necesse est Aequales cum sint in cunctis mobilitates Particulis, quibus est eadem natura, sub oras Quasviscumque ierint ingressae, ut par quoque constet Intervallorum ratio, quae diximus, illis Isdem in particulis, sintque ordine semper eodem, Nec varia inter se variis pro flexibus extent. Percipies etiam radium, trans corpora mittit Cum se multa means, sortitaque mutua fines Distantes aeque, atque unas distenta sub oras, Densa modis variis, minus haec, magis, ut libet, illa Denique ut egressus medio distabit ab axe, Sic debere etiam, si primo a corpore ad imum Transierit subito, parili quoque ab axe recessu Distare, accessuve; quod a regione fit una Quandoquidem in corpus radio ingrediente secundum, Id fit ab opposita radio egrediente, peritque Propterea: quod item struitur sic corporis ipso Tertii in ingressu, transmisso hoc corpore porro Destruitur; sic et quartum, sic caetera nullum Discrimen faciunt radii in regione meantis. Haud aliter quam forte talento ditior unum Si fiam ob jactum, et tantundem ditior ipse Tu quoque, detineat sed te tamen alea pernox Praeterea paribus variantem impendia lucris; Par utriusque fuat, quantumvis empta labore Impare, mi parvo victoria, sed tibi magno. Ex his jam facile est cognoscere, mobilitate Nos constare sua, dum mutat corpora, lucem, Ut quanto minor est medio distantia ab axe, Major mobilitas tanto sit; proinde citata Trans mage confringens corpus mage diffugit ipsa Lux, at corpus idem motu transcurrit eodem, Quantumvis vario flexu introgressa feratur. Propterea lux est inter nos ocyor, ipsa Quam sit in aetheriis, ad nos dum labitur, oris A sole et stellis, quoniam plus corpora nostra Refringunt illam, in regione levissima quam qua est, Si qua est aura super; nostrumque per aëra primo Incipiet celerare, parum tamen, ut neque parte Increscat quae sit te mille e partibus una. ast altis citior, longeque fugacior ibit Corporibus: liquidis accedet tertia in undis Cursus pars, raris quem tum peragebat in auris; Dimidia trans vitra means properantior ibit Parte, et adhuc gemina trans durum adamanta volabit. Verum in corporibus varia haec quaecumque nitentis Lucis mobilitas fuerit, mutarier unquam Non queat in nostris oculis, eademque manebit; Quandoquidem, ut nuper docui, nihil efficit ingens Tot rerum series mediarum, ut corpus in imum Ne ratione pari, ac sublatis, ingrediatur, Corporibus mediis, proin aequa et mobilitate, Ac si oculos subeat, cum primum a Sole profugit. Jamne coloratas septenae percipis ire Lucis particulas, diverso ut quamque meatu, Cum nova diviso transmittunt corpora tractu, Sic quoque diversa fugiendi mobilitate? Utque nitens violae mutari plus via debet Trans mage confringens corpus; debere fatendum est Sic celerare magis, cunctosque anteire colores; Trans minus infringens contra praevertier illis, Atque aliis citius rubicundo hic lumina ferri. Harum sed quae sint discrimina mobilitatum, Non sinat ipse adeo pernix agnosse volatus: Si tamen est aliquis servandi haec, unicus esset Hic modus, haec ratio, perquirere, quantus ab altis Sideribus constet, qui in luce est, annuus error, Atque hoc diversis in septem quaerere filis Scilicet a triquetri discretis corpore vitri; Error debet enim citiori in lumine quoque Esse minor; sed et hinc discrimina mobilitatum Tenuia sunt adeo, ut nulla ratione videri Possint, et vigiles nostros impellere sensus. Hoc statui tantum, et decerni possit in istis; Quae ratio est inter quocumque in corpore cursus Filorum, gemina componi scilicet unam Ex ratione: regit purum trans aethera cursus Altera labentum filorum, ast altera ad axem Accessus varios, subiere ubi lumina corpus. Hoc igitur nequeat fieri unquam, ut mobilitatum Una tibi ratio diverso in corpore perstet. Sic neque fortis equus parili vorat impete campum, cum silice est multa, vel molli stratus arena, Duratove solo, vel per declivia montis Cum properat, salebrisque viam contundit iniquam. Quin hac ocyor ille, jugis effudit in altis Quem dura e duro conceptum semine mater, Illac qui tener est campestribus editus arvis, Et circo opportunus, Olympiacoque labori. Nunc age causa subit vicium quaerenda, colores Quas ineunt varii: simul haec quaesita feret nos Luminis ad tenuis rationem illius, in auras Quod se diffundit varie, et volat undique nullis Legibus adstrictum, seu frangi, sive reflecti Cogatur radius, nempe ut possimus ab uno Quoque loco circum salientem cernere lucem E speculo, aut nitidas subeuntem desuper undas. Quaesitis quoque plura datur reperire, sagaci Si quaeras animo: sic et venator in alto Dum nemore inquirit leporum vestigia nota, Saepe fugat capreasque leves, damasque paventes, Excitat aut latebris surgentem in cornua cervum: Sic et humum forti duram dum vomere vertunt Agricolae, sedemve oleis, aut vitibus altam, Palladiive parant, lenaei aut muneris in spem; Argenti atque auri interdum videre repente Pondera ferro inter glebas pulsante revolvi, Gemmarumque iterum fulgorem luce cieri Immissa, et veteres in apricas reddier auras Thesauros; stant attoniti, versantque, leguntque, Gaudentesque humeris onera insperata reponunt, Atque lares praeda angustos praedivite complent. Ipse petas vicium lucis discrimina vel de Corpore, trajicitur quod ab alma luce, vel illo, In quod tenditur, aut ipsa tum denique luce. Et quia lucis ubi corpus quodcumque nitentis Particula ingressa est, a crasso corporis ejus Dependet spatio, aut quod curritur intervallo, Ut subito resilire, vel illam exire tuamur, Non erit, ut pendere vices a corpore possint, In quod tenditur, et mores hi ducier illinc. Ergo ipsi, reperit qui princeps, tradere munus Hoc libuit spatio, quo se lux concita defert, Exposuitque modum, vicium a quo constet origo. Corporis ingressu in primo lux incutit, inquit, Ut sonitus, tremulos motus, qui se ocyus illo Corpore, quam tenuis pellens lux ipsa, propagant: Hujus particulae proin summo in limite quaedam Egressurae, illa constant in parte tremoris, Conspirare sui quae possit cursibus, ictusque Adjicere; opposita quaedam sunt parte, suaeque Officiente viae; facili egrediantur, oportet, Illae propterea, facili hae ratione revertant. Addere item hic possis, tremor ut fit lentior omnis Dum coeptat, vel item dum desinit, ocyor idem In medio, sic exortu vel fine tremoris Particulas lucis multas venisse, necesse est, Et subito resilire repulsas, sive meatum Inflexisse intro, parvo pro tempore rebus Nondum mutatis; debent proin flexibus aequis Reflecti, certa vel contra lege refringi; Quippe manent celeri momento eadem omnia circum. Verum quae in medio paucae venere tremore, Quandoquidem citus est, confestimque omnia mutat Mutatus, tenues fugiunt sine lege per auras Particulae huc illuc, jactantur et undique, lucis. Difficile hos tamen est animo insinuare tremores Corporis a luce impressos, qui nempe secundent Ejus nunc motus, nunc adversentur eunti: Nam cur tum corpus non et restaret eidem, Restandoque citam tardaret, corpora multa Post trajecta ut non refringi posset ibidem Tantundem, primo quantum lux frangitur; esset Languida at innumeros post flexus, postque repulsus, Digressuque alios, post multa obstantia rerum? Hoc neque praeterea credendum est, esse tremorum, Filorum quot sunt discrimina, corpore in uno, Ut sit cuique suus filo tremor, innumerali Omnes propterea numero, passimque sub omnes Undique directi simul uno tempore partes, Nam spatii puncto videas quocumque meare Omnigenos radios, et quavis ire sub oras: Sic ubi stillicidi lapsu percussa frequenti Aequora strata lacus, turbantur motibus undae Incertis, numerus quanquam haud immensus earum est; Sic sonus incertus vocum quoque, si simul aures Percellent nostras, subeantque uno ordine sensum. Quare, quod superest, sunt ipsae denique lucis Particulae, per quas vicium discrimina constent; Haec diversa queat quoniam textura creare, Proin illas varie spatia ut trajecta meantes Quaelibet afficiant; diverse sola refringi Jam neque mobilitas faciat, sed et amplius ipsa Lucentum natura ita distans particularum. Hae si sunt aliis compactae partibus infra Perquam pauxillis, non aequo mutua nexu Undique conjunctis; dum motum alicunde receptant, Haud illum excipient aequalem, disque tributum Aeque per partes omnes, elementaque cuncta, Sed magis hinc, illinc minus, ut varius sit ubique. Particula idcirco debebit mota vicissim Expandique, in seque trahi, et disjungere paulum Inter sese elementa sua, et conjungere porro, Atque ita vibrari: geminisque reciprocus iste Limitibus motus finitur, lentus in ipsis, Particulaeque aliquo formam proin tempore servans. Particula idcirco geminis his apta figuris Extremis, nunc huic, nunc illi scilicet, uno Vim variam debet sentire a corpore, proinde Nunc transire alio, nunc retro concita ferri. Tantum cum fuerit mediae cita forma figurae Particulis illae sine lege, sine ordine circum Undique sparguntur; sed ratas esse necesse est. Hi poterunt notus mutari saepe tremores Pro re, mutato nimirum corpore, flexu Mutato, variosque modos pro sorte subire Ipsarum inter se diversa particularum. Hac ratione queas melius dissolvere, quidquid Multarum vicium discrimina multa ferebant Durum, atque implexum, cunctosque abscindere lucis Dispersae nodos, varieque per aëra fusae. Demum quod superest, aliud quoque percipe munus, Servantes luci quod inesse agnovimus almae, Ejus et ad causam, quartum licet, aggrediamur, More quidem certi non unquam abscedere nostro; Nam non propterea tentemus in ultima rerum Delabi; haud etenim sub nostros ducere sensus, In numero rerum quae constant, cuncta valemus: Confingens quae mente velis si forte feraci Cudere, et ambiguas causis adnectere causas, Quas non natura tute edocearis ab ipsa, Quam procul a vera rerum ratione recedes! Haud ita, naturam si quaerens, sensibus uti Constituas, et ab his rationum ducere pondus, Et paulum proferre, et certos figere gressus. Prendere quanquam ipsi non possunt omnia sensus, Certior haud ratio tamen est, et pulchrior ulla Rerum in natura quaerenda: haud omnia subdit Mens sibi, et extremis abstitit sobria causis, Arripit at, quae sunt propiores, et mage certae, Naturamque videt, quantum sinit ipsa videri. Sic et Apelleae, quas est mirata vetustas Ante omnes, aevum tulit id quascumque, tabellae, Extremus quamvis operi labor abforet, atque Exiguas non ars absolveret undique partes, Rerum at naturam referebant pulchrius ipsam: Proin mage jucunda spectantum et imagine veri Fallebant oculos, quam quaelibet altera, cui tum Addere tentarat summum extremumque cacumen Pictorum nimia in parvis industria rebus. Quare diffringi lucem quoque quid sit, et istud Dehinc, causa qua fiat, habe: cognoscere vera Jam poteris supera dictarum consequa rerum. Particula ut lucis nimium vicina trahenti Materiae vires ejus praesentit, et intro Aut flectit cursus, aut retro diffugit acta; Sic quoque cum radius vicini corporis oras Extremas volucer prope radit, sive capillum Propter, sive aciem labens decurrit acutam, Debebit vires illinc sentire propinquas, Et mutare vias, et notos flectere cursus, Introrsum pergens, seu contra, plusve, minusve, Ut plus, sive minus prope res sita; longius at si Sit paulo, flexu turbabit lumina nullo. Cum turbat, varie debet diversa colorum Stamina commutare, vices quibus, atque potestas Diversa est: jamque haec revera cuncta videbis Observans, ratioque haudquaquam discrepat a re. Si facias clausum thalami in penetrale subire Exiguum lucis radium, tenuemque capillum Ingresso objicias; mage, quam par, ampla capilli Umbra jaci, verum non tam condensa, videtur. Quandoquidem partim radius deducitur extra Divisus, sinat ut latam mage pandier umbram, Partim intro raptatur, uti quodam imbuat illam Lumine pertenui, tenebras et diluat atras. E latere admoveas radio si forte nitenti Ferri aciem, videas nitidum se inflectere tractum: Dein ipso in radio si ponas, terminus umbrae Qua fuerat, sese ostendet non una colorum Fimbria, quae nequeat discerni, si prope ferrum Umbra cadat tabulam super; at si abducta tabella est, Saepe triplex conspecta, et adhuc numerosior illa. Hanc etiam circum species umbrosa capilli Multiplicem pariter parti monstrabit utraque. Horum clara tibi ratio, manifestaque pandit Immutare viam radios, cum corpora propter Currunt, plus istos, minus illos, ut radiorum Natura est varia, et varia est textura colorum. Ergo cum radius cultro, objectove capillo Integer occurrit, multiplex fimbria circum Umbram exit, tractuque nitet variata colorum. Fimbria prima, umbraeque propinquior, interiori Visa fuit limbo violae velamine tingi, Coerula tum saturo simulat, tum lumine claro: In medio subeunt virides, flavique nitores, Exterior demum rubro exornatur amictu. Altera contiguo tunc excipit ordine primam: Hanc quoque contiguo sic ordine tertia porro: Ambae caeruleae introrsum, exteriusque rubentes, Pallidulae tamen, et fessos monstrare colores Vix possunt; sed languidior, quae tertia, multo est. Fila igitur lucis varie fucata fatendum est Diffringi varie; proin non aequaliter umbrâ Distantes retinere situs: hinc simbria servat Cunctorum ductus distinctos prima colorum. Ast aliis ductus mage lati mutua sese Confundunt super impositi, tantumque videri Extremis licet; ut fieri quoque diximus ante, Post triquetrum vitrum prope si sistatur imago Discretis nondum, abductisque coloribus a se. Praeterea (servans haec nosces) magna capilli, Et chartae si sit nimium vicinia, nulla Fimbria conspicietur; ab ipso deinde capillo Sed prius amoveas digiti quam parte papyrum Umbrae occurrentem quarta, jam prima videri Incipiet, variosque nitens monstrare colores: Tertia et amoveas nondum sed parte, tueri Post primam tractum obscurum, nigrumque licebit; Altera deinde suos exortus fimbria ducit, Dimidia digiti cum nondum parte recessit Umbra; uno at nondum digito, tibi jam nova surgit Obscuri species tractus, atque omnia finit. Tertia tres digitos vix non sibi denique poscat Fimbria, possit uti languentem mittere lucem. Ast intervallis species majoribus haec est Clarior, atque oculis longe manifestior omnis. Qua tamen inter se mensura fimbria triplex Primo lata fuit, tunc et latescit eadem Mensura inter se, et parili simul ordine crescit. Lata haec ipsarum spatia, imbrarumque, receptae In medio quae sunt, in se repetita videntur Respondere sitis inverso more modoque Non aliis numeris, quam quos natura priores Edocet incipiens a simplice, semper et ultra Simplice paulatim ad quovis discrimine surgens. Scilicet haec fieri servatum est omnia, senis Bis pedibus procul a rima distante capillo, Amotaque pedes ternos ter ad usque papyro. Post binos, ternosve pedes nunc accidat albens Admissus radius, qua nigrans charta foramen Tantum pandit, uti totum transmittere possit: Cultri acies peracuta tamen conjuncta superne Integat hoc partim parvum, occludatque foramen Parte patens alia, radii qua pars quoque tantum Transmissa, atque alia candente excepta papyro Efficiet geminos lucis procurrere tractus Utrinque a medio distentos, atque imitari Protentis caudis lucentes nocte Cometas. Et quia directi lux illaesique nitoris Vivida candentem illustrans puramque papyrum Caudarum premit hoc potiori lumine lumen; Hac quoque fac rimam in charta, qua transitus extet Directae radii parti, quam denique vestis Excipiat pulla, atque obtundat luminis ictus: Caudarum tractus remanent tum denique clari. Omnia consimiles constant, discurritur aeque In longum latumque, atque aequo lumine gaudent. Pollent hoc nimium, spectant qua parte foramen Vicinum, et lucem directam transgredientem, Distentique vigent vix pollicis intervallo Dimidii: minui porro vis fulgida, demum Evanescere, ubi spatii pars quinta peracta est Illius, quo cultri acies distabit acuti. Ullane jam queat hac ratio manifestior esse, Diffractos radios qua noscas flectier istam In partem tantum, quantum illam, scilicet aequis Corporis imperiis adducier, atque repelli. Nunc geminas cultrorum acies adducere sensim Incipias ad se, radius dum transmeat illac. Pollicis incipient vix tum distare vicissim Parte una quater e centenis; e regione Qui radius positas res recta nuper adibat, Atque hinc, atque illinc geminos disjungitur unus In tractus: media umbra manet jamque amplior, ipsis Usque magis cultris ad se accedentibus: at sunt Luminis a?ctati tractus mage; nempe patescitQueis magis umbra, locis hi diminuentur in illis: Donec cultorum in contactu denique lucis Desinat haec species bifidae, et nox omnia velet. Quae detorta minus pars luminis, interiores Et caudarum oras tingit: majore meare Nonne vides spatio a cultris debere, videri Vixque umbra incipiet media, id quod majus habetur Tum spatium, partem prope pollicis unius illam Prendere, quae tum pars octingentesima constat? Inflexum magis est, propius quod currit acutam Praeter cultri aciem lumen, caudaeque remotas A media partes illabens imbuit ora. Ante accedentes acies quam mutua possent Umbram inter geminos caudarum immittere tractus, Fimbria terna etiam hinc atque illinc ordine visa Est gemino, quae, quo thalami majore foramen Distabat spatio a cultris, ipsumque patebat Quo minus, at radii ut ne fulgor adire vetetur, Vividior, certisque suis ornata colorum Prodibat fucis; nimis ipse patere foramen Nam si forte velis, tam lato fimbria tractu Haec sit, et illa, queat super ut distendier unam Altera, confusisque simul quoque tertia constet Limitibus, nec jam possint nisi continuatum Quantumvis variae inter se dimittere lumen. At contra thalami perventum est imminuendo Rimam, ut languenti haud incertum lumine saepe Quarta sui daret indicium, inciperetque sub auras Fimbria prodire, atque suos monstrare colores. Ast adducendo post ad se mutua cultros Continuo, major procul et distinctior una Quaeque, propinquabat fini tamen: exterior jam Prima perit, media post quae regione renidet, Interior demum: tum sese lumen utrinque Longum extendebat tractu uno et continuato, Disrupto porro, medium intrans abscidit umbra Ipsa itidem crescens, donec lux omnis abiret Conjunctis cultris, in chartamque irrueret nox. Auctus quaeque suos sumebat fimbria tantos, Ut radii, interior steterat queis fimbria, lato Bis decies fierent magis augmine, tempora agente Tunc illa suprema, uno quam scilicet illinc Amoto cultro. Quapropter, fimbria prima Quo constat, lumen cultri transibat acutam Oram praeter, uti digiti distaret ab illa Plusquam parte una e centenis bisque quaterque; Altera quo constat, distaret longius: intervalla At breviora, suos radiantia lumina tractus Cum fundunt, similisque sui cum immissa nitet lux. Si geminos cultros, quorum rectissima constat Cuique acies, facias sic inclinarier inter Sese, ut supremum, quo se tetigere, cacumen Hinc atque hinc flexum perquam concinnet acutum, Admissumque sinas radium transire; papyro Protinus exceptum, digito non amplius uno Distante, aspicies tractus conflare colorum Inter se reclinatos, umbramque secundum Distendi rectos, neque tum latescere eundo, Dum forment parilem occurrentes mutua flexum. Nec jam ultra possit procurrere fimbria, flexus Scilicet oppositam ad partem, sed desinat illic. Longius objecta sed multo fronte papyri Jam dilatantur tractus, jam fimbria flexum Amplior ante ipsum est, post flexum pergit et ultra Se magis amplificans, et pandens omnis utrinque. Quapropter radii cultrorum trans freta lapsi Accessu inter se cultrorum nil nisi tantum Inflecti poterunt plus, deductaque papyro Post super excepti ad sensum latescere tractus. Praeterea serves, quod punctum linea signat Mutuo in occursu hinc atque hinc obscura, receptant Fimbria quam mediam prior, atque secunda, minore In chartae a cultris spatio minus esse remotum Cultrorum a puncto referente cacumina juncta, In spatio majore, magis: quapropter oportet Praeteriens aciem, quo conitat fimbria, lumen Tunc supero a flexu ditet minus, et prope tranet; Nunc tranet paulo jam longius, et mage distet, Proinde etiam latere a cultrorum; fimbria quare Diverso in spatio, diverso a lumine fiet; In spatio majore, fit illo a lumine, distat Quod magis a cultris, minus atque infringitur intro, In spatioque minore, minus quod distat ab illis, Et magis introrsum diffractum excurrit, abitque. Tunc quoque latescens, aliaque abducta secante Alterutra ex ipso concursu fimbria, ductu Tali flectit iter, de secto tertia cono Qualem conficeret species, quae accederet istic Umbraï extremae infinite, projiceret quam Cultri acies directa sui, atque accederet illic Infinite itidem regioni, aequaliter umbris Quae foret inclinata, ubi fit concursus earum. Si radium triquetro discerpas in sua fila Ante vitro, nosces, cujusvis corporis umbra, Fimbria si inficiat, for, ut illo tincta colore Tantum extet, cujus lux praeter corpus agetur. Praeterea postquam septenas feceris istas Inter se varias fuco septemplice, rubras Inveniens aliis magis amplas esse, minores Contra, quae violae pallentis lumine fulgent, At medio medias fieri sub imaginis auctu. Quin spatia inter se, atque ipsos quarumlibet auctus, Vel prope, vel longe fuerint quocumque receptae Forte loco charta nitida super, ipse videbis Mutari simili prorsus ratione modoque. Ergo rubens oritur queis fimbria, dum prope corpus Transcurrunt radii, spatio majore jubentis Accipiunt nutus, radii quam, fimbria pallens Queis oritur violae in morem; proin longius illi Auscultant, minimum qui sese infringere possunt, Majoresque ideo tractus fecere prope umbram. Quare cum radius vitro non ante retextus, Integer adveniet, multiplex fimbria quae tum Fiet, erit constans septem variantibus inter Se varie mixtis, quot sunt ea fila colorum. Quae prior interiorque nitebit, praeferet omnes, Quot sunt, unum alio subito excipiente, colores. Tanta inflectendi cum nempe a corpore constet Vis ibi, possit uti septem disjungere fila. Intimus est violae color, ipsamque excipit umbram; Proin ruber extimus est, cunctique remotior umbra. Altera post veniens, atque altera fimbria porro In se omnes, ut prima, gerit, ratione colores Confusa tamen immixtos; nam latior illic Fimbria quaeque fuat simplex cujusque coloris, Proinde aliis faciles miscerier omnibus omnes,Communique suum condentes lumine lumen. Scilicet haec ratio lucis causasque, ratasque Noscendi leges, ut dixi, est optim?; cum nonFingimus has quales possint fors esse, sed ipsas Revera reperimus, uti sunt, subjicimusque Sensibus, unde, fidem rebus tribuamus, oportet. Sic pariter multas terrae qui viderit oras, Tranarit maria, et montes superaverit altos, Si referat caelique vices, positusque locorum, Et passim varios usus, moresque, animantumque Indigenûm formas, segetum nova nomina, terrae Uberis ignotos foetus, plus credimus, atque Suavius audimus, quam vitae desidis omnes Abditus in patriis laribus qui duxerit annos: Quanquam idem cupidos nos per miracula ducit Plurima, quae variis fingat producier oris Terrarum, referens Cyclopum horrentia saecla, et Fervere foemineas ad Thermodoonta phalanges, Strymoniasque viris bipedalibus aspera bella, Indus qua Gangesque fluunt, inferre volucres, Sirenum cantus, humana voce loquentes Harpyias, Faunos, et semiviros Centauros, Et canibus rabidis praecinctas inguina Scyllas, Atque alia e genere hoc, nocturno tempore monstra Sopitae quae saepe solent illudere menti. Sic igitur leges cum sint, inventaque lucis Munera, quae docui, finiri limite debet Quodque suo, ne qua fors ambiguumque vagumque Excurrat quid rebus in his, erretque; videtur Et si aliquid certo deflectere ab ordine, possit Comprendi ut facile, et veluti sua sub juga cogi, Adstringique datis jam prima ab origine rerum Moribus (arbitrio nos nostro inducere non quos Tentemus, quibus elabi, exsolvique quid obstet?) Naturaeque suae vinciri compede tantum. Quod genus exemplum praesto facit esse eadem lux, Quam docui certis refringi legibus omnem Cuncta introgressam generatim corpora, quae nos Rerum in natura servamus saepe, ratasque Has ideo leges generatim dicimus esse. Attamen esse aliqua inventum dein corpora, legem Praeter communem frangendi, quae quoque quandam Legem aliam norunt diversam, dissimilemque, Difficilemque, queat ratio ut tibi protinus edi, Constantem tamen usque sibi certamque, ratamque: Nempe hac illudit crystallus, quamque vocamus Montanam nos, quamque tuo de nomine, quondam Ultima seu fuerit Thule, seu cognita nulli Propter hyperboreas hiemes, pelagusque sonorum, Nunc adeuntibus es nostris Islandia nautis. Illudit paulum tamen illa, et sensibus offert Vix aliquid, multum nisi servent; quippe lacessit Tunc ita visum, animi mirantis ut excitet aestus. Fissilis hic lapis est, et sic pellucet, ut unda Illimis, vel crystallus de monte reflecta, Sic perfert flammas, ut non pellucidus esse Post nequeat, licet ignescat; nimioque calore Vertitur in calcem, non funditur, exagitante. Non frontem ipse diu, si maceret unda, politam Servabit; paleasque leves, ut succina, frictus Adducet, jungetque sibi, mersusque liquore Quodam, a re fortem quem dicimus esse, tumultu Ebullit valido, et turbas concinnat, ut ignis. Quadratis plerumque solet sex frontibus esse, Flexibus et solidis proin bis prostare quaternis: Sed paulum obliquae quadratae sunt tibi frontes, Et non, qua plani, aequales sunt undique flexus; Obtusos gradibus septem decies servabis acutos. De solidis flexus gemini, oppositique vicissim His tribus obtusis facierum flexibus extant Compositi; ast omnes alii sex fronte retusi Sunt tantum ex una, sed frontibus exacuuntur E geminis: facile in crustas diffinditur idem Ad quodvis latus haud prona ratione locatas, Ejus sed lateris distentas in regionem. Exsurgens crustae facies nitida ipsa manebit, Prorsus ubique tamen non aequa, sed aspera paulum. Praeterea facile est etiam interradere mollem; Durum opus at faciem prorsum est inferre politam, Mollitiem hanc propter nimiam: vitroque polire Tentabis lato melius, quam forte metallo, Aut saxo super excurrens, poterisque cavatos Radendo sulcos implere, et reddere laevem Post oleove terens, aut ovi albente liquore: His potis est opibus frons pellucere polita. Nunc age, fac radium in quamcumque incurrere frontem, Rectumve, obliquumve velis; tum protinus ipso Ingressu in geminum discinditur unus; ut istam Si trans crystallum perarata evolvere verba Incipias, horum geminata elementa tuaris; Atque in utroque manet par lucis copia seorsum. Frangitur assuetis frangendi legibus alter, Inter et accessus rationem servat ad axem, Caetera transcurrens ut corpora servat: ut, ante Quinis si spatiis distabat ab axe per auras Illabens, nunc non nisi ternis distet ab illo: Legibus insuetis at contra frangitur alter, Et procul a socio oppositam frontem advena pulsat, Tam procul a socio, pars quanta octava prope ejus Est spatii, quo frons adversa a fonte recedit; Inque plagam tendit semper deflexus eandem. Si porro opposita facie egrediantur uterque, Ut prius, assuetis rursus confringitur ille Legibus, insuetis, ut dicimus, iste; feruntur Propterea aequatis spatiis sese inter, et inter Advenientis iter radii, si continuetur Simplex ante aditum, primum ut fuit, ingressumque. Quod mirere magis tamen, accipe; ponere tentes Si crystallum aliam post, atque aptare priori, Ut positus primis similes latera omnia servent; Post etiam assueta radium se frangere lege, Qui prius assueta se fregerat, insuetaque, Qui prius insueta, proprium et retinere tenorem Aspicies; ipsa radii quapropter inesse In natura opus est, frangatur cur ea pacto Uno pars, alio cur altera, semper eodem: Quandoquidem modus hic si fors manaret ab ipsa Crystallo, cur crystalli non deinde recentes Id facerent etiam, radium cur frangere rursus Quemlibet assueto ritu, insuetoque nequirent? Sed quod adhuc mirere magis rarumque novumque, Si modo quam prendi geminis a flexibus, una Suppositae plaga crystalli non constet in ora, Qua primae plaga constat, at illac forte novenis Decedat decies gradibus, proin recta sit illi, Esse vices radiis diversa lege refractis Ilicet agnosces mutandas, ordine frangi Scilicet insueto, assueto quem jam ante notaras, Contraque assuetos ad ritus alterum abire. Propterea neque dicendum constare priores, In quos est lapide in primo divisus, ab auris Qui radius labens advenerat, irrueratque, Diversa radios natura: namque videmus Unum ex his radium, quicumque est, posse refringi Insuetis, suetisque modis, et vertere legem Ergo non aliam rationem reddere possis, Quam si concipias in lucis qualibet esse Particula facies binas bis, saepe videre Contigit ut Jani frontes: binae oppositaeque Harum consimiles inter se mutua constent, Contra dissimiles aliarum prorsus eaedem. Proin ubi contigerint crystalli corpora primae, Illas assueta confringi lege, quibus sunt Certa plagam latera ad notam compôsta; sub illam Et distenta plagam queis sunt latera altera, ritu Protinus insueto frangi: cum deinde secundam Perveniunt ad crystallum, positum esse volebas Cui similem primae; non coeptum invertere ritum Infractos iterum radios, ratione quo unâ Inspectent latera ipsa plagam; sed vertere ritum, Et mutare vices, cum obversa sit altera prorsus Ad primam plaga, frons dispar quia vertitur istuc. At si nec prima, nec item ratione secunda Altera crystallus statuatur, at ejus ut extet Obliqua ad primam plaga; de se reddere