CroALa & LatTy: documentum

CroALa, 2024-04-29+02:00. Quaero rogacic-b-euthym.xml in collectione croala.

Functio nominatur: /croala/opendoc/rogacic-b-euthym.xml.

Documentum in PhiloLogic croala: rogacic-b-euthym.xml.

Rogačić, Benedikt 1646–1719 Hanc editionem electronicam curavit Neven Jovanović Textum electronice descripserunt Jelena Banjac Lana Pavlaković Anamarija Žugić Prema digitalizatu izvornog tiskanog izdanja (1690). Mg:E 8211 versus, verborum 111.074

elektronska verzija: Hrvatska latinistička epika, znanstveni projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska. Prosinca 2013.

Digitalna verzija: CroALa Rogačić, Benedikt Romae Typis et expensis Jo. Jacobi Komarek 1690 /24/ + 282 + /2/ pag. ; 8o Xb * Jurić. Scriptores * III * Jurić. Scriptores NSK Zagreb RIIF-8o-1550 GBS 1 GBS 2

latinski 1690 poesis paratextus prosaici Litterae recentiores (1600-1850) Saeculum 17 (1601-1700) 1651-1700 poesis - epica prosa oratio - praefatio prosa oratio - paratextus Neven Jovanović 2014-07-02 Sitne ispravke teksta, povezane rečenice na granicama stranica u stvarnom kazalu. Broj na početku cjelina = milestone. Neven Jovanović 2014-01-15 Revizija: fusnote (ref + bibl) Provjeren broj stranica (u pb) paragrafi pretvoreni u stihove (body/div), obrojčani (div/l) Dodao profileDesc Neriješeno: * cjeline unutar pjevanja (broj na početku l)? * veza ref i note? * back i front? * spellcheck svega osim front? * početno v- umjesto u-? Neven Jovanović 2014-01-08T22:23:02 EVTHYMIA SIVE DE TRANQVILLITATE ANIMI Carmen Didascalicum Benedicti Rogaccii e societate Iesu. ROMAE, MDCXC. Typis, et expensis Io. Iacobi Komarek Bohemi, prope S. Angelum Custod. SVPERIORVM PERMISSV.

THYRSVS GONZALEZ Praepositus Generalis Societ. Iesu.

CVm Carmen Didascalicum, Euthymia, siue de Tranquillitate animi a Patre Benedicto Rogaccio nostrae Societatis Sacerdote conscriptum, aliquot eiusdem Societatis Theologi recognouerint, et in lucem edi posse probaverint; facultatem facimus, vt Typis mandetur, si iis, ad quos spectat, ita videbitur. In quorum fidem has literas manu nostra subscriptas, et sigillo nostro munitas dedimus.

Romae 22. Aprilis 1690. Thyrsus Gonzalez.

Volumen, cui titulus, EVTHYMIA, siue de Tranquillitate animi, in sex, quibus conflatur, hexametrorum libris continet laudabilem vtilis, dulcisque mixturam; vnde possit, quisquis oculos adijciat, se se componere ad omnem apathiam, non Stoicam, sed Christianam. Etenim expletur hic illud iambici Graecorum senarij: Ψυχῆς νοσούσης εἴσιν ἰατροὶ στίχοι, quod videlicet rei poeticae operantes, debent, instar experientis Medici, sub asciticijs versuum dulcoribus proficuam animae aegrotanti pharmaciam exhibere. Eam vtique exhibuisse videtur huiusce poematis concinnator, dum ad amoliendam e salubri, quam propinat, potione amariciem, vsus industrio (vt cecinit ille alter) Camoeanae lenocinio, Prius oras pocula circum Illiniit mellis dulci flauoque liquore. Quare cum operi huic nihil inesse repererim, quod regulis Indicis refragetur, publici iuris faciendum puto, tum vt Pieridum mundiciei consulatur, tum ob id etiam, vt apud versatos in amoena eiusmodi literarum Sparta, Omne ferat punctum qui miscuit vtile dulci.

Dat. e Coenobio S. Mariae super Mineruam prid. Kal. Iunij, anno Christiani Orbis MDCXC. Fr. Angelus Iulianus Theol. Dominicanus, ac Fidei olim Quaesitor Genuae.

Imprimatur

Si videbitur Reuerendiss. P. Magistro Sac. Pal. Apost. Stephanus Ioseph Menattus Vicesg. Episc. Cyrenen.

Imprimatur

Fr. Thomas Maria Ferrari Sacri Palatij Apostolici Magister, Ordinis Praedic.

PRAEFATIO AD LECTOREM.

Ivstissima fuit Senecae Rhetoris de intemperanti nonnullorum iudicio querela, qui nusquam reperiri subtilitatem putarent; nisi, vbi nihil, praeter subtilitatem esset. [1] Controu. lib. 1. Non minori ego iure similem aliorum intemperantiam damnauerim, qui nullum sat iucundum existimant carmen, nisi, in quo mera iucunditas sit: omnemque adeo illius interire arbitrantur venustatem, et gratiam; nisi ad innatas poetici tum numeri, tum styli delicias fabularum etiam festiuitas, et amoenioris materiae lenocinium accesserit: quid aliud tam insatiabili luxu, quam condimentis condimenta quaerentes, et vel ipsa quodammodo (vt de purpurarum insectoribus loquitur Plinius)[2] Lib. 9. Hist. Nat. cap. 40. Adulterantes adulteria Naturae? Atqui, si voluptarij isti humanitatem sua iucunditate respergens, duo haec tam eximia felicitatis humanae elementa in antiquam reuocaret concordiam: et illud animorum Bono conficeret temperationis pulcherrimae genus, quod ad corporum opportunitates natura, teste Plinio, [1] Lib. 22. Hist. Nat. cap. 6. confecit: Dum in floribus pinxit remedia, et delicijs auxilia permiscuit?

Sed nec ipsi certus, atque locuples minus indidem responderet gloriae prouentus: nemine dubitaturo nobilissimum, et principem ei locum facultati assignare, quae caeteris omnibus tum efficacius, tum lenius ad felicitatem homines duceret: id nimirum efficiens, vt, quae honesta sunt, ijs etiam videantur suauia: quo vno suam omnem in pueris educandis contineri solertiam, magnifice, sapienterque antiquus ille Laco [2] Plut. in lib. Virt. posse doceri. affirmauit: immo quod potissimum est, vel Diuinae ipsius Gratiae, in nostra sibi voluntate conciliandam, perfectamque ad virtutem prouehenda, artificium. Libeat Horatium [3] In Art. Poet. audire.

Fuit haec sapientia quondam, Publica priuatis secernere, sacra profanis, Concubitu prohibere vago, dare iura maritis, Oppida moliri, leges incidere ligno. Sic honor, et nomen diuinis vatibus, atque Carminibus venit.

Verissime dictum. Sic venit quondam: et sic veniet deinceps, quandiu sapientiae non absimilis fruge Musarum delicias fermentari contigerit.

Quid, quod ponderosa succique plena istius modi carmina, praeter laudem, quam Authoribus pariunt, vberiori etiam voluptate Lectores perfunderent? Quemadmodum enim nulla siue deambulatio, [1] Plut. Symp. lib. 1. qu. 4. quam quae in proximi maris conspectu; siue nauigatio, quam quae secundum litus peragitur, iucundius oblectat: eo quod permista et in vnum conspirans elementi vtriusque varietas earum amoenitatem congeminet; sic neque Philosophia, quam vbi poeticis illigetur modulis; neque Poesis, quam vbi Philosophica moduletur oracula, iucunditatis plus habet: intendente se nimirum, dum inuicem temperatur, et coniunctim ad animum peruenit, natiuâ utriusque facultatis dulcedine.

Quae cum ego persuasissima haberem, cumque in illustrium Poetarum lectitandis carminibus, si quis fortè de moribus locus splendidè, actuosèque tractatus occurreret, non secus a Phalereus ille Apollodorus [1] Plato in Conu. inter Socraticos audiendos sermones, extolli mihi animum, dulcique quodam quasi stupore, et generosâ voluptate compleri experirer; pro certo constitui, non posse me Musis cum ampliori tum earum dignitate, tum Lectorum approbatione operari quàm aliquo id genus argumento ad canendum suscepto.

Neque longa illius in delectu ambigentem consultatio detinuit. Statim, quippe Democriti EVTHYMIA, siue, vt Seneca [2] Laert. in Vita Dem. Senec. cap. 2. de Tranq. interpretatur, Tranquillitas animi, solido intra semetipsum gaudio, et securâ quiete compositi, ante oculos fulsit, eximiaeque suae pulchritudinis imperiosissimâ vi stylum ad se totum, atque mentem conuertit? Quid enim illâ humanis in rebus nobilius, quae perfectâ ex sapientiâ, ac virtute, quidam veluti earum splendor, erumpit? Quid cordi suavius, perpetuis cuius votis, et studiis, tanquam, optatissimus finis, proponitur? Quid denique seu descriptionum illustrium, seu grandium sententiarum, seu affectuum quà lenium, totiusque adeo poetici cultùs capacius: cum omnem penè vniuersam, quae de moribus, vitijsque, ac virtutibus agit, Philosophorum doctrinam suo, quàm latissime patens, includat amplexu?

Illius igitur comprehendendae rationem aggressus describere, duobus animaduerti totam cardinibus niti: altero, vt Mala, queis animus discruciatur, prohibeat; altero, vt Bonis, quibus idem acquiescit, circumfluat: meamque, proinde in eo curam, omnem versari oportere, vt quo facillimè pacto tum illa propulsari; tum haec obtineri possint, ostenderem.

Iam verò vlteriùs progredienti omnium, quaecunque seu Bona dicerentur, seu Mala, duo se se obtulerunt suprema, eademque opposita sibi inuicem, genera. Primum fortuita, et variabilia complexum, cuiusmodi paupertas, diuitiae, morbi, valetudo, et reliqua causis ab externis pendentia: quae declinare, vel assequi non penitùs homini liberum; contrariam verò in partem traducere, ita ut e Malis Bona, aut Mala e Bonis reddantur, cuilibet pro diuersâ vtendi ratione liberrimum sit: Secundum ex arbitrarijs, et immutabilibus constans, cuiusmodi virtutes, ac vitia: quod genus seu Bona adipisci, seu Mala euitare, quandocunque voluntas sic tulerit, possumus: congenitâ verò bonitate, et malitiâ, dum in animo adsunt, exuere, vel si maximè conemur, haud possumus.

His adeo obseruatis, ad duo generalia praecepta vniuersum Tranquillitatis quaesitae artificium reuocari intellexi: alterum quidem, vt Primis illis suâpte ambiguis naturâ, et in vtramvis flexilibus partem seu Bonis, seu Malis conuenientissimâ ratione vteremur: alterum autem, vt, quae ad Secundum pertinent genus, suae naturae tenacia, nec vnquam in diuersum itura, ea siue Mala repellere, siue Bona comparare nossemus. Sic etenim et Bonorum copiam prae manibus fore, quorum mens fructu expleretur atque expleta demum quiesceret; et Mala, quae huiusmodi quietem interpellarent, longè abfutura: exclusis videlicet ijs, quae nocendi vim in ipsis suae naturae principijs defixam, penitissimèque insitam habent; alijs verò sapientem per vsum correctis, vt vel Mala esse desinant; vel in Bonorum inquisitionem, praescribens, non solùm quàm necessariò ediceretur; sed quid etiam seruandum proponeret, satis luculenter patebat. Prior verò, fortuitis et indifferentibus recte vti praecipiens, tametsi de aequitate suâ nullum; aliquem tamen de praxi videbatur dubitandi locum, relinquere: non omnibus facilè animaduersuris, in quo demum prudens ille, tantique ad propositum finem momenti, Fortuitorum vsus consisteret.

Quod igitur vnum ad artificij totius Summam dilucidè, breuiterque explicandam supererat, sedulò apud animum versans, sic tandem constitui, fortuitis quà Bonis, quà Malis ita nos scitissime vsuros, si vtraque in contemnendis ac minimis, immo si nec verè Mala, nec vltra merum nomen Bona duxerimus: ab illorum propterea tum amore, tum metu quàm maximè immunes et vacui.

Nec temere id quidem, vt cuivis rem ritè aestimanti patebit. Nam, ad Bona quòd pertinet, cum ea, suo ingenio caduca, precaria, incertisque casuum obnoxia, nec acquiri, nec acquisita seruari pro arbitratu hominum possint; quorum animos Suo admiratione, atque amore occupauerint, perpetuis illos curarum aculeis effodiant, et iam desiderio, iam timore solicitent, necesse est. Vnde manifestò colligitur, nec Bonorum appellationem mereri, cum amari nequeant, quin obsint; nec ad animi quietem conducere, cum ijs oblectari animus, praeter quietis detrimentum, minimè possit; vnumque adeo reliqui esse, vt despicatui ab Euthymiae studioso habeantur, tunc ijs optimè vsuro, cum ea minimè amauerit. Sed et Malorum par ratio. Cum enim neque ipsa nostrae voluntatis imperio subijcere, et omnino, ac quoties libuerit, prohibere á nobis possimus; nisi saltem aspernari nouerimus; assiduo certè vel in metu, ne ingruant; vel in maerore, quòd vrgeant, versabimur. Vt nullum proinde opportuniorem eorum vsum, ac magnanimum et sapientem neglectum, suis possit amatoribus Euthymia praescribere.

En igitur totam argumenti propositi seriem, á communibus longè principijs, extremisque notionibus ad ea, quae ipsum propriè, intimèque constituunt, ordinato et continenti progressu deductam. En quaesiti artificij breuissimam Summam, atque partes praecipuas: nimirum fortuita, externaeque originis seu Bona, seu Mala ita prorsus despicere; vt neque horum non terror, nec illorum desiderium commoueat: interiora e contrario, quaeque ipsa sibi parit voluntas, adeo impensè aestimare; nihil vt primis ardentiùs quaeratur, nihil alteris cautiùs vitetur.

Quae, planissima, et nemini dubia, quisquis probè perspexerit, facilè agnoscet, synceram, integramque animi Tranquillitatem nihil aliud demum esse, quám nobilissimum quemdam de Fortunâ, deque; Stultitiâ Rationis triumphum. De Fortunâ quidem, dum illius et dona calcantur, et tela infringuntur: de Stultitiâ verò, dum et grauissimis ipsius Malis aditus obstruitur, et contrarijs ipsi Bonis mens communitur.

Hic itaque tam insignis triumphus nostro in opere sex libris describitur; ita distributis officijs, et partibus, vt primi quatuor Fortunae subigendae; qui supersunt duo Stultitiae profligandae rationem exhibeant. Opportuna illi quidem ad victoriam de Fortunâ referendam arma suppeditant: dum Primus fucata et insidiosa ipsius Bona docet contemnere; reliqui verò ne ipsius Malis laedamur, prospiciunt; Malis, inquam, seu procul terrentibus, quorum vim, et aculeos Secundus liber retundit; siue cominus ferientibus, quibus tum vniuersis Tertius certa, quaedam in commune profutura remedia, tum singulis Quartus propria nominatim opponit auxilia. Nec segniùs postremi duo ad debellandam excindendamque Stultitiam nos instruunt: dum Quintus, quae ipsius Mala, et quo pacto arceantur, demonstrat; Sextus verò contraria eidem persequitur Bona, in eorum supremo, quodque totius Boni, et perfectae Quietis Summam vel vnum complectitur, Deo videlicet Optimo Maximo, desinens.

Et hactenus quidem magnificè loqui de Operis materiâ, atque titulo citra inuidiam fas fuit, vt de re minimè nostrâ, et quam non fecimus ipsi, sed duntaxat elegimus. Ad formam quòd attinet, nostri nempe partum laboris; id vnum verecundè pro meo ingenio candidèque profitendum existimo: nihil me studio, nihil diligentiae pepercisse, atque tempori, vt, praeter rerum, quae tractarentur, delectum; tractandi quoque modus et ratio, quoad per meas vires, docendique occupationes licebat, erudito Lectori non insuauis accideret: haec in primis curantem, vt vel minimae quaelibet operis partes aptissimo, maximèque naturali, et dilucido aliae alias ordine exciperent, interque se necterentur: vt tam sensus, quàm eorum expositio cum Decori legibus, et naturae simplicis ad amussim congruerent, perspicuumque, nec difficilem intelectum haberent: vt stylus postremò à Veterum harmoniâ, varietate, elegantiâ, caeteroque carminis cultu ne nimiùm abesset.

Quo in conatu, perquàm sanè operoso plus licet laboris exhauserim, quàm harum inexperti rerum vel animo et cogitatione assequi valeant; non tamen meae huic, quantacunque illa fuerit, sedulitati tantùm audeo tribuere, nusquam vt à scopo aberrasse, Lectorum nusquam veniâ me indigere confidam: cum insignis adeo felicitas, nedum angustos mediocritatis meae fines; sed vel ipsam humani conditionem ingenij videatur transcendere: longiori praesertim in opere: vbi (ceu Homerum nonnunquam dormitantem [1] In Art. Poet. Horatius excusat) Fas est obrepere somnum. Quin ipsemet, praeter alia, quae imprudenti vitiosa, et minùs absoluta excidere, pluribus mihi in locis displiceo: quae tamen in melius recudere siue per ingenij tenuitatem; siue (vt mihi interdum subblandior) per contumaciam et difficultatem materiae non licuit. Neque verò eiusdem retentandi, quoad melior responderet successus, conaminis, et emendationis vlteriùs protrahendae mens deerat. Sedenim tum accisae corporis vires improbum, ne dicam infinitum, deprecabantur laborem; tum Apellis deterrebar iudicio qui Protogenem in caeteris sibi omnibus vel aequans, vel etiam anteferens, hoc Vno se praestare affirmauit, quòd manum ille de tabulâ nesciret tollere: memorabili (vt subdit [1] Lib. 35. Hist. Nat. cap. 10. Plinius) praecepto, nocere saepe nimiam diligentiam: dum simplicitatis videlicet gratiam curae anxietate corrumpit. Praeterquamquod cum Philosophi, quam argumentum mihi imposuit, personâ non admodum videbatur congruere, si adeo solicitus, et insatiabilis forem circa vocularum delectum, numerorum iuncturas, idque genus scitamenta, et minutas concinnitates, quibus styli vsquequaque tersi et exacti cultus absoluitur: eam fortasse apud aequos censores, dum nullum emendandi finem facio, pusillae humilisque subiturus reprehensionem solertiae, qua Isocratem à Plutarcho [2] De Athen. praest. suggillatum reperio, quòd nimirum antitheta, isocola, similiterque desinentia conglutinans, et tantùm non dolabris verborum circuitiones complanans ac laevigans, tres penè Olympiadas in Panegyricâ pertexendâ oratione insumpsisset, quanto Pericles tempore Propylaea atque Hecatompedum struxerat. His igitur alijsque de causis persuaderi mihi tandem sum passus, ne limam hìc diutiùs contererem, praesertim cum aliqua (vtinam non Suffeniana) spes affulgeret, quae vlteriorem operis polituram exigerent, menda, non vsque eò vel crebra superesse, vel turpia, vt nullam à publicâ humanitate exorare possent veniam Scriptori, qui, facilibus alijs, et benignioris ad ingenium excitandum materiae argumentis posthabitis, in minùs aperto, nec perinde tractabili suam operam atque industriam vexauerit, Lectorum vt animis non otiosae voluptatis fructum produceret.

Et haec sanè de ijs dicta sint erratis ac mendis, quae vel suam inficiari prauitatem non audent; vel difficilem certè, et parùm idoneam defensionem recipiunt. Nam caeteroqui, cum virtus quaecunque, ceu viuendi, sic etiam scribendi, vitiorum in medio versetur: cumque id Medium, vtpote per incertam latitudinem pertinens, non modò tenere difficile sit [1] Vide Arist. Ethic. lib. 2. cap. 9. , verùm etiam cognoscere; permulta passim in Authorum monumentis se offerunt, quae, quamvis priuato huius, vel alterius Lectoris circa Medium iudicio aduersentur; nullâ tamen receptâ communique artis lege ad vitij fines pertinere euincantur: quaeque adeo statim crimini dare minùs considerati, sibique plùs nimiò tribuentis, ne dicam temerarii et inhumani iudicis sit: quasi verò rationis auspicium atque tramitem deserat, ab illius qui sententiâ recesserit: nec, quo vni improbatur, possit alijs compluribus, et fortasse etiam iustiùs, non modò extra culpam, sed vel in laude ponendum videri. Sic (vt aliquo rem exemplo declarem) eadem amplificatio alteri quia latè fusa, odiosam inanemque Battologiam sapiet; alteri vel eâ ipsâ de causâ cum ad explicandam rem luculentior, tum ad animis imprimendam validior censebitur. Idem versus hunc offendet, ceù simplex, et facilis, naturali candore oblectabit: quodque alij pro ambitioso luxu veriùs, quàm ornatu fastidiunt, non deerunt qui splendidum, atque elegans, et magnificum praedicent. Vnde illud Venusini Poetae, [1] Lib. 2. Epist. 3

Quid dem? Quid non dem? Renuis tu, quod iubet alter: Quod petis, id sanè est inuisum acidumque duobus.

Haec igitur cum ita se habeant; id mihi tum in communem omnium rem apprimè opportunum; tum aequitati maximè consentaneum videtur; vt nihil, nostro quamvis à gustu alienum, huius, vel illius vitij palàm damnemus; nisi iusta certique ponderis ad manum sit ratio, qui tristem affirmare sententiam possimus: sed ita sui quisque inductionem animi, et quam sibi normam scribendi proposuit, sequatur; vt ne vnicam et communem esse omnium legem literariâ in Republicâ velit: duo sibi in huiusmodi incertis tanquam certa persuadens: alterum, nequaquam factu impossibile esse, vt in germanâ ipse, Optimi notione informandâ à Vero aberrauerit: alterum, vt vt rectam artis institerit viam; non tamen, quidquid à recto diuersum sit tramite, prauum etiam continuò censeri oportere: cum (quemadmodum consultissimus dicendi magister Tullius [1] Lib. 3. de Orat. cap. 3. obseruatum reliquit) multa in quouis naturae genere dissimilia inter se sint, quae consimili tamen laude dignentur, multique, diuersam à praestantissimis artificibus eâdem in arte rationem sequuti, parem ijs commendationem et famam hac ipsâ diuersitate retulerint. Quae iudicandi moderatio quamvis ab omnibus, ergaque omnes tenenda communiter sit; proprio et peculiari tamen iure tum ab illis exigitur, quos in literario etiamnum tyrocinio studiorum immaturitas cohibet; tum erga illos, qui in artibus non exercendis duntaxat, verùm etiam tradendis legitima emeruerunt stipendia: quique nec ingenio nimiùm confisi, nec de extemporalis facundiae gloriâ soliciti, sed vnam potiùs in operis apsolutionem intenti, diutinâ incude, ac pluries repetito limae morsu sua scripta consueuerunt torquere: adeo ut non temere, quidquid primum se obijceret, arripuisse, sed maturo, certoque consilij circumspectu hanc, vel illam dicendi formam delegisse iure possint videri.

Haec habui, Lector beneuole, quae in primo mei operis quasi vestibulo de illius tum materiâ, tum formâ tecum communicanda arbjtrarer: operis, inquam mei: licet dissimulare ingenuus me pudor non sinat, aliquid ex illius supellectile Authoribus alijs, vt Senecae, Virginio Caesarino, Eusebio Nierembergio, ac Sfortiae Pallauicino deberi: à quibus cum nonnulla in rem meam se se vltro offerentia mutuatus sim; ne iniquus fur potiùs quàm debitor gratus existimer; signatis publicè tabulis hoc illis iam nomen profiteor. Caeterum, si in ijs, quae affero, exemplis, praesertim vbi personis sermo tribuitur, aut res per adiuncta illustratur, ab religiosâ et seuerâ narrationis historicae fide nonnunquam deflexi; dabis hanc, opinor, non grauatè Scriptori carminum veniam, liquidiorem Veri notitiam, quandocunque res, aut animus tulerit, ex Authoribus petiturus, quorum ibidem nomina, et loca cum fide redduntur. Reliquum est, vt, quibus verbis Bilbilitanus Poeta ab inanibus Graecarum fabularum portentis ad sua perlegenda epigrammata, communis vbi vitae, humanorumque morum imago adumbretur, Romanos conatur traducere; ijsdem te ego ad Euthymiae nostrae [1] Lib. 10. ep. 4. lectionem inuitem, cumque illo, et, quàm ille, adhuc justiùs proclamem (a) Lib. 10. Epigr. 4. Hoc lege, quod possis dicere jure, Meum est. Atque utinam, quae hisce continetur libellis, Tranquillitas animi, non jure solummmodo, sed usu etiam fructuque, tua sit. Quod ego praestantissimum munus cumulate tibi, et ad plenum contingere, ex animo cupio: summum Patrem luminum orans, à quo omne datum optimum, et omne donum perfectum descendit, ut meis, irritis caeteroqui, sine suo afflatu, et interiori magisterio, futuris, conatibus propitius aspiret: teque adeo, et genus mortale universum quàm certissimo tramite (nec ullus profectò, ut extrema pars operis luculenter demonstrat, ipsius contemplatione, et amore usquam certior occurrit) exoptatam ad itinerum metam, perfectissimaeque Tranquillitatis Complexum deducat. Vale.

EUTHYMIAE SIVE DE TRANQUILLITATE ANIMI Liber Primus 1. Vnde quies animo; quid inertibus anxia curis Corda levet: quo se clypeo septemplice contra Externasque vices, et bella domestica Virtus Protegat, Ausonijs primus vulgare camoenis Aggredior. Pulchrae vos, ò cupidissima pacis Pectora, nimbisoni quam per vada caerula ponti, Aeriasque alpes, per dura, per inuia longis Vsque alacres votis, et anhelo inquiritis aestu, Irrita si toties conamina, praedaque dulcis Hactenus elusit vacuos, finire laborem Si iuuvat, opratoque semel considere portu; Huc agite, et nostris aduertite cantibus aures Namque ego quaesitae facili vos tramite ducam EVTHYMIAE ad sedes, illoque in vertice sistam, Quò neque turbinibus cursus, neque rauca sonantes Nimborum furiae, et fremebunda tonitrua furgunt: Sed tenet aeterni facies placidissima Veris, Et nunquam immitis, nunquam sibi degener annus. Delectos proceres, per puppibus inuia quondam Aequora, Phryxei rapiendum ad velleris aurum, Vexerit audaci Tiphys temerarius alno. Tiphys ego melior, vatum intentata priorum Carminibus, Sophiae ingrediar Verique Profunda, Grande viae pretium laturus, amabilis otî Munera, Phaliaco longè potiora metallo, Nullaque non spolia, et regum superantia gazas. 2. Tu mihi, diuino profusum è lumine lumen, Solis inoccidui radius, signataque nostris Pectoribus magni penitùs Genitoris imago, Audenti sis fida tuum cynosura per aequor, Sis Helice, RATIO: haud qualis, contagia primi Post sceleris, diro maciem inspirante veneno, Tabueras, lapsi vix agnoscenda Decoris: Sed qualem, iubare aeterno immutabilis Aequi Incoctam potiùs caelestique indole plenam Mentibus aethereus Pater indidit, et modò qualem Aetherei soboles caelo delapsa Parentis Antiquam in speciem, ingenuumque; refinxit honorem. 3. Tuque adeo, vnde omnis ratio, mensuraque; Recti, Vnde suus causis vigor, et sua semina rebus, Formaeque, et numeri, et naturae mutuus ordo, (Nil sine te magnum mens concipit) en age, primos, Edita Luciferi ante ortus, et mobile tempus, Huc ades, immensi vox Numinis, ipsaque verum, Nec tanto genitore minus, SAPIENTIA, Numen. Tu certos aperi calles, nutantia vatis Dirige tu trepidi vestigia, quàque sacer fons. 4. Tum tibi, Pierij monumentum insigne laboris, Rite memor, solido aeternam de marmore molem Constituam, festosque dies, et dona sacrabo Annua, Maeonius flauenti gurgite Tybris Septem Orbis dominas quà praeterlabitur arces. Ipsa tholi mediâ subter testudine, mirae Artis opus, Libyco perfecta nitens elephanto, Templum augustum, ingens latè regina, tenebis. Sub pedibus geminas pestes, immania monstra, Stultitiam hinc domitam vinclis, inimicaque frustra Fraena recusantem, mordentemque ora cruento Cernere erit; valido ast illinc certamine victam Fortunam, fractoque rotae reuolubilis orbe Euersam, et dominae sua subdere colla coactam. Centum arae circùm: totidem laquearibus aureîs Pendebunt, velut astra suo famulantia Soli, Aeternum vigiles lychni. Quid thuris acenuos, Quid Cilicum messes referam, totamque crepantem Igne super sacro Arabiam, et pretiosa vomentem Nubila? Votiuis iam nunc altaria donis Instauare iuuat: pacali euinctus olivae Tempora iam serto, vittàque albente decorus, Solennes videor Superis inducere pompas, Lectarumque greges pecudum mactare sacerdos. Non tamen vt Calabris ideo de saltibus agnas Cura sit, aut niueos Clitumno accersere tauros. Qua te plùs deceat, quae gratior hostia Diuis, Sacrificam tingent vitiorum armenta securim, Pectoris arcanae Eumenides, malesana Libido, Insatiatus amor lucri, furialibus Irae Praecipites stimulis, vano turgescere flatu Degener Ambitio, Superisque irata secundis Inuidia, et vigiles Curae, attonitique Timores. Tum Luxùs phaleras, fractosque Cupidinis arcus, Votorumque leues alas, cristasque tumentes Aerij Fastùs, et, quas superaddere fictas Rebus amat species popularis Opinio, quaeque Caetera sunt vitiorum, et vanae insignia mentis, Marmoreis suspensa altè, cumulataque figens Postibus, aeternum inscribam tibi, Diua, trophaeum. Interea facilis tua mecum Arcana reclude In populos, dubijsque volens allabere Coeptis. 5. Continuò quisquis felicem strenuus optat Laetitiae faber ipse suae, sibi fingere vitam, Nil mihi mirari sapiens, nil credere magnum Instituat mentem, puncto quod mobilis horae Aduenit ignaris, rapitur nolentibus: ipse Quod sibi non dederit: de quo non possit iniquae Liber, et intrepidus Fortunae dicere, Nostrum est. 6. Et verò haec nisi certa animum sententia firmet: Si quis, opinatu vulgi, rerumque decorâ Illusus specie, titulos, diademata, fasces, Et Capitolino fixas in vertice palmas Grande aliquid celsumque vocet: si splendida gemmis Pocula, regificos currus, latèque superbas Vndantûm pompas comitum, se seque prementûm Attonito, diuina velut miracula, figat, Immemor ipse Sui, vultu: spectabile formae Si decus, eximias vires, praediuitis amplam Eloquij venam, et foecundum Pallade pectus Caelo aequet, stupeatque, et anhelis plausibus inflet; Conclamata quies: ne laetos iam sibi soles, Otia ne speret mansura. Procacibus Euris, Instabili pelago se credidit. Heu! Quibus ille Fortunae imperijs, quanto iactabitur aestu, Mentis inops, humilis, trepidus, variabilis aurae Ludibrium, totus nimborum, hyemisque, fretique. Nam neque, iudicij prauus, quae summa Bonorum Autumat, instanti poterit non quaerere nisu; Nec faciles adeo Superos, sortemque paratam Inueniet; nihil vt vacui sub corde relictum Mens doleat. Multos ingrato lumine passim Seu fortunarum aspiciet sibi diuite censu; Nomine seu claro; seu corporis, ingenijque Dotibus eximijs praecellere. Multa necesse est Latiùs optanti desint Bona, multa repentè (Ceu varius sortis tenor, et mutabile semper Ingenium) migrent aliò, dominumque relinquant. Hinc irae, lacrymaeque, hinc pectora saucia duris Inuidiae stimulis: timidae spes, gaudia maesta, Turbida, sollicita, infidos trepidantia casus, Nunquam et plena satis, nunquam non anxia vota. 7. Progenies magni, maior genitore, Philippi, Testis Alexander, fortunatissimus vnus Qui fuit, et quo non alium Mauortia virtus Celsiùs imperio, ac praestantibus extulit Ausis. Ille tamen Mundum fortuna, hanc nomine mensus, Occidui terror, Solis dominator Eoi, (Credetis? Famae iuranti credite saecla) Terrarum exigno queritur se limite claudi, Multa gemens, sortemque hominum, inuidiamque Deorum Increpitans, Mundo imperium quòd terminet vno. 8. Tene ego, magnorum regnator maxime regum Iuvenal. Sat. 10. Valer. Max. lib. 8. cap. 15. , Tristia sollicito laxantem pectora questu Audio? Mortales at si Dea caeca beatos Fingeret, externi si gaudia muneris essent; Quem minùs hi gemitus, minùs haec lamenta decebant, Quid tibi cum lacrymis? Rerumne angusta videtur Summa, tot immani terras ditione tenere, Tot populis dare iura? Oculos dimitte per omnem Auroram: totum hoc Orbis tua fraena momordit, Te dominum veneratur, et instar Numinis horret. Per tua centeni longis erroribus arua Lassantur famosi amnes, circumfluus auro Pactolus, Tigrisque rapax, gemináque superbus Hinc Asiam, Europam hinc Tanais contingere ripâ, Euphratesque, Indusque pater. Vix flumina primis Hospitibus noscenda dedit; te noscere Nilus Incipit, et magno plenus, quàcunque vagatur, Nomine, caeruleis septena per ostia nymphis Orbis Alexandrum victorem nunciat, et iam Aequora iuncturum domitis Neptunia terris. Sortis auaritiam damnas? O pectoris ipse Veriùs ingrati damnandus crimine! Nam quid Illa nocens, nimij nisi fors peragenda fauoris Sit rea? Te Pellae (magnarum exordia rerum Fac animo redeant) Pellae te è finibus arctis Misit in imperium, quo non ingentius vllum, Perpetuos relegens Conuexa per ardua cursus, Viderit Hesperio, vel cardine Phoebus Eoo. Diuitis intactos, Asiae in tua praemia census Seposuit: nullum non surgere iussit arenâ, Quae bellatoris frontem victricibus vmbris Tergerent, palmas: tua signa anteîre, malignos Perrumpentem obices, pandentemque ossia fatis, Poenituit nunquam: tibi dum constatiùs haeret; Visa sui est oblita, et sors propre desijt esse. Mitte queri. Capiunt vnum laxissima centum Regna virum. Si non naturam sceptra per omnem Porrigis; at plus, quàm naturae simplicis vsus Poscat, habes, plus, quàm valeat vel perdere luxus. Heu male consultum Mortalibus, aurea pacis Ducere si nulli permittitur oti, vasto Vnius includat qui non diadematis orbe, Quidquid stelliferis complectitur orbibus aether. Immensum per Inane satos (quid Graecia monstri Non parit?) vsque nouos audis superesse tuarum Indociles legum Mundos. Fac, detur et illos. Aemathijs domitos fraenis adiungere; plenus Anne ideo, mentisque satur sum denique, dices? Nil minus. Haud omnis tantarum opulentia rerum, Haud tota haec, spatijs immanè vagantibus, vltra Noti Orbis cumulum toties geminata, recentum Mundorum series sat erit. Post omnia victa Terrarum, pelagique, nouus pandetur auaris Limes inexhaustus votis: plura vsque videbis, Quae, lacrymans, hominum sorti impermissa, requiras Suspicies caelum, et, gemitu testante dolorem, Heu miserum! dices: imo cui limite Mundi Regalis finitus honos, mensuraque tellus Imperij. Nam cur stellantibus alter in oris Dignior augusto frontem diademate cingi, Et nutu versare polos? Cur nescia iuris Astra mei? Cur non Phoebus, Germanaque Phoebi At me surgendi suspicium, legesque meandi Accipiunt? Saltem caput hoc, maturiùs vni Orta, dies, nondum per summa cacumina visis, Afflaret radijs: superi vel luminis haustus Intacto de fonte, et, quàm pro parte virili, Largiùs affusos traherem. Proh damna pudoris Vltima! Alexandro neque lucet pleniùs aether, Qum miserae plebi. Nil egimus hactenus armis: Punctum Orbis teneo: quae pars pulcherrima rerum, Summaque, pellaeas etiamnum spernit habenas, Laeta suo seruire Iovi. Sic improbe fata Argueres: tali Briaereûs immanior ausu Tentares Superos. Quid me, ceu vana canentem Somnia, turbato perstringis lumine? Certos Sacrorum monitus tripodum, atque oracula Diuûm Vaticinor. Sortis quam praemia tanta, subacti Tot nequeunt Orbis spolia exaturare, cupido, Morbus, non sitis est. Angustis finijt author Limitibus naturam: auido sint pabula ventri, Diuitiae faciles: sint, quae defendere nudum, Tecta, Iouem, rigidam possint quae, vellera, brumam. Hoc quibus exiguum, nil sufficit: ipsa propagat Esca famem: positosque semel quae transijt, vllos Nescit caeca sibi fines posuisse libido. Vltima votorum (haud reor inficiabere) primum Martem inuadenti fuerant, perrumpere metas Imperij patrij, angustaeque suburbia Pellae Ad Persas, ad Bactra, adque Euri extendere nidos, Et Cyri solio solium mutare Philippi. Audax, quanquam hominis, furor. At nunc omnia rerum Claustra remoliri, totque vno niteris Orbes Composuisse iugo. Demens! Molimine tanto, Vltra anni, Solisque vias, caelique rotatus, EVTHYMIAM dum persequeris, qua nulla Dearum Proximior, nulla aequa magis, facilisque volenti est. Crede mihi, parto imperio licet esse beatum: Crede, licet nullo. Pacem tibi subditus Orbis Non dabit: ipse dabis rationi subditus. Aufer Spes nimias. Vacuum, teneat licet omnia, prodit Se cupiens. Pleno felix vt corde quiescas; Nil opus est regna augere, at compescere vota. 9. Haec, quibus insani Iuuenis temerarius ardor Corripitur, sibi dicta putent, quoscunque dolosis Ambitio rapit illecebris: qui splendida sortis Munera, regales census, trabeasque, securesque Vndique solliciti properant, venantur, anhelant. 10. Nec malè quis sapiens respondeat, haud sibi votis Tam nimijs auidem feruescere pectus; vt Orbis Vnius imperio nequeat sine fine furentem, Immensosque sinus reserantem explere Charybdin. Sat fore, si tenues meliori forte relaxet Copiolas: si quo rerum fulgore profundam Immemoris famae noctem, Lethaeque rumpat Nubila: si Patriae non vltimus, inque nepotum Sedibus, effigies monstrari digna, supersit. 11. Verba dat, et vanâ se credulitate volentem Decipit infelix. Cupidum nam longiùs, esto, Haud animum ferat in praesens: at, prima potitus Cum fuerit; noua continuò maioraque poscet, Perpetuùm sitiens, nulloque explebilis haustu. Qualis seu turtur, seu pullus hirundinis, aequus Cui nondum vigor, et medij experientia caeli, Totaque vix tenerae praetexunt brachia plumae: Ille quidem vacuum patrij de margine nidi Aethera prospiciens, ignota pericula visu Metitur tremulo, nec liberioribus audax Credere se subitò spatijs, pendentia tecta, Natalemque breui caueam circumplicat orbe. Mox, vbi respondit primo sors aequa labori, Et vires placuere; vagos per Nubila cursus Explicat, immensoque volans indulget olympo. Vnde furor tantus votis felicibus, vnde Haec nona, successu tristis, quaesitaque velox Spernere, se maior semper dementia, causas Altiùs aggrediens (animos adhibete) docebo. 12. Et primò id memori condedum pectore, quidquid Fulgeat exteriùs, patrimonia lauta, superbos Diuitis imperij fasces, plaususque Quiritûm, Legitimos praeter, naturae publicus ordo Quos homini statuit, votorum excurrere fines: Nilque adeo proprios ad egeni corporis vsus, Integra nil fanae conferre ad gaudia mentis. Numquid enim saturis Gaetulo murice somnus Blandior irrepit thalamis? Aut, diuite gemmâ, Caelatoque bibat ni Mentore; flammea nescit Expleri sitis? Imperij num quisquis habenas Flectit adorato populis de culmine, liber Continuò dominusque Sui. Num, si vaga currâ Aerio geminos tulerit te fama per axes; Ocyùs hinc aegro fugient de corpore febres, Mitiùs hinc tristes fodient praecordia curru? Caetera quid memorem, famulas ad iussa cohortes, Miluorum rapidos delassatura volatus Praedia, marmoreos postes, fulgentiaque auro Tecta, tot artificum curas, operumque labores? Omnia (ne dubites) speciosae haec fercula pompae, Vana quibus pretium circumdat opinio, fictis Irritare queunt animos, haud pascere laruis. Nec Sapientùm aliquis, seu quos Zenonia iactant Limina, seu dulces senior Gargettius hortos Queis aperit; varios vel qui te, Euphorbe renatum Post obitus, taciti, et iurati in verba sequuntur, Naturae finem cum rimaretur; in istis Certa sibi vitae statuit momenta beatae. 13. Hoc adeo Veri posito fundamine, quisquis Talia, securae ceu pignus amabile pacis. Persequitur, summo votorum à fine suorum, Frustra alacer, recti quia tramitis auius, errat. Ergo vbi, post mille ambages, et longa viarum Taedia, quaesitam licuit comprendere fortem Cum, quae magna procul spectanti credulus error Finxerat, optati nil demum claudere fructùs, Amotâ propior caligine detegat vsus; Haud potis est, illis vt adhuc ieiuna cupido Se teneat. Noua prôinde pari conamine lucra Insequitur cumulare: ea si fors addita primis Sufficiant nimios restinguere pectoris aestus. Nec videt infelix, simili conflata metallo Omnia sollicitis nequicquam mentibus addi: Ac velut vmbriferae chaos illaetabile noctis Nulla, quibus rutilantem animam non Mulciber afflet Quantovis geminata auctu, funalia vincunt; Sic neque fortunam, maioribus incrementis Vsque licet geminet sua munera, posse tenebras Maestitiae, offusamque animis detergere noctem: Cum nihilò illius sint quaevis dona fugandis Opportuna magis curis, quàm tristibus vmbris. Arcendis fulgoris inops, et mortua lampas. Acrior hinc sitis, et, quae vota nouissima quondam Credidimus, votis gradus vlterioribus esse Incipiunt, versantque alio vaga pectora motu. Non secus ac, laethalis hydrops cui viscera tendit, Exigui primùm laticis sperauerat haustu Morbida bacchantes circùm vitalia flammas Vincere: quêis nihilò se se cum mitiùs vri Experiatur; anhelanti praeferuidus aestu. Altera continuat, deîn tertia, pluraque rursus Pocula: nec totus sat erit, qui fontibus vllis Rumpitur, et terras latè circumfluit, humor: Propterea, morbi quia causam non tenet Aeger. 14. Esto tamen, sortitus opes, titulosque, modesta quae sibi mens pepigit, non sis abiturus auaris, Vlteriùs votis: saltem quaesita tenere, Congestoque voles hilaris gaudere paratu. At non id pariter certum, neque foedere tali Lubrica sors homini propriam se commodat. Ipsis Vel pro votorum succesibus altera vota Sunt facienda, nouis et pristina munera Diuûm Semper egent, ne deficiant vix orta, foueri Muneribus. Num gallinae tu filius albae Solus vt in tantâ rerum vertigine nullas Experiare vices: communes laedere solum Te casus vereantur: edax nil deterat aeuum, Nil tempestatum furor, atque incendia peccent, Nil dolus, aut error minuat? Sic nota theatri, In quod continuò geniti producimur, anceps Alternisque sibi vicibus contraria semper Mobilitas? Nescis, quàm crebro turbine fati Res hominum trepidae, quantus moralia ludus? Scilicet expertus nunquam. Sed discere dulce Ex alijs: neque Doctorum non plurima circùm Agmina. Pompeium sileo, cui terra triumphis Defuerat, mox, semîustos quae conderet artus, Vix fuit. Extorrem Patriâ, celerique veneno Deuictae toties euadere iura coactum Annibalem Romae, post bello perdita regna, Vix mortis dominum Mithridatem, ante hostis amari Laurigeros axes captiuum Persea, Pyrrhum Foemineae titulum dextrae, miserabile caesi Ludibrium Crassi, feruilia vincla Iugurthae, Quaeque Sophocleos meruerunt plura cothurnos, Nil opus è priscis euoluere nomina chartis. Ipse tuo (sis mentem adhibe) quot talia passim Fortunae inuenias documenta volubilis aeuo? Aureus ille Midas, caeci ditissima Pluti Progenies, fuluae quondam cui crescere gazae Sub manibus, gemini dotataque censibus Orbis Ipsa videbatur nupsisse Opulentia, tristi Nescio quo fato diuortia saeua iubente, Aspicis, vt mutatus, egens, desertus, inanis, Flosculus apríco ceu solstitialis in horto, Aruerit, caetusque hominum, lucemque perosus, Tristibus inuisam latebris obuoluere quaerat Pauperiem, se seque simul: ne creditor in ius Deprensum rapiat: totâ quem sedulus vrbe, Ceruus vti procul auditum per lustra leonem, Tramitibus caecis elabens, vitat et horret? Fortibus en Ausis alium, centumque trophaeis Inclyta Marcellos supra, supraque ferebat Gloria Scipiadas. Quid tum? Variante fauorem Neue foret clades non vndique plena, superbo Additus in praedam victori, Marte sub vno Perdidit aggestas tot per discrimina palmas. Quid vafer ille nepos Seiani, callidus aulae Vertumnus, regumque potens quem sternere nulli Aeternis nixum radicibus, et Ioue dextro, Posse videbantur venti, nunc qualis? Ab alto Nonne iacet veteris deiectus culmine sortis? Nonne suis miserè implicitum mersumque ruinis Ipsi etiam pede securo haud calcare verentur, Quos olim nutu vix dignabatur amico? Casibus vsque adeo subitis terrena rotantur Omnia: cumque hominis fluxum, mortale, caducum Sit genus; heu multò mortalia, fluxa, caduca Sunt magis, infidae sorti quae munera debet. 15. I nunc, et dubio semper, lapsumque minanti Vertice securos ausis defigere gressus: I miser, eque Bonis, rapidi quae fluminis instar Vlteriùs iam iam fugitiua abscedere sentis, Perpetuos fructus, mansuraque gaudia ducas. Haud malè Spartanus, vulgi clamore secundo (a) (2) Plut. Apopht. Lacon. Cic. 5. Tuscul. Diuitis Oenopij cum nomen ad aethera ferri Acciperet: cur nimirum tot carbasa ventos Lassarent: tot deueheret Neptunus onustas Assyrijs, Cyprijs (et queis non?) mercibus alnos; Subridens, Valeat fortuna rudentibus, inquit, Pendula, quaeque vagis nunquam non voluitur vndis. 16. Illud ad extremum ne respondere roganti Poeniteat: fluxas quid opes conamine tanto Accumultas? Cur centenis iuuat aequora tauris Findere? Longinquis cur suspendenda locare Atria marmoribus, feruorum et pascere turmas, Quot neque, Romulea effringens ergastula, sumptis Duxerat in dominos gladiator Spartacus armis? Nempe, reor, curis procul vt mordacibus, aeui Quod superest laetus iucunda per otia ducas. Atquì propositus finis nil postulat harum, Quêis tua metiris, male prouidus, otia, rerum. His fine nam laetos Democritus egerat annos, Fabriciusque potens minimo, Curijque senectus, Samnitum vinci nec ferro passa, nec auro, Quemque, inopis fundi paucissima farra metentens, Psophidium, vitae felicis nomine, Lydo (a) (a) Valer. Max. lib. 7. cap. 1. Antetulit regnatori consultus Apollo. Et meritò. Neque enim vel iustâ sorte vocandus Felix, qui minimè plenus; vel plenior alter, Exiguis volitantem animum quàm stringere nouit Qui spatijs, quàm cui modus est natura volendi. Iugera Niliacis, esto, certantia regnis, Et Phrygios census sors inuidiosa negarit; Quid refert minimum cupienti? Nullus Hydaspes Guttura te centum pandentem immania, nullus Gurgite vel toto Tagus impleat: ille vocabit Se saturum, breuibus modò par sit copia votis. 17. Vna igitur si Mortali sors maxima, velle, Est, minimum; multis cur quisquam rebus egere, Protinus exiguo impleri quâm munere malit? Quiue animos hic error, et importuna libido Versat, vt in medio facilem per deuia longè Tesqua, per anfractus dubios, palantibus vsque Laetitiam curis vanoque ardore requirant? Heu prauas hominum mentes! An dulce bonumque Nil erit, immensis nisi quod venale laborum Sumptibus? An facilis rutae si copia, vel si Foeniculum, aut patrijs aliud quòd nascitur aruis Ocyùs infesto gramen te absoluere morbo Possit; ab extremo Oceano, et Gangetide terrâ Sollicites totos poscentia pharmaca census? 18. Felix, spes trepidas, nimijque cupidinis aestus Purgato semel exclusit qui pectore: nullum Cui numen Fortuna: sed, imo celsior Orbe, Vnam te, caeleste Bonum, pulcherrima Virtus, Admirans colit, optanti tu sufficis vna. Ventosi non ille vagus prensator honoris, Primo mane forum viset, vulgique tabellas Indignis redimet, feruiliter ambitiosus, Obsequijs. Populi scit puncto haud crescere quemquam: Scit populum, minimè qui felix ipse, nec illos Aurâ, posse leui felicibus addere, si quos Humanae super extulerit fastigia sortis. Mene, ait, haec teneant, quae gratia mobilis vrnae Saepiùs indignis donat, melioribus aufert? Quae neque, magnanimis delata Catonibus, augent Virtutis pretium; neque, turpibus addita Clodî Flagitijs, aut in strumas proiecta Vatinî, Immeritos decorant: quin illos noxia saepe Inficiunt; horum sordes et foeda latere Probra ventant. Egone, hac fallacis imagine pompae Attonitus, fatuo caudam iactare popello, Blandiri, prensare manus, contingere supplex Genûa velim? Vulgi, sapiens, (vt caetera desint) Arbitrio fasces capiam? Vulgoque licebit Sceptra dare, aut vllum nostris decus addere rebus? Quin neget imperium, meritis, ceu semper, iniquus: Non tamen imperij ditione carebimus. Ipse Rex mihi sum. Quòcunque leuis suffragia Campus Verterit; in sese Sapiens latissima regna Obtinet. Hìc iustis animum moderatur habenis, Officij imponit leges, malefacta Nocentum Vindicat, effraenes sensus, turbamque rebellem Iura pati cogit: tum, si quà finibus hostis Ingruat; haud virtutis egens signa obijcit, et vim Viribus, arma armis, casus ratione retundit. At rutilum dextrae pondus, Meliboeaeque longè Purpura: nullus honor solij: stipantia nusquam Pila: nec augusti frontem diadematis aurum Erigit. O vanae mentes! Si scenica vobis Haec modò regnantem faciunt insignia: vestros Hinc aliò cultus, et munera vertite. Nolo Esse, quod Aesopus, quod Roscius. Ergo relinquit. Talia, queis satis externo splendescere cultu, Ipse alio fretus regno, interiore, suoque. 19. Par neglectus opû. Monstres augusta superbis Atria porticibus, laqueatia cedrina, multo Consertas elephante fores, Babylona, Tyrumque Ditibus appensas thalamis, vasa aurea, densis Concretos radijs, et pictae fulgure lucis Eoos lapides; Proh totius infigus error Anticyrae! docto clamabit non sine risu. Haeccine sunt, quibus ambitio, luxusque Potentum Vsque adeo sese iactat, circumspicit, effert, Vixque Deûm titulis, non inferit? Haeccine, toto Quae vanum redimenda putat vel sanguine vulgus? Quorum ardor malesanus et irrequieta cupido Tot scelerum furijs, tot versat motibus Orbem? At quid in his dignum Sapientis amore? Quid vsùs, Vel pretij maioris habent; quàm littora circùm Quaesitae pureis conchae, teretesve lapilli. ? Emeritum iam te senio, iugisque verendum Astragalos pudeat, cochleasque, recentibus, et quae Conueniunt annis, tractare crepundia: femmas Non virides pudet, et flauentis pondera limii Vndique sollicitum conquirere? Quae noua Colchis Annosum caput ad cunabula prima reflexit, Degenerem cogens iterum lallare senectam? Sat praetextatum gerulae nutricis in vlnis Desipuisse fuit. Pueriles ponere sensus Debueras vel sub primae lanuginis aeuum, Cumque togâ pariter mentem sumpsisse virilem. Nullane canities morum? Semperne relictae A tergo aetatis te ludicra facta sequentur? Quanquam vtinam hec tantùm sequerentur. Inepta cupido Non vltra Eupolidis soccum delinqueret, vncis Naribus et posset sat castigata videri. Tristiùs at multò pueris maturior aetas Desipit. Expositae quovis in littore conchae, Talorumque, nucumque haud magna expleuerit illos Congeries: nihilò dum vos meliora, vetantùm Caelicolùmque, hominumque, elementorumque; per iras, Insatiabilibus curis, semperque recenti Cogere anhelatis studio. Neque proxima tantùm Excussisse sat est: alio sed feruida Sole Littora, supremas naturae irrumpitis oras: Scilicet effosso rapturi Dite sub auras Nescio quae, nostro pretiosa furore, suisque Rectiùs ò quantò latebris linquenda, metalla. Proh curuae nimiùm peioribus, imaque semper Scrutari faciles animae! Tantine rubentis Massa fuit terrae, vt caeli spirabile lumen, Et dulces superos, vitamque diemque per Manibus efletis manes, totâque profundum Includente chaos solidâ compage sepulti Terrenae molis, supra caput Aeacon vmbris Reddentem iura, Eumenidasque horrenda sonantes Verbera, Lethaeaeque seuerum inamabile murmur Audiretis aquae, scandendaque Tartara vobis? Quis furor heu, caeci, diro pallore nocentes Cocyti spumas proiectâ luce pacisci? Semina qùid scelerum iuuat, infoecunda, nec vlli Noxia, dum tellure latent, in publica damna Eruere, et populos latè vulgare per omnes? Plùs satis ah proprijs vrgemur cladibus: ipsa Plùs satis ex sese profert Europa Malorum. Sunt variae pestes, sunt horrida saecl Ferarum, Lethalisque aconiti, et semina dira cicutae. Cur noua deuehitis peregrino ex Orbe venena? Cur, quibus, ob tristem violati Numinis iram, Damnauit donis natura nocentibus Indos, Fertis in Hesperias, contagia barbara, terras? Vocibus his fatuae Sapiens deliria turbae Corripit: hoc animi subnixus robore, sortis Diuitias inopes, neglectaque munera calcat. Illius ante oculos rubri conchylia sordent Aequoris: Oebalij pretiosus muricis ardor Luce caret: nullas tellus parit, vndaque, caelo Debita sustineat queis flectere lumina, gemmas. 20. Sed neque, si saeclis proauûm historijsque tumentes Ire Alios, veteris tanqum compendia famae, Viderit: Hos Graiae decora ostentare Minervae; Illos sanguinei studio clarescere Martis; Pars populi fiet mirantis talia, nec se Inferiore loco statuet, dignoscere prudens Quid solidum, quid inane, et laruam demere rebus. Sit prior Hic opibus, dicet: sit honoribus Alter Clarior, et titulis: adde artes, ingenijque Munera, Grammaticus melior, fandique magister, Astrologus, legum interpres, Phoebique sacerdos: At non hinc pariter quisquam felicior. Alti Nam neque regnorum fasces, neque stemmatis ordo Per centum traductus auos: non siue tuorum, Mars, decorum monumenta; tui seu, Pallas, honores Pectora compositis placant mortalia curis. Vnius id virtutis opus: quae diuite gaza, Plaudentisque fori strepitu, rerumque nitore Nil eget, ipsa sibi decus, et pulcherrima merces. Hac ego, cuncta licet reliquorum turba Bonorum, Tota licet sortis malefidae opulentia desit; Sat fruar: hac memer nullius dotis inanem, Haeredem Crassi, Pelopis, Teucrique nepotem, Hac pulchrum, fortem, sapientem, rhetora, necnon Induperatorem, regemque, heroaque ducam. Qua mihi nempe vnus doctrinae, diuitiarum, Regnique, et famae, et Mortales quidquid vbique Consectantur opum fructus, pax aurea, constat. Scilicet externi quidquid pictique refulget Circúm hominem, (mendax oculos ne fallat imago) Non id laetitia, at cortex vanumque putamen Laetitiae est. Voti haec omnis fructúsque medulla, Nucleus hic sortis si iam mihi contigit; vltra Cur fragiles filiquas, cur, quae vescentibus obstant, Proijciendaque sint, externa putamina quaeram? 21. Talis erat (veteri Sophiae producere talem Si licuit) Cynicus versatilis incola tecti: (a) (a) Laert. lib. 6. Cic. 5. Tusc. Cui nudo atque inopi nou inuidiosa fuisse Fertur Alexandri sors: qui captiuus ab ipsa, Mancipium prostabat vbi venale, catastà Emptorum turbae (quid in hunc, fortuna, valeres?) Promisit dominum: vel tum nil cedere passus Regnatori Asiae. Nempe illius alta iacere Sub pedibus sibi sceptra: haud illi obtingere posse Virtutem, quâ supra homines ipse altior iret. 22. Talem et Palladiae quondam vidistis Athenae Sophronisciaden: praeter qui compita vectus (b) (b) Laert. lib. 2. in Vita Socrat. Mercibus omnigenis, varioque nitentia luxu, Proh Superi, quàm me paucis voluistis egere? Clamabat. Quàm multa mihi das spernere, virtus? O vocem egregiam, meritò per Solis vtrumque Quam latus ingeminet viuaci murmure fama: In quam omnes populi, venturorumque nepotum Conscia posteritas, voluendaque saecula iurent! Votorum haec certè requies, contentaque paucis Dulciùs affectum sapientia me rapit, omnis Lautarum quàm fulgor opum, quàm fulgor honorum, Fascesque, et tituli, et regum suprema potestas. Haec mihi mens adsit; vanae sua munera sorti Ocyùs, in quoscunque velit spargenda, remittam. 23. Hunc igitur notâ platani viridantis in vmbrâ, Propter aquam, Boreae furtorum testis, amoenos (c) (c) Apud Iliss. fertur Boreas rapuisse Orithyam Plat. in Phaedro. Quà latices Ilissus agit, memoranda putemus Haec vulgo (attonitas ceu quondam suêtus ad aures Cecropidûm) placidis oracula promere dictis. 24. Quae mala vos, miseri, vitae de tramite recto Mens procul, indociles Veri, et rationis egenos Ire iubet? Trepidas quianam per deuia curas Spargitis, aeternâ votorum indagine pacem Rebus in externis auidi longèque remotis Prendere: quam, cordis ciuem, se quilibet extra Insequitur, perdit? Certe neque prouidus auceps Rara sub aequoreo suspendit retia fluctu, Insidias merulis; nec arundine fretus, et hamo Squamigeras piscator agit per Nubila praedas. Ecquis ab vrticae damnato semine partus, Flora, tuos, aut è rigidis flaventia Bacchi Speret dona rubis? Vos haec male credula fallit Simplicitas – vester furor hic: tranquilla beatae, Fortuitos inter census, dum gaudia vitae Quaeritis. At citiùs multò reperire licebit In syluis rhombos, inter vada caerula turdos: Ante rosas vrtica, racemiferumque Lyaeum Ediderit paliurus; opum quàm larga suarum Mortales fortuna beet, cordique serenum Laetitiae iubar, et placidae ferat otia pacis. 25. Illum ego felicis meritò sibi sumere nomen, Certaque iam nactum mentis rear otia, magnis Qui diues, proprijsque Bonis: plenissimus inde, Sufficiensque sibi, nullique obnoxius. Horum Si quidquam Dea caeca valet praestare; clientum In grege nos habeat: fulgentibus illius aris Cernua supplicites sistamus vota: sabaeus Ignis odoratà caligine templa vaporet. Quid pecudum cessant fibrae? Lectissima quaeque Orchomeni ripis, cupressiferoque Erymantho Adueniat pronâ ceruix ferienda securi. Plurimus hìc Ladon, pecorosaque mugiat Ide: Plurimus Epiri nutritus gramine cultros Inficiat, Nemeae referens aut pascua sanguis. Ipse equidem tanto pro munere, turtigerarum Vel Libyae pecudum immanes sacrare hecatombas Nil dubitem. Vani sumptus. Iactamus arenis Semina, fallaces messuri denique ventos, Ieiunamque famem. Frustra tot vellera, frustra Corticis Eoi lacrymae Panchaeaque thura. Fragrantes nebulas, irrisaque vota procaces Diripunt Zephyri, nec inanivus hostia Sacris Vlla litat. Non hinc (experti credite) non hinc Dulcia quaesitos retulisse ad gaudia census, Fasque hilarem plenis quemquam discedere votis. 26. Nam quid magnificum, pulchrumque et nobile (primam, Haud mora, quaesiti libet hanc perpendere dotem Muneris) ingenio quamuis largissima, seque Totam adeo facilis vulgo effudisse, quid, inquam, Vel talis praeclarum homini sors imputet? Aurum, Praedia, longinquae merces, operosa supellex, Armorum decus, imperij metuenda potestas, Illius haud dubiè, optari quae maxima possunt, Praemia sunt. Memoret, si quid sua diuite, si quid Maius adhuc gremio donandum aeraria seruent. Anne igitur pretii rara, et sublimia quisquam, Obtigerit sanae cui vel semuncia mentis, Haec putet? O animae tenues, angustaque corda, Quidquid id est Mundo componite. Quantula vasti Portio regnorum fines dicentur olympi? Quis fulgor gemmis ad sydera? Quaeve metallis Lux ad inocciduum Phoebeae lampadis aurum? Decolor vt Tyrij subitò liuescet Aheni Purpura, collato roseae Pallantidis ostro? Illa meos (pudet heu fortunae, inopumque Bonorum) Ditior illa meos naturae opulentia sensus, Aethereique rapit sublimis scena theatri. Illa ego demiror potiùs, fusa vndique circùm, Omnibus exposita, et solido plenissima fructu, Quae neque vis rapit vlla, dies neque longa resoluit, Splendida, diuina, aeternùmque recentia dona: Queis Arabum si diuitias, et Persica sceptra Contuleris; turpem, vinci confessa, ruborem Haud aliter ducent, saturis quàm diuite luxu Regnantûm trabeis, et acu Babylonide pictis Obuia Cinyphij subtemina bardocuculli, Aut malè consutis, et hiantibus vndique, discors Ipse sibi, pannis gelidi centunculus Iri. 27. Illud at exigui discrimina fortè rependat Hac allata tenus pretij, fortuna quòd vni, Pauperior quamvis, domino se mancipat, Orbem Vndique complexi secus ac promiscua caeli Munera, quae paribus nemo non possidet alter Auspicijs. Nugae, ridendaque somnia. Gazis Ad plenum mihi dum liceat caelestibus vti; Quid tandem perit hinc, alius si quilibet aequam In partem veniat? Num, fons quia pluribus idem Expositus, multosque eadem quia balnea mecum Accipiunt; minùs idcirco placabit anhela Vitreus ora latex, aut seciùs inde lauabor? Vnde noua haec pretia, immensum quae sana per aeuum Nesciuit ratio? Cur tam mentimur auaram, Limite quae nullo in medium se effundere gaudet, Naturam sortemque Boni; nil prorsus vt amplum, Aut nostrum, nisi quod viduum consorte, putemus? Non satis hinc quoque perspicuum, quàm pauper, inanis, Exiguùmque patens, vel maxima, sit procerum sors: Cum nequeat cepisse duos: spernenda, suique Vix pretij memor, in communia venerit alter Si dominus iura, et fasces acceperit aequos? Ergo totum hoc stultitia, et rationis egestas. 28. Adde, quòd ista etiam, priuato subdita iuri, Vniusque Bonum, exuperans quae copia fertur, Spectanti populo magnâ se ex parte fruendam Commodat, et fastus dominorum eludit auaros, Publica res. Tyrio fac enim, tu, splendidus ostro Pictus acu Phrygiâ, gemmisque, auroque superbus, Qualè recèns lotus desertis Lucifer vndis, Ora per attoniti incedas pendentia vulgi: Quidquid id est speciosi habitùs, mirique decoris Exteriùs modò cum niteat, solisque paretur Luminibus; nihilò dominum iuuisse ferentem Plùs poterit, medio ac spectantûm ex agmine quemvis, Perspicuae semisse togae, proauique vetustis Horridulum tunicis. Frustra nam dixeris, vllam Inde voluptatis propriam te ducere partem, Argenti haud modico tales quòd pondere nactus Sis phaleras, luxuque graui sudantibus vnus Sustineas humeris. Titulo cum veriùs isto Nil proprium, praeter morosi pondera cultùs, Praeter et effusi referas dispendia censùs. Perge. Venustatum succis, Pulchrique medullâ Artifices inter charitum concreueris vlnas, Nobile prodigium formae, dignusque, ministrum Quem sibi rex Superûm velit, immissâque Volucri Sublimem rapiens mensis assistere Diuûm Pocillatorem iubeat. Flos iste leporum Priuati num quid pariet tibi denique fructùs? Omnibus exortem ex alijs quin fugerit vnum: Ad liquidas nisi, ceu iuuenis Cephisius, vndas, Imperfecta tui captes simulacra Decoris. Sic liae, quarum pretium fructusque, videri, Vnicus est, steriles pompae: sic addita siue Littoribus curuis, gelidis seu montibus otî Illa suburbani Praetori, Synnade rubrâ, Et niueâ pretiosa Paro, salientibus vndis, Pumiceis specubus, nemoralibus amphiteatris, Piscinis, xystis, omnique exculta superbae Arte voluptatis, sed quae, ciuilibus ipse Astrictus laqueis, solidos, pluresque per annos Vix semel accessu raptim fugiente salutas, Vnius imperium detrectant, plùsque colonos, Plùs hilarant populum, quàm temet, diceris esse Qui pulchri dominus, soloque es nomine, fundi. Vsque adeo haud tantùm spernenda, minoraque magnis Sunt Bona, priuato quae sors indulget honori; Sed neque plùs illis vtenti propria, censu Quae solido, et raris pollentia dotibus, vsus In medios hominum supremus condidit Author: Totque domi farctis opibus, sese vnde beatos Fortunae hi vocitant pulli (si vera fatendum: Si rem legitimâ rationis pendere lance Cura sit) extruitur miseris aliena voluptas. 29. Non tamen hìc fallit, quae nostris obuia dictis Luxus inops responsa paret: superesse fauentis Plurima fortunae nimirum commoda, solis Quae libentur heris: tum quòd sublimior illos Hinc populi comitatur honos; tum splendida quòd res, Externae supra decus et spectacula pompae, Innumeris vitam quoque fructibus auget, amicum Et quidquid genio, seu qualibet arte fouendis Corporibus factum largè plenèque ministrat. 30. Vltima vt haec, veris aliena, refellere primùm Aggrediar; nego vos, Croesi, iucundiùs, et vos Darij, tempestiuos seu ducere somnos Veste super Coam, tumidam seu mergere in aluum Fercula regnorum pretijs extructa; secundo Addita quàm pani messor lacrymosa trucidet Allia, stramineoque cubet resupinus aceruo. 31. Nempe suum mensis genium non rara saporum Scitamenta, vel externo procul Orbe petiti Conciliant gustus: sed, quae vulgare videri Nil patitur, syncera fames, stomachique valentis Ignea vis, silici haud impar, chalybiue domando. Haec adsint; tum me laganum, robustaque farra, Et lardo saturae, fossorum prandia, betae Plùs capiant, quàm sumen apri, quàm Phasidis ales Vnicus aut .lato phoenix porrectus in auro. Nec sua non ipsis hoc experientia monstrat Regibus: vrbanae si fors operosa culinae, Syluestri dum Marte feras, se seque fatigant, Luxuries auidam longùm frustretur orexim. Tunc etenim siccis, et inanibus obuius humor, Mucidaque exiguae Cereris fragmenta, bubulcus Quae rudis, haud paruum tali pro tempore munus, Obtulit, ambrosiam sapiunt, cerebrumque Deorum. Tunc epulis nunquam sese melioribus vsos Ingeminant: tunc quàm simplex, facilisque voluptas, Quàm paruo constent Mortali gaudia, nosse Incipiunt summâque minùs sibi sorte placere. 32. Par somni ratio, quem non discrimina vocum, Et fidium, vulso nec olore tumentia Strata Sic faciunt, hilaris ceu mens, et fesla diurnis Membra ministerijs. Spondà hinc praediuite, molles Byssi inter nebulas, picturatosque tapetas Compositi, lucis post taedia longa, tyranni Difficiles tenebras, et euntia tempora tardè Increpitant: nullisque tori non partibus, aegrae Te requies vitae, iucundaque mortis imago, Alme sopor, quaerunt. Nequicquam exosus inertem Luxuriam, tugurî secretas pauperis vmbras Incolis, et vacuae latebrosa silentia rupis: Qua subter vagus vpilio, vel durus arator, Difficilem exercens agrum, atque exercitus illo, Indomitas ructant cepas, curataque membra Fortuitâ effulti stipulâ, campumque, diemque Pectoribus vacuis, et anhelo gutture profiant. His iuuat vmbriferam penitùs defundere Lethen, His imperceptâ componere lumina dextrâ: Hos totum cornu rigat: his dulcissima mentis Otia, curarumque obliuia laeta propinas. 33. Transeo iam reliquas (pudet hac in faece morari) Delicias turpes, Veneris fallacia dona, Probraque mortalis potiùs, quàm gaudia, vitae: Quae iubar omne animi extînguunt, cognataque caelo Ad pecudum brutos deducunt pectora mores: Quas modicè si delibes; nil cordis anhelos Imminuunt aestus: contra immoderatiùs haustae, Opprobrijs famam pessundant, corpora morbis. Esto, his diuitiae scateant; non foedius vllum Crimen habent. Careat ferali hoc munere nuda Pauperies; tantò laudari dignior, omni Acriùs hòc fuerit studio, nisuque petenda. 34. At populos resono interea clamore beatos Ingeminat, quibus ampla domi patrimonia, clarum Queîs genus, innumeraeque premunt latissima cerae Atria: regalis quos, vel vicina potestas Nobilitat, fusique hostes, ductique triumphi. His longam comitum à tergo ducentibus vmbram Vndique certatim deceditur: hos iuuenesque, Grandaeuisque senes metuunt, mirantur, adorant, Terrarum veluti praesentia Numina, plùsque Interdum, quàm, quod regnat super aethere, Numen. Horum etiam cineres, humilique putrescere busto Dedignata, plagis stellantibus admouet ossa Pyramidum sublimis honos. Stat vertice summo, Compositi vultus, maiestatemque verendam Herois Pario seu marmore, siue metallo Isthimiaco referens, qua vel Saturnius ipse Haud Pater effingi se dedignetur, imago. Virtutum circà chorus: hinc Prudentia bifrons, Exacti longè seriem, seriemque futuri Temporis in medio spectans, Astraeque iuxta, Ense minax stricto, rigidaeque examine librae; Parte aliâ niueis Victoria celsa quadrigis Hostiles latè exuuias, pendentia signa, Armaque trunca virûm, et respersos sanguine currus Circumfert, immane decus: cui proxima gressum Associat, largo felix Opulentia cornu. Molis at in medio, pennis sublata, iacentique Inferiùs Libitinae insultans calce superbo, Tergeminam sonitu victuri nominis implet Fama tubam: immortale notis cubitalibus vnde, Inter adulantûm sese profundere laetas Palmarum frondes, et marmoreos lemniscos Carminis elogium videas: Hìc maximus Heros, Tantalides Diophantus, Achiuae gloria gentis, Barbarie domitâ, Patriâque ex hoste receptâ, (Quisquis ades, merito cineri da serta) quiescit. Sic illi in tumulis, vel post sua funera, viuunt. 35. Audio. Fortunae hoc igitur iam limite regnum Desinit: haec lauti pulcherrima praemia censùs, Egregium nomen, titulorum grandè sonantùm Splendida congeries, turbae plaudentis honores, Certaque post cineres mansurae pignora famae. His, velut humano tu culmine celsior, infra Teriigenûm vulgus, ex aequo Numina spectas. Proh Superi, et Ratio sanctissima! Nilne ego, talis Syncerum morbi quia me voluistis, et hasce Quòd vocet, illorumque aliquis dum praeterit, Hic est, Hic ille, attonito iactet fremebunda susurro. Quid priûs hìc, vanum, celebrat dum talia, vulgus; An proceres mirer, vulgarem qui sibi propter Stultitiam plaudunt, alieno errore superbi? Vt fatear, veram laudem, meritisque repensam Haud pretij vacuam; (vel debita praemia quamvis Negligit, ipsa suo virtus, animosa theatro) Quae tamen externi contingit nomine censùs Diuitibus, tam ficta, leuisque est gloria, verae Fortuitas quàm nuper opes bonitatis inanes Vidimus, eximijque suis nil addere fructùs. Anne igitur sanus, vel qui tam friuola plausu Immerito decorat; vel qui deliria propter Plaudentûm fastu sese miratur inani? Corrige iudicium Stultorum; nil habet amli Sors tua, nil pulchri. Excellis, quia desipit Alter. Magna igitur sors haud aliud, quàm insania magna est. 36. Hac externa tenus, quantovis munera cultu Detineant oculos, pro vilibus, atque minutis Exhibui, domino veluti mouisse senatu, Plebis et obscurae in numerum censumque referre Contentus: iam porro Boni neque nomine digna, Noxia quin magis euincam fugiendaque. Summus Nam nihil in terris author cum finxerit, omni Dote Boni vacuum, nulloque optabile fructu; Communibus solet illa Malis adiungere sensus, In quibus, vt nonnulla Boni sit portio; maior Obruit hanc tamen haerentûm mensura Malorum. At genus id miseram blandae sub imagine sortis Temperiem nulli non vltro agnoscere promptum est. Quantula sint pretij, vitae mortalis in vsus Illius e donis veniunt quae, Commoda, plano Iam, reor, est nobis pridem sermone peractum: Nunc operae pretium fuerit Contraria nosse. 37. Nec mora: sexcenti se protinus agmine longo Obijciunt, funesta necis libamina, morbi, Dimidiaeque neces: auidi prurigo palati, Saeuarumque voluptatum quos largior aequo Aduehit ingluuies. Neque enim sapientia passim Obuia, Fortunae exultanti imponere fraena, Inter et illecebras, circumfusosque paratus Luxuriae, iusto genium concludere gyro. Certè Inopum solidis plerunque vigentia neruis Corpora, nec multâ fessas trieteride vires Aspicias: procerum paucos qua sorte potiri Deliciae molles, vmbratilis otia vitae, Et nimiùm blandi sinit indulgentia cultùs. 38. Quid tibi iam reliquos casus, properataque ferro Commemorem toties, toties properata veneno Funera? Non, Scythicae pecudis radiantia terga Abstulit heroo quae remige, Thessala puppis, Aequoreos tot passa metus sirenia praeter Saxa licet, fracto concursantesque Profundo Ferret iter dubium Symplegadas; obuia saevis Quot locuples fortuna minis. Dulcissima vitae Munera cum primis, epulas, somnosque timendum. Gemmiferis natat in cyathis, lautoque sopori, Importuna comes, Fraus accubat. Arma cauere Haud satis: ipsa armis grauiùs saevire docentur, Ipsa gerunt bellum pacis sub imagine dona. Nulla fides generi: qui sanguine iunctior, hostis Certior. Immitem quoties dos ampla Maritum Coniugis in lothum misit? Quàm saepe dolosi, Diues et infelix, Patrui post crustula, visus In portam rigidos supremùm extendere calces Pupillus? Tremuli quoties rugosa Parentis Stamina, iamque diu Lachesim poscentia, seris Iratus votis, et vota morantibus annis, (Proh facinus! Tantùmne homines Natura relinquis?) Filius abrupit, non filius? Omnia quamvis Syrmata Thespiaco longè voluantur ab aeuo; (a) (a) Thespis apud Horat. in arte Poet. Ignotum tragicae genus inuenisse camoenae dicitur. Nusquam humiles casus: plebeias horrida nunquam Dignatur tragico lacrymas vestire cothurno Melpomene. Soli mirantibus argumenta Portentosa, nefanda, fidem transgressa theatris Suppeditant proceres: Natorum funera soli Esse putant epulas, insuètaque monstra pauentem Cernere, polluto deturbant aethere solem. 39. Adde tot egregias vrbes, famosaque regna, Tot populos, Marti quos prodidit, vtque perirent, Praebuit infelix primas opulentia causas. Quae nostris vtinam ne sors impendeat (omen Ferte procul, Superi: timor est sed iustus) Athenis. Scilicet ignotae proauorum moribus artes Degeneri iampridem animos, et corpora luxu Inficiunt, praedaque vocant spe diuitis Hostem. Campestres non vlla Scythas vis extera bello Sollicitat. Nam quae tam nudi praemia Martis? Diuitiae, et iuga pauca boum, horrentesque Ferarum Exuuiae. At capulo non vnquam dextera segnis, Indomitae vires, immania corpora, lethi Sub pedibus timor, ignauumque senescere. Nil, quod Illecebris spoliorum hostilia vota, rapaces Inuitetque manus: nil, quod non veriùs obstet Ausuris. Vallo septemplice firmior, omnes Vna metus, bellique minas procul arcet egestas. 40. Ramorum viridem (non vana est fabula) pompam Diuitis extremo spargebat limite Fundi. Ardua, lata, ingens, frondoso par nemori Nux. Hinc illi tumor, hinc rerum fiducia vecors, Terrenique satùs nimiò plùs immemor, et vix Se capiens fastus. Sed nec Briarëia centum Brachia, nec trunci spatium, atque in Nubila multus Tendere frontis apex sic effecere superbam, (Hos etiam quamvis demiraretur honores) ceu sobolis census, quae mitibus vndique baccis Amplectens laetam, ipsa etiam laetissima, matrem, Temporibus circumpositi diadematis instar, Pondus erat sublime, attolebatque ferentem. Ergo opibus gestire suis, populoque minori Frondentùm iuxta Dryadum insultare, nec ipsas, Altera ceu Niobe Lucinâ diuite felix, Prae se faticinas Dodonae ponere quercus: Demens, in foribus quae iam Niobeia fata, Mutatosque Deos non cerneret, id neque rebus In miseris saltem supremum habitura leuamen, Tantalidi magnus dederat quod vulneris author. Nam puerûm grex fortè vagus, dum quarta camoenis Iustitium fert dulce dies, et gymnade clausâ. Per virides impunè licet discurrere campos, Hàc tulerat gressus. Qualis (proh Iuppiter!) arbos? Vnus ait: quo pomorum circumflua luxu? Si faciles propiùs ramos demitteret aut si Nos quoque finxissent Neptunia semina, quantos Nuper, Aloidas, caelo capita alta ferentes, (a) Homer. Odys. lib. II. Clamosus tumidâ referebat voce magister; Quae foret hìc nobis vindemia? Quas ego plenis Iam tunicis praedas, et quae spolia ampla referrem? At mihi Aloidûm nil corpore, subijcit alter, Nil opus in dulces Smyrnaeo carmine praedas. Si vetitum arboreos sublimi carpere dextrâ; Sublimi haud vetitum iactu prosternere foetus. Inuida quos manibus longè Natura remouit, Ad nostros iam iam aequa pedes solertia ponet. Haec vbi dicta, humeri proiecto tegmine, saxum Arripit, et valido rotat in sublime lacerto, Mox aliud, rursusque aliud. Nec caetera segnis Exemplum spectare cohors. Par omnibus ardor: Tela petunt, onerantque manus, atque ictibus ictus Agglomerant. Pleno volat aethere saxeus imber: Dant gemitum rami: decussis vndique tellus Stipatur solijs, stipatur glandibus. At Nux Infelix, rapida circùm stridente procellâ, Tot plagis laniata sinum, tot foetibus orba, Iam viduae exemplum Niobes, iam ponere flatus Immodicos, verbis et docta minoribus vti, Quis furor? exclamat. Quae vos, temeraria pubes, Infandae eumenides stimulis tam tristibus vrgent? Hoccine ius? Praedas alieno euerrere Fundo: Exturbare manu pacem: vim, vulnera, caedes Nil meritis inferre? Ah saeuo parcite ludo, (Poenarum satis est) ah barbara ponite tela, Crudeles. Nullo certèvos crimine laesi: Nil merui, tam dura nocens cur praemia ferrem. Quin etiam (nimios fractura vmbracula soles Vt taceam) vestris, par quando, an quaeritur impar, Vel tribus extructis cum glans superadditur vna, Totque alijs, quorum assueti meminisse potestis, Materiem Nux exhibeo instrumentaque ludis. Pergitis? O soboloes Furiarum! Pergite. Dignas Terga luent poenas. En rapto fuste Colonus (Heu miseram! Cur non licet haec mihi vera minari?) Aduolat: en immanè furit. Vos ille. Magistri Aut saltem, indignos qui iam resciuerit ausus, Plagosam sperate manum, horrendumque tribunal. Nil agimus. Saxis, quae iactat, durior ipsis, In vacuum fusas ridet gens impia voces, Missilibusque nouis certat: praetexit olympum Diluuies telorum, et spissae grandinis instar Tempestas lapidosa furit. Vulsae vndique frondes, Deiecti foetus, contusaque brachia: primum Illa decus patrij, et felix modò gloria Fundi, Vix lacerum funus, rapti vix vmbra supersum Iam decoris. Vacuum quid prodest crimine pectus, Quid puram seruasse fidem? Tu crimen haberis, Fertilitas, hos tu mihi noxia eddis honores. Nulla manus sterilem crudo percelleret ictu: Laedenti pretium possum quia soluere, laedor. Ast ego, natiuo felix mihi credita censu, Subiectis inopes ridebam in sepibus vmbras, Iuniperi, cornique vmbras. Quàm iustiùs illae Mutuà nunc nostris valeant illudere damnis, Paupertate suâ incolumes? Quòd si ista manebat Sors miseram, si diuitiae hac mercede luuntur; Muneribus quìd me libuit, Pomona, malignis Perdere? Non satiùs platani de more fuisset, Caelibis aut lauri, viduo frondescere luxu, Vmbrarum dominam? Valeas opulentia, triste Exitij pignus. Nemorum cum paupere turbâ, Et mihi dehinc liceat, nil, quod rapiatur, habenti, Ducere ceu fructu vacuum, sic luctibus aeuuum. Questibus his, medio saxorum in turbine, saeuas Infelix damnabat opes, sua funera: parque Par adeo exitium, et similes hinc quisque vereri Condiscat, similis cui praesto est copia, casus. 41. Non tamen haec pacis turbatae crimina, caecis, Non latus insidijs trepidum, violentaque mille Praecipitis lethi compendia, mille relictae Ad lentos obitus tormenta tenacia vitae, Omne putes sortis virus, Summamque Malorum, Quae grauior, cum blanda magis, Mortalibus affert. En alias animi clades, insertaque caecis, Plùs etiam lugenda, Mali contagia fibris. Agmen agit stolidus mentis tumor: obsequijs dum Plaudentis populi, vanoque errore superbi, Egressos iam sese Hominem, iam summa tenere Votorum, magnisque putant vix cedere Diuis. Protinus ergo omnis labor, et solertia cessit: Egregijs nusquam locus artibus: otia cordi, Foedaque segnities. Quid enim te, Gloria, durae Sectari per iter virtutis, vel tua, Pallas, Munera perpetuo malint sudore pacisci, Vna quibus fului blanditur gaza metalli: Haec Sophia, et Virtus, haec quidquid vota requirunt, Quidquid Numina sunt? Par inde licentia: fastus Impatiens legum: totum vanescere sortis Creditur eximiae pretium, communia iura Si subeat. Facinus quamvis sine dote, nec vlli Sollicitent fructus; sat causa furentibus ingens Ad soelus, vt sibi cuncta probent, vel iniqua, licere. Audax pro virtute furor, pro iure libido, Multaque posse decus summum, non debita velle: Peccando, valeant quid viribus, experiuntur. Si tibi quid damni impositum, si laederis insons; Iudicij spes cassa. Forum nil omne querelis Proderit impleuisse, nihil mare, sydera, caelum Testari, legesque hominum, legesque Deorum. Acriùs hoc Illos stimulat. Post aera negata, Post immissa nouis armenta famelica latè Frugibus, et fines emotos pauperis agri, Non deerit, quae te, pretio conducta, trucidet, Seminecem aut duro sub stipite, dextra, relinquat. Ergo, licet rapido stomachum permisceat aestu Bilis, et inclusas animus malè digerat iras; Pythagorae ceu discipulus, mutire caueto: Quin sorti rebusque tuis gratare, quòd vna Pars tantùm sublata, quòd hostis cuncta pepercit. Eripere, et pannos misero, vitamque remisit. Tam violens, furibunda, humani nescia sensùs. Diuitiarum est conditio, naturaque: legum Sic tabulas, iusque omne, sibi lex ipsa, reuellit. 42. Sed quid ego longis rationum flexibus ampla Ingenium ferale, et noxia crimina sortis Persequor? Exemplo liceat cum protinus vno Discere, quàm nihil illius vel maxima quaeque Gaudia, prae misto alterius sint pondere partis. Si quae Fortunae eximio ditissima censu Floruit; haec certè est, quae ferrea dicitur, aetas. Nunc aurum prope vile: suus flauescit vbique Pactolus, Gangesque suus. Licet omnia tellus Non omnis ferat; omnis habet: commercia Mundum Huc, illuc peregrina ferunt, ditescere doctum, In sese sua dum, diffundens, munera cogit. Saecula quae vel auara magis, vel prodiga? Quando Par rerum nitor, aut luxus solertior? Vnum Certamen, quis plura habeat, quis perdere norit Splendidiùs: totis conatibus vtraque vanas Vitae in delicias ars, et natura laborant. Anne igitur nobis ideo felicior aeui, Quàm priscis series Mortalibus: ardor habendi Cum procul, exiguoque hilarem se vita ferebat: Pro nitidis auro cum sedibus hospita rupes In faciles placuit somnos: penetrabile frigus Horrida neglecto defendit murice pellis: Nectareos latices fons, victum praebuit arbos? Heu! quo diuitiae, cumulo creuistis eodem Inuisi scelerum foetus, diraeque Malorum Omnigenûm pestes. Haud illis Maurica saeclis Robora decisas Sipylo pressere columnas: Maeoniae nusquam chlamydes, et adultera faco Vellera Sidonio, nusquam caelata Corinthus, Artificumque manus: sed nec periuria, fraudes, Insidiaeque truces aderant, funestaque bella, Et strictis hinc, inde pares mucronibus Irae. Votorum tunc Summa, satis: nullique cupido Alterius suspecta: hominum quot millia, fratrum Vnanimi totidem coetus tunc nescia fuci Simplicitas, tunc alma fides, atque aurea morum Temperies: sine lege pias, sine iudice rexit Priuatus pudor, et censura domestica gentes. Illi apices hominum, nascentis gloria Mundi, Integer ille aeui flos, illibataque caeli Semina, nec Superis indigna parentibus aetas: Innocuos quorum mores, tranquillaque nobis, Nescio quo laeuo ceu sydere, gaudia praesens Futilium prouentus opum in contraria vertit. Et dubitamus adhuc, tot tristia funera rebus Cum ferat humanis lautae indulgentia sortis; Accensere Malis, vitaeque inimica putare, Sensibus abduci vecors suprema Bonorum Quae crepat, et falso miratur pectore vulgus? 43. Heu steriles Veri, insanae quos deuia turbae Viuendi per iter ducunt vestigia, Graios Tanquam Helice nautas: et, quidquid mens bona contra Occinat; id rectum, quod plurimus approbat author, Constituunt. Ideone igitur superaddita nostris Sensibus aeterni, Ratio, lux filia Solis, Deteriora bonis dignoscere, curuaque rectis Qua licet; vt clausis post errabunda Priorum Agmina luminibus rueremus: lanigerarum Ceu pecudum mos: demisso quae vertice, primis: Quà libuit, temere associant vestigia: rupis Et siue vna iugum scandat; seu praecipitet se In foueam; reliquum porro ruit ocyùs agmen, Securum quò, vel quare ducatur; eatque? Prima Mali hinc Homini labes: hoc funditus omnem Euertit vitam. Nemo sibi desipit vni: In commune mali sumus, abreptique, sequentes Abripimus. Fatui semper sic longior ordo Agminis, et vitae fit regula publicus error. Cumque vagos caeli cursus, cum fulminis ortus, Ventosque, pluuiasque, arcanaque semina rerum, Et varias Mundi leges condiscere nemo Plebis ab ignarae eloquio dignetur; eandem Quae Bona sint Homini, vel quae diuersa docentem Attoniti tamen auscultare, insulsaque dicta Non secus excipere, ac Naturae orâcla solemus. Futile ceu vani non multò hìc crassiùs erret: Iudicium populi; quàm si ingrediatur opertas Ventorum, rapidique vias percurrere Solis: Aut veluti nostra plùs referat, aetheris alti, Et pelagi certâ ductas ab origine causas Noscere, quae nihil ad vitam moresque regendos Proficiunt; rectos animis quàm ducere sensus De Pulchri, atque Boni, et vitae ratione beatae. Pectora qui tantus stupor alligat? Vnde profunda Haec adeo humanis vecordia mentibus? Atrae Bilis agit furor? An magici violentia cantùs? An graue stellarum inbar? An funestior ira Numinis, eumenidiumque faces, poenaeque Nocentûm? 44. Verum age: sint Bona, sint, quantùm plebecula censet, Splendida, magnifica, et nostris rationibus apta, Sortis ab arbitrio veniunt quae dona; fruentem Anne ideo laetum facient, solidèque beatum? Haud equidem, ni perpetuo sibi tradita nexu Possideat: veluti neque Croesi aeraria ditem, In patrijs aggesta licet penetralibus, Irum Constituant, ni signatis priùs ille tabellis Legitimum tanti capiat ius muneris. Atqui Fortunae haec ratio: nulli se foedere certo Mancipat: exigui tantùm dat temporis vsum, Cum volet, ablatura. Laris, censùsque paterni Quìd dominum falso te iactas nomine, custos. Veriùs externi dicendus pignoris? Illic Nil penitùs, mihi crede, tuum. Sors annuit aequa Vtendum: nec, quod dederat, non aequa vicissim Sors repetet. Nimbi, fures, incendia, lites, Naufragia, et quidquid partis nos rebus inanit, Illius Accensi sunt, lictoresque, iubentis Promere depositum. Renues? Cunctabere? Nugas Egeris: inuito rapient, frustraque gementi. Nec minùs arbitrijs hominum diuersa, suique est Caetera sors iuris. Quid enim? Propriumne vocabis Hoc frontis diadema? Voces: renuente superbum Indocili ni plebe iugum, iam nuda relinquet Tempora. Conspicuam propria inter munera famam Rettuleris? Referas: si quo tibi bacchare cautum, Suspicio ne vana, dolusve, et rumor iniquus Seu decus id minuat; turpi seu stigmate foedet. Nonne vides, cuncta haec, aliena, precaria, iamque Mutatura larem, nihilò tua posse vocari Iustiùs, ac Tyriae chlamydis, quo pulpita verrit, Peniculamentum, sceptrique insigne coruscum, Temporis exigui pompam, sua dixerit actor Scenicus, Atriden quoties, saeuumque Creonta Exhibet? Inflato nimirum hic pectore postquam Per populi se magnificè circumtulit ora, Grandia iura dedit famulis, tragicique crepantes Eloquij ampullas, et sesquipedalia verba Conglomerans, regum fortunam, animosque superbos Impleuit; positis, mora parua, Insignibus exit, Furtiuis nudata velut cornicula plumis, Germanus ficto de regnatore lanista, Quique Creon, iam Sosigenes. Hic minus in horas Luditur: haec procerum, quos vulgus adorat, imago. 45. Ergo, sibi quamvis placeant, Superûmque velut iam Collegae, tumidis affectent sydera cristis; In medio tamen aegra gerunt submissaque fastu, Curarum varijs et fluctibus anxia corda: Nec ratio, aut vis, qua trepidi lenire tumultus Pectoris, et circùm laquearia celsa volantes Submouisse metus liceat: nec (vt omnia paucis Exequar) in tanto cumulatae sortis aceruo, Te reliquis vnam potiorem mercibus, vnum Te curae vorique omnis, Pax aurea, finem Inueniunt: proprijs tantùm, eximijsque parandam Nempe Bonis: quae fortuitò contingere quisquis Posse putat, Chios rigidis e sentibus idem Autumnos pendere, vel Hyblae purpureum ver Vrticae tribulique satu sobolescere credat. 46. Vos igitur, quorum terreno in corpore Titan Semina cognatae haud frustra permiscuit aethrae, Laetitiae puros si tandem accedere fontes Fert animus: si blanda quies, securaque cordi Gaudia; quidquid opum cornu largitur amico Sors leuis, infidos census; perituraque dona, Magnanimo, cupidi meliorum, spernite fastu. En alias summo deuectas aethere, nilque Fatorum occiduis debentes legibus, alma Diuitias Virtus (pretium, voluisse) reponit. Huc auidas mentes, huc vota capacia, totos Huc animi laxate sinus. Hoc pectora pleni Munere, iam fati cursus, iam tempora vestro Fingetis nutu. Vel Pacis nulla fruendae Spes Homini; totum vel nostri hoc esse fatendum Arbitrij iurisque Bonum. Gaudere volentem Occiduae nil cuncta iuant aeraria sortis. Intra animum nasci voluit Deus, esse beatos Quî liceat. Votis longè contrarius errat Deserto qui sese, alibi sua gaudia quaerit.

