CroALa & LatTy: documentum

LIBER I.

De Zaptat, italice Ragusa vecchia , ubi olim Illyrica Epidaurus. I. Adriacas queis structa viris Epidaurus ad oras, An Peloponnesio primum fundata colono, An contra manibus Romanae condita gentis, Anfractus ferri non est mihi tempus in istos, Unde vetet revocare operis lux ardua gressum. Haec alii: natura soli, positusque locorum, Fortunaeque vices variae, praeclaraque patrum Gesta mihi, moresque hominum, et vitia ipsa, per Orae Dum Rhacusanae tractus juvat ire, canentur. Unde sed exorsus sit carminis? Inclyta tellus, Locali ordine spectato, prius de Canalitana regione erat agendum, a qua Rhacusanae Orae tractus incipit, sed in gratiam veteris Epidauri huic loco primas dedimus, deinde ad illam redituri. Stirpis origo unde, et gentis cunabula nostrae, Qualiscumque sit illa hodie, primordia ducat. Ergo haec, Castalides, vos o mea numina mecum In loca ferte pedem, et laticis me patre beati Proluite, in longo vires terraeque, marisque Ne mihi deficiant cursu. Jamque omnia mittens Ordior. Ut nostrae portu digressus ab urbis Huc ego vela dare, et facili procedere cursu Incoepi, en se oculis longe gratissima nostris Rhacusio quinque ferme stadiis distat, de qua vide quae dicimus ad Vallem Juncheti: alii tres scopuli, quorum nomina Mercana, Bobara, et Supetar (S. Petri) ad Episcopum Mercanensem, et Tribuniensem pertinent, item Moluntae scopulus. Insula Lacromae parva objicit, atque minores Non longe hinc gemini scopuli, et distantior alter, Cujus forma humilis pelagi vix eminet undis. Hi licet hoc jaceant tractu, non omnia eunti Tuta tamen, nam non positos uno ordine cernis, Nec bene defendant, subitò siqua orta procella Lintrem illo deprendat in aequore, quod patet omnes Ventorum ad flatus, et vasto gurgite terret: Hos ubi praetereas scopulos, iter omne peractum est. Appulsus facilis, locus et venientibus ultro Sic patet, aspicier conjectu ut luminis uno Cuncta queant, primo incipiunt nam a littore tecta Surgere, perpetuoque alia editiore sequuntur Dum tumulo, species oculos pulcherrima pascit. In varios apte vicos, et compita sectus Ille locus, multisque focis, structisque decenter Incolitur: Rhacusa vetus vulgo audit, eoque Nomine signata in Tabulis, gens patria nomen Aptius imposuit, Zaptat A verbo Illyrico Zaptiet, quod latine florere significat, felicioris ominis nomen. : quà vergit in Ortum, Sepitur muro, nocturno et tempore portis Clauditur. Has propter Praetoris commoda sedes, Qui populi illius causas cognoscit in annum. Mos est hîc fessis paucas consistere ad horas, Sive huc adveniant Rhacusae ex urbe petentes De hac in sequenti carmine. Encheliam, sive inde abeant, ut rursus ad urbem Sub primae de more ferant se frigora brumae. Inde fit, e Patribus plures ut idonea tecta Hîc habeant, faciantque moram, quod et optima caeli Temperies, et equo ferri per proxima rura Hinc licet, aut picta littus percurrere cymba. Ipse loci portus mediocris, maximus alter A tergo, tutusque, et magnis navibus aptus, Quod Illyrice, Tiho: etiam Prahglivaz dicitur. Tranquillum, nam numquam agitant saeva aequora, dicunt Institor Olchinius, Rhacusae accedere portus. Cui vetitum, nequid turbarum suscitet, alnos Huc vehit omnigenis oneratas frugibus, atque, Utilitas illi populo quae maxima, vendit. Haud minor a positu venit altera, quidquid in Urbem Fertur ab Encheliis venale, illi ante, fereque Vilius acquirunt, quam nos, potioraque tollunt. Harum aliae ad privatos pertinent, aliae ad Sodalitatem loci ipsius. Cymba hujus fert multa loci frugesque, virosque Vectori et naulum, prout rerum est copia, solvunt. At quia et arbitrio exigitur, saepe inter utrosque Dissidium: modus esto viris, rixaeque facessent. Hoc fuit sub initium XVIII Saec. Hae minores naves Tartane vocabantur, quarum non parvus erat numerus. Desiere autem, ut aliis majoribus per mare Mediterraneum navigaturis locum darent. Haec navigatio coepit anno 1745.Scilicet illi operam studiis navalibus olim Soli impendebant, cum nondum caerula nostrae Sulcabant majora rates, commerciaque uno Aequore in Hadriaco non contemnenda vigebant. Quin illa Aegeum primus de gente profundum Vir tentare animis ingentibus ausus acutos Exemplo stimulos aliis in pectore fixit, Jure novi in patria Tiphys sibi nomen adeptus. Fama est, antiquos urbem posuisse colonos Non ubi nunc gens illa habitat, sed colle propinquo, Qui nec nomen habet modo, nec grave sentit aratrum. Usque adeo attrivit patriam teterrimus hostis, Et nihil ex illa placuit Diis urbe relinqui Inscriptos praeter lapides, quos cura priorum Eripuit tenebris, servantque in honore nepotes. Marmora antiqua , Epidauri inventa, cum variis locis dispersa jaceant, cura Michaelis de Sorgo omnium exemplar fuit descriptum in pariete interiori Domus Praetoriae in Zaptat, quo anno ipse Praetoris munere ibi fungebatur. Quid queror? et claris eadem fortuna Salonis Obstitit, Illyricas Hunnis vastantibus urbes. Per longum errabunda statim vestigia littus Cum sociis, linter cupidos quos vexerat idem, Infero, sed rarum mortalem est cernere: porro Mirabar, quid se illa domi gens condere mallet, Auras quam lenes Zephyri captare per aestum. Ut quemdam aspexi mihi notum (is vixerat ante Rhacusae, at quia decoxit, concesserat illuc, Alieno aere obstricti, nec valentes solvere in Rhacusana urbe immunes sunt, si in aedibus ad se pertinentibus se claudere loco carceris velint. At qui ibi domos proprias non habent, hoc loco domicilium figentes secundum leges nostras immunitate gaudent, nec ob debita civilia ulla amplius molestia affici possunt. Decocti immunes ubi sunt) in limine tecti Prostantem, causas petii, simul ille reponit. Lux hodie, ut nostis, solemnior, et locus omnes Nunc habet intentos in cultum Numinis idem. Ite, et ad Eoi limen vos sistite Templi, Ad Ecclesiam S. Nicolai, qua e Parochialis. Hinc bipatens magnam populi porta evomet undam, Quem fugio tamen ipse: hîc sexus uterque, sed anteit Faemineus numero, Oceano rapiente maritos. Imus, et opperimur paulum, cum plurima se se Aedibus e sacris effudit turba: feruntur Permixti juvenes senibus, matresque puellis. Haud illis vestis color unus, dixeris Irin Quamlibet adverso referentem sole colores. Sive quod haec varii pretio segmenta minore Mercentur panni, seu quod se pulcrius illis Credant exornare coloribus: adde fugaci Pulvere conspersas nullo moderamine crinem, Tum gestu immodicas, et quiddam insuave sonantes. Sex ex his Poematiis, quorum hoc primum est, multis ab hinc annis a me elucubrata . Cum verò in descriptis locis quaedam mutata postea vidissem, quasi correctionis seu palinodiae loco paucos adjeci versus. Quod et hîc a me factum, et alibi asteriscus, qui apponetur, de hac re legentem admonebit. Ut autem quibusdam amicis meis, quibus illa legeram poematia, morem gererem, caetera omnia superioribus mensibus exaravi. En ut haec Periegesis orta est. Haec olim, sed versi hodie cum vestibus ipsi Sunt mores etiam, et commendat gratia sexum, Praecipue ex quo Itala cretas e stirpe puellas Haud unus thalamo coepit sociare jugali. Haud mirum: sic nativis praestare videmus Insita quaeque, novumque saporem hinc ducere fructus. Hoc tamen est commune viris, quod patria postquam Ad tecta a longo cursu rediere, suarum Plus nimio uxorum subitò reddantur amantes, Absque illis potuere diu qui vivere, quodque, Ne sibi forte alium anteferant in amore, verentur, Nec prodire illis fas, aut admittere quemquam: Tantum credulitas suadet vesana rigorem. Ut numerum pervidi omnem, vicina petebam Hoc antrum Scipun appellatur illyricè. Antra olim horrendo, ut perhibent, habitata draconi: Huic illas haustos hominesque, pecusque per oras Persuadere velit, qui talia narrat, et ipsum Serpentis spolium congestum stramine monstrat Direptum alterius de corpore, scilicet hujus Ut facti monumenta locus servaret. Inepte: Turpes nam illa cutis Crocodili texerat artus, Quod lippo haud videre boni tum lumine patres. Huic ego crediderim facile quod fabula Cadmi Nos apud hospitium dederit, famamque draconi. Hunc miror nocuisse tamen, cum versus in anguem Cadmus, et Hermione nullos laesisse ferantur.

Ovid. Metam. lib.4. Cap. 8. Sic de Cadmo, et Hermione in serpentem versis. Nunc quoque nec fugiunt hominem, nec vulnere laedunt, Quodque prius fuerint, placidi meminere dracones.

Intus aquae dulces manantes divite vena, Unde haustum e tota concurritur urbe, caverna Luce caret, tingitque manus fuligo, gerentum Quam taedae scabris faciunt haerescere saxis. Ingredior cupidus pervadere; verùm ubi bina In stadia audivi quod sit porrecta vorago, Post paucos redeo passus, et ad aetheris auras Evado. Haud procul hinc Alapae de nomine dictum Illyrice dicunt na ∫zauscnizi, quasi ad locum Alapae. Monstrabant collem: cupiebam discere, quales Attulerint nomen causae, tum e pluribus unus, Sic locus incoepit dici, temerarius ex quo Quidam illic juvenis meritae nil tale puellae Percussit palma faciem, cui Praetor, ut alta, Quae cernis, strueret suo ut aere sedilia, mulctam Imposuit. Ridens haec audio; cumque videndum Nil aliud restaret ibi, vestigia parte Ex alia, qua Parthenidi stat nobile templum Hîc PP. Franciscanorum elegans Conventus est, ad maris oram positus. A nivibus dictae, refero, ingrediorque, relatu Si dignum quid forte oculis haec offerat Aedes. Verùm nil praeter vulgaria; cumque redirem, Barbariem redolens factum, cui inscitia causam Faeda dedit, cuperem sane haud vidisse: Quiritum Haec in illo lapide inscripta. P. MARCIO PETROM. MESSIANO VARIVS FES- =TVS HERES= EX TESTAM. POSVIT M D.D.D.D. A lineolis legi caetera non possunt, quia lapis ab illo loco terrae infossus. Quippe lapis veterum sic terrae infixus adhaeret, Dimidia ut pars pene legi non detur eorum, Quae descripta super, quadratis undique saxis Nam stravere locum: stomachans discedo, simulque Ajo, alibi insudant, aevi ut monumenta vetusti Effodiant, hîc quae sub aperto lumine caeli Jam fuerant, tumulantur humo. Fortuna secuta Sarcophagum est melior, servat quem porticus Aedis In hoc et in sequentibus consulendae Notae et Supplementa supracit. Michaelis de Sorgo in Opusculo ab eodem Typis dato Rhacusae Anno 1790. cui titulus. Commentariolus Ludovici Cervarii Tuberonis etc. Patriciae: Termarum etiam vestigia pauca In tumulo editiore sinistra a parte, ubi portus Incipit, et paries cupido mihi lumine visus Reticulati operis, duroque in marmore sculpta Velitis effigies no longo hinc tramite distat Agnoscenda suis visu vel simplice signis. Parte sui mutilus pariter mihi tum lapis alter Ad mare conspectus: rhedae genus exhibet, huic quid Junctum erat, haud facile dignoscere, forte marinum Monstrum aliquod, nam erecta Deae stat forma, tenetque Hinc velum laeva sinuosum, advolvitur ipsi Quod pedibus tenus, exporrecta sustinet illinc In dextra pateram: verùm illi cum caput absit, Quae Dea pilentum regat id, vix Pythia dicat, Noscere cui tantum dat certus Apollo futura, Fatidico quoties afflavit numine pectus: Tum defossa illic civis quae nuper in horto est, Visa pavimenti mihi pars est sectilis, aevi Prisci opus. Hinc facile mihi suadeo, talia circum Multa reperturos, siqui tellure sub ima Altius effoderent: nam quae hîc est adsita vallis, Quaeque antiquae urbs potior pars debuit esse, Imbribus a nimiis, qui terram egere propinquis E clivis, nunc in tumulum magis edita surgit. Terrae ita perpetuò facies ubicumque novatur, Vixque ulla, ut fuerat, nunc est, aevum omnia mutat.

De Enchelia, nunc regione Canalitana dicta. II. Zaptato distans stadium non amplius unum Obodi exiguus reperitur nomine vicus. (1) Hujus lapidis Inscriptionem cum aliis decem vide in Opusculo supr. cit. Michaelis de Sorgo num. 16. Nobilis inventus lapis hîc, quo clarior orbi Fama Dolabellae post saecula multa reluxit. Hoc se se incipiunt ab rure ostendere prisci Enchelii, quorum regio nunc dicta Canalis. An quod ab aeriis hinc montibus, indeque clausa In medio depressa jacet? potiusne per illam Dulcis aquae leni quod agantur murmure rivi? Nil horum placet, et praestat nescire fateri. Ductus aquae potius (monumentum hoc quando vetustum Restat adhuc spectandum oculis, nec jam abstulit aetas) Dicere pauca monet: nempe hinc Epidaurius olim Ad se se longo venientes tramite lymphas Incola potabat: multum splendoris in illo Nunc quoque Romani spirat, qua parte superstes. Calcis materies adeo solidata resistit Gressibus, assiduò qui calcant, quadrupedantum, Ferro ut duritie certet, nec nomina in uno, Qui faciundo operi praeerant, vel nunc quoque possis Litterulis inscripta loco spectare Latinis. Addictus fuit hic Epidauro ager omnis, et aptus Sufficere ad victum populo opportuna colenti. Verùm ea, ab illius quae deinde emersa ruinis Rhacusa hodierna. Urbs stetit, hoc caruit longis aetatibus agro, Nec nisi ab hinc seclis sibi quatuor aere paravit Sic modico, ut tenuis pretio modo villa, domusque, Quam tunc totus ager venum majore daretur. Quippe ferunt, populi cum grex numerarier omnis Desierat, tribus emptum obolis caput omne repertum. Praedia tum in proceres aequis divisa viritim Partibus, addictusque solo, ceu servus, agrestis, Cui tamen exigua, ut coleret, data jugera terrae. Numinis in cultum decumae, templique ministris Signatur pariter merces condigna labori. Rhacusam pleno coepit tum invisere cornu Copia, nam quavis luce e propioribus oris Strenuus agricola huc affert nascentia terrae Munera, queis solitus multas onerare carinas. Urbs cupide expectat venientes, cumque vetantur Tempestate gravi, adversove accedere vento, Heu! male consulitur tum civibus urbis, et estur Parcius. Hinc Italum Enchelios cum per mare euntes Cerneret, haec hominem dicentem verba jocose Audivi: cymbae veniunt, cymbae ecce salutis. Italicè appellabat barche della redenzione. Est quoque qui muli committens plurima dorso Urbem adit: (id multi possent) nam copia abundat Tanta loco, ut vix ulla domus privetur, et octo Quidam habeant, pluresque etiam genus hocce animantum Utile servitio agresti; via longior at quod Terrestris, graviorque, maris quae prona secuntur. Vitae autem interdum discrimine, namque et onusta Plus nimio cymba, et vento surgente ubi in unum,

Regionis Canalitanae agricolae rerum nauticarum omninò rudes sunt. Ex illis vidi hominem, qui cymbam terrae applicantem, ne in murum littoralem impingeret, ambabus manibus se contra adductis puppim sistere volebat, cum contra iis adversus murum obniti deberet, quod a contusis digitis, et ipse mox edidicit.