prolem Incipiunt radii, binam tum quisque, duosque Effundunt ramos, duo lamina, moribus inter Se diversa plaga latera exponuntur eadem. Protinus expositis tot luminis, exque plicatis Muneribus, causisque, prope ipsis atque elementis, quaedam adeundum alia est naturae effecta micantis. Et primo nostros oculos percellit, et intra Procudit speciem, mentemque exinde lacessit, corpora quae subito tum percipit illita luce. At qua sese illuc vi, qua ratione, viaque Insinuet, nostraeque adeat penetralia mentis? Corporis hanc agitat molem mens edita summâ Arce velut; siquidem stans celsa in sede cerebri Jussa dat, et recipit, varius quas nuntius extra Res affer: illinc per corporibus undique partes Fundantur nervi, rami velut, exorientes Multi de paucis crassi minus, atque abeuntes Post in fila, cutem per totam tenuia longe, Et nostros late varios texentia sensus. Haec via multiplex se regnum extendit in omne, Hac abeunt, remeantque leves, cita turba, ministri; Nam simul extera vis, nervorum texta coegit Intremere impellens, aut mens simul ipsa moveri Membra velit, quaedam subtilis sanguinis aura Notum currit iter, vario aut molimine tensi Sollicitant nervi nervorum summa, vel ima, Externisque monent dominam de rebus, ut ipsae Impellunt, vel membra agitant, ut, jusserit illa. Ergo se extremae varie vibrare coactae, Fibrae dant variis exortum sensibus intus. Ipsae res primo revera non nisi tactae, Corpore nempe suo, tactas sensum atque palati Gignunt: tum sonitum concussas ire per auras A rebus certum est ad tympana nostra sonoris, Tympanaque, et nervos sub secreta aure trementes; Postremo veniunt aurae de rebus odoris Tenuiter emissae, naresque lacessere pergunt. Unâ de tribus his par est ratione profecto Et nostros oculos a re lucente moveri, Rem videamus uti, quae nempe in luce locata est. Qui visum fieri voluit, quia parvula longe Corpora, quae seriem lucente a corpore longam Ducunt, pressa premunt oculos, protentus ut illincComprimeret baculus, rationem nostra ciendi Lumina consimilem primae invenisse videtur: Consimilem porro scimus voluisse secundae Illum, qui lucem consistere dixit in undis Aetheriis, sonus aëriis ut constat in undis. Sed nec corpora pressa, nec est lux aetheriis unda, Ut supera ostendi, verum a lucente profusa Corpore materies nimirum, et semper inundans Flumine abundanti circum loca cuncta, replensque. Tertius ille igitur modus est, quo lumina nostros Afficiunt visus, ut missi a rebus odores. Quare cum radiis tot rerum obstantia vincens Pervenit ad fibras, ubi pingi debet imago, Cumque fugam plaga inflicta parat, hospitioque Admissus salit huc illuc, hac mergitur illac, Impulsus glomerans celeres, mixtosque repulsus, Quandoquidem vis vi respondet mutua semper: Fibrarum in minimis oritur par, oppositusque Motus particulis; tremor ergo continuatus Insilit ad cerebrum, et Reginae concutit arcem. Atque ut multiplicis tot quae sunt stamina lucis Mobilitate inter se distant, forsan et ipsa Textura; debent diversos dissimilesque Propterea in fibris oculi impressisse tremores, Diversis cerebrum proin motibus exagitare, Unde et diversae mente in vigilante genantur Lucis notitiae variosque videre colores Possimus, varios rerum distinguere fucos. Cum varii certa miscentur lege tremores, Harmoniae quoddam cur non genus exorietur, Ut solet in sonitu, in sensu non simplice visus? Utque trahunt animos mira dulcedine certis Intermixta modis discrimina multa sonorum, Mixta modis aliis quae fastidimus: ita ipsi Si bene compositi sint, permixtique colores, Allicient animos, perfundentque agmine amico; Sin male, percellent ingrato lumina sensu? Utque sonus cum fit, cujus tremor usurpatur Saepe oculis partim, partim cognoscitur ipsas, A quibus exoritur, per vires, et numeratur, Jam licuit reperisse, quod aures allicit, esse Non aliud, numeros nisi , quaedam certa tremorumQuos nectat ratio inter se, facilesque, brevesque, Et cito, diversos post ictus, convenientes; Sic non posse negem rationem hanc esse colorum Harmoniae, numeri quamvis, viresque latescant. At quascumque velis has vires esse colorum, Et numeros quoscumque, putem non esse profecto Tam suaves per se, tam cordis adi intima labi Aptos, ut sonitus, et mentes exagitare, Protinus et varios sub pectore gignere motus. Pratum, ubi pubescunt flores, armentaque late Pascuntur, fluit irriguo et pede rivus, et umbras Longe excurrentum nemorum ciet; adjice montes, Montibus adjunctas urbes, tum nubila, caelum Lumine diffusum verno, maria ipsa, lacusque, Velivolasque rates, confertaque littora nautis; Haec circumlatis oculis gratissima vulgo Omnia sunt; campo nec non instructa patente Agmina cum tuimur varios ineuntia motus Armorum, et vultus peditumque equitumque feroces, Nescio quae, vacua tum surgit mente voluptas, Sed non tam multos propter variosque colores Conspectos, quam propter eas res, propter et haustas Illinc notitias tot in uno tempore rerum: Nam si nil simulent ipsi, referantque colores Quo vis dispositi tabulam super ordine, parca Illinc tentemur moti dulcedine sensus. Jam pronum tibi erit porro cognoscere, quare Haud pauci, quibus est simplex natura, colores Commixti possint unius gignere nobis Notitiam, qualem naturae simplicis alter Deferat in cerebrum prorsus diversus ad illis; Ictus quandoquidem venientes tempore eodem Diversi, possint medios aequare tot ictus: Aeratis sic bina tubis pila pulsa per auras Tanto disrumpat murum impete, disjiciatque, Si sit inaequalis, quanto, par utraque si sit, Sed medio molis simul utraque constet adauctu. Utraque dum raptatur eadem mobilitate. Viribus a geminis diversa corpus agatur Si regione, uno medio tamen illud abibit Motu, quo fugeret, si simplex tertia quaedam Corriperet vis, ut nequeas distinguere prorsus. Praeterea viridis color est gratissimus unus Ante alios, oculosque levat persaepe dolentes, Nam situs in medio est aliorum; nempe putandum est Sensus plus mediis naturam aptasse sagacem, Extremis ut utrinque minus sint rebus inepti. Praeterea in tenebris si frontem in saxa, trabemve Impingas, oculosque teras si forte, premasve, Menti obversatur species inopina colorum: Illo nempe tremunt violento concita motu Fibrarum texta haud aliter, quam verus adesset Si praesto color, et projecta luce feriret; Et tremor ad cerebrum producitur ille animumque. Quin solet externo sine motu saepe cerebri In fibris tremor idem aliqua consurgere causa, Et facere, ut praesto videamur saepe videre, Quae procul a nobis sunt, aut non forsitan usquam. Somnia sic ludunt animum, sic plurima obire Officia, ire vias longas, risusque, jocosque Nectere, venari, rixari, ludere, dulces Scribere versiculos, versarier inter amicos Credimus, immoti cum in stratis mollibus alto Stertimus. Exagitat sic motam insania mentem Multorum, Reges se saepe, Deosque putantum: Soli bella gerunt, oppugnant cominus hostem, Qui nusquam est, soli tragica ad spectacula currunt, Et tanquam plenis populo sedere theatris, Ridentque, plauduntque, furentis et Herculis iras Spectant, et misere lacerantem Penthea matrem, Insanaque suos aestus in imagine cernunt. Sic etiam ebrietas malesana in pectore turbas Concitat ingentes, lymphato in pectore; tellus Vertitur ante oculos, seque ipsa elementa resolvunt, Horrida tempestas furialibus omnia ventis Vertit, et intorquent se res, geminantque micantes Ante oculos, lapsus sunt undique, et undique monstra. Tantum intra cerebri fibras exorta potest vis. Hac etiam incolumes, sicci, vigilesque movemur; Praesertim in tenebris per caeca silentia noctis Mira videre facit rerum, atque audire; vagantes Hinc occursantes lemures, larvaeque per aedem Insuetos sonitus, per et atria nigra cientes, Panesque, et Satyri, et Nympharum mille figurae. Porro erit, efficiat lux ut plerum calorem, et, Si violentior est, ignem, flammasque voraces. Hoc quoque principiis, quae dixi, confit ab îsdem. Lux in corpus agens refracta reflexaque crebris Ictibus interius minimas huc dimovet atque Illuc particulas urgens, celeremque tremorem Incutit; exoritur tum mutua particularum Mutato positu inter se, vis excita quaedam Majores motus adjungens motibus illis. Protinus a motu calor exit: fortior hic si Ob validas fiat vires, magnosque tremores, Usque adeo partes serviscent corporis omnes, Candente ignis uti circum velentur amictu, Paulatimque abeant in fumos, atque vapores; Nimirum si materies queat illa resolvi, Inque vaporibus et fumis flamma incita surgat, Atque novae circum jaculetur lumina lucis. Haec lambens alimenta sua in sese omnia vertit, Et, donec superant in corpore pabula, flagrat: Absumptis nova succedunt, nova flamma per auras Continuo exoriens fumo surgente nitescit. Quin tractus fumi extincta de lampade surgens Ceratâ, aut piceâ, aut adipe, aut pingui oblitâ olivo, Si flammam longe contingat, protinus illam Suscipit, et sua labentem ad primordia defert. At nequeant si forte in fumos corpora solvi Texturâ minimas partes figente tenaci, Exceptum retinent ignem tamen illa, diuque, Quo majora, magis retinent plerumque, foventque; Interius plures quoniam in majoribus ictus Crebrescunt lucis loca subcava pervadentis, Vibratasque agitat plures vis mutua partes. Propterea validis fors viribus exagitatum Corporis omne genus, quod fixum est, imbuere igne Se queat, et rapidam in naturam vertier ejus. Fors ferrum a fornace rubens, quod forcipe prensum Ingenti nigrans Cyclopum dextera versat, Non aliud jam sit, scintillans massa nisi ignis. Fors ideo quoque Sol, et caelo ardentia summo Sidera sunt solido constantia corpore, nostra Ut tellus, aut praeterea vaga caetera quae sunt Astra; sed illa suis agitata in partibus intus Undique vibratae jactent ut lumina lucis. Ipsa etiam quin unda, licet videatur inepta Ignem concipere, et rutilo splendere liquore, Igne tamen faciens crebro stillare per artem, Figes in terrae quoddam genus, induat igne Quod sese facile apposito, et vertatur in illum. Haud minus idcirco nobis tamen esse videtur Credibile hoc, in natura non omnia posse Corpora candentem sese convertere in ignem; Igni oportunum quin uno de genere esse Undique dispersum corpus, passimque locatum Omnia per spatia, et fibras, et viscera rerum, In quod corpus agat lux tantum, et agatur ab ipso Viribus internis, quod denique fiat et ignis. Involvatque suo violento caetera motu Corpora, divellat concussas undique partes Dissolvens, circum et vivo convestiat igne: Natura est vivi nimirum haec sulphuris ipsa. Ut magnes chalybem trahit ad se, caetera quidquam Corpora non agitat; sic lux fors sulphura tantum Prendit, et adducit, partes et versat in omnes Immotis aliis; atque ipsa a sulphure contra Turbatur tantum, non circum caetera sentit. Hoc saltem experti scimus, graveolentia multo Corpora quae constante e sulphure, frangere lucem Plus aliis in se subeuntem, ut diximus ante, Plus iter et radii flexo mutare meatu, Scimus et hoc, magis illa aliis a luce agitari. Ut ferrum ignescat, violento exponier igni Est opus, et duri ut flammescant pondera ligni, Esse diu flamma debent contacta voraci: At scintilla levis massam subito imbuit igne Sulphuream, et flammas extemplo exsuscitat amplas. Mixtum ubi sulphureum nitro et carbonibus atris Pulverem ea attingit: miranda tonitrua circum Aëre disjecto mirandis viribus edit, Sub terraque quatit magnas, et diruit arces, Et findit duros discluso vertice montes Fragmina contorquens vastas disjecta per auras. Ex his jam facile ut conjectes esse coactam Sulphura lucem in se, densatamque agmine magno, Sulphura pura; neges nam cur durescere figique Ipsam, et mutari diversa in corpora primis; Nuper aquam ut dixi fors figi, densam et abire In terram, certa in glaciem ut durescit acutam, Atque iterum a glacie in liquidam ut dissolvitur undam. Corpora quae nullo prope sulphure praedita constant, In sese possint sentire impune valentis Ignis vim: cohibent intra quae sulphura, densis Verum ita parjetibus conclusa, agitare negatum Vel minimas ut sit partes, vel ponere motus Ut vix conceptos illae jubeantur ob arctos Fines, et vetita ob commercia partibus ictis, Vix ea concipiant ignem, aut mutentur ab ipso. Foristan idcirco est amianto innoxius ignis, Undaque ferviscens, perstat tamen unda, calore Nec pote majori semper ferviscere, quanquam Ignem subjicias majorem semper aheno; Nimirum certo calor undis limite constat. Ergo siqua forent expertia sulphure prorsus Corpora, non possent flammis corrumpier ullis Unquam, quin ipsos speculo jungente coortos Despicerent radios, neque lux deflecteret illac Tranans dimota a rapido mutataque cursu. Quis scit, an ardenti non talia corpora constent Sole super, nequeat magnis fervoribus illa Ut mutare furens, et solvere; pabula praestet Quin pubentibus ut plantis, aurasque foventes, Et rorem veluti fecundum, sylvaque multa Sit super, alituumque, et corpora montivagorum Quadrupedum, bipedumque, his ut patria omnia rebus Sic vigeant, propriis ut sol sit terra colonis. Utque scobem ferri vicinus turbat, agitque Huc illuc magnes, immotae parcit arenae; Sic elementum illud vi solvens cuncta voraci Inter nos, motuque involvens exitiali, Perniciemque ferens deprensis undique rebus, Non alibi nisi ros, zephyrorumque aura faventum Mollis sit, foetusque novos sustollat, alatque Mulcens, rivus et ut sitientes irriget herbas. Fors macularum etiam Solis genera altivolantis, Illic quae nebulae constant, exordia ducunt Ista a materie; nam multis saepe diebus Vasti in tam valido perstant fervore camini, Nec subito ut nubes aquilone hic disjiciuntur. Corpora praeterea, quam nostra, tenaciam ulto Illa magis si sint, ignes perferre valentes Aetatem possint longam, neque solvier aestu, Nam si Sol illic quanto violentior extat, Corpora pollenti tanto mage praedita nexu Quaedam sint, partes quam quo hic junguntur aquarum, Illa fluant undae supera de more liquentis, Et gelidi manent fontes, et murmuret aequor Illisum; nec jam flores, arbustaque laeta, Nec sata camporum vernent viridantia? demum, Ut Tellus, ita Sol faciem non praeferat almam? Difficile est animos tamen his assuescere vulgo, Non nisi rem diram violentamque esse videntes Ignem, atque admotum nullis prope parcere rebus. Quippe vident, magnis si quando incendia sylvis Gliscunt, proceras pinos, annosaque late Robora, et aërias platanos, altoque cupressos Vertice sublimes consumier, atque perire Lucentes flammis circum involventibus, atque Protinus in cineres collabi, nec sua Phoebi Defendit laurum, aut oleam tutela Minervae, Nec dodonaeas texere oracula quercus; Montium honos antiquus abit, fugere Napaeae, Et sua lustra ferae, sua nota cubilia linquunt: Quaque diu umbra fuit, campi rediere patentes, Et primum caelo ostendere cacumina montes: Nil superest de tam claro nemore, atque vetusto, Ni cinis huc illuc vento spargendus, et imbri. Et siquando urbem et turrita palatia flamma Corripuit, quae non dira et miseranda videntur? Ignis opes populi violento turbine raptat, Perque domos, per templa, per atria laxa vagatur Dissolvens magno crepitu, horrificoque tumultu Omnia, compages validas, tabulata, trabesque, Atque intorta procul flagrantia fragmina jactans, Praesertim furias vento irritante tumentes, Et sic aerumnam longe, clademque ferente. Marmora finduntur templis, ebur omne crematur, Et liquefacta fluunt auri mixti argentique nitores. Nequidquam lymphis superantem extinguere pestem Plebs, proceresque ruunt, certatimque undique currunt Auxilio: vix saepe queunt erupere tectis, Et fugere instantes flammas: clamantque, trahuntque Imbelles natos figentes vix pede terram, Saepe etiam linquunt correptos; brachia tendunt Illi infelices nequidquam; it nidor in auras Membrorum, et mixti nimbo crepitante ululatus. Ardens per conclave fugit lymphata puella, Et varios iterat cursus, variosque recursus. Tangat eam turbo dum flammeus, abripiatque. Ponit atrox ea nec tempestas, dum sua restant Pabula; propterea multis saevire diebus Interdum magnas illa videre per urbes. Ipsi quin cives circum discindere cuncta Certant, et raptis vastare securibus, ultra Suppeditent alimenta equitanti ne nova flammae. Hoc fuit excidio quondam damnata Corinthus, Cum sua fusa viis vidit commixta metalla Currere: Byzanti fumantia moenia Thraces Aspiciunt saepe, atque Euxini navita ponti Prospectat procul involventes omnia nimbos. At non flammarum spectaculum tetrius, et tam Formidabile fert terras natura per omnes, Igniferos prope quam montes, ubi nigra feruntur Ostia Diris, et Enceladi cum Fratre Typhoeo Immanes poenae, et Cyclopum horrentia claustra. Testes Peruvii cultores, Japoniique; Testes Trinacriae populi, qui cernitis igne Aetnam exundantem, et minitantem incendia mundo; Tu quoque Parthenope nimium vicina Vesevo Testis es, ah quoties densa conspersa favilla Horrificos inter sonitus, terraeque fragores, Dum sursum projecta alto e cratere videres Ire liquentia per caelum, et flammantia saxa, et Mixta bituminibus, nitroque agitante metalla; Omniaque ingenti per dorsum deinde revolvi Proluvie, et densas Cocyti labier undas. Igneus it late torrens, operitque feraces Campos, et crassa valles ferrugine complet, Cunctaque durata consternit, qua via, crusta. Dum liquefacta meat massa ingens, restat eunti Jam nihil: objectos lapides convolvit, et urit, Proruit et muros, et sylvas proterit altas Abscindens, raptansque suo fervore, levemque Post linquens cinerem: procul o! armenta, gregesque ab- ducite Pastores, si jam licet, agricolaeque; Nulla mora est, instat tempestas ignea, vestram Eripite ipsi animam, et corpus servate sepulchro. Jam si forte recens ad littora pervenit horror, Contactae subito serviscunt aequoris undae, Infestasque velint demissae linquere terras. Haec olim magnis populis, haec floruit amplis Urbibus ora frequens: stabant hic Hercule structa Moenia; tergemino veniens cum victor ab hoste Per terras famae monumenta relinqueret omnes Grandia: tartareis post eructata caminis Omnia contexere ardentis flumina massae, Et tumulo cives uno abscondere, domosque. Jam subito in duram silicem concreta, recentem Rerum ostenderunt faciem, sic finitimorum Mentibus ut locus urbis, et urba ipsa inclyta demum Excideret, siquidem inducto sub monte latebat. Longa tamen proferre solet, quod conditur alta Sub terra, plerumque dies. Sub viscera duri Nuper montis itum est, et secto tramite, mirum! Urbs antiqua, aevo non immutata reperta est, Ast illapsa silex olim prope cuncta replevit; Finditur ipsa tamen quaerentibus, eruiturque. Paulatim serpit labor intra moenia ductus, Qua licet; hanc urbem neque enim irrupisse per omnem Posse datum est subito, vallabant undique plenam Praeduri montes, interceptaeque ruinae. Inventas ad tecta tamen regalia praedas, Marmora, picturas, et ahenea signa, theatris, Templisque, et domibus direpta, forisque, viisque, Et quaecumque fuisse ad victum, ad sacra suppellex, Ad varias artes: ludos, spectacula, pompas Creditur, ad rerum privata et publica, vectant. Parvis longa etiam, vilique in sede locatis Aetas dat pretium, et praeclarum rebus honorem, Dignae ut servari sint in penetralibus aureis. Discimus hinc usus antiquos, discimus artes. Atque utinam superis potuissent reddier auris Omnia disjecto ferruginis objice durae! Urbis, qualis erat, patuisset forma vetustae, Extantesque domos licuisset, celsaque templa Cumque suis gradibus, caveisque theatra tueri, Et fora, diductasque vias, arcusque patentes, Thermasque, circosque, simul per summa, per ima, Exteriora oculos itidem, interioraque ferre. Vos quibus antiquas res, quam cognoscere nostras, Cura prior longe est, invento et plauditis agris Semiruto muro interdum, saxisque vetuitis ,Fragminibusque columnarum, et truncis simulacris, Quanto vos fastu vestram imperioque per urbem Ire videremus, quantos canere inde triumphos, Prisces in prisca ritus quam velle novare Sede, et adhuc non visa tamen quoque fingere rerum Multa, et inauditos ut veros prodere mores: Cuncta palam extarent, nisi quae corruperit ardor; Et labefactarit largo olim flumine inundans, Lignea structa, levi vel lanae stamine texta; Praeferrent et cuncta modos speciemque vetustam, Quae neque ab Arctois procul hostis barbarus oris Proterere adveniens potuit, commota elementis Terra nec ipsa suis quatere, atque evertere ab imo, Decutere aut ventis, trifido vel fulminis ictu Juppiter, aut nimbis late furialibus horrens, Denique non longis aetas consumere saeclis. Queis licuit stabili vestigia ponere gressu, Certarum et fixam rationum tangere metam, Sunt spatia illa mihi longe confecta viaï, Et lumen veris praetentum est rebus amicum, Ut nequeant ire inficias, nisi pectora, contra Queis sunt obfirmata, ferinoque aspera cultu, Dignaque perpetua, cupiunt quam inducere, nocte. At nunc multa mihi, quae non ita clara, supersunt Evolvenda; movenda imis est, eque ruenda Natura e latebris, et caligantibus illis, Ad quae non detur, nisi longe assistere, lustris. Hunc etiam juvat extremum imposuisse laborem, Ad vires elementorum et primordia labi Scilicet, unde omnis concreta, coorta que summa est. Noscere quae quanquam certa ratione negatum, Atque eadem veri jucunda luce rigare; At fors non adeo nigrum velamen inumbrat, Prospicere ut nequeamus, et acrem immittere visum, Atque, intervallo vario quae proxima veris Sint, et quae fieri non pugnent posse, doceri: Non tamen ut valeas idcirco protinus illa Verarum in numero rerum, unique ordine habere, Nam fors illusus specie tunc avius erres; Nec contra par sit contemnere, scilicet esse Quae fors vera queant, vacua et dimittere mente; Credendi variis at erit par utier illic Normis, nec varia pendendam non rationes Arte, fidesque minor vel major rebus habenda est Ut fuerint ipsae res in splendore locatae Nimirum vario, minus effulgente, magisve. Siquid in his auctor valeat tamen, innitique Nomine siquid sit magno, si fortior extet Hinc ratio, validis tanquam vibrata lacertis, Expertaque manu veniat si certior ictus, Quis dubitet per et haec vasta, et male tuta locorum Te, Newtone, sequi? cujus gradus altius ima Infigi terra valeat? quis clarius unquam Extulit e tanta rerum caligine lumen? Inclyta quo tua mens prospexit cumque, nec ulla Territa nigranti, nec victa refugit ab umbra, Lux quaedam tanquam sublustri in nocte repente Apparet, retegitque viam, qua accedere spes sit Ad sacros propius rerum ortus, ad ditionem Illam etiam immensam Naturae, abducta recepit Quo sese magis, et longe secreta recessit. Haec propter, vel si Gravitas educta per oras Aetherias, lucis vel stamina dia retexta, Vel nova materiae prius a te multa reperta Munera non fuerint, haec propter sola, maneret Ingens fama tui, et decus immortale laboris, Pectora dum pulchro veri tangentur amore, Doctrinae dum stabit honos, et gloria laudi. Non mortale tibi ingenium, non pectora fraudi Pervia, non talem vafra rear ambitione Unquam inflexum animum, turpique cupidine fractum. Humanis majora ipsum illexisse sequentem Credibile est; quod iter ratio pandebat, adibas Victor, praeteriens retrahentia caetera circum, Sicanias tanquam immotus Sirenas Ulysses Palladiis fidens monitis. Te legerat unum Ante alios, cui prorsus opes effunderet amplas natura; his tu hominum voluisti protinus omnem Munificas agitans curas, ditescere stirpem, Atque potestates nostrae distendere mentis Usque adeo, nihil ut non vincere posse putantes, Confisique ausu irrumpamus in omnia magno. Proin etiam aggrediamur post te, quaecumque latere Perpetuis voluit vel adhuc natura latebris; Et nostro interdum pugnamus marte, sed armis Instructi tectique tuis; se quisque valentem Tanto sub clypei veluti septemplicis orbe Haud minus esse putat, quam cui circumdare Achillis Contigit arma, vel Hercules tractare sagittas Immanes, Trojae fatum crudele ferentes. Jamque per ambiguos calles, lucemque malignam, Si non ad veri fines, ast ad loca sisti Proxima certamus; minus ipse ignota movendo Omnia, versandoque diu facis et subigendo. Proin juvat huc etiam nostras inducere musas, Quo tu cumque praeis, laetae audentesque sequentur. Nonne hoc in rebus fit pluribus, ut videamus Materiem trahere, atque trahi, gravitatis uti sunt, Quas docui, vires, et queis magnesia pollent Saxa, atque electri quae notae a nomine constant. Non arcto nimium tractu distendere sese Cernimus has vires: at sunt, quae non nisi parvo Sic extenduntur spatio, ut percellere nostros Id nequeat sensus, veluti lucentibus esse Quas in particulis monstratum est, quaeque per artem Mutantem saepe, et domitantem corpora flamma Produntur varia rerum ratione modisque; Scilicet ut fit, ubi quid fervet, bullit, acescit, Solvitur effusum, disjungitur, atque abit a se Divisum, sursumve volat, vel conciliatur, Concrescitque cadens, quovis vel denique pacto Mutatur mixtum, concussum, seu calefactum. Aspicies parvas agitari, occurrere partes, Impellique, trahique, fugam tentare, repelli, Jungi, atque aptari nunc his disjungi, et abire relictas. Proinde queas quasdam latitantes noscere vires, Quae brevibus spatiis compellant parvula nexus Corpora inire suos, et certa in vincula ducant. Jamque has ut possis melius deprendere vires, Mecum, age, rebus in his, quae fiant plurima, nosce, Quam varia omniparens agitet natura, struatque. Est quoddam salium genus, intra dolia crustas Quod ducit, circumque cadis latera omnia vestit Accrescens, longo Bacchum si tempore claudant: De vini exoritur natura, glebaque circum Fit lapidosa velut, quo vinum parjete stagnat. Ergo sales prunis siccati, atque aëris auris Expositi post, incipient humescere primo, Deinde liquescere, et ut conspersi solvier undis. At qua sunt illic undae ratione coortae Tam subito? nonne e liquidis fluitantibus auris? Particulas semper volitantes aëre aquarum Nimirum sal iste trahit, densatque vapores, Atque in se recipit, retinetque tenaciter haustos. Natura ast adeo bibula caret aequoreus sal, Atque alii multi, siccatique aëre perstant; Undas quandoquidem nisu caruere trahendi Vim certam cur ille tamen sal haurit aquaï, Nec conviva satur sese rigat uberiori Proluvie, postquam immaduit? quia deficit omnis Ille vigor capta praeda, retinensque tenetur. Quidve aliud jam sit, si non vigor iste trahendi est, (Cum soleat parvo sustollier unda calore In fumos) cur haec vinclis exire retenta Non queat ipsa suis, agitante avulsa nisi igne? Porro sive salis genus est, seu forte metalli Caeruleam ostentans frontem, aut plerumque virentem, Scilicet aut illud scabrae ferruginis instar Prognatum a ferro, aut aeruginis instar ab aere, Grajo deductum quod nomine compellamus Chalcanthum; inde solet subjecto educier igne, Quod vocitant, oleum: liquor est acerque tenaxque. Hic quoque contacto fluidam trahit aëre lympham. Sat sibi sed postquam detractam junxerit illinc, Desinit; at retinet junctam, nec surgere posthac Ni validis raptam flammis permittit in auras: Idem nonne trahens ideo vigor inditus ipsi est? Quin super hoc oleum si infundas fluminis undas, Aspicias aliquo fervere calore liquores, Dum se commiscent; motum calor indicat, atque Motus eas vires, queis conjunguntur, euntque Mutuum in occursum partes utriusque vicissim. Hic liquor, hoc oleum, seu spiritus, undave fortis, Ut dicunt, valido quae surgens ignis ab aestu Guttatim e gelido defluxit fornice, fortis Atque valens, ferri humectet ramenta, rigetque; Haec solvens subito bullit fervore, cietque Motum in particulis ingentem, dum sibi cuncta Intervalla aperit chalybis, penetratque reclusos Incurrendo aditus: ponunt non ante furores, Quam terri partes a sese avulserit ipsis Singillatim omnes, solasque ambiverit unda Undique complexu valido secum fluitantes. Jam non illa potest, poterat velut ante, calore Tolli aliquo; magno vix ferrum liquerit igne. None vides harum veras existere vires Undarum in ferrum, ferrique existere in undas? Istam praeterea fundatur si super undam Nitri sal, pariter bullit liquor hospitis ejus Adventu, sibi dum jungit, solvitque receptum. Supposito tunc igne doma; nitri ocyor aura, Quam solet, insiliet, partemque relinquet, inertem Partem acidam ipsa sui, tantum sociata potentis Parte acida undaï, quacum conjungitur illic Arctius, et nequeat sat utrique quia esse ferendae, Elabi propriam sinit, evehit hanc alienam Ex oleo immisso, atque aequali pondere nitri Flammis suppositis si educas scilicet auram Hanc nitri, multis quae nitri spiritus audit Compositus tenuem ob naturam, Garyophylli Tum super aut oleum immittas, quocumque per artem Aut aliud plantis extraxeris, eque animantum Corpore; misceri simul incepere vicissim; Jamque calent adeo vehementer, ut excita flamma Protinus exsurgat; tanta est vis ista liquorum, Tam ferus incursus violentusque. Ob rationem Hanc itidem nitri compositus spiritus iste Non abit in flammas consperso flore lyaei? Non tonat extemplo, non fulmina jactat in auras Horribili crepitu cum nitro sulphur et illo Cum sale commixtum, quo crustas dolia ducunt? Sulphur enim in nitrum, nitrumque in sulphur, in acrem Immittens se utrumque salem quoque, sal in utrumque, Impete praecipiti sic impelluntur, ut una Protinus omnia eant in flammas, inque vapores, Protinus atque abeant resoluta efflataque in auras. Corpora cum lente solvuntur mixta, calore Lente servescunt modico; ferventior uret Hic tamen, haud