CroALa & LatTy: documentum

AD BALTHASSAREM ODESCALCHIUM LIVII II. BRACHIANI DUCIS FILIUM SS. CAESS. RR. AA. MM. CUBICULARIUM ET COMMENDATARIUM INCLYTI ORDINIS S. STEPHANI HUNGARIAE REGIS APOSTOLICI ILIADIS LATINO CARMINE VERTENDAE AUCTOREM ATQUE AUSPICEM RAYMUNDI CUNICHII ELEGIA. Magnanime hortator vatum ductorque tuis qui Clam populo carmen ludimus in laribus, Quo nunc me, horrentem fluctus mergique timentem, Parva jubes vasto pandere vela mari; Immensa et valida sulcat qui caerula puppi, Pone sequi lembo Maeonidam exiguo? Nil tibi ego possum, Balthassar magne, negare, Quem toto admirans pectore suspicio, Atque colo, eximiis clarum virtutibus, artes Complexum doctae Palladis omnigenas, Musarumque artes varias, comemque, bonumque, Accessu et facilem, suavis et alloquii Haud parcum; utque brevi dicam simul omnia dicto, Patrique et matri moribus assimilem. Quos, verum cupiam si ponere nomen utrique, Urbis jure queam dicere delicias; Foeminei hanc generis rarum decus, hunc decus ingens, Jactat queis sese Romula terra, virūm; Conspicuos proavūm claro fulgore suorum, Ambo luce sua sed mage conspicuos; Exemplar gnatis geminum virtutis avitae. Quod tu, avida inspectum mente oculoque refers. Haec tibi ego propter dulci devinctus amore. Quid ni me praestem morigerum et docilem; Ac subeam jussus duri quodcumque laboris; Vel si me pennis carpere praepetibus Aëriosque velis tractus et nubila caeli, Tentantem Icarias sidera ad alta vias? Te tamen est aequum tam duris parcere jussis, Nec velle id, vates quod tuus, ingenium Omne licet promam solers, atque impiger omnes Contendam nervos, efficere haud valeam; Ut certe haud valeo, quod mandas, dia Latinis Maeonidae magni carmina carminibus Vertere sic, vates summo ut contendere vati Ardore ac pulchris haud dubitem numeris: Nec malus interpres faciam, fecere quod olim Multi, qui, dictis omnia frigidulis Complentes, verbum verbo sunt reddere tantum Conati; atque meram barbariem attulerunt Pro cultu, obscuras pura pro luce tenebras, Stridorem cantu pro liquido horrisonum, Sic, jure irasci vatum ut queat optimus ille, Si gressum Elysiis huc ferat e domibus, Et Venere adspiciat sese omni, omnique lepore Exutum, et Graji floribus eloquii, Horrentem foede, balbumque, et verba sonantem Vilia, quae spernat vel puer e trivio, Mirari et soli possint, queis nulla venustas, Nulla et inest fatuo in pectore mica salis; Literulas docti venari, nilque pusillum Negligere; obliti tot bona, Maeonides Queis valet, ac mira complet dulcedine mentes, Imaque flexanimo carmine corda subit. His tu me similem non vis, nec verba Latine Sola jubes, cultum vatis at eximii Exprimere, ingentesque animos, sacrumque furorem. Verum id quam durum sit, reor, ipse vides, Quamque alias vires, nervosque in carmine poscat, Quam mihi Castaliae quos tribuere deae. Quippe etenim, ut rebus, lingua sic praestat Homerus; Verbaque mirifice, mirifice numeros Contribuens, formas pulchri se vertit in omnes; Qualis, qui Nerei per vada salsa gregem Caeruleum pascit Proteus, et nunc fluit undae Assimilis, flammas nunc abit in rapidas. Nam modo sedatus fertur, velut amnis in alveo Ingenti sese cum tacito evoluit Ingentem cursu placidus, ripamque virentem Illimi tardus lambere gaudet aqua: Hinc atque hinc teneras errant armenta per herbas, Et Zephyri arboreas vix ciet aura comas: In medio sternit late se vitreus humor, Inque udis ludunt Naiades thalamis. Sic vates leni fundit se carmine, mentes Et blando illectas irrigat eloquio. Nunc ruit, idem auctus multo velut imbre, soluta Et nive, mugitu cum fremit horrisono, Et ripam super exundat, molesque superbus Proruit, eversis amnis et aggeribus It campo spumansque tumensque, et pinguia culta Turbidus immani diluit eluvie, Et nemora et celsas annoso robore silvas Contorquet rapidis in mare vorticibus: Jamque greges tulit et pastorum