Ceu jumenta scaphae latus incubuere, profundo Gurgite merguntur. Plenum, miserabile visu! Hoc naufragium contigit anno 1800. die S. Bartholomaei. Navigium ipse, animas quod quinquaginta vehebat, Apta luce parum dum funem a littore solvunt, Nuper aquis pelagi aspexi implacabilis haustum: Nec sua longaevas matres, tenerasque puellas Protexit pietas, sacra quae e Virginis almae, Haec Ecclesia in suburbio Pillarum posita, quam vulgo dicunt la Madonna delle grazie, Canalitarum frequenti visitatione celeberrima, praecipuè verò multis diebus ante Festum Nativit. B. M. Virg. Quò se suppliciter tulerant, tunc aede redibant Fatorum ignarae in patriam: fluitantia passim Corpora pontus agit, pars ripae allidit, et artus Exanimes pia cura inhumat, pars piscibus esca In vasto mansere mari, rus ingemit omne Questubus illacrymans miseris. Sed rebus omissis Tristibus ad laetas referor. Neque forte rearis Enchelii nos agri unos absumere fruges: Pars quoque multa Novi, exiguo quod distat ab illis Italicè Castel nuovo , illyrice Novi dicitur. Tramite, saepe solet deferri ad moenia Castri, Urbs quae Caesareis nuper fuit addita sceptris, Nostraque in eoos tractus ubi desinit ora. Dicere non facile est, numerorum claudere totum Quae summa aes valeat , quod mille e rebus apud nos Divendi solitis omnes conflatur in annos. Est immensa tamen vis illa pecuniae, in unam Nocte praecedente Festum S. Thomae Apostoli, et die ipso festo. Quae lucem, multis porcorum e millibus urbi Toti emptis collecta domum defertur, abundans Praecipuè quernis quoties est glandibus annus, Qua prae aliis se fruge pecus mire illud opimat. Enchelios semel ipse adii, tantumque moratus Hos apud, ut facile liceat positusque locorum, Ingeniumque mihi, et mores describere gentis. A Boreae campum claudentes parte nivalis Procero montes surgunt sic vertice, rarò Nube absque ut caput, atque omnis caliginis expers Aspicias; quique est aliis longe altior unus Snjesgniza videlicet, quia snjegh nivem latine sonat. A nive nomen habet, quae hiberno tempore semper Multa tegit, se se et vix vere resolvit adulto. Magna suo utilitas hinc urbi tempore, namque Servandae plures glaciei publica cellas Sub terra effodit cura, ut cum Sirius ardens Urit agros, fauces gelidus refrigeret humor. Saxa tenent late, visa riguisse Medusa Haec loca credideris: sed et arx in vertice rupis, Rupes ipsa quidem (Socolum vocat incola) structa Visitur: id solum munimen, caetera quippe Ipso tuta loco: cautes circum undique cingunt Horrendae, donec juga per declivia eunti Radices versus facies ostendere se se Mollior incipiat terrae, quae extendit in amplam Planitiem tandem se se, camposque virentes. Huc tu si ex alto prospectans vertice saxi Lumina circumagas, cum centum aut bobus aratur, Aut cum mille manus sulcis genitalia spargunt Semina, vel vites incurva falce putantur, Vix quidquam obtutu possis tibi gratius illo Fingere: fors aliquid mihi pulcrius obtigit, horis Illuc nam vectus Septembribus e specula alta Collis Vighnaei in subjectam ut lumina vallem Defixi, o qualis species me perculit! Illic Nam variae ut segetes surgebant ordine nullo Intermixtae aliis aliae, haec rubicunda, manumque Jam poscens, illa increscens, viridique colore, Albescens alia, et variae frondentia vitis Antiquae hîc, alibi juvenilis germina, terram Visa mihi extendi Babylonica strata per omnem, Qualia parietibus regalis cernimus aulae Pendere, atque oculos haud una pascere forma, Aut quales mollis pede calcat Persa tapetas. His adde et vitreis placide labentia lymphis Flumina, frondentemque antiquo robore sylvam, Praetorisque Aedem, et leni surgentia Blasj (10) Hoc titulo Ecclesiam cum Conventu hîc habent Fratres Minoritae. Templa jugo, procerumque domos, villasque frequentes. Haud olim haec Campi facies, quia ponere vites Haud plures licuit, quam lex praescripta sinebat. Tum Cereri devotus ager, milium modo, et omnes Majores segetes frumento, et lina seruntur. Sic melius, legat hinc messes sibi rusticus, Urbi Pulcra Ceres pelago, Otmaniisque feretur ab oris. Hiberna at quoties pluviis grassantibus aucti Tempestate tument amnes, haud ulla tenere Frena queunt, per aperta ruunt, et gurgite vasto Una palus camposque omnes simul, arvaque mersat. Hinc laetae segetes, hominumque, boumque labores Intereant, citò ni campis fugitiva relictis Defluat, inque suos se se unda receptet hiatus, Per quos occulto in pelagus se tramite fundit.11 Rivi illi, seu flumina in mare influere minime possunt, quia terra in pluribus locis altior esse incipit, ideo ab hiatibus per hyemem aquae superfluentes absorbentur. I At mare si tumeat diu, ineluctabilis haeret Illa loco, occlusisque foris in se ipsa residit. Nec res illa malo cedit tamen, ubere limo Nam sic pinguescit, laetaque uligine tellus. Quin alia utilitas oritur nova, plurima namque Advolat huc fluvialis anas, stagnoque natantes Agricolis plumbo multae ignescente necantur. Pendet ab eventu praeda haec, sed certa quotannis Est alia, autumni adducunt quam tempora secum. Namque coturnicum Borea spirante ubi terris Plurima ab Otmanidum vis se se huc intulit, atrae Accensis illi facibus per tempora noctis Vestigant viridi latitantes cespite, luxque Dum subita his visus hebetat, capiuntque vel ipsa Saepe manu, et valido prosternunt verbere frondis, Exorta dein luce novas in retia captant. Haud populo Isacidum loca per deserta vaganti Depluere uberior vis circum castra solebat. Nec modus hic simplex venari, aut fallere solum Hoc avium mediocre genus solet incola, perdix Sed multa, et turtur capitur quoque vivus, eosque Plumbo etiam multi perimunt, raucasque palumbes, Querquedulam, et longo armatum rostro scolopacem. Rupibus accipitres alii venantur in altis, Dum laqueo turdus pueris, aut glutine lento Decipitur viridis patulo ficedula lumbo. At neque Straveaeis sylvestres montibus absunt Damae, atque hinnulei plus hîc vice simplice capti, Thracum vicinis assueti excurrere ab oris. Nec verò aucupio piscatus cedit, ad unum Quamvis ille genus referatur, at hercle Deorum Apponi dignum mensis. Qui expertus, in amni Gljutaeo sapiat quid capta anguilla trilibris, Somnia non certe me fingere vana putabit, Laudatorque mihi lautae sociabitur escae. Hanc domino, ut placeas, fer villice, si sapis; aude Dein brevibus Gyaris, et carcere digna, timendum Nil tibi, teque tui facundia servet Apicj. Amnis aquas (haec cura priores fugerat) annis Incola abhinc paucis, aestivum ubi sidus adurit Plus nimio terras, inducere coepit in agri Partem quisque sui, longisque canalibus horto Affundens laetos cogit producere foetus. Hinc olus omnigenum, et frugum vis fertur in urbem Maxima, dum rura haud quidquam dant proxima circum. Quin ut produci possit quoque longius humor, En iterum artifices huc publica cura peritos2 Hoc ipso anno videlicet, quo haec scribimus. 2 Mittit, opusque novum studiis haud segnibus urgent. Agricola hîc gnavus, multumque industrius, idem Deditiorque, colit quoties sua rura, labori, Quam cum aliis operam pacta mercede locavit. Verùm usu assiduo, sua vendere quò venit, urbis Se se ad vafritiam flexit, plus fallere promptus, Quam falli patiens: modo spes vel parva lucelli Fulserit, horum aliqui miscebunt sacra profanis. Scis, hominem his olim simplex ob caepe necatum, Quod misero in zona positum dum turget, avaris Foeta crumena auro male credita. An ultima pestis,3 Haec partem non modicam hujus regionis invasit anno 1785. quae paucos post menses extincta. 3 Qua miserabiliter gens afflicta illius orae, Dissimili a causa fluxit? Non institor illuc, Serpebat quà triste malum, clam se intulit atrae Per noctis tenebras quaestus illectus amore, Quod mox terrorem miserae tantum intulit urbi, Cum tot fato animas audiret praecoce raptas? Escarum potiorum avidos aerugo peculî Haec facit, urbanaeque inhiant jam obsonia mensae. Insignem his piscem tanti, qui viderat, emptum Me docuit, quanti haud emeret ditissimus urbis. Parcius id tamen, et recolunt cum propria quaedam Festa loci, et bove tum vetitum sit, et ariete vesci. Copia quae Bacchi tum absumitur! Orgia credas, Non sacrum celebrare pio solemne Patrono. Nec tamen ingeniove carent, tempusve quod agri A cultu vacuum turpi patiuntur abire Segnitie: hic tractat fabrilia, construit alter Dolia: sunt calathos qui lento e vimine texunt, Pars lateres coquit, illi in calcem saxa reducunt, Sicarum artifices alii, domibusque vel ipsis Non sine laude locare operam coepere struendis. Adde, quod audaces multi quoque per freta currunt Jam nautae; ad portas alii stant urbis eoas: Monticolae hi, quae dura manus, frenareque turbas Aptior, huc varias venientis vendere merces Si gentis Morlachae oritur quis forte tumultus. Hoc genus et forte est, illisque animosius, ima In montis qui parte habitant, sed durior illis Et victus, nam saxa inter vix ponere vites Exiguas licet, et caules, ubi gleba relinquit Quid spatii; gregibus dites tamen, herbiferique Pabula suppeditant montes satis apta, nec illic Serius enato pote quidquam gratius haedo Afferri in mensam convivis. Haec loca quamquam Asperiora situ, noctu tamen incola Nigri Montis adit, rapiturque pecus, pugna aspera surgit. Raptores aliàs succumbunt, praedaque dives Eripitur, nostros aliàs numerosius agmen Abductis secum gregibus miserabile! caedit. Haud ita, si excubias ageret pagana juventus Per noctem: hoc avidi caderet spes irrita furti. Nunc Mons me inferior, dognam quem nomine Goram Majores dixere, vocat, cui vallis ab austro Clauditur. Hunc ingens prisco mihi creditur aevo Sylva omnem texisse locum, quod nomen et apricos Indicat: egregiè colitur nunc ille, et apricos Quà se se in colles attollit, quaque dehiscit In valles: partem Bacchus, Pomonaque partem Adscivere sibi, ast oleae citò cuncta tenebunt Haec loca, ruricolûm Pallas si coepta secundet. Etsi aliquam nudus partem lapis occupet, ipsa Inter saxa tamen quidquid conseveris, apte Provenit, ingenium illius sic fertile terrae. Hanc partem Encheliae praefert quod plurimus illi, Quae solo gaudet Campo, haud mirere, voluptas Major enim capitur variarum ab imagine rerum, Quam si perpetuò similes tibi lumina pascant. Hîc facies diversa soli oblectaminis illud Ergo genus, quod menti hominum jucundius, offert. Adde, quod arboribus passim (quo gloria ruris Crescit) proceris vestitur, et, altera prorsum Quo caret, aspectum maris exhibet: hinc sibi multi His potius struxere locis tecta apta. Vetusti At mihi nunc aevi quaedam memoranda: fuisse Hîc tumulum insignem, tumulum Cadmi, Harmoniaeque Fama refert: illic in flexile nam genus ambo Serpentum versi in senio pro vocibus edunt Sibila, ut Ismeniae liquerunt moenia Thebes. Hoc quoque prodigium posuisse his numina terris Fertur, ut alterno duo, quae sita cominus illic, Concursu videant homines confligere saxa, Siqua illis pestis ventura trahatur: ad ignem Vana sed haec parvis nutricula narret alumnis. Non procul hinc Moluntae aperit se portus uterque, Grandior hic, ratibusque aptus, minor ille, sed ambo Deserti, notique tamen queis ostia saevus Haud sinit Hadriaci Notus exsuperare profundi. Visitur hîc juxta scopulus, quo Bacchica primum Orsis excolier coepit felicibus arbos, Et multum Cereri detecta accomoda tellus. Continuo sequitur Vitalina tractu, ubi portus, Rizonicique sinus incoeptant ostia pandi.(14) Hic sinus, qui nunc dicitur Golfo di Cattaro per 18. milliaria in longitudinem flexuosam extenditur pagis, et villis pulcherrimis hinc inde ornatissimus, in cujus ultimo recessu urbs Catarum dicta, antiquis Ascrivium , sita est. Hic locus autumno nobis praegrandia poma Duratura hyemem transmittit, et altera mole Parva, quibus nomen dedit Appius insitor, almus Queis sapor ambrosio certat permixtus odori. Haec sibi pharmacopola catus saepe omnia tollit, Praescribi a medico condita haud inscius aegris. Non hîc abjectus cultu incola, mosque per urbem Armato est illis se corpore ferre, virosque A solo fortes aspectu dixeris: ornant Et sexum pulchrae luxu hîc mage divite vestes, Cum festa aut agitant solemnia; sive puellas Cum matres jungunt laeta in connubia. Multi Enchelia servantur adhuc in gente vetusti, Quos forte externis placeat perdiscere, ritus: 5 Inter alios ritus, qui peculiares huic regioni, nuptiarum caeremoniae potissimum habent locum. Has vide descriptas in Poemat. IX: Lib. I. Utrobique iidem pene ritus. Illos autem, quia simpliciores, ideoque plus vetustatis retinentes Canalitanis ritibus malui praeferre. 5 Sed quia longa satis jam facta est pagina, tantum De quodam hos inter (mihi quod laudabile visum) More loquar. Siqui aut amissa prole, vel ejus Omnino exsortes vivunt, adsciscere patris Haud pudet ignoti sobolem sibi: nomine gentis Hanc illi donantque suae, haeredemque bonorum Instituunt, fulcro domus hoc ut nixa resurgat. Ni facerent, glebae dominus, quae consita ab illis Cuncta potiretur, proprio velut addita fundo.

De Breno Illyricè Scjupa. III. Illa Breni dominae quae pars vicinior urbi Carminis ingressum faciet, pars altera claudet. Incipit eoi via primùm huc pulcra suburbj Rupibus aequoreis impendens ducere ad usque .PP. Benedictinorum Monasterium, quod vulgo appellatur S. Jacobi de Viscgniza septem stadiis circiter Rhacusa in Orientem distans, libris selectis et MSS. dives. Nobile Caenobium, quod multa volumina Grajûm Servat, et in latio melior quae protulit aetas. Inde iter asperius juga per surgentia montis Carpitur, in stadia excurrens ter circiter octo. Hoc ego primum adii rus aeger, et illicò sensi Me refici, nam temperie sic esse salubri Hunc voluit natura locum, ut non Tiburis illi, Campanique queat caelum certare Venafri. Sic uber terrae ingenium, tantoque refertus Ipse locus populo agricolûm, ut vix ulla videri Gleba queat, quae culturam desideret, horto Ingenti assimilis, quem circumquaque supini Instar murorum colles cinxere corona. Omnigenas hinc ruris opes vectare canistris Matribus admixtas primo cum sole puellas Quottidie, et pandi dorso spectamus aselli. Vix posuere solo, viridans olus hîc tibi pascit Lumina, candidiorque illic nive copia lactis; Pruna alibi rugosa vides flavescere, in omnem Dum partem ambrosium late jactantia odorem Poma rubent: sed prima albo me judice pomo Gloria sit, vix Alcinoo Phaeacia tellus Tale dabat biferis, quos ipse colebat, in hortis: Urbs fervet, tollitque sibi quod cuique libido. Fertilitas haec tanta soli repetenda videtur Hinc mihi, quod terram conclusae uliginis humor Perpetuò nutrit, nam quà fodis illico dulcis Unda scatet. Multo alluvies hunc creditur aevo (Quippe egisse pecus fama est hàc Prothea quondam) Paulatim campum effecisse, quod imminet ingens Mons illi ad Boream prope nudus, magna deorsum Unde solum abradens vis usque ferebat aquarum, Donec planities tandem exaequata resedit. Quidquid at hoc, res certa tamen, quod nunc quoque, magni Cum caelo veniunt imbres, rapido impete torrens Hoc raucus se campo infert, qua parte profundus Alveus ire jubet: lapides rotat ille fragore Horrisono, secumque trahit quodcumque repertum. Tunc et iter triste est illac, nullique profunda Haec pedibus transire licet vada. Saxeus at pons

Haec in Ponte inscriptio.

D. O. M. PERICULOSE. VADANTIUM SECURITATI. EX GEORGII RADMANI. LEGATO OBSE QUENTISSIMI. HAEREDES AC. FILII. ANNO DÑI M D C V I Multo aere, ingentique arcu haec incommoda contra Erigitur, tutoque meas quocumque voluntas Jusserit. Haec circum cives loca, parsque, ubi campus Desinit in Boream, tumulo editiore colendas Aestivo posuere domos sibi tempore. PanditSub titulo S. Mariae Magdalenae hujus loci Parochialis est Ecclesia. Altera verò D. Vincentio sacra PP. Dominicanorum est, qui et commodum Conventum, et praedia in rure Brenensi possident. Magdalis hîc templum lacrymosa, remotior illinc Gaudet et ipse sua Vincentius aede, domusque Hîc quoque Praetori sat commoda surgit: agrestum Pars tecta hîc aliquot, pagis in pluribus alti Radices ad clivi habitat pars altera major. Scilicet haec duro gens robore nata, feraque Indole praepollens rixas accendere Baccho Saepius assueta, et Turcas turbare quietos. Foemineumque genus durum quoque, at indole longe Mitius, indulgensque jocis, et amoribus aptum: Quò saepe accedunt, exemplum emolliit urbis. Corporis exercent cultum, ornarique puellae, Plusquam conditio patitur servilis, ut urbem Intravere, solent, celeres deponere luxum Illae omnem, ut portas urbis liquere, resumpta Veste, et calceolis pejoribus, et sude lenta Sollicitant costas tarde gradientis aselli. Expertae simulatque virum pleraeque puellos Nutritum veniunt urbis, nam corpore sanae, Atque ministeriis multum famularibus aptae. Quamquam foeda lues non ante his cognita terris (Vecta unde incertum) paucis has coepit ab annis Corripere, ulceribusque cutem, miserabile! spargit Mordaci vexans prurigine: cedere paulum Incipit, at nondum curis deleta medentum. Vitibus omnigenis rus hoc frondescit, et urbem Nectare Lenaeo ditat. Pede rusticus uvas Ut pressit, tenuitque brevi lacus, ecce rudentes Pellibus innumeros hircinis fervida musta Ferre vides, plenoque viam intercludere tergo Adversis: vix Arcadici reor herbida plures Nutriri per prata soli, grex tantus abundat. Mane novo hos lignis onerant venalibus ora Deserta in Thracum sectis, aliosque vehendis Materiis cum lucro adhibent, ubi tecta per urbem Aedificant. Calathis fert villica grandibus uvas Huc etiam: Judaeus emit, paret ut sibi praelo Vina suo, nam nostra horret cane pejus, et angue. Plus spumae lactis, quam vasa in munda puellae Constipant, nostrae fert unicus hic locus urbi, Quam pagi vicini omnes: in munus alumnis Nutrices hoc saepe suis (aliàsque corollam Floribus e variis textam, qua tempora cincti Saltationes illae a vespere incipientes quater in anno a pueris, puellisque fiunt. Harum causam perscrutari, altioris, quam hic locus sinit, esset originis. In his aliqui vestigia festorum Palilium se videre existimant, de quibus Propert. Lib. 4. Eleg. I. Annuaque accenso celebrare Palilia foeno etc. Per medios pueri saltant festivius ignes) Ferre solent. Sed res sane gratissima visu Illa quoque, exacto famulatu quae sibi junctae Sanguine dona ferat pubes hinc rustica servae. Pulcras indutae vestes praegrandia gestant Palladis arbustis ornata canistra puellae, Unde colorati lemnisci, et plurima vitta Crinalis pendens tremulis agitatur ab auris. Hîc tempestivi fructus, lac, atque placentae, Haedorum coxae, atque aries, vel bucula secta. Post illas multi juvenum, dum spargit agrestem Tibia grata sonum, incedunt, mediamque per urbem, Donec deveniant ad herilia tecta, frequentes Balista crepitante sonos dant ignea, io! euge! Haec inter laeti ingeminant, tum munera et ipsi Accipiunt, inque urbe manent, lux dum inter eosdem Laetitiae strepitus abeuntes crastina cernit. Ad mare sunt geminae turres, fornacibus altis Hae fumant, lateresque coquunt, locus ipse ministrat Argillam: has propter vicus stat colle supino Impositus, propriumque dat illi Tegula nomen. Kupari illyrice. Non procul hinc locus est (Trapitum dicitur) extra Qui vallem positus dorsum maris obicit undis, Nemo colit, tondentque vagae virgulta capellae. Huc tu, venando si lux sit idonea, tecum Adducto propera cane praedae certus opimae. Namque coturnices quoties loca frigida penna Destituunt celeri, longo cognovimus usu, Hoc quoque consuetas terrae consistere tractu. Quod si quottidie volucrum quid forte necare Ipse velis et valle Breni, conscendere amoenum Hunc ego te jubeo, dicunt quem Sylvula , collem. Goriza illyrice idem, quod latine sylvula. Huc multae saepe advolitant, ramoque sedentes Ipse sedens poteris plumbo stridente per auras Figere. Praeda tamen si ditior est tibi cordi, Longe ultra perge in Boream, et post terga relicto Turcaico, quod monte vides assurgere, castro, Zarina illyrice vocatur, quia ibi portorium, seu vectigal pendunt, qui cum rebus escariis, et carbone aliis hujusmodi Rhacusam petunt. Trebinae tractus peragra, et nemora alta, fugaces Illic et damae, et lepores, et plurima perdix Occurrent, humerosque ingens tibi praeda gravabit. Longe alia hîc vitae ratio mihi: carmina saepe Aut audire viros ad barbara plectra canentes, Aut festis tendebam avidus spectare diebus, Multae ubi in areola ad sonitum sylvestris avenae Exercent patrio choreas de more puellae. Illius ast aliàs sinuosi in littoris oram, Locus vulgo Srebraeno dictus, qui in mediocrem sinum incurvatur. Quò crebro nautae veniunt onerare suburram, Jacturus nassas ibam, nunc semita in alveo Vitice frondescens multa me ad littus agebat Cupareum , in bibula prostrati ubi corpus arena Multa loquebamur cives jucunda vicissim. Percurrenda Breni modo pars est altera. Multis Laetior illa situ forte hinc apparet, apertum Quod mare continuò spectat. Si parcior agri Est modus, et praeter colles haud contigit ulla Planities, verùm haec etiam sua commoda servat. Namque ut perpetuò vivis aspergitur undis, Sic quodcumque parit tellus, atque educat illa, Grandius et specie venit, et praestantius esu est. Mala ego quid sapiant illis crescentia in hortis Punica, quid ficus novi, quid et ille, secundis De illo vino intellige, quod vulgò Malvasìa dicitur, quodque hujus loci praestantissimum est, utinam et copiosissimum esset! Qui liquor apponi mensis solet: hoc potiorem, Quotquot vina bibi genus id, non hactenus ullum Hausi ego. Si populus minus hîc numerosus, at idem Cultior, et, cui dant operam, res nautica multis Profuit. Hîc alius lucri fons penè perennis Est quoque, qui verò, mox dicam, nunc juvat ipsam Descripsisse loci faciem. Sub montibus altis Pars terrae, pelago vicinior, intervallo Longo hinc, atque illinc formam flexi exhibet arcus, Cultu evicta omnis non deside. Prosilit aspro E latere antiquae rupis fons, illicò magnus, Impete praecipiti labens, lapsuque fragorem Torrenti horrendum similis ciet; utque cadentes E sublimi undas non protinus accipit aequor Sed per saxa abrupta fluunt, sic sole videtur Adverso pluvius describi his arcus in undis, Res oculis pergrata, rudi at miracula vulgo, Illius tardo causas cognoscere facti. Hîc mola multa, rotaeque terendis frugibus aptae Consurgunt, hîc fervet opus noctesque, diesque, Nec mora, nec requies, nisi magno cum aruit humor Penè aestu, et serpit taciturnus paupere vena: (10) Quod fere contigit circa festum S. Hilarionis Abbatis , interdum et serius. Mox redit, et solito ruit impete, dulcis in ipso Aequore non parvo tractu: vis illius undae Tanta est, et rauco nautas quoque murmure terret. Hàc ego, cum Boreas se montibus horrifer altis Demisit, stridetque mari metuendus aperto, Ne se ferre ausint, moneo: exitiale carinis Id saepe et nostro reminisci possumus aevo. Non longe hinc alius lympharum dives et ille Fons fluit: hîc Cererem pariter mola frangit, et altae Murorum moles Neptuni immàne frementis Vim cohibent: rupes fonti dedit aspera nomen. (11) Gljuta vocatur locus, unde scaturigo hujus aquae: hoc autem vocabulum cautem latine significat. His fama est constans castella Epidauria quondam(12) Haec vocabantur Gradaz, Spillan etc. quae omnia parvi momenti. Plura stetisse locis, quorum vestigia restant Vix modo. Praecipuum vocitabant nomine Burnum, Praesulis et fuerat sedes hîc tempore longo Post urbis priscae excidium, quò, ut tutius esset, Relliquiae populi se se infelicis agebant. Nec regio haec ignota viris: Epidaurus illae Semper ager fuerant terrae. Mox alta Rhacusa Ut stetit, huc fato se se meliore reduxit Gens ea, et afflictis coepit confidere rebus. At quid ego haec nimium vetera, atque obscura revolvens In labyrinthaeos tendo sine stamine flexus? Siquid adhuc superest, ipso de rure loquamur. Hîc quadam montis praerupti in parte remota Magna cavernosi lapidis, scabrique, domorum Apti fornicibus (tophum dixere) struendis Copia continuò resecatur, nec tamen umquam Deficit, emolumenta loco haud exilia, circum Penè omni genere hoc lapidis regione carente. Hic magno Hilariona locus veneratur honore,(13) De S. Hilarione, ejusque in Illyricum adventu praeter D. Hieronymum plures scripsere, quos inter P. Seraphin. Razius, et P. Sebastianus Dolci, quos, si lubet, consule. Cultus perveteres causae, te quisque docebit, Non ego, cui exhausta est omnis jam vena canendo.