adeo si lente solvier illa Contingat; demum extemplo, quae mixta, soluta Si sint, fit validus subito fervorque calorque, Flammaque cum tonitru, cum fulminibus projectis. Sic etiam exhausto, quantum licet, omnibus auris Fornice sub vitri si spiritus, ut modo dixi, Nitri compositus supra fundatur odorum Garyophylli oleum, subitâ omnia discutiuntur Exortâ flammâ, et claudens vas rumpitur ipsum. Sulphuris et crassi quantumvis pulvis, et unda, Ferri et scobs tenuis pariter mixta atque subacta Si fuerint, aliquo post tempore massa calescet Exagitante scobem jam sulphure, flammescetque. Ad se sulphur item fumans trahit aëris auras Alliciens circum; densantur protinus illae, Et figuntur ibi coëuntes, vimque coërcent Sese expandendi subito, velut ante solebant. Certo quod possis tentamine saepe videre, Aëra si longo claudas cum sulphure vitro, Quod supra obstructum, subter mergatur in undam, Separet externas auras quae inducta, prematque Internas paulum; tum sulphur in aëre clauso Accendas radiis speculi de fonte cavata Conjectis super, aut commixta jam scobe ferri. Ut docui; videas minui tum protinus intus Auraï spatium, lymphasque in inane salire; Figuntur siquidem, sobenturque aëris aurae, Ut nequeant porro restare prementibus extra. Propterea terrae scrutantibus abdita ferro Fit subito interdum, ut vitaï copia desit Emissos propter densantes aëra fumos: Fit pariter, pereant afflati ut fulminis aura, Quandoquidem subito circum constringitur aër; Sulphura nam condi terris, extraque volare Saepe opus est, variosque sales, variisque vapores Omnigenos genitis intra expirare metallis. Omnibus expensis ergo, quaecumque per artem De genere hoc fiunt hominum, mirabile non est, Terra ferax adeo cunctus cum rebus abundet, Cur varios passim persaepe exaestuet aestus, Partibus unde suis imis calor, unde claentes Prosiliant fontes, medicusque ebulliat humor, Causaque succendat quae montes ignibus altos, Quaeque locis vim pestiferam progignat avernis; Praeterea cur emittat Scaptesula flammas Interdum subitas, aerumnososque vapores, Atque graves nebulas, cur tellus mugiat alte, Atque solo trepidante tremat, cur denique pestes Exhalet calidas ventorum, aurasque necantes, Typhonumque genus, versantesque alta columnas Aequora cum sonitu, tempestatumque furores. Subter sulphureo commixta metalla vapori Quippe haec efficiunt; quandoque tonantia flammam Concipiunt subito, et disjectant omnia circum. Propterea tellus super intremit, atque vacillant Concussi montes, vacuisque innixa cavernis Culmina, saxaque trans aperit quassata viam vis. Interdum vasto diducta patescit hiatu Tum quoque, nigrantesque videtur mittere ab imo Terra orco fumos, tenebrisque offundere caelum. Hi tamen explosis saepe exhalare vapores Possunt trans rarae permulta foramina terrae, Atque improvisum nobis inferre calorem Aëra mutantem subito, ducamus ut aegre. Protinus auraï dempto libramine venti Consurgunt celeri verrentes impete terram, Et tempestatem concinnant undique diram Cum sonitu horrifico; depugnant frontibus omnes Adversis, velut Aeolio diffugerit antro Turba ferox, longum impatiensque fremensque retenta. Tum quoque turbinibus convolvier aëra diris Aspicias; nam qua consumens aëra figensque Ille vapor pergit, circum reparare ruinas Aurae deproperant subitae, et loca inania replere; Idcirco impellunt, impellunturque vicissim In latus, et diro contortae vortice versant, Et versantur, ut in medio proin perstet inane. Propterea aequorei fluctus sorbentur aquarum In vacuum, et magni lapides correptaque tecta, Evulsaque imis sylvae radicibus alte Exportantur eo violenter ab impete terris Spargendae hac illac: intortis cuncta rigantur Guttis in gyrum, et subvectis aequore arenis. Fit, videatur uti saepe et succensa columna Terris e nube inniti, et fulgere maligne, Sulphureumque gravem circum demittere odorem. Clamorem tollunt tremefactae ad sidera gentes, Et votis diram avertunt lucemque luemque. Fit quoque, sulphurei ut volitantes saepe vapores Tempore praesertim, quo siccaque fissaque terra est, Impingant acida in nitri corpuscula, et una Commixti fervore novo magnoque calescant, Suscipiantque ignem; fulgor fit protinus auris, Et caeli hac illac volucri loca lumine tingit. Fit tonitru, densae quod nubes commeditantur, Tela trisulca Jovis fiunt, et missile fulmen, (Proin etiam a terra perhibent quod saepe coortum) Et quidquid liquidis succendi cernimus auris. Nempe acidis itidem quoque foeta vaporibus aura Aëris est, variis fervorem inducere rebus Qui possint, ignemque; ideo est, ignescat ut auris Aes facile in mediis ferrumque, ut flamma creetur Flando, atque increscens sua flando robora sumat, Igneus et noster cordis calor ut foveatur Aëra ducendoque emittendoque vicissim. Nonne vides igitur multis in rebus inesse Principium quoddam, quod non movet ante quietas Particulas, spatio quam cum breviore vicissim Sunt positae; tunc hinc atque illinc excitat illas, Et facit, occursent ut mutua, confligantque Motibus adversis incurrendo, atque calescant, Atque ita correptae violento denique cursus, Concussae, fractaeque ex ictibus, inque minutae Ut fumos flammamque exhalent, atque vapores. Cum natat in lympha ferrum rodente solutum, Ut neque particulas oculis discernere possis, Seque gregare ejus fluitantes, si bibulus sal Jamque liquens Bacchi e testis collectus odoris Fundatur super, extemplo sale lapsa metalla Deorsum praecipitant immisso, et libera vinclis Densi more luti fundum volvuntur in imum, Atque ita comparent forma, velut ante, recepta. Nonne hoc est acidas undas magis esse valentes Hoc sale quam ferro in raptando, proin veniente Post sale, dimisso huc convertat vincula ferro; Sic quoque dimittat ferrum, et magneta resolvat, Aeraque prae ferro pariter contemnat habendo, Praeque aere argentum (pretiosa ut Glaucus ahenis Cum Diomedeis commutans spreverat arma Inscius) argentum ferro tum denique vivum, Aut ferro aut plumbo, pariter commutet et aere. Quod sorbere oleum lymphas ex aëre dixi, Sic sibi conjungit correptas, ut neque flamma Avelli possint subjecta; lymphaque tarde Ascendit fumans atque aegre, nam comitantur Ascendentem olei sublatae denique partes. Qui liquor a fumo hoc constricto deinde fit, idem Ex oleo pariter constat, lymphaeque retecta. Quid facias, lympham ut possis jam cernere seorsum? Ferrum, aut aes, Bacchive salem, quem diximus ante, Immerge, et rumpes connubia protinus illa; Namque salem, ferrumve, vel aes dum corripit, undam Linquit amicam, oleum: vidua ipsa relictaque prodit. Aëre sic tenues undarum posse vapores Linqui credibile est, queiscum conjungitur ille Sublatis, alioque suam vim vertier omnem Jam non mixti illi sustentatique, trahuntur Inter se, nubesque apparent agglomeratae, Deorsum et praecipitant in terram, densaque lymphae Corpora conficiunt: pluvius cadit ilicet humor Nubibus ex altis, sitientesque irrigat agros; Proin et roriferis noctis conspergimur alis. Commixtum salibus si vivum efferrier igne Argentum facias, et post cum sulphure jungas, Caerula ante oculos pictoribus utilis exit, Nomine cinnabarim quam dicunt, massa; per ignem Si deinde hanc torques viva ante in calce receptam, Fortius argento quoniam calx sulphura vivo Pertrahit, eripiet; sine sulphure tollitur alte Argentum; fixo remanet cum corpore sulphur. Fortem quam docui lympham dissolvere posse Argentum, non ipsa ex auro arrodere massam Circumfusa potest: alia est, quae combibit aurum, Commiscetque sibi: regalem nomine dicunt, Fors quia divitiis gaudet regalibus auri. At non argentum queat haec libare vicissim. Quare hoc? illa caret vi scilicet alliciendi Aurum ad se, contra haec argentum. Si sale fortem Conspergas undam, praesertim Juppiter Ammon, Cui cunas nomenque sali dedit, unda repente Regia fit fulvum figens mage avara metallum; Ergo liquens propria argentum cum jam innatat unda, Ereptumque doles; salis haec superinjice frusta, Unda salem arripiens nodo dat abire metallum; Protinus hoc moremque suum, suaque ora receptat. Undis cur liquidis, qui baccis Paladis humor Exprimitur, nequeat miscerier, et liquefacto Cur nequeant ferro liquefacti pondera plumbi? Nempe carent vi, qua raptent in mutua sese Oscula? Cur aegre aes possis confundere vivo Argento? tantum modice sensere vicissim Hinc atque hinc duci. Cur sal diffunditur undam Per totam facile, et viro corrumpit amaro Aeque contactam, nisi quod traxere valentem Mutua se per vim, natura convenientes? Postremo nonne hoc manet de fronte, necesse est, Quod vulgo perhibent, quae convenientia, jungi, Disjungi contra, quae sunt diversa, calore? His aliisque modis miscendo plurima rerum, Hoc genus, atque aliud, torquendoque igne ministro, Jam nihil invenies esse, ut facile evolet auris Sublatum, quin id fixis quoque partibus extet, Queis quocumque volat, sibi junctis adjicit alas; At dimittit eas partes, jungatur amica Si mage re, rapitur dum per sublimia: flammis Illud sic oleum domitantibus effugit alte, Sorbere ex liquidis undas quod diximus auris, Immixtasque graves levibus sustollit in altum Particulas, fixasque acidis; sed spiritus una Si Bacchi sursum fumos emittat odoros, Has acidas ad se partes trahit atque fluentes; Ipsae adeunt solae, et comites post terga relinquunt Deciduas subito, et nigras, et prorsus inertes. Et quoniam, vocitant oleum quod sulphuris, extat Huic oleo prope par natura; et sulphur haberi Possit item geminis ut constans partibus illis, His fixis, istis fugitivis, glutine amico At simul aptatis ita, ut hae fugientibus istis Effugiant etiam, raptataeque usque sequantur; Sulphuris hinc certa in resina solvere florem Si tentes, ignem et circumdare, ut efferat alte, Invenies sulphur constare bitumine crasso Quodam, quod totum flammae facile imbuat ardor, Atque acidis salibus quoque, terrae et pondere crassae. Et quia telluris foecunda hoc viscera foetu Sunt acido, possit rebus communis origo Hinc repeti multis, quaecumque exordia ducunt E tellure, acida et multis haec mixta potestas Rebus erit; sic si aut ferro, aut conjungitur aeri Discurrens, quaedam ferrugo, ut diximus ante, Prodeat aut aerugo, opus est, quam nomine grajo Chalcanthum appellant, at si cum corpore terrae, Cumque bitumine, sulphur erit, sin denique sola Cum terra, faciat, quod nos vocitamus alumen, Fors quia dat lumen rebus, clarumque nitorem. Omnia non itidem, aut fors omnia corpora constent, Quotquot sunt usquam, geminis his partibus una Commixtis varie, et conjunctis foedere certo, Saxa, metalla, sales, arbusta, animalia, ab alta Quidquid et eruimus tellure, et cernimus extra? Fixae ubi jam non sint partim, partimque volantes Particulae, aut solidae partim, partimque fluentes, Ut, res saepe sua qui solvunt arte, tuentur. Hinc facile et salium quae sit natura patebit. Particulas terrae siccatas quippe, et aquosa Invenies acida esse sales corpuscula: jungit Utraque se raptu inter se natura valenti: Nec posse hanc terram dissolvi, copia ni sit Tanta liquens acida, ut faciat dissolvere lympham. Atque acidus sapor ipse movens, pungensque palatum Attritu exoritur, quo fit, penetrentur ut intus Linguae texta acidis a partibus, atque agitentur. Sed junctae absorptis hae partes ante metallis Non ita convellant linguam, at dulcedine saepe Contrectent sensum; retinendas namque metalli Versa ad particulas ea vis obtusior exit; Et si acidi minus est, quam ut, quod componitur, unda Dissolvi possit, proin linguae et texta movere, Vis effoeta fit, et nullo tractare palatum Quit sensu, ut nullus sapor illo a corpore manet; Nam quod non valeat lingua, aut humente palato Solvier, haud valeat sensum ullum inferre saporis. Utque facit gravitas, pelagus fundatur ut omne Tellurem circum, magis est quae densa gravisque; Sic facere hic raptus quoque possit, aquosa superne Particulis ut fundantur terrestribus (ut quae Sunt mage compactae), salis et corpuscula fiant; Nam secus haud acidae partes mediae esse videri Possint terram inter, sal et qua solvitur, undam; Nec sale de testis collecto acida extraheremus Corpora tam facile, in queis nant resoluta metalla. Utque globo in magno terrae graviora feruntur Ad medium, fundumque magis volvuntur in imum Pondera; sic salis in parvo quoque corpore possit Materies magis in medium, quae densior, ire Conniti, salis et, tellus ut parva, sit una Particula in medium, siccis durisque coactis, Et terrestribus et densis, at mollibus extra Effusis, et quae sunt rara, humentia, aquosa. Proptereaque sales longum durare videntur; Aegre quandoquidem divulsis, nec nisi aquosis Particulis, illos destruxeris, aut nisi faxis, Ut mediam subeant non magno agitante calore Hae molem, donec nimium discerpta minores Haec in particulas, corruptaque, nigraque fiat, Et penitus collapsa putrescat corpore toto. Forsitan hinc propriam plantae, atque animalia formam Servant, convertuntque in se succumque, cibumque; Quandoquidem tenera ipsa alimenta, atque humida cum sint Usque adeo possunt motu, atque fovente calore Texturas mutare suas, ut denique fiant Terra velut dura, et siccata, et densa, manensque, Particulaeque tenens medium cujusque, liquenti Obsita materie, velut in sale: si tamen esca Non ita mutari valeat, collapsave fiat, Quae terra in medio est, nec jam in se vertere possit Extrorsum venientia, nec reparare ruinas, Vitalis motus confunditur, omnia vitae Claustra soluta labant corruptaque, conque liquescunt Omnia fata i jam mortis falce recisa.At nunc unde salis certae notaeque figurae Particulis, unde et gemmis, variisque lapillis, Corporibusque suae veniant, queiscumque, suasque Unde habeant formas res, et discrimina quaeque Formarum, si nosse voles, haec inspice mecum. Solve, age, pauxillum salis amplo vase receptâ In lympha; quamvis gravior sal exstet, in imo Propterea fundo non permanet, undique in omnem At diffundet aquam sese summamque humilemque, Sparsus et aequali per totam mole natabit. Disjunguntur enim salis omnes mutua partes Inter se, quantum fluidum sinit augmen aquarum, Disque trahuntur, aqua hanc ut praedam partiat aeque. Tum liquor educto incipiat fumare vapore; Jam supera, ut velo quodam, crustave manente, Vel tenui frons obducetur pelle: subinde Omnia frigescant; frusta in cystallina junctus Non abnormes, at certas notasque figuras Praetendet sal ipse sui; namque ante, coactus Quam foret in glaciem hanc, et dum fluitaret in unda, Distabant intervallis aequalibus ejus Particulae, parili disjunctis ut ordine miles. Ergo ut destitui sublatis coepit ab undis, Vis sua particulas cognata ad foedera flexit, Aequis in spatiis jam non aequis; vis ista, necesse est, Junxerit idcirco certa has ratione modoque, Quae jam absit si vis, absit lex omnis, et ordo. Et quia crystalli, gelida ora Islandia longe Quam mittit, partes radios ut more refringant Insueto, unâ agitant lumen regione plagaque, Credibile est molli cum semine formarentur, Partes non solum dispôstas lege fuisse Certa, ut sic certae concrescat forma figurae, Sed quoque consimili, quo magnes tendit ad ursam, More, latus certum certam obvertisse sub oram, Esset cui lateri vis indita certa, plagaeque. Ex his nonne vides certas inducere formas Tellurem salibus, quotquot sunt, posse, suosque Constantes dare queisque modos, notasque figuras, Dum teneros foetus ea molli educit ab ortu, Proinde genus varium vario distinguere cultu? Sic etiam varias gemmarum existere formas, Cuique suam? sua vis cujuslibet est elementis. Propterea dum gemmifera in tellure seruntur, Et certas facies multis debere lapillis Reddier, et certos flexus, velut ante politi Jam fuerint, factique manu, cognoscere possis; Ut neque propterea nimium mirabile constet Arboribus frondesque suas, floresque quotannis Describi notos, speciem esse et fructibus unam. Quos ducunt succos, dispergunt undique ramis; Tum pars quaeque trahit, quae sunt sibi amica, suoque Ordine, lege, situ, spatiis trahit, adjicit, aptat; Propterea et primo surgens de stamine prodit, Totaque nutritur, paulatimque augmina sumit. Nonne etiam efficiunt, genus hoc, concrescere multa In speciem, varios qui miscent arte colores? Quae tunc ante oculos rerum miracula ponunt? Sic ubi ferrea frusta nitri rodente soluta Sunt humore, salisque madentia pondera ab unda Tunc immissa super, qui jam intra dolia lectus, Protinus effertur mixtus liquor, inque tumescit. Post ubi jam ponunt aestus, et amica quies est Reddita particulis, inceptat quaeque suam vim Exerere, et socias partes, quas inlicit, aptat, Et sibi conjungit, species tum vera videtur Arboris; aspicies crasso consurgere trunco, Diduci post in ramos, et brachia circum, Sunt ramis frondes, sunt fibrae frondibus ipsis, Sunt flores, sunt multa novi per brachia fructus. Haec aliis, alioque liquoribus ordine mixtis Perficiunt etiam, et vulgo miracula jactant Formarum variarum; haec sunt omnia raptu Multiplici, qui confusis sua dat loca rebus. Sic etiam nostri nostro de sanguine libant Artus, perque vias varias adducere tentant, Quod proprium notumque sibi, dispendia penset Quod sua, dimittunt aliena inimicaque longe, Quae dimissa suos loculos tenuere, suumque Hospitium: nervi sic nervis, ossibus ossa, Sic venae rapiunt venis aptissima; carni Additur id, quod alit carnem, quod viscera tantum, Visceribus; cutis ipsa suis, unguesque, pilique Assuescunt praedis; propria re, lege, situque Omnia ditescunt: teneris nutrimur ab annis Sic omnes, queiscumque datum e genere esse animantum, Sic adolescimus, et plena jam aetate vigemus. Inde extare etiam primordia nostra putandum est, Et nostri hinc certam texturam stamina habere. Infoecunda Venus, muliebri misceat aurae Ni se mascula vis; genitales quippe liquores Confusi simul et commixti mutua sese Corripiunt in vincla, illa pars parte, plagaque Tantum illa trahitur, tantum illo se ordine nectit. Sic teneri fiunt artus, sic viscera, nervi, Sic sensus omnes, sic et via certa cruori, Et sic quodque suo genus e genere exit in auras; Atque aquilas aquilae, leporem lepus, atque bovem bos Progenerat, homines humana a stirpe creamur. Constamus patrio, et materno e semine cuncti, Proptereaque patrum in vultu, et vestigia matrum, Inque oculis gerimus, vel avos simulare videmur ,Et vocem et motus itidem, distortaque membra Majorum, et vires morborum, et semina multa. Inde nothis etiam mixtum genus, atque figura est; Cumque asinis miscentur equi, fit corpore equino Progenies aurita tamen; pardique leaenas Cum jam iniere, dabunt moresque modosque imitantem Progeniem, et formas pardi simul, atque leonis. Centauros ex hoc potuere effingere vates, Ut simul humano et veterino semine cretos, Semivirosque boves, piscesque a pube puellas, Et Scyllam canibus praecinctam semimarinis, Sphinges, et harpyias, ternaque a stirpe chimaeras, Capripedes etiam Faunos, Satyrosque bicornes. Ex hoc foeta itidem variantibus Africa fertur Portentis; namque omnigenae cum flumina pastae Conveniant ad rara ferae, ripasque frequentent, Exagitante acri saturas, postasque calore, Exercere vagam venerem ardent, atque ineundo Commiscent genus. Hinc inserta toris alienis colla jubaeque, Nec suffulta suis pedibus stant pectora, et armi, Immansuetaque vox proprio non infremit ore; Exsurgunt formae variae, semperque figuras Illis serviscens lustris natura reformat, Exustasque novis terorribus implet arenas. Ut lymphâ trahitur sal, et sale lympha vicissim, Sic quoque multa trahunt lympham, plusquam ipsa trahatur A sese, veluti vitrum est: si vitrea duplex Lamina namque a se paulum disjuncta, sed aeque, Insistat labro, quod repleat unda; videbis Undam imis vitri contactis partibus, ipsa Vitra inter, subito consurgere, et altius ire, Quam constrata labro sua sit frons, insinuatam; Altius et tanto plus ire, et surgere sursum, Utraque quanto plus accedunt vitra vicissim: Ut si centenis digiti de partibus unâ Distent, unda manet jam pollice celsior uno; Sin hac dimidia, digitis prope lympha duobus Insiliet; prope nam sublatae copia aquaï Est eadem, et vitris prope vis manet una eademque. Jam si unâ coëant haec parte, aliaque patescant Paulum vitra, ingressae aeque non altus ubique Est locus undaï, nempe hac celsissima surget, Qua coëunt vitra et tenuissima, crassior exin, Et fiet minus alta minusque, abeuntibus illis A sese, certoque sinum curvamine flectet, Tertia quod referat proscissi segmina coni. Sic quoque conscendet gemina inter marmora lympha, Proin et vi simili vitreae vis marmora pollent. Ima tubi vitrei, cui nomen fecimus a re, Nempe capillari, quoniam de more capilli Est gracilis, liquidas si deorsum immergis in undas; Unda tubum penetrans per se salit, altaque supra Externam faciem suspenditur, altior usque Propterea, tubus eat prope quo subtilior ille. Proque isdem spatiis (latera hic quae concava claudunt, Scilicet a medio puncto disjuncta, vicissim Recta a se illic) idem locus esse videtur Undae altus, prope quem gemina inter vitra notaras. Omnia quae nequeas super incumbentibus auris Largiri aëriis, varieque prementibus undam; Namque sub exhausto prorsum auris fornice fiunt Haec eadem, fieri mediis quae dicimus auris. Alte deinde tubo pressum cinerem ingere lato, Stagnantemque imas partes dimitte sub undam; Continuo cineri paulatim infigitur ipsa, Atque alii atque alii, consurgens; denique senos Post, septemve dies, digitos ad terve quaterve Ascendet denos, atque intervalla tenebit Inter particulas humor, cineremque trahentem Imbuet; humorem semper cinis inferiorem Altior attollit sugens, avidusque bibendi, quique est jam madidus, sicco non invidet undam, Spongia quin etiam contactas evehit undas, Et tota humescit paulatim; juraque raptat Sicca ceres, variosque in mensa divite succos. Cur ita non raptent animantum e sanguine partes Illae, quas dici glandes voluere vocando, Diversae succos naturae, ut cuique potestas? Sic Baccho mixtas si panni limbus in undas Mergatur, liquidas plus Baccho pertrahet undas, Tresque altus digitos tantum undae rore madebit. Ergo si invertas extrorsum e vase reflexum Pannum, lympha cadet guttatim; seque gregare Sic poteris geminos commixtos ante liquores, Servorumque cadis plenis deprendere furta. Sed jam iterum lati duplex sit lamina vitri; Altera planitie jaceat telluris in aequa, Altera at huic ipsi parte innitatur ab una, Suspensa ast aliâ parte haud contingat; ut hiscant Sic paulum inter se, mediamque attingere guttam, Guttam olei, Hesperidum quod sudant aurea mala, Admotam possint: non gutta quiescet, eodem Praesertim fuerint si vitra humecta liquore; Sed per se properabit eo, quo vitra vicissim Concurrunt, spatia et celerans magis arcta subibit, Scilicet unde magis compulsa trahetur, et a qua Illam parte magis vis inclinata propellet, Dum properat, fac vitra quoque illa parte recedant Paulatim, cursus paulatim lentior exit, Sistetur demum vitris distantibus aeque. Haec ergo in spatiis brevibus viget, hisque minutis Elicitur vis usque potentior, in minimisque est Maxima, ut ipsam vim gravitatis vincere possit, Ut docui multis exemplis, fornice scabro Ut quoque gutta docet speluncae e fornice pendens, Utque, tubos intra, circum oras celsior unda, Concavaque in medio. Ast argenti pondera vivi Sunt depressa oras circum, medioque tumescunt: Forsitan a vitro minus illiciuntur, ab ipsis Illa suis quam particulis; sed forsitan et vis Est aliqua argentum de vitri fronte repellens. Credibile est etenim, vis ut ducensque, trahensque est, Esse repellentem, et retrahentem in rebus; in uno Quin spatio quae res contendunt jungier una, Res ipsae spatio mutato inimica repente Est opus exercere odia, abducique vicissim. Quod tibi ne mirum possit fortasse videri, Rerum multa potes jam decrescentia nosse Paulatim, donec nihilum veniatur ad ipsum; Nec non a nihilo si tum quoque progrediaris Excerpens animo, quiddam, quod dicere possis Esse minus nihilo, exoritur, velut extet id ipsum Opposita prorsus ratione, et crescat ab ista Parte etiam. Sic, qui plusquam decoxit, ab amplis Transiit ad tenues rebus, nullasque, nec istic Constitit; opposita verum ratione putandi, Quos debet, nummi, non quos habet, a nihiloque Quantum absit, quantoque alieno proin sit in aere. Nititur adversas dum Nauta in fluminis undas Ire decemque urgens stadia unâ corripit horâ; Impetus interea crescat torrentibus undis, Et stadio prima obluctantem devehat hora Uno tum duplici, triplici post, alterâ et alterâ, Imminuatur uti progressus qui fuit ante, Proinde novem primum, dein octo, post quoque septem Percurret stadia acta ratis sudante lacerto. Unda decem stadiis sed cum hora devehet una Praecipitans, prorsus ripam spectabit eandem Jam non progrediens ratis; at si crescet et ultra Impetus ille ferens undarum, cursus et ultra Decrescet nihilum: cum remige rapta retrorsum est Cymba, et progressum mutare coacta regressu. Accidit hoc itidem nostris in viribus hisce, Esse repulsantes, ubi finem habuere trahentes, Coeptant, oppositaque movent rem parte ferentes. Ante oculos manifestum inflexi lamina ferri Objicit exemplum; si ferri extrema vicissim Ejus vi dimota recedant, utraque nisus Eliciunt magnos contra, atque accedere tentant: Si nimium accedant, discedere mutua pugnant, Disjungique a se: nimirum, ut amica, trahuntur Illinc, languidius tamen usque, propinquius ut sunt Admota, hic raptus donec jam desinat omnis: Ultra progressis coeptat tunc esse repulsus, Contractisque magis spatiis magis imprimit ictus. At contra in multis queat hoc contingere rebus, Ut vice conversa spatiis quoque crescat ab arctis Nimirum raptus, dilatatisque repulsus. Mille tibi, genus hoc, odia enarrare vicissim In rebus valeam, sed erit proponere sat nunc Pauca, quibus per te cognoscas plurima notis. Nonne repelluntur radiorum clara reflexa, Aut inflexa prius, quam tangant lumina frontem Corporis, ut docui? nonne hac ratione repulsa A lucente globo phoebeaeae lampadis, aut a Nocturna taeda aetherias didicere per oras Lumina diffugere? ut fines egressa trahentis Jam vis sunt, veluti dimoto carcere currus, Erumpunt volucri diffusa per avia lapsu. Nam quae vis radium reflexum pellere possit, Possit item longe longeque propellere pulsum. Nonne hinc aëris est etiam, et tam rara vaporum Natura? e variis nam quae motu atque calore Corporibus partes avulsae sunt, abeuntque, Vix extra raptus fuerit confinia ventum, Extemplo aufugiunt veteri de sede repulsae, Et consanguineis abductae a partibus omnes, Impete tam valido sua quaelibet in loca priva, Ut vix sufficiat regio tunc ampla quietis Fusa magis decies centenas mille per oras, Quam fuerit, starent junctae cum corpore in uno. Particulae fluido quae sunt in corpore, cum sint Non adeo forti inter se compage ligatae, Et nimium exiguae cum sint quoque, quippe agitari Quae possint facile, et fluidum componere corpus, Disjungi facile hae possunt quoque, disque sipari, Et rarefieri, parvoque volare vapores In tenues motu; nec non et frigore contra Constringi rursus parvo, et densarier una. Sed quae sunt crassa et facientes corpora dura, Nec facile ut possint agitari proinde, nec a se Di?elli , amplexu compactae, ut glutine forti,Fortiter haerebunt, valido neque abire nisi igne A sese poterunt, aurarum et condere fluctus. Corpora de genere hoc idcirco fixa vocarunt. Scilicet haec motu rare jam facta valenti Aëra conficiunt verum, longumque manentem; Quandoquidem duro nodo quae fortiter aptae Particulae fuerant, semel ut sunt deinde solutae, Protinus a se vi mira in spatia ampla recedunt, Porro ut difficili raroque in foedera nexu Conveniant, multae et coalescant corpus in unum. Quippe ita servatum est, intra si vitrea septa Clausa super, subter longo excipientia lymphas, In queis mersa, tubo, servescere plurima rerum Efficias, ut, quos carpis per dolia odorâ Crusta obducta, sales, ubi Rhenus profluit amnis, Ut lapides, qui praesertim concrescere suerunt Vesica in molli, tum lignea texta, medullam Quernam praecipue; clausa intervalla recenti Aëre compleri servatum est protinus, inquam, Submotasque locum subter, pressasque dare undas; Aëra sic genitum perstare et tempore longo, Condensans veniat dum causa alicunde, trahensque, Sulphuris ut nidor succensi, ut fumida lampas, Halitus ut calido ex animantum pectore creber. Et quia particulae crassae magis aëris extant, Avulsae crasso magis ut de corpore, quam qui Consurgunt tenues liquida de mole vapores; Est sua proin gravior, quam sit natura vaporum. Humidus immixtis persaepe vaporibus aër Propterea est levior, quam siccus et aridus idem. Haec etiam debet, quam dicimus, esse repellens Vis, quam propter aquae possint insistere muscae, Et glomerare gradus, nec uti per sicca ferantur, Humectos sibi habere pedes, nec rore retentos; Propterea et latae vitrorum tangere sese Non possint geminae facies, resupina supinae Quamlibet incumbat; proin et quoque pulveris una Particulae aggestae, ut coalescant corpus in unum, Difficile est, nisi conflentur, lymphave madescant, Exhalans porro quae vero glutine jungat, Vitra unde, et solidi lateres consistere possint: Vim quoque propter eam duo concurrentia lata Marmora vix valeant nimium nimiumque propinquo Accessuque premi inter se, amplexuque teneri; Nec non et liquefacta super vix incidit aera Gutta inimica undae, subito fracta omnia circum Dissiliunt strepitu magno, aeraque disjiciuntur: Denique propter eam vim lymphae, oleique liquores Misceri nequeant, nec proinde madescere, quidquid Unctum oleo est, olei aut natura pollet, uti pix, Ut mollis cera, et quae caeterea pinguia multa Corpora; e caelo magnus demittitur imber; Ipsa volans ramove sedens contunditur ales Guttis; at guttae se tergo obstante rotundae Devolvunt; manet et super ipsas sic quoque frondes Gutta rotunda; nequit diffundi quippe repulsa. Audent propterea volitantes littore mergo Quaesitum praedam spumantes ire sub undas. Cunctis rebus ab his manifestum denique constat Certas naturae peragentes munera vires Esse in corporibus, motum ipsum quippe creantes; Motus enim rerum servari non queat idem In summa, neque materiae peragi omnia solo Impulsu valeant; nec iners par omnibus est vis. Proin debes, sese inter, agentes addere vires, Corporibusque statum mutantes. Ni repararet Sese motus ab his revera, opus esset, ut omnis Deficeret paulatim, et natura ipsa periret. Corpora post ictum, quibus est non summa potestas Exsiliendi, aliquid de motu perdere debent; Nec quod perditur, affusas id transit in auras Mutatum, vere in nihilum sed abire necesse est, Nam pariter spatio id quoque perditur ipsum in inani. Ergo cum in mundo concurrant corpora semper Corporibus, motus concursibus esse minores Isti continuo deberent, denique nulli. Quod quoniam fieri non cernimus, usque noventur, Esto pus, hi motus aliqua vi; quod genus extat Jam gravitas ipsi conjungens corpora terrae, Compellensque avulsa, et terram, errantiaque alte orbibus astra suis retinens, ipsosque cometas: Quod genus et vis est, mirum quae partibus addit Fervorem minimis, et motum, et saepe calorem: Unde salit cor, atque animantum sanguine venae Exsultant calidae, et ducuntur stamina vitae; Unde quoque interior communis mater et altrix Terra calet passim, unde ardescere corpora multa Cernimus, et circum claram diffundere lucem, Unde et Sol almum mittit cum luce calorem. Quae tu si tollas vires, motumque caloremque E rebus tollas; passim Sol, Sidera, Tellus Frigerent, grandes torpentes undique massae; Nusquam ortus obitusque vigerent, vitaque nusquam, Tantum rapta suis fugerent ex orbibus astra. Praeterea constat manifestum, has esse potentes Contractis spatiis vires magis; ipsaque quanquam Sensu usurpari gravitas non unius unam In partem partis possit, quae parva sit, usus Cedat et in nostros tractarier atque moveri Perfacilis nobis, Terrae at totius in auctum Ingentis, reddat nostris se clara videndam Sensibus; increscit spatio tamen illa minuto. Et quae non valeant se longo extendere tractu, Plus crescunt spatiis Magnes pondera saxi Correptis, et adhuc plus, quae vis nomine dicta est Electri; pollens nimium in vicina, repellit, Et trahit alternis, tonat, et sua fulmina jactat: Ast et adhuc tractu vis illa coacta minori est, Quae facit aërias partes, fumosque, vaporesque Exire e rebus, facit et ferventia multa Inter se commixta, esse et flammantia multa, Et multo magis idcirco, pollensque valensque est. Denique pertenuis lucis vis ad gravitatem Collata, immane est, quanto pollentior extet. Hoc lucis numeros super insiluisse videbis Ad bis quinque notas, et adhuc magis, intulit usus Quae ad nos olim, cum huc immigrastis in orbem Nostrum Arabes, vestras una importastis et artes, Sed plus barbarie legum nocuistis et armis. Nam conferre queas lucis vim cum gravitate, Particulae unius lucentis mobilitatem Si spectes, curvosque sinus, quos efficiat illic, Flectit ubi, vel frangit iter; si mobilitatem Projectae spectes itidem, curvosque meatus Materiae gravis, et referas res mutua utrasque. Praeterea et constat spatiis se plurima in îsdem Adduci raptu valido corpuscula, nullo Plurima, vel contra opposita se avertere fronte. Postremo notum claratumque hoc quoque constat, Mutatis spatiis vires mutarier ipsas, Sic nempe a raptu transiri saepe repulsus Ad regionem, ex hac vel contra illius ad oram. Haec tibi sunt elementa, quibus perquirere motus Naturae valeas omnes, et cuncta videre Omnibus in rebus, fieri quae cernimus usquam Tam varia, et variis per corpora praedita formis. Ante tamen, quam cum Natura congrediaris Illius ad fontes, et rebus stamina prima Ponentem aspicias; ipsa haec primordia rerum, Quaerendum est, simili num sint vi, mole, figura, Atque pari, an contra diversa, dissimilique Omnia, uti rerum diversa effingere possint. Quaerendum porro est, spatiis quae debeat esse In primis vis, et postremis, scilicet illis, Effugiant nostros quae sensus, vel quia parva, Vel contra quia magna nimis, nec adire queamus Servantes infra longe, suprave locata. Jam non esse parem naturam principiorum, Posse nec esse putant multi, non si velit Auctor Consimiles prorsus geminas res condere; quippe Desit tum ratio, quae sufficit, et geminae res Discerni nequeant ullo discrimine notae; Nec similis pars, quae Saturni in corpore constet, Intra se quidquam, cur in Jove non sit, haberet, In Venere, in Luna; nusquam ergo posset inesse. At rerum variarum alii primordia contra Contendunt paria inter se potuisse creari, Et similem potius Saturni in mole locatam Particulam dicunt, quia sic, quae condidit, almae Menti collibitum est. Ficulno quid queat esse In trunco, ut Faber esse deum, quam caetera, malit? Plurima de genere hoc parti jactantur utraque: Propterea verum an tanto e certamine prodit? An potius, quanquam speciem doctrina dat amplam Ista sui, et magno resonat clamore per aures, Fruge bona careat prorsum, infecundaque nullos Proferat in lucem foetus; ita Scylla decoram Frontem oculosque gerens, vultumque, et virginis ora Formosae, monstris uterum pubemque marinis Cingitur: implentur latratibus omnia circum. Post ergo ad sensus mentem vertere, petuntque Proinde ex servatis rationum pondera rebus. Natura simile esse vident nil prorsus in omni: Nimirum non frons alta par ulla virescit Frondi alii in sylva, glandi glans ulla, nec uvis Uva per autumnum, flori flos tempore veris, Nec guttam prorsus quit gutta referre liquentem, Nec vultum vultus, vocem vox; omnibus extant In rebus, bene si serves, discrimina multa, Proin in principiis etiam, primisque elementis Imparibus varie conjunctis conque ligatis, Omnia quae constant, nequeant discrimina nasci. Quam varias praefert varie conflata figuras Murrhina massa, domus qua splendida, mensaque dives Instruitur, quotque argentum aut induxeris aurum, Quot ferrum in formas? quanta et variantia rerum Visitur in pictis tabulis per templa, per aedes Pulvere de mixto haud multorum nempe colorum? De latere, et saxis constat, lignisque, quod ipsi Aedificant homines; tamen alta palatia surgunt, Magnificaeque domus, et turres, atque tabernae, Atque casae, circi, delubra, fora, amphitheatra. Sena elementa quater, quotquot sunt, omnibus usquam Sufficiunt verbis, quotquot sermone sonoque Expressere homines diverso, ubicumque locati; Et tot concentus melici discrimina quae sunt, Ex intervallis paucis venere sonorum. Non igitur mirum videatur corpora mundi Cuncta a principiis vel paucis posse, vel uno Delabi; in rebus nosmet discrimina cum quae Praesertim sentimus, ea intus cuncta genantur Fibrarum impulsus diverso sensiferarum, Qui vario tantum a motu, variaque figura Extra corporibus de cunctis possit oriri, Unde coloratae varie res sint, et odorae, Et sapidae, duraeque, et molles, atque sonorae. His facile adversam rationem evertere possis. Verum ut percipias multo dare certius istis Naturam indicium, sat erit, si expendere nisus Illius incipias, queis quoddam tendit ad unum Omnibus in rebus, simplexque, exordia prima Ponere ubi coeptant, componens omnia certas Scilicet ad formas, quanquam non possit ad unum Id pertingere saepe; vetant obstantia circum. Quam similes inter se frondes arbore crescunt, Pomaque? quam similes guttae sunt? membra ferarum Quam paria in quovis genere, humanique per omnem Quam non dissimiles terram artus, oraque nostra, Atque intra gerimus quae sub cute, viscera, fibrae, Contextus, positus, motus, sensusque vigentes? Parvaque disseritas, quae rebus proditur istis, Forte oritur non distentis a partibus aeque Propter diversasque plagas, variumque calorem, Externosque ictus, morbos, circumque prementes Multas res. Bene quam distantia corpora toto Orbe vides nostrae in gravitatis legibus isdem Convenisse, eademque esse omnia munera luci! Oceani fluidae partes sunt, atque liquorum Quisque sibi constat semper par, marmora semper Dura, nitens adamas, atque aurum fusile flammis. Quidquid dissimile est, coge unam in partem, aliamque, Quodcumque est simile, et confer; jam protinus istam Agnosces longe longeque excedere partem Quovis in rerum genere uno; affectat eandem Hanc igitur Natura viam; et quod distrahit inde, Opposita propriis veniens ab origine jussis Perfert, cum nequeat fundo mala gramina ab omni e- Vellere, quandoquidem est horum infinita propago. Hac ergo potius ratione est conjiciendum, Cum genere in quovis videamus tendere ad unum Naturam, genera et rerum distantia pauca Cum sint prae humero cunctarum, haec ipsaque pauca Cum vel adhuc magis exiguo discrimine distent Inter se, si sint domita igne, solutaque magno, Et prope conveniant, si, quo licet, usque resolvas; Si vel adhuc infra nostra delabier arte Jam liceat, tum quae poterunt minima esse videri. Ad simplex aliquid descendent, forsan et unum, Postremo, quod det rebus fundamina cunctis. Progrediens ita nos Natura inducit ad unum. Propterea visus rationes reddere privas Privarum rerum labor irritus esse; putatum Atque ideo est rerum cunctarum, non nisi pauca Vestigenda animo, quantum licet, et statuenda Principia, atque omnem naturam esse huc referendam. jam tria revera sunt primum arrepta elementa, Tres positae vires, fieri queis cuncta videbant, Vis gravium rerum, et ferventum, et vis coëuntum. Est ut materiem rerum diffusa per omnem Vis gravium, sic et coeuntum, at proditur ista Exiguo in spatio, ad contactum fortior usque, Et tanto magis in contactu, ubi maxima, praestans, Non quater, aut decies videatur, at infinite Ut gravitatis, item in contactu, vincere vires: Laxius idcirco, aut haerere tenacius inter Sese particulas, rarum ob, crebrum ve putatum est Contactum; primas certe minimasque creatas Particulas solida constantes simplicitate, Quo numero visum est, quoque auctu, quaque figura Naturae summo Artifici, rerumque Parenti, Aptanti rebus primordia quaeque cupitis: Scilicet has aliis compostas partibus esse, Quae non se punctis, sed totis frontibus apte Contingant, nullo intersepto prorsus inani; Infinita ideo conjunctae vi teneantur, Et restent avellere se tentantibus extra. Nulla ergo primae possint ratione secari Particulae, nunquam molem, aut mutare figuram, In mundo quod opus formas erat ad retinendas Perpetuas; nam si verti haec primordia quissent, Exorientia ab his deberent omnia verti, Et non perstarent, nec terra, nec unda, nec aër, Nec lux, ut fuerant, neque caetera corpora vulgo, Antiquae sua nec servarent munera formae. e primis hic conjunctis, unaque ligatis Visae particulae coalescere deinde secundae, Compactae longe primis minus, atque tenaces, Utpote se punctis tangentes tenuibus, at non Idcirco non compactae, longeque tenaces; Quandoquidem pro mole et sunt ea plurima puncta, Et qua contingi non possunt, sunt tamen omnes Vicinae inter se frontes, pollentque trahendo. Tertium ad his porro consurgere particularum Conjunctis genus haud tam durum, conque ligatum, Tangentum quoniam punctorum rarior extat Jam pro materie numerus: sic deinde sequentes Nasci particulae; perventum dum sit ad illas, Munera quae luci sua dant, sua munera cunctis Corporibus, quae se vario tentamine produnt, Unde tot in mundo rerum diversa videmus. Altera sed quae est vis, quam dixi in corpora ferre Fervorem, non, qua constet ratione, docemur: Sed quia sit motu fervor, mediisque tenetur Rerum in particulis, magnas inter minimasque Scilicet, et gravium quae rerum, et quae coëuntum, Ut docui, fines stant intra, proin quoque visum In mediis queisdam spatiis agnoscere certas Esse repellentes vires, atque esse trahentes; Inde queant motu partes turbante agitari, Qui secus haud certe constet, nam sola repellens Vis subito quasvis procul in spatia ampla fugaret, Et vis sola trahens densaret corpus in unum. Proin non haec rerum, gravium velut, et coëuntum, Aeque materiem vis est diffusa per omnem, Ast agitat varie variam, neque corpore constat Mutato: fervet subito hoc cum corpore corpus Hoc mixtum, sed non alio ferviscere cernes, Lentius aut multo, ac languentius exagitari. Deinde neque, ut gravitas, vis haec manifesta patescit Ante oculos nobis; quis leges prodidit ejus Ullas, quis victam in numerorum vincla recepit? Exspatiatur adhuc vaga, jure solutaque ab omni. Obtutus fugitat sed adhuc plus tertia nostros; Evictum certa quin nec ratione probamus, Constet an in rebus; sed fors existere tantum Propterea dicta est, possint haerescere partes Ut minimae inter se, in solidum et durescere corpus; Nec nisi sit vis magna trahens, potuisse videntur Aptari partes, et necti; glutine quonam Ipsa quies proprio valeat, res prorsus inermis, Quippe quietem aliqui nexus hos nectere rentur? Impulsam partem num pars postica sequetur Propterea tantum, quia forte quieverit ante Utraque? Ramosis num sint elementa figuris Porro, atque hamatis, possint ut nectier una? Ipsa forent at cur durata elementa, quid ipsos Efficit et ramos restare, hamosque rigere? At non haec ratio firmari hinc nostra valebit, Quod, quaecumque alia est, nullo consistere possit, Quin quassata ruat, nisu, nec, mutua partes Corporeae quoniam junctae sunt, esse trahenti A vi connexas, certa ratione probatur. Arreptum est igitur, duris composta videri Corpora particulis, etiam quae fluvida constant, Nam secus in glaciem non possent ista coire; Quin etiam lucis duras debere quoque esse Particulas, ut diversis diversa videri Munera jam laterum regionibus indita possint; Proinde, fuit nunquam penetrari ut corpore visum Corpus; materiae nos hoc deduxit ad omnis Munus, ut id nullam possit penetrarier ob vim: Sic etiam munus, duris per cuncta repertis Corpora particulis, hoc credimus omnibus esse. Haud equidem pugnem non plus durescere parvas Particulas, magni quam crassum corporis augmen; At clare evictum pugnem non esse, minora Intervalla ubi sunt, magis et contactibus ipsis Res ubi continuae; duri plus esse rigoris. Et quamvis solidae naturae continuatae Notities nostra consurgat mente, suisque Corpora particulis tangentibus esse coorta Credamus subito, percussaque corpora tangi, Nec non perpetuo extendi sua per loca tractu; Attamen intenta repetentes singula mente, Quaque haec notities manarit origine primum, Judicio fultam instabili reperire licebit, Scilicet ex illo jam tempore, coepimus esse Cum primum, sensusque novos mentemque gerentes. Inclusis utero materno infantibus usus Omnis sensuum inest aliorum pene negatus, Implicitusque; viget pro cunctis unus in omni Corpore diffusus tactus, tactuque moventur. Commotaeque manus, aliique obstantia circum Senserunt artus, interque obstantia, et artus Perceptum nihil est luctantes esse; sed artus Objectis rebus contingier, inque pediri. Notitia hinc animo prima insinuata recenti est, Non interrupto extendi circumsita tractu Corpora, posse loco neque in uno plura coire .Multis deinde modis repetita haec una eademque Notitia est animo, cum nondum luce moveri Inciperet, nec odore, sonoque, sapore nec ullo, Atque insculpta alte sola, et cum corpore nexu Conjuncta invicto, ut disjungi nesciat unquam a Corpore; proin omnis natura haec corporis una est: Illas res alias post hanc in corpore sensu Perceptas vario, naturae ut scilicet ipsi Haerentes, et abire illinc, et posse redire Corporeo sine discidio, at perstante putatum est Natura. Sed post quaedam coepere recudi Paulum notitiae, ut doctrinis excoluerunt Sese homines, fuerunt in seque reflectere mentem. Sic magnis in corporibus durisque, putamus Quae pueri ductu distendi continuato, Quaeque putat vulgus, ratio detexit hiatus, Crebrasque immensasque vias, multosque meatus Undique conversos; aditus lux namque patentes Undique habet, debent atque esse haec tanta profecto Intervalla, ut pars longe longeque supersit Illa minor spatii, summa omnia materiai Quod replet; neque enim rationem reddere possis, Undique cur vitrum lux permeat, atque adamantem. Sic quod continuum rimis per dura sine ullis Corpora distendi rebamur, luce meante Sublatum est; et ubique patet via pervia luci. At quia nil pugnare repertum est, haud penetrari Corpora remur adhuc (quod primum est mente receptum) Particularum ipso in contactu: at corpora eodem Si sensu, quo nunc, nos possent hoc sine partium Afficere arrepto contactu; prosus eundem Si non extemplo a rebus secludere, saltem Esset opus tum judicium suspendere mentis. Nam quoties quiddam consistere pluribus aeque A causis possit, neque sit, commendet ut unam Prae reliquis ratio, procul avius a ratione, Seclusis aliis unam qui comprobat, erret. Errat sit, sua qui quod tecta immota tuetur, Immotas urbes, immota cacumina montium, Immotum pariter quoque terrae existimat orbem; Esset enim, terra vel mota, immota domorum Haud jam tecta minus, montesque, urbesque, videre. In minimis nunc si spatiis sit forte repulsus Ingens materiae punctorum, sed minuatur Protinus ut tractu paulum aucto, et desinat, atque Vertat se in raptum subito, patet abfore verum Contactum a punctis, at partes partibus esse Non minus in spatiis haesuras, ut modo, parvis. Nam positis, ubi sint raptus hinc, atque repulsus Illinc, inter se punctis, fit motus ibidem Nullus; at admotis paulum inter mutua sese, Protinus exoritur vis magna utrumque repellens, Quae vetat, ut possint accedere conjungique; Contra at dimotis paulum, vis excita surgit Magna trahens, nec abire sinit de limite noto. Uno proin moto puncto, moveatur et alterum. Sic admota manus lapidi cum finibus illis Jam stetit, ad sensus spatium non accidit illud, Quod superest, ac tum tentanti ultra ire negatur Pellentes propter vires; proin exagitantur Fibrae, et commoti sensus, perculsaque sensu Mens, ut si lapidem revera tangeret ipsum. An pacto hoc tenues in duro corpore partes Haerescant, porro quaeremus; nunc manifestum Hoc pateat, compage ex ipsa particularum, Et qua duritie sunt praedita corpora, certam Muniri non posse viam ad tangentia sese Puncta, nec ad summos his in contactibus inter Se raptus. Non mens hic tuto haerescere possit. At, magis accedunt quo multa, tenacius haerent, Pluribus et quo inter se partibus attinguntur: Laevia sic facias duo marmora lata premendo Contactus ire ad crebros, validisque teneri Viribus inter se, quae longe increscere rursus, Si premis ulterius congesto pondere, possunt: Sic vivum argentum jam crassis aëris auris Purgatum sublime queas suspendere longo In vitro plus, quam externo quod cum aëre possit Librari; sic saepe altum et sub fornice vitri Omnibus exhausto suspendas aëris auris. auris si libretur idem, vix praeterit alte Ter denos digitos; decies ac scandere visum est Septenos ita saepe; quod a contactibus ipse Fors repetas crebris, disclusis scilicet auris, Argentum vitrumque vitri; insinuata liquoris Nam pars alta potest suspendi parjete scabro, Atque aliam retinere tenax, aliamque propinquam: Aut etiam longe subtilibus aetheris auris Id tribuunt, quae trans illabi vitrea septa Non possint clausis tum rimis, exteriusque Incumbant pariter cum crassis aëris auris: Deinde tubo facies submitti creditur alta Propterea paulum concusso: non bene septis Jam tum quippe viis, vitrum trans, irruit aether. Verum, quidquid id est, raptu vel talia solo Si tu forte velis peragi (quanquam insinuari Vix queat in mentem, vim magni ponderis illam Quamlibet angusto in vitro vi posse trahentum Vinci ad se laterum), num fiat proinde, ut in ipso existat raptus contactu, et particularum Num sic excludas cuncta intervalla, minutis Quin nequeat vel adhuc istis prodire repulsus? Quandoquidem cum sunt illis in finibus inter Nimirum raptum partes, interque repulsum, Mutua tam valida possunt ratione teneri, Ut fieri non sit mirum, quae facta videmus. At geminas nimium fines adducere ad istos Difficile est frontes persaepe; ita prominet ultra Saepe aliquid scabrum, quod fines praeterit, atque Proinde repulsatur, cum nondum caetera frontis Venerit ad raptus ingentes appositae pars. Quae si tu vincas obstantia, si prope fines Hos facias amplam frontis consistere partem, Protinus, ut valido junctae res glutine, stabunt. Quare non adeo cernas manifesta, tenaces Ipso in contactu positas res esse, trahentesque Extendi vires contactum prorsus ad ipsum; Namque eadem fiant etiam, si forte repulsus Ipsa in vicina nimium regione locetur. At si vestiges rem funditus, et rationis Recto calle mees, contactu posse sine ullo Constare haec melius cognosces corpora, uti sunt, Nec partes haerere minus, nec proin penetrari; Cunctaque materiae quae caetera munera constant, Dissolves melius tantum uno, resque secabis Omnes principio, quae jam per corpora fiunt, Quam tribus, ut supera docui; tria namque sub unum Dum coges, dabitur naturae copia major. At ne forte putes, tali ratione viaï Tramite me coeptae discedere, pressaque summi Non servare Viri vestigia, quo duce terras Hactenus, atque auras lustravi, atque ardua Mundi Sidera. Si cursus distendere collibuisset Incoeptos, neque jam fama, magnisque repertis Contentus cessasset, in otia tuta recedens; Scilicet ipse suum pergendo continuasset Hac iter; ut densam per sylvam si voluisset Spinas disjicere, et ramos removere, comasque Obstantes, via se monstrasset lata patensque, Qua properans penetrasset ad ultima Naturaï. Et quisnam vires illas, quibus ad Erymanthus, Lernave, Stymphalusve, jugis vel Maenalus altis Pacatus, domita et totum portenta per orbem, Herculeas vires reprendat, et inclyta gesta, Evexit queis se cognata ad sidera virtus, Si quid et, Aegides possit quod vincere, restet? Processit per nota pedum vestigia, jamque Hoc alter patefecit iter; discedere visa Protinus ante oculos loca caeca horrentia nocte; Innixusque aquilae ut pennis cum venit ad altos Viribus integris fines, se robore coepit Ipse movere suo, propriosque educere nisus: Non mens, non animi deerant, non copia rerum, Mentis opes; audax obstanti quaeque viarum Disjecit; patuere aditus ad templa latentis Intima Naturae, inductique per abdita gressus. Tu quoque tolle caput felix Epidauria Cive Terra tuo, primis teque urbibus insere, clarum Propterea late posthac memorabere nomen. Jamque agite, extremum hunc Musae perferte laborem, Vulgantemque mei Civis me inventa per orbem Ejus ab ore hausta, et mihi pectore credita amico Laetae ad Parnassi supremum attollite culmen, Et facite, ut tacitum pertentent gaudia pectus, Cum leget ipse sua, et quoque tum probet, et mihi plaudat. Principio cum quid molitur daedala rerum Natura, ire gradus assueta est usque per omnes; Nec queat extemplo se magno immittere saltu, Paulatim sed progreditur gravis et pedetentim; Scilicet augeri aut minui res quasque videmus Continua ratione, neque unum acquirier auctum Ex alio, quin per medios sit transitus omnes. Hoc a natura ad credendum inducimur ipsa Omnibus in rebus, quantovis tempore quas est Cernere mutari: gemina non altior ulna Arbor in ingentes protento stipite ramos Crescit, et una nemus fit denique; tempore certo Interea mediam molem quamcumque subivit. Non valeat candens ferrum a fornace, rigentis Aëris expostum flabris frigere, tepescat Ni prius, immissum gelidis vel fluminis undis: Perque gradus varii veniunt, abeunt et odores: Paulatimque ingens sonitus vanescit in auris: Atque gravis lapidis paulatim mobilitas se Auget, vel carpit, dum desilit ille, salitve. Sic quoque quid possit loca commutare remota, Quin loca progressa convisat continuato Intercepta?quid et distantia saecula jungat Durando, mediis fuerit quin omnibus annis? Quo vertas te cumque, genus permulta videbis Hoc exempla, ratamque vigere per omnia legem. Quin et si nostros recti pravique potentes Contemplere animos; subito virtute nitere Opposita vitiis longum stabulantibus intus, Non erit, ut possint, neque contra pessimus ullus Prodiit extemplo; paulatim ad utrumque venitur. At nusquam hoc pateat clarum mage, perspicuumque, Quam sua Mensores loca quae voluere vocari. Crescere nos illic res cernimus aut tenuari Ante oculos: nunquam, quae simplex linea, rectum Interrumpere iter per se queat infinitum; Nunquam, quae curva est, non ibit sive per orbes Circum infinitos sua per vestigia semper, Seu quoque per spiras accedens semper ad unum Punctum aliquod, semperque una a regione recedens, Sive per infinita extendens se loca ramis Productis, ex infinito et saepe reductis Aut hinc aut illinc: ductus non rumpitur usquam, Non perit, atque locis oritur nec deinde remotis Diversus; nullis per sese sistitur oris, Quin eat, aut redeat vel ab ista parte, vel illa. Eductae quodcumque viae est tum munus, et ipsi Quae res cumque fuat conjunctaque nexaque, debet Sic quoque vel minui vel crescere, nec dare saltus; Quod genus est quoddam circa punctum revolutus Et curvas tractus recta distentus ad oras, Curvataeque viae flexus sinus, et plaga, motus In quam dirigitur, nec non et caetera quotquot Munera sunt, regione locorum pro variata. At sunt, quae legi possunt inimica videri: Quod genus esse putes crescentes vere tepenti, Et tabescentes autumni tempore luces; Nam quae lux sequitur, certa horae parte priorem Exsuperat, contra sive exsuperatur ab illa; Nec discrimina itum est per temporis omnia, quae sunt In medio infinita, tot et sine fine dierum. Revera at series est infinita dierum In medio, totidem et constant discrimina vera, Namque tua e regione dies vertuntur in omnem Circum continuo terram; et diversa per orbem Diversos habuere dies loca cuncta, tuam dum Ultimus illustret regionem ex omnibus illis Prorsum infinitis, quem quod succedere primo Ipse vides, illi confers, vocitasque secundum; Nam coit incipiens primi cum fine, sed ante Finem hujus series infinita exorientum est, Atque ante alterius finem infinita cadentum. Tum quae perceleres res sunt, non cernere possis Per cunctos transire gradus, subitoque videbis Transmissas, jamque adversa consistere ripa. Sic cum succendis congesti pulveris alta Sub terra cumulos graveolenti sulphure foeti, Nec mora, cum tonitru pernix rapit omnia flamma; Et facit ingentes murorum dira ruinas; At quamvis videatur, in uno temporis istud, Non erit, ut fiat momento, namque propinqua Pars prius arripiet flammam, pars altera porro, et Altera, perque gradus celeres vis pulveris omnis Extemplo; primoque ipsae ut flammescere partes Incipiunt, dilatari nituntur, et ante Vastas disjiciunt non moles, edita vis est Quam magna a multis sese in spatia ampla ferendi. Imum vix aperis lymphis in vase foramen Contentis alto, magno erupere repente Impete; non omnis tamen impetus advenit iste Temporis in puncto, sed aquae fecere prementes Continuo super, ut confestim crescere possit. Lamina sic chalybis vi flexa, intortaque magnâ Libera jam, buxive, eborisve volubile pondus Continuo impellit; fuga crevit protinus ingens A minimo incipiens motu; incrementa tueri Non licet, usque adeo celeri ratione genuntur. Evolat et subito sic arcu excussa sagitta Fortiter intento, seseque in nubila condit. Cunctis rebus in his omnem secludere saltum Possis, quandoquidem tam parvo tempore fiunt, Ut nequeas sensu progressum advertere inerti. At lux dum resilit, tactaque a fronte revertit Corporis, obluctans nostris rationibus edet quendam, quem dicunt, saltum, quia rumpier uno A puncto via coepta videtur protinus, atque Verti mobilitas; sed non haec corporis uno In puncto peragi, aut momento temporis uno, Improvisa licet, cognosces, mente, revolvas Si memori, quae dicta super, sentire propinqui, At non contacti, lucem vim corporis, atque Incipere inflecti ex illo, et signare meatus Incurvos, queis paulatim defertur ad illam, Qua dein progreditur, regionem, et mobilitatem. Sentiri ut parvae moles, sic tempora parva A nobis nequeunt, quantumvis partibus infra Sint infinitis, neque sint ea parva profecto In sese, nostris sed sensibus, ut quoque parva Corpora plurima sunt, pedibus collata, vel ulnis; Metiri nostro nam corpore corpora suemus Cuncta, et res nostro quoque cunctas ducere sensu. Propterea immensum Mundi est hoc Omne, quod omnes Mensuras superat nostras, longeque recedit Omni a notitia mentis quoque, forsan at ipsum Collatum extra alii mundo fuat instar arenae Pertenuis, quo quae vivant animantia, prendant Vix orbem hunc sensu: quaevis fera parva, tumenti Detegimus tantum quam vitro transpicimusque, Ipsa quidem esse sibi non parva mole videtur: Exigua est ingens sibi mundus gleba, ibi pugnat, It peregre, et populi divisae ibi sunt ditiones Innumeri longe positae, inter seque remotae. Fors et adhuc constant genera infra multa animantum, Quae neque ab his valeant tam parvis parvula cerni, Quaeque sibi, ut nobis nos, possint magna videri. Hac ratione potes quoque longum dicere quodvis, Vel breve tempus; idem longum facit esse videri A nostra numerus mente ingens notitiarum, Quae sibi succedant, perceptus; at una rapaci Dum cita mente volat, momentumque