agrestia septa. Flent moesti attonitis mentibus agricolae, Et pavidi fugere micanti pectore Fauni, Atque altis abdunt se Dryades latebris. Talis: talem ajo? multo pol grandior ille, Amplior et multo, viribus et validis Auctior, exsultatque fremens, et corda legentum Miscetque et variis turbat agens numeris, Ac partes raptans quo vult contorquet in omnes. Me certe, Phoebo tactus ut incaluit Praesenti vates, divini et pectoris alto Exprompsit carmen grandiloquum ex adyto, Sic agit, attonitumque animi sibi vindicat, aures Sic mi concentu complet Apollineo, Sic mi omnes alto miscet sub pectore sensus, Cuncta mihi ut videar non legere, ast oculis Usurpare ipsis manifesta in luce diei. Bellantum in densos abripior cuneos, Ardet ubi saevus medio in certamine Mavors, Atque virūm atque alti cornipedum fremitus, Et galeae, clypeique, horrendum et tela fragorem Dant late: nigro in pulvere semianimes, Flos juvenum, duro confossi pectus ab aere, Languidulo extremos ore cient gemitus; It multo largus passim de vulnere sanguis, Purpureo et subter flumine terra madet: Seu Troum furit in turmas acer Diomedes, Palladia et divūm numina fretus ope Haud dubitat saevisque minax incessere dictis, Atque hasta impavidus figere vulnifica: Sive aciem rapit in Danaos male turbidus Hector, Urere deprensas et parat igne rates, Spem reditus dulcem injectis et perdere flammis; In nocte Argivam fumifera et sobolem Mactare extremum jam ponti ad litus adactam, Incertam rerum consiliique inopem, Et Jovis adversi pulsam domitamque flagello; Ajax ni magnus praesidio subeat, Fortiaque adversis opponens pectora telis Extremum sociis arceat exitium: Seu Phrygiam Xanthi pubem conturbat in alveo, Fulmineoque virūm milia multa neci Dat ferro Aeacides, trepidoque, et rauca frementi Praepedit aggesta caede vias fluvio; Virque deum, toto supra caput impendentem Amne, celer campo sustinet in viridi; Excitus Aetnaeo ripas dum corripit igni, Atque nemus flammis Mulciber involuit Circum omne, ac tumidum vesano gurgite flumen Sistitque, in mediis et ferus urit aquis. Victor at exsultans animis ingentibus heros Versa fuga curru proterit aerisono Corpora cornipedumque virūmque, ac turribus ardet Sub Phrygiis leto sternere Priamiden Invisum, saeva Patrocli caede madentem. Quem muris miserum prospicit e patriis Infelix genitor, visuque exterrita mater Heu volvi foedo in pulvere seminecem! Heu celeri exstinctum raptari ad litora curru! Attoniti et, scissis vestibus, exululant, Canitiem et manibus foedant: circum omnia planctu Foemineo, atque virūm questubus anxiferis Insonuere; alto ceu si de culmine Troja Igni usta extremos corruat in cineres. Agmina quid Grajūm variis cum fortia ludis, Justa ubi Patroclo reddita sunt, hilarat; Atque inter sese committit prima virorum, Caestu, arcu, lucta, cursibus et rapidis, Fulmineaque hasta, vesani et pondere disci Ferre avidos magno munus ab Aeacida? Quid coetu in populi cum suscitat alta sonantem Nunc Laërtiaden grandiloquum, Pylium Nestora nunc, placido cui se vox fundit ab ore Et melle et dulci dulcior ambrosia? Quid cum alto vates insert se magnus Olympo, Et divūm haud dubitat pingere concilia? Jupiter in medio sedet arduus, omnipotenti Nutu orbem et genitor concutit astriferum, Et maria, et terras omnes, altique profundam Noctem Erebi. fantem caelicolae attoniti Mirantur, gelido perculsi corda pavore: Augusto ille graves intonat ore minas: Divūm audax quicunque suo sine numine Troum, Gentem, vel gentem juverit Argolicam, Dejecturum infra Titanas Tartara in ima Supremo caeli e vertice praecipitem, Horret ubi obscuro longe depressior Orco Immani carcer ferreus in barathro. Haec ut ego aggrediar versu tentare Latino? Haec ut ego possim vertere sic, facies Rerum aeque ut maneat clara et manifesta, colorem Quidque suum et servet, mentem animi et penitam Illabens, aeque capiat teneatque