De Juncheta illyrice Scjumet. IV. Junchetae vallis peramaena hinc fontibus Umblae Adjacet, inde Breno contermina desinit: alti Disjungunt viridi ridentes gramine colles, Quos niveae tondent pecudes, hirtaeque capellae. Temperies jucunda loco, passimque perennes Labuntur lymphae: tamen omnibus una (thymosus Indidit huic nomen, quo prosilit algida, collis) I) Illyrice haec aqua vocatur od vrjesne glavize, quod colliculum thymo abundantem sonat a vrjes, thymum.I) Cum longe leviorque aliis ac purior, hinc est Utilis haud minus aegrotis, quam commoda sanis: Urbs amat, agrestesque etiam non illius undae Nescivere decus portantes mane puellae, Nec vacuus mercede labor. Prope germinat omnis Vite locus, pomisque arbos, cerasisque rubescit Grandibus, egregiique saporis sunt quoque mora Sanguinea: et cucumis seritur felicius illic, Diversumque olus, et radicum non genus unum. Quid memorem, medicas quot aprici tempore veris Hinc herbas, stirpesque puellae pharmacopolis, Pallentesque ferant violas, floresque rosarum, Totque alios, ars quae illa suos deposcit in usus? Huc ego Bergati superans latera ardua montis Parvulus accessi primùm, mox lenior illuc Me via, ab Umblaeis quae fontibus incipit, aevo Majorem adduxit: mihi tunc quae condita luxu Absque ullo visa ampla domus, quam mille cupressus Funereae (cerebrosus homo sic jussit) ab omni Parte coronabant: sparsae hinc, atque inde renident Villulae, ubi aestivos viridante sub arbore soles Devitant vacuo curarum pectore cives. Lacromae hanc Monachis vallem, qui numinis iram Placarent precibus laesi sibi caede cruenta Bodinus dono (fuit ut mos illius aevi Credentis facile sic crimina magna piari) Rex dederat: tenuere illi per saecula septem Juxta urbem in parvo, sed commoda multa ferente Vide annotationem num. 2. ad Zaptat . Degentes scopulo, cui vinea, sylva, lacusque, Visque olearum ingens, hortique, et pascua laeta Adjiciunt pretium; solitique accedere ab ipsa Saepius urbe illuc animi ob solatia cives. Hoc factum an. 1800. praevia facultate a Summo Pontifice obtenta. At nunc mutatis rebus bona vendita, et oras Traducti Monachi in latias. Huic gloria pago Magna venit, quod ducta suis a fontibus ingens Dulcis aquae nostram se copia fundit in urbem, Dorsum immane jugi perlongo tramite cingens. Leni illa illabens decursu laeta suburbj A parte Occidentis, quod Pile dicitur. Aliud suburbium est a parte Orientis Plocce vocatum, quod licet domibus minus numerosum, tamen et amoenior prospectus, et deambulatio illac jucundior. Centum ante humectat viridaria, dividiturque In varios fontes, multae et se commodat arti. Hujus aquae cursum si primo a fonte sequaris Hoc est a loco dicto Knesciza, unde hic fons oritur. Seu pedibus, seu vectus equo, per millia passûm Plura ibis plano spatiatus tramite semper. At quinam tibi continuò terraeque, marisque Se novus ante oculos offert prospectus eunti! Sub pedibus manet Umbla tibi, circumque jacentes Tot pagi, pulcroque domus in littore structae, Sylvaque coniferis frondens antique cupressis, Haec ad PP. Franciscanos spectat, qui juxta et Ecclesiam sub invocatione Visitationis B. M. Virg. et Conventum satis elegantem habent in ipso maris littore situm. Virginis et divae templum, et domus adsita templo, Omnia quae in vitrea geminantur pulcrius unda. Ut verò ulterius pergenti haec scena recessit, Illico se scopulus Daxae obicit, atque Elaphites Tergeminae, Stagnique sinus, spectacula in horam Duratura brevem; nam quà pars ultima collis Desinit, obliquansque viam deflectis in Ortum, Hic vulgo dicitur Porto di S. Croce, ubi Domum, et Ecclesiam Sanctissimae Cruci dictatam Dominicana habet familia. Se portus Gravosae aperit satis amplus, et undas Nobilis Adriacas inter, quo plurima semper Stat puppis, semperque novas ubi construit audax Navita. Cyclopum hî duris incudibus usque Anchora multa gemit, liquefactaque fumat in auras Pix unctura rates, illic ramalia magna Stridentes serrae resecant: e robore curvo Intexunt alii costas, clavosque trabales Figunt: ingentes hîc edolat ascia malos, Quosque alibi intorquent, huc longos cymba rudentes Continuò adducit. Sed jam praecincta corollis, Et variis sacro precibus lustrata ministro (His primùm capitur felix a ritibus omen) En laetos inter strepitus ratis ardua prono Littore divulsa in pelagi volat ocyor undas, Sponsa velut dulci properans se jungere sponso: Affusi plaudunt cives, et fausta precantur, Dum plenas Baccho ampullas fabricator in auras Projicit, absque mero aggreditur nil Dalmata magnum. Quid referam, ut dextra, laevaque a parte per omnem Circuitum attollant se se pulcherrima tecta, Hortique, et cicures vivaria alentia pisces, Totque domus unà artificum ad declivia structae Hic locus vocatur lo schero, quia toto hoc tractu naves construuntur. Littora? Ibi surgunt augustae erecta sub auras Templa Cruci, coetus Gusmani hortosque, domumque Possidet: hinc ultra in solem se rura cadentem Lapadia extendunt oleis foecundaque Baccho. Condendae hic fuerat locus urbi, quae sibi septem Romuleae similis muro circumdare colles, Et gemino poterat fieri ditissima portu; Altero videlicet S. Crucis jam dicto, altero verò a parte Occidentis, qui S.Martini dicitur. Tanto inimica bono at vis obstitit aspera fati. Verùm ubi et hic oculis sinus evanescere coepit, Ecce nova extemplo species succedit, in austros Lumina nam vertens non magna,at pinguia cultu Rura vides, sectumque in multas Nerea partes, Tres modo, plus alià, res perjucunda tuenti, Dignaque Apellaea docta ut manus exprimat arte. Sic montis dorsum usque legens, atque inter amoenos Perpetuò gradiens hortos, ac tecta domorum Plurima, quà facili se se demittere clivo Sergius incumbens coepit, sensim urbis ad usque Moenia deveheris, praecinctasque aggere fossas. Hîc volvente rota Cererem non una terebat Ante mola: hoc ignavia bono spoliavit avorum Urbem aetas: at cum incipiet mage divite vena Defluxisse latex (in quod nunc publica cura(10) Hoc ipso anno 1803. quo haec scribimus creati a Senatu Rhacusano Provisores extra ordinem tres, qui illud opus perquam sedulo curent, quod paucis abhinc mensibus feliciter inchoatum. Incumbit, jamque instat opus, ferventque periti Artifices) magno haec poterunt cum foenore reddi, Nec Canis aestivi rabiem trepidabimus ultra, Idque etiam, Juncheta, tuae debebimus undae. Me gemini hîc cogunt carmen producere Pagi: Montis in abrupti, nostras qui desuper arces Arduus aspectat, dorso editiore pruinis Objecti hibernis surgunt: Bosanca minori Nomen, fertque genus Bacchi stomacho utile, qualem Collibus urbs Thuscis Florae pulcherrima mittit. Nomen habet Bergati alius (commune quod ipsi (11) Qui et Sergius dicitur a Sacello in hujus D. honorem in summitate constructo. II) Monti etiam) quò multa boum devota macello Corpora saepe solent compellier. Haec loca multus Septembri utiliter venator mense frequentat, Atque aliqui gaudent stabilem tum ponere sedem, Praeda ut contingat sibi ditior. Ambo ferocis, Intrepidaeque animo servant fortissima pubis Pectora: finitimus metuit Thrax ipse valentes Exiguo magnae numero se opponere turbae. Hinc gentis quia nota fides, invictaque virtus, Utitur haud frustra Princeps, cum aut justa coloni Frena pati renuunt, gravior vel sicubi motus Fervet, quem solitae nequeant compescere vires: Felices, tali qui milite regna tuentur! Hîc natale solum mihi dulce, urbs alma Rhacusae Ipsa foret dicenda, sed aptius ultima de se Ipsa loquens, prima quae gesta ab origine nobis, Atque vices varias referet, casusque suorum.

De Umbla, quae antiquis Arion. V. Saepe tuos fuit, Umbla, mihi fas visere fontes, Et modo ad hanc partem, modo curvi ad littoris illam Lintre vehi, brevis ad spatium dum recreor horae. Sape moram et traxi sextili mense, diebus Cum petit Erigonen sol arduus, uvaque poscit Jam matura premi: mores nunc ipse, locumque Ad vivum expressa, meus ut mos, pingo tabella. Haud paucis haec ora maris,ni fluminis actam Dicere malueris, habitatur utrinque colonis. Horrida pars dextra, atque lapis tenet omnia nudus: Hinc sterilis multo natura domanda labore Principiò his fuerat, qui adjunctos aedibus hortos Pomiferos fecere sibi, atque umbracula ab aestu, Vitibus in morem curvatis desuper arcus. Laeva habet apricos, cerni non aspera, tractus, Fertiliterque viret media usque ad dorsa supini, Sidera qui lambit procero vertice, montis. Faucibus a primis, geminaeque in margine ripae Multa voluptatis causa posuere beati Tecta Patres; sed Sorgiadum pulcherrima longe Stat domus: huc ducunt ipso super aequore structae Multa arte ingentes solido de marmore scalae Pluribus ornatae signis; hinc itur in ampla Atria, pictura paries animatur utrinque Multiplici: domus ipsa ingens, et balnea praebet Loturis: nemora accedunt, gelidique recessus, Antraque, et halantes horti, longique canales Terram inter recto ducti ordine, coniferaeque Hinc atque inde virent cyparissi. Scilicet illinc Usque ad Arionios fontes (hoc nomine dicta Antiquis haec unda fuit) non longus eunti Tractus, ubi incipiunt ipsi dulcescere fluctus: Quidquid ibi aequorei capitur gregis et mage gustu Praestat, idemque genus jucundi Pinguis honore Vincit, in alterius crevit quod gurgitis unda. Rupe sub aeria rapidus fluere incipit amnis Ingenti excurrens alveo, facileque vel ipsas Danubii victurus aquas, ni tanta voluptas Sit pelagi: hic multo protrudit Nerea tractu Extra ipsas fauces, cursus ubi sentit aquarum, Seu petat occasum, seu cymba feratur in ortum. Hoc super amne rotas immanes unda revolvens Sustinet: hîc degunt, queis frangitur orbe molari Nocte dieque immensa Ceres; cumque ignea fontes Tempestas alibi magnis fervoribus hausit, Hîc senior glauca velatus arundine frontem Pleno urnam ingentem de flumine fundit Arion. Nempe ita Naïasin placitum, Trebinidis amnem Joannes Lucius de Regno Dalmat. et Croat. Lib. 4. Cap. 4. de hoc flumine, quod Zachlumum vocat, haec habet. Per vallem Popovo dictam circumquaque altis montibus cinctam fluens, nullibique exitum habens a terra absorptum per occultos meatus in mare prorumpens flumen Omblam, antiquis Arionem efficit. Quae rapidum, et vasto absorptum telluris hiatu Antra per, et caecos huc deduxere meatus. Haud secus Elea properans Alphaeus ab urbe Sub mare flectit iter Siculas delapsus ad oras, Inque Arethusaeum mutat sua nomina fontem. Nil hoc frigidius latice est, crateraque plenum Haud interrupto facile siccaveris haustu: Talis et in mediis ille aestibus: adde, quod aura Hîc quoque frigidior per noctem spirat: amictus Ne tibi tum levior cave sit, si picta per amnem Te placidum vel cymba vehit, littusve sedentem Detinet, incautos morbi plerumque sequuntur. Nec verò in culpa locus est, nam praebita ab ipsis Causa malo, algescant, et tristia pharmaca potent. Rus licet hoc aliis nostrae vicinius urbi, Multusque appellat conducto huc remige civis, Nec non illi etiam veniant, urbemque frequentent, Agrestes nimium tamen, ingeniique retusa Sunt acie, hisque solent veterum permulta parentum Vel nunc obicier dicta insulsissima, quorum Id celebre (effigies cum Christi in caerula lapsa est) „Si soboles hic vera Dei, ne educite, solus „Vi propria ex imo summas referetur in undas. At dum urbis pudet esse jocum se a tempore longo, Jam tandem sapere incipiunt, factique sagaces. Hi pretium posuere gulae, nam vendere piscem Mos illis, quantum suadet malus ardor edendi, Non quanti res ipsa valet: nos causa malorum, Qui in cute solliciti curanda plus sumus aequo. Quid juvat indici pretium, quo debeat unum- quodque genus vendi piscis? Quid figere ferream Parietibus lancem, quae ponderet? heu nihil horum Si stabile in longum potuit servarier aevum. Ipsi ipsi leges infregimus, ingluviemque Nostram illi proprio didicere apponere lucro. Unica piscatus tenet omnes cura: trahuntur Lina hîc, contra illic mittuntur, et humida Soli Exponunt siccanda alibi; lacerata videbis Hîc ipsis refici a pueris, nova texier illic, Textaque subereo quà cortice, quàque oneroso Naviter armari plumbo: sic largior illis Fons lucri, a tenui possent quam quaerere gleba. Quamquam ad nos multis aestivo rebus onustae Femellae hinc veniant quoque tempore; copia lactis, Ovaque, et omnigeni fructus, et brassica fertur. Haec ubi distraxere, peculî summula filo, Tela, aut lemniscis mutatur, et urbe relicta Lintrem adeunt, remisque ipsae freta caerula verrunt Praepetibus, sedet ignavus dum puppe maritus. Rus licet hoc sanis urbem nutricibus auget, Non tamen utilitas magna hinc, quia agreste puellis Saepe etiam ingenium infundi cum lacte videmus. Nam non continuò nutrix illa optima, cui sit Copia lactis, et oris gratia: laudo benignam Plus ego naturam, mores, animumque sagacem, Harum impune avidis presset puer ubera labris. Ante Sebasteno lucem quae sacra Patrono Die Purificationis B. M. Virginis. Civibus hic jucunda adeo spectacula pagus Praebet, ut Heraclitus rideret talia, quamvis In vita risisse negent. Praecedere cernis Signiferum, quem signa decent, ut ephippia asellum: Hunc centum fortasse homines (totidemque seorsim E Bergato, et Bosanca, de quibus supra. Vicinis urbi e pagis, quos signifer alter Primo illi assimilis ducit) nullo ordine, nulla Militiae, quamvis res ludicra, lege sequuntur, Queis vix in triplici mirum semel ignea gyro Si tormenta crepent, turpem spectante Senatu Gentis avaritiem, atque ipso ridente popello. Tum juvat horum aliquos vinosam intrare tabernam, Dum fora circumeunt alii, multisque Lyaei Impleri cyathis,mox se se reddere gressu Nutanti ad socios, teque Evohe dicere cantu. * Haud ita nunc, nam multi altum ut coepere per aequor Longinquas tentare vias, fortunaque crevit, Lecta manus juvenum, vestesque induta colore Uno, eodemque omnis volat haec ad festa, tonansque Ignivomae strepitu balistae haud pulveris ullum Luce modum hac pyrii scit, laetitiaeque tenere.