EVTHYMIAE Liber Secundus 1. Felix, atque iterum felix, sua pendere norît: Si Bona gens Hominum! Nullo munimine quamvis Tecta sub aetherei mittatur luminis oras; Non tamen est, genitam naturae lege malignâ. Cur se propterea doleat: vulgoque Ferarum Cur habiles plumas, innataque vellera, curuum Aut capitis decus, et validos inuiderit vngues: Omnia dum, varius quae rerum postulat vsus, Instrumenta Boni, vitaeque operosa tuendae, Praesidia in solâ, meliùs Ratione recepit. Singula ne memorem, quae nobis plurima longè, Commoda, tam pulchro caeli de pignora manant; Anne parum, nostris hilarem quòd fingere vitam Hinc licet auspicijs, nec auarae obnoxia sorti, Ex se laetitiam sibi sufficit ipsa voluntas? Fac, genus hoc vsquam mercis venire, beatum, Hoc aliquo nasci terrarum limite germen, Omnia maestitiae abstergens quod Nubila, puris Cordibus aeternae inseribat. Thaumantida pacis; Vllane te medij facies discriminis, vlla Terreret series longarum immensa viarum, Oppositaeque Alpes, tumidisque agitata procellis Aequora; quin dulcem ad metam per saxa, per vndas, Ipsaque Daedaleis per Nubila cursibus ires? Vllane Lydorum abnueres aeraria regum Muneris in tanti pretium spondere, futurus Ilicet hoc vno diues, nullius egenus, Terrenaeque ferunt sortis quôad iura, beatus? Et tamen haec nostro vernat sub pectore messis Aurea: tam laetam quovis Natura sub axe Proposuit mercem Mortalibus. Vnica nigro India sit felix hebeno: fragrantia soli Thura legant syluis Arabes; non imputat vllis Se propriam, nullis facilem se denegat oris Pax, Mundi commune Bonum: eximijsque referta Dotibus, haud (merces veluti gazaeque minores) Prouentu pretium raro, latebrisque tueri Indiget, haud famâ se commendare remotâ: Aemula quin potiùs Phoebae lampadis, omnes In populos pleno sua gurgite dona refundit, Festinatque capi, se seque morantibus offert. Desint diuitiae, Regnantûm gratia, fulgor Nominis, illustres proaui, sublimia sceptra: Quid tum? Non ideo deêrit plenissima (mentem Dummodo quis rectâ instituat ratione) voluptas. Ni, tibi concessam, Fortunae, prodigus, vltrò Vendideris; stabili propriam sub lege tenebis. 2. Quod quia Socratico meditatus Apolline, letos Irrita quàm veniant aeui felicis ad vsus Omnia propitiae, docui iam, munera sortis; Nunc quàm vana cadant minitantis fulmina, quoque Illius infestam Sapiens vim robore frangat, (Da fontes, da, musa, nouos haurire) docebo. Vt, veluti spes ambiguas, infidaque vota Depulimus, nil fortuitis occurrere docti Eximium in rebus; sic (quae pars altera restat) Tristitiam imbellem, consternatosque timores Mente relegemus, nil extima vulnera gnari, Nil varias clades, humanorumque Malorum Compositis virtute animis tormenta nocere. 3. Non tamen hìc ideo (quantumlibet illa repostos Iactitet arcani tripodas sententia Veri) (a) (a) Vide Epict. cap. 8. Sen. ep. 24. et 78. Omnia quae nobis extrinsecùs aspera rerum Adueniunt, falsò contendam inimica putari: Naturae ceu sponte suae nil corpora laedant, Nil animos: neque saevitiae verique doloris Plus habeant, nostri vanus quàm pectoris error, Inque suas poenas mens ingeniosa, maligno Addit opinatu immeritis. Haec splendida dictu Communis siquidem sensus ratioque refutat, Cecropijs grauior Veri cortina magistris. 4. Id potiùs, nulli quod sit dubitabile, ponam: Mentem hominis multum versandis rebus, et vtram In biuij partem libeat, seu limite dextro, Siue sinistrorsum flectendis, iuris habere: Quatenus alterutrò spectantia plurima in illis Iam falsa effingit; iam parua impensiùs auget; Oppositis iam mista (Mali nil quando, Boniue Syncerum penitùs Mundi concordia discors Rebus in humanis patitur) quocunque remoto Alterius sortis discrimine, pura seorsum Concipit: hinc adeo vim, mensuramque doloris, Fortuiti quo corda solent percellere casus, Non tam luctificâ venientûm ex indole rerum, Quàm varijs animi ducendam e sensibus, eque Iudicijs, medias quêis res perpendimus ipsi. 5. Quae nisi vera forent; eadem cur fata sereno Altera pars hominum, turbato ast altera vultu Exciperent? Audin, quàm tristibus omnia circùm Compita, perque domos iactetur nuda querelis Pauperies: ceu sortis onus, quo maximus aether Non grauior Mauri senis in ceruice recumbat: Quoque superpositam semîustaque membra prementem Enceladus nunquam, sapiens, mutauerit Aetnam? Et tamen hanc Phocîon adeo complexus amicè est, (a) (a) Plut. in vita Phoc. Dyrceusque Crates etiam quaesiuit; vt alter (b) Laert. in vita Crat. Quantovis Macedûm mutare negauerit; alter Toto etiam patrio redimi bene duxerit auro. Si pereant merces; nullum se luget Auarus, Iamque venena parat, gladios, suspendia. Rerum Discat Anaxagoras iacturam; Munera vestra (a) (a) Val. Max. lib. 8. cap. 7. Agnosco, Superi, referet. Proh quale gementi Curarum dempsistis onus! Iam non ego fundis, Non opibus viuam, non lucro haeredis auari, Sed mihi, sed sophiae. Felix iniuria, feruat Quae laesum! Fueram, mea ni fortuna fuisset. Ecce, quibus lacrymis, quanto producere luctu Natorum soleat crudelia funera mater, Ferales amplexa rogos, vnoque cremari Igne velit. Frustra comites solantia verba Ingeminant: nulla est tanto medicina dolori. Quid Xenophon? Carae sobolis damnatus acerbo (b) Laert. in vita Xenoph. Funere, lugentes etiam solatur Amicos, Nil mirum repetens, mortalia cedere morti. Luminis orbus erat Cyclops, fraudatus eodem Munere Tiresias. Par vulnus vtrique, sed idem Non vtrique animus. Lucis securus ademptae (c) Vide Cic. 5. Tuscul. Colloquijs Parcarum. Alter, fatisque vacabat: Vaticinamque ferens vltra sua tempora noctem, Inuia praesagis Arcana legebat in vmbris. At Siculus pastor, truncâ vestigia pinu Errabunda regens, syluas, et concaua duro Littora rumpebat gemitu, notumque subinde Nomine veruecem compellans, illius aeger Laudabat sortem, per prata virentia, perque Irriguas valles, quà deuia cunque libido Impulerat, Domino quòd fortunatior iret. Ne longo sermone ferar per singula; fati Sorte quid extremâ grauiùs Mortalibus? Atqui Reclamat populo, vanique ea spectra timoris Atticus explodit Senior, non dispare vultu (d) (d) Socrates apud Plat. in Phaed. Lethiferae sorbens virus ferale cicutae; Ac si Palladijs olim Solemnibus, inter Vnanimos coetus, et amicae gaudia mensae Laetitiae authori libaret pocula Baccho. 6. Quì tam dissimiles igitur de fontibus ijsdem Affectus animorum? Idem cur casus vtrinque Deijcit Hunc; Alium neque dimouet: Illius ora. Confundit lacrymis; Huius nil gaudia libat? Nempe, quòd haud minimum refert, quam quisque superbos. Sortis ad incursus, et fata minantia mentem Obijciat, quo res dubias examine libret. Sandapilas, morbos, inhonorae stigmata famae, Pauperis illuuiem censùs, seruile catenae Barbaricae pondus sunt, qui, ceu summa Malorum, Ac penitùs Mala, concipiunt: immitiùs illis Quos ideo cur miremur praesentibus angi, Taliaque experiendo pati, sibi qualia fingunt? Omnia cum Sapiens genus hoc discrimina, tanquam Viribus inferiora suis, neque funditus omni Laetitiae fructu, meritoque carentia, spectans, Quolibet erectam Fortunae in turbine mentem Sustineat: vel si fessus deiecerit Atlas, Quam tulit, immensam, per tot iam saecula, molem, Fractaque naturae descendant moenia; tantis Indeclinatâ occursurus fronte ruinis. 7. Picturae genus est, aliâ de parte aliâque Quod diuersa Sui praebet spectacula. Dextro Si lateri assistas; en Mirmillonis imago Districto mucrone ferox. Laeuâ aspice; scurram Pantolabum, gestu cernes, vultuque facetum: Rectâ dêinde sacer qui fronte videbitur heros, Proteus haud mendax artis, seque illa, vel illa In personarum subitò discrimina vertet. Haud alijs excusa typis haec omnia credas, Quêis homines Natura, homines aut veriùs ipsi Se quibus exterrere solent, simulacra Malorum. Hinc videas; metues: contempseris ocyùs illinc. Spectabant eadem Sophiae duo lumina priscae, Abderitanus Sapiens, ciuisque Dianae (a) (a) Iuuenal. Sat. 10. de Demort. et Heracl. Ephesio. Lucian. in Auctione Vitarum. Heraclitus, at oppositis e partibus. Ergo Ridendi nimius toto pulmone vomebat Assiduos alter, sine lege modoque, cachinnos; Alter, inexhaustâ miserâque libidine flendi, In lacrymas vix non oculos, lucemque liquarat. Externa vsque adeo sibi mens attemperat, et pro Arbitrio, nunc has facies, nunc vertit in illas. Non secus ac, tardos vteri sub pondere menses Mater agens, varias rerum, quas ipsa volutat Fòrs animo, species pueri venientis in artus Saepiùs occulto naturae imitamine transfert. Setigeri suis vnde notam, cristisve decorae A litis inscripto plures duxere figuram Pectore: sanguineis hic tempora pingitur vuis; Iuficit huic malas baccae liuentis imago; Pomum alijs mento adnatum: nec defuit, ore Cimmerio attonitam qui, Paruulus, Ilithyiam Terruerit: tacitis quòd talia sensibus olim Imbiberat simulacra parens, crescente sub aluo Effigiem teneri cum conformaret alumni. 8. Fac tamen, in medio saeuae discrimine sortis, (Hoc aliàs iustos agitabimus aequore cursus, Nunc libet intactum transmittere) fac nihil, inquam, Tristibus euentis animus tunc conferat, omnis Manet ab externâ sed noster origine luctus. Quid? Cum maestitiae causis procul, inter amici Blanditias aliquis iucundaque munera fati, Sollicito dubios agitans sub pectore casus, Ex nihilo (incerti nam cur leuis vmbra Futuri Plus nihilo?) veri trahit argumenta doloris: Nec secus, ac praecepta animo si vulnera ferret Ambiguae vanâ cruciatur imagine cladis: Tuncne etiam praesens iugulum sors impetit? An nos Illius absentis vice fungimur, armaque fictis Praebemus, valeant què is nos prosternere, laruis? 9. Heu furor! Inuisis heu nemo nocentior hostis Hostibus, ac stultus sibi quilibet! Vnde remotos Venari gemitus homini tam dira libido? Quae laeui mala fraus genij, quis fascinat error, Spernere laetitiam praesentem: crastina fortè Quos vehet, aut fòrs nulla vehet quos hora, labores Praecipere: auersis et cladibus obuia ferre Pectora? Vos, almae Pacis iustissimus ardor Quos rapit, haec sortis libamina vana futurae, Has, moneo, curas seponite: dumque benigno Pollice nent hilares Saturnia saecula Parcae; Ne pigeat promptâ fugitiuae munera lucis (Vlteriùs Babylon, Lydusve inquirat haruspex) Excepisse manu. Nam quò iam prospera rerum, Quò Superi faciles, et euntia vota secundis Ominibus; liquidos tam puri nectaris haustus Diluit occulto si mens ingrata veneno? Omnia si postquam fatorum munere pleno Euenere; deest animus, ratioque fruendi: Plùsque fodit dubij species longinqua pericli, Commoda quàm quaecunque iuuent praesentia? Nusquam Certa quies: laetae perijt fiducia vitae, Sub trepido tam dira vlulat cui pectore Erinnys. Cuncta forìs tranquilla licet: non finibus Hostis Ingruat, Aeolio non turbine mugiat aether; Tempestas animum versat sua: durior intus Obsidio premit. Aeternâ formidine pallens Stultitiae culpam luet: infernisque sub vmbris Quas vetus immanes praescripsit fabula poenas, Ante rogum, superi fruitur dum luminis aurâ, Aeacus ipse, sibi statuet. Quid scilicet vrgens Tantaleum caput, et iamiam voluenda, ruentique (a) Lucr. lib. 3. Assiduè similis cautes designat: anhelam Quidve famem importuna epulis genialibus arcens (b) (b) Vide Virgil. lib. 6. Tisiphone? Nisi, Stultorum qui pectora turbant, Oblatoque vetant fructu gaudere, timores. 10. Hanc adeo vitam, vitae sub imagine lethum Seu magis hoc, priscis olim duxisse Mycenis (Vera cano: vos o musae, et tu testis, Apollo) Narratur veterum titulis generosus auorum Andremon, censuque potens, felixque futurus, Eumenidum sineret furor, et Rhamnusia vindex. Namque tumens animi, et magnâ subnixus opum vi, Pauperiem malè tutam, indefensosque premebat Exemplis ciues immanibus, obvia quaeque Legum audax, medijque repaguia frangere iuris. 11. Ergo, vbi nulla salus rerum, spes nulla furentem Comprimere, humanisque opibus fiducia deêrat; Offensum de plebe Aliquem sic aethera votis Compellasse ferunt. O, qui mortalia, summo Aeternùm vigiles stellati e vertice Mundi, Seruatis, Dîj, facta, vicesque merentibus aequas Redditis, in poenas cur dextera lentior? Aut quae Sera adeo vestris patientia viribus obstat? Scilicet immeritae Lipareo sulphure pinus Fumabunt Rhodopes, et nil peccantia saxa? Qui leuet infando pressas Andremone terras, Nullus anhelabit Siculis fornacibus ignis? Exhaustae nubes, torpebit frigidus aether? At non ille Deos in praelia poscere segnis. Quid pensi malesanus habet? Quid liquit inausum, Intactumque, furens, scelerum? Per singula fando Si ferar; ante diem sol vespertinus Iberis Condiderit, tolletque iterum rediuiuus Eois Fluctibus. En patrio, en ipsum me nuper agello, Qui tenuis censùs caput, et spes vna tuendae Paupertatis erat, nequicquam iura vocantem, Depulit. Haec ego si tam barbara criminis expers Supplicia expendo: vestro si liba sacellis Annua, et exigui primaeuos ruris honores Vsque tuli; seuate Pios, cohibete Nocentes O Superi: et tale importuno in Diuite poenae Vindicis exemplum venturis prodite saeclis; Humanas vt si vires effraena Potentum, Baccharique impunè ferox audacia spernit; Esse Deos, fandi memores, sciat, atque nefandi. 12. Haud vanae fugere preces: sanctissima caelo Audijt orantem Nemesis, magnoque vocato Concilio virtutum, vna altior ipsa resedit. Pompam addunt solio, maiestatemque sedentis Horrificant famuli coetus, Poena, aspera Poena, Iraque, flammiuomusque Furor, Vindictaque telum Ingens, sanguinem, horrendum, exitiale coruscans. Parte aliâ sanctum Praui discrimen, et Aequi, Et Leges, et Iura, et non superabile votis Reginae Arbitrium, si quando, immanibus ausis Irritata, velit deiecto fulmine terras Concutere, et totum impleri terroribus Orbem. Tali igitur mediam hinc, atque hinc vallante coronâ, Vltrix Diua loqui solio sic infit ab alto. 13. Certa quidem nullos tandem vindicta Nocentes Praeterit: et iustas soluunt Acheronte sub imo, In terris quae dira videt sol crimina, poenas. Sed tardum, manes et fata nouissima semper Expectare. Diu felix, vltore remoto, Spargitur in Plures facinus: exemplaque fiunt, Quae fuerant delicta. Erebi illaetabile regnum, Sulphureosque lacus, immotaque iura ferentes Corpore defunctis Rhadamanthon, et Aeacon vmbris Vix non iam pueri explodunt. Pars vana putare Nomina, compositosque metus; pars, credita quamvis, Sera tamen, penitùsque oculis imperuia fata Despicere. Ergo sciant moniti, non vsque sub Orcum Differri meritos ad posthuma funera manes: Nec Superis alium Phlegetonta deesse, nouasque, Digtna vel ante rogum sceleri quae praemia reddant, Viuentûm Furias. Iuuat id monstrare Pelasgi Diuitis exemplo: cuius teterrima nullos Aut homines timet, aut credit vecordia Diuos. Nominis indicium furor est: Andremona nostis. Mentiar, ex vobis si quam violare nefandis Abstinuit scelerum conatibus. Impia facta Praesenti luat exitio. Vos pendite causam, Supplicijque modum, et dignum sancite piamen. 14. Dixerat: et vario Comites rumore fremebant: Sunt, trifido quibus igne placet, caelique ruinâ Inuisum properata caput sub tartara trudi. Haec velit, abruptâ mersum tellure, necemque Sortiri, tumulumque simul; velit Altera, captum Sensibus, ac membris, longâ sub morte relinqui, Seminecis miserum vitae, spiransque sepulcrum: Ast Aliae, humani ceu nil sub pectore gessit; Humanae censent spoliandum munere formae, Mutandumque lupo, rabidae vel imagine tigris. 15. Nutat in oppositas anceps sententia partes: Astraeae donec fandi locus. Aequa, sorores, Illa refert, sceleri decrêstis fata: nec vllum Supplicij tam triste genus, quin perfidus Hostis Iure ferat. Sedenim, veluti contraria morbo Quae mage pharmaca sunt, ea soles cura Medentûm Deligìt auxilio; recti sic ipsa putârim Iudicis officium, furijs ausisque Nocentûm Indole pugnantes aduersâ indicere poenas. Contemptrix hominum, Superûmque audacia primus Quando igitur scelerum fons est, Andremona nostris Quae dignum fecere odijs; aptissima culpae Huîc fuerit vindicta, Deos, hominesque timere. Lymphatus mentem pauor impleat. Vndique laruae, Vndique monstrificae assiliant formidinis ora. Nec requies: sese ipse, suamque exhorreat vmbram. Tormentum ferale, atrox, lethique perennis Effigies, letho nimiùm quàm durior ipso. Sic iustum: timeat, quantùm fuit ante timori. 16. Hac Astraea tenus. Dictis ex ordine cunctae Assensere Deae. Malesani crimina fastùs Ocyùs immisso tremebunda in pectora Sontis, Stat punire Metu. Hunc igitur, tellure sub altâ, Quae, penitùs lactitantem, iniuncta ad munera ducat, Mittitur aerio praepes Audacia cursu. Illa viam celerans, gelidis conterminus astris Caucasus aeternae patitur quà frigora brumae, Rupibus excisam medijs, vastoque cauati Per gremium montis fugientem introrsus hiatu, Speluncam immanem, malesani tecta Timoris, Insolitâ vix non trepidans formidine, vix non Immemor ipsa Sui, tenet. Occurrere sub ipsum Vestibulum horrendae facies, Lethumque, Laborque, Et Morbi exangues, et Bella rigentia ferro, Sphingesque, Harpyiaeque, et terni Cerberus oris, Hydraque monstrorum legio, nullique videndum Bis caput naguicomae Phorcynidos, et tua, Vesui, Bellerophonteus simulans incendia terror, Cumque satis vdâ Iunone Bimembribus, in se Diuisi toties numerosum Aegaeonis agmen: Quidquid et implacidum, violens, ferale, tremendum Vel subeunt; vel caecâ homines formidine fingunt. 17. Haec circùm funesta cohors. Nigrantis Auerni Ostia saeua putes: nisi quòd cupientibus illò Vsque patens descensus; opaca hìc limina triplex Conserit, ingressumque vetat solido aere rigentûm Valuarum series: totidem quas insuper altae Praecingunt fossae, aeterno et munimine firmat Vis immensa catenarum, atque ad singula ducti Ostia septeni ferrato robore vectes. Non illos obices, et inexuperabilè vallum Terrigenûm vis vlla queat perrumpere: non, si Mille operi insudent acies, non, si noua tentet Trinacrius moliri opifex miracula. Pulsus Retro aries, retro catapultae, et ahenea Martis Fulmina, tentato nequicquam poste, redirent. Ipsa etiam tormenta poli, horrendoque ruentes Cum sonitu aetherei furias eluserit ignis Septorum rigor indomitus. Nec spes super vlla In Domino, qui claustra volens immota relaxet. Quin adeo, seu fortè Noti violentior aura Infremuit syluis; alius seu proxima circùm Auditus fragor; hostiles, sibi pessimus augur, Insidias metuens, trepidos ad limina gressus Corripit, exploratque vigil, num cardinis vsquam Mota fides: vitium paries num traxerit: ecquid Adducti chalybum nexus, côagmentaque gerri Pressa: suis vecres loculis num firmiter apti. Mox, neque perspectis securior omnibus, imam Rupis in abruptae noctem, extremumque barathrum Mergitur. Hìc illum assidui Pallorque, Tremorque Circumstant: macie prior, illuvieque peresus, Luridus, exanguis, quales, dum caeca silet nox, Ferales memorant bustis erumpere laruas; Inualidis Alter neruis, fluidâque vacillans Membrorum compage, et dentes dentibus vsque Incutiens, lugubrè sonat, cordique perennes, Nec laetas choreas angusto in pectore mandat. 18. Frustra igitur pulsis foribus, dominoque vocato, Irrita consilij, munito a limine retro Vertisset, pudibunda, suos Audacia gressus: Id nisi prospiciens olli Rhamnusia virgam, Caelestem virgam, cui nulla repagula, nulli Non pateant obices, munus fatale, dedisset. Hoc vbi inaccessos pepulit gestamine postes; Ilicet, immensi chalybis compage solutâ, Horrisonae cessere fores. Audacia nigrum Irrumpit chaos, atque imis latitare sub vmbris Semîanimem cernit defectâ mente Timorem. Tum Nemesis mandata refert, animosque trementi Adîjcit. Ille, diu cunctatus, colligeret se Donec, et exhausto redijsset spiritus ori, Plurima causari primò: iam longa viarum, Iam dubios casus, fluxasque obtendere vires: Caelicolûm tandem imperijs vrgentibus actus, Cum Sociâ (neque enim fido, incomitatus, ab antro Transuersum digitum, latumve erepserit vnguem) Progreditur: vel sic tamen omnia circumspectans, Anxius, attonito similis, minimumque crepantis Ad folij tremebunda inhibens vestigia murmur: Concubiâ donec visae iam nocte Mycenae, Quaesitasque tenent sopiti Andremonis aedes. 19. Nec mora, laxatos impactae verbere virgae Quin subeant aditus. Sedenim, stridentia torquens Pondera, dum foribus cardo responsat ahenis; Exciti strepitu (sic o Capitolia quondam Seruassent: niuei meritum non anseris esset Iuppiter incolumis) baubatibus atria saeuis, Et trepidam circùm noctem impleuere Molossi. Idque satis: medijs extemplo territus amens Liminibus longè Timor absilit, actaque retro Praecipiti dat terga fugae. Mandata Deorum, Andremon, Nemesis, turbato pectore cuncta Protinus effluxere: ruit: totumque remensus Esset iter, ni fida comes, se perdere blandos Vt vidit monitus, validae conamine dextrae Nequicquam refugum arripiens stertentis in ipsa Diuitis obtorto misisset stragula collo. Hìc tandem, ad scopulum ceu naufragus, haesit, et altè Extructo immersum penitûs se condidit ostro: Quique solet dubijs rebus mos esse pauentûm, Fortiter arripiant vt proxima quaeque; cubantem Circumfusus herum complexibus illigat arctis, Inspiratque nocens virus, cordisque vigorem Ebibit, et laruis animum feralibus implet. 20. At miser, accepto penitùs sub viscera saeuo Hospite, Lethaei Andremon mala Nubila somni Excutit, et monstris grauidus, Quae dira quietem, Secum ait, attonitae rapiunt ludibria menti? Nempe duos, vultu pariter, gladijsque timendos, Irrupisse fores, mediâque impunè videbam Latrones errare domo. Num lusit inanis Sopitum species? An habent quoque somnia pondus? Credo equidem. Nam saepe Deos immittere mentem Vaticinam de nocte homini, venturaque, dicunt, Multa per obscuri nebulas depingere somni. Res igitur non ficta: domi certissimus hostis; Poscimur insidijs: ipsumque cubile iacentis, Dum loquor, armatâ vigiles indagine claudunt Grassatorum acies. Quid, si feralia tela Immergant iugulo, stratisque repente supinum Confodiant? Facient certè. Cur tempora perdo? Cur spatium scelere dono? Nec plura, toroque Exilit: et raptim puluinos, stragula, sellas Prae se conglomerans, primos munimen ad ictus, (Nam tergo auxilium paries) clamoribus altis Euigilare iubet Famulos. Turbata repente Erigitur domus: attoniti properare ministri Cum facibus: Quid triste? Noui quae causa tumultùs? Pro se quisque rogant. Ille autem, O stigmate digna, Toruus ait, capita, et venalis spuma catastae, Siccine nulla Mei ratio? Sic resque, domusque Proditur? En, vino saturi dum pectora, totis Ebria ructatis segnes obliuia venis, Per tacitas (adeo crimen vigilantius) vmbras Incustoditis subiere penatibus hostes. Furtiuo (neque somnus erat) per limina sensi Ire gradu. Non sic aliàs impunè feretis. Nunc illud, mora nulla, latus perquirite, vestram Quique vicem subeant, plectendos sistite fures: Illic haud dubiè latitant. Paretur: et omnes Extemplo, semel, atque iterum custodia solers Euoluit capsas, loculos, armaria. Nusquam Indicium furis. Neque sic tamen aegra remisit Formido trepidantis heri. Iuuat vndique totam Excussisse domum. Fido latus agmine septus, Singula rimatur conclauia, protinus ipsis A foribus clamans, Nunc nunc intendite curas. Huc scelerata fugam vertit manus: hìc, velut altâ Mersus humo coluber, vacuique foramine faxim, Triste fouet virus. Teneo vos, improba Caci Semina, lucifugae Volucres, Phineia monstra. Siccine compilare meam rem, vindice nullo, Posse rati? Iustas soluetis denique poenas. Aduenit, qui vestra, dies, simul omnia furta Expiet. In medium deuota erumpite morti Victima. Iactantem nequicquam talia rident A tergo Famuli, prorumpentesque cachinnos Oppositis arctè ad spitamina naris aduncae Vix cohibent dextris: vel dissimulare coactis Sternutamentis, ementitaeque laborant Ingenio tussis. Tandem, post omnia frustra Explorata, torum repetit. Iamque otia tectis Reddita: composito iam murmure, languida rursus Nox siluit. Nullam miseri sed pectora noctem, Tunc etiam arcano penitùs resonante tumultu, Accipiunt. Dulci conatur lumina somno Declinare: negant curae. Vix prima resedit; Altera iamque noui surgit terroris imago. Non secus, ac vasto cum turbidus Atlanteo Seu Boreas, seu nimbisoni furor incidit Euri; Rupta quies pelagi: bella, horrida bella minantur Littoribus rapido exciti molimine fluctus, Instaurantque nouas acies, semper priorem Excipit alter, et alter: hic imâ effusus arenâ Aestuat; ille minax abrupto vertice pendet, Et similes iamiam pronus descendit in ictus: Centum alij, centumque à tergo immania voluunt Murmura. Spumifero concussae verbere cautes Horrendùm ingemuere, tremitque exterrita tellus. 21. Esto, ait, expulsi migrarint aedibus hostes: Num vacui tamen? An vacuas liquere? Quid? Illam Si tulerint, auri pretioso pondere farctam In stabulo quam defodi, male prouidus, ollam? Heu timeo. Non hìc seruis confidere tutum, Non soboli, non vxori. Me haec munera poscunt. Haud mora: consurgit tacitus, raptoque ligone Suspectam resupinat humum: mox, credita nactus Pignora, ter, quater enumerat, notisque recondit Altiùs infodiens latebris: iamque omnia salua Esse putat; caecis animi iam fluctibus actus, Nescit quid trepidet, trepidat tamen omnia. Vix se Proripuit stabulo abscedens, subitusque reuertit: Nec modus, aut requies, motae vestigia terrae Calcato delere solo. Quò cautiùs omnes Nititur insani causas remouere timoris; Hòc plures, pluresque in pectore colligit, augens Anxiferam, nimià dum discussisse laborat Anxietate, luem. Iam conscia rastra, lucernam Iam testem (Quid multa?) ipsum iam se timet, auri Ne quà defossi indicium, sibi perfidus, edat. 22. Interea pulsis rediuiuo sole tenebris, Post vigiles noctis curas, haud laetior aegro Lux oritur: qua cogendi pars rite senatùs Esse iubebatur, mulctae vel nomine certum Pendere (sic patrijs prouisum legibus) aurum. Ire parat: sed, multa timens, priùs omina linguis Ex auium, pennisque notat: num garrula cornix, Parrave, num laeuo Mauortius aethere picus. Cuncta fauent, vnum trepidi modò pectoris absit Augurium. Cornix illic, funestaque parra, Noctuaque, et bubo, et dirae genus omne Volucris Funereo tristes alternant gutture cantus. Ecce autem Tyrio fulgentia vellere, contra Lampadis aethereae radios, vmbracula serui Extulerant. Acri spectans hos turgidus irâ, Quò mihi tam vani, stolidissima pectora, clamat, Tegminis auxilium? nempe hoc imbellis Arachnes Aerium vellus, Tyria haec nubecula frontem Munierit, patulis vbi fors rimosa fenestris Vasa cadant, nimio vel tegula cesserit Austro. Vsque adeo solis antêhac didicisse negatum; Vel nihil et gnaris curae est, quot fata supernè Immineant? Quid? si fuluus Iovis armiger, alto Rapta ferens caelo testudinis ossea terga, Vnguibus e curuis subiecta in tempora durum Excutiat pondus? Tali an non Aeschylus ictu (a) (a) Plin. lib. 10. Hist. Nat. cap. 3. et Val. Max. lib. 9. cap. 12. Aeschylus Actaei iubar immortale cothurni, Ac scenae decus occubuit? Pro diuite velo Ocyùs immensum clypei septemplicis orbem, Tergoribus taurorum, insutoque aere rigentem, Desuper ambiguos contra praetendite casus. Ne multis morer; allato sub tegmine, vulgi Non sine mirantis risu, varioque susurro, Egreditur: necnon munimine tectus eodem, Post decisa, domum, Patriae consultam, reuertit. 23. Iamque dies, medium curru permensus olympum, Tempestiuam epulis tulerat genialibus horam, Suadebatque toros conscendere. Plurima secum Ille diu versans (metuit quippe atra venena, Quale suo, ignarus, lateat sub pectore virus) Antidoti demum exhausto septunce, Quid istae In medio Volucres? interrogat: vtque coturnix Reddita; An ex nihilo fuerat, quod praescius, inquit, Extimui? Quem nempe fugit, genus hocce Volantûm Lethifero solitum veratri semine pasci? (b) (b) Plin. lib. 10. Histor. Nat. cap. 23. et Lucr. lib. 4. An non insidias teneo? Si dê inde vel vmbram Alitis infandae noster tepefecerit ignis; Vos ego. Sed pisces iam ponite. Tuberis inter Continuò tenues lamnas, croceumque liquamen, Ingenti recubans muraena paropside fertur. Quam simul aspexit, sublatâ percutit amens Fulcra tori palmâ, Quodnam hoc (Proh sydera?) fatum? Vociferans. Serui infando me perdere letho, Per Superos, manes et iurauere per imos. En qualem, post mortiferas, inferre, Volucres, Cognatum nigris piscem serpentibus ausi. (c) (c) Plin. lib. 32. Histor. Nat. cap. 2. Quid superest, ipsos posthac nisi lancibus addant Vt virides colubros, et cum bufone cerastas, Squamigerique Afro quod littore cunque veneni Voluitur? At meritas dabis, opsonator inique, Tu mihi tu tergo poenas. Nudate scelestum Protinus, inque humeris tercentum frangite virgas. Sic miser in Famulos saeuit: sic caeditur ipse, Attonitum surdo pectus laniante flagello. Nam neque iam reliqui gustùs secura voluptas. Fel rhombus, fel dama sapit: vindemia Cretae, Et Mitylenaei damnatur palmitis humor. Omnia viroso absinthi medicamine saeuus Confundit timor, in pateris spumare cicutas, Mortiferumque tegi crustis fallacibus hamum Vsque monens. Quid agat? Cupido nunc admouet ori; Admotas refugo nunc ore auertitur escas: Fortior en hausit; iam damnat, et expuit haustas. Nec satis id: mensis, morbo gliscente, repulsis, Sepositas celer in latebras se proripit, et, quae Cunctabunda fames aegro vix frustula ventri Crediderat, mersis ea protinus omnia fauces In medias digitis, sudans, miserèque laborans, Exitiale velut virus, prorumpere certat. 24. Cetera quid memorem? Loricę vt pondere vasto, Ipse sibi, fictos hostes dum somniat, hostis verior, inualidos nunquam non frangeret artus? Vt nullum, veterem quamvis notumque sodalem, Ni priùs excussum tunicas, ni prorsus inermum, In sua deduxi sineret penetralia? Caecis Auditum quoties arcanae noctis in vmbris, Immanem ceu Sphinga, vel horrisonas Harpyias, Horruit infelix culicem? Quàm saepe relictis Turbidus exiluit Stratis: illapsa rapaci Materiae tacitum ne fòrs scintilla foueret Exitium: bis, terque manu Babylonia vela Concutiens, necnon omnes hinc, inde sagaci Nare trahens auras: num qua de parte timendus Furtim grassantis se proderet halitus ignis? 25. Tristibus his animi stimulis noctesque, diesque Saucius, impatiens somni, neque prouidus escę, Ducebat letho quouis crudelius aeuum, Hoc felix, miserum haud longè quòd duxerit aeuum. Cum nullas etenim, fraudis plena omnia fingens, Auderet trepidis epulas contingere labris, Praeter poma, suâ ramis quae pendula carpsêt Ipse manu; consueta legit dum pabula, putre Arboreo malum de vertice (neuerat aequa Sic Lachesis) medio miseri nil tale verentis Illapsum capiti est. Plumbo Balearis habenae Ille, vel excusso frendetis turbine saxi Tempora dissiluisse ratus, spirabilis aurae Vix tantum, vocisque habuit, qua diceret, Eheu. Mox praeclusâ animâ, nimio praecordia circùm Se densante gelu, et venas arctante pauore, Corruit exanimum deserto in gramine pondus. At Socij, Iustis patrio de more peractis, Funereum tali signarunt carmine saxum. Hìc situs Andremon. Animam qui sustulit, ossa Implet adhuc timor. Armatus, discede viator: Ne subitò vacuâ trepidus cinis auolet vrnâ. 26. Rara quidem, fateor, tam diri exempla timoris: Num paucos tamen inuenias, quêia peruigil angor Vsque lacessentûm nullam sub corde relinquit Curarum requiem: assiduis quin morsibus ipsum Extenuat, minuitque, animi per vulnera, corpus? Dum varios vitae casus, nunc tristè minantis Tabem improuisam morbi; nunc mercibus Indis Aduersas hyemes, aduersos frugibus aestus; Nunc alia attoniti, secum discrimina voluunt: Iamque adeo subijsse putes. Proh nescia gaudî Pectora! Iucundis proh rebus semper iniqua Mens hominum! Sic ergo parùm praesentia vexant Nos Mala? Cara domi vsque adeo est annona dolorum, Vt procul ambiguas lugendi quaerere causas, Inuitisque iuuet lacrymas praesumere Diuis? Quae miseris aevi talis speranda voluptas? Funestae quis amor lucis? Finire laborem Non semel, et propero fungi, dum simplice, letho Sit satiùs, quàm perpetuo tabescere luctu, Totque subire, fluunt vitae quot tempor, mortes? 27. Et verò prae visa homines si damna, timendo, Effugerent, aliquâ vel demum parte leuarent; Non penitùs causae timor et rationis egeret. Nunc crucient sese, et gemitu praecordia rumpant, Si libet; haud tamen efficient, ne siue proteruus Mercibus Eois Boreas; siue aspera sulcis Inuideat grando: vnumque hoc vesana Futuri Anxietas lucrum metuentibus afferet, vt sint Bis miseri, et tantò plorent sua longiùs; aegris Plùs quantò properant animis praeuertere fata. 28. Adde, quòd imprudens venturi temporis augu Saepe fuit timor, et quamplurima fingere gaudet, Nec caelo decreta, nec vllis debita causis. Quae tibi sollicito quid tandem pectoris aestu Voluere profuerit; nisi, somnia vana trementem Vt certus dolor, et praesens aerumna fatiget? Nonne vides, speculâ aerij qui montis ab altâ, Nubibus admotae vel summo è vertice turris Despiciunt vasti praeceps immane Profundi, Offundente metu nebulas, plerunque labare Gressibus, et, vis nulla licet concurrat, ad imum Saepe sui solâ capitis vertigine volui? Hoc trepidae mentis specimen: sic illa ruinas Sponte facit, quas facturam se finxit, et ipso, Abstineant vt fata manum, turbante pauore, In formidatos detruditur anxia luctus. 29. Denique pro certo statuendum, plurima, tristi Qua nos saepe metu, rerum discrimina, versant, Plus praesumpta animo expectataque laedere, sensu Quàm coram praecepta: Malis et mitiùs ipsis, Instantûm quàm prouisu specieque Malorum, Torqueri mortale genus. Seu dissita fingit Quòd veris maiora timor; seu tota refusi In longam seriem momentaque plura doloris Concipitur pariter quòd Summa: nec ille, nocendi Saevitiâ modò, ceu vehemens incumbere; tractu Sed spatij quoque, ceu lentus superesse, fatigat: Multiplicemque sui turbam, numerumque sequentem Colligit, et, toties geminus, violentiùs vrget. 30. Quae ne, luminibus crassi minùs obuia vulgi, Te pariter ratio Veri frustretur inanem; Sic habeas, longum, quo res protenditur, aeuum Illius haud proprijs vim, per se, viribus vllam Addere: nec, si quid duret prolixiùs, vno Maius idem titulo spatij maioris habendum. Cum series etenim cursusque volubilis aeui Per momenta fluat, sibi succedentia, seque Ordine perpetuo fugere, et propellere nata; Illius exactae partes, partesque futurae Quàm nihil in praesens sunt; tam praesentia nullo Adiectu cumulant: veluti, qui crastinus, alueûm, Seu Rhodani implêrit, flaui seu Tybridis humor Praesentûm fluidam nil molem extollit aquarum: Nec, quia deîn ripis laticum par Summa recenti Adueniet censu; bis tantò plenior amnis Nunc ideo fluit, aut tantò deîn plenior ibit. Nempe quòd vndae vndas fugiuntque fugantque vicissim: Nec simul aut hodie venturus littora gurges Alluit; aut praesens, illo subeunte, manebit. Ergo, diu quamvis teneat, rabiemque malignam Protrahat in seros, qui nunc dolor ingruit, annos; Longior ille quidem, sed non violentior aequè Hinc fuerit: neque re verâ te immitiùs anget, Vsque nouus fodiens, iterumque, iterumque renascens; In primo quàm si penitùs vanesceret ortu. Singula nam vitam ceu per momenta minutim Carpimus; haec eadem sic per momenta dolemus. Et veluti lex aeterna, atque immobilis ordo Naturae haud patitur momenta subinde futuris Vlla simul iungi praesentia; sic neque luctus Praesens cum luctu potis est, qui deinde sequetur, Constitui, atque adeo augeri intendique per illum. 31. En tibi iam praui ingenium crudele Timoris: Ille simul totam, longo quae extenditur aeui Limite, vim sortis meditans, vnoque remiscens Intra animum cumulo, cunctos quoque colligit vnum In cumulum, nulloque pati non tempore cogit, Paulatim subiens quos aduehet, illa, dolores. Quantò igitur Tyberis flueret torrentior, omnis Vndarum si diluuies, quae perpete fluxu Succedunt alijs aliae, totiesque relinquunt, Et toties replent aluêum, glomerata coiret; Tantò saeuior est, vrgetque immaniùs angor, Quem cumulat mens aegra sibi, ventura pauendo Dum Mala, processus longos momentaque cladis Intra se pariter complectitur omnia, vero, Percipient quem mox animus sensusque, dolore, Externâ cum lege eadem iam fata subibunt, Per minimas aeui sensim accedentia partes. 32. Barbare, crudelis, tortorum summe, nec vllos Ingeni mites non asperiore tyrannos Effecture Timor, quae te tam dira tulere Semina? Qui Eumenidum thalami, et Cocytia stagna Tantam Orbi peperere lucem? Miseratus acerbas Res hominum, bene supremus Rectorque Paterque Cauerat, vt Mala viuacis metuenda senectae Pensarent leuitate moram, grauioraque rursus Exiguo nimias arctarent limite vires. Hinc adeo vanis se sanguinolenta tyrannorum Vrgebat stimulis rabies: laniare nequiret Cum penitùs, quos extremae deuouerat irae; Quin subitò poenis absolueret, et cruciatus Hòc breuior, quò vis cruciandi immanior esset. Quam nullus Phalaris tamen, aut Mezentius vnquam Inuenere, diu pariter, summèque nocendi Ingenij funesta tui vis repperit artem. Vltima quippe Malorum eademque breuissima longè Protrahis, anticipans: quae verò haud robore; tractu Sed spatij numeroque valent, ea viribus auges Immodicis, tristes annos, grauiumque dolendam Lustrorum glomerans momenta in singula turbam. Vt, velut immensi supremus temporis author, Per se se in se seque manens, vitam simul omnem Colligit, aeternùm qua felicissimus, aeui Quolibet humani spatio complexus, in vnum Cunctaque concilians actum sua gaudia, vastos Saeclorum per circuitus porrecta: nec illi Hora sequens quidquam fructùs vitaeque beatae Aut rapit, aut cumulat; sic totam nos quoque (quantùm Diuinis humana licet componere) vitae Summam infelicis nullâ non illius horâ Ducamus, puncto quocunque volubilis aeui Complexi, quosvis aeuum feret omne, quibusque Dicemur miseri longo dein tempore, luctus. 33. Ergo procul positos, si què sua gaudia tangunt, Ante diem stultâ gemitus accersere curâ. Ne properet: quin sollicitae formidinis atras, His se conueniens rationibus, arceat vmbras. Quid trepido? Cur laeua sibi mens displicet? Vnde Nubilus hic animi maeror? Quod vulnus adactum? Quaeve premit durae miserum violentia sortis? Num subuersa domus? Capitis num dicere causam Cogor? Iniqua valetudo? An deformis egestas Sollicitat? Nil tale. Domi res tuta: per omnes Alta quies leges: synceri corporis artus, Sustentatque suus venas vigor: omnia praesto, Naturae varios quae vita requirit ad vsus, Commoda: delicijs etiam non pauca supersunt. Quin igitur fruor, vt laetus conuiua, paratis? 34. At res ambiguae: nudum latus: vndique terror, Infestaeque vices. Quid? Longo parta labore Si male propitiâ decrescat Summa Lauernâ Nominis egregium liuor subducat honorem, Patris ab amplexu sobolem Libitina reuellat, Nec mihi parcatur misero, sed forfice crudâ Sors eadem Nati primos, mediosque Parentis Praecipiat, damnetque rogis feralibus annos? Quot subitis heu vita Malis obnoxia, nullae Quae valeant hominum curae, aut defendere vires? Esto: sed an certis Parcarum haec condita Fusis? An plenum, quaecunque licet contingere, fati Pondus habent? Nemo vatum mihi rite negauit Euentura: sed et nemo euentura recepit. Cur igitur, quae nulla dies fòrs vexerit, omni Anxius opperiar? Dubij cur alea casùs Attonitam certo defigat vulnere mentem? Scilicet augurijs nunquam me talibus ante Illusum memini? Quoties mihi tristia falsus Praeciui vates? Quoties dira omina, versis In melius mox auspicijs clusa, meosque, Expertus vanos, risi mecum ipse timores? 35. Fac tamen, ex vero timeam, quae praescia longè Mens canit; haud lacrymis ideo sua tempora deêrunt: Vulnera sat misero praesentia flere vacabit. An serus, qui tunc fodiet Vitalia, maeror; Cessanti vt stimulos iuuet addere? Sortis acerbos Haud lenit formido, eriam plùs asperat ictus. Cur Mala fortuitis iunxisse vltronea damnis, Bis tantùm doliturus, amem? Cur, mitia quando Parcunt fata, mihi non parcam, saeuior ipse? Cur, quia cras subeunâ infelix clade futurus; Nunc quoque ne non sim, metuo? Quin, crastina quantò Lux infesta magis; tantò propensiùs aequum est Indulgere Bonis praesentibus: altera saltem Temporis alterius lacrymas vt tempora pensent, Et Bona venturos redimant hodierna dolores. 36. Talibus, ò, qui consilijs absentia victor Praedomuisse Mala, et venturae sortis iniquos Disceret exarmare metus, quantam ilicet vno Curarum sibi materiem praecideret ictu? Quae subitò lacrymis faceret compendia? Certè, Humanum quae fata genus praesentia vexant, Exiguis circumscribi plerumnque videmus Finibus, et vitae haud nimiam sibi poscere partem: Praeterea socias vix vnquam in praelia vires Iungere: quin potiùs diuisim singula, nunc haec, Alterno nunc illa gradu succedere. Quae si Turbidus vsque sibi in densam glomerata phalangem Obijciat Timor; assiduis iam nulla vacabit Fletibus hora: quies aderit iam nulla dolendi: Cunctaque mens nullo non tempore fata gregatim Perferet, in totum quae Numinis aequa voluntas, Per certas subeunda vices, dispertijt aeuum. 37. Heu Pyrrhae genus infelix, dum talibus vltro Se minuit curis! Et adhuc intendere litem Naturae, Sortique vacat: ceu mellis auari Ieiunâ vix irrorent dulcedine, mergunt Deucalioneo absinthi quam gurgite, vitam? In vos haec, meriti, conuertite iurgia, vosmet Hoc potiùs, si quis pudor est, incessite questu. Inuidiâ Natura vacat; Sors criminis expers. Quàm laetos agitare dies vtriusque liceret Muneribus, sua rite animus modò carpere nosset Gaudia? Sed vestrâ vos hanc onerastis, et illam Stultitiâ. Vos Naturae pia dona parentis Perditis, vtendi indociles: vos Aspera Sortis, Ambigui procul in latebris seclusa Futuri, Nescio qua flendi insanâ prurigine, lentos Accelerare gradus, densisque incumbere signis Cogitis: vt pecudum melior iam penè videri Conditio, quas sola mouent praesentia, possit: Quaeque vel instantes casus, certosque dolores Frangere debuerat, dubijs longèque remotis Iam vires geminet, Ratio, spatiumque nocendi. 38. Non tamen haec illò vergunt documenta, futuris Praeparet vt nunquam sese mens prouida fatis Quod, genio indulgens, nimiùmque operatus inerti Desidiae, cecinit blandis Epicurus in hortis. (a) (a) Cic. 3. Tuscul. Curarum nullas inter, nimiasque sequestris Tertius it limes spatijs. Bruta inde vagantur; Hinc hominum vulgus Brutis dementius errat. Tu Medium teneas. Praeuisa vrgere timendo Vulnera, non illis vetui fomenta parare. 39. Quin potiùs dubios vigilem praeuertere casus Te iubeo: leuiùs feriant quò denique, certâ Iam domiti ratione, et, quem prospexeris olim, Tutior excipias, animique paratior ictum. Cernis, vt, aequati licet indulgentia ponti Strauit iter, pronamque vehunt sua flamina classem; Disposita ad varios caeli tamen, ac maris vsus Praeserat armamenta, et clauo sedulus vsque Aduigilet Siculis rector Palinurus in vndis? Non, vbi suspectus tantùm locus, omnia circùm Prospicit, et fido munit rentoria vallo Dux sapiens: medij non tantùm tempore belli, Agmina cum trepidas quatiunt hostilia portas, Excubat armatus miles: vel pace sub altâ Peruigil in speculis muros custodia seruat. Vis procul, infestique metus: nulla arma minantur Perniciem subitam: sed enim, neque posse minari, Tutius. Instantem dum vulneris vnius ictum Effugias; praestat vel non metuenda cauere. Nil ideo armorum ductori foedius inter Bellica, dicebat Fabius, discrimina, quâm si, (b) (b) Sen. lib. 2. de ira cap. 31. Non expectato deprensus ab hoste, recepti Inuidiam studeat crimenque auertere damni, Fraude repentinâ et caeco se turbine Martis Oppressum memorans. Hoc tu, vanissime, culpam Praesidio tueare? Haud nomine certiùs vllo Argueres. Totam haec, si nescis, causa Malorum Detrahit inuidiam Fortunae, vnumque nocentem Te peragit. Poteras censeri, haec abforet, insons. Se totam tibi, cum signis, legionibus, armis, Patria commisit: fers tecum publica gentis Votaque, fortunasque: et tanto in cardine rerum Est aliquid, quod securum immemoremque pericli Praetereat? Fraus implicuit nil tale verentem? Implicuit meritò. Nam cur, contingere quidquid Fas foret, haud animo veritus? Quid luce volutas Consilij? Quaenam vel noctu somnia cernis? Ambiguum si Martem agitans non omnibus horis Furta inimica, dolos, caecamque vnde vnde times vim? Haec Ducibus Fabius: sed non minùs haec sua cuîque Ingeminat Ratio. Bellum, irreparabile bellum Prae manibus: saeui circumstant vndique casus Nulla fides rerum. Quid tu? Cum cominus hostis Irruerit, laterique auidum iam iam imprimet ensem; Loricam circumspicies? Ni pugna paratum Inueniat; sternere miser, flebisque sub ipsam Plùs pauidus tantò medij certaminis horam; Ante tubas quantò fueras securior. Omnis Improuisa Mali species violentiùs vrget, Magnaque vis subitis est casibus. Ipse tumultu In trepido Sapiens, cui peruigil vsque Futuri est In speculis animus, qui sedulus omnia secum Disposuit, vix non titubat, componere gressum Vix meminit pugnantis, et arma obuertere contra Fortunam: nedum, qui nulla parauerit ante Arma, locum teneat. Sententia Socratis aptè Huc facit: impacto colaphi qui saucius ictu, (a) (a) Sen. lib. 3. de Ira cap. II. Pol miseram vitae legem, nimiùmque molestam! (Rettulit) ignorare homines, quo tempore frontem Expediat fido galeae munimine cingi. Ille ioco questus: sed ego te, propter eandem, Quolibet ire velim galeatum tempore, causam, Tempora quòd galeam sibi deposcentia nescis. 40. Sed iuuat hìc ipsam rationem euertere, casus Qua dubios reputare vetat Gargettius author. Nempe quòd inuisos haec tantùm cura dolores (a) (a) Vide Cic. 3. Tuscul. Anticipet, vanâque animos formidine verset. Pallitur. Inuisos quin veriùs illa dolores Ars minuit, vanâque animos formidine soluit. 41. Nam cur sollicitos, venientibus obuia fatis, Mens sibi congeminet potiùs, quàm leniat aestus? Aduersis num signa palàm contraria signis Si moueat, grauiùs turbabit pectora, quàm si Occultus subitâ à tergo vi irruperit hostis? Maior ab ignotis semper metus. Humida terras, Aspice, nigranti cum nox inuoluit amictu, Eripuitque oculis Mundum, et discrimina Mundo Luce quid extinctâ, caeco quid tristius Orbe? Esto, nihil visu implacidum, nusquam horrida sese Obijciat certae species formidinis: ipsum Ipsum animos grauiùs, metuenda haud cernere, turbat: Saeuaque adesse pauor, quia nil videt, omnia credit. Haud aliter squalente chao, et deformibus vmbris Mersit vbi trepidam sua nox, inscitia, mentem; Acrior hòc, quia caecus agit praecordia terror. Nil non horrificum: tanta est mensura timendi: Fortunae vis quanta. Innubi sydere Verum, Fac, radiet, parui Verum sol vnicus Orbis; Omnia iam syncera: suus color, et sua versis Rebus adest facies. Simul atrae nubila noctis Diffugere; metus simul aufugistis inanes. 42. Tuque adeo expertus, Macedo. Languentibus astris, Fatorum grauidam roseo Tithonia coniux Extulerat temone diem, qua, iudice ferro, (b) (b) Vide Curt. lib. 4. Lis ingens dirimenda, Asiam, Europamne maneret Imperij decus, et Mundi foret vltra subacti, Persepolis, an Pella caput. Iam barbara pugnam Agmina discordi circùm clamore fremebant: Prouectum iam Mane polo. Certaminis ille Immemor interea, sub diuite conopeo, Securam toto proflabat pectore noctem. Vix tandem satiata quies: vix cornua mille, Tympanaque extremum sonitu accedentia Martem Excussere toro. Mirantibus inconcussam Tum socijs tanto fati in discrimine mentem, Anne soporiferae succumbere creditis, inquit, Me nocti potuisse priùs, quàam corde sub alto, Quae dubium facerent hinc, atque hinc omnia Martem, Librarim momenta? Vigil mihi cura solutam In vacuos potuit mentem componere somnos: Nec minùs, instanti nunc iam certamine, felix Auspicium facit. Ite alacres: dent classica signum, Et solitas pugnà e mediâ decerpite lauros. 43. En igitur qua primùm animus ratione futuram Exarmet, vigili anteuenit dum pectore, sortem. Scilicet ambiguae nusquam hìc caliginis horror: Plena dies, liquidumque iubar. Quid singula rerum Saeuitiae luctùsque habeant, quoâd laedere possint, Dum nil fata mouent, tranquillo, immotus et ipse, Anticipat visu: rapido ne dêinde sub ictu Iam positus grauiora eadem maioraque veris Concipiat, tenuem culmi Cerealis aristam Instar Achilleae pinùs, instarque tridentis Aequorei trepidans: falsus sibi qualia fingit Plurima, quem seros piguit praenoscere casus. Nempe hic, praecipiti subitò erumpente procellâ, Attonitus, vecors (caeci natura pauoris Semper vt acclinis peioribus, inque tumultu Non satis ambiguo sibi mens improuida constat) Quae capiti prona incumbunt, discrimina peiùs Iam metuit multò, et vanis terroribus auget. 44. Pluribus hinc adeo vulgaria pectora cernas Euentis trepidare, hilarem quae cognita risum Elicerent. Talis iocus ille, exterrita quondam Regalis cruciasse epuli quo gaudia fertur (a) (a) Vide Lamprid. in Vita Heliogab. quem vltimum dicit Antoninorum Caesarum fuisse. (Vsque adeo infandis iocus est saeuire tyrannis) Antoninorum postremus in ordine Caesar. Nempe hilari dum festa natant conuiuia luxu: Mollibus in sertis, nardique liquoribus omnis Dum coma: certantesque hinc Ars, hinc Copia Mundi Vectigalis opes, elementorumque coactas Vndique delictas mensis inferre laborant; Ecce per aduersas media in triclinia portas Horribiles pardi, formidandique leones Irrupere. Metus foribus simul irruit amens, Et tremor, et gelidus circùm praecordia torpor. Versa loci facies: fit mortis arena, theatrum Laetitiae: attonitis labuntur pocula dextris, Immotaeque rigent fauces. Saturanda Ferarum Ingluuies, rapidum funus, viuentia busta Ante oculos: nusquam effugium: subijsse recentes Conuiuas, aliamque famem: se pabula: iamque Armenijs laceros conuelli dentibus artus, Iam Libycos haerere putant ceruicibus vngues. Heu trepidae frustra mentes, ignaraque Veri Pectora! Cum vulsis à stirpe molaribus armis Dedocti saeuire, emollitique resectis Vnguibus, innocuas iras pardique, leonesque Adueherent, solo fremitu, rictuque minaci Terribiles laruae, et vani simulacra furoris. 45. Hac etiam Veri ignarâ e caligine caecus Non semel ille oritur terror, quem prisca Vetustas Panicon authoris Panos de nomine dixit, Attonitas vrbes, vulgique trementia corda Saepe repentinis rumoribus externantem. Qualis in armiferâ Rheni statione Quiritûm Implicuit turmas, vinclis cum fortè solutis, (a) (a) Tacit. lib. I. Annal. cap. 66. Bellicus effuso praeter tentoria cursu Diffugeret sonipes. Rumor nam diditur, hostem Arminium castris irrumpere. Cuncta pauore Ilicet insano turbata euersaque: Nulli Vis, animus, ratio consistere: fit fuga: portis Agmina densantur: socijs terroribus addit Quisque suos: suus, et coniunctim publicus omnes Praecipitat furor: impulsi, vrgentesque vicissim Immani cumulo exuperant, ipsisque refringunt Pectoribus vallum. Vis nulla inhibere ruentes: Nequicquam reuocant, nequicquam iurgia miscent Imperiis, monitisque duces: Vbi pristinus ardor? Vrbis vbi inuictae decus, et Mauortia virtus? En fortes animas, Gradiuigenaeque Quirini Iurandam sobolem, pugnae quos rumor inanis Perculerit. Nam quem fugiant? Cui castra relinquant? Nullum ponè sequi, procul hostes, omnia tuta: Respicerent tantùm. Vix ipso in limine portae Ante pedes proiectus humi Legatus, et ora, Oraque, pectoraque obijciens calcanda, pudore Continuit trepidos. Tantum formidinis addit, Non explorata, et perspecta fideliter esse, Occurrunt subiti quae fòrs discrimina casùs. 46. Nec minùs id causae validum: quôd, tota repente Aggrediens, multò vehementiùs extima quaeque Vis agitet, summae quàm si libamina quaedam Saeuitiae iubeat praecedere, paruaque primò Ad plenum modicis tandem processibus auctum Venerit. Hinc recto naturae maximus Author Foedere constituit, ne frigida protinus ardens Sirius exciperet, vel post se duceret astra. Rite sciens, quam perniciem violentior ille, Et totus simul à summo seu transitus aestu In brumale gelu, seu cano à frigore siccas Mensis in Icarij flammas Viuentibus aegris Adueheret: iussitque ideo per Veris amicas, Autumnique vices lento mansuescere tractu Oppositas tempestates: vt mollior anni Temperies medij mortalia corpora sensim, Progressu tacito, et fallentibus incrementis, Tutiùs extrema ad contraria duceret. Almus Iam velut autumni tepor, et clementia Veris Corpora; sic animos absentûm cura Malorum Praeparat, exiguo felicia tempora iam nunc Alterius quasi permiscens discrimine sortis: Quae nisi parte sui mediâ, lentoque subiret Sic praeuisa gradu; nulli non cernere promptum est, Quàm premeret miseras grauiori pondere mentes. 47. Praeterea, veluti, dum crebriùs aspera versat, Callosam longo paulatim contrahit vsu Duritiem cutis, infestos quae respuat ictus: Vtque ferunt hausto Mithridatem saepe veneno (a) Mart. ep. 77. lib. 5. Vide et Plin. lib. 25. Hist. Nat. cap. 2. Profecisse, sibi ne toxica dira nocerent; Horrida sic animus crebro spectacula visu Dum repetit, positâ sensim formidine, nullas Iam meminit species horrescere: tristia contra Ducit et ipse suum longo sic tempore callum. Nemo minùs rerum metuens, ac plurima quondam Qui timuit. Viden, vt, saeuum cum buccina signum Edidit, et geminas aduersis frontibus infert Mars acies; pugnae imprudens vix arma tremente Sustineat dextrâ tyrunculus, oraque mutet Exangui pallore, et totos horreat artus? At non ille vetus duri Mauortis alumnus, In capulo cui trita manus, seu pectora talis, Seu faciem. Vegeti vultus, immotaque corda, Et serum pugnare. Dies suus ille: suumque Se duci putat ad ludum. Nil dira tonantûm Fulgura tormentorum, et ferri plurimus iber, Nil variae caedes, altoque in sanguine misti Quadrupedesque, virique nouum, lugubre, timendum Obijciunt. Satis haec olim metuisse: suismet Viribus edomuit sese timor, ipsaque demum, Quae pridem fregere animos, discrimina firmant. 48. Postremò, cui bella diu praecognita, nunquam Huic locus, armorum auxilijs opibusque parandis, Defuerit: quae fòrs oblitum, Epicure, fefellit Te ratio, procul à studio sensuque Futuri Dum reuocas animos, doleant ne longiùs, et ne Sepositos miserâ anticipent formidine luctus. Haud dubium, si quis longè impendentia fata, Attonitus, densâ offusi sub nube pauoris, Prospiciat: neque seu veras dignoscat ab vmbris Futilibus species; valido seu pectoris arcem Praeuisos contra insultus munimine firmet: Sed, quaecunque Malorum absens Fortuna minatur, In maius ferat, et visu discriminis ipso Debellatus, inermis, humi procumbat; iniquae Nullum sortis erit tam deses cura leuamen: Quin noua fortuito adijciet momenta dolori, Aeternisque pauentem animum cruciatibus vret. Quam nos propterea (Superi conata secundent) Hellebori Aonij succis, et Apolline toto Funditus aggressi importunam excindere pestem. At si, terrificos longo procul ordine casus, Incertique vices vbi mens prospexerit aeui; Fortibus extemplo monitis ad tristia quaeque Se paret: exquirens, qua demum leniùs arte Exilium, morbos, fallacis crimina fundi, Hostiles ausus, damnosa incendia, letho Praereptam sobolem, tumulatas aequore merces, Caeteraque excipiat fatorum Aduersa; malignas Quis neget hinc minui potiùs, quàm gliscere curas? 49. Non negat Argolicae Philopoemen, vltima dictus Gloria militiae, quem, si quae causa iuberet (a) (a) Vide Plut. in eius Vita. Longinquos tentare ignota per aequora cursus; Ancipitum quoscunque habitus formasque locorum Consuêvisse acri, memorant, percurrere visu: (b) (b) Liu. lib. 35. Tum secum: Quid, si salebroso hoc limite turmas Ducenti subitus se circumfuderit hostis? Illius eggressus, quid, si saucesque recuruae Obsideat vallis? Fac, deijciendus ab illo Aggere sit: campo, fac, disponenda repente Hoc acies. Quinam castris aequissimus inter Haec Abrupta locus? Quo tutior ordine praeter Insidijs natum nemus hoc fallacibus irem? Has igitur crebro secum meditamine curas Ille mouens, tantum ductandi ceperat vsum Agminis, ad belli tantùm profecerat artes; Semper vt in dubios certissima pectora ferret Euentus: neque consilij praesentis egenum Hostilis fraus vlla Virum deprenderet, vlla Sterneret obiecti facies inopina pericli. 50. Magnamini praeclara ducis quę exempla tot inter Assiduos vitae et nobis imitanda labores: Si modò par animis praesumere robur, iniquas Fortunaeque iuuat solidâ vi frangere vires. Siue igitur peregrè errandum; seu cura labantem Coniugio fulcire domum; seu Principis aures Aggredimur votis; aliud pro tempore quidquam Seu placuit tentare operis; ne credula pronos Mens adeo rerum cursus, ventosque ferentes Praecipiat; quin multa simul diuersa, suisque Posse sciat subitò minùs aequa occurrere Coeptis. Nempe, puta, crurifragium, mediosque latrones Longinquum per iter, morosae iurgia Nuptae In thalamo, duras votis à rege repulsas, Et quae plura, nigro versatis pollice Fusis, Immites homini nent infortunia Parcae. Singula tum contra Sophiae praestantibus armis Cingendum, et valido Rationis robore pectus: Vt neque iam velis adspirans aequior aura Plùs nimiò abripiat, fatorum inopina cauentes; Asperior nec mergat, ad omnia rite paratos. 51. Multa quidem Veterum possem documenta referre, Vnde haec in dubios animi constantia casus Proueniat. Longum sed iter: Phoeboque recenti Cursus eget. Fessis nunc respirare Camoenis, Perque tot exhaustos dudum salebrosa viarum Soluere ab emerito liceat temone Iugales.