efficit unum, Innumeras aliis animantum in mentibus ire Seorsum notitias posse atque redire putandum est, Nostrum et momentum proin aevum immane videri. Propterea non est, quanquam mutantur in ictu Plurima perceleri, mutari ut plurima saltu Credas; at peragi pedetentim cuncta rearis, Crescere vel minui pedetentim, cernimus usquam Quae nos in rebus, capere incrementa, revolvi Porro et per damna; et pedetentim mobilitatem Proin quoque vel minui vel crescere, posse neque omne Protinus extingui, quin cuncta impendia, quae sunt In medio, subeat paulatim, posse neque omnem Protinus enasci, quin per compendia cuncta Transeat, atque gradus medios discurrat in omnes. Huic ut principio subjuncto fidere certus Si potes (et cur non possis, huc undique rebus Omnibus inductus servatis?), cuncta profecto Caetera, quae jam cumque fuant, manifesta patebunt, Cunctaque jam certa ratione educere pronum est. Concipe proin geminum corpus, praedura rigescat Cui natura utrique, velut corpuscula prima, Quae multi adscivere, rigent, et utrumque sub unam Impulsum properet regionem, ast ocyus illud Duplo, quod sequitur, tandem ut contingere fingas, Et sibi praecurrens conjungere, protinus no Plagae in momento, in contactu scilicet ipso, Esset opus, quodam ut mutaret mobilitatem Saltu urumque suam; nam pergere, quod sequeretur, Ocyus, ut nuper, qui posset, segnius alterum, E medio spatiis sublatis quin penetrentur? Ergo cum pergant unâ post mobilitate, Hoc ad majorem, prorsus mora nulla, salire Debebit, modo quam fuerat, mora nulla, minorem Illud retrorsum devolvi ad mobilitatem; Nempe hoc dimidium acquiret discriminis, illud Tantundem amittet; discrimen tempore in uno Scilicet omne perit; sunt omnia protinus aequa. Sin primo alterutrum immotum jam tum moveatur Impulsu alterius, non crescere motus in illo Paulatim valeat, verum simul omnis oriri; Haud aliter quam vipereis e dentibus agmen Non nudum, tremulis non artubus imbecillum, Sed latis humeris jam pugnax, jam galeatum, Protinus e terra vidit consurgere Cadmus. Obvia sin geminis in praelia partibus itur, Aequaque, par omnem subito evanescere motum. Propterea, ut vitent saltum, haec durissima multi Corpora secludunt a rebus: mollia dicunt Esse ea; mutatum vi vel reparantia formam; Paulatim nam sic impulsus excipiantur, Et dum contactae pergunt concedere frontes, Fiat, mobilitas pedetentim ut corpore toto, Omnes perque gradus mutetur: sic quoque sese Jam facili rentur ratione hoc prendere, quare Impulsus cum vi major sine fine premente Debeat esse, tamen non omne, quod efficit ille, Esse infinitum videatur; proin grave ab alto Decidere in terram demissum concipe corpus, Plus feriet certe terram, minus alta veniret Quam si per loca delabens, semperque minora Quo spatia haec capias, leviorem deferet ictum. At spatia haec possunt infinite esse minora ,Dum venias ad postremum, dum scilicet omne De medio tollas spatium, dum pondere pressa Tantum illo sit humus, jam non impulsa, jacente; Ergo infinita debet grave corpus ab alto Praecipitans imam terram vi impellere prae vi, Qua premat immotum. Verum vis ista videri Ex alia nequeat parte infinita; quod alte Delapsum exiguum corpus nec vitrea saepe Tenuia disrumpat casu sola, pondere magno Quae super imposito, tantumque premente videmus Rumpier interdum, et dispergi in fragmina mille. His ita subjunctis, cum non sint corpora, dicunt, Dura, haud imprimitur tota uno tempore plaga, Ni primis in particulis minimisque, sub ictu Quae tum paulatim cedendo, et percutientis Carpendo nimiam vim corporis, efficiunt, sit Haud sic effugiunt saltum tamen, omnibus esse Qui si in particulis nequeat simul, attamen ipsa Primarum nequeat non esse in particularum Suprema facie, quae toto impellitur ictu, Mutat et extemplo, quaecumque est, mobilitatem; Namque aliud corpus penetrando frons subisset Suprema haec primis contactibus, isset et ultra; Quod quia non valeat fieri, discrimen, id omne Mobilitatis, oportet, uti vanescat in ictu. Propterea dispar nequeat Natura videri Cum sibi, nec saltus notis compareat usquam In rebus; saltum nec item impellentia sese Edere jam, quanquam videantur, corpora possint. Dicendum est igitur non sese impellere pacto, Impelli vulgo quo remur, corpora, saltus Ne subito exsurgat: prius ergo corpora sese Quam tangant, jamjam vicina invertere coeptent Mobilitatem ipsam paulatim, sitque receptum Quaedam causa statum immutans, quamque ipse vocare Vim possis, quoniam sine vi mutare nequiret. Vis itaque haec, cum disjungat de corpore corpus Oppositam mediis de finibus in regionem Hinc illinc utrumque urgens, vis esse repellens Dicetur nobis. His ergo nonne vides vim Esse repellentem longe longeque minutis In spatiis inter duo se pulsantia corpora, Ante ad contactus ea quam pertingere possint? Hanc tu deinde sequens rationem finge per istam Posse repellentem vim certum mobilitatis Discrimen penitus tolli, quo diximus ante, Incursu; tolli per eam majora negabis, Quae sunt infinita ultra, discrimina posse; Ipsa minus deberet enim quin tollere eorum Quam prius, idcirco, brevius quod tempus agendi est, Et breviore minus fit temporis intervallo. Ergo tempore quo fieret contactus utrinque, Certum aliquid superaret eo e discrimine, tolli Quod tum deberet momento temporis uno. En iterum quem conamur vitare, redimus Ad saltum. Quare talem inter corpora cuncta, Particulasque repellentem vim semper oportet 1590 Esse, ut discrimen, quodcumque est, mobilitatum Omne, prius quam tangantur, restinguere possit. Ergo interjectis spatiis sine fine minutis Vis ea, quam doceo, crescet sine fine repellens, Quam non ullum augmen, numerus non terminet ullus. Haec queat una igitur vis infinita repellens Particulas a particulis, dum mutua tangi Deproperant, omnes jam prorsum excludere saltus. Hanc igitur par est in cunctis esse fateri Particulis, vasto quotquot sunt undique in Omni. Ut magnis notum in spatiis gravitatis ubique Diffundi vires, spatiis hic usque minutis Sic opus est demum vires has, ante trahentes, Pellentes fieri versa regione movendi; Proin opus est quendam in medio consistere limitem Inter utramque plagam. Quin et consistere limes Non simplex queat hic; nam cum per multa, priusquam Essent in tenues aurarum versa vapores, Corpora, viderimus vi magna haerere trahente Particulas, post disjungi pellente vicissim; Terno opus est saltem mutari limite vires, Et quo particulas sit transitus a gravitate Sese ad pellentes aurarum, quoque tenacem Transitus ad nexum sit ab auris, quoque tenaci A nexu ad summum hunc infinitumque repulsum. Multa expendendo quin mollia corpora, multos Transgressus, genus hoc, reperire licebit, et ipsa Limitum item loca multa, quibus mutarier inter Se vires debent alternis; corpora namque Mollia si tentes premere et densare, manebunt Immota, ulteriusque coire negantia demum In sese, vario proin cum densata modo sint Plurima, cumque locis diversis particulae stent Immotae spatiisque; loca et spatia ista tot illas Multiplici signant mutatas limite vires. In magnis spatiis late diffusa tenore Vis uno est, sibi nam similis diffunditur illuc Omnem in materiam gravitas; unoque tenore In spatiis itidem minimis est, quippe minutisHis infinite crescens sine fine per omnem Materiem; cur non similes quoque conjiciendum est Hinc alias mediis spatiis per corpora cuncta Vires? cum quae sunt in eis discrimina, possint Diverso a positu punctorum cuncta venire. Gaudet enim simili semper natura tenore. Quare materiem constat vis una per omnem Undique, pro spatiis quae sic mutetur, ut usque Crescat in immensum constrictis, atque repellat, Atque iterum renovata trahat, longamque novandi Sese sic ducat seriem: mutataque multis Se repetat vicibus, donec tum denique magnis In spatiis speciem subeat constantior unam Jam gravitas, spatiis jam languens pro repetitis In sese, jam per caeli diffusa meatus. Virium et haec quamvis possit natura videri Ignaris animis compostaque, conque plicata, Attamen assuetis varios cognoscere ductus, Linea quos signat, contemplarique figuras Mensorum variis sinuatas flexibus unas, Perque vices multas, per nomina multa vagantes, Non erit, ut nequeat simplex atque una videri. Namque solent rectum tractum, et conferre recurvum Inter se, et geminas oculis exponere nostris Mutatas res Mensores, quarum altera sese Dum mutat, proprio se mutet et altera more. Rectam infinito extensam proin concipe ductu Parte ab utraque viam; punctumque, ubicumque libebit, Unum hac fige super, res unde exordia sumat; Lineaque a puncto decurrens alterutram rem Mutatam simulet, simuletur at altera recta Finitaque via, et transverso flexibus aequis Innitens primae positu, quam dicimus axem, Scilicet hanc primam. Super hunc fac deinde moveri Fingas, atque aequo semper discurrere flexu Illam innitentem rectam quam diximus, ire Scilicet aut sursum, res ut feret ipsa, deorsumve Inversam. Incipiens a puncto nempe quod ante Jam fuerat fixum, varie, ut mutabitur axis Rem referens variam, facito, ut mutetur et illa Flexibus incumbens rectis via, remque referre Sic queat ipsa suam simul et respondeat apte; Et capite ipsa suo, dum nunc longissima currit, Nunc brevior, curvas designet tramitis oras; Aequata haud aliter quam si volvatur arena. Ut varie inter se fuerint res, sic quoque curvum Hoc iter efficiunt varium, ut mutarier omnes In formas valeat, recto et quandoque meatu Extendi, raro tamen; ut ratione pari sunt Collatae, veluti bina, terna, atque quaterna, Multiplicive alia inter se res: una meatus Sors nempe est recti, curvi infinita, nec ipsa Non infinitis rebus prodire valebit, Nempe ita collatis. Rationem nosse duarum Proin si fors detur rerum, super axe manente Tum statuas punctum, mutandi unde omnis origo ,Invenies curvum facile ipse deinde meatum, Illam qui referat rationem, ubicumque loci sit. Atque ea si ratio simplex sit, nec varietur Ullo per sese saltu, quoque simplicis ille Curvus ductus erit naturae, reddere saltus Ut nequeat subitos, aut interrumpere cursum. Et contra si fors detur cognoscere curvi Naturam tractus, positumque, est qualis ad axem, et Axis origo ubi sit, rationem tum geminarum Inter se rerum, certumque tuebere nexum. Altera si fuerit res infinita priori Respondens, incurvus in infinita meatus Diffugiet loca; sed cum res minuetur eundo Altera, curva viae via rectae accedere debet ,Crescere vel si iterum coeptet, discedere ab axe. Denique decrescens si demum desinat esse, Atque iterum opposita, fieri quod diximus ante Pluribus in rebus, ratione resurgere coeptet, Atque adolescere jam rediviva, videbitur illud Curvum iter accedens axem pertingere demum, Atque secare, aliaque iterum discedere parte. Curva revolvetur quoties via, trajicietque Axem flexilibus maeandris, altera rerum In nihilium toties merget se, et protinus ipso Elapsa e nihilo, opposito tamen ordine crescet: Ut postquam perventum ad inanem est aere profuso Pauperiem, crescunt alieni protinus aeris Nomina; ab hic contra trans nudam currere debent Pauperiem, qui post rursum ditescere coeptant. His tibi suppositis curvum nunc perspiciamus Illud iter, spatiorum in quo omnes ponere possis Inter materiae duo tenuia puncta jacentum Mensuras illis pro viribus, esse trahentes Quas, et pellentes contra jam diximus esse. Concipe propterea de puncto quolibet axis Flexibus eductam rectis discedere rectam Parte ab utraque viam, nimirum infraque supraque, Verum infinito distendi tramite supra, Parte repellentes etenim simulabimus ex hac Vires, ex alia contra inferiore trahentes. parte ex hac ergo crus quoddam extendere debet Curva infinitum via, quam nos quaerimus, atque Illam infinitam propius corradere rectam, Omnibus usque locis propius, sed tangere nunquam: Descendensque locis magis usque recedet ab illa Altis; jamque axem veniens secat, et fugit ultra Praeteriens, aliamque in partem labitur infra, Tum redit intorquens sese, mediumque per axem Insilit, atque fugam molitur, at inde revertit Non minus, atque axem rursum proscindit; ita undis Errans innumeris effertur, deprimiturque; Et breve per spatium toties transmittitur axis; Donec crus ipsum pigeat demum ire, redire Alternis, atque incipiat decurrere subter Axem infinitum prope radens, usque nec ipsi Non magis atque magis vicinum; accedere semper Scilicet ut sit opus, sed non attingere; vel si Attingat fors, et transmittat denique tactum, Haud certe id faciat, ni post immensa locorum. Haec quae sunt axem tot puncta secantia, raptus Dicemus fines, et fines esse repulsus. Limitum item gaudere queant ea nomine vero; Namque arcus curvi supera simulare repulsum Debent, at raptum parte inferiore locati; Ut quae materiae quovis sita puncta sub arcu Sint supero, pellantur, at inferiore, trahantur Plusve minusve, alti ut ditabunt scilicet arcus. Arcubus his varians cum constet, limitibusque Natura, officium diversum corporis omne Hinc proferre licet, qua vi, qua quodque sit arte Conflatum, et dabitur, quae sint ea munera, quaeque Esse queant in natura, cognoscere; curvae Quaeque viae vigiles si munera pervideamus Illius. Atque utinam valeant per cuncta sagaces Ire animi, atque omnes, qui possunt esse, tenores Prendere! ductu etenim Natura coercita ab isto est. Non pote principio distendi continuato Tractu materies, punctisque expertibus omni Parte viget; quoniam cuncta inter puncta repellens Cum vis sit, spatiis infinita usque minutis, Materiae partes aliis non partibus esse Compositae possunt; expulsae mutua abissent Scilicet a sese subito, seorsumque manerent. Seorsum proinde manent, et sunt sine partibus omnes, Idque tenent spatium nequeat quod scindier ultra; Nam si materies spatio non simplice constet Ultima, uti spatium, partes ita habebit et ipsa: Pellentes pugnant at vires; ergo necesse est, Ipsa et ut in sese sit simplex, in spatioque. Verum extensa tamen nos corpora credimus esse Propterea, quoniam spatium, diffusa ubi puncta Plurima sunt, triplices triplici de parte receptat Mensuras; sunt longa ideo, lata, atque profunda. Materiae at quaevis gemina inter tenuia puncta Tantum stat spatii mensura, ut linea, longi, Ipsaque materies multorum non nisi summa est Punctorum, circum quae sint praecincta ab Inani Singula; qua propter revera tangere sese Non possunt, medium quoniam stat semper Inane. Fors tibi difficile est sine partibus haec elementa Concipere: an quidquam in rebus sine partibus esse Vidimus? an partes aliis sine partibus ipsas, In quas non valeant scindi, et sine fine secari? Verum hoc judicium est nostris a sensibus ortum Tum primum, cum nos vitales hausimus auras, Ut docui, et longos firmatum deinde per usus. Quod jam nunc rectam nos est opus ad rationem Deferre; haec ratio non sensibus esse jubebit Fidendum in rebus; quae sensus denique constant Infra omnes: sensus usurpant corpora nostri Tantum, haud corporibus quae sunt elementa creandis. Vel partes habeant ea prima elementa, vel ipsas Non habeant, scindi seu possint, sive repugnent; Corpora semper erunt cum partibus, atque secari Posse ea, dum poterunt cerni, noscemus. Ob illas, Quare non opus est, extensa elementa profecto Ipsa ut sint, quorum pars scilicet una sub ortum Versa sit, occidui sub metas altera solis. Undique punctum unum regiones spectat in omnes Totum, diversis expers quia partibus extat. Porro a simplicibus fiant ut corpora punctis Extensa, et nequeant penetrari plura, sub unum Nec cogi proin posse locum conjuncta, necesse est, Vicina ut nimium pellant se, visque ea possit Contractis spatiis esse infinita, repulsu Ut puncti quamcumque refraenet mobilitatem. Natura hinc igitur per se impenetrabilis omnis Corporea est, nequeunt penetrari; scilicet omnia in Corpore quae spatii sunt ipsius omnia puncta Non tantum in sese sunt infinita, sed ipsis Materiae punctis etiam collata, per unam Quae faciem possint distendi corporis ejus Quamlibet: occurant quare si corpora, queis vis Pellens hoc ipso sit tempore dempta, trahensque, Ne turbet, prorsum offensu, tum libera ab omni Hujus et illius puncta inter puncta meabunt, Non igitur penetrata; etenim infinita vacantis Sunt spatii puncta, ut transcurri tot freta possint, Proin infinite prohibentia, materiae Ne se contingant praeterlabentia puncta, Propterea ut nullo finito id tempore fiat. Reddita vis pellens punctis nunc, tangier illa Non tantum prohibet, verum et consistere propter, Contractis nimium spatiis, mage proin penetrari Ut nequeant. Aries jam moenia frangit ahenus, Non penetrat, clausis jam portis ire nequimus, Undaque non transit lapides, non vitra, nec aera; At liquor insinuat se saxis almus olivi, Occupat intra etenim intervalla, vacantia quae sunt, Et non proinde suis oleum, aut penetrabile saxum est Particulis, neque sunt Bacchi undarumque liquores, Una quod valeant misceri, nec quia lymphis Solvi quit salium natura, manentque prioreLymphae auctu, aut aditus quia habent trans plurima texta Argenti vivi latices: quae rapta trahendo Sunt, adeunt, quae sunt adverso pulsa vigore. Omnia at a minimis etiam insinuata fugantur Particulis rerum, ut pariter consistere in uno Non possint spatio, et contactu adjungier ullo. Est etiam ut nimia quid jactum mobilitate Transcurrat per multa brevi loca tempore, tempus Propterea minuat, quo vis agit illa repellens, Atque ideo possit trans corpora densa meare Perfacile; ut lux est, quae saxa adamantia transit Omni a parte means, veluti per inane, nec intra Insinuata viam torquet, distortaque currit. Haud igitur rectos res impedit ulla meatus; Immensum hinc etiam spatiorum summa vacantum Major erit spatiis in quovis corpore plenis. Et quamvis vires possit sentire valentes Vicinis a particulis lux, atque trahatur, Praeterit interea tamen, atque celerrima labens Non pote pulsari tot ab ictibus, ut deflectat. Mobilitas minor at si luci impressa fuisset, Huc torqueret et huc, dum trans adamanta mearet, Aut vitrum, aut undas, iter ut vicinior esset Aut huic particulae, aut illi, cursusque recursusque Inflexos ageret, labyrinthi ut texta per alta. Sic quodcumque aliud projectum in corpora corpus Si polleret ea, quae summa est, mobilitate, Cur non interius transmitteret, atque mearet Illaesum, penetransque videretur penetrari? Nulli etenim puncto puncta ulla occurrere possent, Nec vires ullis turbarent ictibus; ictus Nam celeri effugerent cursu, rapidoque volatur, Nec mora tanta foret properantibus, ut raperentur. Sic tantum si sit pila pernix aerea, murum Non jam percutiat, non diruat, at sine noxa Trajiciat; tanto si ferri nos quoque cursu Interdum natura dedisset, ahena frustra Ostia portarum starent, valvaeque, feraeque; Obsisterit quid enim? vacua atque adaperta fuissent Omnia: non postes lacrymans quereretur Amator Occlusas de nocte, ferens ventosque nivesque, Servorum aut manibus domini secludere possent Thesauros, multisque recondere clavibus aurum, Ipsi non montes sub duro viscere gemmas Texissent, quin nos subito possemus adire, Et spoliare avidi, nitidique redire sub auras. Nec mirum tibi sit, cum magnos imprimere ictus Corpora conspicias praestantia mobilitate, Ictus imminui longe et vanescere demum Debere, immensos si longe pergat in auctus Crescere mobilitas; sic et jaculantia plumbum Flammivoma aera videns, mage quo producere tentes Longa, mage infestas impulsu inferre ruinas, Fallaris, si distendi quantumlibet illa In longum debere putes, quantumlibet ille Impetus ut crescat plumbi ferus; incipiet nam Longi aeris certum post tractum denique carpi Maxima mobilitas, ictu et saevire minori; Paulatim quoniam tunc aëris anterioris Crescit obex contra plumbum, obtunditque furores. Hinc facili ratione tuo potes insinuare Hoc animo, non tam mirum, quod diximus, esse, Credere uti renuas, vim crescere mobilitate Aucta corporibus, dum fiat maximus ictus, Post et adhuc crescente, ictum languescere, donec Tanta ea sit, prorsus referatur ut iste senescens In nihilum, utque illaesa meet trans corpora corpus; Dumque repellentes coeptant obsistere vires, Praetereat; duo sic inter magnesia saxa Si magnes alius transcurrere tentet, utrique Se latere obvertens inimico, haud ipse profecto Transcurret, tenui dum mobilitate meabit, Perque suum depulsus iter deflectetur, et illa Exagitabit item pulsans, quoque ocyus ibit, Concutiet magis; at transcurret denique, cursus Si nimium pernix, longeque citissimus extet, Ut neque turbetur propior, neque mutua turbet. Rebus ab his partes finitas quodlibet in se Corpus habere vides; quid enim est nisi massa natantum Punctorum in spatio, et distantum mutua sese Inter uti docui, pellentem propter eam vim, Finitorum ergo, numeris quae prendere possis? Quare infinitum non possint corpora findi: Scilicet hoc munus spatii est, ad corpora quod nos Transtulimus, medium distenta per omne putantes Continuum spatium, rimas quia non licet ullas Usurpare oculis, aut ullo subdere sensu. Munus at hoc spatii, quid erit, cum nempe sit ipsum Nil spatium, et munus nullum in se proinde receptet? Esse potest si quod naturae munus inanis, Hoc erit, ut valeant inter duo puncta locari Punctum aliud, rursusque aliud, rursusque sine ulla Fine aliud, numquam ut desit locus infinitis. Proin infinite spatium quodcumque secari Quamlibet exiguum cum dico posse, quid hoc est, Illic posse dari infinitis quam loca punctis? Nimirum haec dat habere potestas continuati Nobis notitiam spatii; quod prorsus inane Cernere cum nequeamus, erit, cognosse queamus Scilicet hoc tantum, consistere corpus ibidem Posse aliquod, certumque locum reperire modumque. Sic Mundi extremas si quis procurrat ad oras, Et jaciat telum, aut extendat brachia, abire Concipimus telum, atque extendi brachia posse. Brachia metiris porro, telique volatum Passibus aut ulnis aequas, spatiumque per illud Mensuris sic ire, licet sit inane valebis. Nos ita notitiam spatii per corpora tantum Quae sita sint usquam, vel possint esse, tenemus. Materiae duo puncta locis constare necesse est In geminis, ideo distabunt plusve minusve Inter se, ut possint digitive pedesve locari In medio interdum multi; quae nempe potestas Est spatium, minui quod possit, et usque minora Corpora, at usque tamen puncta infinita receptet; Et contra augeri possit quoque semper, et intra Se capere immani numero crescentia vasta Corpora, uti nunquam non et sit pluribus aptum. Decrescens haec, aut crescens sin fine potestas Notitiam spatii parit, inquam, continuati, Quod proin immensum, atque aeternum possumus ipsi Concipere, ut quoddam rebus commune, creatae Quae sint, hospitium, et valeant quaecumque creari. Ast infinitas quamvis quodcumque secari Non queat in partes corpus, consistere tanta Punctorum tamen exiguo sub corpore quovis Possit summa, eadem spatium ut divisa per ingens Illud idem implerent adeo, tenuissima quaevis Ut spatii pars non punctis quotcumque vacaret: Finitum est etenim spatium, neque sunt sine fine Hae spatii partes; immensis proinde necesse est Hoc certe peragi, at infinitis denique punctis. Nempe potest parvo quovis sub corporis auctu Summa coerceri punctorum immensa, nec omnem Non aequans numerum quemcumque; nova usque seri na Puncta intervallis mediis quis posse negabit? Ergo infinitas queis ausi admittere rebus Materiae partes alii sunt, posse putantes Non illas extare secus, facile efficietur Partibus id per nos finitis, accumulatis Quolibet immenso numero, et quantumlibet aucto. Hinc uno pauca in spatio, seu plurima puncta Constituent raras massas, densasque vicissim Corporeas; et sic corpus quodcumque coactis Densius a punctis fiet sine fine, minusque, Ut contra fiet, laxatis rarius ipsum, Et majus pariter fiet sine fine modoque. Hinc videas moles quantumvis corporis extet Dura, tamen nullum non cogi posse premique, Quantum opus est auctis nimirum viribus extra. Viribus at scimus restare prementibus undas, Contrahere in molem nec sese posse minorem; Et liquidas se proinde globis tangentibus undas Si constare velis, non duplo densius usquam Ullum tum posset lymphis exidere corpus,Plus quia materiae, minus esset inanis in unda. Jam vivum argentum non duplo densius unda est, et gravius, verum decies quater; ipsa necesse est Undae proin facies longe plus claudat inanis In sese, quam materiae, neque mutua tangi Propterea partes; sed vires esse negantes Accessum validas illic, nostramque valentes Vincere conatum: vincuntur frigore magno Sed nostros saepe ante oculos, quia lympha priusquam Durescat rigidam in glaciem, gelida ipsa liquensque Contrahitur paulo spatia in breviora coacta. Omnia cum possint igitur densarier in se Corpora, nec certus densandi finis haberi; Quamlibet exiguum valeant haec omnia Mundi In spatium cogi totius corpora, totus Mundus et ipse pila prorsus concludier unâ, Qualem ludentes volvunt per strata viarum, quamque levem digitis puerilis dextera jactat, Ut non turbentur partes tamen, et sua servent Inter se spatia, et rationes denique cunctas. Si via curva, super quam diximus, imminuatur Ipsa etiam, et tracta longe longeque minuto Naturae referat vires, servabit eosdem, Quos prius, ipsa locis contracta recentibus, usus. Si sic revera contingeret omnia mundi Corpora mutari, non nos discrimina tanta Ullo vel minimum possemus prendere pacto Mundi habitatores; spatiorum namque maneret, Ut nunc est ratio: at nobis deprendere non est, Hasne vices Mundus subeat; tamen esse putamus Immunem; immotae a Natura namque videntur Servari leges, queis primo floruit ortu. Nunc cum materiae sint omnia praedita puncta Viribus, illa statu per quas coguntur abire, Est opus, ut semper sint apta ea puncta moveri, Namque aliter vires essent hae prorsus inanes. Motus utque opus est vires aequare moventes Quolibet in puncto productos, sic erit ipso In puncto quidam servandi nisus adeptum, Qui sit cumque, statum, qui non mutabitur unquam, Ni quantum vires poscent extrinsecus ipsae; Nostra et iners sic materies existat, oportet. Utque duo exagitant cum sese puncta vicissim, Esse in utroque parem motum, oppositumque necesse est, Hos ita servabunt agitata, agitantia ritus Corpora, quandoquidem punctis conflantur ab illis; Aeque proinde et agunt, et aguntur corpora partes Semper in oppositas. Hinc illae denique leges Fluxerunt, multo supera quas diximus, omnes: Immutabile uti medium gravitatis, ut aeque Mutatus (mutatur ubi) duo scilicet inter Corpora qui status est, ut et illi denique motus Orti ex congressu, varie qui corpora raptant. Tempore quodque suo, spatiisque, et legibus îsdem. Denique materiae quia non mutata fatendum est Prima elementa tot ob constantem, perque manentem Naturam rerum, quas semper cernimus unas, Assimilesque sui, neque longo vertier aevo, Quam bene convenient punctis haec ipsa elementa, Quae formam mutare suam non posse necesse est, Propterea quoniam sine forma, et partibus extant. Virium ab illarum res pendent scilicet omnes Lege, haec idcirco constans invictaque cum sit, Res unas, similesque sui perstare necesse est. Nunc ut multa strui, diversaque corpora possint E punctis, opus est quaedam praemittere pauca, Quos dixi, de limitibus, quae scire necesse est. Limitum enim gemina est distans natura; priorque Cum spatium ob crescens a vi pellente trahentem Ad vim trajicitur; cum pellens ipsa trahentem Excipiet contra, natura est altera eorum. Ergo duo si respiciant se in limite primo Puncta, statum per se nequeant mutare vicissim. Extera vis et si coget mutare, resistent; Namque et ab accessu prohibentur protinus ipso Ob vim nempe repellentem, contraque recessu, Vi subito exoriente trahente, ideoque priorem Contendent postium, et stationem puncta tueri. Nec possint loca, tranquillosque relinquere fines, Extera ni cogat pellente hinc major, et illinc Vis ducente, unum in motus queat ire nec ullos Punctum, quin aliud moveatur mutua propter Foedera; vis impressa uni, communis utrique est. Scilicet hic nexus jungit per corpora partes, Inde haerent valide res, ultae, unaque ligantur. Opposita alterius ratio est at limitis; ista Si duo puncta loces regione, immota manebunt: Sed paulum si dimoveas, subito abripientur; Tracta vel accedent ad se, vel pulsa recedent, Adque alium extemplo motu celerante ferentur Aut hinc, aut illinc finem, transgressaque demum Incipient properae cursum tardare fugai. Et si forte sequens curvae, quam finximus, arcus Ipse viae talis sit, ut area clausa sub illo Amplior anteriore fuat, fugat tota peribit, Punctaque vertentur retro, et sic denique fient Multiplices iterum cursus, iterumque recursus Atque hinc atque illinc circum ejus limitis oras, Queis modo constiterant. Arcui at si clausa sequenti Area forte minor constet, neque tollere puncti Jam totam possit tardantis mobilitatem, Transcurretur item limes quoque tertius, ac tum Incipiet celerans ad quarti limitis oras Cursus; sic et itus reditusque fit amplior omnis. Quin etiam primi statione in limitis extent Si sita puncta, omnique repulsu major, et omni Adveniat raptu vis, ut pertingere fines Alterius generis sic possint illa, necesse est, Deproperent exinde magis celerante volatu. Hic itus et reditus jam nunc properantior, et nunc Tardior, in rebus fervoris causa videtur: Scilicet hac causa ferventia multa tuemur Corpora, cum vario demersa liquore cientur. Nec foret ulla quies unquam, si bina vicissim In se