De Malpho, illiricè ∫Zaton. VI. Gravosa egressis dextra de parte cadentem In solem distans haud longo tramite Malphi Panditur insignis portus, quo tuta carinis Est statio, et placido subsidunt aequora fluctu, Cum notus Hadriacum miscet mare, nec sinit aut hac, Aut illac ratibus procedere. Turbida verùm Vix ubi composuit melior freta, velivolae uno Egressa puppes hinc tempore conspiciuntur Credere se pelago, et cursus iterare relictos. Hic austro objectus locus est, gaudetque salubri Temperie, quamquam juga claudant ardua circum Nam matutinis Eurus refrigerat auris Quottidie autumni per tempora, qui tribus horis Observatum hoc fuit, quod si quo anno per eam tempestatem hic ventus non flaverat, locus ipse insalubris, et morbis obnoxius fuit. Magna ubi perflavit rabie, fera murmura ponit. Haud facies inamoena soli, nam littore ab ipso, Quà leni incipiunt colles assurgere clivo, Cuncta tenet late frondescens Palladis arbos, Mille cados olei dare in annum commoda, baccas Si bene crescentes oleaginus impleat humor. Nec verò et vallis quà pars jacet ima supinae, Egregii desunt fructus, pars venditur urbi, Pars inopes Cererem obliti vescuntur agrestes. Sunt quibus in virides salientis rivulus undae (Quippe scatent multi hîc latices) illabitur hortos. Uberior qui longe aliis, erumpit ad ipsum Penè mare: hîc olim frigus captare per aestum Multae ego consueram protectus ab arboris umbra: Excisis exin, Cereri structa apta terendae Constitit hîc moles, plerumque at inutilis, astri Cum furor Icarii sitientes fervidus agros Exurit, segnesque rotas depressior unda Haud agitat: parva ergo viris lucra inde trahuntur, Vicinis allata licet sic commoda pagis. Nulla magis pisces, neque certius aequora celant, Quam sinus hic, nec vile genus stabulatur, et unum. Pars nassis capiunt, pars retibus, altaque quosdam Fuscina per noctem taedis ardentibus atram In cephalos armat, queis hîc sapor optimus, et qui Prorsus abest aliis, quos diversa educat unda. Saepe etiam huc thynnos adnare videmus ab alto Aequore, et hîc aliquis mage duro cannabe texta Lina sub aequoreas mittit non vana lacunas. Quinquaginta focis colitur rus omne sub ipsum Littus penè sitis, tantum Vaerbiza recessit Eoum in solem vergens, vix nomine digna. Ornant tecta locum quoque civica, laetaque multis Est facies, atque ampla patent, nam condita avorum Temporibus, proprias cum puppes pagus habebat Hic quoque, opesque mari referebat navita ab alto. Hîc ego saepe moram autumni per tempora traxi, Arrisitque locus; naturae ad munera sed nil Addidit ars. Quod si pedibus mare propter obiri Hic omnis posset sinus, et vestigia ferri Longius, alliceret plures, blandeque teneret; Nec me vicini stringentem littoris oras Vano exerceret cessantem cymbula motu. Editiore jugo scatet algidus humor, ab alno Voda ad johe Illyricè Nomen habet: leviorem aliis, potuque salubrem Quod memorant, puerum hinc urnas deferre jubebam, Fama nec illius laticis mihi vana reperta. Incola frumenti penè hîc nil emetit, atque Area propterea siqua est, magis apta choreis, Agrestes agitant festa quas luce puellae. Nulla boum videas armenta hîc pascere: vaccam Siquis habet (sed rarus habet) lac vendit, agellis Ingeritur dein pingue fimum: nec multus abundat Laniger hîc, multaeque locus neque prodigus herbae. Hoc ego pauperius nil vidi rure, meaeque Hîc esto finis, quoniam jam longa, Camoenae.

De Valle Nucis, illiricè Orascjaz. VII. Occasum versus post Malphum pulcra videri Intratur vallis: nomen nux plurima patrum Consita temporibus fecit, nunc nomen inane. Nam vix quod pueris ludendo sit satis, agro Nascitur, at quoties bene reddidit annus, olivi Inveniat ter mille cados mercator emendos, Cannosamque petens, Barsecinemque propinquam Hinc parta simili contentus merce recedat. Namque olearum ingens hic, continuataque sylva A Malpho incipiens est tractus scilicet omnis: Rarus honos nunc Baccho, habuit sua tempora Bacchus. Hîc et succosi fructus, et copia: credam, Irriguis large quia circumspergitur undis Ille locus, cui sex saltem, septemve perennes Natura indulsit latices, quorum utilis aegris Non unus, parvamque apte appellaveris Idam. Rure sub hoc magnis statio solet esse carinis, Nec semel hîc tenuit numerosas anchora classes, Classes Turcica, Russa, et Gallica annis proximè elapsis illic per plures dies, diversis tamen temporibus pacificè, jactis anchoris, sunt commoratae. Quarum aevo non una brevi mihi visa, per orbem Cum strepitu horrisono feralia bella tonabant. Olim hujus populi bis denae corpore magno Sulcabant pontum puppes, nunc ille alienas Penè suarum expers ad ripam accedere cernit. Durior a pelago ascensus, lapidosaque ducit Semita, sed terrae pariter prospectus amoenae Scandentem recreat, partem nam plurima in omnem Frondentes inter frutices, glebasque virentes Et domus agricolûm stetit, et quae splendida multus Hîc tecta exstruxit civis: nil purius aura Coeli hujus spirare queas. Hîc pluribus annis Ignatî soboli steterat cultissima villa, Quò post exhaustos animum recreare labores Ibant aspectu nemorum septembribus horis. At quia et altera erat pariter vicinior, In ultimo portus Gravosani recessu octo stadiis Rhacusio distans haec villula rusticationi percommoda ab iis cum voluptate invisebatur. illam Distraxere: hercle! Hi melius, queis empta, benigno Lumine nam Pallas spectant, Pomona, Cereresque. Utile nec tantum capitur, conjungitur unà Dulce etiam, hîc vacuum curis quia degitur aevum. Publica per medium via rus: hac pulcrius ipse, Commodiusque meis nil optem gressibus, aequa Nam longo tractu se porrigit, et simul offert Prospectus laetos passîm terraeque marisque Suppositi, quà multa meat ratis omnibus horis. Quem Rhacusanis agrum Nemagnus ab ora Stephanus dictus Nemagna rex Bossinatium, qui in Rhacusanos animo se perbenevolo semper exhibuit. Rex Epidaurea quondam donarat habendum Desinit hîc, aptoque illum, quod prima teneri Urbi coepissent ea praedia, nomine dicunt Astaream, veteres possis quod vertere terras. Illarum dominos lex indulgentius ipsa Respicit, et multos est elargita favores. Nec rudis hîc populus, nec cultu pauper, et oris Gratia commendat, vestisque decentia sexum. Hoc nostrae commune locis penè omnibus orae, Res ubi, praeter agri culturam, et nautica cordi. Qua causa huc ierim, nunc accipe, ne mihi forte Hoc vitio vertas, alienis si te ego rebus Plus justo hîc teneam patrias audire volentem. Id mihi Malphaeo degenti rure Rhacusae Nicolaus Puliesius Archiepiscopus Rhacusanus, deinde archiepiscopus Thessalonicensis; et Vicarius Patriarchalis in Constatinopolitana Civitate, ubi diem supremum obiit. Suasit iter bonus antistes, quem mira tenebat Cura sui tenuem gregis hanc invisere partem, Corpore quamquam esset tunc aegrior, accieratque Qui sibi suppetias obeundo in munere ferrent. Nos pedites, morbus cui regius, ille caballo Invehitur. Titan radios vix spargere terris Coeperat, et multo advectos nos incola sacri Aeris suscepit sonitu. Post sacra peracta Auribus ad multam commissa fidelibus horam Secreta excipimus, sacra et dape pascimus omnes. Cum sol jam faceret breviores altior umbras, Illius nos mysta loci, populique magister Ante fores templi sub tecto, ubi proxima rauco Lympha cadit strepitu, mensis accumbere jussit. Postquam epulis exempta fames, mensasque removit Sedulus, atque opera fervens vehemente minister, Jucundo vacuas sermone exegimus horas. Tempus erat sacro pueris jam tingere frontem Unguine, cum quidam casus miserè omnia turbat. Namque advectus equo vir se obtulit unus ab illis, Consilia ad secreta adhibet quos curia patrum. Pontificem hic subitò occupat, enixeque rogare, Ut rem differat, et praesens in tempus omittat. Quippe locuturum se maxima, et illico in aurim Arcani stillare aliquid, mox quaerere, an esset In promptu quadrupes, socio quem mittat, eundem Cum nequeat, soleam a pedibus nam amisit eundo. Hic erat ille, sacro fulgentes murice Patres Quem curare suas hîc res voluere, quibusque Relligionis ab almae auctu stat nobile nomen. Mittitur illi equus, at sacrum differre recusat Praesul opus, praestare brevi quod possit in hora. Advenit interea comes, et cum Praesule munus Jam functo, secretò agere hic quoque, nec mihi quisquam Illum Tiresias poterat dissolvere nodum Nos porta exclusi, submissa loquentibus est vox, Compositi vultus consultò, et denique cuncta Apparere mihi rem pure posse vetabant. Hîc ego, quando mihi arcanum expugnare potestas Restabat jam nulla, affinem Praesulis ipsum, Qui mihi rem visus subolere, ita tento: quid horum Esse putas causam adventus, dic oro: Senatus Ob grave porro aliquid, magnumque accedere jussit. Da nosse id, nam si ignarum te dixeris, hercle Haud credam. Ille ideo, qui missos novit, in ipsa ut Re cras Pontifici certus queat ordo teneri, Caetera secreti in facto nil esse videbat, Haec orsus mihi verba. „Fuit, fuit inclytus ille, „ Auspice qui coepit Lojola coetus, in omnes „ Diffusus terras, quem Clemens quidquid habebant „ Templorum domuumque relinquere jussit, et omne „ Delevit penitus corpus, dicique priore „ Voce vetat, causam servans in pectore facti, „ Hi fugere licet praeroso saepius hamo, „ Felici tandem Piscator arundine summus „ Coepit, et instabili Pax aurea reddita ponto est, Hoc verbo Pacis alluditur ad ipsum Abolitionis Jesuviticae Breve emanatum die 16. Augusti anno 1772. Cujus unicus finis videtur fuisse Christianae Rei publicae tranquillitas, in quam unam Pontifex maximopere se incumbere profitebantur. „ Quem saevi insano miscebant turbine venti. Tunc ego: summa dies miseris si venit, agetque Rerum inopes, multosque inter sors dura labores, Damna etiam quondam sua sentiet orbis ab illo Excidio. His mage fida Patri custodia summo Christicolûm, columenque potentius haud erat arci Vaticanae aliud: non Relligionis amore Vincebat quisquam, teneram ingenuasque per artes Moribus atque bonis melius formare juventam Noverat: hi vitae exemplis illustribus, atque Eloquii arte sacri magnas cum civibus urbes Crimine ab omnigeno absterrebant. Una sed auctos Tot tantisque bonis labes maculabant, ob illam Et periere, animis dominandi immensa cupido Hos tenuit, regum haud facile toleranda ministris, Quo clades, mihi crede, uno de fonte profecta, Quidquid mox mendax sparsura est fama per orbem. Sed tempus veniet, cum tot labentibus unà Praesidiis scelerum se turba effundet Averno, Et modo quos delent, fors delevisse pigebit. At quid ego haec ultra? Jam desine Musa. Relicta Valle nucis, petitur Malphanum,et jam sole caduco Adveniens vesper sua quemque in tecta reduxit.

De Cannosa illyrice Taersteno VIII Post Nuceam sequitur vallem Cannosa, salubri Coelo et aquis gaudens, et in aestu mollibus umbris. Hoc ego cum sociis, parvo vectante phaselo, Visere rus ibam, meritò quod Gozzea dici (1) Gozzeorum familia e patriciis antiquissima, et dives hîc amplissimum olivetum cum pluribus colonorum domibus eidem addictis possidet. Villa potest, quodcumque soli nam hîc aspicis, illam Ad gentem spectat, pauca excipe. Ad ostia portus Gravosae ut linter devenerat, ecce tumentes Plus nimio undas iracundum cernimus aequor Erigere. Experti nautae cum apellere tutò Saxosum, portuque carens nos posse negarent Ad littus, Malphum ingredimur, dapibusque refecti Ultro viam aggredimur pedibus, minus utque molestus Quintili sit mense calor, de corpore veste Detracta, impositaque humeris arcemus acuta Palmite vitigenae radiorum spicula frondis: Tum laeti agrestum cantantes carmina ritu Tendimus, et sensim sine sensu absolvitur omnis Semita, mox paulum in molli consedimus herba. Blanda loci facies, nulla hîc inculta videri Gleba erat, acclinique jugo revolutus aquarum Rivulus in virides hortos manabat, et idem Agricolis pagi pariter frumenta terebat. Vidi aedes dominique loci, et viridaria laeta, Neptunumque undas jaculantem e dente trisulco, Quaeque capit laticem affusum de marmore concham Ingentem, vidi pariter, nil abfuit unum Praeter herum, nobis nam villiicus omnia monstrat. Cum duplex, riguae quae margine consita ripa est, Surgeret immanis platanus, quae grandior imum Metiri ad truncum nos quidam incesserat ardor. Ut quini circum ductis hinc inde lacertis Sepsimus amplexi, vix suffecere obeundae viginti mensurae Rhacusanae cubitos trunci circumferentiam habere deprehendimus, videlicet ulnas quinque mensurae Italicae, vulgo Canne. Brachia. Non tanta agricolûm hîc vis degit, ad umbram Quanta illius adhuc facile considere posset. Haud minor hac quercus pariter mihi cognita mole Non procul hinc: tanta est majestas scilicet illis Arboribus, solaeque nemus formare videntur. Vera tamen sunt sylva oleae, queis cuncta tenentur: Rite illi agricolae culturam adhibentque, sciuntque Praeclare, quidnam resecent, quid in arbore linquant Palladia, multique vocant, ut talia discant Mox ipsi: haurire a doctis rerum utile semper Notitias. Quae natae illic, portantur in urbem Praestantes cynirae, tum fraga, ac cerea pruna, Atque alia egregium servantia poma saporem; Nec non unde sibi primaeva ab origine nomen Pagus habet, gracili de canna nunc quoque crates Siccandis uvis texunt ac ficubus aptas. Non injucundam speciem rus exhibet, alto Si praetervectus quis spectet ab aequore, sparsa Namque hac, atque illac apparent candida tecta, Hic Sanctus Parochialis Ecclesiae praecipuus Patronus est. Et Viti templum haud ignobile, et addita templo Turris, fonsque maris miscens se argenteus undae. Hîc gemina mora facta mihi cum luce fuisset, Ad Barsecinem me adduxit tertia, ubi Annae Parthenidis matris recolit festa annua pagus. Semita dum fuerat per planum, ac commoda, mulo Me patiebar agi, sed cum salebrosa deorsum Ducere coepisset, descendi, atque ipse capistro Mulum per cautes, ut tutius esset, agebam. Frondescens tum sylva mihi mediocris aditur. Hîc quercus inter turba ingens, agricolae pars In hac sylva mercatus nundinatorius quotannis fit die sacra Beatae Annae. Nostrates, pars qui caligas huc sutor agrestes Urbanus tulerat, nec longa in pectora barba Demissa Morlachi aberant, clamore replentes Haec loca, dum mercis genus haud divenditur unum. Hos ego, femellasque ejusdem gentis in orbem Ducere mox choreas vidi, quos horrida setis Pectora contectos ac brachia, ni pede capris Vidissem absimiles, nec bina assurgere fronti Cornua, pro Faunis agrestibus, ac Satyriscis Accepsem facile: tantum instar in artubus horum est. Hinc abeo, et geminis, ad quos locus attinet omnis, Hi sunt de familia dicta de Zuzzeris, qui in excolendis oleis peculiarem curam adhibentes multum olei, et praestantioris generis habent. Invisis dominis ad collem deferor, unde In mare prospectus late patet, utque videbam, Quod multa hac illac arbuscula surgeret, ibam Visurus propius, quondam genus, utque rigentes Juniperos esse agnovi, tum protinus illud In mentem rediit, visum quod saepius, hujus Nempe loci pueros hîc scabro a cortice lectam Vendere sandarachen nostrae pictoribus urbis: At satis haec, levibusque modum jam imponere tempus.