EVTHYMIAE Liber Tertius 1. Pergite, magnanimis dum non inuitus Apollo Pandit iter Coeptis, Sophiae Verique beatos Humanum genus ad fontes deducere, Musę. Hic dignus vobis labor, hęc pulcherrima vestri, Primaque lex operis. Semperne immitia bella, Et piceo saturi Phlegetonte Cupidinis ignes Carmen erunt? Viduas platanos, laurosque comantes, Et Paphias tantùm myrtos Heliconia gignent Culimna? Lethiferis nusquam panacea venenis Auxilium? Nusquam Fortunae vulnera praesens Dictamnus lenire, melampodiumque, pyrethrumque, Et maluae, et tamarix, Aeaeaque pharmaca contra Moly laborifero fidum tutamen Vlyssi, (a) Homer. Odys. lib. 10. Aut aliae, infestis faciles occurrere morbis, Paeoniae frondes? Heu quàm lacrymabile vestro Imposuit decori vulnus, qui mollibus aures Delinire sonis, totum finemque modumque Artis Apollineae statuit: nullumque, salubri Admisto Sophiae medicamine, Pierium mel Dulce putans, cum Pindo et Hyanteâ Aganippe Cecropij abrupit foedus sociale Lycei? Hinc leuibus demptus studijs honor: hinc Sapientûm Vocibus acta rea, et turpi damnata Poesis Exilio: neque musarum Phoebique sacerdos Iam pluris, fatuae quàm qui iocularia turbae Vendit Agonalis rhapsodus in aequore circi. Vnicus amborum quando labor, otia vano Fallere desidiae cultu, nugisque canoris Vecordes animos stolidi oblectare popelli. Per me equidem non haec vobis infamia, Diuae, Haeserit, Aonides, neque magno inuenta Platoni Abnuerit te, Phoebe, suum Respublica ciuem. Ingenij steriles lusus, et ficta laborent, Mille per ambages rerum, nexusque decoros, Composuisse Alij miracula: plurimus, Euge, Admirans, bellèque, puer quibus accinat, et quae Attonito relegat vultu, moduletur, anhelet. Scilicet haec tantis merces sudoribus aequa? Hoc pretium, vigiles mediâ cur nocte lucernas Quis bibat, et viuos iratis morsibus vngues Vellicet? Ignaui, aurarum ludibria, cantus, Deliciaeque leues, et inania serta valete. Me iuvat humani cordis lenire dolores, Dulcis ad EVTHYMIAE sedes, atque aurea templa Praelucere facem Mortalibus, inque peditos Virgultis, salebrisque, et tortilibus labyrinthis, Qua liceat, vitae calles aperire beatae. Non secus, ac, superi quondam per inania Mundi Errantem procul, et naturae arcana mouentem. Primus ab immensâ longarum ambage viarum Sophronisciades mediae in commercia vitae (a) Cic. pr. Academ. Quaest. et 5. Tuscul. et Laert. in Vita Socratis. Deduxit Sophiam, propioraque dicere tandem, Et magis humanas ad res facientia iussit: Ingenium formamque Boni: quis corporis vsus: Vnde animus felix: ratio naturaque fines Quos statuant: tenebris qua se mortalibus arte Eripiens, superi synceros luminis haustus Mens trahat, et patrio iam nunc assuescat olympo. 2. Quas igitur Fortuna hilaris spes suscitat, et quos Longe infesta metus aegris euellere fibris Hactenus experto, superest maeroris iniqui Vulnera iam fouisse, et quêis felicibus armis Strenua se medio tegat in certamine virtus, Pandere: collatis quoties Mars vndique signis Incubuit, volitantque hostilia spicula circùm, Et varij luctus, et plurima mortis imago. Magnae molis opus. Fortem nam fingere, belli Dum tantùm timor, et vulgus fòrs audeat, immo Plùs vulgus, quem sola mouent praesentia, quique Vix hebetes animi sensus trans obuia mittit. Ast, vbi consertus pede pes, totâque furit vi Iam praesens Gradiuus; inexpugnabile robur, Immotum placidae frontis feruare tenorem, Non nisi paucorum decus est, quos plebis aceruo Seposuit, quibus et triplici Sapientia maior Aetherei nexu chalybis praecordia vinxit. Sic olim, Idei repetens cum nobile furtum Hospitis vltrices passim iuraret in iras Graecia; Dardanidae, tutò inter pocula fortes, Absentem verbis impunè ferocibus hostem Vincebant, nemo non Hectore promptior, arma Nemo piger fremuisse, tubasque inflare loquendo. Actum de Danais: Iuuenum quot pectora; ahenas Tot Patriae turres, tot posses dicere Martes. Hic sibi de geminis paena canebat Atridis: Hic Telamoniadem, septenis rapta iuuencis Tergora ferrato nequicquam vmbone mouentem, Strauerat: Ille Thetin lugubria ferre iubebat. At postquam medium nusquam mare: Graecia postquam Ante oculos: hinc Myrmidones; hinc fortia bello Argiuûm, ac Dolopum Phoebeis agmina muris Successere: rotasque cruento in puluere flexit Cuspide Peliacâ agnosci manifestus Achilles; Tunc nimij flatus cecidere, et grandia verba: Tunc patuit virtus, patuit socordia: visus Tunc Paris est Paris, et magnus se protulit Hector. 3. Ergo, vbi fatorum non euitabile numen, Infestique premunt casus: seu turpis egestas Sordibus aeternis inopem squalescere cogit; Seu pubescentes in patris gaudia Natos Ferrea praecipiti demersit funere Clotho; Seu quouis demum mens vulnere laesa; cauendus Illorum venit ante alios miserabilis error, Pectora qui penitùs maerori tradere gaudent, Inuoluuntque suis totos se luctibus: et, cum Rebus ab aduersis animum ad meliora referre, Solarique aegros liceat ratione dolores; Quaelibet infesti auxilia auertuntur, amantque Non alijs tantùm, sed vel sibi posse videri Plùs miseri: fidusque adeo si fortè sodalis Extenuet blandis lugentûm vulnera dictis; Ilicet irati obsistunt, sortemque malignam, Tanquam aras patriosque focos, defendere certant: Maxima ceu cladis sit portio, clade putentur Si pressi leuiore. Tuis heu caeca fauere Mens Hominum lacrymis! Quae non in deuia praeceps Volueris, errantem Ratio ni fida gubernet? Si Mala, quae luges, ingrata; quid illa tueri Vsque iuuat? Si grata; piget cur ferre? Fatendum Ocyùs alterutrum: vel mitia carpis iniquè; Vel grauibus stulto indulgens blandiris amore. 4. Haec igitur miserae sortis seu caeca voluptas, Seu leuis ambitio procul ableganda, magisque Consilij toto pugnandum est robore, luctum Vt sibi mens minuat, se seque reducat ab illo, Vndique certa sui conquirens pharmaca morbi. Sic opifex docuit gaudendi Epicurus, et idem His primum instituit se legibus. Vltima testis, (a) Laert. In Vita Epicur. Dilecto comiti quam scripsit, epistola, Nempe Lethiferis illic morbi suprema minantis Vrgeri miseros immanè doloribus artus Nunciat: at solos artus: consistere mentem Vim supra sensumque Mali: quòd scilicet ipse Auocet hanc aliò prudens: interque ruinas Membrorum, vacuasque colos, et acerba propinquae Iura necis, releuet sese, memoranda volutans, Quae vulgo ediderat, studiorum Inuenta suorum. 5. Nec verò non prompta salus: non plurima certum Vulneribus, quae sint, et quanta ea cunque, leuamen Suppeditat ratio. An talis non illa, receptus Communis primam vitae quam suggerit vsus? Si tibi nil, quouis durarum in cardine rerum, Euenisse noui reputes: sic publica volui Tempora, sic hominum decurrere fata: sub ipso Ilicet hanc cunctis legem viuentibus ortu Propositam, vt, varius quaecunque volubilis aeui Fert color, haud aliena sibi discrimina norint? Nemo, vbi supremum iam voluit Aquarius annum, Ignauo gelidas constringi frigore venas Miratur, rapido vel rursus ab igne resolui, Lucida cum Phaeton Nemeaei terga leonis Insiliens geminis caelum feruoribus vrit. Nempe quòd hunc illis innatum mensibus vsque Scimus, et aeterno sancitum foedere morem. At neque naturae stabili minùs ordine fixum, Perpetuumque homini est, ferat vt communia fata, Et sortis quascunque vices, rerumque labores. Cur igitur, si dêinde repens quis talia casus Attulit; iratus querulis clamoribus astra Conueniat, ceu mira, sibique indebita, praeter Naturae morem, et fas omne, incommoda passus? 6. Heu grauibus curis, longisque laboribus empta Res perijt. Quid? Te pennas vulsisse fugaci, In noua ne porro transiret iura, putasti? Non alias, aliasque, tuam quàm viseret ante, Mutarat peregrina domos? Cur certior vni? Cur tibi, quàm Dominis plûs fida prioribus esset? Sortis id ingenium certè, sua semper in orbem Huc modò conuertens, iamque illò vt munera. Nulli Perpetuam stabili addicat se foedere. Ritu Auspicijsque tuis si fas tibi ducere vitam; Quin patiare suis illam quoque moribus vti? At geminos etiam, vix pubescentibus annis, Inuida praeriput, nostrae suprema senectae Qui requies, fuerantque domùs spes vnica, Natos. Et nunc heu patrios, cinis immaturus, amores, Venturumque simul genus, et promissa nepotum Gaudia crudeles secum rapuere sub vmbras: Nec mihi seu vitae columen, seu funeris haeres. Canitiem auxilijs orbam, nomenque parentis Funditus elatum miseror. Sed, num noua ludi Haec miseri facies? An non, vel prolis acerbos Ante obitus, vitâ poteras didicisse magistrâ, Natorum quae conditio: qua lege parenti Obueniant: quàm prona rapi, quàm labilis aetas In tumulum, vanâ somni fallacior vmbrâ, Mobilior folio, rapidoque fugacior Euro? Haec adeo si nota vnus nescisse fateris; Viuendi nae tu nimiùm peregrinus et hospes. At, si certa sedent olim; perstringis iniquo Communes Parcas, immotaque foedera questu. En age, noctifero si quisquam vespere, pronum Herculeas mergi aspiciens Titana sub vndas, Indignum, nullâque nefas ratione ferendum, Clamaret: Mundique vicem commotus, auarae Iurgia Naturae tanti pro crimine furti Diceret, immitem vocitans e matre nouercam; Non illum capitis vacuum, et sine corde putares? Quid? Si, nimbisonae per inertia tempora brumae, Lugeat exutos hic idem floribus hortos: Nec secus, immani quàm vulnere fixus, Iniquis Heu me progenitum auspicijs, et Numine laeuo! Ingemat. Vt semper nostris illudere gaudet Votis inuida sors? Vt tristia quaeque malignis In caput hoc radijs collimant sydera? Dulce En decus hortorum, pictique superbia Veris, Per sua deiecti folijs marcentibus arua, Interiere, omni frustra quos sedulus arte Nutrieram, flores: liquidam de fonte propinquo Ipse quibus vitam gaudebam affundere: templis Vnde honor, vnde mihi toties redolentia serta. Proh crudelis hyems! Proh barbara! Nil adeo te Pulchra mouent? Tenerae nil contigit illius ergo Pubis amor? Tam formosos excindere foetus Immites potuere manus? Quonam tua ferro, Aut adamante rigent praecordia? Talia si quis, Ploratu se tristi, et flebilibus lamentis Conficiens, rigidae ingeminet conuicia brumae, Nec laniare genas, passos aut vellere crines Temperet; Anticyram non ocyùs ire iubebis, Quaesitum stolidae purgamina mentis? Ineptas Non risu excipies lacrymas, annique niualis Perpetuum hunc morem, certa haec constare docebis Tot saeclis iam iura? Tuus dolor ille, receptas Dum grauiùs vitae leges, humanaque fata Excipis: oftensâ ficti sub imagine luctùs Ipse lates, moresque tuos tibi fabula verax Obtulit. Anticyram (quid cessas?) primus adito, Quaeque Alijs caneres, tibimet solatia sumas: Rite memor sacramenti, in quod luminis oras Protinus intrantem Natura et Numen adegit, Vt, sidulce foret nasci, mortalia ferres. Et veluti, si quando procul natalibus aruis Externum te ducit iter; flagrantia solis Spicula, pingue lutum, ventos, vim pulueris, imbres, Fumosaeque olidum ferâ de nocte tabernae Hospitium vacuo irarum fers pectore: tales Quòd tibi nimirum casus praedixeris, et quòd Haec peregrinarum appendix consûeta viarum; Haud secus in vitae cursu, quae tristia cunque Obtigerint subeunda, pari fer robore mentis: Tale viae genus hoc reputans, nec posse, per illam Ingressos, alijs homines decurrere fatis. 7. Altera quin etiam primo hoc de fonte, leuandos Ad luctus, medicina fluet: quòd, tristia rerum Fatali cum sustineas ex lege; quibus te Aduersis inimica premit Sors casibus, ijsdem Et reliquum primo Mundi nascentis ab aeuo Pressit adhuc mortale genus, neque seciùs ijsdem Vsque sub extremos aeui superantia cursus Saecla premet. Solus communis in ordine vitae Exemplum si triste fores; non prorsus egeret Tunc veniâ causâque dolor: nunc lumina vastum, Quà Phoebo sub vtroque iacet, dimitte per Orbem: Mentiar, innumeris si de Mortalibus vllum Inuenias, liquido caeli quem munere vesci Fata sinant impunè. Grauis iam tempore longo Incubat Huic, durisque premens complexibus angit Pauperies: patrijs detrusus finibus Alter Ignotos circùm fines miserabile ducit Exilium: plenas Natis exanguibus vrnas Ille fouet gremio lacrymans: lethalibus aeger Hic podagrae, laterumque doloribus, inter acerbos Corporis exhausti morsus, cessantia fata Increpat, et vixisse, miser, quàm viuere mallet. Quid tibi iam species alias, et nomina dicam? Ictericos, elephantiacos, intercute lympha, Igne laborantes sacro, pleuritidis haustos Ense latus, durâ anginae vi guttura pressos: Horrida tot lethi simulacra, tot vndique tetras Morborum facies: numerum quêis reddere si quis Fòrs velit; Ionij fluctus velit aequoris idem Percensere, vel, extremo referente Nouembri Intempestam hyemem, quàm multis, dicere, Pindi Vmbriferum caput, Apenninigenasque caducis Denudent folijs Borealia flamina quercus. 8. Hactenus at vulgi clades. Quid? Luctibus ijsdem Aurea misceri nunquam penetralia regum Cernimus? Humanos ignorat purpura casus? Fortunaeque super nimbos humilesque procellas Impauidam caelo attollunt diademata frontem? Quin sors imperij, quò celsiùs edita, lapsu Hòc praeceps grauiore ruit: maioraque quantò In spatia immanem se porrigit; obuia tantò Insidijs, telisque magis. Non publica solùm Fata hominum subeunda: (licet subeantur et illa) Sed proprijs iactatur adhuc, vnique dolendis Turbinibus. Iam finitimi molimina regis Sollicitant, bellumque aduersum, et fortior hostis; Iam vulgi subitos renuentis fraena tumultus, Et dubias tremit ancipiti sub pectore fraudes. 9. Quae quibus exempla anteferam? Discede Vetustas, Cum Priamis, Croesisque tuis. Quid syrmate nigro Funestam Oedipodis, funestam Agamemnonis aulam Obijcis? Haud nostro infelix haec gloria saeclo, Haud dirae genus hoc famae non suppetit, Orbem Posse ruinarum ingentûm terrore superbo Concutere, et plures scenis donare cothurnos. Spargentem subitos augusta per atria luctus, Imaque mutantem summis, et fronte reulsas, Vixque adeo non cum trepidâ quoque fronte coronas Imposito pede calcantem sat vidimus Ipsi Fortunam: sunt et nobis feralia, Thebas Quae valeant, et quae solari, exempla, Mycenas. Testis, qui Geticum, subitus fragor, increpat axem, Pulsaque terrifico Byzanti Regia motu. Pangeas trepidare niues, Rhodopeaque saxa, Et dubijs video nutantem rupibus Aemum. Insonuere poli: diroque à littore cursum Territus in sese reuocans, fugientibus vndis Vix non oppositam texit Chalcedona pontus. Nec mirum. Odrysius, tot quondam gentibus, et tot Imperijs, regnisque caput sublime, tyrannus, Nubifero immanis solij de culmine, centum Per medios, centumque gradus, quos altiùs, atque Altiùs extantûm series cumularat honorum, Praecipitem duxit fato impellente ruinam. Qualis, Peliaco extructam cum vertive molem Ingentisque Ossae, atque Ossam calcantis Olympi Iratus trifido disiecit Iuppiter igni; Proxima nequicquam trepidanti apprendere nisu Sydera, Taygeten, vel Parrhasiam Cynosuram Conatus, liquidum retro per Inane, Parentis Attonitae in gremium, versa ceruice, Typhoêus Corruit, et vasto tremefecit pondere Mundum. Quàm dispar facies? Primum qui nuper habenis Flectebat, mediumque diem: quem mille phalangas, Mille sagittiferos rapientem in bella maniplos Norruerat, tantis impar prope viribus, Orbis; Exutus tumidam rapto diademate frontem, Victus, inops, sceptro, libertatique superstes (At tu iustitiam coleres, inuictaque magni Foedere ne rupto tentasses Caesaris arma, Perfide regnorum latro) feruilia mordet, Pars populi, iam fraena: angusto et carcere clausus, Carnificis dextram, laqueique ignobile fatum (En regni pretium) iugulo impenere tremiscit. 10. Atque vtinam meritos tantùm sors illa tyrannos Plecteret, indigni neque tristius Anglia fati Obîjceret documentum. Heu qui te verbere surdo Eumenidum colubri, Caelo fidissima quondam Insula, nunc regi iuxta, Caeloque rebellis, Ad Tamesis ripam Geticos transferre furores, Lymphatam pepulere? Axis quònam ille Britanni Sol abijt, tanto Caelestûm munere fessis Donatus populis Princeps, quo sceptra tenente Decolor antiquum reuocari coeperat aetas In pretium? Iacobus vbi, tua gloria, certum, Iacobus, patrij columen, tutelaque Mundi? Illudne augustum caput, illam pondere quovis Curarum maiorem, et natam ad publica mentem Commoda ciuili rabie, et popularibus ausis Imperio extrudi potuisse? En perfidus, en quò Praecipitet mentes furor, atque in viscera lapsum (Ah Stygiam pestem! Ah Lernam eluuiemque Malorum!) Haeresis infandum virus. Pulsum ilicet omne Fas animis: nihil integri sub pectore sensùs: Nusquam dedecoris pudor, aut reuerentia famae: Sed furiae, indomitumque nefas, exutaque fraenos, Ac sceleris mens tota sui. Communia nempe Iura hominum violare, et pactum rumpere sceptris Obsequium metuant, qui, Relligionis avitae Foedera nil veriti, et sacros confundere ritus, Ipsa etiam summi imperia excussere Tonantis? Iuratur facinus, dirum, intestabile, vecors, Horrendum facinus, quod toto non pater aluêo Effusus Tamesis, non Naupactei Acheloi (a) Vide Ouid. lib. 2. Fast. sub initium. Flumina, non, quantus quantusque est, omnibus vndis Expiet Oceanus. Stygio saeuissima cornu Dat dirum populis belli discordia signum: Exarsere animi: cinctae hinc serpentibus atris Immanes Cromuelli vmbrae exitiale furoris Cordibus inspirant virus; non segniot inde Sanguinolentum aperit iugulum, plenisque Momuthus Exceptum manibus, Nessei peste cruoris Tetrius, effundit vulgi super agmina tabum. Perfida iamque odia, atque animi patuere rebelles, Consessumque nefas. Sceptri spes nulla tuendi: Vix fuga, vix tutò fas est sua perdere regna. Quis tibi tunc sensus, regum fortissime, iniquis Cum populi furijs, et proditione Tuorum Nil graviùs Patriâ, regnoque horrere coactus, Estensem thalami sociam, tam proxima cordi Pignora, partem animi tantam, genitumque paterni Nuper in imperij titulos, spem nominis vnam, Et generis, Gnatum, cuius vagitibus Orbis Laetus, Io, et, Io, laetus responderat aether, Depositum pretiosum vndis pelagoque furenti (Proh quantum fati ventorum e lance pependit!) In quoscunque dares casus: telluris iniquae Mox rabidas hyemes, peioraque littora ponto Effugiens, tumidi ipse etiam per stagna Profundi, Augustus sequerere, vndis miserantibus, Exul? Nil tamen hosti actum: pulsus fers omnia tecum: Instabile externumque Bonum, Fortuna recessit; Sed virtus, tua Summa, manet: quin nuda videri Pulchrior est, meliùsque suos dat nosse nitores, Dum nihil extra se mirum spectantibus offert. Heros dimidius sub Regnatore latebas: Nunc demum, qui sis, quantus sis, perspicit Orbis. Eiectum per vim solio quis credat auito? Deserti potiùs, condemnatique vocentur, Qui talem solio pepulere. Haud Principis istud, Exilium populi est. Quaevis tu littora lustres, Orbe tuo, ceu Sol, semper conuerteris: ille Cum Patriâ, atque ipsâ, probro poenaeque relictus, Exulat in Patriâ. Vis vltima quaeque minari Sontibus? Haud vltra rediturum in regna mineris. Sed redeas potiùs. Saeui iam poenitet Ausi Perfidiam: insanos iam damnat et ipsa furores: Iacobo nec regna, ereptum sed mage regnis Iacobum, oppositas sortes, alternaque fata Iudicij vero librans examine, discit. Vosque adeo, o Superi, (trepidis sat cognita Virtus Casibus aduersa euicit, meruitque secunda) Magnanimum Heroem, et plùs visum rege, paternis Dum caruit regnis, natiuae reddite sorti. Ceu Volucrum regem, et solis phoenica Volucrem Non perimit, renouat foecundae mortis imago; Sic regum phoenix fortunae à funere, solis, Aeterni absumpsit solis quam feruidus ardor, Altera iam ducat rediuiuae exordia lucis, Inque Caledoniâ regnet feliciùs aulâ. Euenient. Verùm haec Alijs, quêis liber Apollo, Altiùs et plectri sonitu maiore canenda. Sat mihi, communis fati ad solatia, duros Sceptrorum casus, inflictaque vulnera summis Frontibus Aeschyleo cantu retulisse, nec ipsas Immunes rapidis fortunae à motibus aulas. Quidnam igitur? Proprij nemo cum ponderis expers Nemo suas Caeli pro respirabilis vsu Non lacrymas soluat: communia fallere solus Iura velis, durisque nihil dependere Parcis? Hoccine Mortalem fas poscere? Voluitur omne Fluctibus assiduis socium genus: et tibi luges Non parci? Querulis et vocibus astra fatigas, Quòd non excipiant te de tot millibus vnum? Dic, vbi frons sua? Quò sensus, ratioque recessit? 12. His adeo monitis Darij regis, ademptam Vxorem, viduosque toros sine sine dolentis, Saucia Democritus praecordia lenijt. Aegri (a) (a) Iulian. Casar ep. 37. ad Amer. Scilicet augustum subiens penetrale tyranni, Desine perpetuis, Rex, desine fletibus, inquit. Namque ego dilectam (licet irremeabilis Orci Lurida fatali stagna exuperauerit alno) Vxorem liquidas caeli reuocare sub oras, Iniustamque nigro raptori auertere praedam Spondeo. Nec nimio munus tam nobile sumptu: Poscit emi: gelido tria tantùm nomina busto Incidisse hominum liceat, quêis tota secundo Tramite inoffensi series defluxerit aeui; Dulcibus extemplo Superis, et reddita luci Ibit in amplexus cupidi Regina mariti. Tu Famulos (promissa mouent si gaudia) regni Quaslibet actutum patrij dimitte per oras: Felicem inueniant numerum, et signanda reportent Nomina. Prona fides dictis. Immensa cupido Quid sperare neget? Lecti, mora nulla, Ministri Oppida, tecta, agros, nota, atque ignota locorum Circumeunt, vigilique explorant omnia curâ. Nequicquam: vacuus labor omnis, et irrita cura. Ergo iter ad Dominum relegunt, triademque beatam Ilicet à foribus primoquque in limine iussi Reddere, per sacros ignes aeternaque Mithrae Numina, (relligio Persis quae maxima) nullos, Humani cultùs regio quà conscia, iurant, Non obitos, non excussos sibi rite Penates. Vana tamen studia, irrisos cecidisse viarum, Atque operum sumptus: nullo sub sydere quemquam, Candida perpetuò vitae cui Summa, repertum Terrigenam. Capto Sapiens tum tempore, Iamne Ergo vides, inquit, Regnantûm maxime, cunctis Hanc adeo legem positam Mortalibus, vnus Quisque volens, nolensque suos pro parte virili Vt subeat casus? Quocirca, te quoque Diuûm Numina dum fragili voluerunt semine nasci; Ne tumidus nimiùm, videsis, habeare, tuique Oblitus generis, communia pendere vitae Abnueris solus si vectigalia, teque Fata hominum indignere hominem promiscua ferre. 13. Nec mihi se plures quisquam vidisse reponat, Inseribi tumulo qui Regnatricis Eoae, Frustrarique sagax Graij Sapientis acumen, Fortuito laesi nunquam discrimine, possent. Esto, aliquem genus id liceat producere; quid tum? Exempla hunc inter censebis, an inter habendum Prodigia, Hetruscis olim lustrata libellis, Degeneres vtero foetus, matrique timendos, Sanguineosque imbres, pecudesque humana locutas, Et gemino de sole diem, dubitantibus astris Hinc, illumne patris dignentur honore? Sed ipsos Hos tamen, humanae quos ceu miracula sortis Ignari colimus, quàm multis longior aetas Casibus obijciet? Liceat modò viuere; quanto Reflantûm miseros ventorum turbine volui Aspicies? Quae venturis spectacula scenis, Materiem tragico quantam debere cothurno? Et tibi laeta diu fòrs illibataque primae Fluxerat aetatis series: sòrs et tibi plures Inuidere, rotae volucris de culmine qui nunc Praecipitem sensu partim miserantur amico; Partim etiam fastu gaudent calcare proteruo Vidi ego, quae, caeli toties secura, marisque, Nauifragas Libyae syrtes, Aegaeaque saxa, Et Siculos velis impunè audacibus aestus Luserat, aequorei supremo in limite cursùs, Littora dum nautae iamiam subeunda salutant, Sertaque festiuae imponunt victricia puppi; Cautibus illisam caecis perijsse carinam. (a) (a) Fingitur visum, quod potuit contingere. Nil certum satis: ambigui periura fauoris, Vsque sub emeritam multos Fortuna senectam Amplexu toto fouet, immensisque saginat Muneribus, titulos, et honorum insignia circùm Accumulans: quò nempe suas (is denique finis) Rite coronato ducti mox vertice ad aras, Splendidior saeuis procumbant hostia Sacris. 14. Consule Romulidûm fastos. Non littore talis Victima Niliaco Magnus? Non curia tali Victorem obstupuit Socerum procumbere pompâ? Ille triumphati Dictator maximus Orbis, Bellorum, pacisque potens, lex vnica legum, Vnicus heroum phoenix, post addita Rheno Vincula, post domitum Oceanum, innumeramque cruentis Thessaliae in campis vno certamine messam Palmarum segetem, vrbanae (quis crederet?) ipso Pacis in amplexu. Sed cur notissima vulgo Vlteriùs monumenta sequor? Tu Graecia profer, Tu potiùs Samij fatum lugubre tyranni. (b) (b) Val. Max. lib. 6. cap. 11. et Herod. lib. 3. de Polycrate. Vix hominum sese Dea caeca benigniùs vlli Credidit, admoto vix blandiùs vbere quemquam Fouit. Iter pronum coeptis, spes nulla secundo Fine carens, nullis longè sua copia votis. Ne multis morer; ipsum etiam fastidia tandem Mutati nunquam Superûm cepere fauoris: Ipsum etiam faciles adeo per plana, sine vllo Obice, lassarant cursus: iamque esse timori Ille, nec immeritò, praeter moremque, modumque Caeperat immotus fati tenor. Ergo seuerum Sollicitus Nemesis numen, Diuûmque piare Inuidiam, cupiensque aliquo, inter prospera rerum, Quid dolor, explorare, et quid sors altera, gustu, Auulsam digito, sibi quae carissima, gemmam Aequoreas iecit, pretium maeroris, in vndas. Sed vani iactus: neque sic lugere, volenti, Fas fuit. Oblati siquidem mox piscis in aluo Amissum reperit lapidem, gaudensque recepit. Quaenam igitur tam securi meta vltima cursùs? Feralis crux nempe, in quam crudelibus actus Idem odijs, variae documentum flebile sortis Praebuit, et nullum duras euadere vitae Posse diu leges securum hilaremque probauit. 15. Quid? Quod vim rigide sortis non singula tantùm Per capita, ablato caecam discrimine, ferri; Sed leuiùs tibi, quàm plerisque, incumbere cernes. Ecquid enim tam triste subis, abstergere fletus Quin grauiora queant te circùm exempla? Reuolue Sîs animo, quot nunc, inopes, diuturna maligno Vix mendicatae Cereris ieiunia frusto Solentur, Cereris, presso quam dente resolui Indocilem rigidâ conspectam à Gorgone iures: Nec laris exigui saltem sit copia, faeuas Ad Boreae, Caurique minas, sed sub Ioue nudo Hybernas agitent, quà nox deprenderit, vmbras. Effera quàm multos arthritis, et acriùs vrens Calculus ad mortis speciem, votumque fatigat? Contemplator et Hos, piceâ, qui, nube sepultis Luminibus, toto proscripti sole dieque, Nulla diu roseae delibant gaudia lucis. An, rogo, non tali collatus cum grege, felix Ex misero possis, atque inuidiosus haberi? Quod grauiùs, quàm mortali pro robore, fati Incumbentis onus, nulloque Atlante ferendum Ipse vocas; tenuem non Illi ponderis vmbram, Non lucrum, munusque suâ prae sorte putarint? 16. His tua si sapiens, alienaque pendere fata Lancibus instituas; quàm tecum molliter actum Protinus agnosces: neque iam sic nubilus istam, Quae vacuos humeros tenuis vix sarcina tangit, Obîjcies Superis, meritos quin gratus honores, Pro maiore adeo aerumnarum parte remissâ Exolues, qua pressa virûm tot millia cernis: Quaeque, per humani generis communia iura, Nil fuerat, cur, praeterito te, iustiùs illis Assignanda foret. Quòd si, post talia, fatis Inuisum te pergis, et vltima dicere passum; Hac querulum iusti scitâ ratione Solonis (a) (a) Val. Max. lib. 7. cap. 2. Compellare iuuat. Summus, fac, rector olympi Omnia Mortales iubeat sua pondera, quêis nunc Hi grauiùs, leuiùsque Alij torquentur, in vnum Communem pariter cumulum deponere, et inde Seu positam rursus sibi quemque assumere; iustam Seu potiùs cunctos, nullo discrimine, partem. Haec si conditio detur; quae mens tua? Fascem Num proprium retinere velis? An, foedera legis Alterius subiens, ex illo vnde vnde coacto, Digestoque iterum totiùs sortis aceruo Ducere cum reliquis partem Mortalibus aequam? Ni fallor, grauiùs multò noua sarcina frontem Tunc premeret: mallesque adeo praesentia ferre Pondera, ceu melior fati, leuiùsque futurus Sic miser, aequales quàm si pro parte virili Omnibus aerumnas communis diuideret sors. Quin Alios igitur, iustâ quêis lance Malorum Abnueres par esse, animo proponis, et inde Opportuna refers duri solatia casùs? 17. Rettuleris sanè, Leporum ni amentior ipso Sis grege: cui certam lux hinc oblata salutem Iamiam mersuri tulit ipso in cardine lethi. Scilicet hos quondam (Aesopo si credimus: et quis Aesopo ambiguus cunctetur credere?) lucis Insanum vitaeque odium, tot casibus actos, Obuia tot fata assiduo terrore pauentes, Supremum properare diem, atque occurrere Parcis Impulerat. Quid enim sese aerumnosius vnquam, Quid magis exosum Superis, grauioraque Titan Viderit iratae obiectum ad ludibria sortis? Quêis nihil armorum: nullae aegro in corpore vires, Nusquam animus praesens: sed, si quae, tota salutis In pedibus ratio: bella hinc metuenda Ferarum; Hinc hominum: trepidi semper sub pectore motus: Nilque parûm validum, seu frondea concitet Eurus Murmura, seu viridis quasset dumeta lacertus, Attonitas replere fugâ, et formidine mentes. Nec piget obstrictos tam duris legibus annos Ducere? Funesti valeat quin aetheris vsus. Sat luci, lacrymisque datum. Mors vna Malorum Effugium. Moriamur, et vltro in fata ruamus. Instar habet si vita necis; vitae vltima finis Ortus erit. Finire necem, haud perijsse; renasci est. Haec alij passim, ante alios haec plurimus omnes Taphrocharis (priscum genus olli, et clara parentum Nobilitas: sed facundae praestantia lingua Plus proprij addiderat decoris) clamore diserto Ingeminans, vulgi ad proceres, vulgumque fremebat. Tristibus ergo acti stimulis, caecoque furore Praecipites mortem iurant: bacchatur in omni Pectore mors: primus nasci, extremusque perire Lucis amor cessit. Stat, non poscentibus vltro Reddere depositum fatis: stat, quod super aeui Parcarum net nigra manus, damnataque caeli Munera proiecisse, et nil crudelibus auris, Nil vltra debere tibi, Natura. Palustri Haud procul vmbrosam complêrat gurgite vallem Stagnum abruptum, ingens. Liquidi rapit illa sepulcri Spes animos: aduersa ruunt in fata, sequentûm Quo neque vim fugerent, cursu. Hìc demergere vitam, Et vitae miseros vnà demergere casus Fas erit: hic portus curis, haec meta laborum. Salue optata palus. Sic illi, et triste subibant Iam littus, peritura cohors. Sed, parcere mitis, Aequius ignaris, quàm, quod per fata vouerent, Auxilij genus vnda tulit: vitamque relinquens, Nil nisi sollicitae exhausit fastidia vitae. Vosque adeo, molli quas tunc herbosa fouebat Ripa sinu, taciti, ranae, gens garrula stagni, Dum, sonitu impulsae venientûm, corpora notas Praecipiti hinc, illinc saltu vibratis in vndas; Vos rabiem miseris infixam, aegrosque dolores, Ac lethi stimulos fluctu mersiftis eodem. Hoc satis, haec Leporum gentem seruauit imago. Mirantur, subitò refugas, seque esse timori, Attolluntque animos. Iam non postrema videri Sors sua: quaesitae iam deferuescere saeuus Mortis amor: solùm iam deesse, atrocia primus Qui reuocet Consulta, et viuere suâdeat, author. Quis fuit is? Cupido egregium da noscere vati, Calliope, Herois nomen: superesse nepotum Da memori famae seruatoremque parentemque Auriti generis. Praesens tibi tota Vetustas: Saeclorum nos impliciti caligine: et atram Letheaea ante oculos glomerant obliuia nubem. Ergo animi prudens, nec seu genitore Podauro, Milophago seu fratre minor, dubia agmina spectans, Rhinomacer placido sic ore silentia rupit, Sic sociam diris pubem reuocauit ab orsis. At quae nos properae necis importuna cupido Sollicitat? Nempe ibelles Natura creauit. En Alios, trepido quêis plus sub corde pauoris, Quêis minus attonito iseruit sub pectore cordis. Cur sortem damnare libet, quam suspicit, et cui Sese humili genus hoc impar terrore fatetur? Viuamus Lepores, audent si viuere ranae. 18. Atquì maius adhuc, longèque potentius aegro Auxilium fuerint Aliorum vulnera, si, quo Illa ferant îjdem vultu, et quo pondere mentis, Insuper observes: tranquilâ vt fronte dolorem Dissimulent: vt, vel lapsi afflictique, prementem Fortunam super assurgant, fatique riunas. Talia, credo equidem, spectantem exempla pudebit Immodico questu casus vrgere minores: Nimbrorumque minas inter caelique tumultus, Innubes roseâ pingi Thaumantide vultus Posse scies, animumque suo radiare Sereno. Nec tibi magnanimos heroas, et inclyta fastis Nomina, Anaxarchi letho insuperabile pectus, Crescentemque animis rerum per damna Catonem Obîjciam. Mediae vel plebis in ordine, siccis Luminibus multos ea passim fata subire Aspicies, quêis ipse, et adhuc leuioribus ictus Foeminea effundis bilem in lamenta, diemque Proîjcis, iratus Superis, vitaeque, tibique. Nam quae tam miseri (libeat perpendere) luctus Materies? Teneris illusit bruma racemis, Palladios foetus decoxit fortior aestus, Invida spem largae Cereris rubigo fefellit. Hinc dolor, hinc lacrymae: Qui conclamatus, et omni Deiectus spe viuam? O foeda inscitia, necdum, Qui viuas, didicisse! At pronum discere. Viues, Omnis vt artificum pubes, vt nauita, sutor, Rufticus, vpilio, miles, generisque per Orbem Humani pars magna, foret quies copia dives, Quod tibi, post cladem, reliquum. Te parcior anni Vnius exanimat fructus, quem foenore largo Excusabit agris ventura manentibus aetas: Haud stabiles illis reditus, haud iugere certi Vlla soli: vix, quod naturae vota requirant, Suppetit: eximio sortis pro munere ducent, Si rigidos, quamvis crassa, atque hirsuta, Decembres Penula submoveat: si quantulacunque paratae Frugis ad exiguum non desit copia victum. Nec tamen exosam propero vel funere vitam Abîjciunt, vel perpetuo maerore fatigant: Quin curis miscere iocos, atque edere plausus Saepe vacat: festae in primis Solennia lucis Cum redeunt, longoque modum posuere labori. Tunc etenim, madidi Baccheo nectare venas, Per virides incompositis iam motibus agros Subsiliunt; bifori iam pastoralia buxo Alternant hilares modulamina; iamque, torosis Pectora nodantes, et mutua colla lacertis, Pisaeae veteri luctantur more palaestrae. Conscia festiuis circum clamoribus arua, Frondiferique sinus nemorum, collesque resultant. Laetitiae hac igitur pompâ praeferre beatos Se liceat, quêis fulgor opum, quêis lauta supllex, Esse sibi gnaris, nisi de sudore diurno, Praesidium certum, et vitae instrumenta tuendae? Tu, cui res tantò melior, squalentia nigris Perpetuùm lacrymans obduces nubibus ora, Et tantùm Aemilij non pontis ab aggere mittes Danmatum caput: immodici quòd copia luxùs Haud superet, vanis sed parcens sumptibus, intra Naturae positos cogaris viuere fines? 19. Vnde haec, foemineis vel sensibus inficianda, Mollities? An dissimili tibi pectora finxit, Et reliquis natura luto Mortalibus? An te Ex florum succis, aut illo condidit, aether Quo matutinus conchylia rore maritat? Heu nimis indecores animos! Saeuissima fortis Fulmina, ceu fragiles, Alij, sine cuspide thyrsos, Excipiunt: minimi ad speciem dubitabile vulnus Te culicis plorare iubet: confinia summae Vix cutis exiguo districtus acumine, rumpis Clamorem, quantum neque Stentoris illa, laesus Nec Diomedeâ Gradiuus Homericus hastâ: [a] Homer. II. lib. 5. Baccharisque furens, ceu, qui fallente securi Saucius, impulsis taurus diffugit ab aris. At quò Socraticis iterumque iterumque recocta Mens abijt studijs? Quò magni trita Ceanthis Porticus, et totas biberat quod pectus Athenas? En stolidum vulgus, Sophiae immortalia nunquam Templa vel à primo cui limine cognita, laudis Te tamen in stadio victum post terga relinquit: Plusque illi ingenitus stupor et vecordia praestar, Maesta nec ignauo suffundere lumina fletu Desinis? Et truper etiamnum cordis ab imo Rumpuntur gemitus? Graijs audita Lyceis Si nondum teneram firmarunt dogmata mentem; Vilibus in triuijs quae prostant obvia, saltem Confirment exempla. Illinc fas denique discas, Posse homini quovis fatorum in turbine frontis Laetitiam, nedum mentis constare vigorem. 20. Fac tamen, in duris sociorum fortia rebus Deficiant exempla; tuo num parva dolori Te penes, inque tuis opibus solamina restant? Aspera sit quamvis, nunquam sic funditus omni Sors hominem vacuat felicis munere vitae; Quin complura simul misero iucunda relinquat, Caetera quêis laetus nescire impendia possit, Seque illis geniumque suum oblectare fruendis. Mors rapuit sobolem: sed praedia salva, tumentes Sed loculos rutilus pergit distendere Ganges: Quanta fluent illinc orbatis gaudia Canis? Res angustae: operum felix at gloria, partum Et sophiae studijs manet indelebile nomen: Aurea quo regum supra diademata frontem Erigis, et, tacitae calxans oblivia Lethes, Perpetuos iam nunc vitam disponis in annos. Nulla parata mihi tam dulcis pignora famae, In tenebris quin voluor, ais, praesentibus aequè Ignitus populis, ignorandusque futuris. Non alijs igitur famam excusare iacentem Praesidijs opibusque licet? Quin aspice, fortes Quale tibi membrorum artus, immaniaque ossa Fulciat Herculeum robur, quot spondeat aeui Lustra nihil Medico debentia, quàmque valenti Terreat, et longùm voluendo stamine Parcas. Nullane tam pulchrum reris solatia censum? Ast illum, si quâ mercede parabilis esset, Non vnus toto supremae munere sortis Dux erit, et sceptri pretio regnator emendum. Denique, cuncta licet mortalis Commoda vitae Fatorumve, hominumve rapax iniuria tollat; Non tamen aethereos census, animoque repostas Diuinae virtutis opes contingere sive Vlla hominum, seu fatorum vis audeat vlla. Fortunae sacer hic fundus, mirabile donum Numinis, externis violari casibus vna Delinire potens, largèque rependere casus. 21. cur igitur plùs amissi contristet egestas Vnius, alteriusque Boni, quàm caetera laetum Efficiat praesens implendis copia votis? Omnia naturae cur praemia, donaque Diuùm Additus exiguae cladis corrumpat amaror: Nec magis haec sociâ sese dulcedine tingat? Vnicus an lolij suffocat Gargara culmus? Tota perit laeso Gauri vindemia botro? Hesperidum syluis aut si felicibus vnum Aura nocens pomum perstrinxerit; ilicet actum De reliquis: nulli veteris iam gratia succi, Nulli priscus honor formae: defluxerit omnis Autumnus vitio pariter confectus eodem? Fusus ab Hetrusco Dux Insuber hoste, paratis [a] Nierem. de Arte volunt. Lib. 6. Cap. 45. Suàsit vbi iam fera dies accumbere mensis; Quam male tentatae commouerat alea pugnae, Turbidus in Famulos, inique obuia fercula bilem Ructabat, nihil irato non pectore damnans. Cui coquus impatiens sese ac sua munera sperni, Exitus aduersi certaminis, inquit, acerbo, O Here, Confusum vitiat tibi felle palatum, Nec patitur syncero epulas dignoscere sensu. Sed, quoscunque volet, pergat Mars texere ludos, Totaque sub signis conspiret Hetruria; nullo Vicerit id conatu, vt, noster fercula struxit Quae labor, absurdi veniant culpanda saporis. 22. adde, quòd vrgentis Fortunae spicula, ritu Cuspidis Aemoniae, feriant hinc quamlibet; ictos [a] Vide Pl. lib. 34. Hist, Nat. cap. 15. Inde iuuant tamen, et cum vulnere vulneris vnà Lenimenta ferunt. Nam cum Deus indole tali Seu Boma, seu Mala condiderit mortalia, nunquam Vt penitùs diuisa fluant, sed foedere certo alterius semper sortis sors altera partem contineat; Bona dum nobis extraria, Natos, rem, fasces, titulos Fortuna volubilis aufert; Vnà etiam stimulos animi, fastidia, curas, Et reliqua his adiuncta Bonis discrimina tollit. Nec secus, aerumnis quoties immitibus vrget, Famam onerat probris, languoribus inficit artus; His agnata Malis pariter compendia donat. Et tu, ceu vitae rudis, imprudensque Futuri, Viribus inualidum, titulorum et honoris egentem Te quereris, pulsumque domo quem corporis aegri Ni labor hic thalamo affixum retineret, obrotâ Per ludum (quod saepe vides contingere) rixâ, Fòrs male vitatum iugulo, vel pectore ferrum Exciperes: qui, sperati si culmen honoris Nactus eras; lapidum caelo Phaetonta referres, Saeva Iovis subiens irati fulmina: dulci Aut nido procul ignotis in finibus aeuum Ni traheres; luxu facilè corruptus inerti Ventura in rapidos iecisses semina morbos, Haeres ante diem patrij dicende sepulcri. Quàm miros Fortuna sibi componere gaudet Rebus in humanis ludos? Adversa secundis Auspicium quoties fecere, ruinaque felix In gremium lapsos sortis proiecit amicae? Hostili medium transactus vulnere pectus Nil se iam Superis debere Pheraeus Iason [a] Plut. de capienda ex hostibus util. et Val. lib. I. cap. 8. Crediderat: vomicam tamen in Vitalibus altè Haerentem explicuit mucro, fidusque, salutem, Quam non attulerat Paeon, ferus attulit hostis. Quis non exitio hybernas fore duceret arvis Seminibusque niues? Atquì noua ducitur inde Ad sobolem virtus: formandis foetibus aptus Dum calor, et viuax naturae spiritus intrò Cogitur, ac teneris radicibus insinuat se, Perficiens, quae laeta suo dein tempore pubes Exiliat, varijsque annum proventibus ornet. Quid moror? Ipsa etiam morbis prodesse venena, Multa mouens hominum in dubijs solertia rebus Comperit. Exemplo est aconiti inamabile germen: Luminibus quo vix aegris praesentius vllum, [b] Plin. lib. 27. cap. 3. Maiores oculorum medicamentis aconitum misceri saluberrime promulgauere: aperta professione, malum quidem nullum esse sine aliquo Bono. Importuna premant liquidos si Nubila visus, Auxilium venit, offusasque eliminat vmbras. 23. Atque hoc, perspicuâ, Graiae imortale Mineruae Lumen, Epictetus signavit imagine: rebus Dum medijs geminas hinc, illinc addidit ansas: [c] Cap. 58. Enchir. Dextram vnam, sine fraude licet qua apprendere; laeuá Ast aliam, nulli vnde queant impunè teneri. Nimirum sociae ingenijs discordibus ansae Oppositas rerum vires, effectaque partim Commoda, Mortales partim laedentia signant. 24. Quocirca id reliquum, ratio id planissima dictat, Infidi capulo vt lateris solerter omisso, Dextro, quidquid adest, potiùs mens prouida sumat: Scilicet, à rerum titulis peioribus acto Vt retrorsum animo, et, quantùm licet, vsque reducto, Non, nisi quod sese placiturum ostendit in îjsdem, Contempletur: apum ritu, quae, florea Veris Circùm regna vagae, virosis quamlibet herbis Infideant; grarum vel tali e fruge saporem Excerpunt, operosa dein quo mella laborent, Fragrantique suas distendant nectare cellas. 25. Nouerat id Caesar: Libyae squalentis in oras Aemathiae qui fortunam, et victricia signa [a] Suet. in Vita cap. 59. Dum trahit, arrepto vix primùm in littore lapsus, Haud laetis hostile solum tetigisse videri Auspicijs poterat, ni tristem ad prospera casum Flexisset, Teneo te, clamans, Africa: nostra es. Nec ducis Oebalij dispar solertia: centum [b] Plut. in Apopht. Lacon. de Leonida. Qui simul Aurorae populos, totumque sub armis Xersem ad Thermopylas pugnâ excepturus iniquâ, Nescio quo, telis, referente, hostilibus ipsum Ilicet obnubi media inter praelia solem; Lethifero illo etiam in nimbo, Martisque procellâ Aduertit sapiens, meritò quod posset amari. Et, Bone, ait, narras: nimios certaminis aestus Pertimui: levat hac nubes me ferrea curâ. Gratia Dîjs, hostique: aderit pugnantibus vmbra. 26. Et verò, nisi tam dulci devinxerat arte Oppositas rerum formas elementaque Numen; Ipsa sibi discors nutantis machina Mundi Haud, reor, immotá posset compage teneri: Sed civile nefas, aeternaque iurgia scissum Hinc, atque hinc furijs agerent immanibus Orbem. Nam mediâ cum parte Sui contraria pugnent Quattuor inter se Naturae corpora prima; Si nihil aut his spectandum, aut occurreret illis, Praeter eam, disconueniunt qua singula, partem; Arida numquam equidem tellus, atque aridus ignis, Illa liquentis aquae, liquidi consortia ferret Aeris hic: neque fida fatis durare caloris Aerij, et gelidae posset vicinia lymphae. Omnia quae nexu nunc apta ligantur amico, Cognatae alterius fido quia glutine partis Se retinent. Flammae similis calor aerà iungit: Communi fluxu lymphis adstringitur aer: Vndaque frigus amat vicinae frigida terrae. Corpora sic inter pugnantia, disque sidentes Naturarum habitus aeternùm laeta viget pax, Innectitque sibi concors discordia Mundum. Hunc igitur, constant quo rerum foedera, morem Ad vitae regimen, Mundique minoris ad vsus Conandum nobis traducere, quaelibet inter Si certam retinere iuuat discrimina pacem. 27. Plurima cum porrò adversis haerentia fatis Commoda sint; primum, longèque ante omnia ponas, Heroum eximijs nusquam quòd latior ausis, Angusto quâm calle, aperit sese area: nusquam, Fortunae glomerata inter quàm Nubila, virtus Plùs radiat. Quid enim rarum ac memorabile, fortem Si praestes animum, facili dum vita suoque Prouehitur cursu? Nemo, discriminis expers, Haesurum capiti Phoebeae frondis honorem Rettulit. Aeolij rupto cum carcere montis, Indomitis rapidi certant Aquilonibus Euri, Arcturusque minax fundo maris aequor ab imo Eruit, impingitque rati; tunc ars tua, Tiphy, In pretio, clauique sagax dignoscitur vsus. Agminibus nullus, fac, misceat agmina Mauors; Fortis et ignaui perijt discrimen: Achilli Par prope Thersites. Nemeae portenta, tricorpor Geryones, sus Arcadicus, fera bellua Lernae, Iunonisque odium, nec mollia iussa perenni Amphitryoniaden misere in saecula famà. Debeat vt multùm Thesêo, Alcmenaeque parenti; Plùs tamen Eurysthéo, plùs debuit ille nouercae: Plùs Iove patre virum euexit Iovis aspera coniux. 28. Fortuiti quoties igitur quaecunque Mali vis Aggreditur; belli, fac, tempus adesse gerendi Sis memor, armatumque inferri cominus hostem: Quicum iam, terris, caeloque fauentibus, amplâ Compositus velut in caueâ ingentique theatro, Experiare manus. Tecum dêin talia: Vires Promendum: ambigui praesens vocat alea Martis. Nunc agitur, qui sim: virtutis, desidiaeque Spectator Mundus. Quid tum? Certaminis ipse Immemor, abiectâ, cuneis ridentibus, hastâ, Ceu trepidus puer, imbellis vel foemina, turpes Exquiram latebras? Auertite sydera. Praestat Quolibet arma tenentem infesto occumbere letho, Dedecoris tanti quàm stigmate nomen inuri: Scilicet immotus saeuâ Gladiator arenâ Prouocet aduersum nudis Vitalibus ensem, Impauidamque animam per hiantia vulnera fundat; Me leuior durae exanimet violentia sortis? Immo, age, crudeles, quantùm libet, augeat iras. Hoc iuuat: augebit palmae decus acrior hostis: Fama suis crescet cum cladibus: ingentemque, Par mensura Virorum, ingentia vulnera prodent. Nemo, suae, doluit, quòd plurima suppetat artis Materies, faber. Ars Hominis pulcherrima, virtus; Aerumnae, virtutis opus: nec gratuler illis? Tanta nec oblatae complectar praemia laudis? Carior est, magno steterit quae gloria sumptu. Ipsa Mali, premit heroum quae corpora, moles, Nominis aeterni stat nobile Mausoleum: Ipsae illos calcanda vehunt super astra ruinae. Verberibus plagisque suae explorasse feruntur Stripis Amyclidae ingenium, qui fortiter ictus [a] [a]Vide Plut. de Instit. Lacon. ubi, licet experimenti mentionem non faciat; magna tamen gloria dicit Pueris fuisse, verbera fortiter excipere. Pueri per integrum diem flagellis caesi, saepe ad mortem vsque apud Dianae Orthiae aram, laeti alacresque tolerant, atque inter se de victoria certant, in eo posita, quis diutius magisque perferat verbera: victoremque summa consequitur gloria. Certamen id flagellatio dicitur, et quotannis habetur. [b] [b] Sen, de Provid. c. 4. Exciperet puer, hunc patriâ fassi indole dignum. Sic et sydereus Genitor per tristia prolis Sumit adoptandae specimen. Qui lege probari Hac renuit, diae renuit quoque stirpis honorem. At mihi ne quisquam genus immortale merenti Illacrymet. Perijt fortis patientia: casus Frustra omnes fuerit consumere; si mea luctu, Non hilari virtus censetur digna triumpho: Infelix potiùs videor si dura ferendo, Quàm sacer. Aerumnae vulgi plorentur inertis: Fortiter exaustas laedit, nisi Mundus adorat. Plus homine est, humana animo qui pertulit aequo. 29. Iuuerit hoc etiam, certo si certiùs omni Constituas, nihil inconsulto Numine magni Rebus in humanis posse, aut contingere parui. Non error, casusque rapit mortalia. Caecum Fortunae numen sceptro donauimus, Ipsi Veriùs heu caeci. Qui condidit omnia, iustis Omnia superamus naturae temperat author Legibus, euentus dubios, inopinaque fata Ad certum per nota sibi compendia finem Circumagens. Vano trepidi quìd voluimur aestu? Ipse sui nouit causas moderaminis: ipse, Quid magis expediat, rerumque quis aptior ordo, Perspicit. Adriaces pinu sulcante procellas, Nonne vides, vt vectorum manus inscia ductu Auspicioque sui volitet secura magistri: Vt nihil addubitet, se seque per omnia doctis Illius imperijs, et canae praebeat arti Morigeram? Si ductori, qui seu malefidus Fallere, seu falli potis est male prouidus, vltro Permisisse iuuat nos, nostraque; fidere summo Cur dubitet quisquam Rectori, hominumque, Parenti, Fata supercilij nutu qui condit, et aevi Perpetuos certo deducit tramite cursus: Quem nihil ex Mundi serie vicibusque futuris. Praeterit, et dulci qui nos dignatus amore, Quidquid seu furur hostilis, sive aspera vitae Lex iubeat perferre, humana ad commoda flectit? 30. Certè equidem, nostri quanquam nil vsibus Orbis Prospiciens mortale genus per tristia quaeque Duceret; in iustas etiam tum nulla querelas Suppeteret ratio. Mundi ille aeterna potestas, Quidquid agat, nullo sub iudice reddere causas Cogitur. An sua demoliri, perdere, iamque hos, Si libeat; iam diuersos, si malit, in vsus Artifici flexisse nefas? Si quisque suarum Vindicat arbitrium rerum: diffingere nullo Si figulus prohibente potest, quam condit, vrnam; Quidnì iuris idem in sua regna, suumque Tonanti Concedatur opus? Cur illi ex omnibus vni, Produxit Domino quem vitae ad lumina nutu, Haud liceat dominis moderari nutibus orbem? Nunc placido summae rationis pondere fata Cum regat, et nostrâ mitissimus omnia libret Vtilitate Parens; tam dulcia iura subire Quis renuat? Quis non patiatur, ametque regentem? 31. Dura iubet: sed enim Patrem, vel dura iubendo, Se probat. An dulcem curare fatetur alumnum Tunc genitor tantùm, cum pronus ad oscula tollit, Aut gremio fouet, et blandis complectitur vlnis? Non mage adhuc patrij sensum declarat amoris, Ingressum tenerae, cum, iam lanuginis annos, Praetextam mutare sago, castrisque penates Imperat: vt, saeui per honesta pericula Martis, Noscendum famae se praebeat, eximijsque Testetur genus, ac tollat sublimiùs ausis? Haec tua conditio: sic et tibi maximus author, Vincenda obijciens discrimina, consulit. An tu Vbera setosis etiamnum ducere labris, Inque sinu gerulo semper, ceu bimulus infans, Ludere, blanditiasque audire, et reddere poscis? Deficeres nimiùm genitoris ab indole. Fortis Illius in Natos amor est: ad grandia quaeque Protinus imbelles annos, primamque iuuentam Instituit: neque desidiâ turpique veterno Ingenuas patitur vires corrumpere, duris Sed studijs, meritâque iubet clarescere famâ. 32. Nullos at video, referes, praesentia fructus Quos olim peperisse queant discrimina. Quid tum? Paeonij quoque non rarò medicaminis Aegrum Vis latet: occultam nec seciùs inde salutem Percipit. Est Recti, est aliquid, decernere, nobis. Quod, licet ignaris, Superûm Sapientia possit. Aspice belligeras acies, Mauortia castra: Omnibus anne illic communis buccina prodit Consilium mentemque ducis: cur inter opaci Furtiuas nemoris latebras confidere turmam Iusserit hanc; promptis illam vigilare sub armis: Cur subitò moueat: celeres quò destinet alas? Praescriptas, sibi quisque vices, et munia laetus Occupat, imperij quamvis arcana videndam Se ratio neget. Antiqui sat prouida nosse Corda ducis. Belli mens totius ille, quid aptum, Vtiliusque, videt cunctis pro millibus vnus. 33. Cur tamen in Iussis Caeli grauioribus vllos Ipse etiam nequeas fructus agnoscere? Nullos, Fac, pariant alios; hoc ipsum fortia ferre, Numquid vile Sui pretium? Nil gloria mentem Ergo mouet, pulchris merces amplissima factis? Nil virtutis amor, vinci quae nescia, clades Lucra facit, geminatque suum per vulnera robur? 34. O Pater, o naturae, immensique arbiter aeui, Duc, age, duc Famulos: tua quò suprema vocârint Imperia, obsequij haud segnes, animisque parati, Aspera, seu mollis via sit calcanda, sequemur. Nubibus immistas Alpes, rapidisque negata Vel Volucrum pennis audaci vincere nisu Saxa iubes? Celsarum inter pendere ruinarum Ilicet Abrupta aspicies. Foecunda venenis Reptilibus Libyae sitientis in aequora mittis? Iam Lybyae celeri signabimus arida gressu Aequora, serpentum socij. Sulcare frementem Nerea vis? Tumidis concurrere protinus vndis, Oraque vel mediae iuuet irrupisse Charybdis. Pauperiem duram, famae, dispendia, tristes Carceris indigni tenebras, vincla aspera, morbos, Quidquid acerbum, inuisum, atrox, immane, feremus, Te iubeas tantùm. Nostras tibi cudere sortes Vis aeterna dedit: nos iussa capessere nati. Ignarus nimis ille Tui, permittere tanto Non nisi compertis qui se rationibus audet Ductori, laetusque minùs per saucia dumis Tesqua, per Hyblaeis pictos quàm floribus hortos It comes. Humanis tu singula prouidus aptas Vsibus: ad laetos tu dirigis omnia fines, Vna salus rerum, lex totius vnica fati, Consilijque potens Ratio, mensuraque Recti. O dignos (Quid enim haud meriti tam sontibus ausis?) O dignos, quibus ad votum fluere omnia, quosque Auspicijs per parva suis et deuia ferri Iure sinas, quicunque tuis parere recusant! 35. Talia si vulgo constent oracula; plausu Iam celebri, nedum nullo maerore, sinistros Excipiat casus: quin ipsa et nomina mutet In melius: geminaeque adeo discrimine sortis Funditus humanis sublato e rebus, iniqui Nil superet, nil non felix et rite secundum. Si tamen infirmam minùs haec sapientia mentem Alleuat, aethereoque licet decreta Parenti, Tristia pergis adhuc lugendaque fata vocare; Ast aliâ, vitae in medio quae sensibus ipsis, Contrectanda patet, saeuum ratione dolorem Lenieris, reputans animo, quàm concita cursus Festinent Humana suos absoluere: teque, Quantumcunque miser iam sis; haud vsque futurum. Num quid enim propero vanescere gaudia tantùm Fine putas? Nihilò plùs longa doloribus aetas: Nec, seu difficilis, seu commoda, nouit eodem Stare diu fortuna gradu, variabile nacta Ingenium: qualis tumido nunc proluit aestu Littora; nunc refluens in se maris vnda residit: Ferrea vel speculis, et turribus addita, verti Qui iubeant, nullos non audit lamina ventos. 36. Paruane retro hominum series, de culmine rerum? Quos dedit in praeceps, mox altiùs extulit, atque Instabili ludo per summa, per ima rotauit? Sat Marium fuerit meminisse. Quot obîjcit vnum Personasque, vicesque caput? Vulgaris ab imo [a] Vide Plut. in eius Vita. Ordine militiae paulatim munera summi Vectus ad imperij, mox illo e vertice lapsus, Post trepidas ex Vrbe fugas, vluaeque palustris Praesidium infelix, et ferrea vincula, Cimbri Tantùm non gladio cecidit lictoris. An ergo Terminus hic leuibus fatis? E carcere sospes Mittitur, ac noua fortunam in conamina ducit. Scilicet vt rursus fugiat, Libyâque repulsus, Deiectae vagus, aeger, inops Carthaginis hospes, Mutua det Poenis solatia cladibus. Immo Acrior vt redeat, quos et iam fugerat, vltus Hostes, Romuleo Consul moriatur in ostro. Hanc Marij sorten quisquam putat? Haec Hominis sors Perpetua est. Luctus, alternaque gaudia vitam Diuisere sibi: iamque haec, iam protinus illi Temporis orchestram repetunt, nec, qui modò lapsis Vultus erat, vultum esse sinunt labentibus horis: Continuatque suâ semper diuersus in orbem Circumagi leuitate chorus. Quae talia vitae Discors ingenium, atque aeui mutabilis ordo Cum toties, totiesque iteret ludibria, quidquid Infesti durique tulit Dea mobilis, ore Haud alio nobis spectandum, ac Nubila primos Sub Zephyri flatus euanida, noctis opacae Aut horror iamiam Eoum reuehentibus axem Decessurus equis. Certè Mala, vix Mala, quorum Principio finis tam proximus. Indue laetas Spes igitur, neu cede animis. Post pauca dierum, Fòrs etiam spatia horarum, qui nunc grauis instat, Aufugiet dolor, et vacuas soluetur in auras. Erudiunt annos anni, praebetque sequenti Transactus documenta dies. Metire volutae Hactenus aetatis seriem: quot casibus aegram, Quàm varios inter querulam fluxisse labores Comperies? Rapido ablati qui temporis aestu, Nunc vbi? Quaque Sui minimâ iam parte supersunt? 37. Esto tamen, feros cursum producat in annos; Sic quoque dicendus brevis est dolor. Vltima fati Nempe vbi lux aderit; cum vitâ finiet omnes, Vita quibus premitur, casus. At quàm prope distans Terminus is, tangique celer? Non publica vulgi, Doctorumque pari feruet querimonia sensu, Tam breuibus spatijs angustoque aequore claudi Viuendi nobis data tempora; presserit vt vix Mortalis primo limen pede; iamque supremas Miretur subitò ad stadij consistere metas? Et meritò: quid enim Pyliae quoque cana senectae Lustra, vel Euboici rugosos pulueris annos [a] Vide Ouid. lib. 14. Metamorph. v. 137. Dixeris, sed seriem immensam, numerosque patentis Longiùs aeterni, toties et longiùs aeui? Nempe minus multò, stagna ad Neptunia roris Quàm matutini trepidantem in gramine guttam. Penè fuit, simul ac coepit, cum tempore quidquid Labitur: in vastum quamvis se porrigat orbem; Instar habent nihili, si limite desinit vllo. Cur igitur vitamque breuem, immensumque dolorem Conquerimur; nunquam patet hic si longiùs illâ, Saepe etiam gyro cursum breuiore coercet? Aut cur perpetuo manantibus vbere rivis Flere iuuat, standi quae nescia, tangere primos Iamiam supremis properant occasibus ortus? 38. Si, quoties rerum laetarum terminus instans Obîjcitur, mens aegra dolet; cur, fine malarum Proposito, non aequa ferat solatia? Tristi Gaudia quae luctu breuitas confundit, amaros Cur nequeat miscere pari dulcedine luctus? Pauca sub haec, mortale quibus componitur aeuum, Horarum segmenta, manet nos altera, longè Occiduas egressa vices, arctataque nullis Limitibus, nullis obnoxia casibus aetas. Quìd Superis durare parem, quid legibus aeui Maiorem, genitamque aeterna in saecula mentem His breuibus Gyaris, periturae hoc carcere vitae Stringimus? Illa animo potiùs voluenda capaci Tempora sunt, in perpetuum redeuntibus orbem Temporibus conserta: illud sine fine refusum, Complexumque omnes numeros, nec ab omnibus ipsum Comprensum numeris, totum aeternumque putandum est. Scilicet, immensis ibi cursibus vlteriora. Mirati in spatia, vlterioraque semper euntem Oceanum, quidquid metas extremaque nouit Littora, vix nihilo maius ducemus, eòque Indignum, deceat cui mentem aduertere, cuius Vel tenui stimulo sensus nos curaque tangat. 39. Denique, fortuitis si casibus vtilis ira: Si miseros lamenta iuuant; irascere: bilem Euome per lacrymas, per iurgia: nulla querelis Hora vacet. Quid adhuc cessas? Vltro ipse iuuabo: Clamemus. Rigidis proh durior Apennini Sors scopulis! Adeone iuuat saeuire? Cruentam Nullae adeo clades exemplaque dira nocendi Expleuere sitim? Rapuisti dulcia, Natos, Pignora, rem, titulos: inopem nudumque paternis. Trusisti laribus. Quid iam, nisi spiratus aeger, Restiterat, corpusque suis vix ossibus aptum? En etiam tristes has laedere noxia pergis Relliquias, miserae fragmenta nouissima vitae, Affixumque toro longis cruciatibus vrens, Ante necem spirante iubes putrescere busto: Nilque mei, duras possent qui flectere cautes, Te gemitus, lacrymae nihil, et suspiria tangunt. Quin age, iam totam semel, immanissima, profer Seuitatem: neu quid supra tibi denique restet: Inuisum caput hoc quovis interfice letho. Sed parcis, video, laniandi saeua voluptas Ne pereat, mecum tandem consumpta: parùmque Infelix videor, letho si torquear vno: Nec tu infesta satis, mortes ni mortibus addas, Extremumque diem nullâ non luce reducas. Ergo ego sum, cui nec permittunt viuere, nec dant Fata mori: totiesque vnum qui ducere funus, Laetitiae, cogor, vitaeque, mihique superstes? Heu miserum caput! Heu nimiùm crudelia fata! Talia cum semel, atque iterum, cum nocte, dieque Assiduus, totoque dolens iactaueris anno; Perdita num res, aut soboles, vel fama redibit? Num dolor, aut rabidi ponet violentia morbi? Nil minùs. Inconcussa suo stant pondere fata: Irascique licet, non irascendo mederi: Quin potiùs querulis clamoribus experrectus, Admonitusque Sui, vehementior inde resurget, Paulatim quem longa dies sopiuerat, angor. 40. Et tu, luctisonis indulges questibus, ictu Quòd nimiùm nimiùmque gravi sis laesus. At ille Mitiùs hòc tolerandus erat, quò immitiùs vrget. Nam neque membrorum iactatio dura, nec asper Defixus laceris Vitalibus vnguis acerbum Viuidore iubet sensu crudescere vulnus; Infestum ac violens exasperat ira dolorem. Cernis, vt aerias cursu deleta sinistro Aucupis in fraudes, praetentaque fila Volucris, Quò mage captiuas infelix concutit alas, Argutumque mouet caput, et trepidantia crura; Firmiùs hòc visco, laqueisque tenacibus haeret? Casibus haud aliter mens irretita malignis, Dum furit immodicè, seque intolerantiùs aequo Versat agens, laqueos adeo non exit; vt îjsdem Se magis, ac magis impediat, luctuque prematur Tristiùs ipsa suo, durae quàm crimine sortis. Mitte igitur steriles gemitus, nullique futura Praesidio ad vulnus pueris lamenta relinque. Si verum excutias; tenuis plerunque dolere Causa iubet: facis ipse grauem nimiamque, dolendo. Est in Dalmatiá (Plinî saltem fuit aeuo: [a] Lib. 2. Hist. Nat. Cap. 45. Ille author fideique caput. Nunc duret; iniquas senserit an leges mutantis cuncta senectae, Indigneae referant) altè submota recessu Vmbrifero specus, et pendentibus horrida tophis. Quò si sublatum per littora curua lapillum, Ponderis aut minimi glebam demiseris; ingens Protinus ex imo audiri fragor: omnia raucis Turbinibus mugire, erumpentisque procellae Horrisonus latè furor increbrescere. Pulsu Cuspidis Aeoliae patuisse immania nimbis Claustra putes: rapidosque aduersa in praelia fratres, Vnà Eurum, horribilemque Notum, Boreamque niualem, (Ne mea, ne pelago volitent tunc carbasa) fundi. Tot tempestatum fremitus, caelique ruinas Tantalus immissi lapidis ciet ictus: inertum Scilicet appositâ mores animosque virorum Effigie referens: quos quantulacunque sinistrae Vis agitat sortis, minimoque extrinsecus icti Vulnere, turbatis clamoribus omnia miscent, Et caelum terris confundunt, aequora caelo. Cum Sapiens contra durissima quaeque laborum Arduus, immotus, ceruicibus Atlanteis. Excipiat: quantòque, suâ vi fultus, iniquis Promptior occurrit fatis; vrgentia tantò Commodiûs ferat: intento ceu poplite nixus, Erectisque humeris, minùs aegrè Baiulus alti Pressum oneris durat: cui si ceruice remissâ, Nutantique gradu successerit aeger, anhelans; Obruitur, nimiâque impar sub mole fatiscit. 41. Id genus ad varios si quis solatia casus Comparet, aduerso et quoties sors ingruit ictu, Vtendi celer expromat; non seciùs illis Implacidos curarum aegro sub corde tumultus Leniet; ac notae blando poppysmate vocis Feruida latrantis componitur ira Molossi, Spirantemve minas, et squamea colla tumentem Thessalus arcanis sopit concentibus anguem. 42. Nec mihi displiceat, qui, vulnere fixus acerbo, Dum nouus in cursu dolor est, dum cruda cicatrix, Seu doctis animum studijs inuoluit; opaci Seu virides ruris latebras per Tuscula Tempe, Perque tuas Anio sequitur placidissime ripas: Quà tepidi soles, et caeli purior haustus, Syluarumque placens horror, muscosaque saxa, Et Volucrum dulci resonant nemora auia questu. Iamque, latus socijs stipantibus, ad leue murmur. Diffugentis aquae, molli proiectus in herba, Ingenuos mittitque sales, laetusque remissos Excipit, et gratis fallit sermonibus horas; Iam fidium, vocumque hilari discrimine luctus Temperat: Eumenidum ceu quondam Oeagrius Orpheûs Immites animos, terque allatrantia monstra, Et Iouis inferni non exorabile pectus Permouisse, lyram quo mouit, carmine fertur. Scilicet ad numerum componens cuncta modumque Omnipotens faber, immensum cum fingeret Orbem, Nescio quam nostris impressam condidit altè Sensibus harmoniam, modulis quae dulcibus icta Respondet commune melos: sique absona fortè Dissideat sibi; concentum numerosque priores, Externo praeeunte sono, iam laeta resumit, Iam memor ipsa Sui. Quocirca saepiùs aegris Auxiliam praesens tulit artubus, inque cubantes Depulit arguto modulamine tibia morbos, [a] Gel. lib. 4. Cap. 13. Abderae nisi vana fides: iuuenisque furorem, Igne Cupidineo, stimulisque effraenibus acti, [b] Quintil. lib. I. Cap. 10. Pythagoras medico potuit compescere cantu. 43. Sed tamen haec, laesis extrinsecus addita fibris, Haud par fragendo penitùs medicina dolori est. Sopierit crudum potiùs, quàm deleat hostem: Et breue suspensi certaminis interuallum. Non integra feret mansurae gaudia pacis. Sola igitur praesens animi fidumque leuamen Rebus in aduersis Ratio: conuellere sola Indomitos imo poterit de pectore luctus. Numinis haec sacrum munus, panaceaque, nullam, Non facilis pepulisse luem: hac immania quaeque, Veriùs, Herculeae ficto quàm robore clauae, Monstra cadunt: Phrygij haec mirabilis illa tyranni Dextera, felici in pretium quae vertere tactu Vel silices, dumosque, ac rerum asperrima nouit.

