CroALa & LatTy: documentum

Eiusdem francisci. L. Gond. Baptistinus incipit.

[V]IR quidam nostris hominibus prorsus ignotus mortalium redemptionis anno octuagesimo nono supra milesimum quadringentesimum mense septembri cum mercatoribus quibusdam ferentanorum e nundinis redeuntibus Ragusium uenit: caterua famulorum comitante: non propriis sed magistratuum inter se nominibus apellantium: uili ac trista ueste indutus: ita ut alieno opertus palio urbem ingrederetur. Qui cum impedimentis piceno iam in agro sibi ab aduersariorum militibus ereptis per nemora montesue iter fecisse simulasset: Regem partenopes sibi infensissimum expauescens clam noctuque nauem conscenderat. Ubi familiaritate cum nostris inita: Petrum quendam Milatum creduliorem ex omnibus nactus: eoque prius ne cui suae commissa fidei proderet uehementer adiurato: uirum se principem non mediocris fortunae: nec tamen aperte quem esse mentitus eidem indicauit: spe frustratum cum ducem quemdam strenuissimum praeclarissimumque sibi affinitate coniunctum esset haud leue ob negocium conueniendi causa in pelignis profectus: cuius cum funeri occurrisset merore maximo percitus: ac desperatione pene ductus: huc se tanquam propinquiori loco tutiorique conferre interim statuisse: quo classem galorum sui causa dominatus repetendi uere nouo exeuntem opperiret.

Quae uerba Petro animum diuitias per compendia querere (ut in adulterato prius argento indicauerat) properanti labefactauere: fortunaque in huiuscemodi uirum fauente credens incidisse: negociatione omissa Francisci cuiusdam qui cum eo uenerat licet consanguinei fraudum tamen ut quidam ex perspectis signis iam tum suspicauere conscii suasu hospitio ueteratorem cum omni famulatu suscepit: qui explorata illico diligenter urbis conditione: non nullos Ianuenses incolas maechanicos audiens: ad se uocauit: eisque notiora ante aliqua interogando calidae tentatis: quis esset: resque suas patefacere in oculto uelle simulans suis quasi ciuibus confidens: dixit se Baptistinum perini illius campi fregosi principis clarissimi esse filium: qui dominus olim patri succedens ianuae quattuor annis praefuisset. Aduentusque sui eandem causam quam petro dudum exposuerat pretexens cuncta que dux idem gessisset iactabundus enarrauit: quae ipsi quoque haud obliti patriae pleraque scirent: eique dediti post discessum inuestigassent. Omnia enim (ut postea compertum est) gesta Baptistini secretaque eo quod ex militibus eius fuisset familiarissimus nouerat.

Quae res tantam eis credulitatem induxit ut uafris appositisque: ipsius uerbis allucinati nihil que postulasset ei negarent. His itaque testibus confissus necnon et aliis insuper falaciis arte sinonia machinatis: quibus ad credendi pertinatiam ipsorum quoque animos testium impulit: ad uniuersam ciuitatem dolis circumueniendam accingitur. Non nulli enim ex sociis ministrisque facinoris quos ipse iam disposuerat iisdem fere diebus non eodem nauigio: nec ad eadem negocia transire ac insperato eum uidere simulantes: agnitum extemplo maxima ueneratione prosequuti sunt: et nacta occasione litteras ei commenticias illustribus cum titulis redidere: interrogati quoque de eius terestri maritimoque apparatu multa uerbis ipsius consentanea retulere. Cum igitur urbis preses ipsum una cum senatoribus suis: quis esset quoue pergeret accersitum percunctasset : audacter ea omnia quae amicis secreto prius dixerat eis perfessus est: rogatis nihilo minus ut iuramento inter se astringerent maximum ueluti archanum quod indicauerat extra ne cui tamquam cereris deae misteria manifestetur. Quam ob rem hisce plerique argumentis persuasi: fidem eius uerbis adhibuere: reliqui uero nullum inde rem publicam detrimentum contrahi posse existimantes: irridendo duntaxat qui nebulonibus huiuscemodi crederent neglexere. Sed annis ac dignitate uir excelens Bartolus gotius officio sane obstrictus ex non mediocri beneficio olim ab eiusdem Baptistini patre cum iannuae negociaretur accepto: uicis reddendae gratia summo eum in honore habuit: domique sepius uisit: atque increbrescente murmure male opinantis populi eo quod ignobilium familiaritate gauderet: admitteretque postea et tibicines: ac cum quibuscumque ipse profugus et domi et extra pranderet Lacromam (quae insula cum celebri monachorum coenobio mille circiter passus e regione urbis est) animi cum relaxandi gratia duxit. abbati obiter quod is quoque ianuensis