De Pagis vulgo dictis Superioribus, deinde de terris quae sub Slanensis comitatus nomine comprehenduntur. IX. Asperiora situ describere carminis ordo Me loca nunc, populosque jubet percurrere agrestes. Longus ab Osonico Slanensia littora ad usque Materies mihi tractus erit, cui accedet et alter Longior, horridiorque, novas quem dicere terras Coepimus, ex quo abiit vetus incola: non ego multis Haec peragam, longoque morer sermone legentes. Montosa haec omnis regio plerumque, et in Arctos Quà flectit, gelidis magis est objecta pruinis. Rara Ceres seritur, veniunt felicius illic Hordea apud nos in terris solutioribus melius, quam in spissis provenire plerumque solent. Tam autem illa, quam triticum nostrates coloni fere in montium jugis ante crematis serunt, quod illi dicunt palit laʃine. Hordea, sed multa passim juga consita vite, Serius etsi illis coquitur vindemia saxis. Hîc ego nec numerum referam, nec cuncta locorum Nomina, cursim aliquos attingam, teque rigenti Gromacja impositam saxo, quae docta tenaci Fingere vasa luto figulos agrestibus addis, Aptior ut gemina veniat tibi victus ab arte; Nec te Cliscevium sileam, aut te Gljubcia tellus. Ut verò haec illi, propria quam voce vocamus Morlacham, durae loca sunt contermina genti, Multum illi et noster par incola, moribus asper, Incultusque nimis. Quoties sale navis onusta Ingreditur portum, pagis accedere plures Agricolae ex illis, suus ordo ut cuique, jubentur Ad loca vecturi, Turcae unde imponere equorum Commodius dorso, et confestim abscedere possint. Nempe datum hoc nostrae pridem urbi, ut proxima quaeque A nobis regna accipiant, pretiumque vel ipsum, Quo coemant, per nos decernitur, ubere quaestu. Nunc age, quandoquidem prope in omnes foemina luces Plurima ab Osonico venit huc, exilia quaedam, Quae vidi, expediam fors arrisura legenti, Hic licet urbe locus distantior, et via longe Aspera, per salebras incurvae fasce feruntur Ad maris Umblaei devexum littus, et inde Portitor, accepto naulo, ut traduxit in oram Littoris oppositi, duo rursum ad milia passûm Incedunt, quae verò illis, nunc accipe merces. Sarcina prima humeris est tantum straminis, apte Ut queat inferior repleri culcita, paucae Aridulae accedunt frondes, et ligna, manuque Inseritur qualus modo simplex, et modo duplex, Quos replere ovis, mos caseolisque, rotunda Vimine de lento quos fiscina texta coercet. Ast alias saccus teneri quoque germine caulis, Asparagis, betis, vel Rapa hujus loci peculiari quodam, eoque eximio sapore dotata sunt, quod illius soli ingenio tribuendum, cum his similia vel ex eodem semine alibi provenire haud posse compertum sit. rapis fertur onustus; Nunc turdos, pedicis si vel puer, aut leporem vir Coeperit, adjiciunt oneri, et beneolens apiastrum Saepe ferunt etiam, quod vendant pharmacopolis, Quosque sua struxere manu rhombosque, colosque: Exigui cuncta haec pretii, et sic parva peculî Summa redit miseris, apprime stramine in urbem Cum solo venere graves, ut ob illa laborem Longae adeo subiisse viae mirere; beatas Se tamen hae reputant, si possit ab aere recepto Plena oleo flavente domum vesica referri. Non longe hinc pagus, terraeque a nomine Petri, Quas dicunt: Slavi quondam voluere rapaces Vide Jacobum Luccari Lib. 2. pag. 81. Editionis Rhacusanae anno 1790. Adjecisse sibi: rex lite Uroscius illa Aequius expensa nobis firmavit habendas. His ego sed missis Slanaeas jam invehor oras: Commodus hîc nautis aperitur portus, et omnem Penè locum hac illac cinxere haud vilia tecta. Pauperis hîc soboles Francisci degit, et Aedem Divus habet Stridone satus, nostrae inclyta gentis Gloria. Non cultu hîc horret sic incola agresti, Ut reliqui, qui circum habitant, queisque imminet alto Mons altisimus, sub quo locus dictus Banichi est positus: longe autem a nautis, et ex adversa Italiae ora conspicitur. Vertice Tmorus, Olympo audens, et Pelio, et Ossae Aemulus ostentare caput: feliciter illis Collibus et pingues oleae, vitesque coluntur. Nec verò et moros illic oblita virentes Inserere est solers industria, et aurea nentem Stamina vere novo incumbunt educere prolem. In multis aliis Rhacusanae ditionis locis, et praecipuè in regione Stagnensi gens rustica educendis bombycibus operam navat. Haec commercii pars multo magis excoli posset, cum et sua sponte apud nos mori proveniant, et citissimè crescant. Emolumentum ingens, nam multo et serica in urbe Venduntur pretio fila, et sibi foemina partem Servat, qua summas fluitantis cycladis oras Pingat acu, mos ut priscus gestare, colore Fucatis roseo filis, croceove. Sed artis Nauticae eos longe, cui se se addicere gaudet Incola, quaque adeo valet, experientia ditat. Ast alio quam major opum vis tempore, magnas Vide P. Anselmum Bandurium Tom. 2. Pag. 71. in Antiquit. Constantin. Cum triginta rates, atque amplius unus habebat Hic locus, et regi servibat Ivelia Ibero Ad uberiorem sequentium intelligentiam do verba D. Eusebii Caboga Monachi Benedict. Lib. III. suae Rhacusanae historiae citatae a Benedicto Ursino in opere, cui titulus Le glorie cadute dell'antichissima, ed augustissima famiglia Comnena pag. 121. Hoc ann. MDLXVIII. 10. Id. Januarii portui Slani insignis Comitatus nostrae Republicae secundo vento appulit Alexius Comnenus, Trapezuntis princeps, filius alterius Alexii supra memorati, qui annis praeteritis una cum aliis Graeciae Regulis ad nos confugerat. Hunc comitabantur septem propriae cataphractae naves omnes pene devastatae ex proelio gloriose protinus acto contra tresdecim Turcarum triremium classem sub imperio Caracossae, piratae Turcae acerrimi, quae et armis, et remigio ita pollebant, ut communiter dicerentur Adriatici maris terror: sed istas Comnenus summopere afflixit, alias in ima maris immergendo, alias ad pugnam invalidas reddendo non sine maxima Turcarum occisione. Ut igitur Alexius Slanum tenuit, eum Dux Iveglia Ohmuchievichius Gargurichius propria domo excepit, et paucos ad inde menses ejus cataphractas naves uti rei maritimae peritissimus instauravit, munivit. Adiit interim ad videndam urbem magna cum omnium laetitia .... Classe verò egrediens Hispaniam versus ultimo loco natum Petrum nomine adolescentem aegra valetudine affectum .... apud hospitem ducem Ivegliam reliquit. Et paulo post. Sed ad Principem Trapezuntis supramemoratum redeamus. Tribus vix elapsis mensibus renuntiatum nobis fuit, hunc misere in Lugdunensi sinu periisse una cum submersis 7. Cataphractis navibus, totaque caterva supra duo millia militumque, nautarumque, 30. vix superstitibus miraculo evasis, quorum aliqui hoc nuntium nostram ad regionem non sine maximo audientium dolore, foemineoque ululatu, deplorantibus singulatim omnibus amicis amissum virum, parentem, filium, germanum. Unde Petrus ultimogenitus .... miserando casu audito tristitiam in imam, acerbissimumque dolorem incidit. Sed summus consolator Deus .... adolescentem hunc a Divi Francisci religiosis consolari disposuit, et apprime a Ven. Fr. Francisco Radagljevichio .... qui efficaci exhortatione, innumeris adductis sacris et profanis exemplis ejus permaximum dolorem penitus sedavit, ipsumque induxit ad se matrimonio copulandum cum Helena dicti Ducis Ivegliae ultima filia, puella pari gratia et pulcritudine conspicua, uti evenit summa cum parentum, et adjacentium incolarum exultatione, inter quos usque adhuc asservatur memoria tragici casus; illumque rustici nostri vetustis cantilenis (a nobis Illyrice Popjevkigne dictis) maxima auscultantium commiseratione in dies recolunt. Missus in Angligenas classis pugnare magister! Cujus mox suboles Comneno tradita nuptum Pulcra Helene, ut ratibus genitor post proelia quassis Slanaeos subiit portus miserandus Alexis, Qui, nisi Thrax spoliasset avos, sua regna teneret. Nunc age, quo sponsae genitor sit sanguine cretus, Expediam. A proavis genus huic Bosnensibus, olim Quos de se meritos gens Cotromana superbis Nominibusque una, atque agris ingentibus auxit, Adjecitque urbes geminas sibi regia jura Pendentes; ferus at Bosnam ut Thrax occupat armis, Omnia disperiere levis fumi instar, et ad nos Concessit dives titulorum, atque indigus aeris, Terrai in parva servans sola vasta papyro, Queis modo vel tenuis longe praestaret agellus. Haud alia Arcadicae pastorum praedia turbae Esse videmus, et a longo quos tempore nobis Roma assignavit Tegeaeos prodiga campos, Hos fera Threiciûm nunc ungula pulsat equorum. Hic locus emporium Turcis, frumentaque vendi Egregii quondam generis sine fine solebant, Nunc et rara illis, et deteriora feruntur, Carior atque omnes annona evadit in annos, Causa mali assiduò spargens bella impia Mavors. Huc qua Virgo die terris post fata relictis Sidereas invecta domos radiantis Olympi, Multus ab urbe venit festa ad ruralia civis, Mercatusque haud vile genus celebratur, et omnis Indulget genio pagus, dum laeta resultat Pulveris ad pyrii strepitus in collibus Echo. Mos etiam dulces tunc est agitare choreas Fistulae ad agrestis sonitum, cantusque ciere; Laetitiaeque dator reduces comitatur in urbem Bacchus, agente ratem sanae vix remige mentis. Hîc quoddam propriumque loci, multosque sapore Quod grato delectat, ab ovis, caseolisque, Queis lac accedit commixtum melle, placentae Illyrice Prjesnaz dicitur. Fit genus, et mitti dono solet urbis amicis. Ulteriora sequi sed jam loca tempus, et orae Illius breviter reliquum percurrere tractum. Janska maris sinus est, statioque minoribus apta Navigiis, illuc pagis e pluribus unà Conveniunt urbem petituri, octavaque quaevis Ad nos adducunt agrestem Sabbata turbam. Alter ei similis, Dolli quem nomine dicunt, Est sinus, isque etiam percommodus: inde feruntur Gravosium, pedibusque viae quod restat onusti Permultis humeros rebus, quas vendere portant, Sive e condicto dominis, donove daturi, Conficiunt; nec res sane injucunda tenellis Non sine balatu centum comitantibus haedis Intrantes urbem aspicere. Acceptissimus his fit Caseus similis cono, nam quatuor apte Prozjep a nostris dicitur. Diviso in partes norunt includere ligno: Hunc sparto innectunt, qua latior, inde per ignem Trajiciunt, summasque jubent nigrescere partes, Unde novus sapor adveniat pergratus edenti. Nec verò, quamvis deserta haec littoris ora, Negligitur penitus piscatio, Lissatiique Incola subjectum descendens ad mare captu Sardarum hac etiam fit dives in aequoris unda. Lanae erat haec multum regio olim, ac mellis abundans, Nunc minus, ut coepta est industria, amorque laboris Imminui. Quid enim videas modo? Ludere talis, Fumificaeque dies haustu consumere frondis, Vina haurire, lyraque insulsos edere cantus: Cura viros haec vana tenet, vix caetera curant. Foemina plus illis certe valet, et nisi terram Haec foederet rastris olus insertura, gregique Lac premeret, neretque domi sua pensa, nec unctos Illi ederent caules, tegerent neque vestibus artus, Venalisve ullus ferretur caseus urbi. Horum ego, cum senio effoeti, morbisve, petentem Haud unum parvae stipis aera per ostia vidi. Scilicet hoc coepit contingere, rusticus ex quo (Usque novam execere insuetis obfuit artem) Qui fuerat, voluit fieri institor, atque bovilli Cum Turcis ausus pecoris commercia inire. Permultis haec parva scatet provincia pagis Praecipuos obiter memoro, nam barbara centum Nomina quis latio resonantem carmine ferret? Cepicuchi vicus non contemnendus, eòque, Finitimis quoties accessus liber ab oris, Mercatus causa Turcae sine fine feruntur. Corrupto at coeli tractu cum tabida pestis Se in terris aperit Bosnensibus, hic locus omnis Castrorum in morem vallis cingentibus horret Ordine tergemino fixis: vigilantia fines Assiduo obtutu servat noctesque, diesque: Nec cessatur, ab ima omnis ni stirpe revulsa Saeva lues jam nulla sui vestigia liquat. Hîc mediocrem etiam, et sementi rusticus aptum Campum habet, hîc scabro de pumice prosilit unda, Optima potu, ipsoque placens vel nomine priscis, Lumine nam cassi optabant requiescere juxta,10 Usque ad hodiernam diem hanc aquam Turcae finitimi dobra voda appellant, hoc est aquam bonam. Nostri autem Dobaersctack vocant. Plura dici possent de hisce sepulcris, sed nunc non est his locus. Unde sepulcrorum nunc est tot cernere moles. Hîc mihi cordatus forte ut narrabat agrestis, Post paucas traducendam solemniter horas Aspectare novam me sponsam posse, rogavi, Conjugii ut patrios mihi panderet ordine ritus. Tres leviri tecta ad sponsae (tunc ille) sub armis Signifero incedunt praeeunte: ut limina clausa Inveniunt, pulsant. Quae causa accedere jussit, Poscit herus. – Poma ut demus tibi, tuque puellam. Queis ille, hinc aliò vos gressum avertite. Pulsant Illi iterum, atque iterum, tum janua panditur: arma Ille jubet poni, sponsam hi sibi tradier ante. Ut dedit ille, exuti armis dant poma, simulque Dignior hanc levirûm dextra accipit, atque ter actam Se circum in gyrum ducit. Post talia mensis Accumbunt, dapibusque refecti pocula siccant. Flammeolo velata caput tum virgo pudico Hos inter graditur media, ad templumque feruntur. Hîc sponsus, magna comitum stipante caterva, Expectat venientem: ut sacra in foedera ritu Solemni dextras junxere, en altera turba Pars in equis, multi pedites reboantia crebro Tormenta explodunt strepitu, ad sponsaeque penates Approperant: ruralis ibi convivia pompa Exstruit, haud aries unus torretur, et ollis Secti membra bovis fervent in grandibus: offas Immanes Cereris coctae, innumerasque lagenas Expediunt Bromio plenas, centumque vocati Vescuntur, potantque, et quicumque advenit ultro. Iam mensa instruitur, nurus hanc inscendit ab uno Margine, mox pedibus spondam percurrit ad imam. Assistit paulum illa epulo, nec vescitur, exin Cum leviris capit illa dapes, aliaque recumbit In mensa. Ut saturi, dotalisque arca puellae Vestibus omnigenis, tela et Memphitide dives Panditur, huc dona iniciunt, ut cuique libido, Lemniscos, strophia, et nummos: hanc quatuor aevo Florenti juvenes pendentem hinc inde duabus A trabibus portant alacres: nova nupta marito Tum primum sociata venit: turba omnis euntem Ad sponsi sedes pyrii inter murmura crebra Pulveris, et citharae sonitus ac carmina laeta Prosequitur. Postquam intulerunt in limina gressum, Hîc omnes laute coenant: nunc accipe, quales Post coenam ritus. Posito sponsus pede dextro In dextro sponsae mucronem desuper ensis Imponit, capuloque super stat dextera sponsae, Quam dextra tegit ille sua: bona verba parentes Tum gemini dicunt, crustisque ad quodlibet omen In caput infligunt sponsae cerealibus ictum. His actis, nuptam matrum non una, patescunt Queis arcana thori, et Cypriae mysteria divae, Ad thalamum adducit, pugnandique edocet artem, Ne sit virgineo obluctari dura pudori. Hanc ubi composuere thoro, sibi ut ostia pandant Exclusus juvenis rogitat bis, terque magistras. Pandimus, at quid erit praemî? Tunc ille daturum Se quiddam promittit, et his abeuntibus intrat. Post noctem exactam, claro cum lucifer ortu Fulsit, aquam manibus levirorum sponsa ministrat, Dein in amicitiae signum parat oscula, contra Haec illi vitare fuga, nam turpe putatur Oscula ab hac capere, amplexu quae fota recenti est. Pompa haec conjugii, hi ritus, nec plura locutus Me liquit, coepti at revocat me carminis ordo. Lissatium in media penè hac regione locatum Non aliquo clueret sine nomine, magna lacuna Ni stagnantis aquae (portat grex inde) jaceret. Non semel haec coeli puras spirabilis auras Infecit, tremulam adducens in corpora febrim. Populea antiquum quae servat ab arbore nomen Hoc est Topolea in tractu, cui adjungit honorem Nunc quoque quod vivo sit populus adsita fonti. Rusticitas his magna locis dominatur, agresti Longe omnes feritate alios Imotiça vincit. Haud alibi plures scelerati, nec caput unum11 Haec facinorosorum hominum major copia inde procul dubio provenit, quia hic pagus ad ultima Turcarum confinia situs est; solentque finitimi ubique pejores aliis esse ob facilitatem transitus in alieni Principis fines, et impunitatis spem. 1 Damnatum ex illis furca, exiliove; feruntque, Cum moriens quidam sua crimina mystae aperiret, Hoc prae aliis fassum (peteret ne spiritus Orcum) Clam sibi Turcarum in vita bis quinque necatos. Haud alias gestat vestes hîc foemina, quam queis Morlachas uti aspicimus: caput utraque nummis12 Hi veteres Rhacusani ex argento plerumque solent esse, licet quaedam et aureos nummos Venetos interserant. Exiguis ex argento, in formamque venustam Dispositis ornare solet: nova nupta tiarae Hanc speciem assumit, mox deserit: haud Erythraeis Ornatum hunc mutent gemmis: nitet uncta butyro His coma rancidulo, tum longo limite odoris, Quà tenuere viam, sulcum post terga relinquunt. At quid ego foeda haec? Si quae potiora supersunt, Haec vestigemus potius. Smocovglja quod olim13 Quasi ficulnea illyrice sonat. Quid majus fuerit, quam nunc, mihi nobilis ille, Antiquusque lapis dudum hoc effossus in agro 14 Haec in illo lapide Inscriptio AELEPIDIE. INFELICISSIMAE. DEF. ANN. XXX. PAELCASSIANV MARITVS. CONIVGI PI ENTISSIME. POS. Vix dubitare sinit, quo vir flet funera raptae Conjugis, heu! Sexti sibi raptae in tempore lustri. Hunc ego Sorgiadae suasi hinc ut tolleret, olim Ne rudis agricolae saevo confrigeret ictu Malleus, hincve aliquis peregrinas ferret ad oras. Hic possessorem contentum munere reddens Abstulit, urbanaeque domus in pariete fixit. Hic Rhacusanae tractus prope tempore eodem,15 15 Circa finem Saeculi XIV. Quo Stagnaeus ager ditioni accessit, uterque Verùm pestifero Manicheae dogmate sectae Infectus, Monachorum animis quod inhaeserat alte, Imbuerantque rudis facile quo pectora vulgi. Nostri, ne infandus per gentes serperet error, Quo geminam rerum Causam illi, Principiumque Jactabant duplex, jussere has linquere terras. Mox quia se questi non tantum a sede moveri, Sed, queis vivebant, rebus privarier ipsis, Foedere sancitum, vis certa pecuniae ut illi16 16 Vide Monumenta Historica Provinciae Rhacusanae Ordin. Min. Auctore F. Sebastiano Dolci Pag. 19. § VII. Annua caenobio, quod tum petiere, daretur. Dimidia allata nunc parte numismatis aurei Hanc capere hi veniunt (confertur quippe relictae Nos penès haec parti) : rectè hoc, ne indutus amictum Quis Monachi, barbamque gerens illuderet urbi.

De Civitate Stagni, Arce, et locis Stagno Proximis. X. Nunc bimari me Musa jubet dare carmina Stagno Nam me hic detinuit geminis prope mensibus olim Isthmus, et egregie placuit, quod commoda victu Inventa hîc sedes, et amantibus otia Musis. Hic locus 30. milia passum Rhacusio distat. Longum iter, et facile pariturum taedia, ni sit Vel socius tibi, sive libet, quo tempora fallas. Namque Elaphitas ubi post terga reliqueris, alter Est tibi praeterea sinus arctior ingrediendus Per freta vicinas inter currentia terras, Quo tandem emenso, propiusque ad littora vectus Impositam rigidis videas sub montibus urbem, Sic tamen ut campum liceat spectare patentem Ante urbem, et colles, qui dissociantur, apricos. Vide Jac. Luccarum Lib. 2. pag. 79. citatae Editionis. Hanc Marsi e veteris (positi illa in sede, minoris Arx ubi nunc Stagni) perhibent crevisse ruinis, Et Staeum antiquos dixisse has nomine terras. Quidquid at hoc, longo subjecta a tempore nobis Haec regio, et quascumque vides ibi surgere moles, Nostrorum vigilans Patrum aut industria struxit Funditus, aut multum priscis adjunxit honoris. Hujus prima loci, novus huc si veneris hospes, Te frons decipiet, nam porta et nobilis urbi

Hoc in porta tetrastichon legitur Aelii Lampridii Cervarii Poetae laureati, Patricii Rhacusani. Ne male defensum littus populetur, et ultra Adriacas tendat proximus horror aquas, Opposuit bimaris tot propugnacula Stagni Rhacusa, et Blasî numina magna sui.