EVTHYMIAE Liber Quartus. Paeonio tristes olim qui munere morbos Exierant, genus auxilij, nomenque vetustam Prolis Apollineae cum testarentur ad aram; Marmoreis descripta adytis medicamina Cous. In memores fertur Senior retulisse tabellas: Moxque suam, rapido cum debacchata furore [a] Vide Plin. lib. 29. Hist. Nat. cap. I. Hausisset medicum pestis Vulcania templum, Per populos vulgasse, recens Asclepius, artem. Corporeis curam quam praestitit ille, fugandis Hanc mihi mens morbis animorum impendere. Vosque Vos adeo, Sophiae sacraris, quae neque flammae Bacchantis vis vlla, nec aeui iniuria soluat, Auxilij celeres succos, diuinaque vati Ad medicos vsus praebetis pharmaca. Quorum Plurima cum facili iam carmine noster Apollo, Omnibus in commune Malis latura leuamen, Prodiderit; nunc, quae certis magis apta medela Casibus, et quid opis sibi vulnera quaeque requirant Expediam. Qualis barbatus saepe Machaon, Instantis medius lethi, vitaeque Sequester, Publica languentûm per diuersoria, Xyste Sue tua, seu fertur tua Caelie, porticibusque Dispositos hinc, inde toros ex ordine lustrans, Curam alijs aliam, pro disparis indole morbi, Praecipit: huic venas solui; purgantibus illi Tergeri stomachum, limosaque viscera succis. Scammoneae tu sexantem sorbebis. Amaro Absinthî mergenda lues tibi rore. Nouenos Te glutire croci tritae cum polline myrrhae Orbiculos lex nostra iubet. Praecordia crasso Huic Arabum gummi, aut violae, nardique fouentor Vnguine. Cantharidum mordaci puluere contra, Inductoque sinapismo distringere suras Huic melius. Pendent circum dictantis ab ore, Singulaque excipinut calamo praecepta Ministri. 2. Ergo age, Fortunae duro qui saucius ictu Fixa cruentatis circumfers spicula venis, Huc ades, et caeci stimulos causasque doloris Alto exprome sinu: quò conuenientia possim Vulneribus notis adhibere malagmata. Nullus Tam grauis est, penitùsque sedens in pectore morbus, Nulla lues adeo tractantibus aspera; victrix Cui fidum nequeat sapientia ferre leuamen, Rectori docilem tantùm se praebeat Aeger. 3. Censibus angustis et paupertate malignâ Vexor, ais. Confide: nisi quid tristius vrget; Aerumnam subitò licet hanc exire volenti, Et plenis iam nunc inopem dediscere gazis. Nemo vocandus inops, cui par opulentia votis Contigerit. Non sive Midas, seu latiùs ipse Possideat Plutus. Contentus viuere paruo, Rebus et exiguis aequalia fingere vota Si potes; haec tibi prae manibus iam copia: sortis Iam nihil ad cumulum superest: sub paupere tecto Terrarum late dominos, rerumque potentes Diuitijs superas. Inopes causatiùs illi Se doleant, tantò quos importunior angit Pauperies, imis quantò plùs fixa medullis. Aspice, quàm multis egeant, vt semper anheli Plura inhient. Num, quos votorum et cordis inanes Vsque vides, meritò locupletes dixeris? Arcae (Numina pro rerum ingenio si fingimus) Arcae Illorum, ditesque domus iactentur, Eois Quas opibus Ganges, et plurimus arctat Hydaspes: Non Domini, quorum mens indiga: cum tibi contra, Fructibus exiguis saturo, domus, arcaque tantùm Censeri mereatur inops, plenissimus Ipse. Exime te sapiens fatis: si finxit auara. Sors inopem; ditem subitò mens aequa refinget. 4. Pauperiem quereris. Fundorum aurique paratu. Nempe cares. At mentis opes, sapientia, virtus, Ingenium, moresque adsunt. Quàm rara supllex Haec homini, quàm non pretij vulgaris aceruus? Ergo queat fului locupletem Summa metalli Fingere; non animi valeant tot munerà, nullis Munera Achaemenidûm gazis venalia regum? 5. Pauper es. Ipse vltro tam laetam inuadere sortem Debueras, Croesum nasci si fata dedissent. Democriti praeijt sapientia: qui bene multa [a] Val. Max. lib. 8. cap. 7. Re locupes: totam Xersis sub signa coactam Vt pater Auroram, omnigenum, innumerabile vulgus, Plusquam regifico posset molimine structis Excepisse epulis; tam larga fauentis olympi Dona, tot eximios fructus, melioribus instans, Deseruit, lucris, et transfuga nobilis almae In pauperitatis se dulcia castra recepit. Proh quantum sorti debes! Cum dotibus amplis, Pabula nequitiae, et scelerum fomenta remouit. Non quantum optares, tribuit: sed munere parco Edocuit, quantum Sapientem optare deceret. Sollicitum est lautos census seruare, molestum Perdere. Dum dedit exiguos, vtrumque remisit Hoc onus. Agnosce vlteriora negantis amorem. Et missis grates meritas persolue querelis. 6. Pauper es. An solus? Iungendi foederis inter Romuleos Patres, Plebemque Menenius author [b] Id. lib. 4. cap. 4. Talis erat: talis summo quaesitus honori, Versaret patrijs dum Quintius arua iuuencis: Et quos praeterea longum est percurrere clari Nominis heroes. Sua si non obfuit illis Ad decus, et vitae Summam felicis egestas; Nec tibi, crede, oberit: tantùm mens aequior adsit. 7. Aequa foret mens; inquis: opum si nescius vsque; Perpetuum squalorem inter sordesque paternas, Creuissem aequevâ cum paupertate: sed aulam In patriam foeta vix primùm e matre cadenti Supposuit molles Opulentia blanda lacertos, Ipsaque deîn tenero lac praebuit, inque iuuentam Patricijs medios produxit cultibus annos. Cum subito, ignarum quo, versis turbi e fatis, Iniecit sors nigra manum, luxùsque prioris Nil misreo, ingratum praeter meminisse, reliquit. Hinc dolor: hoc stimulis praecordia tristibus vrit. 8. At genus id stimulos facili ratione retundes, Si nihil exacto noris praesentia damna Augeri, quin et multùm decrescere fructu. Nam cur sit miserum possessa relinquere tandem, Quae foret haud miserum nunquam tenuisse? Dolori Ergo fauet, laetum fortunatumque fuisse? Obsistat potiùs. Cur, quae solatia maesti Ducere par fuerat casùs, maeroris iniqui Argumenta facis? Nimiùm sua, mensor auarus, Ah nimiùm curto definit gaudia gyro, Non nisi praesenti fruitur qui sorte, nec vllâ Praeteritos aeui fructus in parte reponit Laetitiae. Volucri delabitur ocyor amne, Singula perque perit cursim momenta voluptas: Quae fuit, haud superest; quae praesens, ordine eodem Iam fuerit. Digna haec lacrymis si fata videntur; Nunquam hominum generi; nunquam heu non flere vacabit; Ceu nouat illa suas nullo non tempore mortes. 9. Sed neque Fortunam contra sit iustior irae Materies, olim indultos, sua pignora, census. Legitimà Dominae quòd pro ratione resumpsit. Diuitias tibi, vel puero, fac, dura negasset, Libera ceu poterat, multis ceu dura negauit; Nil tamen Astraeae ad lances et iura vocandum, Praetoris rigidâ nil dignum admiserat vrnâ, Parca quidem, rerum sed non nisi parca suarum. Vnde igitur lites, si denique sera reposcit, Annuit vtendum nunquam permittere, munus? Ergone, quòd facilis, culpetur? Praemia spargens, Probra metat? Rea non fieret, si parcior, esset? Arguis iniustam. Quantò tu dignior huius Nominis inuidiâ: pugnes aliena, vetante, Qui, Domino, retinere: dati neque pignoris vsum In merito, sed onus reddendi in crimine ponas? 10. Esto, infida tamen te laeserit, vt memoras, sors; Cur ideo noceas tibimet crudeliùs ipse? Abstulit illa suos, rerum vilissima, census: Cur reliquos fructus, melioraque, prodigus vltro, Ad cumulum damni abîjcias tu munera, dulcem Laetitiam, sophiaeque iubar, cordisque vigorem? Haec hominum felix possessio, quam sibi recta Mens parit: hanc, duri quaevis iniuria fati Externas populetur opes, sit cura tueri. Magnanimi exemplo est virtus Stilponis ab hoste [a] Sen. Epist. 9 et Laert. in eius vita. Direptis patriae, qui, moenibus, vndique planctus. Vndique dum tristis volitat dolor, et sua nemo Ciuibus e reliquis non deflet damna; rogatus, Quae sua priuatim communi in turbine clades, Dij meliora, iniquit. Clades procul omnis. Auarus Nil rerum eripuit praedo, eripietve mearum. Quae priùs obtinui, vel nunc intacta supersunt. Scilicet incoctam generoso robore mentem, Sublimesque animos, et docti pectoris artes, Haec sua vir sapiens rabatur: caetera, sortis, Quae, breue depositum, nunquam Stilponis in aere Duxerat, haud ablata sibi, sed reddita sorti Credebat Dominae. Parili ratione cauendum Et tibii, ne proprij laesum quid fortè periculî, Amissumve reare, simul Dea lubrica, standi Impatiens, iam vasa legit: neu tristior aequo, Perfidiae furtique leuem dum crimine damnas, Quas neque sustulerat, potuit neque tangere, sacras Compositae tibi mentis opes, verissimus Ipse Fur, rapias. Dic, à seruo fugiente relictus Quod Cynicus. Iactura leuis: cretatus agaso [a] Laert. in vita Diog. Me caruisse potest; vili non ipse libenter Mancipio caream? Sine me sibi sufficit ille; Non ego sufficiens mihi sim, desertus ab illo? Turpe nimis, fastu quae nos Fortuna superbo Negligit, eximiam nobis pulchramque videri. Redde pari par. Te fugiens auertitur? Aequè Auersum sciat esse sibi. Fastidit amantem; Mutua despecti referat fastidia. Curae Quìd tibi sit, curâ quae te proscripsit ab omni? Res habeat sibi rite suas: discatque, vicissim Se sine, posse tuis hilarem te viuere rebus. 11. Haud mihi pro magnis Fortunae praemia, sensu Nec nimio leuis haec animum iactura moueret, Alter ait. Thalami at sociam, dulcesque requiro, Altiùs impacto confossus vulnere, Natos: Heu Natos, sociamque tori, quos dura supremùm Coniugis, et patris e gremio Libitina reuellit. Audio. Sed quidnam cognato in funere flendum Obijcitur? Vitae blandis quòd fructibus illos; An te quòd potiùs Natura orbauerit illis? Quidquid erit, neutri desunt fomenta dolori. 12. Exanimos luges, ceu dira et tristia passos? Nempe ideo, reor, occiduo quia corpore functis Nil vapor aestiuus, nil fert iam bruma negotî: Vel quia pauperiem, morbos, totque aspera sortis, Aspera naturae iam tandem vindice letho Imperia egessi, nullas communibus vltra Cogentur fatis lacrymas impendere, nulla Coniugis aut sobolis pullati funera ducent. Heccine sunt, manes vnde arbitrere dolendos? Demens! Ceu multò non iustiùs ipse videri Manibus infelix mereare, vrgentia mille Quem rapido circumueniunt discrimina ponto; Illorum ac ploranda tibi sint funera, certos Emeritâ portus qui iam tetigere carinâ. 13. Sin tua te potiùs mouet intercepta voluptas, Frigentemque torum, desolatosque Penates Non alio prorsus, fundi quàm damna, vel auri, Prosequeris gemitu; iacturas quae modò tales Flentibus admoui, solatia nil opus aegro Hic iterum cecinisse. Illis e funere crudo Ortum, rite memor, poteris lenire dolorem: Haud Lachesim damnans, ictu quòd praecoce Natos Sustulerit, qui, mortales, quandoque perire Debuerant: magni statuens quin muneris instar, Quòd, iuuenum florem rapido dum demetit vngui, Nere tuos Fusis pergat viuacibus annos. 14. Funditus at perijt domus, et spes tota nepotum. Dirum equidem memoras vulnus, crudele, nec vllis, Sat flendum lacrymis. Nusquam genitoris imago, Paruulus Aeneas, clarae qui nomina stirpis Excipiat, reparetque genus, in resque paternas Sorte pari subeat. Villas, fundosque vacantes, Seruatosque diu census, cumulataque parcis Sumptibus, haud parcis etiam sudoribus aera, Nescio quis, dignusve tuo quàm nomine, certè Externus, subitò veniens, inuaserit Haeres. 15. O caecas Hominum curas! Rationis inanes O gemitus! En quid, busto nigrâque fauillâ Vlterior, funestum adeo et lacrymabile ducas. Scilicet, occiduo postquam de carcere, vitae Caelitis in sortem, fortunatosque Deorum Veneris, humanis iam casibus altior, orbes; Is, reor, aeterno perfusam nectare mentem Conficiet stimulis gaudere vetantibus angor, Num consanguineâ quisquam de gente supersit. Nomine te referens: aut quis tibi posthumus haeres Contigerit, serusque tuâ dominetur in aulâ. At Cynicus moriens haud tantûm quaerere spreuit, Fortiter ignarus, cuinam versatile tectum [a] Vide Laert. in vita Diog. et Cicer. in I. Tusc. Linqueret: aut quosnam, senij deductor, in vsus Mittendusa post se baculus foret: ignibus esca Cederet; an viduae exciperet connubia vitis; Sed neque, quid vacuo fieret de corpore, duxit Ad curas spectare suas: exanguia nudo Sub Iove membra iubens, cippo sine munere, dulcem Vulturibus praedam statui, rabidisque Moossis. Si Cynicum tamen, agnati, veteresque sodales, Auderent rabido contingere dente Molossi. 16. Illud ad haec possis, sapiens, tibi dicere: Quid, si Contigerat Natos fesso succedere patri Incolumes; ideone domus, se stripe recenti Vsque nouans, longae nesciret damna senectae? Seriùs, aut citiùs nascentia quaeque supremum (Sic fatis placitum) properant contingere finem. Claudia nunc vbi gens? Vbi magni sanguis Iuli? Quis mihi Scipiadùm, marcellorumque nepotes, Aut quis ab antiquis monstret superantia Gracchis Germina? Vel primi tot quondam nominis vrbes Heu pessum cecidere. Iacent Carthaginis altae Moenia, confusis vix agnoscenda ruinis. Pro Solyma Solymae locus eat. Viguisse Mycenas Non oculis, famae iam credimus. Ardua nusquam Pergama. Cadmeus cecidit labor: aequora nec te Bina, Ephyre, texere satis; quin Romulus ignis Congestas tot opes, tanto molimine ductas In caelum excidio fatali absumeret arces. Parua tamen loquor, ars hominum quae struxerat, aeui Vastantis miserum tandem iacuisse trophaeum. Immo age, qui latè nos circumplectitur, Orbem Aspice, terrarum tractus, vndosaque regna, Ventorumque domos, caelique meabilis axes. His pariter saeuam (quis crederet?) ordine certo Net sua Parca diem: nec longè saecula, quando Hoc etiam triplicis Mundi, in quo caetera cursus, Interitusque suos peragunt, immane theatrum, Turbine flammifero exhaustum, in seseque sepultum Corruat. Et, lustris rapientibus omnia, fungi Nos quoque sorte pari mirabimur? Inter et altos Regnorum cineres, sonitumque extremà ruentis Naturae, perisse domum quis fleuerit vnam? 17. En Alius, tacitis maeroribus anxius, aeger, Iratusque sibi: socios rumore secundo Quòd celebres latè populi volitare per ora Cum videat; nullo famae plaudentis honore Vindicet ipse suum Lethaeis nomen ab vmbris. Obscurum tacitumque agitans inglorius aeuum. 18. Quisquis es, o, talis mentem cui cura remordet, Disce age, quàm tenui frauderis munere, quàmque Sic etiam, licet ignoto penitùsque latenti, Nil vitae ad fructus, synceraque gaudia desit. Quidquid abesse doles, summo quoque defuit Orbis Authori, minimo nec tempore defuit. Ante Scilicete nihili aeternis quàm promeret vmbris Ille genus Suprùm, ac mortalia saecula; nullum, Vnus fama sibi, et spectator, et omnia, testem Extra habuit decorum, miratoremque suorum. Num minùs idcirco sese tunc laetus in ipso, Num minùs externo vixit sine teste beatus? 19. Exemplis videor nimiùm sublimibus vti: Non deerunt vitae e medio propiora. Tonantis Linque aulam, nostrique redi ad commercia Mundi: Quot subitò occurrent, priuato qui lare clausi Exiguis facilem naturam fructibus explent: Dimisâque Alijs misera ambitione parandi Siue togae, seu bellorum per munia clari Nominis, ex sese ducunt sua gaudia, iuxta Nesciri populo, et populum nescire parati? 20. Sed quid ego, vitae felicis ad otia nullo Esse opus illustris, doceo, tibi murmure famae? Cum manifesta fides, vix otia saeuiùs vllo Conficiat, famae insignis quàm murmure, laedi. Angeris, exiguus volites quòd sermo, nec vllus, Te digito signans, Hic ille, admurmuret, hic est? Scilicet, angorum quòd causae et femina desint, Angeris. Heu quantò plus pectoris anxius esses, Sublimen latè populi si tolleret aura? Queis foret excubijs, et quàm non deside cura Tunc opus, ingenio semper ne lubrica vanos Desereret furtim complexus gloria: neu quod Fortè nouum exoriens maiori lumine sydus Versa in se subitò vulgi traduceret ora? Anne quati misera toties formidine pectus: Luminis aspectu, quod proijcit aemula virtus, Nec secus ac tedis Furiarum ardentibus, vri: Ex leuis aduerso, vel amico murmure vulgi Sollicitum pendere: illinc desumere mentis Omnem habitum, lacrymas illinc, et gaudia: ne quid Immemor exhibeat gestus, vox, vitaque, famae Quod minùs ad veteris normam respondeat, horis Omnibus obseruare: palàm te prodere nunquam: Nil agere ex animo: ad speciem componere vitam, Id iuuat? O Superi me nunquam talibus, oro, Infensi mactate Bonis. Inglorius aeuum Traducam, dum securus, liberque, meusque. 21. Secretae o vtinam libassent gaudia vitae, Ambitio quos caeca insano turbine versat: Plaudenti procul à vulgo scenâque remoti Degere, non aequo duntaxat pectore ferrent; Sed vel prensantes vltro, spernique dolentes, Auersi, effugerent titulos. Tam triste subiri Seruitium est, quo Fama suos exercet Amantes, Tamque onerosa humeris, praeclarum, sarcina, nomen. 22. Quidnam igitur? Referes. Neque, si perstringar amaro Scommate, si ludus fiam, probrisque lacessar; Vlla aderit iusti vel tunc mihi causa doloris? Nulla equidem. Vel enim feriunt inimica merentem Scommata; vel temere iactis traduceris insons. Si primum, fers digna: nec irae suppetit ansa, Laetitiae at potiùs: quando vel ab hoste doceris, Quid caueas, nullâque tibi est mercede repertus, Sumeret arcanis qui te, Podalirius, vltro Purgandum vitijs. Neque enim praesentius vllum Antidoti genus infectos detergere mores, Quàm censura iocis mordacibus illitra: sensu Tristior illa quidem: sed amica in munera vires Hinc habet, haud medicae tantum latura opis, aegras Si minùs austero morsu peruelleret aures. Vtere felici auxilio: vitijsque remotis, Foeda simul meriti abstuleris contagia probri. 23. Ludibrijs iustam nullo sin crimine causam Obtuleras: rationis inops sed turba maligno Immeritum risu, dictisque procacibus vrget: Siue quòd, attonitis oculis vultuque supino Dum graderis, totam sublatus in ardua mentem, Securum, pingui via quà densissima coeno, Strauerit offensi gressùs iniuria corpus; Siue quòd, hinc illinc laxo pendente galero, Hirsutisque supercilijs, Afroque colore, Et naso enormi, ac vitreis specularibus aucto, Insolitam exhibeas speciem: nutricula qualem Ploranti puero Empusam, horribilemque minatur Manducum; nullo genus id iocularia sensu Praeterijsse licet. Quis enim, modò sanus, ineptas Amentum voces inter sibi seria credat Ponendas, hilari neque risu explodere malit? Atquì sic habeas, vanam, quicunque, ferendis Rerum in iudicijs, speciem sectantur, auitis Vt libet insignes titulis, et plebis honore, Stultorum genus esse, haud multò sanius illis, Quos Antoninae spectans monumenta columnae Verberibus, iustisque domat custodia vinclis. Finge illos te fortè lares inuisere, et omnem Ridiculam venienti actutum illudere turbam: Hunc incomposito linguam exertare cachinno; Spumifero illum oris nimbo, putrique saliuâ Ninguêre; lentandis Tyrrhena per aequora tonsis, Ad Centumcellas alium, et poenalia transtra, Praetoris velut edicto, te mittere: fronti, Nec deêsse, affingat qui cornua, quique latronem, Periurumque, Magnumque, trifurciferumque salutet. Talibus an xenijs titulisque acceptus, iniquâ Mente domum, laetoque minùs discesseris ore? Haud reor, insulsae vitio ni mentis eodem Desipias: quin ridentes illa inter Amicos Iurgia mox iterum ludens, iterumque referres. Cur aliorum igitur, medijs impunè vagantur. Qui triuijs, Agamemnonidûm Amphiaraidûmque Altiùs impresso feriant te sibila morsu? Anne isti numero quia plures? An quia ferri Vincla procul, nullusque tenet quòd carcer? Ineptè: Hìc veluti res summa foret. Non vincula stultos, Non numerus, sedesve probant; sed turbida mentis Iudicia, et species prauae, et rationis egestas. Hoc si morbo hominum plerique, per omnia late Compita, perque domos, capti non seciûs, ac quos Hellebori succus, succoque potentior omni Fraxineus fustis secreto in carcere curat; Nil equidem superest, pretij discrimine cur hos Secerans alijs: animi vel dispare sensu Cur dignanda putes, patulis quae faucibus aut hi In ventos, aut hi temere conuicia iactant. 24. Despiceris, vultu ceu subniger, inque venustus. Despice tu contra, vt fatuos et mentis inanes. Cautus id inprimis, ne, si commotior aequo Ebria vesanae excipias dicteria turbae; Illius in numerum venias, ridendaque sanis, Futiliter plorans, de te spectacula dones. 25. Nam que spectatûm ad lusus sic facta phrenesis, Ceu stolidi questus? Non reddidit ille salutem: Impulit in latus: assueto fraudauit honore: Exclusit foribus: plausum famamque dicacis Ad socios ausus de me sibi quaerere, foedis Immeritum sanis, et nigro dente momordit. Talia cum querulos irato effundere vultu Audis; num tremulo spleni imperitare, tumentemque Aggeribus risum potis es cohibere, per ora Ne subitò, et nares sese prorumpat aduncas? Arguti nullus me certè Roscius oris Plûs mouet: Eupolidis nulli maiore cachinno Sollicitant lusus, Thymeleave pulpita, vanus Quam dolor, et genus hoc lacrymae. In praecordia totus Irruit extemplo, pulmonemque occupat imum Democritus. Frustra est labijs infigere dentes, Frustra animae effugia et laxos operire meatus. Quò magis aduersum pugno; hòc inuisa laborat Acrior emouisse repagula: donec ab ipso Obice luctatuque immensùm viribus auctis, Nec iam se capiens (ceu longà coercitus amnis, Si liquidum tandem per claustra negantia rupit Eluctatus iter) conuulsis denique victor Prosiliat septis, vacuasque exundet in auras. 26. Sed neque, si docto fatui delira popelli Verba supercilio despexeris; aequior vlla Hinc aegri saltem ratio queat esse doloris; Quòd vel Socratico fòrs quisquam de grege, vultùs, Incesùsve tui ad speciem, subriserit. An tu Eripias splenem sapienti? Turpe, doloris Vnde procul morsus, leni praecordia tactu Vellicat: haec illis dedit irritamina blandi Pruritùs natura. Aliquid si tale notauit Vel sapiens; quid mirum, humani conscia sensùs Ingenito sua prodiderit quòd pectora motu? Num pro Sileno te fingere Parthenopeum Debuerat? Num naturae dediscere morem, Vt risum, ridenda videns, nesciret? Amoenâ Perculsus facie gelasinum claudere dentem Ille quidem haud valuit: nullo perstrinxit iniquus Te tamen hinc morsu, veri nil dempsis honoris: Rite superficiem solido secernere doctus, Nec formâ metiri hominem, sed mente animoque. Contemptum quod rere, fuit non liber anheli Pulmonis fremitus. Caue, ne te veriùs ipse Despicias, si, quòd lepidam pulmonibus infert Spectantûm facies tua vim; tibi vilior inde, Ac pretij sophiae in trutinâ videare minoris. 27. Quin Alijs accede libens ridentibus: et, cum Ignea visceribus bilis tumet, inque doloris Fermento est animus, speculi tum laeuis in orbe Aspice, quàm vultu occurras gestuque facetus, Quam graphicè vnguiculos à vertice ductus ad imos. Nempe, ioci segetem variam argutique leporis Inde metens, animum simul oblectabis, et hosti Praeripies, in te iaceret quae, tela: Vatinî Non asperando ritu: qui, scurra disertus, [a] Sen. de. Const. Sap. cap. 22. In faciem strumasque suas dicteria passim Ingeminans, vix ansam Alijs, qua inuadere possent, Vix quidquam hostili carpendum linquerat irae: Cum pudor infestis, morsumque parantibus esset, Rodere, quae falso prior ipse notauerat ore. 28. Denique, plùs nimiô tenerum, expertemque vigoris Se probat, imbellis quem risus, et aura volantis Aethera per vacuum, solido sine pondere, verbi, Haud aliter, quám tormento displosa curuli, Excidium muris, ac turribus, aenea moles, Sternit humi. Lamenta, miser, quìd inania perdis? Quò dolor, et lacrymae? Vocis, non fulminis ictu Laederis. Erraui: neque vox te laesit, inermi Allabens sonitu. Numerasis corporis artus; Nullus abest: nusquam minimi vestigia praefers Vulneris: haud vllo es viduus, nisi quem tibi, plorans, Iratis manibus fòrs vulseris ipse, capillo. Scitè olim Augustus, iuuenum maiore Neronum Indignante, Remi quòd plebs impunè proterius Vocibus auderet Dominum allatrare, Quìd, inquit, [a] Vide Suet, in eius Vit. cap. 51. Friuola sollicitant adeo te murmura? Tales Anne parùm nos esse, in quos nil feruidus ausit, Vltra verba, furor? Tenuem patiamur auitae Hanc libertatis superesse Quiritibus vmbram. Dummodo ne fraena imperij ceruice rebelli Excutiant; linguis laxent effraenibus ora. 29. His animadversis, ludibria vana, iocosque Imbelles facili haud tantùm superaueris ausu; Sed neque te dignam censebis, tantulus hostis Quam dederit, palmam. Quis enim Mauortius heros, Hostili male compositam quòd in aequore fudit Agricolûm turbam, titulos deposcat, et arcus, Digneturve suis haec annumerare triumphis? Annibalem si quem, si Pyrrhum Marte cruento Perculerit: bimaris si moenia celsa Corinthi, Cadmeasve solo victor deiecerit arces; Tunc sibi mansurum praeclaro nomen ab hoste Induit, et curru latè sublimis eburno Praefert, quam Latius Mars non irrideat, et quam Antiquis conferre velint Capitolia, laurum. Haud aliter Sapiens portenta immania, lethi Horribiles formas, regum suprema minantûm Saeuitiam furiasque truces, certamina sese Digna putat: sannas, irrisus, scommata, ludos Ceu faciles, animo exiguae nil laudis egente Despicit: Ecquaenam, referens, mihi gloria, vanam Longè allatrantis rabiem speruisse catelli? Hasne ergo in pugnas, huicne vt securior hosti Congrederer, tanto Sophiae munimine pectus Cura fuit texisse? Huc illi denique sumptus, Exhausta huc studia, et longi recidere paratus Armorum? Pudet heu: consumimus impare robur Materiâ. Date, cui deceat concurrere fortem. Fulmineus prorumpat aper, maculosaque tigris, Seu leo, siue alius Libycis par terror ab antris: Tunc firmabo gradum contra, et venabula nixo Tendam recta genu: tunc me virtutis egere Atque animi credam. Quò nunc ea pectora? Tantus Quò vigor? In foedam Venerem proiecta Iuuentus, Expleat insani brutos dum pectoris aestus; Censorum virgas, et nigrae sibila famae Proterit. Vsuris et largo foenore sortem Euclio dum geminet; qualis iactetur in vrbe Fabula, collisis laetoque crepantibus ictu Explodit digitis, quaevis ludibria, quosvis Fortiter irrisus vulgi exorbere paratus. Et Sapiens magno spernenda ad talia nisu Indigeat? Vanum es, vanum, Sapientia, nomen, Si minùs ad curas animo fers roboris, auri Quàm scelerata sitis, vetitaeque libidinis ardor. 30. Ridenda haec igitur verborum spicula. Curae Plus alij medicaeque manùs fortasse requirant, Quos scelus, et grauior peperit violentia, luctus. Nempe, ais, haud, intra fatuas iniuria voces Constitit: illisus tergo quoque fustis: in ipsum Irruit os foribunda manus, pugnoque trabali Marcentes oculos, gingiuam liquit inermem. Nec dolor hic mentem fodiat. Plagasque superbi, Et turpes ignominias victoris multus Dissimulem? Expleti successibus ille furoris Iactabundus, ouans, indigno e crimine plausus Colligat, erectâque hilaris ceruice triumphet: Victus ego, contemptus, inops, nebulonis amari Ludibrium vulgo ferar, insiliendaque colla Subijciam tumido plusquàm seruiliter hosti? Non patiar. Bene ais. Neque ego te probra subire Ista velim. Sed, ne subeas, mentem erige, teque Maiorem, quàm qui victus succumbere possis, Concipe. Cur doleas, vulgo ceu spretus inerti? Nec sperni potis est Sapiens, nec spernere vulgus. Crede mihi, nimio fatuos dignaris honore, Si certà ratione putas errare, nec ausus Praecipites bacchantûm, et facta improuida caecis Casibus annumeras. Hic, qui modò, pectoris impos, Audaces indigna manus tibi misit in ora, Iudicij nil delectu, mentisque suasu Constituit: nil siue Tui, seu conscius egit Ipse Sui: sed, vecordi rapiente furore, Tanquam effraenis equus, percussus vel stimulo bos, In latus aduersi vagus irruit. Impetus amens Stultitiae fuit ille, feras quem fortiter, aeui Ceu reliquas sortisque vices; non dedecus, vltum Quod, veluti contemptus, eas, hostique reponas. Socratis in mentem veniat, qui, calce proterui [a] Vide Laers. in eius Vita, et Plutarch. de Liberis educ. Pulsatus Iuuenis, tranquillo immobilis ore Perstitit, inficians laesum: mirantibus aequam Tum socijs mentem, securaque pectora, Tali Nam quid, ait, potiùs faciendum in tempore? Num, si Obuius infesto sonipes te laeserit ictu, Sublatis contra depugnes calcibus, in ius Aut hostem rapias, et causam dicere cogas? Non sceus hunc ego, praecipitem, tumidumque; iuuentâ, Quàm calcitronem Arcadico de semine pullum, Intueor, Bruti posthac sit cura cauere Incursum Bipedis: nunc aequâ est mente ferendus. 31. Cuncta igitur, que stultorum furor improbus audet, Non aliter, quàm fortuito venientia casu, Excipias. Certè, si, quam temerarius hostis Vim tulit, euentùs subiti Fors caeca tulisset: Si, quas ille manu plagas inflixit, easdem Ipse tibi, prono seu scalas vertice mensus (Auertant Superi); incertas seu fortè per vmbras Postibus offendens caput, aduersoque tigillo, Indideras; misera haec durae ludibria sortis. Irarum vacuus, sedato et pectore ferres. Cur igitur, petulans hominum violentia si quid Tale pati cogit; minùs arbitere ferendum? Anne tuis aliena Malis insania pondus Adijcit? Anne tuum sit dedecus, alter iniquè Quòd furit? Aude animis. Nemo contemnitur, ipse Ni sese prior abijciat. Succumbere tristem Ludibrijs; non illa alacrem perferre pudendum est. Vim subijsse doles, irasceris, oraque luctu Deijcis? Indigno cessisti protinus hosti: Nil superest, fastu quin te contemnat amaro, Quin miseri insultet ceruicibus, vtque subactum Proterat. Iniustè bacchantem, et toruà frementem Despice, consilium, inuictamque amentibus ausis Obijciens virtutem; omnis transibit in illum Iam terror, cladesque: ipso se iudice victus, Terga dabit; populi te plausus, et inclyta curru Quadriiugo supra nubes victoria tollet. 32. Nequicquam saeuos rabies assurgit in ictus: Nequicquam stygij manantia felle veneni Spicula liuor iners obliquo dirigit arcu: Vulneribus Sapiens imperuius. Altiùs illum Extulit, insani quàm quò pertingere flatus, Et scelerata queant odij conamina, Virtus. Attentare licet, non laedere. Spumea ponti Barbarus iniectis puniri regna catenis Mandet Achaemenides; stolidos irriserit ausus [a] Vide Herodotum lib. 7. E vitreis longè conclauibus Ennosigaeus. Quin et compedibus festa ad ludibria versis, Inter seque, velut restim saltantibus est mos Transmisisse, datis, choreas per libera passim Aequora cum laetis plaudent Tritonibus vdae Nereides, Panope, Xanthoque, et glauca Lycoris, Opisque, Clioque, Pherusaque, Cymothoeque. Tu quoque, stulta odij, quìd Caelum in praelia poscis; Humenti quìd nimbo, et opacis, Terra, laboras Auricomum Phoebi extinxisse vaporibus ignem? Vana moues, quin authori nocitura. Palustres Non perimunt, imo iubar immortale sed Orbi Eripiunt nebulae. Malesani desine coepti. Quam vomis in Superos, tibi nox superincubat vni. Telluri similis vulgi dementia, fumo Egregium nebulisque suis Sapientis honorem Dum violare furit; tenebris se damnat. At ille Celsior interea, piceamque ex aethere noctem Despiciens, rutilum Conuexa per ardua Mundi Vrget iter, caecam rabiem satis vltus, iniquo Quòd, dum negligitur, lucem non commodet hosti: 33. Iamne vides igitur, causae nil esse, malignis Cur scelerum furijs adeo moueare, suamque Cur sonti retulisse vicem pro crimine pergas? Vindictae procul ansa, procul si noxa: nec vllo Improbitas (Sapiens modò sis) te crimine laesit. 34. Verùm, age, sit fatuis meliorum in vulnera virtus: Nec volucres auras, ipsum te iniuria certo Perculerit iactu: nullâ ratione repones Hanc meliùs, quàm si fastu sapiente superbum Vulneris authorem sperans. Quid pectoris illi Esse putas mentisque, (vllá si mente mouetur) Dum furit, atque odijs in te grassatur iniquis? Hoc agit, vt laesus doleas, altèque receptum Vindictae studio fateare in pectore vulnus. Tolle voluptatem hanc hosti; iamque vltus abunde es. Quae tibi munitam pulsarunt irrita mentem, Artificis cor tela sui redeuntia figent: Quòd te torquere haud potuit, torquebitur, aegrâ Mente ferens, nec vindictam se posse mereri. Detuleris nimiùm Stulto, si irascere, fassus Talem, cui liceat Sapientem attingere. Discat, Neglectus, sese vel poenâ iráque minorem. 35. Adde, quòd ipse sui primus iam damna furoris Pertulit, externoque dedit sine Vindice poenas, Queis nil Cecropius Draco, nil seu, Romula, siue, Gens Aetnaea, tui grauius statuere tyranni. Omnibus usque adeo flagris, vncisque, rotisque, Tedisque, et lamnis cadentibus acriùs ipsum Se cruciat scelus, et sceleris mens conscia: nulli Quod non extemplo subeunt lacrymabile Sontes, Iniustâ quandoque Alios vi laedere certant, Supplicium: similes vobis, redolentis Hymetti Melligenae ciues: alieno tela cruore Audaces nimium quae tingere, ponitis aegram Cum telis minimo toties in vulnere vitam. 36. Denique vindictâ nil proficis. Exige quodvis Supplicium, saeui, lania, grassare per omnes Irarum lethique vias: nec facta cruenti Sit pudor Oenidae, moresque referre Cyclopum; [a] Stat. lib. 8. Attamen hostili nunquam tua caede coibit Plaga, nec, admorso Menalippi funere, venis Manantem cohibebit atrox vindicta cruorem. 37. Vlcisci iuuat? Haud teneo. Vlciscare, sed hostem, Qui propior, grauiori animum qui vulnere laedit. Ira animi mentisque bonae est acerrimus hostis: Huic meritum par redde, hanc iussis obrue poenis. Demonacta furens quis nescio verbere crudo [b] Apud Lucianum in eius Vita. Perculerat. Cum iudicium, poenamque Nocentis Turbati magno fremerent clamore sodales; Quò mihi praesidium legum, Themidisque tribunal? Subiecit Sapiens. Sententia Iudicis ictos Nil releuat, docti sed cura Machaonis artus. Hunc mihi, si qua fides, actutum quaerite. Poenam Cur hostis propriae libeat praeferre saluti? Ille fugâ procul auectus, nec iam nocet: hostis Nunc meus est, pergit quod laedere, vulnus: in ipsum Cura sit auxilijs potiùs pugnare Medentùm. Te quoque par eadem sentire, calentibus ira Quandocunque ferox stimulis praecordia versat. Hanc hostem censere, et signa infesta mouenti Viribus aduersis, totoque occurere nisu. 38. Perge Hygieìa potens, Ratio. Curam altera poscit Auxiliumque lues. Sunt, quos haud molliter angat, Dulcis ab amplexu Patriae, carisque Propinquis Diuulsos alio sub sole senescere, gentes Inter inhumanas, et linguâ, moribus, omni Dissimiles vitae cultu. Sulmone creati Quanta hinc materies elegis? Dolor ipse canenti Ingenium facit, et maior, quia tristis, Apollo est. Nasoni Senecam, Sapientem opponere vati At licet. O, patrio, vitam, seclusus ab orbe, Vitalem quicunque negas, tersura parentis Quae miserae lacrymas Cyrneo nobilis exul Condidit inclusus pelago, monumenta reuolue; [a] Seneca Consol. ad Heluiam. Non spernenda tui inuenies solatia casùs. 39. Exul es. An genus id poenae nunc noscere primò Incipis? An solus comprendi hoc nomine censes? Quilibet, aetherei dias vbi luminis oras Attigit, in miserum confestim nascitur Infans Exilium, longè cognatis deuius astris. Vnica, si nescis, Mortali Patria caelum est: Illic certa domus, generisque exordia nostri. Quid refert, haec, illa colas an littora? Quovis Tantundem Superi terrarum cardine distant. Exilium mutare tibi, haud indicere possunt Hostes, haud patrio te pellere longius axe. 40. Exul es. Antiqui cunabula scilicet ortùs Nulla vides, neque carpis adhuc, quas aduena vitae Impuleras primis auras vagitibus. Hoc si Exilium dicendum; hominum pars plurima sponte Exulat. An paucos videas vbicunque locorum, Diuersis procul aduectos e finibus? Vrbem Subiesti caput hanc Orbis, generisque theatrum Humani percurre oculis. Quae saxa Seriphi Exulibus sic plena? Ad nomina danda citentur Si fòrs Romuleo veteres e sanguine ciues; Vix, puto, diuersae fuerint pars tertia turbae. Sed quid opus priuata sequi monumenta? Vetustis En etiam effusi turmatim sedibus ipsi Externam populi Patriam, penitùsque remotos Quaesiuere lares. Italo sic littore magna est Graecia: sic Gallos Asiae tenuistis opimo [a] Liuius lib. 38. Pinguia culta sinu: sic longum vecta per aequor Massiliam Rhodano adiunxit Phocaea Iuuentus: [b] Strab lib. 4. Nec noua dêest vltra Herculeas Hispania metas. Cessisset pecudum squalentibus inuia lustris Magnâ parte sui Tellus; si prima virorum Abnuerat soboles gentilia linquere tecta. Exilijs adeo debet, regione quòd omni Iam patuit, vacuus nusquam cultoribus, Orbis. 41. Et verò quidni pudeat, fusi vndique circùm Orbis in imperium genitos, natalibus aruis, Vnius et certae regionis limite vitam, Non secus ac Gyarae scopulis, includere? Trunci An sumus arborei, quorum qua quilibet egit Radices primùm tellure, senescit eâdem? Sint alijs aliae gignundis stirpibus orae Felices: oleas haec educet; altera linum Plùs amet: haec Cereri respondeat; illa Lyaeo: Nulla hominum generi tellus non hospita, nullos Non illi tractus voluit Natura patere. Si plures numerare domos, et praedia pulchrum Ducimus; vna iuuat cur tantùm Patria? Cordi Si locus est, quem prima dedit nascentibus hora; Quin placeat, quem sors, ratioque assignat adultis? Exulat infelix, totius transfuga Mundi, Angustis glebae spatijs qui clausus auitae, Perpetuò sedem fouet, ac circumspicit vnam. 42. At locus exilij subtristior. Esse paternum Id tibi finge solum; ridebit protinus. Iîsdem Indigenae tecum certè veteresque coloni, Haud, reor, exigui numero, versantur in oris: Hosne etiam patriae regionis poenitet? Omni Quin illam prae sede putent caeloque colendam. Nec fòra illusi genio, atque errare volentes: Nulla etenim tam prorsus inops damnataque tellus, Quin eadem proprijs iactet se dotibus. Arua Hic segetum ieiuna; poli sed purior haustus. Iuppiter inclemens alibi caelumque palustre; At placidi regnant mores, et mitia gentis Pectora. Non illic pecoris, non copia lactis; Pensabit vacuam felix vindemia mulctram. Turba minor; tantò libertas plenior. Auri Fulgor abest; aberunt auri quoque crimina. Tardis Sensibus obtusi, atque iratà Pallade nati Indigenae: Sophiâ qui tinctus, quique liquore Labra Caballino abluerit, vix vnus, et alter. Pulchrius id: sine riuali, sine puluere certam Ipse feres palmam, et subsellia prima tenebis: Omnis, ceu tripodem, populus te consulet vnum. Cur quod abest curas, nil respicis obuia? Disce Deteriora Bonis, et damna rependere lucris. Sub quocunque die, quocunque sub aetheris axe Viuere fas. Plus poscis adhuc? Sub sydere quovis Viuere non tantùm; felicem viuere fas est. 43. Sed tenui in plagâ nimis haereo. Carceris atri Tempus erit latebras inuisere. Squalidus illic Nescio quis miseris vrget sua fata querelis. Nec tam illum ( licet is fodiat quoque pectora luctus) Foeda loci facies, claustrisque obnoxia mordet Libertas; quàm quòd, Themidem sortitus iniquam, Damnetur sontum poenis et legibus insons. 44. Vt priùs hanc animo experiar tibi vellere curam; Falleris egregiè, vacuum si crimine pectus Innocuasque manus momentum sortis acerbae, Non lenimen habes. Morituro à Socrate fas est Illustre oppositi documentum sumere Veri. Cecropidûm quis saeua odia, addictamque Nocentûm Supplicijs Virtutem, et in vno nesciat omne Peruersum ius fasque viro? Proh tristia fata! Infelix laniata genas, laniata capillos, Cum gemitu, lacrymisque, et foemineo vlulatu, Clamabat coniux. Quid mens ignara nocendi, [a] Vide Laert. in eius Vita. Quid virtus, moresque iuuant? En criminis expers, Integer en vitae, rigidi praeceptor Honesti, Vir moriens. Sed non hos illam perdere luctus, Proposti retinens, poenâque et iudice maior Sustinuit Reus. Irato muliebria vultu Reiecit lamenta: et, Num, vanissima, furti Me potiùs, vel caedis, ait, pro crimine turpem Optâris meritae poenam exorbere cicutae? Quid virtus moresque iuuant? Vt luce peractâ Triste chaos Erebi, funestaque Tartara vitans, Insontem Elysijs assignem coetibus vmbram: Vt, qui iudicio infando nil tale merentem Addixere neci, damnandi hominumque, Deûmque Iudicijs nullo causam non tempore dicant: Omnibus exemplum venturi gentibus aeui Magnanimae ferar vt mortis, labemque sepulto Haesuram cineri, et fatis opprobria demam. Haec adeo recolens, indigni tu quoque duras Supplicij solare vices: sique aspera ferre Angit; at innocuum, releuet saltem, aspera ferre. 45. Sed neque concretis aeternùm sordibus horrens, Nigro maesta situ, viuaeque imperuia luci Sollicitet sedes. Pura ceu lampade Titan Illuuiem stabulorum, et putri informia limo Stagna subit; tetri Sapiens sic fornicis vmbris, Et pingui squalore adeo nil tingitur; afflet Vt pretium magis ipse loco; propriumque nitorem: Scilicet, elapsi quo Morus gloria saecli Delituit, rigido vallatus milite postis Immortate viri nomen caligine turpi Presserit? Haud illud, tanto tunc hospite plenum, Supplicij potuit claustrum deforme videri: Limen erat Sophiae, Musarum regia, templum Palladis, immensum decorum laudumque theatrum: Clarior ipse vbi, quàm solio, tu Henrice, Britanno, Enituit, sacrumque iubar, latèque micantes Nobilis exempli radios, quà peruia Soli Orbita, Memnonium, Hesperiumque refudit in axem. 46. Quid referam, quòd mens, Nostri pars optima, nullo Seu stringi nexu potis est, siue aggere claudi? Dura licet corpus Vigilum custodia seruet; Terrarum quoscunque sinus, vndosaque regna, Altaque stelliferi percurrit moenia Mundi. Quin etiam rerum nunquam sic libera, nunquam est Arbitrij sic tota sui; ceu, deuia lucis Cum mediae à turbis scenisque forensibus intra Arcani tacitum Veri penetrale refugit. Tunc etenim, nullo sibi se rapiente tumultu, Officijs vitae reliquis curisque soluta, Aut varias rerum causas, penitùsque latentis Inuia naturae rimatur semina; libris Aut Veterum vacat; aut molitur et ipsa vicissim Grandia quae seri voluant monumenta nepotes. Sic Ticinensis carcer tibi, magne Boethi, Inclyta Cecropiae referebat limina Stoae. Scilicet hìc, strepitu semotus diuitis aulae, (Arctior illa bonae quantò est custodia mentis?) Libera dilectis sacrabas otia musis. Hìc per inaccessos calles, humilique negatum Vulgo iter ingenij pennis sublimibus acto, Syderaque, et Superos adeunti pectore, totam Praebebat sese rerum Natura videndam. Hinc etiam, pars illa tuae non vltima famae, Compositi Sophiâ coram dictante libelli In medium venere diem, quos nectare dulci, Nectare Pierio madidos informibus vmbris Nulla vaporiferae fuscabunt Nubila Lethes, Nullaque non memori celebrabunt saecula plausu. 47. His igitur tanta saturis dulcedine cures Tu quoque si mentem studijs assuescere; tristem Ilicet obruerint sensum poenaeque, locique: Nec tibi iam tetro cohiberi limine, dulcis Quin Academiae virides errare per vmbras, Doctaque Pirerij laureta videbere collis. Ac veluti, mersis, quas lucri sedulus olim Vectabat pelagi nimbosa per aequora, gazis, Eximias Zeno soluisse rapacibus vndis [a] Vide Laert. in eius Vita. Naufragij optando fertur pro munere grates: Vilibus à curis quòd sese, opibusque reuulsum Ad Sophiae placidos portus, doctique Cratetis Impulerant gremium: mox illum Porticus vnde Exosum Cynicos mores, proprijque futurum Agminis authorem rapuit; sic tristibus ipse Acceptum latebris non aspernabile munus Hoc referes, quòd, futilibus discedere iussis Nequitiae illecebris, meliora capessere tandem Compulerint, dignasque; animum excoluisse per artes. 48. Hactenus externae contra molimina sortis, Et sceleris rabidos mentem firmauimus ausus: Naturae propiora sequar iam vulnera. Primum, Nec mora, Boeoti crassus stupor ingenij se, Pancratio factis ceruicibus, auriculisque Tempora vix non tota hinc, inde vmbrantibus, offert. Margitae faciem agnosco: nec forma repugnat Interior. Socij vix effundere quadrigas Carceribus; metamque tenent: tu, verbere multo Ignauum frustra pecus, et calcaribus vrgens, Palladio restas postremus in aequore puluis. Sanguis iners, gelidi sensus: non mentis acumen, Occultas liceat quì rerum attingere causas: Eloquij non vena fluens, non laetus ad artes Impetus Aonias, Phoebique capacia corda. Et licet extremi nil indefessa relinquat Sedulitas operis, duram tundensque, retundensque Ictibus incudem affiduis; conamina venti Diripiunt, vanisque perit labor irritus orsis. Doctarum nam quidquid opum meditansve, legensve Pectoris in gazâ stipaueris, ocyùs vndae Instar abit, vacuis repetunt quam Belides vrnis. 49. Egregium, fateor, munus Natura negauit. Tolle animos tamen: hoc quamvis sine munere, felix, Parua loquor: potes his etiam felicior ipsis Degere, queîs puri viuaces aetheris hanstus, Queîs animi florem, et potioris semina flammae, Seque adeo tenui totam sub pectore Pallas Miscuit. Eximijs rarò ambitiosa cupido Non comes ingenijs: nec plurima scire videtur Sat pulchrum, nisi Scire tuum sciat alter. At ista In venas vbi lapsa lues; quae gaudia, quosve Iam liceat solidae fructus decerpere Pacis? Pulsa quies: tedis flagrantibus aemulus instat Vsque calor: longè requies. Spes hinc, timor inde Alterno quatiunt sibimet contraria motu Pectora. Certamen, quo non operosius vllum, Perpetuò miseris sudandum: prima referre Dum loca, riualis tantoque ex agmine turbae Nullum non famae in stadio superare laborant. Nequicquam. Eloquij censu Hic est ditior: Ille Promptior ingenio: doctrinae fascibus Alter Eminet: Hunc procerum coetus numerosior ambit: Declamantem Alium pleno conferta theatro Suspiciunt, resonis et plausibus agmina tollunt: Quae dedit Ille typis vigilata volumina famae Plus referunt, crebroque magis lectore teruntur. 50. Vt procul inuidiae, procul ambitionis amarus Sit furor; ipsa fames Veri, augendique paratas Mentis opes nouus vsque, et inexaturabilis ardor Anne leuis stimulus, tot adhuc intacta recludi Nusquam omnis Sophiae cernentibus aequora: tantò Maiores iam collectis occurrere gazas: Vltima nulla immensi operis fastigia: nunquam Non similes sese tyronibus: vndique vastum Crescere iter: refugos portus, semperque petendi Plus aliquid? Tam duro hic certè pectora morsu Splendidus absumit dolor; vt vix altera vitae Occurrat ratio grauioribus anxia curis: Laetius et pingues insulsi ruris alumni Saepe trahunt aeuum, quàm Palladis, Aonidumque Ingeniosa cohors. Adeo per pabula vires Aegra capit sitis: et, quantò quis doctior; idem Tantò plura sibi nesciri, pluraque sentit: Quae neque mortali fas sit comprendere captu Omnia; nec, si non plenè obtineantur, in vllo Limite sollicitis requiem contingere votis. Viderat id, mendax non semper, Fabula: sacri Dum raptorem ignis, diuinaque munera terris Importare ausum, et mortali iungere limo, Caucaseae nudum cecinit praebere Volucri Viscera, in assiduam sese reparantia poenam. Aethereas arces peruadere, raptaque Soli Deuehere in terras caelestis semina flammae Haud aliud (Veri si quid mihi gnarus Apollo) Innuit; ac, Sophiae penetralia mente volucri Ingressum, populis deprensa Arcana referre. Quod qui conetur, (Proli tristia nobilis Ausi Praemia!) Caucaseo findi ceu vulture pectus Sentit inexhausti maiore cupidine Veri: Nec sperare licet crescentibus otia fibris. 51. Esto tamen, conatus et acris cura sciendi, Ingenijs, tineae ritu, melioribus haerens, Nil noceat: certè haud etiam conducere multùm Laetitiae ad cumulum potis est vitaeque beatae. Nam quid opus varios caeli cognoscere motus: Omnibus euentis causas, euentaque causis Reddere: fastorum monumenta omnemque capaci Pectore transacti seriem complectier aeui: Agumentorum laqueos seu nectere, contra Seu nexos celeri occursu dissoluere: linguam Nosse vetustorum lapidum: nullam esse repostam Vsque adeo vocem, cuius non invia sensa, Ceu tibi germanum valeas depromere nomen: Eloquium tereti verborum claudere gyro: Et iam Rhetoricae spatiosa per aequora pleno Effusum volitare gradu; iam legibus orsa Pierijs, nexuque pedes vincire decoro? Aerios famae strepitus, ventosaque vulgi Murmura quem Ratio docuit contemnere, norit, Nesciat haec, minimo sanè in discrimine ponet. 52. Heu quibus incassum studijs mortale fastigat Se genus! In reliquas si quantum temporis artes Consumpsise iuuat, medicandos pectoris aegri Ad morbos, sensuque animi ratione regendos (Par vbi curarum pretium) conferre liberet; Vt facili planoque magis tunc tramite vita Curreret! Vt breuius quaesitae ad limina pacis Ferret iter! Quò nunc per taedia longa viarum, Mille per ambages, labyrintheosque meatus, Vix serò (atque vtinam vel serò) appellere fas est. Quaerendâ sic materie, qua gaudeat, ipsum Absumit, gaudere animus quo debuit, aeuum: Quàmque frui, steriles mauult vsque addere fructus. Quìd per multiplices adeo discurritur artes? Quò tantus labor, et sitis infinita sciendi? Scire sat est, Homini syncera ad gaudia nullis Cecropiae, aut Latiae studijs opus esse Mineruae. 53. Quis verò ille gradum, deiecto nubilus ore, Corripit? Incessus quantùm, vultusque minatur, Fabricio ne desiliat de ponte, verendum est. Compellare hominem iuuat, atque exquirere causas. Heus bone, quae tanto miserum sors aspera luctu Exagitat? Retices? Cunctaris? Lumina vertis? Iam satis est: miserum ne coge in verba pudorem. Quod petimus, certis facies tua vocibus vltro Eloquitur, peragitque vices sermonis imago. Rem teneo, licet ipse neges. Hic nempe nigranti Concretus Meroe color, haec tubercula frontis, Necnon phyctaenis atque exanthemate rubro Corrosae nares, breuior mensura sinistri Tum pedis, et scapulae gibbi appendice tumentes, Cur tibi displiceas, faciunt, cur ora December Vestiat, imbriferâque oculi se Pleiade soluant. 54. At videsis, toto quàm tramite deuius erres. Haec eadem tibi laetitiam suadere, bonosque Debuerant vultus. Si tetrica namque dolori Est facies; torui cur hanc impensiùs atrâ Nube supercilij horrifices? Neque sedulus omni, Quà licet, ingenio et nisu mollire labores? Ira, dolor, rugae vel pulchrum Nirea mutant. Thersitem an deceant? Quantò distortior ergo Contigerit vultus; tantò hunc diffundere maior Cura sit. Haud tali desunt solatia formae. 55. Turpis es. Aesopo numquid Phryge turpior? Almas Informi quas ille tamen sub cortice dotes Occuluit? Quàm pulchra animi monumenta reliquit? Mitte queri, lepidum caput, et circumspice, qualem In numerum venias. Vultu male pictus opaco, Pinguia crura tumens, Phariaeque vocamen adeptus Clematidis, magnae populos in limina Stoae [a] Vide Laert. in vita Zenonis. Citticus induxit Senior. Ludibria vano Socratis hircinae nares, taurinaque vulgo [b] Vide Plat. In Theateto. Lumina praebuerat. Claudo quis rectior Aequi Author Epicteto? Medij frons luminis orba Pellaei minimum titulis gestisque Philippi Obfuit. Annibalem luscum videre cruenti Caedibus Ausonijs Thrasymenus, et Aufidus: ipsa Talem Roma suo vidit pro limine, lusci Nec, puto, ridendam faciem sibi credidit hostis. Adde his Speuisippi curuum caput, Antigonique [c] Sen. de Ira lib. 3. c. 22. Degeneres famae vultus. Quis posthuma tanti Censeri doleat pars agminis? Euge: Vetustas Haec tibi nunc memoranda offert exempla: futuris Exemplum fòrs ipse olim memorabere saeclis. 56. Turpis es. Haud tibi, sed populo. Res ista videntûm. Nec sua formoso blanditur Adonidi; toruun Nec sua Cyclopem facies deterret. Vterque, Tristia, laeta, Alijs tantùm spectacula praebet. Is doleat, sine, qui talem fòrs obuius horret: Cui dirum facis ingratis occursibus omen. Vnde tibi hìc luctus, niueo cui lilia frontem, An ferrugineo pingant vacinia fuco: Acìdis, Aetnaei an venias pastoris imago, Nullo est, dum speculum vites, deprendere sensu. 57. At spernere. Quibus? Vulgo nempe: omnia solis Librat, mentis inops, qui sensibus, occiduâque Totum hominem externi metitur imagine limi. Hoc melius. Nullos, nisi sanae mentis, Amicos Inuenies: socio quisquis tibi foedere iunctus Haeserit, haud fluxum formae vernantis honorem; Virtutem, mores, animum, te diliget ipsum. 58. Turpibus haec sunto solatia. Restat amicâ Nunc fouisse manu, lentis quos cedere morbis Crebra valetudo, gelidus praecordia circùm Sanguis, et exhausto tenues in corpore vires Sorte sua prohibent contentos viuere: tanquam Robore vique lacertorum tranquilla parentur Gaudia, non Sophiae nisu mentisque vigore. 59. Vanus et iste dolor. Quid enim? Titania membra, Immanesque toros; et brachia Polydamantis Sors negat. Athletam Pisaeum fingere nempe Noluit, aut duris operam te addicere pensis. Cur ideo mens aegra? Solum si frangere rastris, Triticeas versare molas, excidere saxa Non datur, et curuo moliri pondera dorso; At superant, quibus incumbas, meliora, viroque Digna ministeria. Arcanas aperire licebit Ingenio causa, ius dicere ciuibus, vrbes Consilio regere, imperijs fraenare cohortes. Aedibus in magnis Famuli ceu munia rite Diuersi diuersa, illi prout quisque, vel illi Aptior, accipiunt: hic à rationibus; alter A cyathis: struit ille dapes; hic limina seruat: Mox alij, atque alij, scriba, opsonator, agaso, Villicus, artoptes, fullo, rhedarius, auceps; Haud secus in magno, qui Regia Numinis, Orbe Partes cuique suas, et idonea maximus author Munera distribuit. Valido tu robore polles? Exercebis humum fossor: ceruice torosâ Baiulus excipies clitellas: aspera miles Bella geres. Renuunt tantos tibi membra labores? Non deêrunt, quas, affecto vel corpore, possis Impleuisse, vices: tibi res sit publica curae; Consilium, linguam, vim pectoris exere: ritus Sacrorum, officij leges, mysteria Diuûm Ignaris aperi: causas age, iura tuere, Prouida ciuilis teneas moderamina claui. Officijs nemo sic omnibus vtilis vnus, Nec quisquam nulla diues producitur arte. His caput esse; pedes alijs, vel brachia certo Iure datum. Capitis voluit si munere fungi Te Natura; suos cur inferioribus actus Inuideas membris? Anne omnia solus obire, Omnia posse velis? Satis esto, summa tenere Quòd licuit, primasque refers quòd in ordine partes. Tu fortes regis infirmus: tibi, corporis absint. Vt reliqui vires; at deservire laborant. 60. Nonne vides, pretio quae conspicienda, vigere Saepe minùs: solido vulgaria robore niti? Hortorum sydus, reginaque veris odori, Vix teneram pubem redolenti vestijt ostro, Puniceosque sinus caelo, pompamque comantem Explicuit; primos Rosa contabescit ad Austros: Austris illa cadit, vel solibus: horrida messis Interea, tribuli, lappaeque, et carduus asper Camporum per aperta vigent impunè, nec illos Seu rapidi soles, nimij seu laeditis Austri. Apenninigenâ quid firmuis ilice, saeuos Ventorum durare ausus, hyemisque rigores? Nec tamen humanos victus iuuat illa, secundis, Aut parit, imponi deceat quae, munera, mensis. At malum Hesperiam felici ponere curuam Diuitis autumni (centum licet vndique seruet Auriferam syluam vigilum tutela draconum) Hyberni quoties faltus, tristesque pruinae Vrunt, et rigidi grauis inclementia caeli? 61. Adde, quòd in vegeto vitiorum pabula gliscunt Corpore, degeneratque hebeti confecta saginâ Mens animi. Quae non stolido molimina voto Aggreditur, quibus vrgendis vis improba coeptis Abstinet? Hinc Phelgraeae acies, consertaque tellus Syderibus, montes aggesti desuper altis Montibus, et pauidae vasta ad conamina nubes. Donec ab immani reiecta potentiùs auso, Cumque suis, frustra emensum per Inane, voluta Molibus horrendum in praeceps, îjsdemque sepulta Et caelo meritas pubes temeraria poenas, Et terris, Superos ne impunè lacessere quisquam Posse putet, dedit exemplum memorabile. Vires, I nunc, indomitas, roburque exposce superbum. 72. Aequior illorum gemitus, quos lucis egentes Perpetuùm squalens, nullique domabilis astro Plusquam Cimmerijs nox circumplectitur alis. Sed tamen his pariter sua sunt collyria, sortem Queis miseram, tristesque ferant moderatiùs vmbras Nempe dies oculos si fugit et aureus aether; Vnà etiam ingrati occursus, et dira videri Spectra latent. Nusquam stricti Mauortia ferri Lux aciem, nusquam criniti syderis horror Vulnerat, aut piceis prorupti nubibus ignes. Non maris insani rabiem, non saucia foedis Corpora vulneribus, putrique fluentia tabo, Non, quae saepe venit letho funestior ipso, Instantis faciem coguntur cernere lethi. 63. Iam quantum lucis pretium fatearis adempte, Obuia tot scelerum irritamina, tot male blando Mortiferas visu pestes nescire? Dolosis Heu quoties oculi captiuam in retia mentem Illecebris egere? Lues quàm saepe nefasti Criminis hoc aditu in cordis penetralia fluxit? Fortunati equidem, qui Visa nocentia, pressis, Quandocunque locus monuit, transcurrere norunt Luminibus: Siculi ceu monstra canora Profundi Ceratis vitasse cohors Ithacesia fertur Auribus. Hic multò sed fortunatior, omnem Cui genus id curam facilis Natura remisit: Quique fores animi non, anixus hoste propinquo, Tum demum trepidè obstruxere ac munire laborat; Vsque sed aeterno obstructas munimine seruat. Si, Caecos, qui sponte imitantur, crimina vitant; Commodiùs quantò Caecus vitauerit ipse? 64. Quid memorem, scelerum, quòd pars non vltima, rixae Furta, doli, caedes, totque his affinia probra, Absque oculis, animi ducibus operumque ministris, Inuia tentari? Non vt modò lumine cassis Peccandi studium; ipsa etiam prope copia desit. 65. Sed neque me leuiùs compendia frontis opacae Illa mouent, nullis venientem extrinsecus icta Mens quòd imaginibus rerum, formisque caducis, In sese penitùs conuertitur ipsa, suasque Liberiùs promit collecto robore vires. Iamque, memor, precepta olim, et sub pectore fido Condita naturae Verique Arcana reuoluit; Iam noua, progrediens sensim, ratione sagaci Eruit, et varias agilem se mittit in artes; Ardua iam superans audaci sydera nisu Iungitur ordinibus Diuûm, rerumque supremum Authorem nitidâ immensae caligine lucis Arcentem visus (Mortali attingere quantùm Fas Superos, nostrisque patet conatibus aether) Aspicit, et primi se pascit imagine Pulchri. Quae paria his tellus, pontusve, aut mobilis aer Luminibus praebere queant spectacula? Formas Non humiles, pingui consecrataque corpora limo Cernimus; augustae species, diuinaque Caeco Panduntur simulacra. Angusto limite noster Clauditur obtutus; sepiri nescius vllis Finibus immensi volat ille per auia Mundi. Fas oculis tantùm praesentia tangere; saeclis Omnibus ille infert animum, aspectuque sub vno Temporis elapsi seriem, seriemque futuri Colligit. Externo rerum se cortice frontis Pascit hebes visus; naturas ille repostas, Claustraque vel Phoebi radijs imperuia lustrat: Vt non immeritò Diuûm praesagia, vatis Finxerit Ogygij tenebris patuisse Vetustas. Luminis orbus erat. Nemo caelestibus alter Aptior alloquijs, longique capacior aeui. 66. Et crassae iubar hoc lucis, Mundique iacentis Exiguum, ac pecudum vulgo commune theatrum Corporeis vetitam se attingere sensibus, aegra Mens queritut; tantò meliori luce rependi Nubila cum frontis soleant, potioraque tantò Luminibus clausus animus spectacula cernat? Non sic Abderae sapiens, qui, penè reuulsis [a] Gel. lib. 10. cap. 17. Dum toties ridenda videt, pulmonibus, et iam Ludicra pertaesus vani proscenia vulgi, Aeternùm Soli dixit lucique valere: Proiectisque libens oculis, tanquilla recepit Sepositum sese in puri commercia Veri. Vsque adeo haud miseros externi luminis orbos, Felices potiùs sed credidit, inque videndos. 67. Fortia nunc locus, inprimisque volentia poscit Pharmaca: lethifero manus est adhibenda dolori: Firmandusque animus, lanienam vt corporis inter, Dum podagrae saeuit rabies, dum calculus atrox Intima crudeli carpit Vitalia morsu, Diraque barbaries ferro grassatur, et igni; Laetitiam stabilem, securaque pectora seruet. Durum opus, et quo vix aliud Sapientia maius Audeat. Hic animis opus, et conamine toto. 68. Non tamen, vt cladis sensum vel nesciat icta, Vel nullo referat virtus, ceu nescia, motu. Quanquam etiam tanti spectacula rara vigoris Plurimus Ausoniae exibuit gladiator arenae. [a] Vide Cicer. lib. 2. Tuscul. Voxque o, vos adeo plùs rara dedistis olympo, Aetherei pugiles, fortissima pectora, caeli Indigetes nunc, terrarum miracula quondam, Atque erebi formido hilari quos barbara vultu, Pro Christi imperio, pro Relligionis honore, Supplicia excipere, insultare doloribus, irâque Hostili, et sacrae pasci dulcedine mortis Nequicquam indignantûm animis, vincique, frementûm Carnificum attonitus stupuit furor. O adamante Incidenda perenni! O ipsis digna notari Syderibus virtus! Huc albos, Fama, iugales, Huc omnes conuerte tubas. Quid murmure tanto Regulas, ambustaeque immotus Scaeuola dextrae Tollitur? En Mundi meritos consumere famam, Caelestes heroas, et heroum phoenicas: Integra quos laceros, armata expauit inermos Barbaries: ludus quêis vulnera, gaudia poenae. Hos Helicon, Pindusque sonent: his nectere frontem Ambiat, et tota in sertum se nectat Idume: Hos Hyperionio sublimes gloria curru, Innumeris Laudum pleno circùm ore sonantûm Agminibus cincta, et Plausuûm Deccorumque sequacem Pone trahens turbam, per subdita regna, per vrbes, Perque reuesurum assiduè circumferat aeuum. Sed vigor is rarum caeli, et mirabile munus, Non nostrae portenta docent, sed pharmaca musae. 69. Per me equidem Sapiens hominem non exuat artus Contrahat, in gemitum laxet praecordia, rectos Immutet vultus. Miserum se dicere tantùm, Foemineosque, Malis impar, effundere questus, Temperet. Inuicti gemitus, et mascula duri Pectoris ex adyto resonent susupiria: qualem, Afer vbi toto descendit in ilia ferro, Horrendis animam singultibus exalantem, Luctantemque Malis, et adhuc in morte minacem, Massili trepidant nemoris Conuexa leonem. Denique tristis hyems vultus (hac vsque dolori Fas prodire) tegat; frontis sub nube serenus Deficiat: mens nixa suo sibi robore constet. 70. Nec ratio procul, id liceat qui ducere robur. Vel siquidem parcente manu sua spicula torquet: Vel totis dolor aduersum se viribus infert. Si primum; pudeat mediocria vulnera, quaeque Vix summam strinxere cutem, Sapiente, Viroque Indignis deflere modis. Vbi fortia dicta? Pectus vbi Sophiae inuicto munimine clausum? Non aries saeuus, non, quem Telamonius Aiax [a] Homer. lib. 7. Iliad. Misit in aduersum tormenta aequante lacerto Piramidem, lapis, Herculeis aut viribus acta, Monstrorum exitium, claua, exitiumque gigantum; Iunceus imbelli calamus te cuspide sternit. Vel tenuem questu iuuat exatiare dolorem? Exatia: sed, quò deceat conuertere questus, Disce priùs. Querere exiguo in certamine perdi Nequicquam factos bella ad maiora lacertos: Nil Meriti laudisque capax occurrere: Sorti Plus nimiò te despectum, visumque pusilli Bellatorem animi, cui tam vulgaria fata Obtrudat vincenda. Hinc causas nobilis irae Duxeris: hic dignus Sapientis pectore luctus. 71. Sin nimium contra certamen, vique supremâ Res geritur; bene sit: Sophiae non limina nullo Triuisti pretio: quaesiti plena facultas En decoris: quod Palladiae inter gymnadis vmbras Sis nactus, medio licet in discrimine robur Promere. Sat dictis huc vsque animosus et acer Fata lacessiti parcentia. Tempus agendo Virtutem sancire, et factis verba tueri. Id Superi de te expectant, hominesque: tabellis Id tua signatis repetit sapientia. Paruis Non licet in rebus consistere. Maxima quaeque Ni praestas; reus es famae, vitaeque prioris. 72. Respice et authorem fati. Non barbarus hostis, Ipse Deus, Deus ipse suá, pater aequus, amanti Te ferijt dextrâ. Anne illum vitaeque Bonique Supremum artificem indignis gaudere Suorum Luctibus: an, crudi Laestrygonis instar, acerbis Funeribus censes et viuo sanguine pasci? Vulnerat, vt prosit: sceptri sunt pignora clades: Iridis aeternae risus e nube fugacis Maestitiae parit. Ac veluti, spirante metallum Impleuisse Deo meditans, lectissima, seu quae [a] Vide Plin. lib. 34. Histor. nat. cap. 2. Delos habet, seu Myrmidonum quae Patria, doctis Exudare Myron fornacibus imperat aera, Non odio, sed materiae melioris amore: Vt rutili patiens tortoris massa verendos Transeat in vultus maiestatemque Tonantis, Artificisque, suumque decus fulgentibus aris Inuehat, et longè ventura in saecula mittat; Aethereus sic ille faber, peiore metallo Compositos, vulgare genus, venaeque secundae Praeterit: egregios, Diuinorumque capaces Tristibus imperijs subigit, versatque premendo, Dum sese penitùs dignos efingat, et omni Corporeâ tersos ad purum faece, beatis Coetibus adscribat Superûm. Quis vulnera tanti Hórreat auspicium decoris? Saeuissimus vt sit; Iam celeri fugiet cursu dolor: ocyùs ille, Qui grauior: nullâ sed tempestate, dolores Quam refugi pariunt, Diuum est cessura voluptas. Aeternùm, piguit quae ferre, tulisse iuuabit. 73. Vltimus ille labor vati, trepidantia corda Soluere vicini miserâ formidine lethi, Et, reliquis vitae domitis iam casibus, ipsam Quae superest, simili mortem duxisse triumpho? At quibus inuisum, et nulli superabile monstrum Vincetur telis? Num, qui te, caerule Python, Explicuit, longè iaculantis Apollinis arcum; Anne colubriferae tepefactam caede Medusae, Horridior pestis, Cyllenida sentiet Harpen? Nil opus. Ex ipsis praesens medicina venenis Ad virus fatale fluit. Quos hactenus hostes Pertulimus, cuncti haec sociant in praelia vires, Cuncti armis opibusque iuuant. Si namque Malorum, Quêis adeo humani series circumfluit aeui, Spremus mitisque venit, Mors, terminus; illa Qui timet, hanc minimè flendam sibi duxerit: aequm Ad tumuli gremium nihilò quin seciùs ibit; Ac qui, turbinibus ventisque furentibus alto Pulsus in Ionio, vel spumifero Aegaeo, Eminus optatas caeca inter Nubila terras Aspicit, et fido properat se condere portu. Et verò quod Myrtoi, Icarijve Profundi Indomitis adeo ventorum flatibus aequor, Fortunae vt rapidis iactatur vita procellis? Luctus vbi, curaeque, inconsumptique labores Vndique perpetuâ miseros indagine claudunt: Nulla quies: longè portus: plena omnia monstris, Vorticibus, scopulis: nusquam non multa Charybdis, Scyllaeaeque canes, et concurrentia saxa. O penitùs sortisque suae, vrgentumque Malorum Immemores, quibus, haec inter discriina, Parcae Plùs nimiò celeres, et portum tangere poena Ducitur, haud poenae requies, optandaque finis. 74. Bistonidae meliùs, dilectae funera prolis [a] Herod. lib. 5. Ad citharam quibus, et laetos producere plausus Mos erat: egressos cum contra in luminis oras Luctisono gemitu, et flebilibus lamentis Exciperent, nempe ad lacrymas, et funera natos. Iure equidem. Tot enim momenta in singula duris Casibus hic luitur perituri temporis vsus; Protinus exortis vt si Mortalibus aeui Tota sui fatique daret se forma videndam; Crediderim, pauidos retro ad genitalia claustra Ocyùs infausto raperent à lumine gressus: Illius exemplo pueri, quem prisca Saguntus, [a] Plin. lib. 7. Histor. nat. cap. 3. Vixdum luce salutatâ, genitricis in aluum Expauit remeare, omen sibi cladis, eodem, Primitiae Libyci Martis, quam pertulit anno. 75. Iratos igitur vitae, mortisque pauore Attonitos iuuat his affari vocibus. Vnde Tam noua, Mortales, animi discordia? Tristem Hinc proferre piget; piget hinc dimittere vitam. Iam miseram nimiùmque grauem; iam iustiùs aequo Culpatis volucrem. Si manserit; aspera fertur: Inuida; si fugiat. Qua vestris, dicite, possit, Qua tandem Natura Malis ratione mederi? Dum munus, Mala quo vitae simul omnia tolit, Ceu summum, reliquisque Malum par omnibus vnum Horretis. Cur vota sibi contraria pugnant? Cur dolor est, citiùs causas transire dolendi? Candida si fati series, optandaque molli Tramite vita fluit; sit magnis gratia Diuis: Carpite, io, laeti felicia munera, amiciam Intempestiuo sortem nec laedite questu. Sin alius rerum tenor, absinthique deunce Obruit vnciolam blandi sors aspera mellis; At gaudete, Mali quòd faex iam proxima fundo, Nec longè est, tantos quae finiat, hora, dolores. 76. Verùm, age, nil miserum terreni corporis hospes Vita ferat; quantum vel sic, rogo, mortis habendum Munus erit, vitae quòd caelitis ostia pandens Ereptos terris animos inducit olympo? Non toti (procul ex animis temerarius error: Stulta quìd immerito sese mens funere damnet?) Non toti fuimus, nutantia lumina postquam Ferrea nox clausit, deploratique supremùm Neruos atque cutem tristi concessimus vrnae. Nil Lachesi diuina animorum in semina iuris. Quod dederat, tellus repetit: quod fluxit ab alto Aethere, perpetuùm cineri, taboque superstes, Non defecturos vitam producit in annos. O niueus! Quater o felix, gemmâque notandus Ille dies, lutei quo mens compage soluta Carceris in Patriam cognataque sydera fertur, Caelicolûm iugenda choris! Vt lumine puro Vescitur! Ingenuos vt promptiùs exerit actus! Vt dulces agitat curas! Vt laeta suo se Restituit fonti! Non flamma volatilis aequè Prosilit in patrij Conuexa nitentia caeli: Non Tyberim pelago, aut rapidum par impetus Istrum Deuehit; ipsa suum vinclis ac libera ferri Gestit in authorem, flagrantique incita nisu, Ingere sese illi, ac penitùs miscere laborat. Qua, rogo, tunc igitur fruituram sorte putandum est. Flammiferos cum tandem aestus, inhiantiaque ora Nectaris aetherei optato iam proluet haustu: Inque suo syncera bibens, immensaque fonte Gaudia, perpetuum pascet laetissima, nunquam Non auidi, nunquam non pleni, cordis a amorem? 77. Me certè haec animo reputantem abrumpere nexus Ocyùs inuisos, pigrique morantia claustra Corporis, et tantae iamdudum accedere sorti, Flammeus, haud capiens sese, vinclisque teneri Nescius ardor agit. Quid enim iam longiùs inter Tot gemitus, et viua morer tot funera, cari Numinis amplexu, et dulci fraudatus amore? Quo sine tam nullum mihi fas sperare quietem; Mota suis nullum quàm sedibus ossa leuamen Accipiunt, tactusque chalybs Magnefide gemmâ Stare negat, sydus donec tueatur amicum. Caelum vota petunt: caelo suspirat in vno Anxius aeger amor. Nescit, mihi credite, nescit Quid Superûm domus alma, procul felicibus oris Plena sibi speranda putat qui gaudia: censet Aut aliam, nisi mortali quam lumine functis Inchoat aeterni Solis praesentia, vitam. 78. O mihi fatali desponsa sub arbore coniux, O aeui melioris ades, Mors, pronuba. Turpi Te licet exesam macie, nudisque rigentem Ossibus exiheant pictae mendacia telae; Bis raptâ venis Helene mihi pulchrior. Ipsa [a] Vide Ouid. in epist. Oenon. ad Paridem. Quin tibi si geminis ausit comitata Deabus Se formâ conferre Venus; me judice, palmam Continuò tibi cum Venus ipsa Deabus Cesserit. O adsis pulcherrima. Quas ego, tanti Muneris, extremique potens iam denique voti, Sic meritae grato persoluam carmine laudes? Sponte suâ numeri venient (dant gaudia vires Ingenio) discentque hilares plùs posse Camoenae? Solis inoccidui tu Phosphorus, vnica mentis Sollicitae requies, curarum dulce leuamen, Votorum portus, pacis sinus, anchora fessis Cursibus, et patrij limen diceris olympi. Hei mihi quìd cessas, et adhuc pia vota moraris? Illis lenta veni, toto qui Nestore, toto Qui procul Euboici te pulueris aggere vellent. [b] Aeuo scilicet Sibylla Euboica, de quo vide Ouidium lib. 14. Metam. Has illi duxise moras, hanc ferre iubendi Crudelem veniam. Satient se tristibus annis, Aspiciantque suos secum canescere luctus. Inuiso pereat cur munere, cur alienis Mactetur votis, qui te flagrantibus vsque Sollicitus studijs vrget, venatur, anhelat: Cui tu primus amor, spes vnica, summa voluptas? 79. Culpa sed vltrices, reor, haec stimulauerit iras: Quòd, vitae curare lues dum molior, vnâ Non tulerim cunctis, ceu fas, ex morte medelam. Erraui, fateor: iamque, vt sis mitior, omnis Te luctùs morbique vnam sat grande leuamen Vociferor. Vos o, crudelibus aspera cunque Imperijs quos exagitat Fortuna, supremum Accipite hoc hilares, nulli non vtile fato, Auxilium. Paucos vbi sol conuerterit orbes; En aderit, duris quae vos mitissima soluat Casibus, et fido (tantum ni pergitis vltro Corrupisse Bonum) statuat Mors denique portu. Hoc Superûm tanto donati pignore, longos (Caetera nulla adsint curarum vt pharmaca) questus Desinite, et mortis spe tristem absoluite vitam. Occiduos, facilis labor est, spreuisse dolores.