puncta agerent, sed cum omnibus omnia certis Viribus imperitent, et sint parere coacta, Illi, ut erant, turbentur itus reditusque, necesse est, Pulsibus adversis lenti, celeresque secundis; Limitibus donec certis ea victa quiescant. Porro scire licet non quemvis limitem eodem Formari flexu curvae super axe viai. Est, nimis axis ubi obliqua ratione secetur, Est, prope ubi recta, longasque excursus utrinque Fiat propterea in regiones tramite ab illo. Illic perfacile est sita cogere puncta moveri Parva a vi, spatiis auctis, vel forte minutis, Proinde videbuntur vinciri haud glutine duro: Ast hic cum sita sunt, contra compage tenentur Dura; atque excursus quia curvi tramitis ille Esse potest longus, quantum libet, haec quoque quantum Forte velis, crescet vis punctis dura tenaxque. Et quia multiplici via curva excurrere pacto Possit ab axe, et se varios deferre per arcus, Multiplex quoque vis durae genus est, variumque. Sic primum genus est ubi limitis, esse repellens Excursu poterit nimio procul editus arcus, At non tam magno, qui raptum continet, arcus, Quem porro excipiat discedens in loca vasta Tertius, ipse etiam, veluti prior ille, repellens. Illo igitur summa vi limite puncta resistent, Ne compressa ad se accedant, itidemque resistent, Ne quoque discedant, dilatenturque vicissim, Non tanta sed vi, quae si vincatur, ut ultra Transvectum punctum contingat limitis oras, Tertius unde arcus distenditur in loca vasta; Se puncta effugient subito, et sua vincla relinquent. Sic tibi congeries filorum pressa negabit Sese in se trahere, et spatium conducere in arctum; Restabunt distenta itidem, tantumque resistens Crescet vis, quantum distendens vis quoque crescet, Donec ad extremum veniatur, filaque demum Rumpantur, pereatque omnis vis ante resistens. Sic aqua cum nequeat spatia in breviora coire Pressa licet nimium, et nequeat distendere molem, Igne nisi exagitante suas valido impete partes; Jam tum se in tenues fugitat, pellitque vapores, Qui spatium exposcunt exorti latius usque. Sic itidem erumpunt variis corpuscula rebus Tenuia, discurruntque velut de carcere lapsa. Ut vernis odor e pratis, e lampade lumen, Ut radii e Solis vultu erupere comanti. At non particulae simul omnes prossiluere, Ut subito ante oculos flos, lampas dissolüatur ,Solque sui pereat siccato ut fonte nitoris; Verum ut quamque tulit supremi ad limitis arcum Major mobilitas magna virtute trahentem. At si puncta illo spatio stent limitis, alter, Atque alter prope sit cui limes, non ita certe Magna requiretur vis, ut loca prima relinquant Compressa, atque alio vicino in limite sese Sistant, unde negent jam tunc immota reverti. Mollia nonne vides ex hoc consistere multa Corpora, quae nequeant primam instaurare figuram? Illis in spatiis si contra puncta locata Sint, ubi divulsis stet longe a limite limes, Mutatis spatiis non paulum, limite limes Mutari non possit item; proin puncta reverti Debebunt illuc, unde abscessere, reducta; Et quo pugnabant, ne deducantur, eodem Nisu pugnabunt deducta, ut regrediantur. Hinc tibi ab incursu sunt exsilientia multa Corpora, quaeque suam reparant jam libera formam. Haec tibi jam geminis pro punctis munera vera Eduxi ratione; age nunc, quid plurima porro Inter se faciant varie collata, tuamur Paulatim, proin jam spectemus terna vicissim. Fac duo puncta loces in primi limitis inter Se spatio: sit et axe situm, fac, tertium eodem, Quo tu cumque voles spatio: varie istud ad illa Cum positum constet, diversa agitabitur a vi Propterea, pelletur ab hoc, ducetur ab illo Nam nunc commotum, nunc aut pelletur utroque, Aut ab utroque simul ducetur. Vis sua quare Inde recepta aequet seu summam virium earum Exagitantum, ipsam seu tantum disseritatem. Ergo semper ab hoc puncto si educere recta Rectum iter instituas super axe, quod inde receptam Vim referat, sursum deorsumve, ut forte repulsum Punctum, aut attractum fuerit, signanda orietur Culmine curva via extremo, diversa priore, Quae geminis tantum est collatis edita punctis ,Atque ea bina ut erunt vicino vel sita puncta Limite, vel variam avecto procul in regionem, Sic via curva recens spatiis mutabitur ipsis. Atque erit, ut facile hoc fieri queat, ut nimis ampla Per loca vim ellidat pellentem ubicumque trahens vis, Neutraque constanter compareat; illa per ipsa Dum loca, dispositis alia ratione duobus Punctis vis aliam vincet pellensve trahensve. Tertii at interea puncti in distantia puncta Mutua vis illo deducere limite, ut ipsa Constat inaequalis, contendit; saepe sed iste Nexus erit tam fortis, uti deducere nulla Vis queat ad sensum, puncto quae manet ab illo; Nam satis hanc ad rem fuerit, prior illa feretur Quo via curva magis spatia in longinqua recedens, Arcus semper uti flectantur ab axe minores, Proin etiam ut vires spatiis tenuentur ab ipsis; Quod tibi servatus Naturae suadeat ordo. Proin binis valido vicino in limite punctis Inter se positis, tum vis, quae juncta tenebit, Vi major multo est, longeque valentior illa, Quae distante fluit de puncto; proinde moventur Hinc utrumque simul, sed eodem in limite perstant, Nec spatia inter se mutabunt, sive recedent, Seu contra accedent puncti distantis ad oras, Quod tantum exagitat, quantum exagitatur ab illis, Verum motus erit duplo cunctantior illinc, Quandoquidem dupla est in punctis massa duobus. Nunc si pro puncto hoc uno, longeque remoto Bina itidem statuas in forti limite puncta, Hanc aget in massam punctorum massa priorum, Ut nequeat proprio decedere limite cogi Haec facile, et positum inter se mutare receptum, Scilicet haud aliter, quam si puncta ipsa coissent In medio gravitatis, et unum denique punctum Bina forent, atque hinc atque illinc, eque quaternis Constarent gemina, at quorum diversa profecto Lex esset, curvaeque viae variata figura. Immane est, puncto hoc quarto accedente, recentum Qui numerus legum cumuletur, quique viarum Pro vario punctorum intervalloque, situque. Crescere si facias ita puncta utrinque vel ultra, Multaque pro binis statuas, quotcumque libebit, Illarum immensa crescet ratione viarum, Formarum et numerus, possent quae exinde venire Diversum ob positum, numerandique obruet artem. Tam varium in rebus jam, compositumque quid extat, Ulli quod, genus hoc, nequeas supponere legi? Atque hic magnesi solves miracula saxi: Ad se illud calybem, non caetera corpora raptat, Atque aliud magneta trahit, si versus ab una Parte sit, opposita contra de parte repellit: En îsdem in spatiis sunt vires illicientes, Sunt exercentes odia, hostilemque repulsum, Corpora sunt ad multa effoetae et prorsus inertes. Adde his ad gelidas quod magnes vertitur ursas, Quandoquidem occultis terrâ illâ plurima venis Ferrea progenies educitur; haud tamen illuc Vertitur, ut nunquam non et declinet eoas, Aut etiam occiduas paulum deflexus ad oras; Scilicet ut tellus aut laeva aut dextera ferri Succrescit venis, quae sunt sine lege feraces Hinc illinc; ideo haud aequus deflexus ubique est, Una aut in regione plagas it semper in unas. Denique contactum ferrum a magnete, sub Ursas Tendit item, celsaque diu si in turre locatum Perstiterit; siquidem ferri convertitur ordo Punctorum, quem si reddas, ratione movendo Desuper opposita magnetem, vis nova ferri Amittentur, inersque, velut fuit ante, manebit. Quare non opus his noscendis, exque plicandis Tenuia perpetuo a magnete fluentia fluctu Corpora, non opus est nucleum confingere magnum Sub terra certis se cardinibus glomerantem; Nostra sine his ratio expediet facile omnia prorsus. Illa viae tamen, et discrimina multa modorum, Multorum quae sunt punctorum pro varianti Inter se positu, certis in tractibus extant Non nimium magnis spatii, nimiumque propinquis, Quos citra atque ultra debent vanescere cuncta; Namque viis citra est vis infinita repellens Omnibus, ast ultra vis omnibus repetito In se pro spatio decrescens ipsa trahendo. Plusve minusve quidem trahit ipsa, ut plura sub unam Particulam sunt puncta, aut contra pauca coacta; Una tamen lex ad spatia, immutataque perstat. Cunctarum hinc igitur quae sunt discrimina virium In variis rebus, parvis nos esse videmus In spatiis; ultra quae res si abducere tentes, Nulla quidem reliqua est, ni mutua vis gravitatis. Ergo curva quibus spatiis via serpit, in îsdem Vires, quantum vis, minui vel crescere possunt, Vel mutare plagas; supera quae diximus ipsi Accidere in variis rerum fervoribus, atque Fermentis, motus et mixtorum, aestuque liquorum; Unda alii plantas succi nutrire, vel artus Possunt, non alii, sed carpere, disque sipare, Unde est electris vigor, electrique fruuntur Corpora quae simili vi, proinde id nomen adepta, Effert unde niger sua demum robora magnes. Ingens at spatium, quod et inter corpora nostra est, Et terrae medium, quod et inter sidera caeli Errabunda, ipsumque agitantem sidera Solem, Sola tenet spatium hoc gravitas, et corpora jungit Certa lege trahens, in sese pro repetitis languescens spatiis; cui quae vicinior infra est, Magnetis rapidis vis scilicet illa, reperta Saepe est, ut licuit sensu explorare rapaci, In se bis spatiis decrescere pro repetitis: Atque ista imminuens tractus de parte sine ulla Fine, ut jam docui, jura ad communia, vimque Communem venies demum, munusque receptum Tota in materie, quo non penetrabilis ipsa est. Hac nos puncta tenus, quotcumque, expendimus uno Axe locata super: jam nunc diversa seramus Per loca. Principio punctum non perstet in axe, In quo sunt alia inter se duo juncta vicissim, Illud at inferius, suprave, ubicumque locetur; Protinus exoritur seges hinc immensa modorum, Et varii ratio fecunda hinc ordinis exit. Illud ea si jam punctum tibi sit regione, Unde cadens rectis super axem flexibus, axem Perscindat medium transcurrens inter utrumque Hinc atque hinc punctum trames, tunc aeque ab utroque Distare, atque aeque pellive, trahive necesse est. Jam via curva recens exorta a viribus istis In magnis spatiis vix quidquam a simplice prima Differt; at spatiis in parvis non ita certe Exiguum discrimen id est; vis excita punctis A geminis illo fundetur tramite recto, Axem qui medium secat, unde est virium origo; Proin erit in spatiis prope par distantia magnis A medio, et puncto nimirum a quolibet uno; Atque ita compositis oriens a viribus ipsa Curva via, aequalis prope erit, quae a simplice manat; Tantum intervallo procurret duplice ab axe Hinc illinc dimota suo. Distantia parvis Ast erit in spatiis impar, diversaque ab illa Simplice vis, etenim minus illa augetur in ipso Accessu ad medium punctum, et velut illa nequibit Edere majores nisus sine fine; minores At demum efficiet, medio vanescere in axe Qui tum debebunt, quoniam eliduntur utrinque Partibus adversis aequales oppositique. Curvum iter hoc itidem gaudebit limite multo; Atque in eorum aliquo, quem de genere esse priore Jam supera dixi, si punctum forte locetur, Punctum istud remanebit ibidem, praevalidaque Nectetur compage duobus, particulamque Cum sociis triquetra efficiet constare figura, Cui geminum par crus distentum vertice ab illo est; Tum punctum quocumque unum transferre libebit, Particula incolumi, pariter translata figura Tota erit, ut nequeat non, ut prius esse, triquetra. Dehinc punctum pone obliquum; gemina illa duobus De punctis vis emanans ipsum exagitabit Utraque sive trahens, seu pellens, altera sive De puncto propiore trahens, pellensve remoto Altera, sive trahens haec contra, atque illa repellens. Punctum age id obliquum geminos duc proinde meatus A geminis punctis, et utrumque extendere perge Ulterius; facies sic flexus quippe quaternos; Alter erit deorsum versus, sursum alter hiabit, Alter et a dextra regione, alterque sinistra est. Quatuor illa modia jam vis variata quaternos Diriget hos intra flexus sese; utraque nempe Cum trahet, in flexu spatium spectante receptum Inter puncta trahet, punctumque adducet ad ipsum Hoc spatium; opposito sed diriget utraque pellens Se contra in flexu, punctumque recedere coget. Si demum ex uno puncto trahet, ex alioque Pellet vis composta simul, commixtaque, abibit Illius ad flexum lateris, de parte trahentis Quod tibi erit puncti, et secum illud deferet actum; Illorum donec subigens deducat ad axem Continuatum, utriusque locet sive e regione Aeque nimirum distans ab utroque. Sed istis Noscendis melius, quae coni prima figura Proscissi est, una lustremus, transque feramus, Quippe licebit, ad hanc, fieri quod dicimus istic. Sint gemini duo puncta foci, majoris et axis Dimidium unius distantia limitis aequet, In quo arcus sit vis pellentis, visque trahentis Aequus, seu constat quae vis pellensque trahensque, Aequa sit in spatiis aeque illo a limite fusis. Jam positum extremi punctum, fac, ut esse rearis Aut hinc aut illinc unis in finibus axis: Ejus erit tanto distantia major ab uno Punctorum, quam quae est ea limitis, altera quanto Est minor; idcirco quantum pelletur ab uno, Tantum alio rapietur, et huic parebit, et illi; Propterea immotum libramine perstat in aequo. Vertice sic etiam parvi perstabit in axis Aut hinc aut illinc immotum, namque ibi limes Puncto ab utroque coit; distantia limitis haec est Scilicet axi par majori dimidiato. At mediis ubicumque locis declivibus orbis Illius si sit punctum, plerumque necesse est, (Nimirum tum cum medium orbis non mage distat Alterutra a regione foci, quam limite limes Ille a vicino) vis ut se dirigat illac Qua flexum signatur iter, tergumque recurvum est; Quandoquidem quoque tum major distantia tanto Altera erit, quanto minor altera; proinde repulsus Aequales opus est, existant raptibus; ergo Compositae hae vires raptantes e latere uno Punctum, per medium flexum, quem diximus ante, Transibunt, illis nimirum e quattuor unum; Quo pariter debet transire ora illius orbis; Ejus id officium est namque inter caetera notum. E genere ille tibi sit limes proinde secundo; A puncto propiore trahens vis manet, oportet, A distante magis pellens; proin verticem ad axis Majoris punctum abreptum conscendere coget. Opposita ratione minoris verticem ad axis Coget, ubi limes sit de genere ille priore. Ejus jamne vides toto circum orbe figurae Constitui alternis diversi limitis oras? Cujuscumque super nam si axis vertice ponas Punctum, stabit idem libratis viribus illic; Sin alio quocumque situ super orbe locare Collibeat, pugnabit abire, et culmen ad axis Unius accedet, tantundem et culmine contra Axis ab alterius decedet; et usque redire, Illinc si paulum deducas, nititur ipsum; Paulum ex hoc contra deductum, abscedere per se Nititur, atque gradu celeranti longius ire: Illic e primo constat proin ordine limes, At contra limes naturae erit iste secundae. Dumque gradu pergit curvum celerante per orbem, Per quem vis raptat, curvo tamen exit ab orbe Protinus, exoritur de curvo nam fuga motu. Hic quoque pro vario discrimina limite fiunt; Nam si limes erat generis tunc ille secundi, Illo in discessu crescet vis usque repellens, Usque trahens minuetur, erit quapropter, ut usque Abscedat punctum, et spatia in majora feratur. At si non extra, nec eo super orbe, sed intra Id statuas punctum; adducens vis fortior exit, Languidior contra abducens, proin tum quoque punctum Abscedit procul ora introrsum, ad punctaque tendit: Sed fient, limes si sit prior, omnia contra; Dimotum extrorsum punctum introrsumque revertit Protinus ad notos calles, orbemque recurvum; Illic namque trahens, hic pellens vis ea crescit. Sic, genus hoc, orbes diversi, intraque minores, Et longa serie majores quamlibet extra, Sunt tibi naturam sortiti limitum eandem; Nam positum punctum per se non effugit illinc; Deductum tamen, aut gressu fugit accelerato, Aut contendit eo, discesserat unde, reverti. Cunctis rebus ab his quid sit solidumque fluensque Percipies, praesertim hanc ipsam ad plurima puncta Si tute extendas rationem, particulasque Ad multas itidem positu variante locatas. Illic namque potes res esse putare fluentes, Libertas ubi particulis se vertere in orbem est Circum alias, tamen ut nequeant non esse vicissim Haerentes: sic si laevis foret undique Terra, Desuper atque globos omni asperitate carentes Ex ebore, aut vitro ferret, ratione moveri Possent hi facili circum, nec abire retenti A Terra, nam vis contraria vincere pondus Non poterit, fieri aut major fuga vi gravitatis. Caeruleum leni sic per mare flumine pulsae Discurrunt puppes, at non tolluntur in auras, Ni fera contorto tempestas vortice raptet. Sic quoque parva globis si laevibus atque minutis Constaret moles, illi per lubrica possent Convolvi tenui vi, non discedere juncti; Namque trahens forti retinet compage potestas. Proin fluidis in rebus ubi discerpere partes Tentes, disrumpi paulatim, et non nisi parva Parte queunt; quare guttarum humore madentes Speluncae retinent pendentes fornice lymphas, Adventu donec longo rorantis aquai Grandior et gravior guttae propendeat humor; Pondere victa etenim productior, et gracilescit Paulatim in medio, filoque a simplice demum Decidit, et terram prolapsa rigasque , cavatque.Partibus illa suis libertas in latus omne Nimirum se versandi, circumque ferendi Efficit, ut possint paulatim abducier a se. Non ita cum solidae res sunt, duraeque: rigentis Ferri virga nequit gracilescere, tracta deorsum; Incipient nam cum fibrae disrumpier, omnes Tempore rumpentur prope in uno; ut prorsus in uno, Si summa solidae inter se ratione rigescant; Propterea majore opus est conamine multo; Partibus his quoniam est pariter rigor in latus ingens: Tota ideo, quae non est flexilis, in latus acta Virga ibit; nempe hic vertendi est nulla potestas, Ut fluidis in particulis; proinde esse rigentes Hae nequeant quamquam junctae compage tenaci, Namque valent tantum ad spatia interjecta tuenda. Utque potest spatii limes fortissimus esse, Languidus at nimium, qui de latere impedit ire, Sic etiam quit uterque vigore jacere sine ullo, Quem tu percipias: sine nexu, ut pulveris, exit Tum tibi materies; facile hinc cognoscere possis, Cur calor atque ignis quaedam liquefacta resolvant, Quaedam usque ad cinerem labefactent; namque minoris Axis quod fuerat supremo in vertice punctum Impulsu a valido si circum protinus ire Incipiat, notoque recedat ab orbe, valebit Perfacile huc illuc converti liberum et exlex. Hunc calor atque ignis defert subtilibus ictum Rerum particulis, paulumque recedere cogit, Et velut orbe exire suo; facilesque repente Illa circuitus glomerant: sic dura liquescit Materies resoluta, fluunt sic saepe metalla. Verum illo paulum motu exagitante minuto Propter ademptum ignem, et restantes undique propter Tot vires alias punctorum, in culmine figi Axis debebit punctum brevioris, ut ante. Durities proin particulis amissa redibit, Et cera, et vitrum, et liquida ante metalla rigescent. At si non referat se noti ad verticis oras Punctum (quod, quare fiat, modo diximus), at se Proripiat procul avectum, magis usque fugantem Vim poterit reperire, locisque abscedere multis Avium, uti fumi faciunt, volucresque vapores. Tum velut amisso superant quae glutine partes, Inter se sine vi perstant, et prorsus inertes; Scilicet ut levibus cinis est spargendus ab auris. Sic multa e variis quae constant corpora rebus, Ut ligna, et lapides, abeunt domitante calore Candentem in cinerem, aut calcem resoluta, suamque Amittunt speciem, et remanent ita simplice longe Natura fient vel adhuc mage simplice, et una; Propterea exagitata modos tribuentur in aequos, Atque aequa in spatia, ut crystallus denique fiant Pellucens; iterum quae fusa solutaque flammis, Quandoquidem nihil est, quod diversa evolet inde Natura, nunquam nitidi non igne redibit Amoto in formam crystalli; haec ultima certe Est species tortis violento rebus ab igne. Haec tibi cuncta viae deduxi ab origine curvae, Quam super exposui; simplex est, unaque vere Illa, sed a variis variantia nomina rebus Sortitur; veluti multis quod flumen in oris Errat, et hos praeter populos, et labitur illos Moribus et patrio inter se sermone remotos, His diversa refert atque illis nomina terris, Quae nemus, aut vallis monti subjecta nivali Commutat; longinquum undas devolvit easdem Ad mare, quae gentes varias, quae regna rigarunt. Sic serpens varie via curva, ubi crure recedit Primum infinito, et facit impenetrabile corpus, Hujus causa potest tibi muneris ipsa vocari; Post conversa locis secuit cum pluribus axem, Fermentis mores dedit et fervoribus, aucta A queis voce nova proinde est; et limite in omni, Quem toties repetit restaurans multiplicansque, Corpora quo debent haerere tenaciter apta, Non nisi causa tenax, eadem licet, appellatur. Denique supremo jam crure, quod usque prope axem Procurrit, puppisque velut, sua littora radit, Quandoquidem gravibus leges dat rebus ibidem, Ipsa audire solet gravitatis causa, velut sit Ipsa alia a primis. Diversis unica spiris, Ductibus et variis haec tam diversa creavit, Haec varia, in rebus quae constant omnia cunctis. Ordinibus multis elementorum, omne coortum est Hoc, quodcumque vides; punctorum arctissimus ordo Est prior, et longe tenuissimus; aedificatur Alter ab hoc porro, dein alter, et alter, et usque Laxior, et spatiis majoribus amplior omnis; Donec corpora, quae nosmet sentire queamus, Consistant, adeo diversis praedita formis, Et variis adeo rebus mutata modisque. Porro nulla quies est ullis, quotquot in omni Summa sunt, punctis revera, motus et ullus Non est, signet iter qui rectum; at quodlibet unum, Est opus, ut punctum curva regione feratur Perpetuo prorsus sine saltibus, et sine pausis. Omnis motus enim punctorum a viribus omnium, Usquam quotquot erunt, pendebit; agentur ab omni Puncto, interruptis non legibus, omnia puncta Scilicet, et motus concrescet ab omnibus omnis Non intermixta recta regione, morave. Quin neque erunt gemini motus, similesve, paresve Ulli inter se; eadem ratio nec ad omnia puncta Punctis esse queat geminis, siquidem loca constant Diversa, atque ideo diversis viribus errant. Attamen hoc verum est, longe longeque remotis Cum vires tenues punctis sint, atque valentes Vicinis, paulo diversis puncta moveri Flexibus interdum duo posse; et sic ea certe, Unam in particulam coeunt quae puncta vicissim, Motu diverso longe minus abripiuntur, Quam si particulis diversis addita constent. Sic quae constituunt Terram, Veneremve, Jovemve Non adeo ductu vario trans aethera currunt Se collata inter, quantum collata Cometae Punctis si fuerint, aliisve vagantibus astris: Haud minus in summa tamen est diversa potestas Omnibus in punctis, neque sunt discrimina nusquam, Nulla ut res alii similis sit, parve profecto. At si nostra viae species, quam diximus ante, Non ita desineret, gravitatem ut ubique referret Corradens axem, sed post immensa locorum Inciperet rursus tranare, axemque secare Se referens huc atque illuc varieque recurvans, Et varios spatiis alternans grandibus arcus, Et varias vires, quid tum foret? esse locata Limitibus certis tum sidera fixa videri Possent, et nostris subjecta haec sensibus omnis Summa inter sese connecti, conque ligari Non aliter, quam particulae puncta inferioris Cujusvis; atque alterius sic particula esse Majoris longe Mundi, sic rursus et alter Particula alterius, nusquam ut sinire queamus. Sed nimium tenuis mens est, finitaque nostra, Ut tantum extendat se, quantum summa Potestas Cunctarum rerum, Naturaeque alma Creatrix; Ut videat, fecunda queat quodcumque referre Haec via curva, sinuque suo quod condere cumque, Una ministrarum tamquam e numero innumerali, Ingens, cum libeat, quas evocet illa Potestas. Accidere in mundis etiam tot posset, eadem Id curva praestante via, ut moveantur in uno Plurima, sit motus quorum procul alter origo; Et tantum ob motus agitetur hic illius, ille Hujus, ut in mundos distantes notitiae sic Mundorum transmittantur, neque transeat ullus, Qui doceat cursor, neque vox, neque littera migret. At nos in rebus, quae possint esse, morari Quid juvat? Omnipotens rerum quid fecerit Auctor, Conjicere e paucis, quae cernimus, exiguisque Non datur. Arbitrio sed quod deducta sit omnis Haec natura suo, sapienti struxerit ille Hanc summam quod mente, quod almas fixerit orbi Leges, ut fieri possint, quae facta videmus, Non jam hoc conjicere est, dubiaque in luce tueri, At se perspicuo manifestum in lumine prodit Hoc magis, ingenio quo plus contendimus acri. Omnibus in rebus a rebus nimirum huc ducimur, orbis Lustratus meliora sua spectacula scena Ingerit, et longe super evehit, atque recludit Unum ad Principium faciles certosque meatus, Principium Sapiens rerum, aeternoque coërcens Omnia consilio. Praesens mage, conspicuumque Quid menti queat esse per ardua sidera vectae, Corpora naturae per vasta, per intima rerum, Totius et leges scrutanti et foedera mundi, Quid queat esse, quod introrsum magis insinuetur Undique diffundens manifesti lumina veri, Quam tantas res esse aliquem, qui struxerit, atque Temperet, et pulchro, quo nexuit, ordine servet, Summis, et mediis praesentem rebus, et imis, Ingentem Dominum, cujus vim tota veretur, Unde ortum trahit, atque suum Natura vigorem? Vix potuisse Virum mortali stirpe creari Credidimus, nobis immensi qui patefecit, Orbis queis agitur, leges, quas dicere longus Noster erat labor; at decerpsit tenuiter illas, Et paucas longe de multis, haec quibus ingens Stat moles, qui materiae nova dixit inesse Munera, certa fides neque dictis abfuit ilis: Propterea merita super haec mortalia laude Nos illum in caelum mirati eveximus, illi Plaudimus, et nostros ultro submittimus ausus. Illam infinitam quam longe agnoscere porro Par erit, et prorsus divinam dicere Mentem, Ipsas quae rebus leges has provida fixit, Materiae exortum dedit, et sua munera cunctis Corporibus, viresque suas, quaeque ordine mundum Commovet invicto, quae certo limite stellas Ardentes frenat, quaeque astra vagantia caelo, Et late Solis fundit cum luce vigorem, Quae Terram immoto convertit cardine inertem Et mores ventis dedit, undisonoque profundo. Quid si praeterea tot per viventia saecla, Quae mare, quae terras, quae tractus incoluere Aurarum liquidos, animantum si variatas Innumeras irem per stirpes, non minus arcto Inclusae quae sunt, quam magno corporis auctu, Excuteremque suis quae motibus instrumenta, Sensibus et motus, et sensus moribus apti, Et mores vitae pariter generique tuendo; Exinde ad genus hoc nostrum mortale venirem, Exiguos velut ad mundos, huic anteferendos Fors magno tamen, et partes introrsus et extra Lustrarem, quarum modus, et praeclarior usus, Nempe aures, tremulas auras, sonitumque bibentes, Et structos oculos pro dio munere lucis, Et cerebri fibras, et nervos, atque calens cor, Diductas venas, vocisque cibique meatus, Et qui sunt variis lymphis sudantibus apti, Septaque item et nexus, et itus reditusque cruoris; Denique si vires et motus percipientis Vestigarem animi, et versantis in omina sese, Quam tum magna fuat, videatur, ut illa creatrix Tantarum rerum, quam pollens alma Potestas, Et quantum nostros conatus exsuperare, Quantum a notitiis, quantumque recedere nostris. Atque utinam haec animi finita arctataque nostri Vis magis atque magis distendi posset, et auctu Pro rebus circum positis excrescere magno, Tum stupor obrueret magis et magis admirantes, Scilicet ad summum conversos rebus ab istis Artificem; tum namque novas per corpora leges Credibile est nobis praesto fore, pluraque semper Naturae officia et mores, viresque paterent: At proin usque tamen sustollier altius, atque A nobis procul usque recedere summa Potestas Et majore videretur se condere luce. Sed quanto magis illa recederet, attonitosque Redderet aeternis animos fulgoribus altes Praestrictos, Dominum tanto magis esse potentem Noscere par foret, imperiumque hoc grande fateri Protinus, et nosmet submittere, nostraque, tantum Hunc colere, atque olli purum contradere pectus; Quo nisi perducant exhausti denique longum Orbe in lustrato vestigataque labores Natura, quid jam juvet accumulasse sagaci Notitias animo, quae sint sine fruge, premantque Nequidquam ingenti lassatam pondere mentem? Ut demum veluti peregrinis mercibus aucta Post varios maris errores, lustrataque longum Littora, et ignotas terras, a fluctibus atris Mergatur patrio puppis tunc obruta portu. Omnipotens Genitor, Caeli fulgentia templa Horrifico per quem saepe intremuere fragore, Et mare concussum est, convulsaque cardine tellus, Certa Tui in rebus qui non vestigia cernat, Atque operae monumenta tuae, tua gesta per Orbem, Nec dominum agnoscat, nec ineluctabile regnum Unius, hic media patitur de luce tenebras Infelix quoniam effari magni primordia Mundi, Et rerum causas indûxti, artemque repôstam, Se tua per vacuos qua flexit dextera tractus Omniparente means motu, numerosque recenti Menusrasque suas infundens undique summae,Te, Pater, haec rerum nobis trans nubila monstra, Illabensque tuum radium infer mentibus, illo Circumfunde animos ad lumina dia inhiantes Jamdudum, et semper potiores erige ad haustus, Qua Sacer aetherii decurrit nectaris humor; Corda move, impulsus audire sequique supernos Ut possint, ut sponte velint, tibi cuncta referre Ut sua contendant, spemque omnem, gaudia, curas Conjicere in omnes, te quaerere, teque verei, Unum diligere, atque uni tibi fundere laudes, Thura adolere tibi, facere, et persolvere vota.