Praefixa, et carmen decorat quoque nobile portam. Verùm his haud pariter respondent caetera, quaeque Visere sperabas, minime aspicis, area namque Parva urbi, atque, minus capiendo quae apta, figurae, Rara domus, templumque triplex, populique viritim Quodque caput facile numeres, nam parvus; at hujus Egregias terrae fruges consumere natus. Exiguo hîc pretio bene vixeris, ostrea, vinum, Lac, haedos facile, frumentum, oleumque parabis, Multaque praeterea lautos spectantia ad usus. Tempore certo anni paulò est corruptior aer, Mensibus aestivis videlicet usque ad medium Autumnum. Nec coeli vitio tribuendum: hoc efficit ipsa Didita in alveolos campi pars plurima (quamquam Causa mali et Naro vicinus, stagnansque) ubi lentae Thetyos unda jacet sale commutanda marino, Intempestivis pluviis ni solverit auster. Horum nunc numerus multo amplior, aera quotannis Senatus Rhacusani cura huc a Melitensi insula (Malta) adductus vir horum aedificorum peritissimus, qui plures annos apud nos commorans huic operi assiduam, strenuamque manum praebet. Hoc ut crescat opus, large praebente Senatu. Magnifice hac auctum tenus est, regaleque quiddam Jam nunc visitur esse, futurum at grandius olim: Et licet illa seges nunc longe ditior, ante Quam fuit, externumque etiam sal multa quotannis Hîc ratis exoneret, vix sufficit, advenientum Otmanidum e terris vis tanta accedit equorum. Patricio incumbit vendendi cura, tribusque Demandata viris cura altera, ut omnia, ad illam Quae rem pertineant, expendant naviter, atque Sollicite reparent, si quid vitiaverit aetas. Nec satis, ast illuc lex praecipit ipsa, per omnes Ut semel accedant annos, cum mollior, atque Unà opibus dives variis pars incipit anni. Addicti officio veniunt, pariterque ministri, Et plura utiliter curant; sed et octo diebus Indulgent genio: merces ea sola laboris, Multaque nos penes et patriae impenduntur amori. Hanc sine Praetoris permissu antiquitus urbem Haud ulli fuerat peregrino intrare potestas, Fas modo, nam causae jam cessavere vetantes. Illi multa loco accedunt munimina, et altis Undique praecintus muris: erexerat olim Immanem contra, praedantemque omnia gentem Hoc latronum genus immanissimum vulgo Uskocchi vocabatur. Cura Patrum tectura suos: terrae illa, marisque Horrendus fuerat terror, nec saevior ulla Pestis, et ira deûm Illyricas penetravit in oras. Illa Liburnorum e terris excurrere primùm Coepit, ubi fortis nunc Segnia surgit in auras, Vixque ea colluvies post saecula multa recessit. Ut paucis mediocre solum lustravimus urbis Passibus haud fessi, celsas ascendere in arces Cura tenet cupidum, prospectum et quaerere in agros Suppositos, ubi laeta Ceres, Pomonaque foetus Non bene vincenti possint opponere Baccho. Moenia deinc urbis, pinnis qua ornantur acutis, Arcta peragravi, per quae deductus in arcem Exiguam, in summo quae constitit urbis, ut inde Multis descendi gradibus, mediocre sacellum Sub invocatione Nominis Jesu. Inviso: hîc tabula egregii pictoris, adimus Hinc duo quae superant delubra, hoc nomine Blasi, Illud Pontificis Myraei nomine, primum Stagnaei sedes est inclyta Praesulis, ex quo urbs A Corcyraeo distracta antistite coepit Fulta suo pastore regi vigilantius: aedes Non haec ampla satis, sacro sed splendida cultu. Hinc aliud subeo phanum: pars laeva legendum Hoc dabat, e coetu Francisci bina jacere Corpora ibi indigetum, patria qui Sardus, et Anglus. B. B. Andreas a Sardinia, et Joannes ab Anglia. Sed vel murus habet, vel non, calx eruta muro Dicitur aegroto deducere corpore febris Id genus horrificae, cui subjacet incola. In urbe Nil aliud mihi praeter aquam laudabile visum, Haec in Fonte Inscriptio legitur. Perducta est ex Decr. Sen. Rag. Praefuere operi faciundo Savinus Palmotta, et Andreas Bonda MDLXXXI. Quae tribus ampla tubis chrystallo purior usque Defluit, atque brevi vesicam permeat hora. Unicus hic fons urbi, at sufficit unicus, extra Qui fuit alter, in imum aliquot depressus ab annis, Fors aliqua quia parte jacens corrumperet auras. Sed me rura vocant Stagni, gratissima rura, Quae toties et equo, et pedibus lustrare solebam. Parthenidi sacrum vidi hîc ante omnia templum In campo positum, campestris et inde vocatur Parthenis ipsa, domusque suos haec servat honores.(10) (10) Illyrice vocant Gospa od poglia, idest Madonna del campo. Dein facili ascensu parvam ducebar ad aedem, Quam sibi delegit gnara in certamine docto Vincere Virgo sophos. Habitant hîc, sacra puellae1 Hae sunt ex illis religiosis, quas Itali Pizzocare vocant. 1 Virginitatis amant quae vincula, non tamen omni Tempore, sed facilis donec fortuna maritum Obtulit. In parvae inducunt nos limina sedis, Et curant dape, paupertas quam munda sinebat, Lacte novo, et cerasis, regio haec queis affluit, albis. Visa ut multa soli mihi pars, subit altera cura Aequoreos lustrare sinus, et discere quali Astu his egregios pisces venentur in undis. Inspecta haec cupido pariter: vasti aequoris exin Prospectum petii, capiendis multa ubi sardis Navigia insomnem tacitae per tempora noctis Dant operam. Late piceo sub lumine ponti Ardebat pars illa omnis, quà rauca propinquae Saxa sonant Melitae, multorumque ossibus alba. Divisis sorte ante locis hoc retia tractu In fluctus dat quisque suos, neque finibus ulli Praescriptis exire licet; lex provida, ne sint Jurgia piscantes inter, sic cavit: ab alto Saepe mari attollens se vasto corpore delphin, Dum pavidum insequitur pecus, insidiosa subire Retia, et includi centum fugientia cogit Agmina, praeda ingens te scilicet haec manet omnis. Verùm triste malum delphin quoque, nam mare pisces Id linquunt penitus, quo saevum id degere monstrum Noverunt, capiuntque fugam. Quid, si ipse feratur In lina adsiliens mago impete? Proh! dolor, hirtis Artubus haec lacerat, vixque est reparabile damnum. Nec non immanes aestivo ubi sidere thynnos Deprendunt, loca saepe adii. Cum caerula cori Frigidulis crispant alis, jaciuntur in altum Retia, praeda viros tum numquam eludit hiantes. Cymbam implent alacres, remisque, aut praepete velo Rhacusam approperant, ubi totus venditur horae Momento piscis, tantus tenet ardor edendi. (12) (12) Moniales S. Clarae videlicet. Vide P. Sebastianum Dolci in supracitatis monumentis Provinciae Rhacusanae § IX. Vestales, septemque Viri donantur, et urbis Rector; membratimque etiam dissecta salitur Pars haud exigua: hanc siccant, hyemique reponunt. Escam aliquis paulum a coxa distare suilla Hanc mihi laudavit, laudarim parcius ipse. Mille quater passus, sinus est mihi visus, ab undis Bistrina cui nomen vitreis, tum proximus alter (13) 3 Quae ex hoc sinu extrabuntur ostrea aliis sapidiora sunt. (Illyricè appellant Kuti) qui se intima terrae In spatia insinuat: numquam hîc iratior undas Neptunus saevo potuit miscere tridente. Ergo omnis locus, anfractu qua littora longo Se sinuant, conchis insternitur, omnigenaeque Nullum hoc fertilius possis mare visere testae. Longe hîc dissimilem celant noto ostrea succum, Pontificumque queas lautis apponere coenis. Haec licet assiduò quernis haerentia ramis Incola divellat, cymbasque huc vectet onustas, Hoc manet immortale genus, nam multa quotannis Milia ramorum jussi demittere fundo, Queis nova adhaerescat soboles, dum grandior omnis Interea, quae sola sapit, concedit in escam. Huc, quoties ad nos illustrior advenit hospes, Adduci a Patribus solet, ut jucundius ipsum Oblectentque virum, contentusque urbe recedat. At mihi prae pulcro sordebant omnia campo, Quem cunctis ego deliciis facile illius orae Praetulerim, nam vectus equo pulcherrima rura Aspicis, et gemini faciem hinc, atque inde Profundi. Nobilis a vino pagus, quem dicere versu (14) (14) Cesviniza locus vocatur, quo nomine et vinum ipsum dicitur. Patria vox vetat, huic ponit spatia ultima campo. Hîc cursus mutatur equis, aliisque reditur Tramitibus, parvi si ad moenia tendere Stagni Quis velit, ut nos illud iter confecimus, arcem Namque hanc continui per propugnacula muri Adjunctam volui quoque visere. Plurima in ipsis Testa jacet portis, res utilis Ostracismo, Cecropidum nostro si tempore poena rediret. Ingredior, laevaque gulae de parte trophaeum, Cui locus haud illic, stomachans post terga relinquo. Patricium hîc juvenem, qui arcis Praefectus, adimus, Quocum particulam jucundè exegimus horae. Tum portum petii, qui commodus, attamen amplis Huic nil cum ratibus commune, minora frequentant Tantum navigia oppositis venientia ab oris, Quà Naro in Hadriacas praeceps evolvitur undas, Nec minor accessus nostris, quae proxima mittunt Littora. Quondam etiam Stagni majoris ad urbem Cernere erat portum mediocrem, quò sale onustae Magnae accedebant puppes, oppletus arena Qui modo, (15) Pagus dictus Brozze distat bis mille circiter passus a civitate Stagni. (15) Brozzeasque ultra haud permittitur oras Decrescente salo majoribus ire carinis; Cymba minor sal inde vehens in littore ponit. Verùm haec ipsa, maris medio ni tramite prudens Carpat iter, defixa vadis haerebit in imis. Sic tempus veniet, pedibus cum forte licebit Hinc Stagnum petere, opponat ni publica ad illud Quid remedî cito cura malum, quod crescit in horas. Ad castrum redeo, teres illi forma, Coronae Majores apto voluerunt nomine dici. Bellica habet tormenta locus, sed caetera desunt, Quae bene dispositae sibi poscunt scilicet arces. Excubiae in muris prope nullae in tempora noctis, Invalidus, rarusque meret stipendia miles, Nulla fora ad merces coemundas, omnia foeda, Omnia squallida. Brozzeas hinc reddor ad oras: Namque hîc degebam potius, quia purior aer, Fasque erat hinc cymbas ultro, citroque meantes Aspicere, atque illinc superato colle patebat Hadriaci pars multa Sali, Meliteque propinqua. Hîc aliqua haud reticenda mihi, quae proxima Stagno Sunt loca (nam semota sequens dat noscere carmen) Hodiliae primùm, quem jure suburbia Stagni Dixeris, est pagus vino laudandus, et ostreis: Proxima in occasum Duba est, elataque fluctus Respicit aequoreos, sequitur Poniquea longis Terrarum gaudens spatiis, atque ubere gleba. Contra ex adversa parte aequoris Osclea parvo, Stupaque respondent Stagno, ostriferaeque lacunae, Utraque post montem tamen abdita nec videt aequor, Nec pretiosa coloni inopes conchylia mandunt.

De Puncta, seu peninsula Rathanaea, Illyrice Ràt, Et de Sabioncello, Illyrice Peljezas. XI Longa mihi tellus, Stagni quae clauditur isthmo, (1) (1) Haec regio protenditur ad 50. circiter milliaria, hinc inde mari cincta, paeninsulamque Rathanam, seu Puncta dictam efficit. Quamque Rathanaeam mos dicere chresonesum, Describenda manet: nostrae hic est ultimus orae Terminus, hac fessae sistent in sede camoenae. Nunc ego vellem equidem memorare ante omnia, quinam Hunc populi tenuere locum, et quo nomine dicti, Pilarii hi veteres an sint, potiusne Pleraei, Tum regioni ipsi fuerit quid nominis olim, Hyllis, an Onaeum vocitata: at cum omnia caecae Haec caliginis in nebula videantur egere Lucis adhuc, aliis ego perscutanda relinquo. Sat mihi si memorem, quae sunt modo nomina, quique Est hodie rerum status, et quae forma locorum. A parte hanc austri rauco fluctu alluit oram Hadria, ab opposita quantum se porrigit usque Ad Stagnum, interior placido sinus aequore lambit, Ipse quoque Hadriaci pars haud disjuncta profundi, Quodque huc praecipiti Naro defert impete fluctus,(2) (2) Vulgo Golfo di Narenta, seu ut nostri dicunt malo more, parvum mare. Inde Naronaeus sinus audit: tota feroces (3) Septemtrionalis nempe, quae paucis ab hinc annis Caesareo addita imperio fuit. Hujus regionis potissima civitas Macarsca dicta cum amplissimis circum territoriis. Ora haec enutrit populos, Macarica quorum Est regio caput, et Krainae quae nomine nota. Nostri saepe homines illuc (nam transitus hora Exigua fieri ille potest) illique vicissim Ad nos adveniunt, varia ut commercia jungant. Aequore nil illo piscosius: his acipenser, Dentexque, et quidquid praestantius in grege Prothei Expatiatur aquis: verùm haec magis apta voraci Inservire gulae, licet ipsa haec parcior est qui Exsiccet sale sparsa prius. Sed lucra quotannis Sardarum ex uno piscatu immensa trahuntur. Incipit hic primi sub tempora veris ad usque Circiter Octobres idus, noctesque per omnes, Cum vel luna latet, modicam vel splendet ad horam, Ardente assiduò taeda, semperque novatis Ignibus allectos luce illa in retia pisces Ire vident, plenasque trahunt ad littora cymbas. Tum sale perfundunt, inque aedibus ad mare structis Interdum ter mille cados, pluresque reponunt, Navigiisque Italae portant divendere genti. Prae reliquis hac merce locis, hanc dum excolit artem, Tarpanium ex humili crevit, factumque opulenti Hospitium est populi, semperque augescit habendo. Ad Boream oppositus locus est, multumque frequentat Dalmata, seque juvant in rebus mutùa egenis. Non ego cuncta meis hujus loca versibus orae Complectar, memorabo aliquot, sed plurima mittam, Ordine nec certo peragam. Tu Jagnina carmen Prima aperis, populo namque et numerosius aucta es, Nomen et ipsa viro, qui late his praesidet arvis (4) (4) Hujus regionis Praetor vulgò vocatur il Capitano di Jagnina. Adjicis, hoc pro laude unum tibi sufficit omni. Ossobiava (5) Hic locus, et alia quae post hunc nominantur in parte Boreae opposita sita sunt. Quae ex adversa Hadriatici maris sunt, seorsim nominantur. mari pulcra imminet, unde solebant Haud multum a pario abludentia marmore saxa Nostri olim resecare patres, altasque columnas, (6) (6) Haec condita fuit Anno MCCCCXXXV . ut ex Inscriptione ibi apposita patet, quae quia longior, eam omitto. Queis urbis sufulta Aedes est publica nostrae, Novimus excisas hujus de viscere rupis, Quae modo neglecta, et malleo cessante quiescit. Insigni gaudet delubro Cunna, dicavit (7) (7) Haec Ecclesia, Virgini Lauretanae sacra, exaedificata fuit sub initium XVIII. Saeculi. Incola Parthenidi collecto ex aere piorum; Utque foret sacrae cultus reventior Aedi, Francisci assèclis data cura, et commoda sedes His posita, ut populorum per relligiosa juvarent Munia, et exemplis vitae, verboque docerent. Haud procul hinc dum lento olim vestigia gressu Per vicum incomitatus ago, mihi perculit aures Immanis subitò gemitus, confusaque flentum Murmura: sisto gradum, ingentemque ex aedibus ecce Prodire aspicio turbam maesto ore dolentem, Prae magno et tacitam luctu, juvenisque cadaver Ferri exangue humeris; claudebant funeris agmen, Qui Cereris coctaeque ferunt magno orbe placentas, Fumosique cadum repletum nectare Bacchi. Ut templum ingressi, feretrum posuere: sacerdos Divinam rem primùm obit, hinc pro manibus orat. Infertur tumulo corpus, rursumque precantur, Ut posito sit terra levis: tum in cespite molli, Inque sepulcreto comedunt, potantque, placentae Parte sacerdoti missa, Bacchique lagena. Hi dum abeunt, mystã aggredior: dic quaeso, quid omnis Illa manus? Tantumne sui, an se miscuit illis Unà externo aliquis de sanguine? Quid sibi in ipso Tot, tantique volunt ululatus limine tecti? Qui subeunt onus? Atque hujus da caetera pompae. Tunc ille: aeternus simulac cui lumina somnus Hîc pressit, tecta defuncti quisque propinquûm, Vicini, noti approperant: hîc ubere lucem In solidam fletu ora rigant, ululantque gementes. Maximus ast oritur luctus, cum corpus ab ipsis Aedibus effertur tumulandum: ibi vel pater orbus Extinctae soboli, germanae aut frater ademptae, Aut sponsus dulci extremum vale dicere sponsae Cogitur heu! neque enim hi funus comitantur, ut angor Plus cruciat, feretrum portant qui sanguine juncti, Quorum unus tumulo, aut aliis qui carior, infert. Dat Cererem, Bacchumque domus, vivumque tegebat Quae melior vestis, tegit haec et lumine cassum, Sic placitum priscis, haec funeris unica pompa, Sed jam me abruptum monet ordo resumere carmen. Sreserium sequitur, piscatu indulget, habetque Tres contra scopulos in longum uno ordine ductos. Juxta illos alii totidem, quos nomine dicunt Quemque suo: pecus huc agitur, seriturque, vel ultrò Nascens jumentis in commoda stringitur herba. Parte ex opposita, Melitaeque littora contra Est Tarstenici portus, quò vina ferentes Pluribus è pagis videas longo agmine mulas. Innumeras habet haec regio, nam dissita longis Cum loca sint spatiis, illarum haud deside tergo Dura ministeria expediunt penè omnibus horis. Navigia hîc onerat non segnis villicus, atque Vis magna it pelago Bacchi, cum lege colonis Vina licet ferre illius regionis in urbem. Praedita sunt multis haec viribus, et simul apta Ferre vetustatem, sunt quaedam enervia, tentant Haec caput, illa solent brevi acescere. At unde, nisi ille Quod corrumpit aqua, labruscam hic miscet, amarae Thetyos haec alter latice inficit? Haud tamen omnes Sic vitiant, multa et nobis sincera bibuntur. Hic devotus ager Baccho est, immensaque dici Vinea jure potest: nullo hîc in honore Minerva Inventrix oleae, Pomonaque; nil nisi sorbi Durantes ventrem, et cerasi plantantur agrestes. Magna adeo illorum seges hîc, ut nomine pagum Oskoruscno vocatur ab Illyrico oskoruscja sorbus. Nunc quoque ab his dicant: non, quod mage nobilis arbos Radices agere haud posset, contraria patrum Sed quia in his etiam (cujus vis maxima) rebus Consuetudo obstat: seritur quoque, parva sed affert Dona Ceres, primoque hortis plantare phaselum Vere student, ut brumae habeant in tempora victum. Fons illis lucri non unicus, et mare postquam Hi quoque coeperunt ratibus percurrere magnis, Divitiae crevere loco; partumque periclo est Quod capitis, studio norunt servare tenaci. Vivitur antiquo ritu, non foemina luxu Indulget, vestisque genus retinetur avitae Perpetuò: sola illa placet, mutare perosae Hanc aliis, quas quottidie novus invenit usus. Non mihi nutritae suis hîc suffita sileri Perna potest, multumque obeas regionis oportet, Dum similem comedas, non quos, ut servet, aceto Ingentes mullos industrius incola condit, Bacchaeique album succi genus ambrosiai (9) (9) Hoc vinum vocat Trebbiano. Assimile, ex illa incurvi quod littoris ora (10) (10) Giuliana, ubi portus mediocris minoribus aptus navigiis: ex hoc sinu Boreas horrendum in morem perflans periculosam tunc temporis navigationem reddit. Mittitur, insano Boreas unde impete perflat, Deprensosque illic cumulat formidine nautas. Utuntur puteis, laticis nam vena perennis Deficit, hinc quoties aestus rabiosior, undam (11) (11) Horum insula paucis milliariis a peninsula abest Rathanaea. A Corcyraeis quaerunt sibi: non gregis ingens Copia; nec multo subigit bos vomere campos. Melle tamen, subamari aliquid quod servat, abundans Est regio, montesque thymo redolente virescunt. Finibus in multis nostros (nam in talia vulgus Pendet ubique rude) agricolas, sed maximè in illo Vana superstitio tractu tenet: hos apud umbrae Per noctem volitare leves, lemuresque maligni, Et larvae horribili aspectu creduntur, ibi esse (12) (12) Erroneae illae opiniones, sive praejudicia, ut vulgo dicimus, licet in magnam partem abolita sint, nonnulla adhuc remanent, quae absque senioris philosophiae lumine minime avelli funditus possunt. Et sagas jurant, lamiasque, et Thessala quidquid Terra venenorum parit, herbarumque nocentum. Tarpanii residet Praetor plerumque, daturque Lege illi capti pars piscis, ditior auget Proventus huic praeda suos, exilior arctat. Multa regenda soli data pars, verùm ultima, nomen (13) (13) Sabioncello, illyrice peljesaz: antiquorum Onaeum esse creditur. Exiguo a sabulo cui vox dedit Itala, tellus Addicta alterius curae est Praetoris: agendum De hac modo, supremo Musae aspirate labori. Moribus hîc longe est excultior incola, in ipsis Utpote qui pagis similes habet aedibus aedes Urbanis, amplas mole, ornatasque decorè. Haud eget argenti locus hic, nam plurimus illa Navis obit maria experiens de gente magister, Tum nautae innumeri, quorum non unus ob omni Puppe Rhacusana, externisque adducitur, arte Quippe valent multumque illa, a teneris secuti Vix aliam noscunt: pauci, quibus arcta supellex, Addicuntur agro. Sed, quod mireris, olusque Ipsa suis serit hîc manibus, nudoque rubentes, Despumante mero, pede foemina comprimit uvas: Multaque praeterea, agrorum quae postulat usus, Exequitur muliebre genus: labor ille seniles Nec rugas fert ante diem, pulcrosve colores Imminuit, namque haec opera et mediocris, et ipsae Os utraque pari malarum a parte profuso Velo, stramineoque tegunt sibi solis ab aestu Pileolo: sic haeret honos nativus, et idem Ore color, sani haud dubius qui corporis index, Quique illo potior, quem fuco inducit inani Vana cuti mulier, longa haud fruitura juventa. Has ego in Ausoniam tendens, cum carbasa vento Cessante inciperent demitti, exscendere in oras Dum cupio, mollique premo vestigia arena, Ecce mihi aspicitur gradiens in littore multa Foemina, (eratque dies quia festa) decentius omnes Indutae, et plures praestantes munere formae. Hîc mora facta brevis mihi tunc, dein rursus eòdem Post paucas redii messes. Mollissima in omni Tractu hoc temperies, maturius omnia in auras Erumpunt, dosque haec illi ceu propria terrae est, Ut, quaecumque parit, sint optima: amygdala mole Hinc majore aliis, molli et sic cortice, frangi Ut digitis valeant, nascuntur, vitigenusque4 Hoc vinum illyrice appellant peceno, quod Itali proseco vocant. Cyprio vino multum assimile est, eosdemque effectus praestat. 4 Hîc palmes profert uvae genus, unde beatus Ille liquor premitur, multis jam cognitus oris. Quin etiam Florae hîc sobolem vivacius ipsam Sole colorari videas, urbisque puellae Hinc Caryophyllon, immortalesque amaranthos, Ut speciem educant similem, sibi mittier optant. Mulorum hîc ingens (homines acquirere nostri A Turcis hos ante solent, ut vendere rursum Cum lucro valeant) certa fit luce quotannis5 hae nundinae fiunt die natali S. Joannis Baptistae, aliae die Assumptionis B. M. Virginis, In aliis verò locis statis pariter diebus multae per annum celebrantur. 5 Mercatus: quidam aere parant, aliique vicissim Mercibus immutant aliis; nec rarus ab urbe Huc quoque se nostra defert mercator onusto Navigio rebus, sibi quae nostrisque parantur, Dalmaticisque viris pariter venientibus illuc. Relligiosa domus (dispar colit ordo virorum) His duplex fundata locis. Quae colle supino (16) 16 Prior Franciscanorum, alter Dominicanorum Conventus est. Structa sedet, pulcro prospectu gaudet, et ipsa Longè prospicitur celsis decorata cupressis. Littus ad aequoreum fonte altera prosiliente Dives: turba venit sitiens huc nautica aquatum. Quidquid in occasum restat, nil praeter acutas, Quae longo se se protendunt tramite cautes, Quàque incurvantur, portum fecere carinis. 17 Vulgo Capo Cumano, o Ponta di Loviscte vocantur. (17) Comenium caput appellant: hîc ultima nostrae, Quae mihi jam descripta omnis, pars desinit orae.(18) 18 Tota in longitudinem extenditur spatio centum viginti milliariorum circiter, si littorum curvitatem sequaris: minori autem, si recta linea, et ad graduum ac meridiani longitudinem applicetur regionis extensio. Aliud caput Orientem versus, a quo Rhacusana incipit ditio, vocatur Ponta d' Ostro.