EVTHYMIAE Liber Quintus. 1. Non tamen, ad plenae felicia munera Pacis, Fortunam satis, externosque retundere casus, Hac operosa tenus ratio quam tradidit artem. Maior adhuc belli moles, crudelior hostis, Cordibus infixae pestes, agnataque restant, Et penitùs fibris stabulantia monstra sub altis: Regnorum fax Ira, loci sortisque secundae Ambitus impatiens, Veneris teterrimus ardor, Culpaque Lernaeo absumens praecordia tabo. 2. Ah genus id Furias incauto pectore si quis Excipiat miser! Ah cupidis si fraena relaxet; Quas non (exitium, Superi, prohibete) ruinas, Turbineo impulsae, impellentesque omnia motu Miscuerint? Quos non in praecipites anfractus Infelicem animum, et ferò sua fata videntem Abripient? Monumentum ingens Climeneia proles, Ambustusque dies: currus implere paternos, Fraenaque mortali cupidus radiantia dextrâ Dum Iuuenis tractare, alti per deuia callis, Flammipedum quàcunque vagus tulit ardor equorum, Non rector, sed praeda ruit. Temeraria Nati At tu consilio moderari vota, regendos Vecordi malles puero quàm credere, Titan, Igniferos axes. Roseae pro munere lucis En rapida attonito spargentem incendia Mundo Aspicis: en medij reuoltum e tramite caeli, Inuisum populis execrandumque bidental, Eridani toto lacrymaris gurgite. Casus Non alios, non triste minùs sibi quisque paratum Nouerit exitium: iuuenili feruidus aestu Libera praecipiti quoties moderamina tradit Stultitiae, nec solerti ratione gubernat Indomitos animi sensus, effraenaque vota. 3. Scilicet ignarum Pyrois, et Eous, etAethon, Igniuomusque Phlegon violentiùs aethere prono Distulerint Phaetonta; suis quàm concita flammis Imperij fraenique rudem per deuia mentem Ira trahit? Summo, fac, vertice siue niualis Abscissum Rhodopes, seu caeliferi Atlantis, Immensum montique parem vitiosa Venustas In praeceps subitâ lapidem vi trudat. Vt ille Abrptum per iter, procurrentesque minantùm Vmbones scopulorum innato pondere cursum Praecipitans, aliasque alijs e rupibus actus In rupes, validos quatiti huc saltus, quatit illuc! Nec mora, nec requies. Tremit illisu resono mons: Dant arbusta locum: attoniti de colle propinquo Pastores, iniantque greges, quibus irruat anceps Exitium syluis, Dryadum quae tecta refringat. Donec, cum nemorum strage, immanique tumultu, Finitimae vallis gremium delatus in imum Arua cauat lapsu, socijsque, suisque ruinis Latè operit. Densus circùm vndique puluis in auras Nigranti se nube leuat: procul Auia voces Ingeminat, pulsusque fremit clamoribus aether. Saeuior, irati quem pectoris vrget erinnys, Effraenoque magis quaecunque per obuia fertur Turbine, tam sitiens alienum haurire cruorem, Quàm facilis praebere suum. Non ferreus agger, Non ignes, non saxa queant immanè ruentem Sistere. Flamato desint si telâ furori; Se telum faciet, summis e turribus audax Aethera per vacuum prono descendere saltu, Subiectum, pariter frangendus, vt obruat hostem, Misceat et socias (ea tantùm foedra) mortes. Vna sedet cordi, totam rapit vnica mentem Vltio: cura Sui, ratio, ius, vtile, rectum, Ingenium sensusque hominis, pietasque, fidesque Fnditus exturbata. Sacri per quidquid olympo est, Obtestare. Precum vanus labor: ocyùs ater Audierit trepidae ratis infelicia Nereûs Vota, vel eiectos surda Acroceraunia nautas. Omnia terrorum prome argumenta, luendas Iam soboli immeritae poenas, iam publica famae Iurgia, iam rerum obijciens discrimina. Nempe Vincetur? Rapidum Borean, Austrumque furentem Aggesto citiùs fraenaris puluere. Tanti Omnia sunt, clamat. Pereat res, fama, domusque, Et super ipse. Iuuat vindictae atrocibus ausis Orchestram quatere, et tragicum meruisse cothurnum. 4. Quinam igitur, rogo, quàm violens tristisque putandus Hic aeui tenor, vsque atrum fel mandere, toruas Retum inamabilium species, vim, iurgia, rixas, Sanguineos chalybes, feralia vulnera, caedes Noctibus attonitum, attonitum versare diebus, Insidias pariter struere, extructasque cauere, Bacchari, fremere, horrendo recubantis in antro Cyclopis de more, vel immanis basilisci, Nulla hominum iucunda pati commercia, nulli Fidere? Proh miseram sortem! Vitalis haberi Anne potest, nullo quae; vita, fouetur amore? 5. Exterior facies animum depingit, et omnis Hoc sole tin speculo se promere cordis imago. Cerne trunces Irae vultus; quàm turbida regnet Intus hyems, quae caeca agitet vesania mentem, Haud tardum sit nosse. Flagrant, ceu dira Cometae Fax, oculi: torua accendit rubor igneus ora: Nubila frons: saliunt venae: fluitantia labra, Et calidos spumis videas albescere rictus: Mutua dens teritur: spissum vomit vnca vaporem Naris: inaequales gressus, crebro pede tellus Sauica, complosaeque manus, tremebundaque ceruix. Iam gemitu fera corda quati: iam spiritus aeger, Turbidus, abruptis pressi mugitibus oris Nil certum humanumque sonans. Quòd si qua viam vox Repperit explanata magis; quid tristius illâ, Eumenidum propius quid vocibus? Haud sibi parcunt, Haud soboli, haud Superis infanda extrema precari Omnia. Quàm tetrum atque immanem dixeris intra Sese animum, cuius tam formidabilis ipso In vultu effigies? Talem tibi finge, mouendam Ad Superûm qualis pacem ex Acheronte profundo Effera Tisiphone ruit, immanisve Megaera: Dextera cui trifidam sumanti vertice taxum Concutit, et similes iaculantur lumina flammas: Innumeri, toruae crudelis gloria frontis, Tempora squamiferis praeuelant orbibus angues: Parsque humeros ferrugineos, et torrida lambit Colla, iacens; pars ad vulnus librata supernè Erigitur, nigramque animam, piceoque veneno Sibila tincta vomens, rapidae micat agmine linguae. At iuxta geminum quatiens Discordia fetrum, Et lethi furialis amor Luctusque, Pavorque Diraque Saeuities, caecoque Insania vultu Insidiaeque, Minaeque, cohors inuisa, sequuntur. Talis, vel si quae truculentior altera fingi Forma potest, Irae est animum versantis imago. 6. Iam quis inhumanas clades, lugendaque pestis Tam rabidae valeat memorando exempla referre? Hinc celeres ad tela manus, collisaque campis Agmina, sanguineis turbati fluctibus amnes, Saeuitum in proceres, immissa incendia tectis, Funditus excisae miseris cum ciuibus vrbes, Iusque datum gladijs, latèque per obuia ductum Guttura, nullo aeui, aut sexùs discrimine, ferrum. Quin mors visa leuis, naturaque tota sagacis Barbariae ingenio, et lentis seruire coacta Supplicijs. Proh quae (tantum nescisse fatentur Eumenides, purgantque suas hoc crimine tedas, Nec pudor est vinci) proh quae noua funera, quasque Infandas hominum, ah hominum furor extudit artes! Quae natura dedit, pardi, libycique leones, Stringitis arma. Procul torquendi insana voluptas: Extremae quamvis, mors vnica sufficit irae. Quin citiùs rabies, fuerit quò immanior, exlet Illata se caede. Vtinam saeuire liberet (Huc feritas quando iam tristia vota redegit) Sic homini. Sed praecipitis compendia lethi Muneris ille loco statuit, damnatque Ferarum, Ceu mactare rudes, iras. Lasciuia tardi Fúneris arridet virtus haec maxima, primus Hic labor, et studium, Libitinae obtundere falcem, Et, vitam quibus eripiat, suspenere mortem. Mens adeo, brutum antêimus quo munere vulgus, Nil super irato praestat, nisi degener vt sit Hòc homini magis, et Brutis truculentior ipsis. Ergo Alius (Pietas, Naturaque, parcite vati: Impia, dira canam) ferrato pectine sulcos Vndique sanguineos iterans pendentia carpsit Corpora; damnatis alius potabile lethum Miscuit ignito liquentis gurgite plumbi. Hic pice perductos, insuêtae ad lampadis vsum, Longa profanatis iussit dare pabula flammis, Attonitamque rogo viuenti frangere noctem. Quìd compulsa loquar saeuire cadauera, putres Amplexus, vitamque neci per tristia iunctam Foedera? Quid pelnos Natorum funere patres, Et consanguineos tumultos? Non, si mihi centum. Aenea Stentoreis resonaret vocibus ora, Ingeniumque, fluens rapido torrentiùs amne, Spumea Maeonijs in carmina fontibus iret; Tot scelerum immanes ausus, tot barbara monstra Expediam cantu, et dignis ploratibus aequem. 7. Nec tamen. Externis funestans caedibus Orbem, Nullos dira lues casus, non vltima saepe Fata sibi, pepritque Suis. Lectissima bello Agmina cum signis quoties amissa: trahendi Dum sapiente morâ certaminis impatiens dux Haud dubias, caeco auspicium faciente furore, Irruit in clades? Quoties temeraria verba Per iugulum rediere, animâque et sanguine toto Constitit ardenti retinacula soluere linguae? Ira furor breuis est, Venusino iudice: longi Non semel in morbum sed transijt illa furoris. Exemplium Telamone satus: cui caeca phrenesim. Ergo minor mentis, nec iam suus, edita campis [a] Vide Sophoclem in Aiace Flagell. Plurima Balantûm post funera, Dulichiumque Riualem vanâ pectoris sub imagine caesum, In sua lethiferum praecordia condidit ensem. Quìd referam, medio penitùs quêis corde recepta Vis eadem, indocilisque premi, ceu turbidus atrae Qui tegitur gremio nubis vapor, obvia quassu Fulmineo fragilis vitae penetralia soluit, In lethum satis vna? Acri sic feruidus aestu Dum furit, et male se capientem Sylla tenere [b] Valer. Max. lib. 9. cap. 3. Nec longùm potis est rabiem, neque protinus omnem Egerere; abrupti per dissilientia claustra Pectoris, et laxos venarum atque oris hiatus, Sanguine mistam animam, furijsque minisque frementem Euomuit: dubium foret vt spectantibus, ecquid Syllae vita prior; prior an defecerit ira. Dignum equidm factis retulisti, barbare, lethum, Indigno dederas qui tot ciuilia letho Corpora. Debueras proprium vomuisse cruorem, Cum Latio toties macularis sanguine Tybrim. Quae scelus, ira, tuum fuerat, fuit ipsa nocenti Supplicium. Non Tisiphone, non Cerberus, aut, qui Immortale iecur Tityi depascitur, ales Saeuior hac, tantisque foret par caedibus vltor. Credite, posteritas: Syllanâ iustior ira: Nulla fuit: Syllam grauia atque extrema furentem Perdidit. Immanem vix non absoluere cogor Horrendamque luem. Quantumlibet impia cladis Humano tulerit generi, tot millia ferro Dum metit; haud minùs humana de gente mereri Fòrs potuit, Syllam letho dum sustulit vnum. 8. Et genus hoc vitij tetrum, longèque videri Implacidum, qua vi humanos, quo turbine sensus Misceat, ex ipso pronum dignoscere vultu. At non perspicuum pariter, quàm lampade saeuâ Heu miseras vrat Cythereia flamma medullas. Nam quid ibi non nectarea dulcedine tinctum? Blanditiae molles, incendia grata, lepores Idalij, faciles risus, genialia serta, Laetitiae flos ipse voluptatisque medulla. Id teneri certè sperare Cupidinis aetas, Id vultus, placidaeque iubet clementia formae. Nulla supercilij nubes, nil fronte seuerum, Nil habitu. Puer est, quo non spectatior alter, Ingenuus, comis, simplex: certantia puris Lumina syderibus: labris exundat Hymettos, Hyblaeusque latex: totam syncera Venustas Purpureo Nati descripsit in ore parentem. Et vehitur iunctis ad gemmea fraena columbis: Et, quamvis nunquam non spicula tractet, et arcum; Aurcus est arcus, perfusaque spicula melle. 9. Sed procul o, si quae, miseri, vos cura salutis, Si Vestri quis amor tangit. Sub melle venenum, Pestanis Libyci fallunt sub floribus angues. Scitulus hic, tanto formae blanditur horore Qui, puer (ah oculis malè tutum credere) monstrum est, Monstrum horrendum, atrox, quo non funestior vlla, E Phlegetonteis olim ructata caminis Pernicies liquidas caeli prorupit in auras, Cognatique erebi misero plus intulit Orbi; Splendida fucatam nudent Insignia frontem Gorgonei rictus, furialiaque ora patebunt Protinus, et Stygijs vndantia lumina flammis. Falsus honos: rutili per eburnea tempora cirri Vipereos vmbrant nexus: squamosa draconum Pectora sunt molles ad gemmea fraena columbae. Vae, cui pennigerâ violarit arundine pectus Ille nitens roseae in speciem Thaumantidis arcus. Quale trahet subitò virus? Quantum ossibus ignem, Tabida quae furere arcanis contagia fibris Sentiet? Hinc frontis pallor, maciesque genarum, Et varij vultus, defixaque lumina terris, Luctantemque animam suspiria crebra fatigant. Attonito similem videas, similemque furenti: Iam rapido ferrei ceu turbine; figere mota Iam, velut obiectu subito, vestigia: rarus, Et gemitu abruptus sermo: commercia vitat, Dimidius vel adest, facieque absentis, in vmbris Secessuque cauo nemorum sese ipse, suasque Crebrior affari curas. Non otia ludo Fallere, non spisâ virides indagine saltus Cingere, non Graijs iuuat insudare palaestris. Strati dura quies membris: nil dulce palato: Difficiles somni, longissima tempora, noctes Implacidae, nigrique dies: mens corporis exul, Dulcibus officijs vitae semota, Suique Deuia. Vesanos ne quisquam credat Amantes Ludere, dum querulis toties ploratibus vno Aetnaeas se ferre sinu brumasque, facesque, Et iam perpetuo sibi vulture diminui cor, Iamque Ixioniâ iurant vertigine volui. Nil animus veris, nil heu cruciatibus addit: Certa fides: non ingenij; sunt verba doloris. Dum nimij rapidos explere Cupidinis aestus, Et summo properant votorum fine potiri: Dum, vice ne iustâ redamentur, mutua ne sint Cura, timent, neu riualis felicior aegri Fòrs sibi praeripiat fructum, aut delibet amoris; Dicere vix vlli promptum, quae corde sub imo Poenarum miseri exempla, et quae Tartara claudant. 10. At morbi fòrs languor iners, soloque veneni Defidis afflatu, et segni marcore timendus. Fallimur. Haud pestis violentior altera caedes Per medias hominem, per tela inimica, per ignes Praecipitat, stimulisque agitans, et verbere torto, Vltima quaeque iubet caecum nescire pericla. Illius impulsus furijs, de nocte profundâ Nil timeat nudo iuuenis sulcare natatu Bosphoreas hyemes: totum licèt horridus Auster Suspensum liquidis aduersa natantis in ora Montibus impellat mare: formidentque vel ipsi (Tam violens decimae circumsilit impetus vndae, Tale ciet murmur, sic spumeus aethera lambit) Natiuâ immanes scopuli ab radice reuelli. Sub pedibus ratio, nusquam timor, omnia foedam Post Venerem. Indomiti tantùm se pectoris ardor Expleat: id fixum, et quavis mercede parandum: Caetera pro vlli, quòcunque vocauerit anceps Alea, supremis irrumpere casibus, atras Bellorum sparsisse faces, excire quietos In ferrum populos, florentia vertere regna, Luctuque, et rapidis miscere tumltibus Orbem. 11. Nonne vides, vt stare negans exundet equorum Impetus, haec simul in caecas vis lapsa medullas? Ac neque iam scopuli, neque saeua ruentibus obstent Flumina, quae veteres syluas, quae rustica tecta, Dimidiasque rotant spumanti vortice rupes? Tunc campis leo: tunc serpentm immanior ira, Et gemino feruent praecordia tincta veneno. 12. Proh rabiem caecam! Humanae tot funera vitae Quae parit, obscoenis populatur corpora morbis, Seruitio infando miserâque tyrannide mentes Obruit, eximium famae praestantis honorem Turpibus opprobrijs maculat, ius omne reuellit, Aethereos sensus, et diae semina flammae Interimit, genitumque poli ad commercia putri Coeno hominem mergit. Quid par Aeaea nefandis Carminius Circe, vel tristibus ausa venenis? Corporis illa habitum (vt verax sit fabula) brutos Induere in vultus, Superisque erecta tuendis Ora solo potuit reflectere: saeuior, ipsam, Circe, acclinat humo mentem damnosa libido, Totumqve in pecudes hominum dirâ arte refingit. Ah non ex nihilo maciem, lethumque, laboremque, Impia furtiuae post munera lampadis, aegro Incubuisse ferunt Orbi. Si vera fatendum; Hic ignis fuit ille: omnis comitata Malorum Hunc series. Longè tamen, vt de sedibus haustus Credatur superis: tetro quin sulphure pinguem, Et picei glomerantem vndosa volumina fumi Tartareus Phlegeton superas in luminis oras Euomuit: nostroque luto admouere sorores Anguicomae, ne quid tellus differret auerno. 13. At quaenam aerijs haec turgida plausibus, inter Illustres decorum phaleras, titulosque sequaces, Admiranda Sui vulgo dispensat hianti Lentiùs ingrediens spectacula? Fallimur? Ipsa An laudum famaeque subit ventosa cupido? Ipsa subit certè: non fallimur. Aspice, quantâ Cyclade verrit humum, quantum fert ardua frontem. 14. Ne tamen ignarum fallacis imagine pompae Te capiat. Vitio nil immansuetius illo, Nil magis EVTHYMIAE libertatique caûendum. Nam qui Trinacrias vrbes, vrbesve Pelasgas Seruitij grauiore iugo pressere tyranni; Ac sibi deuotas cudelis gloria mentes? Diuitijs miserum nudari. Nudat alumnos Illa suos, per magnifici dispendia luxùs, Quantoscunque breui consumere prodiga census. Triste, voluptati genioque indicere bellum, Assiduis frangi curis, nullasque laborum Nosse vices. Quàm non paucos his illa fatigat Imperijs, hominum, rerum, vitaeque, Suique Immemores Heliconiadum in secreta relegans Syluarum exilia, et taciturnae Palladis vmbras? Fumosis vbi, blattarum de more, libellis Perpetuò impliciti cerebrosa silentia, viuos Saepe etiam iratis corrodant morsibus vngues: Nullaque somniferae libantes munera noctis, Exiugui saturent oculos fuligine lychni. Scilicet hinc clarum veniet Sophos, ingeniumque Illa Cleantheae populatrix flamma lucernae Ex humili tineâ Assyrium in phoenica refinget, Aeterno victurum aeuo, vulgique per ora, Et memores abiturum illustri nomine fastos. Quid Patriae procul à gremio, amplexuque Suorum Martia signa sequi, grauibus sudare sub armis, Vix summis extantem humeris tranare sonoros Sternere castrensi duros super aggere somnos Praecipitum fluuiorum aestus, dubiasque paludes, Contra ignes, gladiosque, et mille volantia ferre Fata gradum, hic oculum terebrari cuspide, caesâ Illinc dimidium pro lucro euadere dextrâ, Crura alibi minui stridentis pondere saxi, Non graue non dictu miserum? Comprendere turbae Vix tamen est numerum, tantos quam voluere casus Sanguinei facilem decoris spes improba cogit. 15. Infelix igitur, durisque laboribus aegra Perpetuò est, rigidi quae triste recepit honoris Vita iugum: quanquam vel sic toleranda, decus par Si meritis, curas si praemia digna manerent. At quae operum merces? Mittamus, quaelibet auris Gloria quòd leuibus, tenuique simillima fumo, Bulla crepans, vanum sine re, sine pondere nomen, Nullis siue animos, seu corpora frutibus explet; Hanc ipsam, rogo, quàm paucis apprendere laruam Permissum est? Quàm saepe suos frustratur Amantes? Seu quia diuersis Mortales sensibus, et, quod Altera dat laudi, dat idem pars altera probro; Seu quòd praecipuè sublimia fumeus vrget Inuidiae vapor, ac nebulis sordentibus afflat; Seu demum quia fama leuis, temeraria, mendax, Ambiguique per ora volans discordia vulgi, Futilium variam rumorum hinc aggerat inde Colluuiem: rituque amnis, quò fusa vagatur Latiùs; hòc magis insyncera et turbida serpit, Non sua praeclaris admiscens crimina factis. 16. En tibi Mars Libycus. Per plura pericula nomen Quis petijt, meruitque? Inimicam vt vinceret armis Italiam, vincenda fuit Natura. Niuosum Hospita condentes caput inter Nubila non tam Ignique, ferroque, et vi mordacis aceti, Ipse suis quàm perfregit sudoribus Alpes. Post tamen illatam vim rupibus, aruaque densis Stragibus insignita, et Poeni militis ipsa Vsque sub attonitae nutantia moenia Romae Terrorem perlatum, oculi post damna palustri Sub Ioue, moxque aliud, Fratrem, sibi lumen ademptum, Emerito quae digna duci stipendia soluit Posteritas? Tantos quae fama remunerat ausus? Scilicet indecori myrto mutasse vocantem Tarpeij laurum Iouis, aspirantibus vti Nesciuisse Deis, Capuaeque ad moenia, Cannas Nempe suas, rerum ta laeta exorsa, priorum Tot fructus operum, sudatique vltima Martis Praemia corrupisse, Futuri improudus, audit. 17. Nec Ducis Aemathij melior fortuna. Coruscis Quid procul e cunis Ganget idos Amphitrites, Auroraeque sinu captiuum abducere solem, Et sua vix orto superaddere fraena diei Profuit? Audaci quid classe extrema secantem Aequora, spumosi litem de iure tridentis Caeruleo intentare Ioui? Quid maxima centum Vnius imperij in molem coniungere regna? En per mille peti dignus certamina, tanti En pulcher Victoris honos, quae strenuus egit. Fortunae meritum vocat Hic: temerarius Illi Arguitur stolidèque ferox: sine puluere bella, Et nimiùm faciles nullo discrimine sunt qui Despiciant palmas. Quid? Quòd pars plurima laudis Gestarum in comites rerum, bellique Ministros Spargitur. Vtque Alios habeat, sua fortia facta Qui celebrent, meritoque ferant ad sydera plausu; Plùs tamen hi quoque luxuriam, plùs barbara iussa, Indignasque neces comitum, fastuque profano Quaesitos homini Superûm execrantur honores. Tam rarum, neque Mortali sperabile, plenam Quantovis sortiri operum molimine famam. 18. Anne igitur leuibus credendum est pectora curis Ambitiosa teri: dum, quam certamine tanto Nancisci properant, venantur et omnibus vnam Aucupijs, incertam adeo tenuemque secundi Murmuris excipiunt auram: contraque, Malorum Quod miseris summum, mordacibus vndique carpi Iudicijs sua facta vident: nec, amica referre Quî tot Censorum liceat suffragia, quamvis Rumpantur, ratio sese aut spes obijcit vlla? Quàm graue seruitium, quàm dura et iniqua foret sors Mancipij, octonos pressâ ceruice ferentis Tam malè concordes Dominos; vt, iussa capessens Vnius, immites Aliorum protinus iras, Iurgiaque, infestasque manus, et flagra subiret? Durius heu vani quicunque petitor honoris Captiuâ fert mente iugum, seruire coactus Innumeris, animi, naturaeque indole prorsus Oppositâ, Dominis: quot scilicet ipse suarum Admiratores rerum, decorumque laborat Praecones habuisse: virûm genus omne, sensilis Canitiem menti, primae lanuginis aeuum, Sarranas procerum tunicas, plebisque lacernas, Externos, ciues, doctum, rude vulgus adorans, Obseruans, metuns, cunctorum sedulus vsque Ad varios habilem sese compone re nutus. Ni faciat, dominae confestim verbera Famae Laturus: nihilò infelix quae mitiùs horret; Vllus quàm scuticae vibices Dauus herilis. Sil vel fraena suae miserum est admittere; quantò Tristius externae sub iura libidinis ire? Finge adeo fragili Mortalem corpore; quovis Alterius flatu, obtutuque vt possit iniquo, Saucius immanis clauae ceu pondere, sterni. Num, rogo, vel satis eductum talibus inter Postrema haud referas miserorum exempla; vel ipsi Haud geminum ponas, adeo cui roboris expers, Iunceaque est animi vis, vt percellere nulli Non liceat minimae abiectum vel murmure vocis? O semper tremebundam! O nullam, tam tenui spe Quae vitam trahit, afflatu variabilis aurae Circumagi subitò leuis in contraria, sortem! 19. Adde, nihil quòd concessum immoderata superbis Destinat ambitio conatibus: ardua quaeque, Inuia, summa petit decorum fastigia, nullum Laude parem, nedum patiens habuisse priorem. Quinam igitur sublimè adeo iaculantibus Ausis Terminus, aut requies? Quae nam fiducia voti Cum summis hominum, quos vel prior vlla creauit, Nostra vel antiquis heroibus addidit aetas, Assiduè decertanti, et sic mente parato, Tranquillam neget vt vitam, curisque vacantem Ducere, ni primum tot de riualibus Vni Exorata decus sors annuat? Heu sibi quantùm Difficilem mortale genus, tardique paratùs Laetitiam facit, in medio quam prodiga cunctis Exposuit natura? Suae proh nescia sortis Pectora! Cum, dubij citrà discrimina Martis, Se facilem det amica quies; oblata recusant Munera, ni tali rapiant e puluere, certà Victorem nulli fas vnde recedere palmâ. 20. Quod, procul extremâ Ditis sub nocte sepultum. Funditus humanae turbanda ad gaudia sortis, Te vomuit chaos, execrabilis, impia, vecors Ambitio? Quàm (tu sineres) pacatior Orbis Degeret? Antiquo starent vt saecla metallo? Non miserae toties per mutua funera gentes, Impia non fratrum caderent per vulnera fratres, Certantesque duos inter lacerata ruinas Plorarent tot regna suas. Tu buccina Martis, Irarum fomes, Libitinae calcar, hirudo Sanguinis innocui, fraudum scelerumque magistra, Per versum fas atque nefas, per publica damna, Ad solium properare iubes. Tu, conditus imo Terrarum ceu saepe sinu, rapidumque sub auras Vt subitâ meditatus iter Vulcanius ardor, Compagem solidam Mundi trepidantis ab imo Eruis, immani latè obuia quaeque tumultu Concutiens, gelidosque metus, tristesque ruinas, Et miseros toto propagans aethere luctus. 21. Heu quàti Rome, (Quìd Romae diximus?) Orbi Heu quanti stetit insani ambitiosa cupido Caesaris? Inde citos per Thessala rura, per vrbes Hesperias, Nilique domos, Libyaeque calentis Aequora praecipitans currus, auidumque cruoris Circumquaque rotans ensem feralis Enyo Impleuit terras, impleuit stragibus vndas: Romaque cum centum populis regnisque subactis Concidit, infelix vnius victima noxae. 22. Quìd reliquas memorem pestes? Sat carmine dictum Iam proprio, quantis agitent praecordia curis Formido malesana, immensus et ardor habendi: Nec secus has contra Eumenidas, contraque nocentem Tristitiam quid opis Ratio, quaeque arma ministret, Vltima nunc subit, et longè saeuissima, toto Pectore diuulsam penitùs proscribere pacem, Criminis admissi ante oculos feralis imago. Haec illa est, hominum quae noxia corda, flagello Vipereo insultans, Acherusia torquet Erinnys: Haec rota, tergeminusque canis, iecorique renato Penniger assiduus tortor. Quid plura? Manentis Tartarus haec vitae. Proh dirum, triste, nec vllo Non lethale magis fatorum vulnere, vulnus! Fidum alijs ratio solamen casibus: ipsâ Ex ratione, qibus mentem crudeliùs angat, Culpa trahit vires. Alij nouere dolores Interualla vicesque: haec iugi pectora letho Conficiens, nullam roseae seu tempore lucis, Siue per vmbriferae pacata silentia noctis Sontibus indulget requiem. Vix languida serus Lumina permulsit sopor; en Rhamnusia vindex, Iratique torum Dîj maiestate seuerâ Concutiunt. Maestus timor vndique, et vndique dirae Poenarum facies. Tenui si murmure foeta Intonuit nubes; actum est: iamiam omnia suprâ Se ruitura putant armamentaria caeli. Proxima, si, rapido teritur dum semita curru, Subsilijt paries; violentior ima fatigat Ossa tremor, moto ne cardine terra laboret, Praecipites impulsa trahant ne tecta ruinas. Concubiá fòrs increpuit de nocte tigillus; Heu stygij lemures adsunt, in tartara viuos Iam rapient. Iter ingressi, virgulta moueri, Exiguâ dumos inter trepidante lacertâ, Audierint; spiris horrendum immanibus anguem Caecus adesse pauor fingit. Quae tuta Nocentes Otia, quam sperent infesto Numine pacem? 23. Prona igitur cupidis adsint licet omnia votis, Ingenium, vires, regum fauor, ampla supellex, Censusque, et tituli, et plaudentis munera famae: Consilium quamvis nemorum frondentibus vmbris, Irriguaque leuent infestos Naiade soles: Nec blandi comites, citharae, spectacula, ludi, Phasiacaeque dapes, Gauranaque pocula desint; Nil curas lenire satis. Phineia dulces Diripiunt portenta dapes: generosa Falerni In Veientanam migrat vindemia vappam: Nautea sunt Arabum succi: mulcentibus aures Neruorum modulis tristi mens conscia planctu Obstrepit: ingrati comites: inamoena virentum Scena theatrorum. Medio sub pectore stridens Vna est ante oculos funesti criminis vmbra, Vnam animus sentit. Talis frodentia praeter Maenala, vel gelidis nemorosae in vallibus Idae Cerua fugit, volucri quam certus arundine fixit Venator: neque iam lusus, herbosaque cordi Pascua, non liquido manantes vbere riui, Aut scruposarum caua frigora speluncarum. Pulsus amor nemoris, camporum oblita voluptas: Aprici colles, lasciuo exercita cursu Prata, greges socij, quaeque olim dulcia cunque Incolumi, iam nusquam. Infelix altera pectus Cura fodit, sensusque omnes sibi vindicat, haerens Traiecto penitùs lateri crudelis arundo. 24. Expertus nimiùm lanienam hanc efferus vrbis Ille Syracosiae Plutro, sed pectoris Orcus [a] Cic. 5. Tuscul. Saeuior ipse sui, et nullo se fine beatum Iactanti, Superisque parem monstrauit Amico. Nota satis coenae regalis munera, notus Attonitis super incumbens creuicibus ensis, Viuida culpae, animos gaudere vetantis, imago. Tu quoque, Caesarei in probrum diadematis haeres, Supplicium quàm triste nocens animus ferat, et quàm Nulla inuet sontes fortunae opulentia, saeuo, Delicias Caprearum inter blandosque recessus, Lymphatus, Tiberi, monstrorum horrore fateris. [b] Vide Sueton. in eius vita cap. 63. et 67. et Tac. lib. 6. An. cap. 6. Cuncta tuis elementa quidem vectigal amicum Soluebant votis: fortunae in culmine stantem Orbis adorabat: felices reddere nutu Innumeros vno poteras, sed reddere nutu Innumeros vno poteras conatibus vnum. Scilicet, arcano penitùs suffusa veneno, Impia mens sibi tortor erat, vultuque minaces Gorgoneo (sat supplicij vel posse videri Eumenides stygios vibrabant cominus angues Nequicquam refugo, vertentique ora, manusque Tendenti contra, et veniam lugubrè roganti. Plùs igitur scelus in poenas, ad gaudia totus Quàm potuit Caesar: tantique superbus honore Imperij, visus terrarum Numen, et Orbis Fatum vnum, placidae iucundo munere pacis, Quo neque pannosi faex indiget vltima vulgi, Infelix meritò, et nulli miserandus, egebas. Talibus (I, lentam, i, Nemesim, gens impia, ride) Supplicijs miserum exercent sua crimina pectus. 25. Has igitur Furias, erebique immania monstra Excantare sacro Sophiae me carmine coepti Lex operis iubet: auulsis, quae pectora turbant, Funditus vt causis, sua cordibus otia, seque Annuat, et iugi Pax temperet ora Sereno. Qualiter, Astraei rapido cum turbine fratres In pelagus cecidere, imâque à sede refusos Conglomerant, secumque ferunt per Nubila fluctus: Iamque adeo, ablato rerum discrimine, volui Aethera cum ponto credas, cumque aethere pontum; Neptunus liquidis si fòrs caput extulit aruis, Regalesque comas, formidatumque tridentem Concutiens, Vnda ista licentia? Vos ego: saeuùm Increpuit Pater; attoniti subitoque pauore Praecipites, hinc Eurus atrox, hinc turbidus Auster Certatim Aeolijs properant sese abdere claustris. Fit fuga: deseruere fretum: simul horrida cedunt Nubila, turbati ponunt simul aequoris aestus. At Genitor, placido lustrans vada caerula curru, Relliquias irarum, expirantisque procellae Supremos lenit fremitus: quem candida circùm Phyllodoce, Xanthoque, et Nereidum chorus omnis, Glaucusque, Phorcusque, Athamanteusque Palaemon, Tritonesque citi, cum squamifero comitatu, Compositas laetis exercent plausibus vndas. 26. Et primùm indomitis bacchantem ardoribus Iram Vt teneas; rapidi procul auertisse memento (Tutius id, quàm comotas deîn sistere flammas) Nutrimenta Mali. Nemo non praetulit armis Otia Dux sapiens. Quò ferrum hostemque lacessas, Cum dubij possis nescire pericula Martis? Audenti, fac, certa paret victoria laurum: Num semper felix, semper sine sanguine laurus? Ferrea sit quamvis, longo certamine sensim Atteritur virtus: neque tantùm bella ciere, Ipsum etiam bello toties vicisse fatigat. 27. Nec te ideo vacius nemorum penetralibus aeuum Abdere, cessantem penitùs, vitaeque remotum Officijs iubeam, vel rege exempla cauendi Sumere ab Ismario, oblata haud ignobilis artis, [a] Plut. in Apophth. Materiae sed sollicitae, minimèque fidelis Pocula comminui qui protinus omnia iussit: Ne, si mox aliquo pretiosa toreumata casu Vecordis famuli fregisset lubricus error; Exciret talidum iactura inopina dolorem. 28. Plura tamen iusto miscere negotia, seque Vrgendis caueat penitùs mens tradere rebus. Nemo etenim subitas adeo procliuis in iras, Instantûm vt densis qi voluitur officiorum Fluctibus, immodicaque operum sub mole fatiscit. Tunc in fermento est bilis: tunc quilibet illam Occursus, strepitusque agitat. Ceu trita calorem Corpora; sic, varijs teritur quae sedula curis, Irarum rapidos mens concipit acriùs ignes. 29. Proximus hinc comitum delectus, quos tibi dulcis Nexus amicitiae coniungat, et arctior vsus: Ingenio ne difficiles, neu naribus vncis, Elatoque supercilio. Vitentur et, vltra Queis Rectum calor, ac nusquam nisi tota voluntas, Iurgarique vltro faciles, quosque anxia semper His modò, iamque alijs ex vano concitat vmbris Suspicio. Agrestes quìd moribus, aut cerebrosi Commemorem capitis? Quid mollia pectora, quorum Audiri celeres minimo irritamine questus? Moribus his longùm concordi foedere iungi, Rixarum expertem, nimiò plùs ardua virtus. 30. Sed neque si procul externa haec fomenta removit; Tunc etiam caecos flammati pectoris aestus Nesciest, ignauo cultu blandisque foueri Artibus à primo quisquis consueuerit aeuo. Nam, veluti nunquam tot desaeuire coruscis Fulminibus nimbos, quot tempestate videmus Autumnâ et vernâ, quae pars clementior anni: Quo fit, vt autumno propius, vernoque tepori Italiae caelum vrgeri quoque saepiùs illis, Quàm Scythiae gelidum latus, et Pelusia regna, Prodiderit vasti rimator Plinius Orbis; [a] Vide lib. 2. Histor. nat. cap. 50. Sic et foemineum vulgus, sic corda virorum Proxima foemineis, parilique eneruia luxu Saepiùs, et causâ videas leuiore moueri. Nil miseris non infestum, subitoque dolore Turbandis validum. Quae corporis, haec eadem sors Est animi. Solitos hyemem defendere tectis, Nec caelum, nisi lene, pati, victumque diurnum Delectu nimio, medicâque expendere lance, Et seruare modum vitae, rerumque tenorem Perpetuum, quaevis mox inclementior aura Afficit, insuetus quivis labor obruit, omnis Aegrotare iubet paulò robustior esca. Non secus, ad votum semper cui viuere, molles Inter adulantûm comitum, sortisque secundae Contigit illecebras, quisquis sua vota moretur Deîn casus, teneris quidquid minùs auribus aptum Acciderit; turbari animo offendique necesse est. Ad rigidos igitur mens obduranda labores, Non nihil et duri in vitâ quandoque ferendum Sponte homini: callum donec patienia sensim Ducat, et hac vires priuatâ gymnade contra Externos paret assultus, inopinaque fata. 31. Quod superest, turbis hominum, rebusque gerendis Ne mihi se virtus vnquam committat inermem: Omnia quin secum priùs exigat, in medio quae Puluere versanti sese deîn tristia possunt Obîjcere, et stomachi subitos attollere fluctus. Nempe velut si quis properanti segnior obstet, Inîjciatque moram medius: si naris obesae Cessatorque secus peragat mandata minister: Si minùs vrbano, immodicus lusisse, sodalis Offendat nutu, vel scommate. Disce remotum Frangere consilijs hostem. Vincetur, vbi instet: Parua loquor: victa est, ratio quam praeuenit, ira. 32. Si tamen ignarum vel sic, exorta repente, Aggrediatur. Et insanis praecordia verset Motibus; haud vitreum (docuit quod Sextius) orbem [a] Vide Sen. lib. 2. de Ira cap. 36. Sumere tunc iubeam: crystallo iudice, tetros Illius vt coram possis dignoscere vultus. Sint alij speculum, simili quos turbine mentis (Et praesens aderas) meministi saepiùs actos. Quae miseris facies? Tragici non instar Orestae, Non toties verum spectare Athamanta putasti? Anne alijs igitur pariter lymphatus haberi, Vitandaeque velis speculum te fingere formae? 33. Quin potiùs, toto rationis pondere nixus, Fige gradum contra. Pugnae breuis alea. Primo Te nisi concursu violens deiecerit hostis; Vicisti. Tumidos iamiam subsidere fluctus Immanisque rogi, Mundumque haurire parantis Nil gelidam praeter videas superesse fauillam. Impetus est, vitamque trahit furor omnis agendo: Ex motu vires, animique. Quiescere cogas: Occiderit, frangetque suis se viribus vltro. 34. Ergo, calet dum pugna, recens dum moenia circùm Hostis adest; quodvis, sapiens, inhibere memento Flagrantis decretum animi. Quid postulet vsus, Quid ratio velit, haud pronum dignoscere tantâ Pectoris in trepidi vertigine: ceu minùs olim Exaudita sibi ciuilia iura, tubarum Horrisonum clangorem inter, bellique tumultus, Rettulerat Marius. Da rebus, da breue cordi [a] Plut. in vita Marij. Turbato spatium. Maturiùs omnia tecum Mox statues, cum, composito certamine, tota Mens aderit sibi. Nequitâ commotus inertis Mancipij Archytas, Virgis iam terga caleres, [b] Cic. 4. Tuscul. et Plut. de Liberis educandis. Improbe, ait, si non animi flagrantior essem. Quae saeuire Alios iubet indignatio, poenas Haec eadem, prohibet me sumere. Pectoris impos Ipse sui, officium male sumit herile. Furori Nil liceat, iusto quia vult sibi plura licere. 35. Dissimulare etiam surgentem in pectore morbum Proderit. Aegra tumet circùm praecordia bilis? In vultus saltem ne prodeat. Indue pacis, Indue laetitiae speciem: mollissima tunc vox, Tunc gressus placidi, et motus sit lenior omnis. Dum sanum simulas, facies. Eliditur ignis, Nulla vbi praecluso patuit via. Socratis iram Haud alijs solitam deprendi certiùs, oris Ac minùs in verba effusi, vocisque remissae, Indicijs memorant. Visus cum lentior esset; [c] Vide Sen. lib. 3. de Ira cap. 13. Succensum rapidis scires tunc pectora flammis. 36. Nil tamen his actum monitis, si nescia fraudis Pergit adhuc, vitae quin vtilis ira videri. [d] Idem ibid. cap. 3. et lib. I. cap. 9. Quae mihi (Aristotelem quamvis praescribat, et, αυτòς Aυτòς εΦη tripodis crepet aemula Pythagorei) Legitimo excutienda foro, liberandaque restat Ponderibus iam rite suis sententia. Iustam, Nec male de vitá meritam tu dixeris iram? Quì? Rogo. Nimirum sontes vlciscitur, aequas Et malefacta iubet poenas persoluere. Sontes Quin potiùs facit, et iusti seruare tenorem Nescia supplicij, quae vindicat, Ausa vel aequat, Vel superat. Nullo motu iacetur, oportet, Astraeae geminas aequato vt pondere lances Dextera sustineat. Ratio, non Ira luendis Constituit leges, et digna piacula noxis. 37. Cur, ais, irasci nequeam peccantibus? Ipse Haud proprij vacuus quia criminis. Excute pectus, In medios descende sinus: quam multa pudebit Cernere? Quot subitò obîjcient se probra, seueri Censoris puncto, et tristi carbone notanda? Ah nemo veniae non indigus: vlcera nulli Non sua flenda. Negas Alijs si parcere; saltem Parce tibi. Cur hanc properas inducere legem, Ipse Nocens, ne sit fas ignouisse Nocenti? 38. Esto tamen purum vitio tibi pectus; acerbis Anne ideo in sontes odijs bacchabere? Saeuus Proh nimiùm! Sic ergo parùm miserabile mentis Supplicium sua culpa? Parùm sors flenda, proteruo Praecipitem ferri vitiorum turbine, foedis Inseruire libidinibus, rationis egere? Saucia Paeonius non odit membra minister, Sed molli fouet arte, lues quò foedior, Aegrum Hòc miserans magis: et, ferrum si fortè, vel ignem Expugnari aliter renuentia vulnera poscant; Triste ministerium solâ pietate coactus Aggreditur. Fas hinc exemplum ad crimina ducas Paeona te, Sontes, morbis lethalibus aegros Concipe: nec furor, in poenas cum cogeris ire. Aut odium, sed ducat amor, studiumque juvandi. 39. Indolis at pravae interdum vecordia saevo Vrgri terrore petit. Non mollia verba, Compositi non tunc vultus, non ipsa coercet, Ni violens, animique grauem testata furorem, Poena satis. Fateor. Frons ergo saeuiat, at non Mens pariter. Sit vox irati, pectus amici. Quò verus sub corde calor, cum fictus in ore Sufficiat? Quò vesanum stimulare furenti, Bile iecur: cum, quidquid opis furor ipse ministrat, Compositi praestet non seciùs vmbra furoris? 40. Restat, vt hoc saltem afflatu, discrimina contra, Aduersosque obices, virtutem ignoscere credas. Cecropij sic nempe vetus cortina lycei, Nicomachi soboles docto pronunciat ore. [a] Vide Sen. loc. supra cit. Nequicquam. Genus id stimulos audire recusat, Ipsa sibi calcar, virtus. Si cordibus addit Robur, et impauidas quaecunque ad fortia mentes Ira ciet; quidnì paribus succendere flammis, Plùsque etiam nudi valeat respectus Honesti? 41. Cur tamen inficias abeam? Stat vera fateri. Calcar, et heu nimiùm violens impellere caleat Turbidus est menti furor. Irritamine caeco Scilicet illam vltra Recti finemque modumque Abripit: vt, nec rite suas disponere vires Gnara, nec hostiles metiri provida, certis Irruat exitijs, nimioque ardore nocendi In quaecunque ferat nudum discrimina pectus. Consilij pendente gradu, et moderamine lento, [b] Idem de Ira lib. 1. Cap. 10. Artibus ignotis irae, labefacta priorum Vesano fervore ducum Tarpeia fata Restituit Fabius. Septeno e culmine praeceps Decideras, Roma, et lusci fòrs fraena subilles Victoris, caeco dederat, si fraena furori Maximus, imperij columen, speciosaque rectis Consilijs tanto potiora in cardine rerum Duxisset. Sed nulla viro seu fervida iussa Instantûm sociûm, et pugnam clamore frementûm; Sed Tyrij Conata ducis, nunc Marte propinquo Vallum assultantis; nunc circumiecta per arua Cogentis praedas, ferrumque ignemque ferentis, Propositum excussere animi, studiumque salutis: Et vicit, priùs Annibalem quàm vinceret, Iram. 42. Nunc, age, quid contra diuersum tegminis hostem. Quaque veniferos ratione Cupidinis arcus Effugias (Nulli fas tutum hìc fingere, nulli Plùs, quàm securo, pugna haec metuenda) docebo. Prima adeo laruam speciosi nominis, atrox Qua tegit ingenium, ferali demere monstro Cura sit. Heu quantâ respersit labe, quibusque Opprobrijs castum synceri nomen Amoris Polluit, huic illud primus quicunque ferendum Attribuit morbo. Nil foedum, vile, eaducum Ingenuus meditatur Amor: nil purius vsquam, Nil magis agnatum caelo, et rationis amicum. Hic sacer ille calor mentis, quo percita sese Egreditur, votisque leues aptantibus alas, Aeternum sequitur sua per vestigia Pulchrum: Hinc cordis vigor; hinc alacres ad fortia sensus, Et Recti modus, et vitae caelestis origo. Ergo caue, pulchri ne te consortia ducant Nominis in fraudem, stygioque bitumine olentem, Corporeae lucis pariunt quam fulgura, flammam Syncero geminum quidquam arbitreris Amori. Nil dispar adeo. Tenebris Phoebeia lampas Congruerit citiùs, sapiantque aconita Deorum Ambrosiam. Rabies haec perdita, caeca phrenesis, Nesseum virus, coeni Camarina nefandi, Exitium mentis, vitae pudor, halitus Orci. Quid nobis heu verba damus? Compsisse decoram Quid scelus in speciem iuuat, et superaddere claris Syderibus, cuius pudeat vel Tartara, monstrum? Scilicet egregios inspiret cordibus ignes, Heroumve calor posst, geniusque videri Tetra lues. Brutis hominem quae miscet, inerti Affigitque Solo diuinae semina mentis? 43. Tu meliùs sapias: talemque in imagine verâ, Tot cinctam colubris, tam detestabile virus Faucibus, efflantemque oculis tibi finge; vel ipsa Infandi vt timeant commercia nominis aures. Tum simul hac diri se quisquam tabe veneni Saucius (heu nusquam non plurima turba) videndum Obtulerit; licet Assyrios procul vndique nimbos, Seplasiaeque forum expiret: licet omnibus ille Munditijs talos à vertice comptus ad imos. Cirratus, roseae nitidus fulgore iuuentae, Totusque e speculo, Cypriâque e pyxide, blandas Mille serat gestu charites; haud nausea menti Sit minor, ac putri caelum nidore grauantes. Proiecti canis exuuias, dilapsaque tetram In saniem laceri membra aspexisse caballi. Obuia quae si Fors tulerit spectacula; vultum Ocyùs auuertis, properasque euadere, totam, Non sine rugoso concussu, in lumina frontem Declinans, animaeque premens spirabile limen, Nequa veneniferae irrumpant contagia pestis. 44. Hoc odio imbutus ne protinus omnia blandi Euasisse putes morbi discrimina. Nullus Fortior arcanâ vi mentem impellere vocis Aemoniae sonitus: caelo aurea sydera quamvis Effuget, inque suos mutata retorqueat ortus Flumina. Securae necquicquam dulcia pacis, Hoste semel victo, praesumimus otia . Belli Non alius, quàm corporei qui, terminus, aeui, Vnaque mors requies. Natiuo à semine ductum, Congenitumque imis vitium fatale medullis Humano penitùs succidi robore nescit. Quin, vires animosque nouans per vulnera, lapso Fortius Antaeo, caesâque perennius Hydrâ, Victorem petit vsque suum: et, ni cura resistat Peruigil; infestis toties assultibus vrget, Tot mouet insidias, tot fraudibus vndique cingit; In sua captiuum postremò vt vincula cogat. 45. Quas ego, quas heroum animas, fortissima quondam, Et centum memoranda trophaeis nomina, foedum, Intueor subijsse iugum? Praestantibus en qui Herculeam titulis gestorumque agmine famam Transierat, gemino spoliatus lumine Sampson, Viribus abrasis, oneri poenaeque reuinctus, Murmoreum, nouus Ixion (an Sisyphus?) orbem (Saeuus Amor, Cyprisque iubet sic perfida) voluit. Monstrorum en Alter domitor, Iesseia proles, Monstrorum à puero domitor, cladesque gigantum, Captiuis Paphium tandem ceruicibus hostem Accipit, inuicto ex heroe, cruentus adulter. Tunc etiam, nemorum et squalentis sydus eremi, Tunc etiam, Iacobe? Ah notas exere vires: [a] Vide Surium 28. Jan. in eius Vita. Ah illum reuoca Iacobum, subdola quondam Foeminae fraudis qui tentamenta, Pudoris Victima, bellatorque, manu sumante repressit, Fortior et geminos superavit Mutius ignes. Quis furor, heu, fusi toties in vincula Ditis Laurigeras praebere manus? Huc grandia Coepta, Huc igitur canae recident virtutis honores: Vt, sacri post dona quater stipendia Martis, Hostibus, heu, ludus ridendaque fabula, turpis Nequitiae tyrocinium nunc denique, rugis Sulcatus, ponas, senioque incuruus Amator? Nil agimus: cassi monitus: decorisque, Suique Oblitus Senior, modò quam crudelibus Orci Arreptam Furijs dira obsidione, puellam, Soluerat, ipse animum Furijs peioribus actus, (Eloquar? An sileam?) rapti post damna pudoris, Vitâ etiam dulci, timidus crudliter, et bis Iniustus, viduat, Praedo. Specus hospita ab imo Contremuit: visae nemorum expallescere frondes: Attonitosque suus, ventis cessantibus, horror Increpuit ramos. Tum luctisoni plangores Aurarum, et vacuis ingens vlulatus in aruis: Quique per vmbriferam vicino gurgite vallem Riuulus herbosi serpebat marginis altor, In caput auersas reuocauit territus vndas. Necdum etiam vanos, moniti, submittere saltus Discimus? Immistae caelo capita alta, ruinam Heu cedri traxere: humiles trepidate myricae. 46. Omnibus ergo animi excubijs, vigilique; cauendum Prouisu est, auido quidquid fomenta furori Suppeditat. Multos oculorum deuius error Cypridis in laqueos, et serò cognita duxit Exitia. Incauti dum papilionis ad instar, Obtutu cupido circùm sua fata volantes, Eximia repetunt lumen spectabile formae, Securo subitas rapuerunt pectore flammas. Tu vetitum cerni credas, quod amare vetaris: Nec gladiatorum crudli in gymnade tantùm, [a] Tac. de German. Primi in omnibus praelijs oculi vincuntur. Sed magis haec animi blanda inter proelia, primos Scito oculos vinci. Per lumina tritus in arcem Pectoris est caeso iampridem ingressus amori. 47. Nil tamen obstruxisse fores has proderit hosti, Turpibus interea minus, Paphioque lepore Infectis vacuas dones si cantibus aures. Sirenum scopulos nosti, Eumenidesque canoras: Ne nimiùm distare putes: quocunque sub axe, Quae perimant animos, vocalia toxica miscent: Praecipuè in resouis Thymcleo actore theatris, Inter vbi choreas, blandùmque sonantia fila, Molles nequitiae, et casus referuntur Amantûm. Heu quot naufragijs famosa haec littora? Casti Quot iuuenes, primo quotque aeui in flore puellae Syrtibus his teneri puppiam allisere pudoris? 48. Adde parùm castos, Heliconia crimina, vates, Per quos virginibus iam non licet esse camoenis, Inque Dioneum migrauit Cyrrha lupanar. Nasonem Geticas meritò proscripsit ad oras Roma vetus. Tu Nasonum (damnata propago Viuit adhuc, semperque nouam numerosior exit In Sobolem) quicunque docent peccare, libellos. Exilio simili trans et Garamantas, et Indos Ire iube: neque concinnae lepor aureus artis, Aut numeri teretes, et byssina verba morentur. His lenocinijs animos sibi dira libido Praeparat. Et , quantò sentiri lenior intrat; Plùs tantò sedet, ac mentes permant ad imas. Dictio dum placet; incipiunt quoque dicta placere. Horrebas quae nuda priùs, fucata nitore Castalio, minus atque minus nunc probra timoris Incutiunt: iam non tibi mens adamantina:primus Iam rigor inflecti sensim, nimiusque videri: Iam natura Venus potiùs, quàm culpa: iuuentae Iam condonandus furor est. Quid restat, ametur? 49. Praeterea nulla alterius vis dira veneni Latiùs, aut citiùs sua per contagia serpit, Impuri scabies quàm tetra Cupidinis. Omnem Ni fugis occursum, ni sedulus omnia vitae, Alloquijque caues commercia: foedere si quo Iungeris obscoena tactis lue; protinus haustum Et tua grassari flebis per viscera morbum. 50. Quod modò praecipiam, mortalia credere noli Verba, sed Euboicae carmen fatale Sibyllae. Vaticinor, moneoque. Deus, Deus ora canenti Temperat, et Delphis animum melioribus implet. Prima Cytheriacae simul ac proludia tabis, Impellique nouà dubium prurigine pectus Senseris; erige te, vigila, afflatumque recentem, Ceu subitum, apprensis qui vestibus haeserit, ignem, Excute. Nec fallat, primò quòd serpere lenis Ille calor turpem nondum fateatur amorem. Si tenerum exgui foueat mora temporis; in quae Bacchantûm subitò flammarum incendia surget? Quos animo tenius pariet scintilla Veseuos? Biblis in exemplo est. Nascentis semina morbi, Et malè conceptos ah sedula protinus ignes Obrueret; non, irriguo liquefacta dolore, Nunc etiam veteres, post tot iam saecula, luctus [a] Ouid. lib. 9. Metam. Perpetuus Lycijs in vallibus egereret fons. 51. Otia tunc (quamvis nunquam non otia laedunt) Sed tunc praecipuè moneo fugienda. Tenaci Ceu piger aruorum gremio qui desidet humor Turpia mille parit luteis animantia stagnis, Fertilitate suâ infelix: motuque carentem Ceu putris situs, ac tineae poscuntur edaces Materiam; molli sic desidiosa veterno, Nec varijs operum studijs exercita, foedum, Quo miserè pereat, sibi mens producit amorem: Sic illam surdo caries haec improba morsu, Paulatim minuens, depascitur. Otia tollas; Continuò infracti periere Cupidinis arcus, Nec facibus vis vlla. Imbellem languidus vmbram Persequitur, mollesque toros puer ille: laborem, Sollicitos actus, operosa negotia, saeuum Non aliter pubes quàm praetextata magistrum, Deuouet. His residem, quidquid causabitur, vrge Strenuus imperijs; nae, tristia iura perosus, Sarcinulas furtim leget, hospitiumque molestum, Inque salutatum comitem, mora nulla, relinquet. Ergo vel indomitum poteris tunc flectere gyro Cornipedem; vacuis vel retia tendere syluis: Iamque sequi celeres frondosa per auia ceruos; Iam formidatis excire cubilibus vrsos. Aut, patrij si cura magis delectat agelli; Inspice, quot praelis seruent vineta racemos, Quanta premat ramos vinci Pomona volentes, Nectare quo vernas stipent examina cellas. Nec pigeat riguis plantaria credere sulcis, Currentemque oleri ieiuno adducere riuum. Mille operum causas, mille oblectamina menti Fert ager. Hìc socium vitis deserta pedamen; Hìc rastros seges; hìc poscent viridaria falcem. Quidquid agas, sat erit, dum ne nihil, otia pellat Dum labor, Idaliasque, fauent quibus otia, curas. Praecipuè Saeris musarum operare. Voluptas Haec simul illimi captam dulcedine mentem Imbuerit; nedum Veneris mala gaudia; sensum Vel dapis, et somni coget sibi cedere. Clauus Truditur vt clauo; docti sic entheus ardor Carminis obscoeni stimulos excludit amoris. 52. Multa super tradenda forent precepta: sed vnum Extremo sub fine vitae iam vela legenti Sat retulisse: suis nihil in certamine tanto A studijs opibusque homini sperare relictum; Ni fragiles animos caelo labentis amoris Viuidus ignipotens calor, et vegetabilis aura Roboret. O hominum, Diuûmque beata voluptas, Sancte Amor, arcano coniugens omnia nexu, Omnibus insinuans animam, sensumque, vigoremque, Immensi natura Boni, spirabile Numen, Tu potes antiquae penitùs contagia labis Tergere: tu, caecis quos subijcit ossibus, ignes, Insidiosa Venus, meliori vincere flammâ. O Generantis ades, Genitique reciprocus ardor Numinis: o totas animorum illabere fibras. Quid tum, si Stygius flammantia tela Cupido Ingeminet? Quid tum, ruptis fornacibus aestus Fumiferos inimica vomant si Tartara? Flatùs Vna tui mentes leniuerit aura: caloris Vna tui totum scintilla extinguet auernum. 53. Ambitio superest. Huius releuare superbo Aggredior iam colla iugo. Tu, libera si mens, Vindiciaeque iuuant; solerti ante omnia curâ, Fac, reputes, famae de moribus ingenioque Carminis haud falsus cecinit quae nuper Apollo, Vt sua crudeli pretio connubia vendat, Mille subire procos discrimina, mille laborum Taedia ferre iubens; vt, vel post talia, paucos [Žug] Dignetur thalamis, multos exosa repente Destituat, nulli syncera atque integra constet: Vt demum, stabili quamvis se lege fruendam Annuerit; solidae nil tunc quoque frugis habenti Ferre queat, vani simulacrum futile somni, Aerius vapor, vmbra leuis, resonabile murmur, Pictaque mentitae Iunonis imagine nubes. (a) (a) Vide Nasal. lib. 6. mythol. cap. 16. Quae penitùs si nota habeas, creberque reuoluas; Fluxam adeo, tenuemque, et Veri pondere cassam Obuia per quaecunque sequi discrimina mercem, Haud minùs insani duces rem pectoris; ac si Mactandum se ferro Aliquis, vel praebeat igni, Dum similis viuo docti per vulnera scalpri, Aut per Apelleae superet mendacia telae. 54. Nec te decipiat, magni quòd nominis ardor Viuida nescio quae iaculatur fulgura mentis Nobiliore typo excusae, et celsissima quaeque Ad decorum stimulis plusquam vulgaribus actae. Diuersi penitùs mores: Vulcania ceu si Arma humeris sudans inuictum spiret Achillem Thersites, Libyci fuluâ seu pelle leonis Arcadicum genus, et naturae opprobria velet Gestator, Silene, tuus. Nempe ardua vota, Praestantesque fouere alto sub pectore sensus Credatur, studijs qui se famularibus vltro Deuouet? Haud alius famae captator. Heriles, Aspice, quàm timidè nutus obseruet: amica Vt demissus emat populi suffragia: quantis Artibus in vulgus se commendare laboret: Gaudia, spes, curas omnes ex illius ore, Iudicioque trahens. Phrygiâ quis Dauus ab hastâ; Patriciae titulum si turba haec indolis aufert? 55. Sed neque votorum praestans, sua fortia facta Egregiosque ausus minimâ mercede rependi Qui ferat. Anne igitur non talis, maxima vitae Praemia cui plebis digitus, tritumque susurris Mobilibus nomen? Proh verae inscitia laudis! Siccine curarum pretium tibi vile tuarum? Siccine, quos toto Numen dignatur olympo, Sat leuibus censes fumis, vanoque labores Pensari sonitu? Dignam te concipe mentem: Maior es. Haud tanti mea, dic, molimina vendo Iudice me vilis. Praestantior ambitus vrit, Metaque contento signatur celsior arcu. Sat praesens Deus, et Recti mens conscia. Vestram Nec sic reijcio, tanquam haud sit debita gestis Haec quoque nobilibus, famam: prensare caduca Sed pudet, agnatum Superis, caelique capacem. Sydera cur paleis mutem? Non astruit, aufert Eximio pretium merces indigna labori. 56. Denique adhuc magnae titulum si ducere mentis Pergis auaritiam famae; cur sedulus omni Hanc studio premis, et clausam sub pectore seruas? Cur tuus hic, laudum quo munera prima referre, Inter et aequales conniteris altior ire, Obscuris pauidus latebris se continet ardor? Nonne ideo, ne deprensus ludibria vulgo Debeat, et risus, narrandaque fabula fiat? Ipsa igitur, caeco latitans pudibunda recessu, Se nihil egregij ambitio spirare fatetur. 57. Alter adhuc, ficti laruam cui demere Veri Experiar, multis fucum facit, et malè cautas Saepe dolis mentes irretit dulcibus error. Seruimus populo, nobis quia multà fauentem Credimus, et flatu spirantem ad vela secundo. Hinc adeo miros de nostris vndique rebus Misceri famae sonitus, per compita nostrum, Perque domos celebri nomen discurrere plausu, Nos designari digitis, et ad aethera tolli, Grata sibi faciens animus spectacula (qualis In vacuo soliti mentem oblectare theatro Argiui veteris fuerat dementia) fingit. (a) (a) Horat. epist. 2. lib. 2. Nec modus, vltro ipsas plaudentum, atque, Euge, Beatè, Clamantum voces quin exaudire putemus. 58. At tu Socratico vigilantum haec somnia risu, Non secus ac, lepido vestit quos fabula socco, Pyrgopolynicas, ampullososque Thrasones, Excipias, hominum, gnarus, sua quemque morari, Caetera curarum segnem, ac nescire paratum. Splendida nec moueant, vani quae saepe sodales Praesenti tumidis faciunt praeconia buccis. Nam quis Amicorum vafras sub nomine vulpes, Et parasitantis nescit tectoria linguae? Officio functi laudatum protinus omni Ablegant animo. Quorum sub pectore, quorum Assiduum memori te viuere credis in ore, Absentis nullâ tanguntur imagine: sisne, An fueris, longos nunquam meminere per annos. Ex populo, rerum celebri rumore tuarum Attonitum plenumque tibi quem errore superbo Fingis, pleraque pars neque natum in lumina vitae Audijt: ex facie reliqui, vel nominis aurâ (Nil vltra) nouere. Latini maximus author Eloquij, suadaeque oraclum, non hominis vox, Tullius id proprio, quàm vellet certiùs, vsu Comperit. Aetnaeo discedens littore Quaestor, (a) (a) Vide eius Orat. pro Plancio. Haud aliam terras omnes, maria omnia circùm Crediderat, nisi de gesto sibi munere, famam Feruere. Puteolos igitur deuectus, amicis Plausibus ac titulis, queis obuia turba merentem Exciperet, laetas iamdudum arrexerat aures. Ecce autem tumidâ se credulitate ferenti Per medios, quà conferti vis plurima vulgi, Spargentique graues huc illuc, publica laudum) [!] Vndique colligeret ceu vectigalia, visus; Nescio quis verbis sese communibus offert Ardelio: et, Quid ab Vrbe noui, dignique relatu, O Bone? Mirari, stomacho erumpente, superbus Arpinas. Quid enim? Thusco tibi littore proram Nunc videor soluisse? Adeone ex omnibus vnum Praeterit, externas quàm pridem missus in oras: Vnde redux? Lepidus tum percontator, Vt, inquit, Exciderat! Sed da veniam: nunc denique, qui sis, In mentem redijt. Libycâ digressus ab actâ Nempe venis, quae Praetori prouincia dudum Obtigerat. Fugit demissis frigidus Hospes, (Aspersâ Volucer ceu gallinaceus vndâ) Cristarum phaleris, et strictis ocyùs alis, Indignans, atque, O mores! O tempora! mussans. Siccine praestantûm memoranda exempla virorum In tenebris squalere? Nouis quae littora cunque Sol radijs, curru vel discedente salutat, Plena meae rebar Quaesturae laudibus. Auras Vt subitò in tenues iucundus vanuit error! Ecce Dicarchei vicinâ in littoris orâ, (Vix aures sibi, vix credit mens auribus) ipso En prope in aspectu Siculae telluris, an vnquam Quaestor eò appulerim, latet, admirabile nedum Quidquid, et eximium gessi, populisque loquendum. Heu miseras hominum spes, conclamataque vota! I nunc, sollicitâ famam virtute mereri Nitere. Perpetuis, i, frange laboribus aeuum, Vt tibi inocciduos pariat labor improbus annos. En, quae magnanimis respondet gloria factis. En, quae nostrarum (pudet) ignorantia rerum. At benè, quòd vel sic sapui. Ventosa valete (Sat surdis huc vsque piget cecinisse) theatra. Nil vulgo, quid agam, curae? Nil et mihi, vulgus Quid blateret. Virtus hinc protinus vnica finis, Et merces operum. Quìd frustra sedulus, omnis Quos penes interijt meritorum gratia, nullus Officij quos tangit honos, seruire laborem? 59. Illius errori sic experientia finem Attulit. Euentu sed dedignata doceri Praeuenit errores Ratio: studiumque tuarum In populo rerum metiri protinus illo Te iubet, externas quo res curare vicissim Ipse soles. Tanto clarorum ex agmine, seu quos Prisca tulere, ferunt seu tempora nostra, virorum, Quantula pars, rogo, vel tenui tibi murmure nota? Hanc ipsam vt rarus seu voluis pectore; fando Seu memoras? Vt iners et languida tunc quoque pulsat Retractantem animum species? Vt parca, breuisque Mentio? Quàm non cuncta probas? Quàm plura seueri Lance supercilij, et naso suspendis adunco? Qui tuus erga Alios igitur, hunc noris eundem Omnibus erga omnes, naturae foedere certo, Esse animum. Solum tu te miraris, amasque, Et populo eximium censes mirumque videri, Quae praeclara alibi, seu quaerere lentus, iniquo Seu fastu spreuisse celer. Cur ergo superbum Me minùs intentumque mihi, cur indole quemquam Dissimili credas, alioque numismate cusum? Vnus nempe tibi tu carus? Fallere: cunctis Hunc pariter natura Sui commendat amorem. 60. Praeterea, quod priuatim delegimus ipsi Ad famam studij genus, id praestare videtur Omnibus vnum. Hederas laurosque Heliconis alumnus; Rostra, forum, causas Rhetor stupet: Ille superbis Fascibus; Hic saeuo bellorum in puluere lectis Nil aequale putat palmis. Quid multa? Laboris Quisque sui pretio capitur, diuersa sequentes Negligit: vt proprio quantumvis munere claris Vix, nisi paucorum, quos vna ars iunxit eodem In stadio, curas liceat, plaususque mereri. At non Hi faciles riuali plaudere, seque Victos, quòd sociûm mirentur gesta, fateri. Scilicet expectes, primae dum laudis honorem, Praeripuisse tibi quem nititur, Aemulus vltro Deferat? Expectes frustra. Sub pectore nulli Non commune salit votum, victoria: nec tam Obtusis homines famae dulcedine tangi Nascimur ingenijs; vlli submittere fasces Vt libeat. Quidquid praeclarum et nobile visum Fòrs alibi, extemplo id titulis componere nostris Cura subit: tum, si minus in certamine, fastu Calcamus tumido; si par, liuore maligno Deterimus. Sic quisque, locum tenuisse priorem Dum properat, seseque vnum circumspicit, in se Totam vno mentem, totumque absumit amorem; Ex socijs paucos sensu dignatur, eosque Collatos sibi iam spernit; iam liuidus odit. Talia purgato expendas si pectore; vani, Credo equidem, nimius frigescet nominis ardor: Teque vltra, refugis tendentem retia ventis, Frustratum irrisumque operae insudare pigebit, Et cum spe famae simul ipsa cupido residet. 61. Illud ad extremum moneo, ne dulce periclum (Lotophagi ante oculos sint, et sirenia saxa) (a) (a) Homer. Odys. lib. 9. et 12. Attentare velis. Facile est non quaerere famam Absentem; graue quaesitam dimittere. Nam quem Inuenias, semel insigni qui nomine parto, Non vtraque manu proprium retinere, secundas Non hominum de se spes impleuisse laboret? Liber erat, donec populo secretus. Iniquos Iam subijt fraenos: iam, quod ferat vsque coactâ Fronte, iugum (licuit quondam non sumere: sumptum Haud etiam fas pro libito excussisse) recepit. 62. Hinc adeo fieri videas, vt Pallade tincta Saepe leui, primo studiorum in limine, pubes Nil circumfusi cuneos atque ora theatri Formidet, recitans: dum, qui Permessida totam Immenso bibit ore, sacri vetus accola Pindi, Rostraque iamdudum emeritus qui triuit agendo Orator, populi se se auribus experiundum Dat quoties, in principijs pallescere fandi Cernitur, et vix voce sibi, vix pectore constat. Hoc etiam causae, ignoti cur lentiùs ora Nos spectatoris moueant: sin conscius alter, Nostrarumque diu rerum: experientior adsit; Ad trutinam cautâ pauidi formidine cunctos Libremus, ne quid fòrs ille coarguat, actus. Nulla quòd à Primi arbitrijs iactura timenda Nempe sit; Hoc multum minui sub iudice possit. Acrior vsque adeo parti, quàm cura parandi Nominis est: leuiùsque homines ditescere nullâ, Quàm veteri, assertâque ferunt decedere famâ. 63. Ergo, tui dum iuris adhuc: dum littore tuto Cimba sedet; plausus ne te leuis, auraque fallax Inuitet rapido permittere lintea ponto. Haud facilis retro cursus. Ratione fugatâ, Ambitio inuadet regimen: quò se magis altos Induet in fluctus ratis; hòc violentior aestus, Hòc tellus speranda minùs. Gliscentibus auctu Scilicet optato famae prouentibus, vnâ Sollicitus pauor, et tristes sub pectore gliscunt Curarum stimuli, ne facta sequentia primis Degenerent: ne dissimiles, veterumque probemur Immemores laudum: de nobis neu sua porro Iudicia elusi damnent, qui maxima quaeque Expectant, nosque in primis mirantur Amici. Heu miseros operum fructus! Non aspera saxa, Immensum proris famae qui finditis aequor, Non saeuum Hippotadem, nimbosaque sydera; ventos Ah potiùs faciles, cursusque horrete secundos. 64. Huc igitur vires, huc arma: his pestibus omni Conatu et validae obluctandum robore mentis. Pax belli pretium. Vitijs, noxisque remotis, Nil iam intus trepidi, nil, quod purissima turbet Gaudia, tristitiae suberit: longèque flagella Vltricûm Furiarum, et Cerberei latratus, Queis sontes animos terret sua culpa, sonabunt. 65. Atque vtinam innatos, aeternaque bella cientes Auspicijs aequè detur felicibus hostes Frangere; barbaricos pugnacem vt nuper ad Istrum Edomuit fastus, orbemque implere minantis Perfida Bistoniae Leopoldus cornua Lunae Fatali retudit dextrâ, et victricibus armis, Maximus Europae vindex. Quae saecula tantum Ausa forent sperare decus? Vix gaudia credunt Nostra sibi: vix ipsa capit victoria sortem, Qua fruitur: necdum funesti tota recessit Temporis effigies, quo centum Thracia regnis, Centum Asiae populis curua ad vexilla coactis, Diluuium horrendum Martis, totumque Memetem Hungariae infudit trepidanti. Immensa sub armis Aequora delituere. Tuum iam Graecia Xersem (a) (a) Vide Herodot. lib. 7. Credidimus, siccosque vadi Lissumque, Scamandrumque, Eoâ superante siti. Non axe niuali Barbarus hostilem fremitum atque immania turbo Murmura continuit. Germana ad claustra tonantem Eridanus longè pater audijt, audijt ingens Larius, et totis horrescens Albula ripis, Quique supra Hesperiam pontus, quique alluit infra. Et potuit forsan, Latiae sanctissimus Vrbis Ni Pater inuictis flexisset sydera votis, Austriaci, heu, potuit columen sub pondere tanto Imperij cecidisse: Arctoo e vertice pronus Hesperijs potuit Strymon se infundere campis, Maeoniumque Istro Tyberim, septemque Latinas Edomitis septem iunxisse Trionibus arces. Sed timor hic olim. Melior nunc altera versis Rebus adest facies: plenum post Nubila solem Cernimus. In vacuum tam saeui turbinis horror, In ventos tumidi crepuerunt vota tyranni. Caelestum arbitrijs, et ferro iudice, subter Belligeram Mundi decisa est causa Viennam. Momentum fatorum ingens, arx vna sequestris Moenibus Occiduum hinc texit; confregit Eoum Inde Orbem. Clypeo tua mansit tuta sub illo Libertas, Europa: tuus subsedit ad illum, Barbaries, scopulum fastus. Nempe agmina mille, Excitusque Oriens, bellique immensa supellex Addiderant animos. Retro lapsa omnia: totum Mouisti imperium, tota vno vt Marte perires. Insonuere tubae. Hinc Bauarus, Lotharingius illinc Heros praecipiti densa inter millia saltu, Disploso geminum ceu quondam ex aethere fulmen, Quà ferrum, flammaeque, et Martis plurimus horror, Irrumpunt. Socio irrumpit Victoria gressu; Et iustus Furor, et dignis iam laeta probari Funeribus Virtus. Quis te, turbata ruentem Agmina, Sarmaticus Mauors, cladesque Getarum, Praetereat, Sobieschiade? Quàm saeuus in armis, Quàm feralè rubes? Nimbosum haud tantus olympo Sustollit mucronem, et sydera terret Orion. Agnosci, vicisse tibi est. Certamina terror Nominis inuicti peragit. Dant terga pauentes, Vt primùm sublimis apex, cristataque notae Lux fulsit galeae. Nemo expectare tremendum Fatiferi pondus chalybis: nemo ignea vultùs Fulgura luminibus ferre. Et se grandior Heros Illo fortè die, assuetumque excedere visus (Seu caeli noua vis, ardor seu Martius auxit) Sobieschum. Plùs ora micant, plùs ardua ceruix, Surgentesque humeri, et bellatrix longiùs vmbra Campum operit. Trepido iamque, omnia versa tumultu: Misti equites, peditesque abiectis vndique signis, Ordinibus nullis, per plana, per ardua caecos Praecipitare gradus, sociosque impellere, si quà Se liceat fatis rapuisse vrgentibus. Actum est: Occidimus Thraces: spes nulla: euadite: totus Terga premit Boreas. Sic illi. Haud segnior instat Attonitis, iamque hoc, iamque illo in sanguine Victor Exatiat dextram. Mutato nomine, bellum Fit fuga, fit caedes. Sternuntur barbara passim Agmina: confusus riuo deuoluitur vno Ponticus, Assyriusque cruor, quemque amne niuali Nutrierat Tanais, rapido quemque Africa sole Torruit. Excitae varijs tot partibus Orbis, Tam diuersa procul nactae cunabula gentes Vno Danubij ad ripas iacuere sepulcro, Foedum alijs aliae glomeratâ in strage sepulcrum. Pande triumphales portas (non improbus vltra Inclusae trepidis ceruicibus imminet hostis) Austriaci arx Tarpeia Iouis. Fas ire per altos Innumerae caedis cumulos: fas barbara castra Securo lustrare gradu. Quìd gaudia cessant? Haud cessant: hilarem totis victoria portis Effundit per aperta vrbem. Votum omnibus vnum, Cernere praeteriti coram monumenta timoris. Circumeunt, monstrantque locos, discuntque vicissim, Attonitis defixi oculis. Tendebat equestris Hìc acies: fraena en etiam, phaleraeque supersunt: Hic Ianisserûm florentes aere cateruas Explicuit campus: velorum hìc diuite luxu Ornarat sibi castrensem Vesirius aulam. Aspicis hunc tumulum? Rapidas flammata vomebant Hinc tormenta neces. Viden hos telluris hiatus, Nigrantesque specus? Infernum hàc struxerat hostis Moenibus exitium. En, Lotharus quo limite castra Vi subijt prior. En, confosso vbi Gostare, signum Sobieschus Getici rapuit lunare tyranni. Vndique certatim discurritur: vndique laetis Mirantûm studijs, et plausibus aequora feruent. O digna aeterno in fastis adamante notari! O aeuo par vna dies! quae funera, luctus, Terroresque, minasque à nostris barbara vertit In capita: innumerosque ausus, cladesque, rapinasque Atque Orbem euersum, et tot Thraci saecla rependit, Grande triumphorum auspicium. Nam quae noua fati. Protinus excepit series? Quantum inde cruoris Barbarici, horrendum belli vectigal, in Istrum Victorem Euphrates, Tanaisque effudit? Ahenis Quot validae claustris, fossisque vndantibus arces Caesareum subiere iugum? Non ardua Budam Moenia, non triplicis texit custodia valli, Armorumque virûmque obices. Durae aemula Troiae, Quo subigi posset, maiorem inuenit Atriden, Atriden Lotharum. Quid seu, Strigonia, seu te Inclyta commemorem regalibus, Alba, sepulcris, Nesseliumque, et quae stagnantem, Esechia, Drauum Longo ponte domas? Hinc sicco Marte subactos Victori reserant Sighettum, atque Agria muros, Bellantûm olim ingens pretium, nunc palma sedentûm; Inde moras Fabij, cunctatoremque Gradiuum Pertaesus, rapidâ Taurunum Boiarius vi Scipiades ferroque aperit. Nil fortibus obstat, Nil validum clausumque satis. Victora, pleni Gurgitis in morem, quâ pronos aequa dedere Fata semel cursus, torrente refunditur aluêo, Perrumpitque obices, secumque morantia quaeque Conglomerat, nec, quid sint ripae, aut littora, nouit. Iamque adeo exundantem armis non Pannonis ora, Non Dacus, Mysusque capit. Thrace, impia Thrace Poscitur: illò auidi cursus. Saeuissimus ante It pauor, et totum trepidis rumoribus Haemum Concutit: inuictum Austriaden, lectissima bello Agmina, ferrum, ignem, excidium, supremaque iamiam Gentis fata canens. Nec falsò. I, maxime Caesar, Quò Superi strauere viam, quò prospera ducunt Omina, tantùm audens, quantùm timet anxius hostis: Perge triumphato victricia signa tyranno, Fatalesque inferre aquilas: perge, auspicibus Dîjs, Extremas Asiae in latebras, Scythicosque recessus, Funditus Europâ auulsum, exturbare Memetem. Haec tibi sors decreta: tuis hanc gloria dudum Temporibus nutrit laurum. Iamque illa comantem Altior in syluam excreuit, maturaque tantis Laudibus augustam properat conscendere frontem. Felices, quibus id victori nectere sertum Ingenij vis alta, et par sublimibus orsis Calliope annuerit: qui te, diuisa iugantem Imperia, et gemino clarum diademate, victam Post Asiam, Europam assertam, exarmataque bella, Pegaseo temone super plaudentia Pindi, Austriaci iam Pindi attollent culmina; seu quos Veriùs ipse super Smyrnaeae culmina famae Grandibus auspicijs, immenso et nomine tolles. Felices iterum! Angusti me conscia flatùs, Heroas spirare, et tantùm audere canendo Musa vetat, tenui contentum dicere plectro Interiora animi secum certamina, quasque Colligit arcano Virtus in puluere palmas.

