CroALa & LatTy: documentum

190. Principium operis Dantis Aligerii de Fluentino sermone in Latinum conuersum Humanę spacium uitę concesserat ętas Iam medium tenerosque mihi subduxerat annos, Per loca quum tenebris obscura atque aspera siluis Me miserum errantem sensi gressuque represso Incertusque uię mentem confusus inhęsi Et circumlustraui oculis pauitantibus. Horror Non tantum spectasse fuit: memorando pauoris Offertur facies et adhuc conterrita pulsat Corda metus; uix ipsa magis mihi dura uideri Mors et acerba potest. Sed enim nec inutile demum Illa referre reor, quum spes oblata salutis Errexit mentem, quę uidi. Non tamen atris Quomodo me siluis anceps incluserat error Scire datum captumque oculis sopor altus habebat Quum rectum rationis egens iter ipse reliqui. At postquam siluis egressus tristibus alto Me sub colle tuli, surgentis lumina solis, Solis, iter uerum claro qui detegit ortu, Suspiciens montis dorsum splendescere uidi. Paulatim cessere metus qui noctis abactę Cum gemitu gelido quassarant turbine mentem. Comparatio Vtque feris ereptus aquis pluuiaque procella Littus ad optatum qui uenit, pectus anhellum Fessus adhuc, tumidas cum lumina torquet ad undas Et stupet insanos ponti quos pertulit ęstus, Sic ego adhuc fugiens oculis post terga reductis Spectabam uix credens euasisse per illam Erroris uallem, uallem euasisse per illam, Quę tulit innumeris lethum, sic fumat opacam Exhalans nebulam et fuscans caligine cęlum. Vt licuit placida corpus releuare quiete, Collis inaccessi sublatis gressibus alte Corripuisse uiam pergo. Vix limina adibam Linx =Prima iugi, linx ecce leuis distinctaque mille Terga super maculis uillos arrexit et acrem Intendit uisum, subitoque accensa furore Fertur in aduersum: stat contra atque obuia terret Et coeptam uetat ire uiam prorsusque resistit, Vsque adeo quod certa mihi mens sępius esset Retro ferre pedem uersoque recedere tergo. Tempus erat quo prima diem lux aduehit almum, Occiduas umbram terrę quum trudit ad oras, Scandebatque polum Titan comitantibus astris Proxima quę radiis percussit quando supremo Artifici placuit rerum producere formas Et totum ex nihilo conficere. Temporis huius Vt status in mentem uenit, decernere pugna Spes mihi uincendi suasit. Spem turbat eandem Leo =Alterius monstri terror. Nam qualis in aruis Alcydę occurrit Nemees leo, talis hiantes Erecta ceruice ferox expandere rictus Me contra mihi uisus erat. Mox sęuior illo Lupa =Et longa macilenta fame, saturabilis haustu Non ullo lupa, multorum quoque conscia luctus Et pręceps fecisse nefas sic perculit acri Turbatam uisu mentem mihi, cogeret ut iam Desperare uiam surgentis in ęthera saxi. Comparatio Vt tristatur opes belli sibi tempore raptas Quęsiuit studio qui rem curaque perenni, Sic dolui uincente fera; nanque alta petentem In siluas iterum pellebat sole carentis. Dum ruerem, sese ante oculos incognita nostros Vergilius Maro Effigies offerre uiri miserantis iniquum Casum uisa mihi. »Corpus seu corporis«, inquam, »Vmbra uenis, succurre, precor, succurre cadenti!« »Corpus et umbra fui, sed tantum corporis umbram Nunc me cernis«, ait. »Latia de gente parentes Ambo fuere mihi. Quę moenia condidit Ocnus, His natale solum. Rexit quum Iulius orbem, Natus ego. Vixi Romę quum sęcla redisse Aurea Saturni plebis uox una patrumque Augusto rectore fuit. Nec cesserat error Gentis adhuc coluisse deos. Mihi serta ferebant Laurea Parnasi gemino de uertice Musę. Arma, uirum cecini Troię qui primus ab oris Aduenit Danao cecidit quum Pergamon igni. Sed quę te mala mens tantos iterare labores Auersum cogit? Montis iuga lęta beati Scandere quid refugis? Verę, mihi crede, quietis Hic aditus primus, cunctorum hic causa bonorum est.« »Tu ne Maro, tu ne ille Maro« (sic dicere uatis Occursu attonitus coepi), »tu ne ille diserti Oris inexhaustus torrens? O gloria uatum, Prosit honos prositque tuę mihi cura Camenę, Et labor assiduus studiumque perenne legendi! Tu das unde meos ualeam componere uersus, Quos uulgata uehit mecum super ęthera fama. Respice portentum quod me dare terga coegit, Affer opem misero, tanto me tolle periclo Exanimemque iuua si spes est ulla salutis.« Vergilius ad Dantem Ille sub hęc: »Opus est alio conuertere gressum Si te summa iuuant. Nam non sinit improba pestis Carpere iter qua se opposuit, sed corpora gaudet Obuia quęque uirum sedes detrudere ad imas. Hęc nullo saturata malo ieiunia sentit Acrius exhausit quo plura nec ullus edendi Est modus. Huius item cubitus animalia diros Multa petunt et multa petent, tam cęca libido est, Donec in hanc celerem soluet grauis ira Molossum, Quo mordente cadet. Non illum iugera campi, Erruta non illum pascent tellure metalla, Sed uirtus, sed amor, sed non sapientia fallax. Aerias linquet nubes humilemque uolabit Italiam supra, quam propter uirgo Camilla Bellando oppetiit, quam propter fortis in armis Turnus et ipsa pii notissima nomina amoris, Nysus et Eurialus. Primi hinc exordia cursus Sumet et hoc monstrum campos atque oppida circum Indefessus aget donec depellat ad antri Tartarei latebras, unde hęc emissa superne Bellua ab Inuidia terras atque ęquora late Infecit tabo sparsitque uenena per orbem. Interea tu parce metu, compesce querelas Et me pone sequens mea iam uestigia serua! Hinc ego te per regna traham pallentia Ditis Vmbrarumque domos, ubi semper triste reorum Lamentum fremit, infelix ubi personat horror. Expediet uidisse semel. Mox impia linquens Tartara te ad manes adsistam protinus illos Iniocunda quibus non sunt tormenta nec ignis, Criminibus quoniam post sęcula certa piatis Sydereas penetrant sedes et regna beatum. Ad quę, siqua tibi suberit properare cupido, Dignior hac anima recto te tramite ducet. Illi ego te cędam discedens; me uetat illuc Ire Deus prohibetque suum conscendere Olympum Neglecti ob noxam ritus morisque sacrorum. Quippe colendus erat quando protendit in omnes Imperium partes, quando sua regia cęlum est. O felix quemcunque legit sua sydera supra!« His animum dictis mihi reddidit, hac ego tanta Spe feruens refero: »Per te, quod nosse negasti, Obtestor numen ne me trahat ista pauoris Pręcipitem facies monstroque nocentior error, Duc, ut ais, duc, ecce sequor. Permitte uidere Aetherios aditus, ubi magni ianua Petri Panditur et memoras quos sic incedere moestos.« Tunc mouet ille pedes, ego sum comitatus euntem.