esset ostensurus: dixerat enim inspectum semel agnoscere posse: quod in patria negociorum causa monasterii ducem fuerat identidem allocutus quem cum uidisset uerbaque cum eo nonnulla contulisset non facie admodum considerata quam decimo tandem anno post uisam mutari aliquantum posse ratus: sed ex rebus quae pridem audiuerat ab eo perceptis: crumenaque graui ac obsignata oculte sibi tradita leticia mirum immodum correptus ueluti plane agnouisset magnifico apparatu eum quique cum eo erant accepit (dederat enim scelestus nugator Abbati incauto ac nil tale suspicanti plumbeis folem numis plenum suum tanquam securitatis gratia thesaurum depositurus) quod pertinatiam, familiaribus eius incussit murmurque caeterorum suppressit: ambiguosque homines ac petri milati tanquam Delphici ei responsa ferentis reditum celerem sospitis optantes reddidit quem fraudis ille machinator adueniens hospitalitatis ueluti gratiam relaturus magnificis policitationibus circumuentum constatinopolim cum litteris miserat cumque stipis argenteae porciuncula quadam nouae quam pro archano cum his signo qui sua administrarent negocia habere dicebat: a quibus triginta quinque aureorum milia eidem quam primum exigere: cauteque ac omni sublata mora secum affere mandauerat: ut adsint tum classi tum amicis in tempore: dato quoque ex famulis ei uno quem ipse pro comite ellegisset: accipiens ab eodem petro in discessu quicquid seu domi seu in taberna lanaria praecipuum rerum suarum alienarumue habuisset: uti superfluum cum nulla tenus se passurum eum fore posthac lanificem policitus esset.

Videns igitur plerisque se baptistinum esse persuasum: uerbisque suis quam sperasset fortasse maiorem fidem adhiberi cepit hospitio iam mutato rebus necessariis domus paratis ad cultum quoque atque ornatum supelectilem hinc inde accomodando ellegantiorem uitam ducere lautiusque nullo sumptui parcendo amicos ad se uenientes accipere ac extra domum urbemque inuitatus. non nunquam etiam ultro se offerens amicorum caenis interesse: ita ut quod prius maxime uidebatur horere si cui notus fieret: ne uenenum cibi calabrorum ducis opera misceatur: uisue aliqua inferatur timere simulans: tum magnopere gaudere suas res palam omnibus esse: famulosque ac se quotidie nouis sericeisque uestibus ornare omnia nomine suo quae poterat accipere: pecuniam a quocumque sibi dedito mutuari: solutionem demum in reditu petri omnibus promittere: querere etiam si datam quis hic pecuniam Bizancio cum decem in centum et amplius emolumenti reddi sibi uellet. Feruntque nonnulli rectoribus urbis obtulisse omnem se pecuniam census Bizancio cui iuberent numerare posse si discriminis uitandi causa numeratam prius exoluere sibi hic aere eorum ducerent: et hoc fortasse uerbis ut his magnificis fidem fraudibus suis acquireret. quas res nonulli diligentius examinantes amicos si qui eius familiaritate intemperantius uteretur admonebant: ut quicquam rerum suarum caueant ei fidere suaque tueantur. ac si quid per imprudentiam dedissent commodassentue quam primum exigant: nec si opus esset magistratus auxilium ad sua repetenda implorare erubescant: quae sane monita contemnentes irritati asperius quam par est amicis succensebant: existimantes magnae huic faelicique ipsorum amiciciae inuideri: afferebant enim uehementer angi se non posse ei que uellent impendere: ac si quid dedissent satis eis compertum esse bene ac tuto collocasse. Quare omnibus qui hospitii eius sodalitate fruerentur eundem animum esse mirum erat caeteris: cum praesertim ipsius ex uita moribusque tot fradum argumenta deprehenderentur: ut quidam non dubitarent affirmare magici ferculi aut carminum ui dementia eis incussa nihil facere aliud cogitareue potuisse quam quae ipse uellet: Haud etiam si iuberet solea illis pasari nates forte recusaturos tantae erant tenebrae eorum mentibus obortae: tribus nanque mensibus mora tracta cum iam nonnullos exhasisset: nec qui darent alios inuenirent haud longe abesse petri milati nauiumue ex piceno reditum animaduertens: per quas quoque uerebatur ne doli et fraudes Rauenae postremo uolaterisque perpetratae innotescerent (omnia enim quae aduersari uoto suo possent sine intermissione per suos inquirenda curabat) selectos ex amicis eos qui liberalius secum egissent: credulioresque cognouisset ad caenam uocauit: ibique suo accersito dispensatore: ceteris uero famulis remotis mentem simulans quam