EVTHYMIAE Liber Sextus. 1. Iamque tot emensus vada caerula, condere fessam Ilicet optato meditabar littore pinum, Et longi comites cursùs dimittere musas. En alij fluctus, aliud maris aequor arandum. In medium reuocor. Sacris attollere visa Ex adytis caput, ipsa nouos Sapientia vati, Plenius vnde trahant, docui quae caetera, pondus, Augusto monitus Dea suggerit ore: tuisque Haec, ait, appendix veniat suprema libellis. Parendum Superis. Reflectite lintea, iussos Neu pigeat mecum (breuis est via) tenere cursus, Aoniae Comites. Illimi gurgite purus Bellerophontei sic vobis Praepetis humor Vsque fluat: sic ipsa suas concedere vestris Faticinas iubeat quercus Dodona viretis. 2. At quę prima nouo reuocamur in ęquora cursu? Haeccine, tot circùm quae consita puppibus, et quà Nautarum assidui cursus atque agmina feruent? Nulla minùs. Quin ipso adeo hoc de limite primùm Auersis nos Diua iubet decedere proris: Nec magis aut Siculo latrantia monstra Profundo, Aut concursurâ horrendos Symplegade fluctus, Quàm comitum tot vela, ducemque horrescere turbam. Ambiguis igitur (prima haec oracla) regendum, Tranquillae cui pacis amor, se credere vulgi Sedulus auspicijs caueat: neque rectius illud, Errantûm quod plura notant vestigia, dulcem Ad metam sibi fingat iter. Praeneste supinum Si petis, Herculei gelidas vel Tiburis arces; Prae reliquis quae trita, eadem tutissima ducet Semita. Iunge alacer praeeuntibus ordine turmis Te comitem: certi nunquam frustrabere callis. EVTHYMIAE secreta gradum ad delubra ferenti Dux alius. Nihil hìc populo confidere tutum: Indicium praui numerus: quo tramite puluis Altior, et maiore pedum, maiore rotarum Pulsa sono tellus; caecis ibi fraudibus error Accubat; insidias, praeruptaque certiùs illic Sperandum. Non laeta adeo, fatale Parentis Post scelus, humano generi fortuna relicta est, Non ea naturae vis; vt meliora probentur Pluribus. Aerij celso de culmine montis Si libeat terras infra aspexisse iacentes; Attonitis, heu, quae subitò se scena recludet Luminibus? Quodnam aspicies miserabile, discors, Immensumque chaos? Ruptis volitantia fraenis Crimina, fas versum atque nefas, dira vndique bella, Furta, dolos, caedes, periuria, nilque relictum Exitij: infandis erroribus omnia latè, Omnia vesano scelerum confusa tumultu. Haec Hominum cerni studia: his temeraria passim, Consilijque expers iactatur vita procellis. Nec timor in tales socium descendere fluctus, Cum liceat tuto secretum e littore foeda Naufragia, et tristes errantûm cernere casus? 3. Quìd numero fidis comitum? Fiducia vecors. Scilicet, affusâ medium stipante cateruâ, Tutior ad rapidi fueris contagia morbi. Aut minùs hòc vereare luem, non singula tantùm Quòd capita, at plenas turmatim demetit vrbes. Haud scelus imminuit peccantum turba, sed auget Perniciem: quantòque in plures diditus exit; Tristior est tantò, non excusatior error. 4. Sit pecorum, sit, quos pecori rationis egestas Associat, quàcunque gradum fecere Priores, Consilij sine lege sequi; cur ire gregatim Ipse velis, quem nobilior sapientia vulgo Eximit? Errantûm raperis cur agmine, princeps Qui socijs, turbaeque facem praeferre sequenti? Hunc, age, flammiuomam caelo qui lampada portans Aeternos relegit sua per vestigia cursus, Partitisque diem, mensor certissimus, horis Temperat, et Mundo sua finit tempora, solem Aspice. Non illum summi rapidissimus orbis, Praecipiti sese, et subiecta volumine torquens, Impetus aduersas prohibet, quò tendit, Eoum In latus, ire vias. Raptis vertigine tantâ Syderibus, proprium innato decurrere nisu Pergit iter. Vano sic per deuexa ruente, Stultorum quà consensus, morisque recepti Turbidus aestus agit, vulgo; contrarius vrget Propositum Sapiens. Alij ditescere raptis; Vel proprios census Hic deserit. Vlteriùs spes Vlteriùsque Alijs semper procurrere; simplex Huic voti, natura, modus. Quodcunque videri Exteriùs blandum, defixis protinus Illi Luminibusque, animisque inhiant; Hic pendere formas, Veraque fucatis secernere doctus, in ima Lynceos adigit rerum penetralia visus: Cumque, quid eximium, quid contra, lumine puro Cominus inspiciat; talparum credere nocti Abnuit: obliquâ, nec, quos regione vagari Cernit, eos vitae ductores deligit: vltro Errantûm quin castigat deliria: Quònam, Vesani, quò, vociferans, temeraria vota Spargitis? An fraudum laqueos, an lubrica nondum Exitia, et serum lapsis sapuisse videtis? Nulla viae merces: bifori dimissa elephanto Attonitos sensus species deludit: inanem Prensatis miseri, pro corpore, corporis vmbram. O reuocate gradum: neque vos exempla Priorum Indociles Veri rapiant, et mentis egenos, Sed Ratio, fallique negans Prudentia, vitae Certa per Ionium dubijs Cynosura carinis. 5. Nec mora: semotam turbis errantibus, ipsa, Ipsa vltro regere, anteuolans, Sapientia mentem Aggreditur, supraque imi iam praecipit Orbis Eniti celerem spatia, et quodcunque caducum: Altiùs vt spirans, diuina aeternaque secum Incipiat meditari, et puro lumine laetas Caelicolûm sedes, magni Conuexa Tonantis (Quantùm non fragiles onerosi corporis artus Impediunt) iam nunc pernicibus occupet alis. 6. Scilicet ex illo stellantis vertice Mundi, Nil vbi non aeternum, ingens, mirabile, summum, Terrarum exiguam molem, subiectaque longè Regna videns, minimi in speciem coeuntia puncti, Quàm tenui sese in spatio contendat inanis Ambitio laxare: quibus compressa malignis Nequicquam tumeat mortalis gloria claustris: Quantula pars nihili sit, quod certamine tanto Finitimas inter per mutua vulnera gentes Diuiditur, nullis iam visum hebetantibus vmbris, Certiùs hòc noscet; spectat quò longiùs absens. Magnorumque adeo ambitiosa negotia regum, Dispositas classes, cumulata aeraria, iunctos Foederibus populos, valido seu Marte subactos, His positas; illis deiectas finibus arces, Immanesque alios, sonitu plaudente per ora Qui volitant, trepidumque vagis rumoribus Orbem Concutiunt, genus hoc operum rerumque paratus Non alio sanè spectabit lumine, pubis Quàm tenerae curas, quoties, molimine magno Incumbens operi, exiguas attollere gaudet Viminibus calamisque domos. Hic sedulus aruis Materiam legit, et gremio complexus anhelum Vectat onus; spatijs aequalibus Alter acutos Figit humi vallos, transversaque tigna supernè Illaqueat: coeno studium solidare tenaci Huic laterum textus; paleis et frondibus Illi Sternere summa labor. Discurritur vndique: pensum Pro se quisque suum velox vrgere: nec vlla Seu mora, seu requies dextris. Ad culmina ductum Mox hilares fusi circùm (ceu septima muri Coctilis Assyriae portenta crepidine ripae Extulerint) mirantur opus, fixosque tuendo Expleri nequeunt oculos, potuisse superbi. Indolis heu simplex aetas! At quaelibet illud Dissipet Aeolij impulsum iam flaminis aura: Ni, cupidae vernos paleâ sibi texere nidos, Excidium infesto Volucres abiectius vngui, Aut virides caudâ tulerint trepidante lacerti. 7. Sed neque tunc saeuae sortis discrimina, morbi, Exilium, carcer, tenuis res, orba senectus, Et, quos praeterea infelix fert vita, labores Incoctum aeternis animum, plenumque Futuri Afficient: neque, si laetis successibus auctam Vim scelerum tumidâ passim ceruice vagari Viderit, indignis contra succumbere victam Euersamque dolis virtutem; fraena dolori Soluet in ingrati querulus conuicia saecli: Anxius aut dubio librabit pectore, Nostra (a) (a) Claud. in Ruff. Curentur Superis; nullo an moderante Deorum Praecipites euenta rotent mortalia casus. Proh nimiùm tenues animas! Crateris in orbe Exigui tantas labefacto corde procellas Quae subeunt: tanquam praesentis finibus aeui Res hominum clausae, aut ingens mortalia saecla, Quantovis numero labentibus addita saeclis, Momentum faciant. Sortem post fata repostam Anticipans, latèque vagantem, et littora praeter Omnia diffusum, claudi renuentibus vndis, Temporis aeterni Oceanum lustrare volucri Sedula mens nisu, quascunque coercitus arctis Noster hic euripus spatijs attollit ab imo Spumiferas fortunae hyemes vix aequat anhelis, Vndantemque sonum, bullasque cientibus, ignem Ad circumpositum, exiguae feruoribus ollae. 8. Sed quia sublimes etiam praesentia tangunt Saepe animos; proprio, curandum, vt nouerit aequus: Saltem quisque frui (iubet id lex tertia) censu: Nec querulus musset, Cur ille, vel ille senator; Plebs ego? Festino cur illum flammea Sidon Ambijt obsequio nascentem cingere; nostra Vilibus in pannis infantia vagijt? Illi Ingenium velox, perque omnia fusile; crassam Cum praeter, nil contigerit mihi pingue, Mineruam? 9. Ilicet haec hominum totam dementia vitam Turbat agens. Propriae detrectant gaudia sortis, Quidquid abest celeres mirari, et fingere maius. Dumque Alios prae se censu potiore beatos Quisque putat; nulli superest vixisse beato. Hinc adeo, quia, quà felix iucundaque tantùm Conditio est aliena, libet perpendere: contra Nuda suis, omni procul appendice Bonorum Sepositâ, in rebus contraria nomina spectant. Heu miseri! Quos, si sani pars vlla maneret Pectoris, inuersa penitùs ratione decebat Sola suae laetos compendia, sola vicissim Externae sortis meditari incommoda: quòdque Haec procul; illa adsint, meritas persoluere grates. 10. Nam quae viuendi ratio tam prospera, nullo Temperet vt luctu sua gaudia? Dulce triumphi Optandumque decus: quanto venale cruoris Sit pretio, reputes. Magnarum lumina stringit Fulgor opum: subeant animo curaeque, metusque, Seruandique labor. Fasces regimenque supremum Imperij cuperes: speciosum nescius ambis Seruitium. Fac obtineas: haud deinde licebit Esse tuum: rapient aliena negotia totam, Agmine perpetuo sibi succrescentia, mentem. Praebendae querulis Miserorum vocibus aures: Improbitas cohibenda: arcendus finibus hostis. Annonam esuriens vulgus, stipendia miles Flagitat: Vnius pax, bellum, publica iura, Et populi fortuna omnis ceruice recumbit. Crede mihi, quos inuidiâ dignaris, eodem Te sibi praeponunt aegri liuore, suamque Mutârint tecum, detur modò copia, sortem. Mentiar, ipse etiam ni conditione potitus, Quae stimulis animum tantis nunc vellicat absens, Oppositam indueres mentem, votique peracti Ingratus, subitò malles ad prima reuerti. Vndique maeroris Stultus trahit, vndique causas Laetitiae, rebus dexter praesentibus vti. Non quid agas refert, sed qualis. Spargitur vno Hinc felix panacea; hinc tristis rore cicuta. Illa sed in medicos vertit communia succos Pabula, lethiferum quêis educat ista venenum. 11. Obscurum sed iter vitae, nec limite in arcto Promendis par materies virtutibus. Erras: Ipsa sui modus est operis Sapientia. Vires Qui Lacedaemonias Cadmeus perculit heros, (a) (a) Valer. Max. lib. 3. cap. 7 de Epaminonda. Plebeium non aequa sibi cum Patria, tanto Indignumque viro munus committeret; altam, In quascunque vocaretur, demittere mentem Sustinuit, curas: praestantibus euicturum Pollicitus (neque certa fides non constitit) actis, Natiuae nihil vt labis sibi rite gerenti Turpe ministerium allineret: quin protinus ipsum, Detersis maculis ignominiaque priori, Ex sese decus ac pretium memorabile ferret. Quìd Cincinnatos, quìd te, Serrane, paternis (b) (b) Plin. lib. 18. Histor. nat. cap. 3. Semina condentem referam Cerealia sulcis? Ausoniam vestri puduit num vomeris vnquam Historiam? Domiti respersos puluere campi Anne ideo imperia, et Latiae spreuere curules? Non illis, rigidos solitis versare ligones, Infestus belli quateret cum moenia terror, Roma suas vltro manibus permisit habenas? Vsque adeo, quamvis operum et discrimina rerum Plurima sint; meritis tamen exporrectus vbique, Ac decori limes recluditur: vtque Mironis Non minùs ars vili totam se prodit in aere, Quàm si Callaico donet spirare metallo, Includatve adamante Iouem; sic quaelibet aequam Materiem vel supremae sors infima laudi Suggerit: artificis tantùm solertia dextrae Aspera felici doceat mansuescere cultu, Et rudibus formae tribuat praestantis honorem. 12. Ingentis verique hominum respublica mimi Instar habet. Scenis oculos aduerte: quot illic Actorum species? Regali Hic syrmate verrit Pulpita; cretatis subit in proscenia Dauus Hic pedibus: mercatorem gerit Ille seuerum, Iste leuem scurram, personam militis Alter. Multiplices habitus, diuersaque nomina: laetus Quisque tamen studet impositas absoluere, quanta Ingenij, quanta est studij solertia, partes. In medio decus, et palmae sors omnibus aequa: Nec rarum explodi regem, Dauumque secundis Plausibus adstantûm sublimem ad sydera tolli. Ergo, quem tibi vel Natura, vel imposuit Sors, Temporis in scenâ gestandum, et dramate vitae, Amplexare libens habitum: potiora nec vlli Inuideas, proprij sed Summam implere labores Muneris, et, quibus inferior sis ordine, primum Eripere his victor palmae viridantis honorem. Quid refert, famuli gestes, an schema tyranni? Sub quocunque licet potioris praemia famae, Et circumfusi plausus meruisse theatri. 13. Quod sequitur, geminum modò dictis. Fige trabali Propositum clauo: quaevis oblata repente Ne species discordem animum nouitatis inani Abripiat lenocinio, et per plurima verset. Stultorum haec exempla, nihil constanter amare, Nulli haerere diu studio, quae nuper anheli Quaesierant, rapido mutati pectoris aestu Iam fugere, et, subitae quòcunque cupidinis aura Impulerit, totis cursum reflectere velis. 14. Vrbanos strepitus en ille perosus in arua Effugit. Hìc etenim vitae tranquillior ordo, Hìc secura quies: procul hìc ciuilibus vndis, Componam niueos iucunda per otia soles. Iamque foro longùm dixit, populoque valere: Iam, quoscunque sibi Lachesis torquebit, opaci Ruris in amplexu traducere destinat annos. Vix tamen optatis nemorum se condidit vmbris, Primaque consumpta est nouitatis gratia; iam se, Iam sua vota leuis damnare: absentia quaerit Moenia: desertae iucundior vrbis imago: Et, Quìd ego, socij generis commercia vitans, Obscurum infodio latebris nemoralibus aeuum? Sint Volucrum loca sola domus, sint regna Ferarum: Vrbs hominum sedes. Paucas en absumus horas; Ignauoque situ ruris mens torpet. An vltra Exilium tam triste feram? Stat protinus vrbi, Coetibus et socijs me reddere. Viuite syluae. 15. Aspice et hunc, pelago mutandas ducere merces Cui labor. Insanum perpessus Oriona, vixque, Pallida post vota, et decies spem cardine summo Depositam, laceris aduectus littora velis, Pauperiem curis vacuam, exortemque pericli Non cessat laudare, suo, parvoque futurus Deîn locuples. Vetito citiùs se tinxerit Arctos Aequore, quàm dubij repetat discrimina ponti. Credimus? Haud ego: taenariae licet ille paludis Vmbriferos (iusiurandum inuiolabile) fontes Testetur, totumque chaos. Vix lucida Phoebe Aequatis vacuum reparauit cornibus orbem; Continuò grauis illa quies: sopita resurgit, Viuidiùsque calet lucri sitis. Ocyùs alnum Aptari velis, rumpique à littore funem Imperat, Aethiopum spolijs, Arabumque beatis Diuitijs inhians. Nil saxa latentia terrent, Nil iubar Olenij graue syderis. Irruit audax Naufragijs, toto nec palmo à morte remotus, Veliuolos iterat quaecunque per aequora cursus. 16. Musarum quid cultor? Epos sublime Maronis, Smyrnaeamque tubam gustauerit; entheus ardor Carminis, et totus subitò praecordia Phoebus Irruere. Aenean aliquem, mora nulla, nouumque Concipit Aeaciden: praesto numerosa papyrus: Solus, apud socios, per compita, fana, tabernas, Aegrotet, valeat, celebret spectacula, ludat, Dormiat; immanes distento pectore versus Vsque agitat: resonum vsque chaos, Phoebeaque miscet; Crabronis ritu, aut grauiter resonantis asili, Murmura. Castalios penitùs deplere minatur Prima sitis latices. Nondum tamen altera fluxit Pagina; cum, satur Aonidum, sublimia coepta Deserit, extremo nascentis ab ordine Mundi Ad sua perpetuis deducere tempora fastis Historiam meditans. Operis libamina prima Sumpserit; extemplo Ciceronem, et rostra, forumque Plùs probat: haec pariter mox damnaturus eâdem Ingenij leuitate, sibi constare negantis, Eque alio sine more aliud, sine fine sequentis. 17. Sic noua, continuis vicibus subeuntia, totam Inter se Amentis dirimunt fastidia vitam. It, redit, aedificat, subuertit, vota retexit, Alternat curas, nulli mage, quam sibi, discors: Et semper coepisse piget, neque desinit vnquam Incipere. Haud aliam ob causam, nisi rebus in ipsis Quòd certam requiem, augurio delusus inani, Constituit: quam cum generi Prudentia nostro Sola ferat, nusquam inueniens, palantibus vsque Irritus, heu, curis loca per diuersa requirit. Non secus ac, nimio febris cui torrida venas Igne coquit, toto fastidia caeca cubili, In faciem nunc ille iacens, mox deinde supinus, Perque vices iam laeua tori, iam dextra fatigans, Circumagit: si quâ fessi in statione recumbant Molliùs, et finem inueniant cruciatibus artus. Nequicquam: thalami non hac in parte, vel illa, Sed medijs haeret fixus Vitalibus angor: Quem non idcirco mutatis deserit Aeger Sedibus, at verso pariter cum corpore defert In latus oppositum, nihilo moderatiùs illic Tristia sollicitis facturum taedia membris. 18. Ergo, velut, contra ventorum flamina, prensis Mellificas Volucres cursum librare lapillis (a) (a) Virg. 4 Georg. Cernimus; ambiguos sic sustentanda per aestus Immoti valido libramine consilij mens: Vt, sibi quem Sophiâ legit semel auspice, callem Vsque sub extremas decurrat sedula metas: Orsa nec ad trutinam toties reuocare, sed acri Ad calcem potiùs curet deducere nisu. Nam quis erit modus, aut operum quae summa coronis, Instabilem quaecunque leuis si causa probatis A studijs animum subitò in contraria vertat? Pensandis sua sunt, sua tempora rebus agendis. Quid fieri satius, dum res examine pendet Ambiguo, dum tu medius, Prudentia secum Exigat. Huc postquam lanx, aut deflexerit illuc; Praestandum sibi, quod superest, Constantia poscit, Decreti iam tota sui. Quà mobilis aer Vi subità impulerit, paleae, frondesque iocosis Ludibrium volitent Zephyris. Conuellere caelum Iuratas Aquilonum hyemes, totumque repellit Hippotadem subnixa altis radicibus ilex. Haud aliter, curis animum variantibus anceps, Voluitur huc illuc sua per fastidia vulgus; Propositum retinet Sapiens, et mole sua stat. 19. Pondus vt hoc animo veniat; lex illa tenenda; Humanae placidus vitae qua nititur ordo: Nil adeo vt subitâ nimiâque cupidine praeceps Instituas, neu te violens in rebus agendis Impetus abripiat, ratio sed prouida ducat. Phoebeas haec nempe rotas imitata quietos Continuat nunquam diuerso tramite cursus; Ille sibi discors, Libycâque incertior vndâ, Quò fluit, inde celer refluit, variosque per aestus Voluitur, in solâ constans leuitate, Suique Hoc tantùm similis, nunquam quòd primus, et idem. 20.Et graue principio fuerit, per deuia suêtum, Quà vagus errandi stimulat calor, aequora ferri, Exiguis genium satijs includere: durum Luctamen, fateor, nihilòque remissius, ac dum Indomitus primis pullus parere lupatis Cogitur, imperiumque pati, nec feruida praeter Descriptum volitans vestigia spargere gyrum. Durius at quantò, momenta in singula caecis Aestibus huc, illuc, sine lege, sine ordine volui, Turbinis innati praedam? Per Caerula qualis Fluctuat Ionij sulcatrix cimba Profundi, Quam rationis inops, clauum rapiente procellâ, Depositam cessit victricibus arbiter vndis. 21. Quadrupedem tenerum fraeni si lege seuerâ Nil parcens, moderere; haud longo tempore fingas Rectori facilem: sin duro, et fronte superbâ Iussa recusanti primas laxâris habenas; Indomiti quàcunque ruet cerebrosa libido, Vel nolens, cogare sequi. Vix spes super vlla Obsequij. Dextrum sit iter; laeuâ ille vagari. Cessantem porro impellas; vestigia retro Circumaget. Tritâ horteris regione viarum; In fossas, fluuiosque, importunasque paludes Perditus absiliet. Facili moderamine posses, Vixque adeo ostensâ domitum perducere virgâ: Sponte suâ ferri assuêtum non vlla mouebunt Verbera, non stimuli, calcariaque addita costis: Irritare priùs dabitur quàm flectere. Surget Arduus, insanis lacerabit calcibus auras, Parîetibus ferus impinget, fraena aspera rumpet, Sessorem excutiet. Tali scito indole prauos Quosque animi motus. Vae, si quis mollior illis Cedere. Permisso firmatis viribus vsu, Nequicquam fraenis reuocantem in Deuia secum Rectorem abripient: quos si compescere primò Cura sit; immodicos flatus, mora parua, remittent, Nec rigidâ ceruice iugum patientur herile, In quamcunque velis, dociles iam tendere, partem. 22. His adeo impletis, operâ non seciùs vnâ Id quoque contigerit, verborum pondere tanto Quod Sophiae proceres vitae inter prima beatae Praecipiunt elementa, incauto pectore ne quid Attentare iuuet, seris quod deinde peractum Damnetur lacrymis. Nam quid furiosius, eque Brutorum magis ingenio, quàm sola tueri Obuia, venturisque nihil seponere curae: Expleuisse Bonis genium praesentibus, et, qui Mox ideo maneant, vltro nescire dolores? 23. Suâserit ingluuies; centum licet inde Galeni, Paeones hinc totidem Parcas, et cruda minentur Funera; securae famis Helluo sumina, rhombos, Pauonem, lepores, damas, conchylia, turdos, Quidquid alunt syluae, tellus parit, educat aer, Aequoraque, fluuijque, auidam demerget in aluum, Omnibus ille lupis, rabidisque voracior vrsis. Ambitio velit; in seruos, praesepia, vestem Assyriam, Coasque manus, fusamque Corinthum Caesareas alacer, nedum profundet equestres Nomentanus opes. Moneas, Heus optime, sumptus Hic loculis maior: modulo metire tuo te: Luxuriam grauis à tergo comitatur egestas; Fabula narratur surdo: nil creditor instans, Nil inopes terrent cani, quaerendaque frustra Mors misero, cum nec laquei iam copia, nec, quae Exoret stygiam, tenuis mercedula, cimbam. Turbinis igniuomi in morem, quo, Roma, beatam Irradias Petri noctem, dum splendida vulgi Luminibus de se exhibeat spectacula; ventis Ludibrium fastu iamiam crepuisse caduco, Inque leues solui haud renuat per Nubila fumos. Praecipiti sic bile iecur flammante, superbis, Fortunâque suâ maioribus irruet audax Regum inimicitijs Alius. Vox caldior vna In seros quoties gemitus, longasque Maiorum Exijt Iliadas? Permittere verba feroci Ingenio, libuitque auidum expleuisse furorem? En, quales breuis illa tulit vesania fructus. Exul, inops, vagus, assiduis terroribus aegram, Ac longo similem letho traducere vitam Cogeris. Haec olim cautus, prudensque Futuri Spectasses; vacuus curae, et discriminis expers, Inter amica Soli natalis gaudia, laetos Cum gnatis ageres, charisque sodalibus annos. 24. Haud igitur crudos Zenonas, et hispida nunc te Praecipiam torui responsa audire Cleanthis. Ipse, voluptatum patronus et arbiter, ipse Esto Neoclides viuendi hìc norma: futuros (a) (a) Apud Laert. in Vita Epicuri. In dulci spectare iubet qui semine fructus: Anticyram procul ablegans, praesentia nullo Qui Bona delectu arripiunt, quaecunque, parati, Sensibus in votum veniat genioque voluptas, Protinus indulgere: licet mox illa dolorum Foecundam gemino pariat cum foenore messem. 25. Sed neque vitandus minùs est contrarius error, Aut minùs Anticyram plenis potare iubendi Hi quoque sunt cyathis, alios qui semper in annos, Iratum nacti Genium, sua gaudia mittunt, Et, similes porro victuris, viuere nunquam Incipiunt. Nunc aequoreos, ait ille, per aestus, Memnonidum scrutator opum, Gangetica longè Ostia, teque petam, mersi quae funera Solis Gentibus excusas, alioque, America, rependis Sole, parens rutili, et felix Aurora metalli. Stat quidvis tentare operum, et subijsse laborum: (Hac emitur mercede quies) stat fortibus ausis Tranquillos placidae portus aperire senectae. Mox, vbi successu pleno, aspirantibus et Dijs, Fundarit patrios melior fortuna penates; Dulcia tunc positis succedent gaudia curis: Inter et egregios census, famaeque nitores, Iam laetus peragam, quae sedulus otia feci. Tunc, ais? At cur non potiùs tam dulcia Diuûm Anticipes iam nunc tibi munera? Qui malus error Ingratas iubet actutum praesumere curas, Gaudiaque extremo vitae iam debilis aeuo, Et nunquam fòrs venturis seponere canis? Vix satis expediam, quàm multis nescia fructùs Optati sic lustra fluant. En, aspice tantum Hoc hominum quovis caeli sub cardine vulgus, Turbam infelicem, aeternis quos vana cupido, Neptuni dubio, dubio vel in aequore Martis, Perque fori syrtes, infidaque limina regum, Attonitos curis, fessosque laboribus vrget. Quò tam solliciti cursus? Qui terminus? Aut quae, Spes alijs alias, ceu fila, intexere gaudens, Immensam hanc adeo miseris net callida telam Penelope? Verum si respicis; omnibus vnus Longorum hic operum finis proponitur: omnes Nescio quae meliora sibi dêin tempora spondent, Tot quibus emensi scopulos, et dura viarum, Fluctiuagos tuto componant littore cursus. 26. Heu steriles Veri! Tanquam non tempore quovis, Ambiguos citra errores, pelagique tumultus, Illa homini liceat statione quiescere: longo Nec nisi circuitu Euthymiam comprendere detur, Quam (votis adeo occurrit) voluisse, tenere est. Sanius o quantò foret, anxietate, metuque Depositis, facili confestim nubere Diuae: Quique per incertum sinuosis flexibus aequor Optantur, placidos iam nunc inuadere portus. 27. Nec fugit hoc ipsos tandem, si dura repente Non expectari supra caput astitit hora Funeris, et Parcae iam deficientia nigro Pollice fila legunt. Retro tunc scilicet actae Aetatis seriem, consumptaque tempora vanas Frustra inter curas supremo à fine remensi, Consilijs, heu, se nimiùm fallacibus vsos, Ignarosque Boni, cordisque fatentur inanes: Aethereâ quòd sorte frui, dum fata sinebant, Abnuerint: Parcasque adeo euasisse minantes Si liceat; posthac non irrita munera Diuûm, Nilque datae iurant periturum e tempore vitae. Quae ne vicini supremo in cardine fati Ipse etiam doleas; quam postera cunque recentem Addiderit pensis Clotho vitalibus horam, Protinus illam aeui confer praesentis in vsum, Dilato vacuam prohibens transcurrere fructu. 28. At quaenam ista genus vecors sapientia, (clamet Hìc aliquis) foedam niueae sub nomine pacis Segnitiem laudare, et natos rebus agendis Indecori, aeternoque animos sopire veterno? Fallitur. Haud quasvis, steriles deponere tantùm Praecipimus, sortis quas importuna caducae Spes glomerat, curas. Alacri nam caetera motu Quem lateat refici mentes? Ceu lampade quassâ Viuidiùs micat ignis, et, inter confraga rumpens Saxa viam, similes vitro, electroque liquenti Riuus agit (credas tunc primùm erumpere) lymphas. Da rectis animum (Per me mora non erit: vltro En etiam praeeo) studijs. Grassare per artes Ingenuas: dubij seu te penetralia Veri, Obstrusosque iuuat naturae attingere fontes; Seu magis, vmbriferi lustrantem culmina Pindi, Musarum celebrare choros, et Apolline dextro Condere perpetuos victurum carmen in annos. Latus vbique operum campus. Sint publica curae Munia, sint leges: neutri non aequa Mineruae Seu calamum, seu belligeram manus occupet hastam. Dummodo quisquis erit, quocunque in puluere cursum Strenuus vrgebit labor; haud incerta senectae Praemia respiciat, quin, sese laetus in ipso, Praesenti iam nunc foueat dulcedine mentem, Ingratum nec onus, sed opus videatur amicum. 29. Quae facilè in medijs contingent gaudia curis, Si non plura tibi, aut grauiora negotia, quàm quae Ferre pares humeri, imponas: neque nominis ampli, Fortuitive sitis lucri tentare laborem, Vnicus at puri iubeat respectus Honesti. Sic etenim liber sapienti lege modoque Tempora dispones tecum, rebusque gerendis Tantum operę impendes, natiuum expromere quantum Ingenij valeat, non absumpsisse vigorem. Rusticus exercet tellurem: exercuit et rex, Vt memorant, Cyrus, curuâ nunc ille fluentem (a) (a) Cic. de Senect. et Xenophon in Oeconom. Falce premens vmbram; nunc tecum, Bacche, maritans Vlmosque, platanosque: et iam plantaria sulcis, Iam noua inutilibus committens germina ramis. Rusticus ast opera haec, sudans seruiliter, vsque Sub noctem roseae profert a limine lucis: Nec tempestiuâ requie dispungere curas Improbus, aut festis nouit cessare diebus: Non nisi regales cum fallere Persicus heros Quaereret hortensi curas, et taedia cultu. Haud secus, instinctu assiduo cui pectora famae, Famae, siue lucri spes irrequieta fatigat, Vrgendis totum miserè se mancipat Orsis. Ille et sollicito trepidus sua, seque tumultu Impediet, nimioque licet sub fasce laborans, Tempora temporibus coniunget, pensaque pensis, Nunquam operum leuior, nullam sibi pace sequestrâ Immunem assidui tribuens moliminis horam. Aemulus at Cyri Sapiens, rerumque, Suique Rite potens, medijs interseret otia coeptis: Iamque aliquid, ratio ceu visa monere, negotî Sumet; iamque, eadem hortari ceu visa, remittet. Nulla cui pensum quippe est implere diurnum Cura, sed ingenuo mentem excoluisse labore. 30. Proderit huc aliud, sacri quod carminis instar, Graecia victuro Delphis signauerat auro, (a) (a) Plin. lib. 7. Histor. nat. cap. 32. Aebalij oraclum Sapientis, auariùs aequo Quidquam optare vetans. Nec inanis pabula tantùm Hic mihi luxuriae, gemmas, atque aeris aceruos, Supremosque magistratus, dominasque curules Concipias. Nihil humanae inter praemia sortis Immodico Euthymiae cupidis ardore vouendum: Non dexter studiorum, ad quae vel sedula virtus Impulerit, successus: opum non copia, simplex Quas sibi mortalis vitae desiderat vsus: Non animi non ipsa quies. Quid talia namque Rettulerit iusto votorum limite claudi: Si nihilò secus, ac, vanis quae caetera vulgus Prosequitur votis, inhiantia pectora turbent? Gemmeus, an luteus crater nil distat; vterque Noxia dum pariter labris aconita propinet. Qualibet anxietas descendat origine; nunquam Non erit anxietas, nunquam non triste venenum. 31. Nec mihi mens ideo Sapientem fingere, duri Mnasiadae qualem fingebat porticus, omnis Indocilem sensùs: qui funera spectet eodem, Quo ludos, animo, nihil et discriminis inter Bella putet, pacemque. Procul tam tristia monstra, Deucalionei totum de semine primo Marmoris ingenium crudis retinentia fibris. Aemula non adeo anguicomae fert oribus ora Gorgonis; vt rigido mutet Sapientia saxo, Quos propiùs videt: ingenitos neque corde reuellit, Sed cultu meliore iubet mitescere sensus. Noster, quidquid opum poscit mortalis egestas, Id sibi cum reliquis Sapiens commune putabit, Exquiret, cupiet, felicem frugibus annum, Foeturam pecoris, census sine litibus, aeui Tranquillam seriem, synceros corporis artus, Dulcis amicitiae concordia foedera, purum Dedecoris nomen: placidè tamen omnia: ne, si Feruidior careat quaesito fine voluntas; In sese vim vertat, et, acri incensa dolore, Ipsam etiam perdat, post perdita vota, quietem, Praecipuum quae votum, omnisque est regula voti. 32. Et quia saepe etiam externis vehementiùs aequo Afficimur, ceu parua domi sit copia, curis; Edico, teneris praesertim mentibus, in se Remque suam visus defigere: caetera, stulti Quae proceres, stultum quae miscet plurima vulgus, Et quibus in melius reuocandis nil sibi promptum Auxilij, surdis transcurrere sensibus. Hoc si Praeceptum docili seruauerat Heraclitus Pectore; non, largos adeo resolutus in imbres, Tabida perpetuo vexasset lumina fletu: Nec Pandionius, pronam si vocibus aurem His dederat, funesta adeo meruisset iniquo (a) (a) Vide Plut. in Antonio, et Laert. lib. 1. et 9. Communis naturae odio sibi nomina Timon. 33. Id metuens, auidas intra sua limina curas Claude, nec externos circùm patiare penates, Densaque multiuago palari compita gressu. Sin aliquid vel nolenti se fortè videndum Obtulerit, quod (ceu passim Mortalia) turpe Indignumque putes; dic tecum protinus: Ista Plùs nihilò obseruare meum, quàm, quae glaciales Thyrsagetae peccant, vel areniuagi Nasamones. Respicerem, populi si praetor, iudicis aut si Fungerer officio. Quìd nunc aliena capessam Munera? Fac ringar; bilis tamen irrita. Summus Caelicolûm iustis haec aspicit omnia Rector Luminibus. Tanti Priuatum iudicis iras Praeripuisse nefas. Sua cûique negotia sunto: Conandum mihi rite meas absoluere partes. 34. Credere vix possis, quantam irarumque dolorumque Haec animo excindet sapiens incuria syluam. Eheu, cur Nostri immemores per proxima vano Huc, illuc rapimur visu? Ceu pyxide clausos Tunc solùm rediuiuae oculos inducere fronti Fertur, cum notis Lamia e penetralibus exit, (a) (a) Plut. de Curiosit. Caeca domi. Sic ergo parum in se quisque negotî, Quo teneatur, habet: populo nec deuius vlla Inuenit explendis animus spectacula curis? Felix! Qui cupidos rimandi plurima sensus, Fortiter ignarus, cohibet. Quàm dulcia secum, Otia laetus aget? Rapidos vt nesciet imbres, Ventorumque minas caeli per aperta furentes, Ipse domi latitans, tectoque inclusus amico? 35. Ergo nocet, quid agant Alij, scrutarier: at non, Felices vt agant, pariter curare nocebit: Maiori quin nulla animum dulcedine complet, Ac pulsis Inopum quae cladibus orta, voluptas. Haec igitur primas inter sit cura, virili Humani causam generis pro parte tueri, Quae mala quisque subit, communia ducere, flentûm Aerumnas lenire, aegro huic solatia ferre, Illius angustos census laxare, salutis Ancipitem saeuis alium subducere Parcis, Nullum non patrio complecti pectore, nulli Non facilem, quaecunque premat vis, tendere dextram. 36. Anne Duces quęris? Circumfer lumina: quantos Ilicet heroas, quantis resonantia famae Plausibus obijciet mirari exempla Vetustas? En tibi, deliciae subiecti, Flauius, Orbis, Viuere cui tantùm, humanâ de gente mereri, (a) (a) Suet. in uita Titi Caes. cap. 1. et 8. Nec suus, aut aeui numerandus in ordine, si quis Fortè dies proprij fluxisset muneris expers. En, centum populis regnator maximus, at plùs Regnatore pater, Cyrus, non laetior, hoste (b) (b) Xenophon de instit. Cyri lib. 3. 4. et 8. Cum domito spolijs diues remearet opimis; Quàm, socios inter fausti cum praemia Martis, Largus opum victor, diuiserat, haec sua fassus, Quae daret, his auctum sese ornatumque videri, Auctior vnde aliquis comitum atque ornatior iret. Nec, qui Cecropijs Auroram terruit armis, (c) (c) Vide Plut. in eius uita. Miltiadis magni soboles certissima, quamvis Nil vltra ciuem, priuato et limite clausus; Munifico haud tantos aequauit pectore reges. Ecquis enim (testare fides antiqua) nouercam Expertus Sortem, haud sensit Cimona parentem? Cui misero non ille salus? Quem rebus in arctis Deseruit, trepidumque sinu haud excepit amico? Nulli clausa domus: ieiuni huc vndique coetus Confluere, hinc alio saturi discedere vultu. Quìd loquar expositos sublatis sepibus hortos, Diuitias faciles? Properate ad publica, ciues, Gaudia. Quidquid alit tellus, fas omnibus aequè, Seu fruges, seu poma hilari decerpere dextrâ. Nocte, dieque patens aditus: custodia nusquam: Nil vetitum, et Domini proprium. Quin ipse, morari Impatiens, sua vulgus inops dum limina quaerat, Aerumnisque ardens cessantibus obvius ire, Profuso quos aere leuet, per compita passim Vestigat ciues, passim sua munera laetis Laetior obtrudit. Qualis, cum Sole recepto Feruidus igniuomis vrit Leo faucibus annum, Longaque semianimes pallent ieiunia sulci; Camporum foecunda altrix, sitientia latè Arua super medio nubes volat aethere, iamque his, His modò vitales succos, animaeque virentis Nutrimenta cauo diffundit ab vbere terris. Aut qualis, Phariae terrenus Iuppiter orae, Gurgite foecundo siccos descendit in agros Nilus, et aestiuo Pelusia rura Tonanti Succensere vetat. Pandit gauisa beato Diluuio Aegyptus gremium: quàque aureus egit Amnis iter, sparsitque gradus, socia agmina iungunt Alma Ceres, mitisque Pales, viridesque Napaeae, Cumque opibus, Spes discinctae, Cultusque, Decorque Et resoni plausus populorum: iamque nouatas Hortatur falces: iam sedulus horrea laxat, Flauentemque tibi messor promittit, Osiri, Flauentem tibi, Nile, tuo de rure coronam. Haud secus Actaeae totam se diuidit vrbi, Perque inopum gremium exuperante refunditur alueô Nescia stare Viri pietas. Nil explet amantem: Nil animo satis: augetur, dum spargitur: et, quò Latior excursus; (dictu mirabile) maior Impetus est. Dandi semel explorata voluptas, Pulcher hydrops, alijs sitiens, noua pabula quaerit, Nec donasse putat, geminet ni munera: iamque Plus debet, qui praestat opem, plus accipit ipse, Largiturque sibi: pleno ceu gurgite tota Pectus in authoris redeat, quae pluribus inde Per populum latè manarat didita riuis, Gaudiôrum eluuies. Cur non huic prodiga cunctos Lydorum, atque Arabum census, et quidquid vbique Flumina seu voluunt auri, seu ducitur alto Omniferae matris gremio, Fortuna, dedisti? Crede mihi, humanum poteras, dum consulis Vni, Demeruisse genus. Communia nemo negaret, Communis spargenda parens quae, dona, tulisset. 37. O meritos gazis animos aequalibus vti, Quàmque velint, haud posse minùs! O pectora curis Regnorum, et vasti imperio dignissima Mundi! Vt libet, insano Caij, tumidique Nerones Regia certatim vacuent aeraria luxu: Vndantem terris pelagum, vndantique vicissim Inducant pelago terras: hìc surgere valles Montibus; aerios plano subsidere montes Hìc iubeant: vnis iuga per septena refusam Vrbem Caesareis absumant aedibus: vnâ Imperij, Mundique vorent patrimonia coenâ. Maximus, et longè ante alios iucundior vnus Fortunae praestantis honos, benefacta per Orbem Spargere, felices facere, instaurataque vitae Auspicia, et melius miseris procudere fatum. Haec caelo meritos heroas gloria tollit: Haec regum est propria, hae vel Numine digna voluptas. 38. Omnibus atque vtinam hic sub pectore nobilis ardor Viueret. Vt subitò venae melioris in aeuum Aspera deterso remearent saecula ferro? Vt nouus annorum consurgeret, omine fausto Conditus, auspicijsque fluens melioribus ordo? Bella, metusque procul: niueis Pax aurea bigis, Et laetae Charites, et pleno Copia cornu Lustrarent agros, lustrarent oppida: nec tu, Iam genus infidum, terrasque exosa nocentes, Sydereos populis vultus, Astraea, negares. Nunc totâ licet armiferae Sors nube pharetrae Ingruat, et saeui denso circùm agmine casus, Omniaque in nostras iurent elementa ruinas; Nulla hominem laedit, quàm quae promanat ab ipso, Vis grauiùs. Duris possemus parcere fatis, Duraque fòrs nobis didicissent parcere fata; Ni furor humanus stimulis vrgeret, et hosti Adderet externo vires ciuilis Enyo. 39. Vltima laetitiae, sed princeps, regula, parque Omnibus vna, Deo haerere, illum mente tueri, Perpetuo illi nexu, et amoris foedere iungi. Venimus ad summum: procul hinc cureque, metusque: Intima quaesitae dudum penetralia Pacis En tandem patuere: en ipsa in limine sacros Expedit amplexus, Thaumantide cincta perenni, Caelicolûm et qualis mentes beat. Aspice, quantus Frontis honos, placido quae vernat gratia vultu: Vt nil syderibus concedunt lumina, blandae Nectar vt hyblaeum superat facundia linguae. Penelopem agnoscas diuinam, cui procus Orbis. Nec dispar dominae sedes. Mitissimus aer, Sponte ferax tellus: procul imbres, fulmina, nimbi: Ignotum quid hyems, quid caeli flammeus ardor: Autumnus totos, totos ver occupat annos. Mille voluptatum species, mille obuia passim Laetitiae argumenta: hìc feruere lacteus amnis; Melleus hìc spumare latex. Circùm vndique festas Implexae manibus Charites, blandique Lepores Exercent choreas: plaudentibus vndique circùm Nectarei volitant Risus, et Gaudia pennis. Haec nobis iam meta: huc remi, et carbasa toto Accelerent nisu: nil iam debere procellis, Nil pelago superest: tam dulci in littore proras Perpetuò religandum. O cordis plena voluptas! O vitae syncera quies! Libare Deotum Ambrosiam, puro satiari Numinis haustu, Aeternumque auidis illud constringere votis, Vnum implet quod vota, exceditque omnia, Pulchrum. Quis dolor, aut quae tam laeto intercedat amori Anxietas? Vllamne sitim, aut fastidia norit, Nectaris aetherei potor, conuiua Tonantis? 40. Finitis quicunque Bonis amor imminet, aestu Ambiguo nunc huc volitans, nunc spargitur illuc: Instar apis, quae per saltus gentilis Hymetti Iam thyma; serpillum iam circuit, et modò glauco Rore maris; niuei pendet iam flore ligustri, Singula delibans auidè, subitòque relinquens. Quid faciat? Patulo quanquam aggeret vtraque cornu Hinc natura suos, illinc sors aemula census; Nil satis, immenso vacuum dum Numine pectus. Nam neque plena quies votis, integra Bonorum Obtigerit ni Summa; nec, extra Numinis alueûm, Haec alibi iunctis fas confluere omnia riuis: Hostili cum se excludant infensa vicissim Dissidio: vix vt quodquam sit prendere, multis Interea ni posthabitis longèque relictis. Omnia sed socio, fac, demum foedere iungas; Non tamen hic idem, varijs tot fructibus aptus, Perfectumque adeo immensis complexibus orbem Efficiens, fortis cumulus sat nectare largo Explerit sitientem animum. Vel scilicet vno Congeriem totam simul amplecteris amore: Totque idem distractus amor per dona, nec vsquam Integer, haud pleno libabit singula sensu; Vel proprios cuicunque Bono diuiseris actus, Et rerum numerum numero exaequabis amorum: Nec plenè tunc vllus amor satiabitur, vni Haerens quippe Bono: cum, quod minus omnibus, illo Sit pariter minus. Vni igitur iungenda voluntas, In quo non Bona conueniant modò cuncta; sed vnum Prorsus idem sint cuncta Bonum: quod, Numine dempto, Sollicitis nequicquam animis circùm omne quod vsquam Terrasque, et maria, et superos rimaberis axes. 41. Adde, quòd aeterna seiunctum ab origine, praeter est, Quàm mutilum, quodcunque Bonum, neque cordibus aptum Implendis; multâ haerentûm contage Malorum Inficitur: totum vt nequeat, totoque requiri Pectore: diuersis animos sed motibus vrgens Hinc cupidos trahat; hinc refugos auertat: amorque Illius haud leuiore odij sit pondere mistus. At tibi, inexhausta ò hominum, Diuûmque voluptas, Summe Pater, quae mista Mali contagia? Toto Aut quid ibi non conatu et vi mentis amandum, Nil vbi non summum, ac solidè plenèque beatum? 42. Praeterea, certum nobis propriumque perennet, Quidquid id est, felix quo vita impletur, oportet: Nec quidquam proprium magis immotumque fruenti, Ac Deus. Inuitis alios nam denique census Fortunae, duraeque rapit violentia mortis. Vllane seu sortis, seu lethi iniuria possit Hunc rapere, occiduo cui nunquam est limite claudi, Quoque frui nobis haud tempore certiùs vllo, Occidui quàm sub finem conceditur aeui? 43. At metuas forsan, ne nil tibi iuris in ipsum. Parce metu: plùs ille tuus, quàm caetera, rerum In censu quaecunque putas numeranda tuarum, Fida licet domino, et nunquam peritura manerent. Omnis Amans in ius sortemque euadit Amati, Et tantùm iuris, quantùm vis crescit amoris. Atquì nemo Tui, quàm Numen, amantior: haud sis Carior ipse tibi. Quid enim vel fingere tantum Noueris, aut optare Boni, quin plura Parentis Aetherei immensus dederit, det, spondeat ardor? Hoc, quodcunque vides, tam vastis vndique circùm Diffusum spatijs, varijs tot partibus aptum Ordine tam miro digestum, et foedere iunctum, Hoc totum bonus ille tuos effinxit in vsus Naturae communis opus. Tibi Caerula ponti, Aethereosque orbes, infixosque orbibus ignes, Regnaque terrarum, et, terris quaecunque, vel vndis Sparsa meant, volucri findunt vel Nubila gyro, Brutarum iussit famulari saecla Ferarum. Hoc liquidum iubar, hic caeli spirabilis haustus, Tot variae rerum species, tot Commoda vitae, Illius omnia se testantur munus. Amanti Quid deerat, nisi tantorum vt suprema coronis Ipse operum foret, atque suis se denique donis Adderet? Hoc etiam non enarrabile munus Apposuit: totumque homini, post omnia, sese (Nulla quod ausa forent, vtcunque capacia, vota Poscere) inexhausto profudit amore. Nec illum, Nominibus tantis, perque haec tibi pignora nexum, Pleniùs esse tuum, quàm sis tuus ipse, fateris? 44. Hinc adeo, nemo cum nos impensiùs illo Alter amet; noua se ratio, manifestaque prodit, Cur illo pariter iucundiùs alter amari Nemo queat. Nam nec dulcis, nisi mutuus, ardor; Nec, nisi Amatorem aethereum quo pectus anhelat, Mutuus ex toto calor est. Da Thesea, da, quem Eurialus Niso, Pyladi praeponat Orestes: Quisquis erit, cum plura simul cogatur amare, Iamque sibi haec animi partem, iamque illa requirant; Haud vni, quantus demum est, se impendet Amico: Sic hominis mens, sic illam sua limite curto Includit natura. At non et maximus Author Finibus his cogi. Quamvis simul omnia curet; Vsque tamen toto se curat singula. Plenum Ceu rutilus (si nostra illi componere fas est) Astrorum genitor nullis non partibus ignem Commodat, in partes quamvis simul influat omnes: Aut animae ceu vis pereuntibus indita membris Non secus extremos vngues, tenuesque capillos, Ac reliquam vegetat, solida indiuisaque, molem. Nusquam se minor est, nusquam non vndique plenus Immensi fons ille Boni: ceu Numine toto Omnia; sic toto quoque singula Numine complet. Tu frueris, fruitur simul hic, simul ille, fruuntur Innumeri: nihil inde t ibi, aut decerpitur vlli: Omnibus vnus amor par, omnes efficit vnum. Riualis non ergo metus, non inuida mentes Cura coquit: quin tam largo, immensoque, nec vllam Non hominum superante sitim dulcedinis haustu Iam saturis noua fit socios habuisse voluptas. 45. Quìd referam? Sortem quòd amor permiscet Amatûm, Alterutri fuerint quae vel Bona, vel Mala cunque, Ambobus faciens communia. Noscere promptum Vnde etiam, quanto reliquis discrimine praestet, Aeternum primumque Bonum qui respicit, ardor. Nempe alibi, laetis coeant cum tristia, parsque Saepiùs haec illam praeponderet; amplius aegro, Quàm gaudî, maeroris adest vectigal Amanti. Ilicet infelix, cumulo crescente Malorum, Cum sua vix portet, damnatur et illa subire, Vnanimum lugenda premunt quae, fata, sodalem! Haud ita, supremo, tedis melioribus ardens, Caelicolùm Regnatori qui iungitur. Ecquid Scilicet in tali lugendum occurrat Amico? Ecquid non penitùs felix, non vndique laetum? Ipse sibi vita, et gaudî immortalis origo, Totius mensura Boni, immutabile Pulchrum, Externis nusquam causis obnoxius, vno Naturae, sortisque vices, diuersaque nutu Fata regit, nullis per tot labentia saecla Siue minor damnis; siue auctior incrementis. Penè Deum viues, diâ tibi lampade pectus Si caleat: tot tam mirae, quêis ille beatus Perpetuùm, dotes tua sors, tua gaudia fient. Talis Amans, qualis suus est amor: accipit omnis Hinc habitum formamque animus. Telluris opacae Cur gremio caeli tam nobile pignus, honestum, Eximiumque adeo, et generosum pectoris ignem Defodis, ipse luto simul infodiendus eodem: Illius audaci cum vetus in ardua nisu Aeternae penetrare queas sacraria lucis, Caelicolûmque auram spirare, et Numinis aeuum? 46. Nec labor huc nimius consurgere. Sponte suâ mens, Ilicet vt sacri excepit primordia flatùs, In Superos festinat, humum pertaesa, suoque, Vnde genus trahit, exultans se iungere fini. Quin etiam, vano quoties illusa decore Corporeis haeret formis, sub imagine fictâ Nescio quid magni vel tunc Genitoris anhelat. Omnibus hic vnus stat votis terminus: omnis, Deuius vtcunque, et varijs anfractibus errans, Huc tandem redit, huc animi conuertitur aestus. Singula quippe Boni tantùm ratione voluntas Cùm petat, inque Bonum quovis se dirigat actu; Haud pote, quin summi occultâ ratione Parentis Cuncta petat, quin summum actu quocunque Parentem Respiciat. Nempe ille Boni forma integra, et omne Illius est leuis vmbra Bonum, quo caetera quaeque Insignita placent. Sic Numen in omnibus vnum Ignaros trahit: ignotum sic Numen amatur. 47. Impetus hic igitur mentis ratione iuuandus, Vt norit, quid amet: riuisque, et inanibus vmbris Posthabitis, ipsum omnigeni apprendisse decoris Exemplar primum, immensae dulcedinis ipsum Iam quaerat sitiatque aeternum attingere fontem. Nonne vides, vt, quae sol sydera pinxerat absens, Obscuret praesens? Vix caelum emensus, Ibero Gurgite flammantem currum, igniuomosque Iugales Condidit; en vacuo Mundi radiare theatro Astrorum formosa cohors, Saturnius ignis, Iamque nitens medio; iam pleno Cynthia vultu, Et Venus, et Mauors, et cum Ioue lucidus Arcas. Quàm rutili crines! Quàm viuida Solis imago! Inscia miratur tellus: totidemque, creatos Lucis in imperium, et redituri fraena diei, Iam patrio credit temoni assuescere Phoebos. Sed satis hac fulsisse tenus: iam subdite fasces, Noctiuagi procul o soles iam cedite. Magnus Ecce diem verum lucis pater aduehit: Orbem Ecce suo coram manifestus lumine ditat, Fulgida stellarum nox, occasusque nitoris, Quem dederat. Simul vmbriferae caliginis horror Deterso fugit axe; simul, vibrantia caecum Per chaos, obtusis vanescunt sydera flammis. Vnum sat caelo spectari Hyperiona: tantas Aetherei fulgoris opes, tot splendida lucis Argumenta suae ipse oriens obnubilat vnus. Haud secus, aeterni veniens ab imagine Solis, Discolor haec mundi species mirantia grato Lumina suspendit visu, dum maximus author, Et Pulchri fons omnis abest. Sese ille videndum Praebeat, innatis quantus fulgoribus ardet; Ocyùs immensâ perfusis lampade totus Ex oculis, nebulae, fumique volatilis instar, Nocturnus rerum decor effluit: obruta blandae Fax Veneris: nusquam lueris Cyllenius ardor Dulcè micans: nusquam tua, Mauors, fulgura: nec tu Fascibus ambiris iam, Iuppiter: vna renidet, Vna animum summi praesentia Numinis implet. 48. Felix, cui medias terreni carceris inter Haec tenebras exorta dies: qui lucis auarae Occiduum iubar, et sublustri in nocte micantes Astrorum radios diuino sole rependit: Furatusque oculos scenis pereuntibus, vnum, Limite comprensum nullo, miratur, amatque Immortale Bonum, se totius vnde propagat, Natiuo velut e pelago tot didita riuis, Vena Boni: proprium nunquam tamen illa relinquens Principium, neque fontis opes tam perpete fluxu Imminuens, viuo sed gurgite plenior intus Stagnans, et cumulo in sese vberiore redundans. Ergo non humiles illum curaeque, laboresque Exagitant. Alijs peregrino e littore merces Ducendas, licitandum Alijs per bella, supersit Quod cineri, nomen, rapiendaque sceptra relinquit. Sat caelum sibi, sat regni immortalis honores. Votorum pax alta: suo mens pondere nixa, Blanditijs iuxta, ac terroribus inuia: nusquam Ignaui gemitus, et frontis nubilus aer. Vt libet, horrendos moueat Dea caeca tumultus: Eripiat census, laribus detrudat auitis, Prostituat dominâ spolium venale sub hasta; Nil quascunque minas, nil quaevis damna moratur: Turbinibus nullis vitae, sortisque procellis Laeditur: humanis sed casibus altior, instar Ventosque, pluuiasque superuadentis Olympi, Aeris hanc imi illuuiem, caelumque palustre, Et, quibus infelix crassae vicinia terrae Concutitur, trepidos aeui reuolubilis aestus Sub pedibus linquens, telluris transfuga, ciuis Astrorum, maior mortali, Numine plenus, Iam fruitur meliore polo, iam laetus anhelat Syncerum iubar, atque aurai simplicis ignem. 49. Hanc olim in syluis, inter deserta Ferarum, In syluis, Aegypte, tuis, quà deuia cunque Hospitium, dulcesque daret spelunca latebras, Pene omni abiunctam perituri à corporis vsu, Corporeo quamvis inclusae carcere, vitam Illustres duxere animae, gens nescia fraudum, Relliquiae insontis saecli, veterisque metalli. Longè illis studium lucri, famaeque cupido: Nulla Venus, thalamisque sedens genialibus Hymen. Degeneres caelo sensus, hominemque caducum Exuerant; neque seu victùs, seu pigra soporis Cura Deo fixas poterat diuellere mentes. Durus vita labor, corpus graue pondus, amarum Exilium tellus. Tu, caeli arcana voluptas, Pascebas animos: tu, flammiger halitus, imis Sensibus incideras: te votis omnibus vnum Ardebant, toto te pectore suspirabant. Sorte quid hac melius? Quae fortunatior aeui Conditio? Anne alia occiduo iam lumine functos Vita manet, Superûmque aeternâ in sede receptos? Nonne amor hic diae cumulus, mensuraque sortis? Nonne hoc, Caelicolûm satiat qui pectora, totus Nectaris immensi gurges de fonte redundat? 50. O Pater, ò magni maior mens, vitaque Mundi, Principium sine principio, sine limite finis, Vnde omnis natura oritur, quòque orta recurrit. Tu nostris requies, et meta nouissima curis, Tu primus, tu solus amor: te, fluminis instar, Per scopulos, obicesque, per aequa, et iniqua viarum Acceptum pelago properantis reddere censum, Antiqui memores ortùs, ripâque minori Indociles cohiberi, auido perquirimus aestu: Nec modus, optatum donec iam prendere littus, Permistosque tuo contingat in aequore mergi. Est suus, est certè cunctis decor, vndique circùm Spectantur quae fusa tuae miracula dextrae. Pulchra maris facies, placidè stagnantibus vndis, Pulcher inextinctis radians fulgoribus aether: Nec tellus non pulchra satu tam diuite florum, Florumque, et segetum. Quantò at tu pulchrior ipse, Diuini cuius tellus, mare, lucidus aether Nil nisi sunt vmbrae, nisi somnia vana decoris: Hòc tantùm formosa, tui quòd luminis instar Obijciunt, quòd tu, Pulcherrime, pictus in illis. Te mihi Sol radijs, vernis te prata colorant Muneribus, te noctis opacae mysticus horror Vmbrat, te Zephyri spirant, Volucresque loquuntur, Arguto vitrei referunt te murmure fontes. Quidquid vbique vident oculi, mens protinus illic Te simul, et multò plùs te videt: omnia plena, Magne, Tui: tacitis clamoribus omnia latè Ingeminant. Quìd spectra inhias euanida? Summum Artificem quaere: Artificis metire perennes His vmbris radios, et non imitabile lumen. Ille tuos, qui te, qui nos tibi finxit, amores Postulat: ille habeat, mundi primaeua Venustas, Formaque formarum, Summarumque vltima Summa. Nil tamen externis opus est mihi vocibus. Ipse Sat monet hoc animus, tibi, Formosissime, factum Se penitùs, neque laetitiae vitaeque beatae Synceros latices alio sibi fonte petendum. Ipse meo conceptus amor sub pectore, cui par Nil alibi rerum, totius amabile Pulchri Te petit exemplar, puri te luminis orbem, (Quà licet è mediâ miserae caligine terrae) Sublustri procul in nebulâ clausumque, micantemque Vsque ardens miratur, et indefessus anhelat. Nil super optandum: sordent Mortalia, sordet Ipsa etiam, quanquam radiantibus intertexta Astrorum formis, quanquam vndique, et vndique gemmis Fusilibus conflata, alti domus ignea caeli. Ah quoties, gelidis cum rarescentibus vmbris Purpureo rediuiua dies consurgit Eoo, Sol vbi, vociferor, meus est? Quandoque licebit, Illum, illum pulsis tandem spectare tenebris, Cuius inocciduâ roseus prae lampade Titan Vix hebetis radij, vel semiânimis scintillae Instar habet? Quoties, Lethaeis humida succis Incubuit fesso cum nox altissima Mundo, Suspirantem audit, quòd adhuc aeterna moreris, Sollicitas, animi requies, componere curas? Omnia te sine pro nihilo, plusque ipse vel vnus Omnibus es. Cupidas irritant caetera mentes; Tu solus satias, solus dulcedine verâ Perfluis, immensosque sinus immensior imples, Laetitiae cumulus, cordis cor, vitaque vitae. 51.Exorere o igitur nostrae, lux aurea, nocti, Dilectisque, quibus miseras inscitia mentes, Horrida primaeuae soboles, inscitia, culpae, Excaecat, nebulis, radiorum gurgite viuo Attonitos sensus, inhiantia lumina comple. Noui ego, laetitiae quantus Mortalibus ardor: Quàm dulci tormento, et quêis praecordia verset Illecebris agnata Boni Pulchrique cupido. Per freta, per scopulos auidi, per tela, per ignes, Illius vnde vnde inuitet leuis vmbra, sequuntur. Quos capient motus, quantò maioribus ibunt In praedam stimulis, synceri vbi cominus ipsa Obtulerit se forma Boni? Rimantur inerti Obscoenos marcore, et pumicibus ieiunis Sudatos latices, melior quia fallit hiantem Vena sitim: qualis nimij sub sydere Cancri, Puluerulentum iter, aestiferumque viator anhelans Aethera, perspicui longè si copia Cydni, Martiaque, aut Virgo; liuentibus arida stagnis Proluit impatiens, crassisque paludibus ora. Te liquidum, nulloque arctatum littore noscant Ambrosiae pelagus; tenues in puluere riuos, Protinus auersis meliora ad pabula votis, Incipient, putres, et fastidire lacunas. Tuque adeo fibras, et corda vacantia solus Implebis: solum flagrantibus vsque medullis Te sitient: quam quaesierant per plurima, in vno Omnimodam nacti requiem, aeternùmque fruendam. 52. Cuius ego arcanos operosâ indagine fontes Vestigare orsus, quae iam vagus aequora lustrem? Quosque nouos ineam cursus? Hìc plena voluptas: Hìc quodcunque alibi palantia vota requirunt: Omnibus hìc animi ceu tenditur vltima curis Linea; sic nostris quoque meta laboribus esto. Soluite (iam laetos tetigerunt carbasa portus) Soluite littoreis, Musae, sua munera Diuis. Finis.