LIBER II.

De insula Ladesti, illyricè Lastovo I. Omnibus e terris, Blasî quas numen amicum Aspicit, haud alia a nostra plus urbe recessit Centum milliariis circiter Rhacusio abest. Hac, quae Ladestes est insula nomen adepta. In vasto jacet illa salo, longeque Naronae Faucibus undisonae parti respondet ab una, Italiam ex alia, Garganique ardua montis Prospectat juga, quò paucis dans carbasa vento Hinc valeas horis te reddere. Penè rotundam Formam habet, in gyrum ter dena huic millia passûm Assignant: si longo adeo natura diremit A terris spatio, genti quoque foenore magno Fertilis ad vitam quantum satis esset alendam Impertivit agri, ut propriis contenta maneret Sedibus, et facili posset subsistere victu. Addita temperies coeli optima, sanaque jussit Corpora ibi nasci, durisque laboribus apta. Horum ego sed varios mores aperire priusquam Aggrediar, primo generatim in carmine quaedam De populis dicam, quorum vasto aequora terras Undique complexu cohibent. Nascuntur agresti Quae hîc de insulanis, eorumque indole dicuntur consonant iis, quae Cl. Vir Montesquius in suo praeclaro opere L'Espirit des loix sapentissime, ac vere adnotavit. Cultu illic plerumque homines, obtusaque ad artes Ingenia: ex illo vastis haud una locorum Quae gaudet spatiis, populisque illustribus aucta Insula detrahitur numero, discrimine nullo Exiguae quaecumque mihi: commercia namque Cum reliquis vix ulla solent conjungere terris, Unde referre domum doctrinae splendida possent Lumina, paulatimque animos mollire colendo: Tales Aegei maris olim, Graecia donec Floruit, inque omni latuit sapientia saxo. Et quia quaerendae plus libertatis amore Prae reliquis ardent populis (natura videtur Hoc illis dictare situs) externa feruntur Aegrius imperia, ingentesque excire tumultus Saepe solent, adhibent astus, fraudesque dolosas. Praeterea quod multa anni pars vivitur esu Squammigeri gregis, in venerem solet acrior esse Impetus: his ferme vitiis quaecumque laborat Insula, de nostra mihi jam dicatur oportet. Ladestino homini facies sic propria quaedam Contigit, ut variae mille inter corpora gentis Protinus agnoscas: stupidum sic illa, et agreste Quiddam affert, primo ad risus ut provocet omnes Aspectu, vinique eadem fucata colore est. Nec mirum, quippe infanti matercula quaevis Vix nato digitis primoribus ingerit ori Bacchaei guttas niveo cum lacte liquoris. Rufo etiam, cui rara fides, plerumque capillo Esse solent, glaucisque oculis, ac fronte petulca. Vox hominem sonat, haud expers stridoris acuti Illa tamen, multumque serendis litibus apta. Hinc si illos inter se audis et amica loquentes, Rixari, et linguas in jurgia solvere credas. Hos bene de nostra meritos nemo urbe negarit Qui sciat, excubias autumni tempore toto His peragi, et longo armatos incedere pilo Lictorum in morem, atque obstacula ponere furtis. Per fora, per plateas urbis, vicosque feruntur, Et taciti observant, furem si forte malumve Quem videant, juvenemve lupanar adire parantem. Hoc genus adducunt secum ad praetoria vinctos, Et caeci tradunt claudendos carceris antro. Hîc operae est pretium narrare, quod obtigit olim Cum quodam, manibus quem nil sibi tale timentem Prensavere uncis, caecae dum noctis in umbra Ambulat imprudens sine lumine: multa precari, Ut se dimittant, captivus, habere parentem Nempe domi senio confectam, quae inscia facti Ad coenam expectet frustra, patiantur ut aegrae Dicere se captum tantum queat, hoc fore magni Muneris instar, et hoc dicto se jurat eòdem Ocyus et ventis rediturum, et fulminis alis. Indulsere viri precibus, cui janua primùm Clausa domus, lotii dein foeda aspergine limen Dum servant, reducemque expectant, polluit: imber Hoc illis subitus poterat tum forte videri. Sed postquam olfactu clarè res cognita vestis, Rem foedam involvi noctis cupiere tenebris; At nisi derisor narrasset, mortuus esset. Mittere sed tempus levia haec, veteremque referre Juverit historiam, quam nulla oblitteret aetas. Hac Rhacusani juga detrectare Senatus Hoc fuit paulo post initium Saeculi XIV. Mitia gens animis olim imprudentibus ausa Discidii causas primùm molitur inanes, Mox turbas movet, et Venetûm se subdere sceptris Quaerit; at armato compressa licentia tandem est Milite, et insano qui primi arsere tumultu Eliso meritas solventur gutture poenas. Arx quoque, cui sontes fidebant,diruta, et omnis Perfidiae fomes summotus, causaque culpae. Tum reliqui posuere animos, victique timore Ocyus a laeso veniam oravere Senatu: Pol! meriti, ut Patres graviori pondere deinceps Clitellas dorso adjicerent, premerentque rebelles. Praeter at excubias modo dictas, navigiumque Grandius oppletum lignis, quod deinde quotannis Mittere dono urbi deberent, utque togatos Transveherent picto, sua quemque ad rura, phaselo, Haud alio pressere jugo. Stupeo haec tamen illis Committi officia, ipsa trahit nam occasio crimen. Sed mala paupertas animos infringit, et horrent Majorum id facinus meminisse, subire parati Servitii quodcumque velint imponere Patres. Mitius hi, neque enim revocant his pristina jura, Sed quibus a primo gaudebant tempore firmant: Vide Jacob. Luccarum pag. 50. Hi a servitute rustica dominis praestanda immunes omnino sunt. Habent Magistratus tam in civilibus, quam in criminalibus è selectoribus familiis insulae lectos, qui in judiciis sententiisque ferendis unà Praetorì assident. Eodem et Melitaei privilegio utuntur. Hac amor in proceres redit arte in pectora plebis. Quin etiam huc pueros famulatum saepe parentes Mittere amant, ut litterulas, ac scribere discant: Hoc tamen est mirum, recitoque ut verba Sibyllae, Nemo nec ingenio mediocri hîc nascitur: horum Qui sapiens illis octavus creditur esse Semper in ore sonat Quidam, qui nescio quale Illyrico evulgavit opus sermone, moramque Quod traheret Romae, Romano murice tectum Pejerat unusquisque horum, rostro illud, et ungui Propugnans, licet ille foret vix cognitus Urbi. At magnum fecit, quod maternis quoque verbis Haec scripsit, monstrare aliis iter ausus apertum. Verùm hac nemo tenus sua post vestigia gressum Intulit hac e classe virùm, queis cura sacrorum Incumbit, queisque haec scatet insula, tempore nullo Ut desinit. Saltem dignas addicere ad artes Se vellent, corpusve aliquo exercere labore, Qui non dedeceat mystas, nec lumina vulgi Offendat, sed cura aliquos haec unica tangit, Rustica nobilium ut mercede negotia tractent. Hinc turba agrestum in media nunc fervida musta Hos pleno cumulare lacu, pinguesque trapetis Nunc baccas terere aspicias, modo sepibus agros Cingere, et in scrobibus scissas de corpore matrum Aut vites serere, aut teneras immittere plantas: Haec illis ratio vitae est, haec inter aguntur Tempora, ut ex illis liceat tibi discere, quantum Una luce boum par exaret, area olivas Quot capere haec, aut illa queat, quo incidere vites Sidere conveniat coeli, quo vertere glebam. O vani studiorum, haud has Deus exigit artes A vobis, alios jubet effodiatis ut agros, Atque ut longè aliis mittatis semina sulcis, Semina perpetuae germen parientia vitae. Malo ego sic vos affari, quam fallere blande, Invidamque subire, animi quam abscondere sensa. Hactenus ergo rudes, nunc et cognosce superbos. Nulla licet jactare queant patrum inclyta facta, Nec magnis generatim opibus natura beavit, Longo illi inter se tamen ordine stemmata ducunt. Nobilis hic erit, ille ignobilis audiet, ambo Uno rure sati cum sint, et vilibus orti A patribus, pariterque rudi, crassaque Minerva. Interea hic cum patricio Praetore sedebit, Consiliumque dabit, removebitur ille, quod absit Nobilium a tabula nomen; decisa sed ut res Jam fuit, hic pariter tellurem bobus arabit, Aut uvam feriet pede, vel sarmenta putabit, Qui stultis poterat sapiens paulò ante videri. Sed nunc ipse locus, nam me hactenus incola solus Plus justo tenuit, pauca admonet addere, mancum. Ne sit opus, mutilumque legi morosa queratur Posteritas. Praecincta altis haec insula passim Rupibus est a parte maris, mox lenior intus In pulcros colles assurgit: mitibus imae Pomis luxuriant valles; vis provenit horum Maxima, Gnossiacis primùm quae misit ab oris Pulcra Cydon; nec avara Ceres hic esset, ut olim, Cum sua quisque suo mandabat semina campo: Nunc ea ab externis vehitur; penuria tantum Fontani est laticis, felix ter et amplius, hoc si Praeterea natura bono ditasset; at omni Quis felix a parte locus? Putealibus undis, Quas et privati, Communeque servat, egestas Arcetur, pecorique lacum fodere profundum. Vis populi hic major, brevior licet ambitus illi, Quam Melitae, nec sparsim habitant, locus unicus omnes Colligit, a pelago asperior quò semita ducit. Abditus ille latet, mox sensim ut panditur, est quo Lumina jucundè recrees, duraeque laborem Compensate viae sit amoena in sede potestas. Agrorum alternant cultum piscatibus, omne Squammigerae nam gentis alunt pecus aequora circum. Pars magna in victum cedit, longè altera major, Quam sale conspersam praesenti emit advena nummo, Appulus apprime ac Calaber, notissima queis haec Insula, quòque solent compendî appellere causa. Hanc circum innumerae rupes, scopulique minores, Pascendis gregibus pars apti, parsque serendis Frugibus; hos inter spatio haud temnendus,ubi ingens Suscjaz vocatur, ambitu quatuor, vel quinque milliariorum. Sylva viret. Veneti cupiunt dum tollere nostris, Litibus in longum nos distinuere molestis. Hoc maris in tractu ramosa corallia caecis Rupibus increscunt, lucri fons maximus olim, Nunc ars illa jacet, nostrumque exercita nulli, Quò Drepani ex oris aliàs se ferre solebant Ex illis homines gnari divellere saxis. Cui Grajo canitur Minyarum carmine cursus Apolonius Rhodius, qui Argonauticum iter descripsit, lib. 4. ver. 565. Imertepitiae vocitata haec insula pulcro est Nomine, ἐλαιφόρος, nomen nunc aptius esset: Sponte sua veniens nam terram oleaster inumbrat Plurimus: innumeris hinc patrum industria colles Palladis arboribus texit, sequiturque nepotes Cura eadem; pars multa soli sed et illius expers Culturae tamen omnis adhuc: minus insula sic est Dives opum. Haec subita navim jactante procella Tuta aperit nautis haud unius ostia portus, Horum nomina sunt Portus dictus Rosso, S. Pietro, Orto, Marcjara, Crivello, qui et Porto chiave dicitur. Queis vina atque oleum pretiosius incola vendit. Quid magno in portu, Petri qui nomine dictas, Interdum fiat, nunc eloquar. Illi ubi magnum. Conspicuumque virum, qui primò adventat ad illos, Magnificè oblectate velint, longè itur, et ille Seligitur sinus. In celerem introgressa phaselum Corpora prima virùm juvenum fortissima remis Brachia propellunt, post hunc longo ordine multae Procedunt cymbae pariter, quò retia, et omnis Est illata prius piscatibus apta supellex, Adque esum pariter spectantia, visque Lyaei Plurima; doliolum neque verò deficit albi Hoc est vinum illud, quod vulgo vin moscato vocant, quod hujus loci praestantissimum est. Nectaris illius, cui primas, demne secundas Nescio. Multa hominum manus hic, pars mittere lina, Parsque dapes docti coquere, et servire palato. Tum verò a magnis, subeunt quae in retia, praedis Instaurant lauta in multas convivia luces, Ducentique pecus pars tum perit optima Protheo , Sic laetus, dapibusque satur dimittitur hospes. Ingens sylva loco, quae semper caesa, virensque Semper inexhausto pubescit vivida foetu: Illa et suppeditat transtra ad navalia querna Robora, et ad lateres ramalia magna coquendos; Nec Ladestinis urbana obsonia lignis Pauca coqui struit ingenium sudantis ad ignem. In nemore hoc ingens fungorum copia: vesci Partem ipsi, partem sale sparsam includere ligneo Vase solent urbis missuri in munus amicis, Seu, quod nobilius, murenas corpore magno, In jus quas faciunt tantillo haud lenis aceti Immisso huc pariter concrescere, laureaque addunt, Dum stipant, folia, ut grati socientur odores. Haec Melae Vide utrumque suis locis. Celadus dicta insula, quae Celadussae Plinio: utrique aptè, solam ille, hic, undique queis est Septa, alios scopulos, numero majore vocavit. Hos Lagostinos modo dicimus: his quoque portus Efficitur, tuòque rates ibi sistere magnae Possunt, nam ventis impervius. Ast ego finem Jam faciam, ne me fragili trabe tanta secantem Aequora, totque inter scopulos deprendat Orion.