legentem Cantu et Museis implicitum illecebris? Id nec ego, quisquam nec possit, ni pater alta Ipse virum Phoebus Pegasidum in nemora Ducat, et Aonii supremo in vertice montis Tingere Hyantheo labra sinat latice Fontibus ex īsdem, multo se proluit amni Unde sacer vena e divite Maeonides. Hoc sibi sed nemo speret; quod Musa Maroni, Divinam ut Latio conderet Aeneida, Posse dedit soli, potu dignatus eodem, Carminis ut summa par quoque laude foret. Salve magne Maro, vatum exaequare parentem Cui dedit heroa Calliopea tuba; Quem docuit solum numerosque et verba, referri Queis posset pulchri Graecia quidquid habet. Salve iterum vates, vatum et pater. unus Homerum Tu poteras dignis vertere carminibus, Atque sui similem Romano ostendere cultu. Id quando haud placuit, verba mihi, ac numeros, Vimque tuam, et clarum clara mage luce nitorem Suffice; si cultor te tuus a puero Dilexi multis vatum prae milibus unum; Si tua pervigili scripta lego studio; Aurea si cupido tua dicta in pectore condo, Oblito ne quid defluat ex animo. Audior? an spernit vates mea grandia vota? Audior: en votis annuit ille meis. Balthassar, renuo jam nil tentare pericli; Nec metus est vires ne grave frangat onus, Hic mihi si facilem det sese, ac praebeat omnes Linguae, quas docto in carmine condit, opes. Ut Juno, captum forma sopire Tonantem Vellet in Idaeis cum dea verticibus, Blanditias, mollesque jocos, omnesque poposcit Verborum Idaliam delicias Venerem. Illa, ubi cuncta inerant, ceston dedit: haec, ubi cepit, Continuo aethereis digrediens domibus Inque Idam venit, praestanti et munere compos Difficilis facta est, haud mora, propositi: Sic mihi Mantous sua det si philtra poëta, Linguae cultus ubi mirus inest, lepidi Verborum et flores, aurique et mentibus apti Concentus; philtra haec ni modo defuerint; Mens quod avet, mandas quod tu mihi, dulcis amice, Quod pote vix fieri, forsitan efficiam: Felicemque operis, functum et mea munera pulchre Fors erit ut tu aliquo captus amore legas; Tuque, tuus tecum et frater, spes altera magnae Magna domus. fratrem dicere, proh superi! Cogor enim, geminos licuit nec dicere fratres, Ut volui infelix, dicere ut institeram. Quippe alter fratrum tristi, haec dum scribimus ipsa, Ereptus fato, proh dolor! occubuit. Et caros luctu nec opina morte parentes, Germanos luctu et perdidit unanimos, Et fidum attonitae perculsa mente sorori Obruit immensa pectus amaritie. Queis mite ingenium juvenis, formaeque leporem, Et verba Hyblaeo dulcia melle magis, Doctrina et cultum pectus, mentemque sagacem, Suetam et res miro expendere judicio, Innocuum et vitae constanti lege tenorem, Virtutisque ardens eximiae studium, Dignaque tot bene dicta omni bene factaque laude Res nulla oblito diluet ex animo, Quin, desiderio fixi acri, in flore juventae Exstinctum leto nocte dieque vocent. Exstinctum leto? vesano haec ille dolori Ignoscat felix tristia verba precor. Exstinctum nec enim leto est fas dicere, dulci Compositum somno sustulit astriferas Quem divūm ad sedes Virtus, celsoque locavit Ipsa novum gaudens caelicolam in solio; Regnat ubi, fruiturque sua jam forte, procellas Nec tristes metuit, nec mare navifragum Vitae hoc, quo miseri jactamur, nocte sub atra Insanis acti per vada turbinibus. Aequius est nostro quos certe horrere periclo, Illi quam fletus fundere luctificos, Qui tenuit portum, tuta et statione receptus Aeternae gaudet gaudia laetitiae Parcite jam lacrimis, clamo, neu tristia moesto Quis fletu faxit funera caelicolae. Clamo iterum: lacrimis non fas violare beatum Est juvenem, caeli quem tenet alta domus; Pulchrior et melior cui parta est vita, suprema Rursum nascuntur luce boni, haud pereunt. Hactenus haec, dulci nimium provectus amore. Nunc magnum accingor vertere Maeonidam. En age, jam da lora: feror quo mittis, et audax, Ut res cunque cadet, jussum opus aggredior.