SVMMA TOTIVS OPERIS Singulorum Librorum contextum per distincta suis numeris Capita exhibens.

LIBRI I. In quo de Fortuitorum Bonorum contemptu agitur. OPERIS propositio, et in praecipuas duas partes diuisio. Inuocatur Ratio caelesti lumine adiuta. Immo et ipsum Verbum Diuinum, totius rationis, sapientiaeque integerrimus fons. Honores ei persoluendi per allegoriam describuntur. Prima Tranquillitatis regula affertur, nihil ex fortuitis atque externis Bonis mirari. Qui enim talia magni faciat, miserâ hunc, et solicitâ illorum acquirendorum cupidine continenter vrgeri. Alexander Macedo exemplum, irrequietus ac maerens, quòd nimis angustè intra vnius Mundi fines se imperare arbitretur. Reprehenditur insani Regis ambitio. Eadem reprehensio ad caeteros quoslibet Fortuitorum amatores extenditur. Nec quisquam ab eâ immunis, etiamsi moderata, et facilè parabilia se dicat optare. Nam omnis eiusmodi rerum cupido inexplebilis, et, licet initio modica, per votorum successus augetur. Probatur id ex vanitate talium Bonorum, vtpote nihil solidi habentium, quo animum satient. Vnde necessariò consequitur, vt ille, adhuc vacuus et esuriens, ex alijs ad alia quaerenda se porrigat. Adde, quòd Bona fortuita non solùm, vt vana, insatiabili cupiditate plura acquirendi; verùm etiam, vt caduca et fragilia, continenti solicitudine acquisita seruandi admiratores suos torquent. Quae illorum fragilitas hìc fusè explicatur. Tum ex eâ possidentium anxietas et formido colligitur. Postremò laetitia, et satietas, cuius gratiâ Fortunae Bona exquiruntur, potiùs pauca appetentibus, quàm multa possidentibus solet contingere. Quanta igitur eorum stultitia, qui multis egere perpetuò malint, talia sine fine appetendo; quàm paucis statim expleri, superuacua eorum vota abscindendo? Describitur Sapientis felicitas, qui externa contemnat, nihil ideo solicitus de Magistratibus et imperijs, cum longè praeclarius, et verius, inani absque pompâ, in seipso regnum obtineat. Eiusdem magnanimitas in diuitiarum neglectu, deridendisque Mortalium circa gemmas, metalla, et id genus crepundia puerilibus studijs. Securitas demum, qua caetera omnia Fortuna Bona susque deque habet, ceu superuacua, nulloque pacto comparanda cum animi Bonis, quae sola homini ad laetitiam et quietem sufficiant. Aliquod huius sapientiae specimen in Diogene Cynico. Eadem sapientia in Socratis exemplo adumbrata. Inducitur per Prosopopoeiam Socrates, iustâ, et ad libri vsque finem productâ Oratione demonstrans, synceram felicitatem, animique laetitiam nemini ex quantunque Fortuitorum copiâ sperandam. Admiratur igitur primò vulgi vecordiam, extra se suam emendicantis quietem: cum tamen pax solida in externis consistere, et donari à Fortunâ minimè possit. Affert huius Propositionis argumentum certissimum, et totâ Oratione confirmandum: quia nemo felix, integraeque compos laetitiae, nisi eximijs, et certis, suisque fruatur Bonis: quae vtraque conditio Fortunae muneribus, tum per se se exiguis, tum extra vtentis arbitrium positis, abest. Abesse primam probatur, ostenso, quàm vilia paruique pretij illa sint, per comparationem cum praestantioribus multò diuitijs, quas Natura nemini Mortalium non fruendas exposuit. Affertur Aduersariorum responsio, contendentium Bona Fortune, esto interiora communibus naturae diuitijs; pretio tamen ijs antestare, vtpote ad proprium vnius domini fructum spectantia. Cui responsioni dupliciter obuiam itur: primò, quia nihil inde amplificatur possessae rei fructus, immo clariùs elucet, quàm sit angustus et tenuis, cum ad plures simul nequeat pertingere. Secundo, quia falsò iactatur, fortuitorum Bonorum fructum à dominis solummodò percipi: cum magna illius pars ad populum etiam pertineat: vt liquidô apparet in vestium, villarumque magnificentiâ, et caeteris de hoc genere quibuslibet Bonis, externam solummodo in speciem paratis. Neque rursus respondeant, praeter huiusmodi pompam, ac speciem, qua populus ex aequo fruatur, superesse alios in Fortunae opulentiâ pulcherrimos, et proprios Diuitum fructus, honorem nimirum, et voluptatum cuiusquemodi copiam. Nam, ad voluptates quòd attinet, si de naturalibus, puta cibi, atque somni, loquamur; negatur ampliores eas fortunatis hominibus, quàm pauperrimo cuique suppetere. Patet id in cibo, atque potu, quorum suauitas ex vtentium potiùs naturali indigentiâ, et syncerâ habitudine; quàm ex saporum delectu, sumptuosisque apparatibus profluit. Nec minùs in somno, quem non stragulorum opulentia, et mollities, sed corporis lassitudo, et securitas mentis conciliat. Si verò de alijs voluptatibus superuacuis, aut etiam inhonestis, turpibusque sit sermo; esto illis diuites largiùs circumfluant. Nihil id certè ad commendandas diuitias; ad infamandas plurimùm valet. At, qui Fortunae copijs excellunt, vulgi pariter admiratione, atque honore praeminent. Quid tum? Nihil hoc honore inanius, et sapienti expetendum minùs: cum nullo accipientis merito nixus, ex solâ deferentium stultitiâ originem trahat. Additur ex abundanti, Fortunae munera non modò non ingentium Bonorum; sed neque Bonorum nomen mereri: quin veriùs Malis esse accensenda: vtpote quae plus noceant, quàm prosint. Operae igitur pretium fore, damnorum ex ijs profluentium grauitatem perpendere, cum fructuum tenuitas iam ex dictis abundè constiterit. Morbi primò se obijciunt, ab immoderato voluptatum vsu, qui opum copiam plerunque comitatur, manantes. Sequuntur insidiae, nunquam ijs non timendae, qui magna penes se necis suae praemia habent: adeo ut ne coniunctissimis quidem tuto ausint se credere, quin eos saepe infestissimos omnium experiantur. Nec eòdem non pertinent luctuosa tot vrbium excidia, quas infelix opulentia luxu eneruatas facilem hosti praedam obiecit: cum contra Scythas inopia sua ab hostium incursionibus tutissimos seruet. Declarantur vberiùs modò dicta exemplo, siue fabulâ Nucis, quae fertilitatem, qua olim gloriabatur, serò tandem, vt noxiam, deuouit. Succedunt postremò eâdem ab radice, pullulantes animorum teterrimae pestes, arrogantia, vecordia, crudelitas, communisque iuris impatiens, et nihil sibi vetitum ferens libido. Haec autem omnis Fortunae indulgentis malignitas à contrario luculentiùs ostenditur: compositâ cum infelicibus praesentis aeui diuitijs, innocentiâ et securitate, quae veteris aureae aetatis pauperiem beauit. Quâ occasione indignatus Socrates, rem adeo noxiam tantâ in admiratione, et honore apud homines esse, obiurgat eorum stultitiam, qui, in ferendo de rerum bonitate, vel malitiâ iudicio, multitudinis potiùs opinionem, quàm rationis ductum sequuntur. Neque verò sola pretij magnitudo, vt hactenus euictum est; sed altera quoque Bonorum felicitatem constituentium nota, certa nimirum dominij proprietas, in fortuitis possessionibus deest: vt ex eo planissimè euincitur, quòd illas retinere pro arbitratu minimè possumus, sed, vel intuiti, toties amittimus. Hinc adeo, ceu ritè probatum, colligitur, fortunatos homines, quantâcunque in externarum opum affluentiâ, maximâ laborare domesticae pacis inopiâ, vtpote quae nonnisi praestantissimis, maximèque certis innititur Bonis. Haec igitur Bona, contemptis fortuitis, Euthymiae studioso quaerenda, immo, vt veriùs loquamur, fruenda, cum vltrò se ingerant, intraque animum ipsum nascantur, nec alio, quàm nostrae voluntatis, emenda sint pretio.