erga eos haberet: uelle patefacere dixit se per dies aliquot quoad petrus reuertatur decreuisse quas sibi calabrorum dux pararet insidias supositiciis litteris ostensis uitandi si posset causa discedere (litteras enim ducis ad nostrum quendam ciuem dispensator idem adulterauerat. Cum scripta queque immutari expresse noscet) sed si petrus forsitan cum pecuniis interim superuenerit ne quis amicorum eius absentia molestiam incurat ullam. Scribere fecit eos se uicarios constituere: quibus tanquam sibimet credantur omnia. Cumque res suas susceperint soluant primum quicquid uictus uestitusque in usum nomine ipsorum accepisset. Tum petri milato aureorum milia quatuor numerent quibus aes alienum disoluat: negotiaque sua melius disponat. andreae uero bracteae inauratae fabri duabus natis mile aurei singulis dotis nomine sunto: Tantundem et petri ioanis tingendi magistri natis esto (ambo et enim ianuenses reliqorumque sodalium plerique sunt). Marci autem regiensis Ragusinae rei publicae cancellarii eo quod sit uir egregius nec cum plebe reputandus duabus pariter singulis mille quingenti largiantur. Tibicinibus uero: ac triremium gubernatori: ioannique rato sericei pani textori: et Damiano cathapultario: Antonioque sutori donatis prius menstrua stipendia decernantur donec ianuae Dux iterum restitutus munera eis magistratusque et pro urbis dignitate et pro eorum uirtutibus impartiatur. Hos enim et quorum familiaritate uteretur praeter caeteros et quos expilare posset inuenerat. siue ab ipsis pecuniam quotidie supelectilemque mutuando. seu cuilibet a quo quicquam acceperat eos fidei ussione obstringendo. ad hunc fere modum rebus compositis eadem nocte clandestinus lintrem quendam corcurrensium qui ligna pro fornacibus aduexerat cum meretrice quadam et pusione ac plerisque famulis conscendens: Petrumque ioannem secum pro interprete ducens: atque non pecunias modo dolo malo extortas: uerum etiam uestimenta omnia ac potiorem supellectilem auferens corcurram profectus est tanta festinatione ut lembum conscendenti suppellectilis uestiumque fascis accelerando in mare allapsus madefieret. Postquam igitur de eius discessu rescitum est omnes qui aulearia culcitras linteamia uasa: aliaue domus ornamenta ab amicis rogati commodauerant agmine facto sua quisque repetendo domum ueluti expugnatam diripuere. lanii quoque caupones ac cerdones dispensatore in ius rapto ad ea quae familiae causa ab eis in dies acceperat. frustra ut petri milati reditum expectarent rogantem exoluenda compulere: caeteris ex fraudum (ut reor) consciis: qui consulto remanserant famulis haud reluctantibus: sed si quis de domino inquireret respondentibus eius se stipendiarios esse quocumque duceret secuturos: imperataque ut fidos decet executuros: consilia autem ipsius penitus ignorare: Eo amplius nostris qui stolida spe semel concepta omnia haec boni consulebant indignantibus totaque de ciuitate expostulantibus: quod in ea tanta illustribus uiris iniuria fieret: nec nauigiis prospiceretur nostris que ob huiuscemodi res indignas ab eius classe capi abducique possent: prouocando etiam si quibus saecus de eo ac ipsis uideretur deponendi aliquid placeret alea: ut is ab eo decidat cuius sententia frustaretur. Inuentus quoque est quidam e nobilibus satis se in eius gratia auccupanda uersutum existimans: qui petri milati creditori relaxata sibi de tota summa non magna parte pro eo se uadem constituit. Nec tamen idem re perpacta cum non nullis aliis tota re clamante ciuitate suspitione exorta suffere potuit quin corcurram uisendi eum: resque ipsius inuestigandi causa diligentius proficisceretur: presertim quod petrum milatum redisse nuntiatum interim fuerat: cumque nihil attulisset Ragusium eum propter creditores uenire non ausisse: sed corcurram recta dominum conueniendi causa quod ibi morant enim stagni audiuerat petiisse. Quo conuenientes cum hospitio ibi in episcopi atrio honorifice susceptum inuenisset: reuertentiam illi ampliorem solito exibuere: ne rumori quem de se suscitari ipse quoque audierat: aegresque se ferre saepius ostenderat credentes de spe decidisse uiderentur. Nec ullus eorum est ausus de rebus suis quid esset eum interrogare. Sed quae a petro didicerant domum postea reuersi pleno ore per compita praedicabant. Petrum milatum quo esset missus ignorasse: famulo quippe quem secum duxerat se famulum potius fuisse. Is namque ullo de rebus domini