|
ERRATA | CORRIGE | |
p. | 5. | V. | 155. | exteriusve | exteriusne | |
p. | 27. | V. | 997. | Permessi | Parnassi | |
p. | 59. | V. | 27. | Cepimus | Coepimus | |
p. | 80. | V. | 824. | Cepimus | Coepimus | |
p. | 230. | V. | 2080. | lunga | longa | |
p. | 299. | V. | 2320. | adibit | abibit | |
p. | 374. | V. | 222. | arte | ante | |
p. | 361. | V. | 2211. | tautum | tantum | |
p. | 415. | V. | 1821. | pecudumqne | pecudumque | |
p. | 425. | V. | 2198. | quae | quam | |
p. | 429. | V. | 2348. | faemineo | foemineo | |
p. | 431. | V. | 2443. | et | ex | |
p. | 432. | V. | 2452. | capiunt | cupiunt | |
p. | 440. | V. | 244. | contexerat | contexeret | |
p. | 467. | V. | 1296. | illicet | ilicet | |
p. | | V. | 1298. | extratque | exerratque | |
p. | 494. | V. | 104. | serventibus | servantibus | |
p. | 500. | V. | 336. | hoc | hos | |
p. | 502. | V. | 382. | Tum | Tam | |
p. | 550. | V. | 2255. | irae | iras | |
p. | 565. | V. | 279. | demittere | dimittere | |
p. | | V. | 570. | queiscumqe | queiscumque | |
p. | 573. | V. | 576. | comixti | commixti | |
p. | 616. | V. | 2252. | aliud | alium | |
p. | 616. | V. | 2237. | hic | hinc | |
p. | 623. | V. | 2532. | adhc | adhuc |
CHRISTOPHORI STAY
DE POESI DIDASCALICA
DIALOGUSEtsi caeterae omnes doctrinae parvis primum ortae initiis fuerint, ac levibus incrementis paulatim auctae, tamen unius poetarum artis principia ipsa tam illustria extiterunt, ut Diis, deorumque Liberis auctoribus tribuentur. Nimirum illa suavitatis novitate, ac rerum nunquam antea cognitarum admiratione capti homines, artem, et artifices, quos humani ingenii excedere vires crederent, facile consecraverunt. Sed neque deinde, cum poetica multorum usu ac studiis excoleretur, aut consuetudine ipsa fuit ejusdem existimatio imminuta, aut illa divinitatis opinio sublata. Qui enim omnium animos tam mirifice allicere, ac tenere possent, non sine divino afflatu id assuetos putabant. Unde proprios etiam ac certos Deos inflammandis poetis adjunxerunt. Verum haec ipsa diuturna admiratio mutorum tandem solertiam, ac gravium etiam philosophorum animadversionem excitavit: qui accurate perspectis atque observatis excellentium poetarum artificiis, viisque, quibus incederent, quas rationes tenerent, penitus investigatis, si minus quaesiverunt. Atque eorum quidem in eo multum versata est industria, ut qua in re potissimum vis ac natura poeticae contineretur, docerent. Unde variae, interque se discrepantes plurimorum opiniones sunt exortae, quando alii in numeris concentuque carminis inesse omnem poetarum praestantiam, alii in fabularum elegantia, in naturae imitatione alii positam esse contenderent. Qua in controversia, etsi multa acute solerterque dicerentur, illud tamen minus commode
accidit, quod nonnulli sua de sententia ne recederent, artis ipsius magnitudinem, nullis datis philosophiae partibus, imminuerunt. Siquidem poeticae, quae sapientia conjunctione maxime creverat, a doctrina omnino segregandae auctores fuerunt. Nam qui fabulis, aut actionum humanarum simulatione contineri poeticam defendunt, hi poetas a philosophia aut prorsus revocant, aut, indulgentiores ut sint, fabulis occultandas disciplinas praecipiunt. Qui secus fecerint, seu qui perspicue philosophiam versibus tradendam susceperint; poetarum societate interdictum his esse pronunciant. Ita uno verbo, eos omnes, quos διδασκαλους dicimus, a poetarum numero exclusos volunt. Contra horum sententias plerique sane doctissimi Viri veterem poeticae, ac philosophiae cognationem cum tuerentur, plurimis et rationibus, et exemplis ejusdem sive retinendae, sive redintegrandae utilitatem dignitatemque comprobarunt. Quibus de rebus mihi etiam saepe multa sunt quaesita, et nuper fuerunt cum eruditissimis, mihique amicissimis viris Antonio et Balbo accuratius disputata. Apud A. enim cum essem, eaque de re forte exortus esset sermo, paulatim, ut in disserendo fit, quidam nos orationis ardor in intimas illius controversiae partes induxit. In quo illud etiam gratissimum fuit, quod inde singularem A. in his etiam elegantioribus litteris intelligentiam intuerer. Nam illum quidem multis esse ac gravissimis disciplinis egregie instructum ex summa, quae mihi cum illo intercesserat, necessitudine satis noveram. Siquidem quotidie fere una cum aliis eruditis viris, quorum familiaritate utebamur, sive illum conveniebam, sive ad me ille commeabat. In quorum consuetudine cum elegantissimorum hominum sermonibus omni urbanitatis, ac litterarum suavitate conditis plurimum fruebar. Sed tantum in illo inesse politiorum etiam studiorum scientiam nunquam certe animadverteram, quantam ex ea, quae inter nos fuit orta his de rebus controversia, perspexi. Nam cum maturius, quam caeteri solerent, ad illius domum me contulissem, eodem advenientem offendi B. eximiae indolis juvenem, quique ad excellens ingenium parem diligentiam, ac discendicupiditatem adjunxerat. Quapropter libentissime sese ad A. applicaverat. At A. quo illius desiderio obsequeretur, incidere interdum hujusmodi de litteris sermones non aegre patiebatur, ut de doctrinarum studiis praeclare et ipse multa afferret, et alacre B. ingenium ad cogitandum, ac dicendum commoveret. Itaque cum A. tum una adissemus, in legendo, et commentando non mediocriter intentum ac defixum deprehendimus. Cui B. vereor, inquit, ne minus opportuni simus, qui tam occupatum interpellamus. Vos vero, inquit A., percommode adestis; ab ea enim, qua distinebar cura, non tam sevocatis, quam ad illam mecum partiendam acceditis. Hesiodi Theogoniam paulo attentius perlegebam: siquidem vetustissimum ac in primis nobilem poetam considero tanquam praeclarum quoddam religionis ac doctrinae illorum Graeciae temporum nobis reliquum monumentum. Quot enim in illo, quam insignes de divina vi, ac natura, quot de elementis, ac rerum causis, quam suavibus fabulis inclusae sententiae! sed hoc loco vetus illa didascalici carminis, et doctrinae allegoriis obtegendae ratio occurrebat animo, ac mecum cogitabam, quanta in hoc poeticae genere doctrinarum studiis ipsa rerum obscuritas, ac difficultas ab ea fabulandi consuetudine poetas retraxisset. Tum B. at cur, inquit, non pristinum hunc morem deinceps etiam retinere potuissent, aut cur nostri nunc homines repetere vetustam illam musarum ingenio magis accomodatam rationem, ac redintegrare non possint? Equidem ut arbitror, tunc multo ornatior haec poeticae pars esset, atque ex animatis his fabularum simulacris sensus et vita quodammodo, ac magna certe carminibus vis accederet ad amovendam omnem disciplinae molestiam, et obscuritatem doctrinae. Tum A. quis, inquit, non tibi istud assentietur, miram esse suavitatem fabulis, si lucem rebus afferant? Sed quam quaeso unquam viam reperiri putas, qua obscuras res etiam ac difficiles quispiam expedire, ac illustrare fabulis possit? Unde tantam fabularum supellectilem accerset, quae par sit tam multiplicibus, ac tam variis exprimendis doctrinis? Ac si quis singularis ingenii facultate id etiam assequetur, quo tamen pacto efficiet, ut quae ita fingendo involverit, ea facile ab aliis intelligantur? Sint enim aliquae mitiores doctrinae partes, quae fortasse isthaec involucra non omnino respuant, verum si de difficilioribus naturae causis erit agendum, censesne res sua sponte impeditas, fabularum accessione non impeditiores etiam atque obscuriores futuras? Tum B. At ego, inquit, obscuris etiam rebus magnam inde lucem adfuturam mihi persuadeo. Quippe illa ipsa alienae formae similitudo quantum valet ad hominum ingenia excitanda! Proinde isthaec fabularum latebris includendae veritatis solertia mihi videri solet praeferre quandam illius, quae in Virgilii Bucolicis est, puellae speciem fugere ac latere velle se idcirco simulantis, ut et investigandi sui cupiditatem aliis injiciat, et inveniendi jucunditatem acriorem. Tum Ego, atqui miram hanc omnem, inquam, acuendae intelligentiae vim, quam dicis inesse fabulis, nulla re aptius, quam ipso fabularum exemplo refutari posse opinor. Ne recedam longius, Hesiodi, quem caeteris ad imitandum proposuisti, testibus utar fabulis. Quid enim iisdem obscurius, quid incertius? Neque nobis has tenebras temporum, quibus ab illo recedimus, longinquitas attulit. Aeque in illo explicando discrepantes eorum etiam sententiae fuerunt, qui ab illius aetate multo propius aberant. Scimus Zenonem Stoicum in ejus fabulis interpretandis sustulisse omnino receptas illas cognitiones deorum, et rebus inanimatis ac mutis docuisse haec tributa nomina. Quid igitur nostri poetae sibi polliceri nunc possint, quando iste fabulandi usus, tanquam Egyptiorum aenigmata, tandiu obsoleverit? Quamobrem si quis nunc fabulas in rebus praesertim difficilioribus explanandis revocet, meo judicio perinde faciat, ac si incertas ac dubias rerum notas magis ad divinandum, quam ad intelligendum proponat. Tum B. Quid causae est, inquit, ut ob variam Hesiodi interpretationem totum fabularum genus in invidiam adducas? Usuvenire enim facile potuit, ut ejusmodi fabulas suis versibus Hesiodus includeret, quae tunc ipsa sermonis consuetudine faciles apertaque essent, quarum deinde cum intercidisset usus, intelligentiam, quae sequerentur, aetates non tenerent. Sed fabularum suavitatem si probamus, non est, cur ob hujusmodi latebras sint rejiciendae. Siquidem huic obscuritatis incommodo mederi nullo negotio possumus, si ejus generis fabulas usurpamus, quae non arbitratu cujuspiam, nec opinionum, aut morum inconstantia effictae sint, sed ab ipsa naturae similitudine ac veritate depromptae. Eaedem enim neque intercidere unquam possunt, neque obsolescere. His velut a natura impressis notis ac vestigiis cum insistent poetae, facile ac jucunde ad res cognoscendas nos deducent. Quare in conficiendis suis fabulis volo, ut has arripiant, ac sequantur, ex quibus appareant, quae in rebus insunt, similitudines, ac propinquitates. Has dum inter se component, atque aliarum vultus ad alias transferent, atque immutabunt, ea ipsa alienae imaginis inducta specie mirum in modum intelligentiam atque animadversionem legentium acuent. Exemplo antiquissimae Pythagoreorum fabulae rem apertiorem faciam. Non ignoras, quae vis, quae significatio illorum harmoniae fuerit, atque illa Phoebi imagine Musas cithara in orbem moventis, quam apte omnem gravitatis doctrinam comprehenderit, ac pene subjecerint oculis. Quod quidem quo alio artificio fuit a Pythagora perfectum, nisi similitudine fidium ad planetarum motus exprimendos traducta? Nempe cum miram utrinque consensionem existere deprehenderet, intervalla intervallis, sonos motibus congruere, haec inter se commutanda esse duxit, siderum cursus Phoebi ac Musarum specie vestiendos, fabulae hilaritate condiendam doctrinam. Hunc in modum musicarum rationum effigie leviter ac venuste adumbrata caelestium conversionum naturam ac mores expressit: ut quaecumque de illa trahendi vi, et gravitatis legibus deinde sunt comperta, universa fere sub hic uno fidium involucro fuisse inclusa videamus. Quare cur caeterae etiam philosophiae partes sane minus difficiles atque involutae, aeque explicari non possint, cum haec tam obscura ac multiplex gravitatis ratio fuerit unius fabulae adminiculo tam commode exposita? Tum A., egregii sane, inquit, exempli tibi in mentem venit, et quo controversiam omnem facile conficeres, si de occultandis doctrinis, atque eo fabularum integumento celandis quaereremus. Quamquam enim hic (me intuens atque arridens) inde ullam hujusmodi ne conjecturam quidem faceret: sed post stellarum conversiones diu perspectas, et illas gravitatis vires ex ipsa caeli observatione tandem patefactas tum primum harmoniae similitudinem siderum motibus accomodatam fuisse, et post eventum nos Aedipos esse coepisse tecum contenderet. Ambiguas res nimirum facile ad quamcumque partem flectimus, utque lucos ac praelia in nubibus, sic in veterum fabulis multa, quae illi ne suspicati quidem fuerunt, intuemur, atque in illis interpretandis plus nos ipsi fingimus, quam illi in lucubrandis. Sed pugnare tecum nolo, liberalius etiam agam, et concedam illo fidium involucro fuisse revera omnem gravitatis doctrinam, ac duplicatas reciprocas, ut vocant, illas etiam rationes, si ita placet, inclusas. Verum ad illud, de quo agimus, quantum id referet? Neque enim disputamus de illo fabularum genere, quae, quasi mysteria quaedam ad doctrinas ab oculis hominum amovendas erant institutae, neque inficiamur istiusmodi fabulis difficile etiam disciplinas implicari quoquo modo posse, atque involvi. Unum hoc defendimus: quo magis fictis his commentis involutae sint, eo impeditiorem earumdem intelligentiam fore, atque ita fabulas ad occultandam philosophiam opportunas esse posse, ad illustrandam non posse. Quare Pythagoreis relinquamus hunc fabulandi morem: nos si a didascalicis illustrari philosophiam volumus, isthaec integumenta ab earumdem versibus arceamus. Quo enim pacto fabulae veritatis interpretes esse possunt, si ipsae interpretes alio interprete indigebunt? Nam si ob suavitatem carminis adhibendas censes, qui caelo lepor, quae jucunditas ex obscuritate ac tenebris exoriri unquam potest? Perspicuitatem enim praesertim cum de abditis rerum causis erit agendum, primam dicendi virtutem esse judico, utque egregiae picturae, sic omnem scribendi laudem intercipi, si luce careat. Atque hanc unam ob causam opinor fuisse fabulas a veterum sapientium carminibus paulatim rejectas, atque ab Empedocle, Parmenide, atque aliis Italicae disciplinae philosophis idcirco hunc apertis versibus philosophandi usum fuisse demum introductum. Tum B. acriter oppugnari me, inquit, et loco pene dejici faterer hac obscuritatis calumnia, atque his Empedoclis, atque Italicorum exemplis, nisi opportune occurreret, quem subsidio advocare, et cujus judicio fabulas tutari facile possim. An Platonis vobis in mentem non venit? Nonne uno illius exemplo omnem hanc Italicorum auctoritatem, et omnes abrogandae fabulae rationes prorsus labefactas videtis? Quis enim unquam non solum philosophorum, sed etiam poetarum est aeque atque ille istiusmodi fingendis ac fabricandis commentis delectatus? Itaque ob idipsum comminiscendi studium Homerum philosophorum nuncupatum fuisse opinor. Tum A. imo, inquit, Platonem totum a nobis esse judico. Quando enim isthaec fabularum ornamenta, nisi in facilioribus argumentis adhibet? Sed cum ad obscuriores rerum causas explicandas interdum delabitur, quam accurate omnem comminiscendi licentiam removet! quam aperte omnia, quam nude pronunciat! Illius, quae in Timaeo est, de universitate naturae, disputationis velim recordere. Quod magis a fabulis remotum atque alienum esse potest loquendi genus, quam quo ille difficilem de corporum elementis quaestionem exponit? Quo planius res expediat, nonne arithmeticae etiam numeris, ac geometriae figuris utitur? nonne iisdem verbis explicat, quibus in iis artibus tradi solent? Cujus igitur rectius, quam Platonis auctoritatem nobis vindicemus, qui cum isto consectandae fabulae studio traheretur, omnem fingendi rationem in obscurioribus rebus explicandis deserit atque abjicit, et reipsa identidem dictum illud comprobat, quod usurpare erat solitus: veritatem nimirum fabulis omnibus esse suaviorem? Tum B. aegre, inquit, Platonis auctoritatem extorqueri mihi paterer, neque enim, opinor, complura mihi illius exempla deesse possent, si philosophorum testimoniis nobis esset pugnandum. Sed quid attinet in iis immorari, quando poetarum mores exquirimus? Quare caeteros omittamus, et horum tantummodo exempla intueamur. Tum A., quid si eos, inquit, nihilo aequiores sis habiturus, et eorum etiam subsidiis destitutum te sentias? ac non unum aliquem e populo, sed ipsum latinorum poetarum principem testem adhibebo. Pervulgatos et pulcherrimos Virgilii de Anima Mundi versus velim in memoriam revoces. Nonne apertissime Stoicorum sententiam exponi, et omnia fabularum involucra removeri vides? Alios etiam Georgicorum, et Bucolicorum locos recordere: nam et Silenum Epicureorum more philosophantem, et causas rerum aperte ubique explicatas agnosces. Hoc loco B., equidem, inquit, nunquam Virgilium tot locis, tamque constanter in difficilioribus doctrinis refugientem fabulas animadverteram. Tum ego, at eundem, inquam, hunc morem rejiciendae in rebus obscuris fabulae fuisse aeque constanter omnium latinorum poetarum usu comprobatum facile possem ostendere. Sed ad Virgilii auctoritatem unius Ovidii exemplum adjiciam: est enim fortasse caeteris omnibus ad probandum accommodatius, quippe a poeta fabularum studiosissimo desumptum. Meministine ejus uberes illos, ac luculentos de Pythagorae Metempsychosi versus? Nosti quam enucleate, quam diu in omni illa expedienda doctrina immoretur? Nonne, quasi lege aliqua impeditus, quae vetet doctrinis immisceri fabulas, in medio fabularum aestu instituti sui repente immemor missas facit allegorias, et rem omnem illis fingendi integumentis exsolutam ac nudatam explicat? Hoc loco A., quidni igitur, inquit, controversiam jam omnem sublatam confitemur? et poetis cum data opera sese ad disciplinas versibus illustrandas convertunt, ab omni fingendi licentia abstinendum statuimus? Nam cum iis quidem, qui leviora ac faciliora argumenta pertractant, indulgentiores esse possumus: in manifestis enim rebus nihil lucis, accessione fabulae, detrahitur, jucunditatis vero non parum adjungitur. Sed hujusmodi festivitates a gravioribus doctrinis omnino removendas censeo, et tanquam inutiles ornatus in palaestra adhiberi solitos, in veris certaminibus, qua oneri sunt, motusque corporis impediunt, abjiciendas. Tum B., me sane, inquit, tam luculentis exemplis a tuenda
fabula pene retraxistis; sed illud vereor, ne si didascalicis fabulas omnino tollimus, una omnem, quae poetarum est propria, vim, et nomen ipsum adimamus. Scitis enim quam multi, neque ii quidem indocti, sacra potius sine cantu ac tibiis, ut ajunt, quam poetam sine fabulis esse posse affirmant. At nos, inquit A., non leviorem Hesiodi, quem paulo ante legebam, auctoritatem illis opponemus. Ast nimirum in Ascrae vallibus a sese auditas esse verosimiles fabulas, sed veritatem ipsam item nosse, atque etiam malle dicere. Ιδμεν ψέυδεα πολλά λέγειν ετυμοισιν ομοια Ιδμεν δευτ εθελωμεν αληθεα μυθησασθαι Ipso musarum testimonio aperte philosophandi rationem, ut vides, tuetur: sed quo demum vocabulo didascalicos appellemus, non magnopere laboraverim. Placet illa Adissoni in refellendis Miltoni obtrectatoribus urbanitas, qui negabant illius poema heroicum esse nuncupandum, propterea quod primae poematis partes Deo essent assignatae; at vos, inquit, si heroicum dici minus lubet, divinum appellatote; ita Didascalici, si minus fabulae, veritatis ac sapientiae poetae per me licet nuncupentur. Tum B., ne ego quidem, inquit, controversia nominis magnopere torquerer, nisi rem ipsam in hac verbi contentione agi viderem, et poeticae vim omnem ac naturam in disceptationem vocari. Si enim fabulas non sua ipsarum causa a poetis conquirendas putas, tamen oportet, ut ob eam imitandi necessitatem, qui est praecipuus poetis finis propositus, retinendas fateare. Scis enim plerosque censere omnem poeticae praestantiam in humanarum actionum imitatione esse positam, hujus autem imitationis tanquam ministras esse, atque effectrices fabulas. Quorum quidem sententia, etsi mihi aliquam dubitationem afferre soleat, tamen magnopere moveor, cum considero eandem imitandi legem ab ipso poetarum Reipublicae quasi conditore Aristotele latam esse. Qui propterea Empedoclem, quod nullis adhibitis fabulis ab hac imitandi
norma recessisset, et nudis versibus philosophiam esset persecutus, a poetarum civitate excludendum sanxit. Quid quod idem germanam imitandi rationem illa esse statuit, cum poetae eos ipsos, de quibus agunt, loquentes inducunt. Si ab hac alienae personae ac sermonis simulatione quidpiam recesserint, resque gestas per se ipsi narrandas susceperint, narratores tum esse, non imitatores, nec poetas appellandos pronunciat. Quare quid Didascalicis fiet? Quid ex eo poetarum artificio reliquum illis erit? cum non modo in nulla actionum imitatione versentur, sed ipsa etiam hujus imitationis quoquo modo simulandae instrumenta fabulas illis auferamus. Tum A. me etiam, inquit, vehementer moveret, ac frangeret Aristotelis auctoritas, quem poetices conditorem jure nuncupas, et quem aeque aliarum complurium doctrinarum artificem appellare possumus, cum tot disciplinas antea dispersas ac dissolutas summa ingenii solertia primus constrinxerit, in artemque redegerit. Sed quo magis praeclara atque egregia omnia de hoc artium moderatore sentio, eo difficilius mihi in animum possum inducere hac illum mente fuisse, ut poetarum studia ullis brevioribus spatiis, quam naturae ipsius amplitudine circumscriberet. Nam si ex hac rerum universitate exclusos ad humanarum actionum imitationem quasi in exiguum gyrum compulit, et si ad illas, quas commemorasti, imitandi leges eorum praestantiam aestimare oportebit, jam Homerum ipsum, quem alioquin caeteris omnibus praetulit, post mimorum etiam, atque Atellanarum scriptores ponamus, necesse erit. Nimirum poetam tum illum dumtaxat appellabimus, cum alios loquentes inducit: illam autem ejus poematis partem longe majorem atque ampliorem, in qua nullo alieno indicato sermone ex se ipse nobis deorum atque hominum facta, mores, ingenia mirifice exprimit, credo, repudiabimus, nec proinde imitatorem nec poetam ibidem illum esse censebimus? Tum B. sed fortasse, inquit, Aristoteles non tam poetas, quam genera ipsa poematum exquirens, interque se comparans illud intuebatur, quanam in re potissimum vim naturamque carminis poneret. Quae si in hoc sita est maxime, ut nos aeque moveat, ac si oculis atque auribus res ipsae in animos influerent, nihil propius ad hanc aurium atque oculorum fidem accedet, quae haec alienae personae ac sermonis imitatio. Atque idcirco, opinor, perfecti poematis exemplar, verasque imitationis sedes tragoedias esse statuit. Nam etsi poetae alias etiam habeant, quas sequi possint, rerum effingendarum rationes, tamen, si ab hac una alieni sermonis inductione recesserint, describere illos tunc potius, quam imitari dixeris. Hic A. sed si hac, inquit, describendi opera ita nos commovebunt, ut res ipsae, si objicerentur sensibus, non acrius percellerent, quid interest describere ne, an imitari istud dicamus? Quid enim refert, an alieno sermone, an carminis vi, caeterisque artis miraculis moveamur? Non Oedipum ipsum, cum sese Laii interfectorem fuisse comperit, in scaena ejulantem, sed ab aliis narrari illius luctum audimus, neque tamen idcirco minus exhorrescimus. Tam apte est enim doloris illa vis, tam ad veritatem naturae descripta, ut audire lamentantem, ac fibula sibi evellentem oculos videre videamur. An Briseidis ab Achille discedentis dolorem uno Homeri versiculo descriptum non melius intelligimus, quam si diutissime conquerentem induceret? An ulli sermones vim potestatemque deorum tantopere exprimere possent, quam cum Neptunum duobus passibus ab Euboea ad Lemnum pertingentem, aut Jovem pro Trojanis ab Ida propugnantem divini poetae versus pene oculis subjiciunt? Sed ut hominum, ac deorum actiones omittamus, cum ad alias naturae partes ab omni sensu intelligentiaque remotas sese convertit, ac caeli terraeque regionibus ob oculos positis mundi totius aspectu mirifice nos detinet, num imitatorem tum illum omnino desinere esse censebimus? Num omnem istam imitandi, nostrique percellendi rationem solis humanarum actionum finibus concludemus, perinde ac ad caeteras res nullas, cum ad naturae similitudinem expressae sint, ista nostrorum afficiendorum animorum virtus permanaret? Nam cum in hac rerum universitate permulta sint inanima quidem, nulloque sensus praedita, in quibus tamen plurima vis inest, sive magnitudine, sive ordine, sive alia multiplici ac varia specie nos commovendi, satis erit manifestum in earundem rerum imagine exprimenda magnam aeque poetis relictam esse copiam ad voluptatem, tristitiam, admirationem, aliosque sensus in nobis excitandos. Iidemque tum tandem germani imitatores erunt putandi, cum hanc universae naturae imitationem fuerint assueti. Siquidem etiam tenuiorum artificum, quos ob hujusmodi imitandi studium tacitos poetas appellamus, laudamus industriam; et quibuscumque in rebus naturae similitudinem effinxerint, tanquam praeclarior est poetarum laus, qui caeteris omnibus ampliores habent imitandi fines propositos, neque singulas levesque tantummodo res, sed universas ac maximas miro artificio possunt effingere, atque omnem conspectum et imaginem naturae quasi tabulam nobis ad intuendum proponere? Itaque hanc infinitam naturae imitationem illis esse attributam, eorumque facultatem his pene immensis vagari finibus ab Aristotele fuisse animadversum etiam sine ullis testibus ob singularem illius ingenii magnitudinem mihi satis persuadeo. Sed id ipsum locupletissimo Laertii testimonio nobis etiam est proditum. Ait enim Aristotelem in eo, quem de poetis scripsit libro, luculenter fateri, optimis quibusque dicendi modis, ac poeticis figuris Empedoclis versus esse egregie instructos, ut proinde Empedoclem homericum omnino esse affirmet. Verum hanc Aristotelis in judicio de Empedocle ferendo varietatem inde profectam esse existimo, quod in suis de poetis libris universum de omnibus rebus dicendi poetarum artificium exquireret; in eo autem, qui unus e multis reliquus est illius poetices liber, ut Socrates philosophiam, sic ille poeticam a mundo ac caelo ad mores transferens sola humanarum actionum, quam Epici ac Tragici sequuntur, imitatione constrictam expendat. Tu vero, inquit B., praeclare et summi viri prudentiam ab omni judicandi inconstantia vindicasti, et scrupulum mihi quendam ac dubitationem, quae ex hac imitationis lege residebat, animo exemisti; aegre enim adduci poteram, ut Virgilii Georgica ob eam imitationis inopiam non divini poetae opus existimarem, aut ipsum Lucretium tametsi sedulo, ac naviter philosophantem, ob sublimem ac singularem illam dicendi rationem, non item homericum, ac summum poetam crederem. Quid multa? ipsos epicos, et grandiores poetas non ad solam illam imitandi normam putabam exigendos: aliud quiddam majus atque amplius esse oportere arbitrabar, unde suos illi cultus, suosque ornatus accerserent. Siquidem noveram Trissini poema illud quidem ad constituendae fabulae leges et ad Iliadis exemplar accuratissime compositum in bibliothecis pene delitescere; Areosti vero Orlandum veterum vestigiis non tam sollicite insidentem, ac nonnunquam ab ipsa veritate naturae ultro aberrantem, tamen ob mirum istud dicendi genus videbam in manibus omnium esse, ac meipsum illis deliciis, ac pene praestigiis rapi, atque allici sentiebam. Tum A. quare sublatis atque exsolutis his tanquam nodis, quid dubitabimus jam illud statuere in humanarum actionum imitatione non esse reponendam omnem poetarum laudem. Equidem illud etiam adjunxerim, ne in ipsa quidem ampliore naturae imitatione illam esse unice positam; et quanquam haec naturae veritas ac similitudo poeticae solum ac fundamentum sit, non in illa una tamen esse omnia, sed ab alio fonte derivandam singularem illam vim ac praestantiam. Ac si dicendum est, quod sentio, hanc praesertim locandam arbitror in illo poetarum proprio cogitandi ac dicendi genere, quo ita jucunde omnia admirabiliterque exprimunt, nihil ut esse possit nec ad res cognoscendas pulchrius, nec ad legentium delectationem praeclarius. Qui istiusmodi ornatu compti instructique sunt, hi sane in quascumque naturae regiones ingrediantur, sive de hominum actionibus, sive de rerum initiis, sive de administranda Republica, sive de Religionum sanctitate agant, quodcumque denique argumenti genus pertractent, omni laude cumulati poetae nuncupentur. Si qui vero eo comptu careant, illos nullo imitationis, nullo fabularum subsidio, hujus pulchritudinis inopiam compensaturos opinor. Tum B. ista mihi, inquit, mirifice probas: sed quanam in re potissimum hoc ipsum singulare dicendi genus collocas? Unde hunc tantum ornatum exoriri putas? Quibus tandem artibus utendum, ut hanc excellentium hanc praepotentem ac dominam animorum vim quipiam possit assequi? Arduam, inquit A., ac difficilem omnino rem postulas, et quae, cum caput totius artis ipsa sit, nulla arte fortasse tradi possit. Sed quibus a natura dati sunt quidam celeriores animorum motus, in iis certe magna insunt adjumenta ad hanc, de qua dicimus, praecellentem pulchritudinem comparandam. Sic enim censeo: peculiare hoc esse acrioribus quibusdam ingeniis atque ad musarum studia natis, incredibili ut sagacitate atque animadversione vigeant, ad varios rerum aspectus ut subito excitentur, atque ad earum imagines excipiendas agiles atque experrecti sint. Quae caeteros languidius impellunt, ipsi acriter sentiunt, celeriterque arripiunt; omnes rerum gradus, discrimina omnia, varietates, similitudines, vim animadvertunt, interque se conferunt. In animis recenti hoc imaginum appulsu agitatis, eoque fervore raptis permultae subito oriuntur, atque inter se permiscentur rerum antea perceptarum formae, ex quarum mira conjunctione ipsi varie commoventur, ad hilaritatem, ad moerorem inducuntur, inflammantur, exardescunt. Neque vero hujusmodi rerum perceptio obscuriore quodam sensu concluditur, ut cum multae in imperitorum etiam animos aliquando species influunt, neque causas, cur ita afficiantur, tenent. Hoc enim habent praestantiora ingenia, summam ut sentiendi vim par intelligendi solertia consequatur. Inter illos rerum appulsus, animique nostri motus, quae cognatio intercedat, exquirunt: cumque ut nervos in fidibus, ita a variis rerum formis varie animos percelli sciant, eorumque motus tanquam chordarum sonos tristes, aut jucundos esse, quae movendis atque in quamque partem inflectendis mentibus aptiores sint imagines, vident. Atque ita in intimos animorum sinus, ac sensuum et cogitationum ortus penitus illapsi ad ipsos voluptatis ac pulchritudinis fontes perveniunt. Quam vim cum animo semel hauserunt, cultusque atque ornatus universos contemplati sunt, postquam ad scribendum accesserunt, ad illius praeclaram speciem omnem dicendi rationem dirigunt, illius colore ac lineamentis omnia convestiunt. Perinde enim ut ipsi affecti sunt, ita nos movent, et quos in rebus cogitandis ipsi percipiunt impulsus, eosdem in explicandis ad nos transferunt, nobisque impertiunt. Tum B. ab altissimis, inquit, et pulcherrimis initiis poetarum praestantiam repetis, et pene ad similitudinem illius, qui in Platone est, opificis Dei formarum contemplatores et effectores nobis poetas egregie describis. Quidni enim creare quodammodo res ac gignere censeantur, qui nos, in quas velint, cogitationes inducant, in quoscumque motus inflectant, nostrosque sensus dicendo validius moveant, quam praestantes res ipsae movere possent? Nimirum inde exorta est eorundem illa vis ac virtus, atque inde profecta sunt illa miracula ac portenta, quibus nobis hunc rerum aspectum formosiorem, et in ipsa natura pulchriorem alteram naturam efficiunt. Hinc si ad narrandos hominum eventus, vitaeque casus se conferunt, tam variis luminibus distinguunt omnia, ut perjucunda ea ipsi dicendo praestent, quae experiendo ob quotidianam rerum sive pravitatem, sive satietatem, vitae ipsius taedium nobis afferunt. Ipsae aegritudines ac perturbationes animorum, quae tam acriter nos cruciant, si ab ipsis excitantur, gratissimae sunt: suaviter nos angunt, ad dolorem, ad misericordiam impellunt, metum denique, ac terrorem summa cum voluptate conjungunt. Quid quod magnitudinem, ordinem, varietatem, qualem frustra in rebus exquirimus, ad nostra desideria suis ipsi imaginibus accomodant, et pene explent illam, cui nunquam facere satis possumus, infinitam animorum cupiditatem. Unde cum admirabilibus eorum artibus detinemur, a communi vitae contagione atque taedio ad quasdam beatorum hominum sedes videmur secedere. Sed nulla in re, inquit A., mirabilior atque utilior eorum est opera, quam cum res a sensibus, intelligentiaque communi remotissimas nobis propius admovent, et veritatem ipsam, ac rerum altissimarum cognitiones ad oculorum consuetudinem traducunt, ac suavibus simulacris