LIBRI II. In quo aduersùs praeuisa Fortunae Mala animus communitur. Felicitas hominis, ex eo potissimùm nomine, quòd Animi tranquillitatem, laetitiamque, extra Fortunae vel fauentis, vel aduersantis arbitrium, in Sapientiâ, Virtuteque suâ positam habeat. Cuius primam effati partem cum in, superiori libro perspicuè ostenderimus; reliquum est, vt secundam in hoc, et consecuturis duobus pari perspicuitate ostendamus: ac, quemadmodum ibi nullam fortuitorum affluentiam Bonorum fundandae Sapientis laetitiae vel necessariam, vel idoneam euicimus; sic nullam deinceps fortuitorum violentiam Malorum eidem labefactandae parem esse euincamus. Neque tamen propterea opus ducimus, ad splendida de huiusmodi Malorum ingenio figmenta confugere: quasi nullam nocendi per se se vim habeant, sed tota haec ipsis, caeteroqui insontibus, ab inani hominum opinione affingatur. Illud potiùs, tanquam propositionis allatae fundamentum statuimus, magnam humanae menti vim esse ad externos sibi casus tristiores asperioresque reddendos: quòd in ipsis nimirum malignitatem seu falsam effingat; seu veram amplificet: seu, quae admistis (vt semper contingit) Bonis mitigatur, pura, et à meliori parte seiunctam concipiat: adeoque, qui haec mentis vitia sapienter correxerit, posse illum ita externorum Malorum acerbitatem lenire, vt nihil tranquillitati suae obsint. Id porrò perspicuè comprobari videtur dissimillimo animi habitu, quo diuersi eosdem saepe casus excipiunt, alij ad extremum maerorem deiecti; alij suâ nihil è quiete dimoti. Cum enim res vtrobique eadem sint; non aliunde profectò, quàm ex dissimili circa ipsas iudicio ea oriri animorum, atque affectuum diuersitas potest. Propositae modò rationi noua lux additur tum illius exemplo picturae, quae diuersas diuerso è latere spectantibus imagines reddit; tum praegnantium foeminarum, quae, quas animo species concipiunt, eas teneris saepe foetibus solent imprimere. Iamuero haec mentis peruersitas, fortuitos aduersùm se casus opinione suâ roborantis, nusquam manifestiùs elucet, quàm in solicito eorumdem absentium timore. Quid enim tunc externi vim infert? Quidue animum, nisi ipsemet animus, fodit? Reprehensio eorum stultitiae, qui vano, et inutili futurorum, immo et nunquam fortasse futurorum discriminum metu, omnem sibi praesentium Bonorum laetitiam, atque fructum corrumpunt, perpetuisque seipsos, ac penè tartareis cruciatibus torquent. Et sequuntur vsque ad 26. Quos ideo cruciatus in fabulosâ Mycenaei Andremonis imagine expressos proponimus. Quanquam parùm poeticis, ad eos adumbrandos, commentis sit opus: cum plurimorum in vitùm poeticis, ad eos adumbrandos, commentis sit opus: cum plurimorum in vitâ perpetuis agitatâ inanium formidinum laruis, citra fabulam, passim occurrant. Atqui nihil hisce terroribus stultius, et rationi oppositum magis: primò, quia nullum afferunt euitandis Malis praesidium: quin ea potiùs anticipant, atque longiùs producunt. Deinde, quia plurima nobis obijciunt ficta, et nunquam euentura infortunia, non alium propterea relaturis improuidae formidinis fructum, nisi, vt inanium solicitâ expectatione Malorum verè tristes, ac miseri simus. Postremò, quia plus saepe cruciatùs ex Mali prouisi metu, quàm ex ipso Malo praesente percipimus: cum eo ingenio sit timor, vt et maiora veris concipiat, quae procul intuetur, Mala; et quouis temporis puncto totam eorum longitudinem colligat, collectâque adeo vehementiùs animos torqueat. Quae vltimo loco proposita ratio vt planior ad intelligendum sit; statuitur quauis in re aliud esse amplitudinem spatij, aliud vim, et vehementiam naturae, nec, qui dolor sit longior, eum esse propterea acriorem censendum. Nam, cum nullo temporis puncto praeteriti, futurique cruciatus, vtpote absentes, sensu percipi valeant; nullo etiam temporis puncto plus doloris re ipsâ percipitur, quàm, si vnicum intra temporis punctum ille totus desineret. En igitur quo pacto Timor sibi Mala congeminet. Nimirum, cum quouis momento totam ille sibi praesentem efficiat, et simul intra animum colligat futurorum seriem dolorum; totâ illâ coniunctim, multòque propterea vehementiùs, quàm eorum innata vis ferat, quouis tempore animum cruciat. Vnde colligitur, nullum esse intestino hoc tortore funestiorem tyrannum: vtpote qui barbaram, nec ab vllis vnquam Tyrannis inuentam, grauissimè simul, diutissimèque torquendi artem et vnus inuenerit, et in eos, quos sibi obnoxios habet, continenter exerceat. Perpensâ iam illius immanitate, facilis, et nulli non obuia ad eam retundendam praxis proponitur: si nimirum, cum anxia futurorum cura pulsare animum coeperit; haec nobiscum ritè agitemus: primò, nihil Mali adesse in praesentiâ, quod vel corpus, vel animum premat. Cur igitur angamur potiùs Malis, quae absunt; quàm fruamur Bonis, quae suppetunt? Secundò, licet multa possint aduersa euenire; incertum tamen esse, an sint euentura. Cur igitur certum incertis de Malis praesumamus dolorem? Tertiò, etiamsi, quod metuimus, ineuitabili lege subeundum sit; non defuturum tamen mox tempus dolendi. Cur igitur anticipare, et producere illam vltro tristitiam velimus? Cum è contrario, quantò illa grauior mox erit; tantò par sit nunc solertiùs prospicere, vt praesenti compensetur securitate, et laetitiâ. Importunis timoribus per hanc praxim resectis, plusquàm dimidium recidi ex humanae miseriae cumulo ostenditur: cum illius longè maior pars in futurorum curâ, quàm in praesentium Malorum sensu sit posita. Falso igitur de Naturae, Fortunaequae saeuitiâ homines queri, iustiùs sui accusaturos timoris dementiam, qua vtriusque tum Bona corrumpant; tum Mala congeminent. Non tamen propterea omnem futurorum casuum praemeditationem, cum Epicuro, Sapienti interdicimus. Quin illam prudentiae consentaneam, instruendisque aduersùs ventura Mala animis apprimè opportunam censemus. Falsò quippe Epicurus docebat, ex eiusmodi prouisu nihil aliud, quàm vanas formidines, et aegritudinis incrementum, referri: cum veriùs Malorum inde sensus, atque terror soleat imminui. Id verò multis, apertisque rationibus confici potest. Nam Inscitia, ceu nox, semper trepida: prospectisque multò leuius, quàm ignotis percellimur: eodem planè pacto, quo minùs in luce, quàm nocturnas per vmbras, trepidi sumus. Exemplo esse potest securus Alexandri Macedonis, sub ipsam horam ineundi cum Dario certaminis, somnus, quem vigil de futurâ pugnâ meditatio praecesserat. Atque hinc prima ratio nostrae aduersùs Epicurum propositionis eruitur. Qui enim casus impendentes prospexit, illorum iam vim, naturam, et magnitudinem cognitam habet, minùs idcirco ad subitam aggressionem trepidaturus, quàm qui, nihil eiusmodi antea meditatus, vel leuissimâ, et saepe inani consternatur, ignota pro maioribus ducens, occursantis discriminis specie. Afferuntur nonnulla exempla inanium terrorum, qui ex rerum obiectarum ignoratione oriuntur. Qualis ille, quo suos Heliogabalus conuiuas affecit, exarmatis leonibus in triclinium immissis. Nec non Panicus, apud Tacitum, Romanis in castris tumultus, quem perturbatus, trepidèque ruens equus conciuerat. Altera ratio, cur Mala praeuisa leuiùs afficiant, ex eo deriuatur, quia minùs violens est transitus à prouisu doloris ad eiusdem experimentum, quàm ab omnimodâ securitate ad subitum, et totum simul ingruentem oppositae sensum maestitiae. Cui rationi affinis est Tertia, nimirum assuetudo, et quoddam veluti callum, quo animus, crebrò secum Mala pertractans, ad eorum horrorem, ac sensum paulatim obdurescit. Postremum argumentum, quo rerum aduersarum praemeditatio non solùm suadetur; verùm etiam, qualis debeat esse, explicatur, in eo positum est, quòd per ipsam locum, et opportunitatem nanciscimur, idonea aduersùs prospectos casus comparandi praesidia: quo in apparatu vel tota, vel pręcipua vtilitatis est ratio. Si enim ita quis futura Mala praeuideat; vt nihil de infringendâ opportunis armis illorum vi cogitet, quin potius ea caeco timore aduersùm se augeat, ac roboret; optimo sanè iure huiuscemodi curam, tanquam supervacuam, et noxiam, Epicurus potuit reprehendere: nec nos minùs in priore libri parte eam prorsus euellere pro virili contendimus. At si non solùm de Malis, quae possunt accidere; sed simul etiam de rationibus animus cogitet, quibus illa possit tutiùs excipere; huiusmodi praemeditationem animorum tranquillitati nequaquam officere, quinimmo rationi maximè congruam, et ad moderandos timores accommodatissimam esse nemo Sapiens negauerit. Et talem profectò expertus est Acheorum fortissimus Imperator Philopoemen, cuius in hoc genere solertia describitur. Neque nos vtilem experiemur minùs, si, illius exemplo, quidquid in gerendis negotijs, vitaeque in vsu aduersi potest contingere, sedulo cogitatu assuescamus prospicere: tum statim, quae cuique casui leniùs ferendo aptissima sunt, conquiramus Sapientiae praecepta, ijsque velut armis mentem tegamus. Horum verò preceptorum copiosa in duobus, qui sequuntur, libris supellex promittitur.

LIBRI III. Vbi generalia fortuitis quibusque casibus leniendis afferuntur remedia. Poesim ab otiosis, et futilibus nugis, quae natiuam illius nobilitatem nimiùm quantùm infamant, ad sublimiora reuocandam, humanaeque felicitati profutura argumenta: idque adeo in praesentibus libellis nos agere, Socratis exemplum sequentes, qui Philosophiam primus à curiosâ rerum physicarum indagine ad vtiliorem morum, vitaeque disciplinam traduxit. Cum igitur in superiori libro aduersùs impendentium Malorum formidinem opportuna remedia attulerimus; ea iam tradituros, quibus Sapiens instructus vel praesentium Malorum tristitiam lenire, et in quâuis Fortunae acerbitate tranquillum animi statum valeat tueri: quae multò tum excellentior, tum operosior sit fortitudo, quàm absentes, et remotos tantummodò casus citra perturbationem prospicere. Cauendum igitur ante omnia esse plurimorum stultissimum morem, qui, peruerso quodam miseriae veluti ambitu, suis calamitatibus fauent, easque tum assiduè respiciunt; tum in atrociorem sibi speciem conantur effingere. Immo contra pro virili enitendum, ab infortunijs suis, quàm longissimè liceat, mentem auertere, deque ijs potiùs cogitare, quae inflicti vulneris dolorem imminuant. Afferuntur iam communia solatia, quibus cuiuslibet Mali mitigari acerbitas possit: primumque adeo illud, vt cogitemus, quaecunque nos premunt Aduersa, perpetuas vitae leges, et naturalia humanae conditionis onera esse. Quocirca praeter rationem de iacturis siue rei, siue sobolis homines queri: perinde quasi non vtramque hac acceperint lege, vt scirent, posse sibi aliquando subduci: aut quasi mirum censeri vlli debeat, et a Naturae consuetudine abhorrens, mutabilia, atque incerta deficere. Quin eodem hoc ex fonte alterum solatij genus emanat, nempe societas dolentium: cum similibus fatis, vtpote ordinarijs vitae vectigalibus, vniuersum latè prematur hominum genus. Neque inferioris solùm ordinis, atque loci Mortales, sed vel ij, quos benignior Fortuna in summo humanarum rerum fastigio constituit, sceptris, et imperijs superbos: quorum conditio adeo communes mortalitatis aerumnas non exit; vt alijs etiam proprijs, et grauioribus pateat. Afferuntur recentia exempla, primumque Mahometti Turcarum Imperatoris, ciuili Suorum seditione in custodiam è solio detrusi. Necnon alterum Serenissimi Britanniae Regis Iacobi, rebellibus Populi furijs paterno nuper ex imperio emigrare compulsi. Licet tantum Heroem sua potiùs ornet calamitas, magnanimae pretium Virtutis: interque singularia recenseri mereatur diuinae Prouidentiae exempla, Fortunam illi obijcientis vincendam, vt vel in ipsam, quae regnorum arbitra vulgò appellatur, suos porrigat fasces, perque aduersorum experimenta, secundis digniorem se probet. Cum igitur nemo vnus Mortalium ab aerumnis intactus occurrat; quàm superbum, iniustumque, et pudoris expertem dicemus, qui communem omnium sortem se queratur subire? Memorabilis Democriti ars, qua hoc idem argumentum Dario Regi, amissam vxorem impotentiùs dolenti, proposuit. Neque quisquam obijciat, nonnullos reperiri, aduersi cuiuslibet casùs ignaros. Nam, vt verum id esse admittatur; et tam pauci huiusmodi occurrunt; vt inter prodigia potiùs, quàm exempla, mereantur referri; et, nisi mors matura prospexerit; corruptam ipsi quoque, nemini non paratis in longiori curriculo offensionibus, qua in praesentia superbiunt, felicitatem dolebunt. Probatur id plurium exemplis, quos, prosperrimo diu cursu prouectos, longior vita in extremum miseriarum praeceps deduxit. Quid, quòd, si ritè perspicimus, non nostras duntaxat, sed longè etiam nostris grauiores aerumnas in plurimis passim Mortalium intueri licebit? Vt profectò gratulandum sit iustiùs, quòd à peculiari plurimorum sarcinâ nos immunes Sors fecerit; quàm expostulandum, quòd communia omnium onera subire compulerit. Declaratur vis huiusce consecutionis Leporum Aesopicorum fabellâ. Quanquam plus etiam leuaminis alienae sortis contemplatio nostris casibus feret, si securitatem insuper animaduerterimus, quam plurimi passim vel vulgares homunculi in assiduis, et grauissimis calamitatibus praeferunt. Hanc enim spectantes indecorae in leuioribus tolerandis aerumnis mollitiae, eruditos praesertim homines, et sapientiam professos, pudebit. Sed quamuis ex alienis infortunijs deessent solatia; adhuc ex nostris alia facultatibus suppetunt: neque enim quisquam adeo calamitosus; vt nihil siue externi, siue interioris Boni possideat, quo suum oblectare animum in doloribus possit. Cur igitur Mali amarities huiusce possessionis suauitatem corrumpat: nec potiùs illius haec aegritudinem iucunditate suâ temperet, ac mitiorem efficiat? Adde, quòd non in Bonis duntaxat, quae possidemus; sed in ipsis Malis, quae patimur, fomenti, et solaminis plurimum ad ea aequiùs toleranda reperire fas est: cum praesentis aeui Bona, atque Mala ita Deus Temperauerit; vt nulla tam immanis calamitas sit, que nihil admisti secum fructus, atque commodi ferat. Quam rerum diuersam temperationem non absurdè Epictetus per duas dissimiles ansas vtrinque ijs adiunctas expressit, asperam vnam, quaque citra noxam nequeant apprehendi; commodiorem verò alteram, et quae arripientes nil laedat. Debere igitur Sapientem ad omnia, quę sibi à Fortunâ porriguntur, ita se aptare, vt dextrâ potiùs ansâ, leniore, et innoxiâ, quàm oppositâ res oblatas apprehendat: nimirum vt in ijs, quae Bona duntaxat occurrunt, respiciat; ab alijs verò, quae laedunt, mentem prorsus auertat. Exemplum eiusmodi sapientiae in Iulio Caesare, et Leonidâ Spartano proponitur. Eadem suadetur exemplo Naturae, cuius discors in elementis concordia non alio, quàm huiusce artis, ingenio tam immota, atque stabilis permanet. Ex omnibus porrò tristioris Fortunae fructibus illum longè praeclarissimum esse, quòd materiem illa Virtutis, gloriaeque occasionem suppeditet. Varia proinde argumenta ex honestate, atque gloriâ eruuntur, quibus ad inuictam, et hilarem Aduersorum tolerantiam excitare se animus possit. Proderit etiam quamplurimùm, meminisse, ac pro certo statuere, nihil in rebus humanis sine Dei nutu euenire: cuius prouidentissimo, amantissimoque regimini Mortales omnes deceat se penitùs tradere. Si enim adeo plenum ille obtinet in rerum conditarum vniuersitatem dominium, vt, quamuis, nullâ Boni nostri ratione habitâ, Mundum gubernaret; aequissimo tamen animo illius ferri deceret imperia; quantò aequiùs subeunda nunc sint, cum non ad suum commodum, sed ad subiectorum vtilitatem, pro parentis potiùs, quàm domini more, colliment? Neque obstat, quòd seueriùs aliquando de hominibus consulat: cum patris erga filios amor non in blanditijs solummodo; sed saepe, ac plùs etiam in durioribus imperijs eluceat. Neque item, quòd vtilitas saepe nulla cernatur, cuius gratiâ haec, aut illa de nobis decernat. Satis quippe ad omnia pacatissimè excipienda esse potest, illius benignitatem, ac sapientiam exploratam habere, quae, Medici peritissimi instar, opem ferre vel remedij rationem ignorantibus nouit. Quamquam neque nos ipsos omnis Aduersorum ratio, et vtilitas latet. Cur enim meritorum, virtutisque incrementa, quae inde animus capit, non et nobis amplissima tam gloriosos labores perferendi merces: et iustissima Deo eosdem imponendi sint ratio? Sacer amoris iustissimi ardor, quo voluntas impulsa supremo Regnatori, et Parenti se omnino moderandam, quàque libeat ducendam permittit. Et quidem haec diuinae voluntatis nota, quibuslibet in euentis ritè obseruata, nedum Mala vt moderatè feramus; sed vt nihil etiam, quod subire compellimur, malum, atque noxium ducamus, persuadet. Si quis tamen adhuc mentis infirmior vel ea, quae summi Parentis arbitratu acciderint, tristia pergit, et lugenda censere; at aliâ certè ratione solari se facilè potest, perpendens nimirum, quàm citò humana quaeuis tum Bona, tum Mala soleant deficere, et oppositis locum concedere. Cuius rei testimonio esse possunt cum Fortunae vicissitudines, quibus Gaium Marium per prospera, atque aduersa iactatum accepimus; tum aliae haud prorsus dissimiles, quarum varietatem et in plurimis passim videmus, et in nobis saepe experimur. Immo, quamuis per vniuersam hominis vitam se dolor porrigeret; adhuc parui faciendus esset, vt breuis: cum, omnium confessione breuissima humani aeui sint spatia: quin etiam quiduis finitum, quantumcunque pateat, si cum aeternitate conferatur; vix puncto possit longius videri. Vt sanè manifestò sibi homines contradicant, dum hinc de vitae breuitate; illinc verò de longitudine doloris queruntur. Debere igitur quemlibet spe finis iam iam adfuturi praesentium cuiusquemodi aerumnarum sensum lenire, immensumque, et aeternum, quod propediem inchoaturus est, aeuum iam nunc mente praesumere: ad cuius aspectum, quidquid vllo fine concluditur, vix nihilo maius videbitur, indignumque adeo, quod vel tenui nos curâ solicitet. Vltima aequanimitatis ratio ex iracundiae inutilitate desumitur, vt quae nullum prorsus vulneribus ferat leuamen. Quin è contrario natiuam illorum acerbitatem, quam animi fortitudo, et patientia solet minuere, agitando, premendoque vehementiùs irritet. Haec itaque in promptu habenda solatia: his quasi armis cum Fortunâ pugnandum: quae ita illius ictus retundent; vt tranquillè iam pacatèque, et citra animi perturbationem excipi possint. Innuuntur et alia doloris fomenta, vt literariae occupationes, amoeni secessus, Amicorum colloquia, et Musicae in primis dulcedo, ad sedandos tum animi, tum corporis morbos aptissima. Sed omnibus tamen externis id genus auxilijs praeferendam esse Rationem statuitur: quae, tanquam praesentissimum non sopiendis tantùm, sed et abolendis quibusque doloribus pharmacum, ex Prouidentiae dono Mortalibus contigit.

LIBRI IV. Vbi propria, et singulis accomodata infortunijs praebentur solatia. Qvemadmodum Hippocrates è fano Aesculapij peculiarium morborum medelas olim descripserit; sic è Rationis sacratio deprompta singulorum nos animi morborum remedia hoc in libro exhibere. Inuitantur Mortales, suas vt quisque aegritudines proferant, certam, et praesentissimam singulis recepturi medelam. Paupertatis solatia, primò, quia nulli non integrum è pauperrimo statim opulentissimum fieri, modò rebus desideria adaequauerit. Secundò, quia interioribus alijs Sapientiae diuitijs externorum fas est inopiam Bonorum rependere. Tertiò, quia Paupertas curarum, et nequitiae fomenta subducit: adeo ut, non modò aequanimiter ferri possit; sed vltro etiam deligi, et quouis pretio mereatur parari. Quartò, quia praestantium Virorum exemplis euincitur, nihil ipsam Sapienti ad felicitatem, et gloriam obesse. Solatia Alijs, qui indignè ferunt se ampliori ex Fortunâ ad inopiam delapsos. Iniustum esse illorum dolorem probatur. Cur enim lugendum sit, diuitias post vsum amittere, quas lugendum non esset, nunquam accepisse? Cum è contrario praeteritus Bonorum vsus, illorum priuationem, vtcunque dolenda esset, suae iucunditatis memoriâ solari, et rependere potiùs debeat, quàm acerbiorem efficere. Qua occasione ostenditur, Sapientis esse, non ex praesentibus solùm, sed ex praeteritis quoque Bonis laetitiae fructum haurire: alioqui breues plùs nimiò voluptates, immo et dolorem perpetuum fore, si praeterita Bona meroris potiùs, quàm laetitiae inter causas ponantur. Pari ratione, iniustas eorundem esse aduersùs Fortunam querelas, ostenditur. Quo enim pacto accusari mereatur, quia munerum suorum vsum non perpetuum concesserit, quae, vel si nullum concessisset, accusari iure non posset? Aut cur illius crimen potiùs ducamus, sua tandem resumere; quàm meritum, tandiu vtenda annuisse? Quanquam, etiamsi Fortuna nos iniustè laesisset, repetendo, quae dederat; stultum tamen foret aduersùs ipsam irasci: cum per hanc iracundiam multò maiora nobis ipsi eripiamus Bona, quàm Fortuna vel rapuerit, vel possit attingere: Pacem nimirum, Sapientiam, Virtutem. Hanc esse propriam hominis possessionem: hâc retentâ nihil solidi, suique Boni illi decedere. Relinquenda igitur magno animo Sorti sua munera, et in nostris acquiescendum, Stilponis Megarensis, ac Diogenis Cynici exemplo. Solatia Natorum mortem lugentibus. Neque enim ipsi vel suâ causâ deflendi, vel nostrâ. Non suâ, vt qui, moriendo, vitae Mala, ac pericula omnia semel euaserint: quae tanta sunt; vt nos ipsis potiùs miserandos efficiant. Neque itidem nostrâ, ob rationes cum alijs Bonis externis communes, quorum supra iacturam solati sumus. At, simul cum illis, tota posteritatis familiaeque propagandae spes occidit. Quid tum? Nempe is nobis post interitum labor erit: ea cura in aeternitatem iam transcriptos urgebit, neminem in terris superesse nostri nominis, atque stirpis haeredem? Praeterquam quòd, etiamsi posteritatis spes in sobole superesset; quandiù tandem ea incolumis foret? Paulò quidem seriùs, sed tamen aliquando deficeret: cum non modò tot illustres olim familiae, primariaeque Vrbes occiderint, sed ipsummet Mundum, in quo minores reliquas mutabilium rerum decessiones, successionesque peragi cernimus, suus tandem interitus maneat. Vt planè ridiculum sit, tantas inter ruinas, vnius familiae excidium lugere. Solatia indignantibus, abesse sibi nominis, famaeque claritudinem, qua alios fulgere intuentur. Neque enim solida felicitas vllius indiget famae praesidio: nisi fortè minùs plenam Dei beatitatem fuisse arbitramur aeterno illo tempore, quo, ante rerum procreationem, vnus ipse suorum sibi decorum testis, externâ omni gloriâ penitùs caruit. Quanquam nec opus exempla tam sublimia conquirere: cum plurimos intueri passim homines liceat, qui, procul ab omni famae pompâ, atque strepitu, tranquillam in obscuro vitam, alijs opibus laetissimi, degunt. Parum tamen foret ad gloriam spernendam, quòd abesse citra pacis, laetitiaeque possit iacturam. Plus est, quòd adesse citra illius perturbationem vix possit, assiduis nimirum, molestissimisque aemulationis, inuidiae, timoris, idque genus curarum aculeis animum fodiens, ac vetans quiescere. Adeo ut non modò absens, tanquam superuacuum munus, desideranda minimè sit; sed vel vltro se offerens declinanda, tanquam grauissimum onus. Solatia ijs, qui non solùm se gloriâ carere; sed ludibrio insuper esse, atque irrisui queruntur. Vel enim id genus ludibria suâ culpâ; vel immeriti subeunt. Si primum; nulla est causa irascendi, pro suo merito acceptis, quin potiùs gaudendi, quòd ex aliorum censurâ suorum foeditatem vitiorum, cautiùs ea deinde vitaturi, cognouerint. Sin nullum ob suum meritum, sed fortuiti cuiuspiam, externique causâ petulanti à vulgo irridentur; vanissima eiusmodi ludibria, vtpote à stultis profecta, facilè Sapienti erit, citra molestiam, transmittere. Quis enim aut insanire vulgum nesciat; aut insanorum conuicijs, nisi amens et ipse, commoueatur? Despiciendam igitur in ijs fatuitatem animi esse, qui nos ob corporis speciem despiciunt: cauendumque, ne, vanas stultorum irrisiones iniquiùs ferentes, iustam Sapientibus Nostri irridendi causam praebeamus. Nihil quippe fatuo hoc dolore deformius, et ridiculum magis. Neque indignandum, quòd vel Sapientum quispiam, ob externa nostri corporis vitia, interdum subrideat: cum eiusmodi risus naturae potiùs spontè in oris superficie nascatur; quàm ex altiore iudicio, animique contemptu descendat. Quin et operae pretium fore, si nos ipsi in nostra id genus vitia iocari assuescamus, tum hilaritatis gratiâ; tum locum, et ansam alienae in ea dicacitati erepturi. Denique imbecilli nimiùm esse, leuissimo risu, et futilibus verbis percelli, atque deijci. Cum vir Fortis, et Sapiens adeo nihil inde commoueatur: vt neque in gloriâ sibi ponere tam exiguae, spernendaeque rei victoriam dignetur. Solatia grauiorum contumeliarum, quae ad ictus, et plagas processerint. Nam neque hìc iracundiae causam adesse, quasi à vulgo affecti ignominiâ fuerimus: cum ille, ex furore magis, quàm ex iudicio saeuiens, non veriùs iniuriâ afficere quemquam possit, ac mulus calce percutiens. Quocirca par esse, vt citra iracundiae sensum id genus offensas feramus, non secus, ac lapsum è scalis, vel fortuitum aliud vulnus ferremus: gnari ex alienâ stultitiâ nec maiorem ictui grauitatem, nec vllam icto ignominiam accedere. Immo tunc solùm nos deprimi, et infra laedentem constitui, cum iniuriâ, et dedecore nos affectos, irascendo, profitemur: contra verò superiores hosti esse, quandiu illius ausus despicimus. Ostenditur hac occasione Sapientem nunquam affici iniuriâ. Debere illum proinde, cum extra iactum iniuriae sit; extra iram quoque esse, ac studium vindictae. Praeterquamquòd, etiamsi veram accepisset iniuriam; non aliâ eam ratione vlcisci aptiùs posset, quàm illius authorem, tanquam irâ indignum, spernendo: cui contra, si irascitur, honoris plurimum defert, talem nimirum suâ confessione declarans, vt vel Sapientem afficere contumeliâ possit. Alia ratio, cur vindictam Sapiens non quaerat: quia iniustè laedens multò est, quàm laesus, miserior, adeoque nunquam inultus, vtpote quem suum scelus externo quouis supplicio grauiùs afficiat. Denique, quia vltio de hoste sumpta nullum affert vulneribus ab eo inflictis remedium. Colligitur itaque, non de ijs, qui exteriùs laedere conati nos fuerint, hostibus vltionem quaerendam, sed in nostram iracundiam, et vlciscendi auiditatem, tanquam in capitalissimum animi hostem, pugnandum, deque huius intimi potiùs, ac grauissimi vulneris cogitandum medelâ, quàm de leuioris, externique alterius vindictâ. Exilij solatia. Primò, quia, quandiu in terris agimus, vbicunque tandem locorum, extra veram hominis Patriam sumus, adeoque exilij locum potiùs mutare, quàm in exilium eijci, possumus. Secundo, quia, si nihil demum est exulare, nisi à natali solo abesse; magna pars hominum sponte sibi exilium consciscit: cum, non modò plurimi à suis procul cunabulis vitae sibi deligant sedem; verùm et populi ipsi, natiuis valere sedibus iussis, in externas procul emigrarint colonias. Tertiò, quia indecorum videtur, in Orbis terrarum vniuersi possessionem creatos vnius certae regionis angustijs Patriam suam definire, reliqua verò spatia omnia pro alienis et ad se se nihil pertinentibus ducere. Neque obijciatur, asperum naturâ exilij locum, et inamabilem esse. Nam et veteres ibidem indigenae libentissimè viuunt; nec vlla est tam infelix Regio, quae non aliquâ peculiari dote caeterarum inopiam rependat. Solatia carcere inclusis, molestèque ferentibus tum loci foeditatem, et libertatis iacturam; tum, quòd insontes id poenae sustineant. Nam primò innocentia ad leuandum potiùs valet, quàm ad aggrauandum maerorem supplicij. Ad squalorem verò loci quòd attinet, adeo hic Sapientis dignitatem non maculat; vt ipsius magnis splendore illustretur. Mentis demum libertas non modò nullis cohibetur custodijs; sed secreto in recessu plus etiam facultatis, ad sibi, honestisque artibus vacandum, nanciscitur. Cuius rei nobile documentum Seuerinus Boethius in Ticinensi carcere exhibuit. Hunc igitur ex custodià suâ fructum qui referat, nae ille tum poenae sibi sensum leniorem efficiet; tum gratias etiam agere iudicibus poterit, quòd, desidiae remotis illecebris, felici se quâdam necessitate ad meliora compulerint. Naturalium damnorum, et pinguioris primùm ingenij solatia. Esto quippe egregium sit munus ingenij praestantia; non exigua tamen Tranquillitatis, laetitiaeque impedimenta secum ferre consueuit: tum quòd mordacibus animos stimulis ad aemulationem, et laudis certamina impellat, queis nihil Quieti inimicius: Tum quòd infinitâ, nec vnquam explebili vlterioris doctrinae siti, qua nihil molestum, et anxium magis, mentes discruciet. Adde, quòd, etsi nihil tranquillitati animorum per hosce sibi innatos affectus obesset; minimum tamen ad eandem suis quibuslibet fructibus confert. Quìd enim multiplici, et et [!] variâ tot artium, ac rerum, maximam partem inanium, notitiâ ad securè pacatèque viuendum sit opus? Humanae igitur curiositatis plùs nimiò solicitus in superuacuis addiscendis labor reprehenditur. Maerentibus ob corporis deformitatem solatia. Nemini enim, quàm ipsis, magis vitandum maerorem: cum illius tetricitate turpitudo augeatur. Vitari porrò eum facilè posse, si intueantur tot illustres Viros, quorum gloriae deterior forma nil obfuit. Praeterea si cogitent, oris speciem, quaecunque illa sit, ad spectatores duntaxat pertinere: suamque adeo deformitatem alijs solùm tristitiae occasionem praebere, à quibus cernatur, non ipsismet, quorum oculos fugiat. Neque commoueri eos debere vulgi contemptu et fastidio: quin potiùs gaudere, quòd nullos habituri eâ de causâ sint, nisi sapientes Amicos, quique se potius, quàm externam Sui diligant speciem. Solata Alijs, quos valetudinis imbecillitas angit. Si enim hoc vitium externis obeundis muneribus ineptiores facit; at nobiliora mentis ministeria non praepedit: quae satis esse cuique possunt, etiamsi ad alia inferiora minùs idoneo. Deinde, quia virium infirmitas praestantiorem saepe indolem arguit: cum in naturâ videamus, quae pretio excellant, fragiliora plerunque esse vulgaribus. Postremò, quia nimiae vires ad temeritatem, et praua consilia incitamento esse solent. Caecorum solatia, et primum, quia, si non oblectantur iucundis; neque tristibus etiam terrentur spectaculis. Secundum, quia plurima ijs absunt incitamenta peccandi. Tertium, quia multorum criminum etiam facultas, cum oculis, tollitur. Quartum, quia expeditiorem ad sublimia contemplanda mentis vim habent, nobilioribusque adeo spectaculis, quàm videntes, fruuntur. Aequo igitur animo ferendam caecitatem esse ex dictis colligitur, et Democriti exemplo affirmatur. Inter corporis cruciatus, et dolores solatia. Quanquam non ea hìc spondemus remedia, quae omnem ab animo, et vultu aegritudinis sensum, ac speciem excludant. Nam id fortitudinis insolitae genus, à Christianis Martyribus pluries exhibitum, ex gratuito Dei dono potest contingere, non humanae artis praesidio parari. Hoc igitur solùm conamur euincere, vt dolor quicunque, si minùs hilariter, et citra gemitus; at viriliter saltem, et citra imbelles querelas, animique deiectionem, feratur. Cuius constantiae ratio in promptu est. Nam vel mediocris vrget dolor; vel summus: Si mediocris; pudeat Virum fortem ab eo superari: cum in tali certamine querendum potiùs sit, parum esse gloriae, quàm multum laboris. Sin verò summis idem viribus premit; ipsamet illius magnitudo erigere animum debet: vt dignum aduersarium, capacemque nactus expromendae campum virtutis, non grandibus solummodo verbis, sed paribus etiam exemplis Sapientem se probet. Nec minimùm ea quoque cogitatio valebit, ijs nos cruciatibus à Deo Parente amantissimo ad meritorum, gloriaeque incrementum exerceri, aeterna breuissimae perpessionis praemia iam iam relaturos. Vicinae mortis solatia: et primum quidem ex plurimis, assiduisque mortalis aeui laboribus, quos qui grauiter fert, eorum finem in remedijs potiùs, quàm Malis numeret, necesse est. Thracum, et Saguntini pueri exempla in hanc rem afferuntur. Quocirca sibimet contradicere, qui de vitae tum aerumnis, tum breuitate queruntur: cum è contrario, si vita est optabilis, illâ frui; si misera, illius breui fine solari se liceat. Alterum mortis solamen, quòd vitam non tollit Sapienti, sed in melius commutat. Nam animus immortalis est, nihilque ardentiùs exoptat, quàm, terrenis effractis compedibus, ad authorem suum ferri: vt hinc conijcere futuram illius liceat laetitiam, tam flagranti demum voto per mortem potiti. Votum animi terrena pertaesi, et à mortali hoc exilio immortalem ad Patriam quamprimùm transire anhelantis. Paraenesis ad mortem, vt ne nobis tanti muneris sortem longiùs inuideat. Colligitur ex dictis, mortis necessitatem adeo non debere nobis esse causam maestitiae; vt vel vna omnes vitae mortalis aerumnas sat possit lenire.

LIBRI V. De interioribus, quae à Stultitia proficiscuntur, malis, deque illorum remedijs. A Fortunae Malis, quibus opem tulimus, non quidem ea depellendo, sed opportunis duntaxat fomentis leuando, ad stultitiae iam Mala progredimur, longè grauiora, et quibus, vnica sit salus, carcere: vt propterea oppositam penitùs medicinae rationem requirant: nec, vt priora, extenuari verbis debeant, quò leniùs ferantur, sed grauissima potiùs ostendi, quò studiosiùs vitentur. Eorum itaque, vbi fraenis soluantur, immanis pernicies, Phaetontis sub exemplo, generatim proponitur. Tum singulorum nominatim vis, atque furor describitur: initio ab Irâ desumpto, eiusque violento, ac praecipiti ingenio palàm ostenso. Vnde pronum colligere, quàm tristis, et miserandus sit animi habitus, qui tam impotenti se Furiae permiserit. Confirmatur haec animi perturbatio horrendis, et insanissimis motibus, quibus ipsummet Iratorum corpus agitari consueuit. Adduntur barbarae caedes, prouinciarum excidia, suppliciorum ingeniosa, et plusquàm ferina crudelitas, idque genus teterrimi effectus, in priuatam, publicamque perniciem ex Irâ manantes. Quorum rabidam vim ne ipsis quidem Iratis semper licuit euadere: alijs dementiâ, praecipiti Alijs morte correptis: vt Aiacis, Syllaeque exempla testantur. Dissimillimum Irae Amoris improbi vitium, externam si speciem intuearis: quae huic ridibunda, illecebrosa, et ad omnem amoenitatem composita. Sed nihilo tetrum, ac ferale minùs inuenies, si penitùs introspicere arcanos cruciatus libeat, quibus deditas sibi mentes miserrimè absumit. Neque putandum, marcidi, et somniculosi veneni genus hoc esse. Nihil illo truculentius, nihil in furias, in sanguinem, in caedes proiectius, vbi quidquam suae libidini obsistat. Documento sit furor, quo Brutarum Animantium corda succendit. Detestatio tam pestiferae luis, per enumerationem Malorum, quae humano generi plurima, et grauissima infert. Ambitio post Amorem se obijcit, splendido et ipsa cultu oculos rapiens. Cum tamen nullus Tyrannorum grauiori, quàm illa, seruitutis iugo subiectos oppresserit, facultatibus violentiùs exuerit, durioribus imperijs vexauerit, in plura, et saeuiora discrimina praecipites egerit. Quam Ambitiosorum miserrimam seruitutem multò etiam intolerabiliorem facit stipendij tenuitas: cum non modò nihil solidi fructus ex tot laboribus capiant; sed neque ipsam famam, leuissimum caeteroqui, et inane praemium, synceram, atque plenam obtineant. Testantur id duo cum primis famosa Ambitionis mancipia, Annibal nimirum Italiae terror. Et Macedo plusquàm vnius Orbis prensator: integram neuter quantocunque conatu famam adeptus. Quis igitur manifestò non videt, quàm solicitus, aeger, ac quietis ignarus huiusmodi hominum animus sit: dum famam per tot expetitam labores, et in qua omnem vitae fructùm constituunt, adeo sibi curtam contingere; contra verò iniquis hominum iudicijs, quae, tanquam extrema suppliciorum, formidant, assiduè notari se sentiunt: nec vllam aut haec prorsus vitandi; aut illam plenè assequendi, vel si rumpantur, rationem aspiciunt? Praesertim verò cum eum scopum à suâ sibi Ambitione propositum habeant, vt non quamcunque solùm referant gloriam; sed neminem vel summorum hominum in eâ parem, atque aemulum habeant: cuius certaminis et summa difficultas, et nulli sperabilis victoria. Querela de Ambitione, deque publicis, et funestissimis cladibus, ab eâ Orbi terrarum per summum toties nefas illatis. Quorum luculentum specimen ex ciuili bello, à Iulij Caesaris Ambitione excitato, desumitur. Omissis postremò intestinis alijs animi morbis, Euthymiaeque hostibus, habendi nimirum cupiditate, tristitiâque, et inconsulto timore, quorum vim iam antea in superioribus libris retudimus; grauissimi cruciatus, terroresque explicantur, quibus admissi criminis conscientia assiduè improbos vexat, et de potestate mentis quodammodo dimouet. Adeo ut nulla deliciarum, et fortuitorum Bonorum copia, exhilarandis tam dira inter tormenta miserorum animis, prosit. Qua de re Dionysius Tyrannus, et Tiberius Caesar dubitare neminem sinunt. Explicatâ iam huiuscemodi Pestium teterrima indole, quae omnibus incitamento sit, vt eas velint ab animo excludere; afferenda deinceps supersunt praecepta, quibus quilibet instruatur, vt id norit praestare. Si enim ad firmam voluntatem certa etiam disciplinae accesserit ratio; non minor hic referetur de Stultitiâ, quàm relatus in superioribus libris fuerit de Fortunâ triumphus: omnibusque adeo tum externis, tum interioribus perturbationum causis sublatis, nihil iam supererit, quod animi quietem solicitet. Reuocato itaque ad Iram disputationis cursu, cauenda primò praecipimus, quae illi fomitem, atque ansam suppeditant. Non tamen solicitâ vsque adeo diligentiâ, vt in superstitionem degeneret, caecoque timore, vel ab necessarijs, et honestis muneribus obeundis nos auocet. Sat erit vniuersè in occupationibus modum tenere; ne vel ipsae nimiâ multitudine, et assiduitate animum; vel animus nimiâ in ijs contentione se premat. Accedat huc circumspectio in deligendis sodalibus, quorum mores ad mutuam concordiam sint apti. Et quia neque ab occupationibus, neque à sodalibus plus praeberi occasionis iracundiae solet, quàm ab animi ipsius, delicato nimis cultu instituti, mollitie; illud curae potissimùm sit, vt genio interdum contradicere, durique aliquid, et cum natiuâ illius propensione pugnantis vltro ferre assuescamus. Non tamen existimandum ita haec à nobis praecipi, quasi vel nostrâ, vel humanâ quauis arte omnes omnino iracundiae occasiones amoueri posse arbitremur. Artis quidem, prudentiaeque opus est, quoad fieri possit, illas minuere; fortitudinis verò, et constantiae, quae praecidi nequeunt, viriliter sustinere. Quod vt fiat, magno erit adiumento, quidquid bilem in rebus gerendis concire possit, animo ante prospicere, meditatosque, et ad omnia ritè instructos in arenam prodire. His adeo, ad pugnam vel cautè submouendam, vel fortiter excipiendam, comparatis in antecessum praesidijs; reliquum est eas artes depromere, quibus Ira iam cominus Rationem aggrediens, et in praecordijs excitata vincatur. Proderit primò meminisse, quàm foeda, et indecora sit irati hominis facies, quàm stultae voces, quàm turbulenti, et ridiculi motus: vt illius saltem foeditatis nos pudor contineat, ne, praeter Decorum furiosè bacchantes, irrisui spectantibus simus. Tum haec pugnae ratio tenenda, vllo ne dicto, factoque irae indulgeamus. Nam illam sustinere, vicisse est, cum nihil aliud quàm impetus sit, adeoque, nisi statim deiecerit hominem; breui morâ languescat, per se seque deficiat. Neque solùm conandum, ne aliquid ex Irâ, sed etiam ne aliquid, ad quod Ira quoque incitare potest, tunc decernamus: cum vix hoc ab illo soleat distingui, licet secus in eâ mentis perturbatione videatur. Consultissimum igitur erit, dare rationi spatium, et ea, ad quae tum animus ardens impellit, aliud in tempus, sedatâ mente, perque otium retractanda, differre. Postremò maximi ad victoriam momenti tunc erit, animi perturbationem ita penitùs tegere; vt non modò nulla ipsius signa forìs emineant; sed contra vox, vultus, motusque omnis hilaritatis, et pacis speciem praeseferant. Breuissimè enim scenica illa simulatio in rei veritatem, et in animi habitum exterior facies transibit. Sed parùm efficacitatis in allatis huc vsque praeceptionibus fuerit, si vitio carere iracundiam, quin et multùm prodesse opinemur. Contrarium hic ergo statuitur: et primò nec iustam, nec vtilem eam esse in puniendis delictis probatur: cum praeceps ac turbida non facilè iustum vltionis modum, atque ordinem teneat, qui tunc optimè seruatur, cum, vacuo à perturbationibus animo, ad solius rationis praescriptum puniuntur delicta. Praeterea, cum nemo sit prorsus criminis purus; id ius, atque ratio videtur exigere, vt quales quisque aduersùs sua crimina iudices, misericordes scilicet potiùs, quàm iratos desiderat; talem aduersùs aliena se et ipse iudicem praebeat. Immo, vel si nullius quis foret criminis conscius; adhuc minùs iustè irasceretur peccantibus: cum eos miserari potiùs hoc nomine, tanquam infelicissimos, debeat, Medici exemplo, qui Aegrorum putria membra non irascens, at inuitus, et miserans secat. Denique, licet vultùs, vocisque iracundia improborum contumaciam terrore compescat; non tamen propterea conficitur, consentaneam esse rationi iracundiam: cum illius ficta in vultu, atque voce simulatio ad salutarem hunc incutiendum terrorem, citra vllam animi perturbationem, sufficiat. Secundò, neque expeti, laudarique posse Iram, ostenditur, tanquam ad difficultates fortiter superandas sit Virtutis, atque animi calcar. Nam nihilo seciùs ad ardua quaeque inuadenda, et strenuè superanda nudae honestatis respectu incitari animus potest. Immo vel hinc Irae pernicies colligitur, quòd immodico ardore, vltra legitimos fortitudinis limites, vel aperta in exitia, quos corripuit, impellat: cum Ratio validos quidem, sed prudentiâ temperatos, adeoque salutares, habeat impulsus: confirmaturque id Fabij Maximi exemplo, qui, cunctando, iraeque obsistendo, rem Romanam restituit. Succedunt iam praui Amoris, seu Libidinis veriùs remedia. Hoc enim aduersùs foedissimam luem in primis profuerit, splendidum, quod iniquissimè vsurpauit, quoque veluti fuco innatam turpitudinem velat, Amoris illi nomen detrahere. Quin oppositam adeo de illius foeditate speciem imbibere; vt vel mentio, vel recordatio nauseam, atque horrorem commoueat. Quanquam neque huic odio nimis fidendum: cum nihil eâ peste fraudulentum, et illecebrosum sit magis, nihil, quod mutare celeriùs, suamque in ditionem redigere vel Victorum, Heroumque animos soleat. Cuius rei documenta, Sampson, Dauides, et Iacobus Eremita afferuntur. Superesse igitur, vt, qui tutus in hac pugnâ esse velit, omnes hosti fallacissimo aditus diligentissimè obstruat: oculis primò solerti custodiâ vallatis, ne venefico fascinentur aspectu. Auribus secundò ad Sirenias quaslibet incantationes occlusis. Tertiò librorum Cupidinea tractantium sibi penitùs lectione interdictâ. Omnibus tandem declinatis eorum, qui mortiferâ huiusmodi scabie inficiuntur, comercijs. Nihil tamen magis cauendum, quàm, vt ne animus, sub Venereae titillationis exortum, sui morbi initijs conniueat: sed prima illa contagionis veneniferae semina eâdem, atque adeo promptiori, quàm illapsum gremio ignem, celeritate excutere, atque opprimere studeat. Ad quod ritè praestandum plurimùm conferet, honestis se curis aliò auocare, otiumque, quo maximè Cupidinis nequitia fouetur, effugere. Vltimum, sed praecipui vsùs, monitum sit, Diuina crebro auxilia implorare, illisque solummodo in ancipiti adeo certamine, tantâque humanae conditionis imbecillitate confidere. Iamuerò ad Ambitionis remedia quòd pertinet; facilè ab illius se tyrannide animus vindicabit; si primò, quae de laboriosâ huiusce vitij seruitute, vanâque, et exiguâ mercede supra memorauimus, in animum altè demittat, assiduèque ante oculos habeat. Secundò, si fictae illi generositatis laruam detraxerit: cum reuerâ nihil esse ambitiosi hominis indole abiectius pluribus ex argumentis liquidissimè pateat: tum quòd non vni, sed innumeris Dominis se ille vltro submittit, eorum nutus obseruans, gratiam captans, reprehensionem formidans, eque arbitrio suspensam felicitatem suam habens. Tum quòd verae magnanimitatis ignarus leuissimo pretio sudores suos licitatur, minimâ popularis aurae mercede et illos satis repensos, et se affatim beatum existimans. Tum quia suum gloriae studium omni arte dissimulat, ne in risus nimirum, et fabulam abeat, si deprehendatur, formidans: ipsemet adeo Ambitionem indecoram, ac luce indignam confessus. Tertiò multùm etiam ad sedandum famae ardorem conducet, si ille error discutiatur, qui Ambitiosorum plerisque solet imponere, omnium oculos in se esse conuersos, omnium per ora suum nomen volare, omnium mentes Sui admiratione occupari, per voluntarij cuiusdam somnij speciem, fingentibus. Quo errore nihil inanius: cum hominum sibi quilibet vacet, de alijs securus, et parcissimè cogitans: vt Cicero suomet experimento intellexit. Idque adeo duplici etiam argumento probatur: primò, quia nihil est causae, cur speremus maiori Alijs curae nos fore, quàm nobis ij sint. Iamuerò quisque sibi est optimè conscius, quàm rarò, et remissè de Alijs seu loquatur, seu cogitet: quàm paucos ex tot praestantibus per Orbem Viris vel tenui ex famâ cognitos habeat: quàm multa in ijs etiam, quos nouit, desideret, ac reprehendat. Alterum argumentum est, quia non multùm seu obseruare, seu mirari solemus, nisi eos, qui nostrâ in professione videntur excellere: his verò aemulatio iniquiores nos iudices facit. Vt profectò vix vlli Mortalium eximiam apud homines, partim incuriosos, si alieni sint; partim obtrectatores, si socij, laudis, atque famae celebritatem liceat referre: stultumque adeo videatur, pro re tam incertâ, atque tenui, tot laboribus, et curis vitam absumere. Statuitur postremò, non magni operis esse inexpertam, atque absentem gloriam negligere: difficillimum verò eiusdem, vbi acquisita semel fuerit, seu conseruandae, seu amplificandae curam prorsùs exuere. Idque adeo petitis è communi vitâ experimentis probatur. Vnde pronum cuiuis colligere, quàm solerti studio ab ijs cauendum compedibus sit, quibus semel obstricto vix vlla recuperandae in posterum libertatis spes superest. Hortatio ad strenuè pugnandum cum huiusmodi vitijs, quorum victoria à criminum pariter stimulis quietem conscientiae praestabit, nullumque adeo intestinum hostem, à quo tranquillus animi status euertatur, relinquet. Huius porrò interioris belli, palmarumque, quas in eo colligit virtus, exemplum proponuntur recentes, inuictissimi Caesaris LEOPOLDI Othomano de hoste victoriae.

LIBRI VI. De interioribus, ac solidis Bonis, quae animi Tranquillitatem absoluunt. CVm vera, et solida animi Bona in Sapientiâ, et Virtute sint posita; nonnulla Virtutis, Sapientiaeque praecepta, ad animi Tranquillitatem stabiliendam, et absoluendam vtilia, tanquam operis instituti coronis, hoc in libro adiunguntur. Primum Praeceptum, In vitae curriculo multitudinis caecae, perque deuia, et abrupta sine consilio vagantis, auspicia non persequi. Neque enim errorem ideo minùs prauum, et noxium esse, quia erretur cum multis. Sapientem igitur, Solis exemplo, contra Mundi cursum, proprio sibi motu, atque tramite eniti. Secundum, In Diuina, atque aeterna mentem attollere, et, quantùm fieri potest, defigere. Illorum enim occupatus magnitudine animus, quidquid ex mortalibus bonis maiorum ignoratione eximium putatur, nullo iam negotio despiciet. Nec secus praesentis vitae aspera omnia, beatissimam, et iam iam adfuturam immortalis aeui sortem prospiciens, facillimè perferet. Tertium, Conditioni, quam Deus, et Natura assignauit, omissâ alienae sortis inuidiâ alienae sortis inuidiâ, acquiescere. Quod factu procliue erit, si, contra Stultorum morem, nostrae sortis fructus, alienae verò onera contemplari discamus. Nullum quippe Vitae genus occurrere, quod omni fructu, omni incommodo careat, et vnde Sapiens laetitiae argumenta; stultus maeroris causas non ducat. Neque indignandum proprio statui, quòd naturâ obscurus, atque ignobilis sit: cum vbiuis Sapienti gloriae campus pateat, vt Epaminondae, aliorumque praestantium virorum exempla testantur. Vitam quippe hominum dramati similem esse, in quo non plus laudis refert, qui praestantiores partes accepit, sed qui suas, quaecunque illae sint, concinniùs gerit. Quartum, In propositis constanter haerere: cum alienum prorsùs à Sapientiâ sit, nouitatis illecebrâ, vel coeptorum taedio à susceptis ritè consilijs in diuersum traduci. Quae leuitas pluribus in exemplis describitur, primò Hominis loca mutantis. Tum mercatoris ad lucra, quae in periculo damnarat, statim redeuntis. Philologi demum iam haec, iam illa studia amplectentis. Huius porrò mutabilitatis origo ea posse videtur afferri, quòd homines in rebus, quas tractant, non verò in ratione eas tractandi suam quietem constituunt. Quocirca corrigendum eiusmodi errorem, pensandumque initio maturè, quid facto opus sit: vbi Ratio hoc, vel illud persuaserit; ab eo nihil mox deflectendum, quaecunque se in operis progressu molestiae, et difficultates obijciant. Quintum, Non impetu subito, sed prudenti iudicio ad agendum moueri. Licet enim graue initio sit, genij ardorem compescere; duriùs tamen multò esse, per quaeuis praecipitia, et abrupta impotenti illius libidine auferri. Praesertim verò cum animus seuerè aliquandiu habitus paulatim contumaciam imminuat, et tandem Rationis imperium pati condiscat: equini instar pulli, qui domitus Rectori se facilem praebet: contra verò indulgenter diu habitus vix vllâ deinde vi ad parendum potest induci. Sextum, Nihil admittere, cuius nos peracti serò deinde poeniteat. Stultorum enim esse, quidquid animo in praesens arrideat, sine vllo Malorum indidem profluentium respectu, statim inuadere. Quae Stultitia in voluptarijs, ambitiosis, et iracundis hominibus luculentiùs intuenda proponitur. Quin ipsius etiam Epicuri testimonio damnatur. Septimum, Vitam, animique quietem non differre. Nihil enim hac dilatione esse stultius: cum nulla tempora animi otio idonea non sint. Idque serò à multis animaduerti sub exitum vitae, suum errorem damnantibus, quòd, vanâ futurae quietis spe, irritum, assiduas inter curas, et occupationes, aeuum perdiderint, et, fruenda dum parant, se omni vitae fructu priuauerint. Octauum, Animi otium cum honestis occupationibus, vitaeque ministerijs coniungere. Id verò facilè praestaturum, qui neque plus iusto sibi occupationum, et laborum assumat, neque illis ob spem lucri, vel gloriae, sed vnius honestatis gratiâ mentem, atque corpus exerceat. Sic enim liber, Suique, et rerum potens sapienti ratione omnia temperabit: neque se negotijs seruili anxietate subijciet, properans opus absoluere, veluti tum demum illius fructum collecturus: sed, quae aget, sibi, ac suae tranquillitati coget seruire, ex ipsomet rerum actu laetitiam percipiens. Nonum, Nihil vel honestarum, quae extra hominis arbitrium sunt, rerum iusto vehementiùs optare. Non quidem vt omni affectione animus careat, sed vt tranquilla sint vota, neque nimio anxioque ardore quietem perturbent. Decimum, Superuacuas aliena obseruandi curas compescere, vt quae maeroris, iracundiae, aliarumque perturbationum materiem soleant suggerere. Quod si aliquid vltro in alienis se moribus, atque factis indignum obiecerit, cui mederi nostrum minimè sit; Diuino id iudicio relinquere, et à cogitatione, ac memoriâ quamprimùm expungere. Non minimam siquidem nostrarum molestiarum partem ex Alijs oriri, magnumque proinde earum compendium ab eo fieri, qui, in utili externarum rerum cogitatione dimissâ, sibi norit vacare. Vndecimum, Humanum omne genus fraterno amore complecti, eiusque felicitatem, non secus, ac propriam, pro virili curare. Praeclara benefici huiusce animi documenta à Tito Caesare, Cyro Persarum Rege, et Cimone Atheniensi exhibita. Quibus ritè laudatis, nullum hac Boni communis procuratione, seu iucundiorem, seu nobiliorem esse opum vsum, atque fructum statuimus. Idque studium si, pro eo, ac par est, in omnium animis vigeat; auream proculdubio, et beatam homines aetatem acturos. Duodecimum, vltimumque, et par omnibus caeteris vnum felicis vitae pręceptum, Deo Optimo Maximo per intimam contemplationem, amoremque coniungi. Nusquam enim, praeterquam in ipso, perfectam animi requiem, satietatemque inueniri à Mortalibus posse. Nam creatarum quidquid est rerum, vt plurimum Boni in sese fruendum obijciat; plus tamen desiderandum relinquit. Ipse verò, cum omnium cumulatissimam Bonorum Summam in se complectatur, immo Bona, quae concipi possunt, omnia in vnum prorsus indiuiduum, atque simplex colligat Bonum; nil Amantis in animo inexpletum, atque vacuum relinquit. Adde, quòd alibi Bona semper Malis miscentur, adeo ut syncerè, et contrario sine animi motu, diligi nequeant. At summo in Bono nihil non bonum, nihil non vsquequaque, et toto pectore amandum. Praeterea caeterorum Bonorum, quemadmodum incerta, fragilisque est possessio; sic et amor solicitus. At Deum nemo rapit nolentibus: quin ipsa mors, quae Bonis alijs dispoliat, in huius nos pleniorem possessionem inducit: vt proinde illius amor, quemadmodum odio, sic et metu sit vacuus. Deum porrò paratam homini possessionem esse, ex maximo illius erga nos amore manifestè colligitur. Omnis enim Amans Amati res est. Cum igitur effusissimam supremi erga nos Authoris charitatem maxima ab eo nobis collata beneficia planissimè ostendant; quidni, nostrum itidem, dummodo velimus, eum esse, pari perspicuitate demonstrent? Immo ex hoc eius maximo erga nos amore alia item ratio colligitur maximae, quae in ipso amando reperitur, iucunditatis. Nam amor tunc iucundissimus, cum perfectè reciprocus. Nemo autem reciprocam se amantibus vicem liberaliùs refert, quàm Deus. Nam mortales Amici non totum Amico suum amorem impendunt; sed eius sibi retinent partem, partem etiam in alia deriuant. At ipsius amor totus, atque integer et indiuisus singulos se amantium complectitur, nihilo minor ad quemlibet eorum perueniens, ac si ipsi tantùm vacaret: adeo ut certo certiùs persuadere sibi quilibet possit, nihil sibi quantamcunque fruentium eâdem sorte Sociorum turbam obstare, quin plenissimè, integerrimèque à Deo ametur. Denique, cum amor omnia faciat communia; qui mortalibus Amicis coniungitur, eorum aduersos casus, non secus, ac suos, lugeat necesse est. Quantò igitur illius laetior amicitia, qui plenè beatus nullam ex seipso lugendi materiem suis amatoribus praebeat, sed in suae illos potiùs syncerissimę immensissimęque beatitatis communionem asciscat? Neque quisquam excelsum adeo foedus, tanquam aliquid sorte suâ maius, desperet. Nam et supremus Author ad hanc secum necessitudinem ineundam vltro nos stimulat; et hominis animus ad eandem, suum velut ad fine, suauissimè rapitur. Quin etiam adeo necessarium quodammodò habet summi Boni amorem, vt illud, vel nesciens, in alijs quibuslibet rebus videatur appetere: cum nihil, nisi ratione Boni, appetat: Bonum verò quoduis, vnde creatae res appeti possunt, nihil sit aliud, quàm leuissima quaedam summi Boni adumbratio. Si igitur à rudibus ijs simulacris ad perfectissimum, aeternumque intuendum exemplar mens transeat; nihil iam negotij supererit, vt totus quoque amor ad eandem illam omnis Boni, Pulchrique inimitabilem formam suas curas conuertat: qua nimirum praesente finitarum omnis rerum Venustas, multò magis, quàm ad Solis exortum nocturnus syderum fulgor, ex oculis deficit. Tranquillus, et felix animi, Deo vni adhaerentis, status generatim describitur. Eius aliqua effigies in sanctissimis Aegyptiarum solitudinum accolis intuenda exhibetur. Impetus animi, spectabilia, et creata omnia, prę immensâ supremi Conditoris pulchritudine, fastidientis, intimamque cum eo coniunctionem ardentissimè suspirantis. Eiusdem imploratio, suum caecis vt Mortalibus detegat iubar, omnium amores, vbi plenè agnoscatur, in se vnum versurus, vtpote qui omnimoda, et perfecta votorum sit quies, atque cordis tranquillitas. Cuius suauissimi nectaris venas omnes, ac riuos cum, quàcunque fas erat, noster hactenus indagauerit labor; nihil est, cur tendendum sibi putet vlteriùs, ad inexhaustum, purissimumque iam fontem deuectus, ex quo vno plena sperari, hauririque tanti muneris possit satietas. LAVS DEO.

Ad corrigenda, quae irrepserunt, errata, sic leges:

Pag. Versu.

5 6 exiguo

5 31 sòrs

6 31 oris

13 25 importuna

18 20 O vocem

23 16 Croesi

24 27 faece

38 9 tuendae sine puncto.

47 22 solers

48 9 malesani

48 10 trepidans

51 7 claudunt

52 25 semperque

58 4 nocendi

59 16 pauendo

59 20 subibunt sine puncto.

81 27 coeperat

85 25 Hunc

105 23 breuibus

110 1 priores,

110 vlt. Quintil. lib. 1.

113 6 paratu sine puncto.

125 10 ausu

144 23 extrinsecus

158 33 scelerum

194 9 caedis

205 20 infodio

209 34 sumptus

227 36 Indociles