sermone cum petro in itinere habito constantinopolim ueniens ad imperatoris aulam ut duceretur confestim petiit: cumque ibi coram secum imperatore loqui uelle flagitando non impetrasset litteras domini ad eum satrapis obtulit: quibus perlectis petrum famuli ueluti interpretem quis esset interogauere: a quo demum Ragusinum se profitente urbis ne eum rectores misissent: dominumue an istum noscet quesiere: quae cum negasset. nihil amplius inquirentes imperatoris litteras ad nebulonem: ipsi quoque de eo forte ambigentes cum duobus circiter milibus asprium pecuniae illorum famulo dederunt: quibus acceptis petrum ut quam primum reuerterentur hortatus est: eique se domini rerum administratores prius conuenire uelle arguenti pecunias uti quas per litteras sibi dandas illis significasset accipiat: ait istis nihil opus esse eo quod negocium maius executi forent: nec expectandi eos quando nundum aduenisset tempus esse. Cum igitur interim petrus a multis eorum qui in litteris erant nomina quaesisset: quiue eum instruere quicquam sciret haud inueniens assensus est. simulque ut profecti erant rediere. His itaque litteris imperatoris ueluti re ingenti cum quid eis contineretur inuestigare nunquam potuisset permoti fouere spem pecuniae quamuis allatae non esset haud desiere: irasci quoque amicis qui iam eos palam deceptos esse contenderent.donec nauis cum nostris ac florentinis mercatoribus nonnullis ex piceno rediit: qui aperte dicerent eum (ut in ethruria audierant) antonium esse quendam monegliam nuncupatum: nebulonem dolosissimum effectum: cum Baptistini illius fregosi per aliquot ante anos fuisset stipendiarius: qui uir gestarum rerum gloria summus franchorum maximo apud regem in honore haberetur: Eundem uero antoninum senis nuperime quod uolateranum inter agrum senensemque pileum cardinalatus sibi alatum simulans diuiti cuidam grandem stabulario mutuatam auferens pecuniam imposuiisset uirgis cesum aiebant. Haec propter uerba nostri quamquam indignaretur: famulisque qui remanserant florentinos obiurgantibus eisque uerbera minantibus fauerent: ianuensem tamen quendam nautam: qui cum Anchonitanorum naui casu ex orientis superueniens partibus. optime Baptistinum se atque Antonium ante dictos nosce afferebat. mercede proposita retinuere. Quem cum petrus milatus: petrusque ioannes (ambo enim se praeter caeteros nebuloni ita tradiderant ut aes alienum contractum sibi unde disoluere possent nihil relinquerent) corcurram secum detegendi eum causa duxissent eo die quia famuli quos inepti factum hoc non celauere lintre eodem profecti praecurentes omnia domino ut agerentur nunciauerant egrotatione simulata non sunt admissi. Videns itaque ueterator egregius rem eo iam esse deductam ut nullus tergi uersandi locus amplius relictus sit: nocte sequenti palio mutato plerisque cum famulis nauigium quem paratum tenere curauerat conscendens aufugit: quem nostri custodientes non deseruere: sed ut ipsos una secum abire permitteret: uix impetrantes supplices ipsum eorum uti misereatur fortunae cum nihil eis reliqui esset orauere: quibus ille bono uti animo essent hortatis: non enim se beneficia ab eis accepta cum tyranniden recuperauerit obliturum: mirumque inmodum quod non habeat quid eis modo pro laboribus eorum donet angi. Aureum unum scissum pro redeundi impensa proiecit.ultimoque eos ragusini agri littore exposuit Petro etiam milato ueste quam ex suis agnouerat commodam eam cum saeuisset hiems futuram dicens detracta. qui omni spe amissa: nauta ianuensi cum ipsum ostendere ei non potuissent corcurre recepto merentes domum reuersi sunt omniaque uti euenerant suis narauere. quorum sane qui adhuc dicerent non defuere circumscriptorem eum minime esse si abdita contemnens oppida iadram uel uenetias recta proficiscetur. Quibus rebus diu mecum cosideratis quam fuerit temeraria nebulonis huius audatia quam stolida nonnullorum pertinatia: quam denique crassa lachromensis abatis negligentia: quam ceterorum quoque innanis petulantis satis admirari nequeo: non enim eorum dumtaxat quibus imposuit perstrinxit oculos: uerum etiam stupiditatem quandam manifestas permissus tot inter obtrectantes machinare falacias omnibus incussit. Nec tam dolo malo aureos quibusdam mille circiter ablatos indignandum est: quam temerario facinore ita audacter palam perpetrato impune eum cum uoluerit discesisse: uerbaque uniuersae ciuitati posse iactari se dedisse.