involutas in animos inferunt, ut quae cogitando atque intelligendo assequi possumus, quasi intuendo teneamus. Consentanea nobis est haec una maxime rerum cognoscendarum ratio, utpote cui diu a pueris nos natura ipsa assuefecerit. Atque idcirco a sensuum societate sevocare atque abstrahere animos, ac sequi simplex ac sincerum illud intelligendi genus sine labore non possumus, neque sensuum conjunctionem revocamur. Ita ex ipsis angustiis, quibus animi obsequio et indulgentiam corporis adstricti coercentur, poetae egregiam et delectandi, et juvandi opportunitatem quaesiverunt. Hoc loco B., tu vero, inquit, illuc, quo maxime optabam, rem deduxisti: haec enim quae postremo loco sunt a te dicta, Didascalicorum facultatem, unde digressi sumus, praesertim attingunt, unaque aperiunt errorem illorum, qui hos a musarum artibus propterea removent, quia res a sensuum usu longe abductas, ac intelligentia comprehensas pertractant, atque ita in eo reprehendunt in quo potissimum ipsi praestant. Nam si formarum illa ubertas, in qua praecipua vis carminis est posita, a rerum ubertate proficiscitur, undenam amplior poterit, quam a doctrinarum fontibus efflorescere? Quae unquam sedes pulchritudinis erit aptior, quam veritas, ac rerum plurimarum scientia? Ubi magis alitur animus, aut unde potest imaginum effectrix ingenii vis fecundior exoriri atque erumpere? Quippe in rerum maximarum intelligentia defixa mens majores etiam habet impetus, ut, quae penitus intimeque perviderit, pulchre item splendideque efferat. Quare poetarum animos excitat haec artium doctrinarumque cognitio, et quasi materiem viresque suppeditat illustribus illis simulacris, quibus asperas res ornant, obscuras ac difficiles illuminant, et quasi quibusdam insignibus variant, ac pene depingunt. Quanquam quae pictura exprimere tam apte potest, tamque multipliciter, quae poetae interdum ex abditioribus eruta naturae latebris educunt? Nam omnis demum pingendi fingendique ars quid aliud potest, nisi extremam tantummodo faciem ostendere, et commodiores rerum aspectus uno oculorum intuitu, uno temporis momento circumscriptos? Hi vero intimos corporum atque animorum recessus aperiunt, mutationes omnes ac vicissitudines describunt, caecasque res omnino atque ab aspectus judicio longissime abductas conformatione quadam ac figuris instruunt. Tum ego, sed si Didascalici, inquam, in suis versibus efficere isthaec omnia possunt, quid jam erit ab eorumdem praestantia fabularum decessione detractum? Aut cur non aequo animo fictis illis commentis careamus, cum haec eadem nec minus ubere ornamento compensent, nec ipsi fabulis fere dissimili? Hoc loco A. bene, inquit, narras, cum has poetarum formas, ac dicendi figuras fabulis similes affirmas. Ex iis enim, quae paulo ante commemorata sunt, tam inter se finitimae atque affines videntur, ut haud sciam, an eandem, sed certe parem utroque in genere vim inesse opinantur. Nam quid aliud sunt demum haec simulacra, ac figurae, nisi breviores quaedam fabulae, quarum ambages quidem amputentur, retineatur vis ac lepor? Quid enim metaphoram esse dixeris, nisi meram, sed verborum ambitu contractam fabulam? Quid similitudines, nisi germanos apologos? Alias aeque figuras non obscure ab hoc fonte deductas, et fabularum, a quibus emanarint, imagines ac exempla esse facile agnoveris. Miram, inquit B., neque antea mihi perspectam fabulas inter, ac figuras cognationem aperuistis, eoque magis probatis, quo aegrius, nescio quomodo, ferebam a Didascalicorum versibus omnino exclusas esse fabulas, quarum obscuritatem ac latebras illis tantum ademptas, jucunditatem pene restitutam esse video. Sed venit in mentem id a vobis exquirere, quomodo putetis oriri potuisse hanc ipsam inter fabulas, et has formas dicendi affinitatem? Nam neque casu hanc tantam similitudinem extitisse arbitror, neque invenio, cujus studio in hominum sermonem, et in scribendi elegantiam influxerit. Tum ego, quoniam, inquam, in sermonis principiis investigandis conjiciendo progredi oportet, verisimile hunc in modum sese rem habuisse videri potest. In populorum primordiis, atque agrestiore vita cum permulta nomina ac vocabula ad significandas res deessent, primum actione ac gestu fuissehomines usos, prout ab iis fit, quibus intercepta sit facultas; sed cum haec ad sublevandam sermonis inopiam non sufficerent, fabulas tamquam picturas rebus designandis magis accommodatas fuisse adhibitas. Nota est illa Menenii Agrippae ad plebem, quae in montem Sacrum secesserat, fabella, qua rudi populo, qui justitiae, et civitatis constituendae neque vim neque nomen teneret, illa corporis humani membrorum inter se dissidentium imagine utilitatem legum ac magistratuum in animos intulit. In ipsis philosophiae incunabulis eadem fabulandi industria sapientes usos scimus ad morum doctrinam imperitorum mentibus communicandam. Sermonis autem copia, ac rerum notitiis paulatim deinde auctis, quamvis eo praesidio propter utilitatem instituto carere homines facile possent, tamen cum non mediocrem inde consequutam jucunditatem viderent, detracta etiam necessitate propter voluptatem retinuerunt. Sed cum ad rerum obscuritatem, ac longiores sermonis ambages vitandas amoveri fabulas oportuit, tunc circumcisis ambagibus, earum vim atque elegantiam in hos concinniores dicendi modos traduxerunt. Unde quod in scripturae inveniendis elementis accidit, ut ipsae rerum picturae, quae initio ad res designandas adhibebantur, paulatim contractae in litterarum notas transierint, illud idem etiam in hominum sermone videtur contigisse: nimirum ut fabulae quasi cogitationum imagines ad rudiorum intelligentiam primo adhibitae, deinde contraherentur in hos breviores dicendi comptus, quasi figuras, quibus et communis sermo, et poetarum oratio praesertim esset elegantior. Nonne in paucis saepe verbis, et singulis fere vocabulis hujus originis vestigia, ac similitudinem deprehendimus? Verum ego vos ab instituto sermone pene abduxi, dum a rebus ad verba revoco: quare ad reliquas formarum opportunitates, et Didascalicorum virtutes quaeso pergite. Tum A., imo, inquit, ad intimam formarum atque imaginum vim penitus inspiciendam, atque ad ipsas radices ac stirpes ejus, de qua dicimus, poetarum pulchritudinis nos revocas, dum illius originem a verbis etiam ac vocibus repetis. Nam quae demum alia hujus dicendi laudis elementa sunt, quam isthaec ipsa vocabula atque nomina? Aut quo pacto conceptae illae atque inclusae animis formae erumperent, nisi cogitationibus nostris hae vocum tanquam imagines resonarent? Atque ex hoc fonte sane effluxit illa verborum cum rebus similitudo, et illa propria poetarum hujus etiam imitationis exprimendae facultas: hinc gravibus sonis ingentia, levia remissis, blanda suavibus, tristia miserabilibus referunt, et quotquot animorum motus sunt, totidem ipsis vocum mutationes, tamquam ad variandum colores occurrunt, seseque offerunt. Cum in hoc tam multiplici verborum apparatu illustriora atque ad res indicandas aptiora quaeque seligunt, quid mirum, sin uno verbo interdum magnopere nos impellunt? Et quemadmodum ex unius lineae ductu illud inter Apellem et Protogenem summi artificii certamen extitit, sic in uno vocabulo excellentium poetarum ingenia saepe cernimus. Jam vero cum varie verba component, interque se jungent, conformabunt, transferent, quantus rebus ipsis ornatus, quantus ex hac structura et collocatione vocum orationi splendor adveniet? Ejusdem sententiae species alio verborum sive delectu, sive ordine, quam erit praeclarior? Sed his omnibus cum sese adjunget numerorum concentus, atque harmoniae vis, et omnes has et cogitandi et dicendi virtutes colligabit, ac vinciet, tum vero orietur illa concinnitas et suavitas carminis, quae poetarum laudes perficit una maxime, atque absolvit. Haec est, quae inusitato ardore commovet animos, et quocumque incubuerit, facile pertrahit, quae incredibili jucunditate perfundit, quae plausu, quae clamores efficit. Tunc ego paulum subridens, ain vero, inquam, an vos ex praestantiore quaque arte subsidia ad poetas ornandos colligetis? Neque enim satis habuistis in formis conficiendis picturae imagines ac simulacra illis impertiri, nisi nunc musices concentus, ac sonos etiam tribuatis? Quid ni vero, inquit A., tribuamus, et cognatam illam humanis auribus atque animis harmoniae rationem illis potissimum adjudicemus? Si inanes vocum flexiones, et nihil significantes tibiae soni in nobis tam varios tamque jucundos motus excitant, quam validius animis illius harmoniae vis dominabitur, quae sonos verbis, numerosque rebus conjunget, atque hac cogitationum et cantus varietate aures una mentesque implebit? Nam qui carminis ac numerorum concinnitate plus aequo delectati eo usque adducti sunt, ut in ea sola poeticae vim omnem ponerent, ii mihi videntur, nec artis hujus magnitudinem, nec ipsam concinnitatis rationem intelligere, cum eandem a rebus distrahunt. Siquidem non citharoedum aut auloedum aliquem instituimus, quorum inanes etiam vocum soni per se possunt consistere, neque de modorum quopiam artifice, sed de praecellente rerum pulcherrimarum effectore, ac dicendi moderatore inquirimus. Cujus illa demum erit germana concinnitas, quae ex hac numerorum cum rebus ac sententiis consensione coalescet. Tum B. hac etiam ex parte, inquit, quanta Didascalicorum virtutibus fiet accessio! Res enim ex philosophiae ac doctrinarum fontibus haustae sane et numerorum copiam et uberiores sonos per se ipsae parient. Sententiarum vero illa vis quantum elegantia dicendi, et carminis concentu augebitur! Sed haec ipsa etiam suavitatis novitas, atque insolentia quantam pulchritudinem, quantam jucunditatem rebus adjiciet! Inusitata haec doctrinis inducta species cum inde accidet, unde minus expectabatur, quam erit hoc ipso gratior atque pulchrior! Simile hoc videtur Graeci illius artificis industriae, qui quo formosiorem Venerem efficeret, in Satyri idcirco excavato simulacro collocaverat. Ita deae species ab ipsa circumpositae imaginis feritate comptior ac venustiorum a molliore autem muliebri forma vastius viri robur, atque illi lacertorum tori latiores videbantur. Sed aliud etiam inest, inquit A., in hac veri docendi suavitate, quod ad singularem legentium delectationem valere plurimum opinor. Illa harmoniae vi, illa numerorum concinnitate quam multarum in nobis rerum memoriam excitari necesse erit! Quot latentium veritatum igniculos ac semina commoveri! Hinc quae intelligemus, magis a nobis ipsis inventa, quam lecta putabimus, plura nobis comprehendi, quam explicata sint, mirabimur. Quam haec nos nostri diligentes mire rapient! Quam ingenio nostro delectati satis docti nobis videbimur, nobisque placebimus! Quam vero divinos, achumana majore vi praeditos hujusmodi poetas arbitrabimur, qui cum inusitata omnia ac peregrina nobis afferant, tum nos ipsos solito beatiores, ac doctiores pene faciant! Tum ego, video, inquam, didascalici carminis tuendi studio nos esse fortasse plus aequo abreptos. Cum enim Didascalicos in poetarum civitate initio vix retinuerimus, paulatim ad primos subselliorum gradus adducimus, et jam cum ipsis credo majorum genitum poetis fere contendimus. Tunc A. equidem, inquit, neque turbas metuo ab his minime ambitiosis civibus, neque ullam arbitror, aut certe levem esse posse contentionem ordinum inter se dissimilium. Sejunctae cuique sunt sedes, dispares carminum gradus, varia rerum discrimina intercedunt. Neque enim eosdem impetus omnia, nec eosdem spiritus postulant. Epici siquidem illustrium virorum gesta concinunt; patrias res etiam ab eorum versibus cognoscimus, regna ac gentes, quibuscum multa nobis communia sunt jura, discimus. Quae quidem omnia et ipsa rerum magnitudine nostros sublimium atque admirabilium appetentes animos valde capiunt, et nostra magnopere intersunt, nosque propius attingunt. Temperatior autem dicendi modus, veritatis nimirum docendae, didascalicis poetis erit adhibendus. Verum, si Epicorum vires eisdem minus conveniunt, non idcirco sui etiam illis comptus venustatesque desunt. Menander Homeri similis esse noluit, neque vitio sibi dandum putavit, si propriis contentus dotibus, alienis careret. Tum B. an, inquit, didascalicos, quoniam in remissiore scribendi genere versantur, idcirco ab omni sublimium rerum magnitudine arcebimus? An solis Epicis ingentium hujusmodi argumentorum omnem apparatum tribuemus? At ne illi quidem ipsi in eadem semper magnificentia versantur. Iliadem dicendi vi ac magnitudine Odissea uberiorem ipsa rerum magnitudo ac dignitas faciebat: nec iis assentior, qui Homeri magniloquentiam cum aetate consenuisse existimant; sed
πολίτειας οικονομία grandiorem opinor sonos etiam majores sua sponte protulisse. Verum quot genera hujusmodi sublimium rerum pertractari a Didascalicis possunt, quae ipsis Epicorum argumentis nec admirationis minus habeant, nec nostraminus intersint? Si de virtute atque honestate, si de moribus ac legibus, si de administranda civitate dicere instituent, quae series, quae ubertas orietur rerum magnificentissimarum? Sed si Empedoclem illam rationem velint persequi, ac de rerum naturas et causis dicere, quid esse poterit ad agendum amplius, quid hac mundi universitate majus, quid nobis opportunius? Illae Graecorum concertationes, atque ipsa Romani Imperii constitutio, quam minutae res atque angustae videbuntur, quam ad nos fere nihil pertinentes, si huic tantae magnitudini, totque commodis conferantur. At de illa, inquit A., magnitudine, atque utilitate rerum agimus, quae sensu ipso per se gignitur, suaque sponte nos excitat. Sint enim haec, quae de naturae causis atque effectibus dici possunt, magna aeque, nobisque percommoda, num tamen idcirco perinde quadam naturae nobis tam finitimae sunt ac propinque? Proinde quis unquam siderum, et caeli conversiones aeque, atque civitatum motus ac mutationes ad sese pertinere existimat? Nuda scilicet ac vacua omnia animorum perturbatione ista sunt, neque propterea cum illa humanarum rerum utilitate comparanda, quae cum suavibus hisce motibus tam arcte conjungitur. Nosti enim, quem ictum habent, quo pellunt animos, falsae illae atque inanes affectiones; quam jucunde agitamur, cum amamus, cupimus, expavescimus. Similitudine rerum abrepti nos ipsos in illis fortunae commutationibus versari fere credimus, et affinitatis quadam conjunctione commovemur. Haec ab ipsis naturae initiis profecta, et in omnium insita sensibus subito nos excitant; illa autem, quae tam longe a nobis remota intelligendo diuque meditando vix assequimur, aut nullos aut lentos certe, ac desides motus afferunt. Tum B., at ista, inquit, si ita videtur, accuratius exquiramus: fortasse enim nec tam segniter nos ab iis rebus moveri comperiemus, quas intelligendo meditandoque intime percipimus; nec ab iis ipsis, quae communibus infixae sensibus videntur, impelli nos acriter cognoscemus, nisi cum easdem antea animo et cogitatione probe perspexerimus. quid enim quempiam nulla cogitatione instructum, nisi pene stipitem aut beluam ad paulum abjectam censeas? Earum quippe etiam rerum, quarum peculiares nobis conciliationes natura fecerit, facile tum sensus hebescit atque extinguitur, cum nullo usu intelligentiaque excitatur. Proinde, si qui ab omnium societate sejuncti in montibus ac sylvis nati atque alti sunt, ipsos hominum occursus fugiunt, et omnem naturae conjunctionem abrumpunt. Quo autem quisque est societate et convictu hominum excultior, et suae et caeterorum utilitatis intelligentior, eo acrius illius conjunctionis vi capitur, et reliquorum opis atque auxilii indigentem se videns ad opitulandum aliis est propensior. Primo suae ipse civitatis, deinde finitimarum, demum omnium gentium propinquitate devinctus, humani nihil a se alienum putat; regionum etiam remotissimarum res, moresque inquirit, casibus fortunisque movetur, tantum denique caritate ac benevolentia, quantum cognitione progreditur. Verum si idem rerum cognoscendarum limites non terrae finibus terminaverit, sed eo usque intelligendo perrexerit, quoad animo et cogitatione potest pertingere; si non solum fluxa haec et brevia, sed immensa etiam ac perennia mundi corpora, eorumque ingentes illos cursus conversionesque viderit, quam se ille repente e socordia colliget, ac recipiet, et hujus tantae magnitudinis animadversione excitatus, quam se antea hospitem ac peregrinum in hac naturae universitate fuisse mirabitur! Cumque se non unius loci popularem, sed mundi ipsius tanquam ingentis municipii civem agnoscet, quam illum fere poenitebit rerum atque commoditatum omnium, quae angustis nostrarum urbium ac regionum spatiis coarctantur! Quam nihil majus reputabit, nihil quod nostra magis intersit, quam hunc tam ingentem rerum omnium ac tam praeclarum ordinem! Peragrare tum sibi immensos naturae fines videbitur, ac supra hominis fortunam ac vitae conditionem erigi; neque enim annorum brevitate atque imbecillitate corporis, sed animorum comprehensione, et scientiae amplitudine vivendi rationes aestimabit. Qua rerum admiratione qui semel rapti sese iis cognoscendis implicuerunt, ab iisdem divelli vix unquam patiuntur. Neque enim si tranquilliores, ac minus turbulenti sunt, quam caeterarum cupiditatum, hi scientiae motus, minus alacres idcirco atque ad alliciendas mentes validi sunt illius impetus. Siquidem insatiabili, quod nobis a natura est inditum, sciendi desiderio, sine summo jucunditatis sensu facere satis non possumus. Hinc ambitionum illecebras missas faciunt, non odio, non metu, non voluptate alia a semel instituto studio detorquentur, vitae ipsius pericula contemnunt, aut minime sentiunt. Quod quî fieret, nisi hic veritatis quaerendae ardor caeterarum omnium cupiditatum vim antecederet? Atque inde profectae sunt illae nobilium etiam philosophorum sententiae, in veritatis cognitione summum bonorum finem statuentium. Ad hanc scientiae vim cum suavitas carminis accedet, quam validiora erunt haec ipsa invitamenta naturae? Quam labentur vehementius, tanquam amentatae hastae, et quam altius intimis sensibus inhaerescent? Hanc igitur scientiae ac humanitatis societatem si Didascalici sequentur, quid est, quod illis singularem movendi et delectandi opportunitatem non concedamus? Quid enim aliud indicant illi Sirenum cantus, qui ab Homero tam valentes ad sapientis animum fuisse memorantur, ut Ulisses de suis, qui uberem rerum scientiam polliceretur, suavitate carere? Quid a Virgilio convenientius repertum est epulis Conditorum Romani et Cartaginensis Imperii, quam illud ab Atlante traditum? Nempe ut declararet optimo cuique, doctrinam cum elegantia conjunctam esse jucundissimam. Tum ego, magnifice inquam, haec a te dicuntur; sed si rem ipsam propius intueare, vereor, ne repente dilabi hanc tantam jucunditatem invenias, et hos Sirenum cantus ab auditoribus pene vacuos ac desertos relinqui. Quotus enim quisque ad haec quaeso se conferet? Si iis rebus moventur homines, quas intelligunt, videtis, quam pauci sint, qui horum scientia trahantur. Atque hi quidem ipsi, nisi humanitatem litterarum cum doctrina conjunxerint, haud scio, an haec ita versibus exornata facile respuant. Quo igitur recidet ea tam gloriosa suavitas, quae ipsa audientium infrequentia palam refellitur? Quod eo magis in hoc scribendi genere erit reprehendendum, cum Poetae et utilitatem plurimorum maxime spectent et voluptatem? Tum A., at cur, inquit, a Didascalicis flagitabimus, ut quaecumque litteris mandaverint, ad omnium intelligentiam accomodentur? An iis duriores scribendi leges, quae caeteris omnibus imponimus? Quasi vero qui ornatos ac venustos se esse velle profitentur, continuo eos oporteat facile item ac dilucide omnibus dicere, atque hebetiorum etiam ingenia acuere. At cur non illud idem a caeteris compte et jucunde scribentibus expetimus? Qui quidem scribendi officio facere satis putantur, si a peritis earum rerum, de quibus agunt, probentur. Qui historiis scribendis dant operam, cum de regionum situ, de instruenda acie accuratius dicunt, ab iis fere solis, qui locorum descriptiones rite teneant, et militari scientia instructi sint, intelligi probe possunt, neque tamen praeclare conscriptae historiae laude carent. Nemo Aristotelem, nemo Platonem non inter summos egregie dicendi magistros collocat, tametsi a doctissimis tantummodo legantur. Ipse latinae eloquentiae parens Cicero non minorem opinor propterea sibi laudem comparavit in iis, quae de philosophia eximie scripsit, quia a paucioribus cognoscuntur. Sed discedamus a philosophis, ad poetas veniamus. Ipsum illud insolens eorum dicendi genus, et aliena pene, qua loquuntur, lingua, quid magis declarat, quam fugiendae multitudinis consilium? Nonne aperte istud etiam indicat, cum identidem profanum atque imperitum vulgus a usis versibus arcendum denunciant? Quod eo magis mirandum est, cum in rebus in communi intelligentia positis idem faciunt, et peritioribus placendi studio hac ipsas a populi judicio removent. Non est necesse commemorare multos. Quis Pindaro in rebus facillimis difficilior? Sed num idcirco non illum inter poetarum principes numeramus? Quanto magis igitur Didascalicis id erit dandum in rebus altissimis, et suapte natura a multitudinis usu abhorrentibus? Nisi forte, quod in levibus etiam argumentis concedimus caeteris, in philosophia non ipsis dabimus, ut peritissimis placeant. Nam quod ne doctis quidem ipsis patere promiscue aditum ad suos versus sinunt, sed praestantiorum tantummodo suffragia postulant, quis hoc in illis jure reprehendat? Cum Socraticis olim laudi fuerit, quod iis tantummodo scriberent, qui essent et philosophia et politioribus litteris exculti, cur non idem consilium in his artium docendarum poetis erit aeque commendandum? Si eos sibi judices seligent, qui doctrinas cum humanitate conjunxerint, reliquos vero quasi non satis musarum ritu initiatos rejicient, quis non auditorum paucitatem eorumdem dignitate probe compensatam existimet? Si quae quis scriberet, probare optimis posset, quid jam plurimorum sententias quaereret? Musarum enim cultus ii demum sunt maximi, qui et doctrinis ipsis lucem ac splendorem afferunt, et praestantiora ingenia perficiunt, ac illustriore loco statuunt. Hic ego, vos vero, inquam, egregie Didascalicorum rationes defenditis, et quibus in rebus verebar, ut mihi non satis eorum causam probaretis, ibidem valere eos plurimum persuadetis. Jam enim fateri cogitis singularem inesse posse in eorumdem versibus praestantiam, et quae cum ipsis epicis facile possit contendere. Tum B. sed ne plus aequo Didascalicis, inquit, videamur tribuere, ad illam normam, si placet, rem perpendamus, qua una fere in caeteris artibus aestimandis utimur; nimirum quo quaeque acriorem animi vim atque ingenii aciem postulant, eaedem ut majore etiam in laude sint. Quem enim alium modum in judicio de artibus ferendo adhibemus, cum prae hac ingenii existimatione nullam interdum ne utilitatis quidem ipsius, ac vitae necessitatis, quae caeteroquin tanquam finis artibus est propositus, rationem habeamus? Quis enim signa ac picturas egregie laboratas, ob eam utilitatis inopiam minus magnifaciet? Aut poetarum labores ob solam dicendi excellentiam, non philosophorum, ac mathematicorum etiam inventis conferat, cum utraque parem animi solertiam in dissimili genere praeseferant. Si ad hanc igitur legem Didascalicorum conatus exigemus, qui in hac ingenii contentione duas habent excellendi partes, duplicemque commendationis causam, alteram a dicendi laude, alteram a rerum praestantia deductam. Ac de dicendi quidem laude satis esse arbitror, quae hactenus sunt commemorata. Quod ad res ipsas attinet, certe non minorem ingenii vim declarant. Nam quaecumque in promovendis doctrinis excogitata ab aliis, atque inventa divinitus fuerunt, dum illi in bono lumine collocant, atque eo Musarum speciem afferunt, ut parem iisdem rerum auctoribus ingenii sibi gloriam vindicent. Quidni enim inveniendi pene laudem promereri ii possint, quorum egregio dicendi artificio quaecumque exposita sint, continuo eadem nova omnino, et nunquam antea aut lecta, aut audita videantur? Quare quae tam praeclara erit Epicorum et Tragicorum opera in fabula rite constituenda, atque in rebus, quas quis gesserit, apte disponendis, quae hoc admirabili rerum contextu a naturae ipsius fonte deducto, ac Musarum comptu exornato non obscuretur? Tum ego, sed vide, inquam, quid hoc constituendae fabulae nomen valeat, ne ejus significationem, quo minime est aequum, trahas, si propriam Epicorum in recta rerum constitutione laudem cum Didascalicis communices. Quid enim quaeso commune habet cum eo, quem Didascalici sequuntur in rebus apte collocandis ordine, haec, de qua est sermo, rerum, sive fabulae constituendae ratio? Nosti eam totam Epicorum, ac Tragicorum virtutem esse, qua omnes poematis partes mira rerum consensione constringunt, unamque rem efficiunt. Quorum artificium in eo nimirum versatur, ut summa varietate distinguant omnia, rursus eadem ut inter se nectant, et posteriora prioribus, quae praecedunt, consequentibus ita colligent, unum ut exitum cuncta respiciant, atque ad eundem referantur, demum ut loco etiam ac tempore congruant. Cujus quidem rei tanta vis est, ut caeterae etiam artes illam admiratae ad sese traduxerint, nec in pictura, nec in architectura praeclarum quidquam esse possit, quod non ex hac partium conjunctione efflorescat. Sed ab ea laude Didascalicos suapte natura longe removeri vides. Ob ipsam tam multiplicem ac variam rerum inter se plerumque disjunctissimarum tractationem quo pacto possunt adipisci illud unum et simplex, de quo nobis est sermo? Aut si id quoque modo consequentur, isthaec iners materiae conjunctio, quam unam assequi illi possunt, num satis pellet animos, et cum illa actionis consensione, quam Epici sequuntur, conferri poterit? Tum B., At, inquit, si opifices etiam, ut dictum est a te, hanc partium inter se consentientium, atque ad unum finem spectantium pulchritudinem in suis artificiis conantur imitari, cur eandem Didascalici, si propriam minus habeant, non item mutuentur, ad seque transferant? Quod Pictoribus, Architectis, Musicis concedimus, cur illis invidebimus? Nam si ex ipsa rerum conjunctione potest isthaec carminis colligatio proficisci, qua ex re aptius eadem, quam ex his Didascalicorum argumentis orietur? Quod unquam facinus, quae hominum actiones possunt tam multas, ac tam varias res tam apte colligare atque connectere, quanta conspiratione et consensu tot ingentia interque se remotissima corpora gravitatis vi constricta, quasi illo pythagoreo Jovis carcere inclusa, in hujus universitatis molem unumque mundi corpus coalescunt? Sed haec ex inerti materiae coagmentatione conflata consensio si tibi non satis accommodata videtur ad illam assequendam pulchritudinem, si non corporum se varie moventium concordia putas unum illud effici, quod allicit animos, sed actione opus esse varia, praestante unius consilio directa, unum ad finem conversa, uno temporis, locique termino circumscripta, nihilne consilii subesse existimas in iis ipsis tam bene convenientibus motibus? Ex hac ipsa materiae conjunctione nullane erumpit, seseque prodit ratio atque intelligentia? Cum hanc rerum molitionem, ac naturae ordinem numeris, et carminis vi patefactum intuebimur, non in animum irruet, ac sensus omnem occupabit actio varia, multiplex, infinita, una eademque simplex, integra, absoluta, rationis ac sapientiae plenissima? Quis auctorem ac moderatorem operis non subito agnoscet, nec rerum aeque, et carminis πρωταγωνισην Deum esse perspiciet varias corporibus vires, potestatesque adjungentem, atque his tanquam administris hanc rerum summam stabilientem ac servientem? Num solemnem etiam ac justam tam ingentibus rebus continendis loci ac temporis circumscriptionem desiderabit? Nam si annuo ac diurno solis circuitu, ac urbium, et domorum ambitu hujusmodi actioniscomprehensionem coarctari minime posse intelliget, tamen alios inveniet magis consentaneos tanto operi attributos esse fines, temporum omnium diuturnitate, et spatiorum longinquitate circumscriptos, ipsius videlicet naturae immensitate prorogatos. Sed quid diutius in hac epici et didascalici carminis comparatione insistimus? Quid in his immoramur, quasi dubitemus divina humanis anteponere? Tum ego, Tu vere, inquam, dum Didascalicis tantam rerum magnificentiam tribuis, sublimius quoddam carminis genus ab iis postulas, quam quod hominum ingeniis convenire possit. Si in coetus, et concilia deorum musas introduci oporteret, nullum certe esset, quod illis dari posset, neque majus, nec diis auditoribus dignius, quam quale est a te adumbratum de rerum ordine ac mundi conformatione carmen. Cur vero, inquit A., non censeamus etiam inter homines versari posse divinos eosdem cantus, si praeclara haec argumenta Didascalicorum studio eo usque recolantur et celebrentur, quoad perducta sint ad eam excellentem formam, quam et recipere ipsa possunt, et carminis vis sustinere? Num enim communibus ac vulgaribus exornandis rebus tantummodo poetae praestant, in majoribus vero omnis eorum industria concidet atque diffluet? Num magnopere nos capient concinendis tenuiorum etiam hominum casibus, quorum ignotam nobis antea fortunae conditionem praeter expectationem recognoscimus, cum vero abditas atque obscuras rerum causas, descriptionemque naturae nobis aperient, neque satis allicere neque detinere nos poterunt? At si tanta est in poetarum artibus vis illius, quam αναγνωρισιν vocant, nos agnitionem reddere possumus, in nullis aliis eadem certe melius, quam in Didascalicorum cantibus enitebit. Nunquam enim mihi persuasum erit ullis inopinatis ac mirabilibus hominum casibus nos tam jucunde posse affici, ut ex maximarum rerum ac naturae ipsius agnitione non multis partibus uberiorem voluptatis fructum capiamus. Cum igitur ortus ac principia intelligemus rerum hujusmodi, quarum vim atque effectus ignotis etiam causis mirabamur, cum iisdem subesse legibus, et certo et constantis cum reliquis omnibus ordine nexa atque aptata illa videbimus, quae discrepantia rebamur, interque se pugnantia, et quorumnon intellectis antea motibus perturbari caetera pene timebamus, quaenam erit unquam ex aliarum rerum agnitione profecta delectatio, quae non hujus tantae voluptatis copia superetur? Quae mutationes, qui repentini eventus ex ignotis antea cujuspiam parentibus praeter opinionem compertis derivati tam suaves esse possunt, ut pares sint huic cognoscendi jucunditati; cum quoad animo consequi possumus, longissimam illam causarum aliarum ex aliis succedentium seriem intelligimus, earumque inter se, et cum iis, quos gignunt, effectibus tanquam propinquitates et cognationes ediscimus? Tractantur haec ipsa quidem ab aliis etiam disciplinis, explanantur, docentur. Sed ut Phidias ex Homeri versibus pulchriorem hausit Jovis Olympii speciem, quam nunquam antea ex ullis aliorum corporum formis comprehenderat, sic hunc naturae ordinem ex didascalicorum numeris formosiorem atque augustiorem exoriri agnoscemus, quam ulla antea aliorum opera perfectum vidimus. ex horum enim disciplinis ad poetarum artificia delati tanquam e rudibus tectis in ampla ac illustria domicilia, ebore, auro, picturis instructissima, virgula illa Minervae repente traductos nos esse mirabimur. Quippe soli demum poetae vitam atque animum rebus, ac divinitatem fere quamdam tribuunt. Cum haec suis illi comptibus attigerunt, non intervalla corporum tantummodo, magnitudines, celeritates cognoscimus, sed ad ipsam naturae molitionem coram intuendam adducimur, interesse operi, motus, conversionesque contemplari nobis videmur, divinarum denique actionum consiliorumque testes, ac spectatores assidemus. Nullos alios ego quidem poetarum conatus, non scenas, non theatra huic tantae pulchritudini comparo. Sed nimis longe nos susceptae disputationis ardor abducet, si caetera persequi volumus. Nam et Familiares nostros brevi huc adfuturos opinor, qui si nos in eadem disceptatione deprehendent, aut ad redintegrandam controversiam adigent, aut exclusos se aegre ferent. Quare quae reliqua sunt, si ita videtur, in aliud tempus differamus. Cui cum assensi essemus, vultum et orationem ad remissioris sermonis urbanitatem traduximus. FINIS