De Insula Melitae, illyricè Mljet. II. Quae Jupanam inter sita, Corcyramque Melaenam Italicè Corzola. Interdum antiquis Melitene est insula dicta, Crebrius at Melita, è majoribus ultima, in ortum Si tendis, contra in solem sed prima cadentem. In longum tenuata jacet: si latius esset Huic spatium, multum inde suo accessisset honori. Quà pelago incumbit, scopulis ac cautibus altis, Pars multa, in valli speciem praecingitur; at nec Appulsus etiam lenes, accliviaque absunt Littora. Rarescit numero, nam dena colentis Pascere quae populi satis aptè millia posset, Vix mille agricolis vicos in quinque reductis Incolitur: reliquis Coritea nomine dictus, Et Babinopole praestant. Praetoria surgit Hîc domus, accedunt, cum lis insurgit, agrestes, Et cunctis plerumque eadem, de finibus agri. Judicio assistunt Melitae quatour, hique Cum Praetore ferunt pariter suffragia, cujus Si minus arridet sententia, rursus in urbe Fas est ad gravius litem deferre tribunal. Eximios aperit portus haec insula, classis Quisque capax magnae est, celso quoque vertice montes Illa habet, et multa frondentes ilice sylvas, Pascuaque, et colles, atque arva feracia passim; Nec fontes desunt haud una e rupe scatentes. Ad Rhacusanos proceres suprema potestas, Fructus ad Monachos, et caetera commoda spectant, Quorum vel famulos, vel dixeris esse clientes. Ante rudis nimium fuit incola, cunctaque prisco More gerebantur, nam nec premere ubera vaccis Ullus homo potuit suadere, oleasque feraces Collibus apricis serere, aut a littore telis Praedones arcere, necent ne forte, patrumque Sic sacramentum violent, quod tale, prius se Dent occidendos aliis ut scilicet ipsi, Quam perimant illi quemquam: sic perditè amatur Caprigenum pecus, ut reliquo concedere multa Noluerint in secla locum, turpe unde profectum Id genus est dicti, quo deridere solemus: „Si pereant caprae, pariet Melitaeus, eumque, Si pereat, parient caprae. Ex quo magnus at Ille, P. Ignatius Georgius Benedictinus Abbas Congregationis dictae Melitensis. Marunci querulos miseri qui scripsit amores, Hos inter longus caepit versarier hospes, Paulatim is cultus agrestes, ut novus Orpheus, Formavit catus: ille scopum proponere primus, Quò plumbi glandem emittant ab arundine ferrea Caepit, et insignes jaculandi reddidit arte. Haec nautae Olchinii, queis rapto vivere dulce est, Dum se se accingunt praedae, sensere priores: Hosque apud hic sermo (cum longo a tempore frustra Illi aliquem expectant) mansit: vel sorbuit aequor, Vel Melitaeus homo occidit. Sic omnibus unus Obtusum exacuit pectus, finxitque docendo. Si tamen ad ripam accedens sine mente nocendi, Pacificèque viros quis adiverit advena, mensa Dum lauta accipiant, quantum sinit arcta supellex, Pluribus esuriem haud dubitant exinde diebus Ferre ipsi, hospitii accendit sic gloria pectus. Ad cultum mediocre solum, sed fortia multò Fert vina, et varios fructus: minus apta serendo Frumento tellus; nec quod satis, incola verrit, Secum ex urbe tamen cum vendita ligna reportat Queis plenos lintres vehit huc plus mille quotannis. Maximus hinc illis proventus, et una bipennis Agrorum utilior cultu ipso; namque ubi centum Ardua praecisis straverunt undique ramis Robora, quà praeceps via fert, a culmine montis Ad mare devolvunt: onerantur terque, quaterque Navigia, et quae olim fuerat vilissima, magno Nunc illis pretio merx venditur; idque perenni Fit vice, nam tractu immenso viret ardua sylva, Lethiferisque lares colubris, latebrasque ministrat. Hujus ego magnam, casu quo nescio tristi, Sylvae olim partem, cum forte per aequora noctu Vela darem non longè illinc, ardescere vidi. Quadraginta circiter ab hinc annis. Triste oculis spectaclum, et lamentabile, multos Quippe dies horrenda dabant incendia lucem, Cum latè immissis fureret Vulcanus habenis, Nullus et aeria de nube extingueret imber: Illa tamen viridi vernat nunc pulcrior aevo. At vos, ut maneant hae sylvae in saecula vobis, Vento ferre faces ah! Parcite flante, favilla Una potest vobis immanes ferre ruinas. His quoque caprini pecoris vis maxima, et haedos Hic citius matres, aliis quam fiat in oris, Parturiunt: nivei partem bibit incola lactis, Cogitur utilius pars altera, nec Melitaeus Caseus invisit mensas sine honore secundas. Piscatus multis mediocri hic magna labore Commoda fert pariter, patriusque quod ante vetabat Mos, longos ineunt diversa per aequora cursus Jam nautae facti, vitaeque hinc commoda multis Ignorata prius duram accessere per artem. Temperies coeli generatim sana per omnem Hunc tractum, Blatti in pago sed morbidus aer; Blatto Illyrice, Stagnum latine significat. Nec causam nescire licet: torpentibus undis Hic stagnum, quod circa habitant, et nomen ab illo Fert locus, anguillis locuples aqua, regiaque alti Cum caeli tonat, è quodam egrediuntur hiatu Immanes, numeroque adeo densantur, agrestes Ut facile vel fuste necent: hoc provida culpam Correxit natura bono. Sed mittere tempus Haec levia, utiliusque aliquid rimarier istis, Quo morer historiae veteris monumenta sequentes. Quod Melitae Illyricae scriptoribus insula priscis Nota foret (plures meminerunt quippe) negatum Haud ulli; quidam addubitant, habuisset an umquam Hic urbem locus; ipse autem vix posse vocari In dubium reor. At quonam vel tempore structa Haec fuerit, vel quo subversa, remota vetustas Scire vetat: tantum superest (vestigia quamquam Nulla manent) urbis nomen, quo tempus in omne Quoddam accline jugum vocat incola. Si Melitussam, Polyb. apud Stephan. V. Melitussa. Volat. in Geogr. vet. Polybio Illyrici urbs quae dicitur, hanc ego eandem Dixero, non longè a vera ratione recedam. Hic scripsisse Cylix Halieutica nobilis olim Censetur vates, cujus mihi dicere nomen Oppianus Agesilai filius. Vide P. Ignat. Georg. in Divo Paulo naufrago, et speciatim in ejusdem super Melita Illyricana Notitia .V. Musa vetat, facilè nosces, cum caetera pandam. Ut fuit Agesilas, Romae imperitante Severo, Exilii huc causa missus, patrique sodalem Filius addiderat se se, ne taedia curas Illo in secessu degentibus accumularent, Magnificam portus sibi in interiore recessu Extruxere domum, cujus pars multa superstes Stet licet, illa tamen vel nunc penè integra cerni Posset, ni Veneti, quoties hîc anchora naves Belligeras tenuit, stimulis livoris iniqui Illa vetustatis monumenta illustria saevi Sulphureo igne pilis contortis saepe petentes Perpluere ex alto fecissent culmine saxa. Ipse Palatinus nunc audit portus ab illis Communiter vocatur Porto palazzo. Aedibus: hîc Grajas animi in solatia musas Filius accersens docto genus omne natantum, Et varias cujusque expressit carmine formas. Fertur ab Agesila Romam pars missa deinceps Arboris, in cujus frondenti vertice nidum Cernere erat constructũ avibus, dum hinc ostrea, et illinc Et varia haerebant flexis conchylia ramis. Haec ubi, ab Illyrio revocatum, et plausibus omnes Laetis gratatos reduci, sui amoenus ita esset Quod locus exilii, pareret qui talia monstra. Forte operae fuerit pretium, gratumque legenti, Si paucis hîc ipse Lacum, unde haec miserat exul, Quamquam pro merito haud sperem, describere coner. Insula in occasum quà desinit, est sinus ingens Aequoris, in longum se extendens tramite multo: Angusti huc ducunt aditus, cymbaeque minores Vix etiam penetrare queunt, quin objice saxi Has quoque a ingressu facilis prohibere potestas. Dixeris hunc naturam oculis voluisse profanis Consultò celare locum: sinus incipit ergo Ille perangustis a faucibus, in craterem Mox dilatatur satis amplum: hunc pinea circum Sponte sua enascens sylva omni a parte coronat: Utque supercilio clivosi è collis ad aequor Descendunt picearum aliquae, qui lintre vehatur, Quà ripa assurgit paulò altior, ille virenti Navigat in sylva attonitus. Maris unda silescens In morem speculi, atque oleo pacatior ipso Pellucet: fundum late dispersa per omnem Omnigena hîc species concharum, atque ostrea stagno Quae neque Lucrino invideant, Bajisve beatis. Squammigeri hîc varios lusus, pugnasque frequentes Dulce etiam spectare gregis: tu retia tantum Mitte, domum mox ut referas mullosque trilibres, Conque colorem auro piscem, immanesque locustas, Totque alios, antiqua quibus nomenque, decusque Splendida luxuries caenarum fecit: hic arti Nil locus humanae debet: praestantior arte Quidquid conveniens, quidquid fuit utile, compta Divitiis satis ipsa suis natura paravit. Illi tanta loco stat gratia, quique vocavit Haec nemora, hos colles, atque haec clausa aequora circum (8) Nicholaus Jo. de Bona in Descriptione ditionis Rhacusanae pag. 31. quae inserta in Opusculo supracit. Michaelis de Sorgo. Naturae ludentis opus, verbo aptius uno Laudavit, quam qui, multis describere tentat. Parva sinu penè in medio jacet insula: qua nil Gratius aspicias; quasi circumscripserit ipse Circinus, in teretem formam se obliquat: ibi ingens Caenobium erigitur, soboles Magni illius unde, Nursia quem peperit, nostras diffusa per oras Coepit, et eximium nostrae decus addidit urbi. Caelicolûm regina, potens hîc nobile templum Obsequiis populorum, et regum cognita donis Vide Ign. Georg. §. IX. in Notit. Melit. Illyr. Juxta habet: hic varia scopulus circumundique mole est Sic omnis praestructus, ut area nulla supersit Ulterius, nequeasque extra haec defigere gressum: Praesidiumque loci geminae hinc, atque inde minantes In coelum assurgunt turres, tormentaque belli Ignivoma insedere rotis, malus otia nequis Haec ausit turbare Patrum, sedesque beatas. Nec locus hîc reticere, alter quod vitreus illic Stet lacus: hic primo longe arctior: undique clausus Olim erat, excisa parva mox rupe per artem, Ille quoque adjectus magno est, atque efficit unum. Permultos inter, quos haec habet insula, montes Unius indetonsus apex sic eminet, idem Non inconcinnè in vastum ut desidat hiatum. Nympharum credunt antrum, Ostasceviaque audit Nomine spelunca haec proprio, permultaque narrat Vana superstitio Melitaeûm: hîc orbe molari Frumentum nymphis subigi, excretaeque farinae Haud semel inventos cumulos, et quisque adire Haec secreta ausus fuerit loca, vivere nullum Posse diu, ut violantem adyti penetrale verendi. Naturae occultas quicumque haud noscere causas Ingenio potuere rudes sic somnia fingunt. Scilicet hoc antro nympham vixisse Calypso10 §. V. Notit. supracit. Vir sapiens patriae immodico succensus amore, Non sine laude tamen, docuit prior, ingenioque Multa movens Melitam Corcyrae ab littore nympham Joniae nostras facilè deduxit ad oras, Conceptumque Hyllum congressu ex Herculis; ast haec Ut nimis antiqua, et caeca caligine mersa Mitto ego; et ut referar multò ad vicinus aevum, Augusti regno quod Caesaris insula florens Haec armis, opibusque fuit, sat constat, et arcto1 Vide Appianum in Bel. Illyr. Et alios. 1 Foedere Corcyrae quod juncta, aliisque propinquis Forte etiam Illyriae populis pollentibus aequè Non tantum Hadriacas classe infestaverit undas, Sed maria ulteriora etiam, ingentique quod aegrè Mole illam belli superarit denique Caesar. Tradita ab antiquis proavis haec incola narrat Ulterius (factoque fidem natura colentum Conciliat) quod majores, piratica quos ars, Atque famis tolerandae usus durarat, habena Fidentes etiam, lapides qua mittere certo Stridentes soliti ictu, atque asperitate locorum Protecti, et nemorum vastis anfractibus aequè ac Magno pugnantum numero valideque, diuque Deditione tenus vim sustinere Quiritum. Nec mihi quisquã adeo gravis hoc dissuadeat auctor, Illud quod lapidis vulnus memorabile, bello Dalmatico in quodam Augustus quod rettulit idem,(12) 12 Sveton. in Octav. Haud potius, quam quisquam alia de gente, peritus Funditor intulerit Melitaeus. Plus tamen aequo Rebus in antiquis aliquis me forte morantem Arguat; at possem, modo vellem, quidquid in Afram Congessere alii Melitam, hinc avertere, nostraque Aptius in monumenta levi asportare labore. Quamquam etiam haec ausis felicibus Ille peregit,(13) 13 Idem praelaud. Ignat. Georg. in D. Paulo Naufrago Cujus ego in multis sequor hîc vestigia, quoque Auspice jactatum tumido aequore, vique procellae Horrisonae Paulum Melitae licet addere nostrae. Quid ni, si Cretae solventem a littore puppim Scriptor in Hadriacas actam sacer indicat undas, Non verò in Lybicum, Melite altera quo jacet, aequor? Nec furiosa Euri vis mixta aquilonibus Afrum In mare tum quibat propellere, barbara dici Gens ea nec poterat, si forte illius ad oram Naufragus accesset Paulus, neque vipera morsu Saeva venenifero, quales haud insula nutrit, Illic laesisset miserum, verùm hîc, ubi semper Et numero innumerae, et turgent praesente veneno. Degener haud aevo gens posteriore, potenti Nam populo ipsa quidem veteris sociata Naronae, Issoque, et Phariae, Corcyraeisque propinquis, Ac Bratiae bellis operam navalibus acrem Praestitit, atque metum conjunctis viribus unà Hadriacam Tethyn sulcantibus incutiebant. Verùm ubi ab his populis se se Rhacusa remotat, Dux Venetûm Urseolus felici marte Naronam 14 14 Hoc fuit Saecul. X. Atterit, aligeroque jubet servire Leoni. Mox Melita accessit nobis, nec jam incola raptas Vertebat praedas ad littora: parta labore Res proprio coepit jucundior esse, soloque Non tantum robusta virorum corpora, se se Foeminae at ipsae etiam tunc addixere colendo. Veste harum nil simplicius, quae crassa, rudisque Crus media vix parte tegit, manibusque quod ipsae Ducunt, caprino texta haec e vellere: nullum Corporis illae inhiant cultum, similesque Sabinis Matribus ad duros callum obduxere labores, Queis pariter parvam cogunt assuescere prolem. Has sua perpetuò stabili tenet insula sede, Raraque in urbe mihi, quantum meminisse potestas, Visa loci illius multos est foemina in annos. Sic et stant prisci, et stabunt in saecula mores, Agrestes porrò, at facere, et servare beatas Qui valeant, vitae haud mollis si commoda norint. Hîc quoque (quod commune locis agrestibus orae Pluribus est nostrae) foemellae pharmaca miscent Herbarum vario è succo, ac radicibus, atque Ad laesas fomenta adhibent non irrita partes. Contra difficili si foemina forte laboret Hîc partu, quidam pago reperitur in omni (Altior hic aliis legitur, validusque juventa) Obstetricis obit tali qui munia pacto. Valle sub alarum comprensam utroque lacerto Primùm ille in sublime levat, mox leniter aegram, Sic tamen ut pedibus nequeat contingere terram, Succutit, ingeminatque frequens, dum denique foetus Motu illo avulsus materna decidat alvo. Hîc illud saxi niveo candore relucens5 Vulgo vocatur il Travertino, vel ut nostri, Scarpello. 5 Est passim reperire genus, quo cingere circum Mos nobis portasque domus, altasque fenestras. Noram ego complures, docti qui caedere adibant Illa loca: artifices nunc defecere, vehitque Huc Corcyraeus rate sector, qui sua nobis Pluris (nostra licet praecellant) marmora vendit. Plurima sic rerum, nemo dum promovet artes, Sublabi in patria rerum praeclara videmus. Ipse ad se facilè queat id genus incola lucri Pertrahere, assiduòque domos, quas surgere passim Aspicimus, decorare suo sit gloria saxo, Nec petere ex alia regione, quod intus habemus.

De Insula Jupanae illiricè Scipan III. Carminis ad ternas Elaphites ordine ducor, Haec tres insulae, quae hodie dicuntur Giupana, Isola di mezzo, Calmotta ab antiquis Elaphites vocabantur ab aspectu Cervi (Graecè έλαφος) quem exhibent. Harum praecipuam, quae Jupana dicitur, latini Tauridem vocant ob eandem causam, quod duo promontoria portum, Luka dictum, efficientia tauri cornua imitentur. Primaque dicetur, quae maxima, quamque Quirites A tauri forma voluerunt Taurida dici. Jupanam nostri appellant, quod nominis ortum Tunc puto, cum sceptris Slavorum est addita regum. Hanc ego quod cupidè gestibam visere, quemdam Ad sua cum picto properantem rura phaselo Aspicerem, comitem petii sibi jugere vellet: Ille meo indulget voto, recipitque benignus. Lenis agit ventus cymbam, mox deserit, ergo Confugere ad remos opus est, queis lentius acta Dum graditur, prima spe longè serius illam Littoris in curvi declivem exponimur oram, Sinus vulgo dictus S. Giorgio minoribus aptus navigiis. Celsae ubi stant turres, terror praedonibus olim, Nunc tantum ornamenta loco. Leni imus ad aedes Ascensu, nec longè aberant; coenatur, eoque Dormitum. Vix membra thoro resupina locabam, Cum quoddam agrestum genus exululare ferarum Haec animalia Historiae Naturalis scriptores communiter vocant il Giacale. Tum primùm accipio, atque arrectis auribus adsto, Haec poterat nova res animum turbare, nisi ante Hos me auditurum strepitus monuisset amicus Hospes, et hos contra firmasset corda pavores. Hunc mihi quadrupedem licuit vidisse, severis Namque animum excultus studiis, propiusque sequaci Vestigans naturam oculo Baseglius unum, Ni vivum possent, mandaverat, ut sibi plumbo Mittere curarent enectum. Informior illi Est rictus, rutilante pilo, canis aureus audit Ipse, licet species alia est, nec rite canino Adscribenda venit generi; plus carne, minusque Fruge alitur, noctuque vagans sibi pabula quaerit, Atque ululat, sacri sonitum simul audiit aeris. Vix ubi lux exorta, ferens è limine gressum Spectabam apricos colles, campumque jacentem, Quo gravida profert Evan de vite racemos, Non ita laetus, ceu quondam, nam jugera terrae Plurima olivetis dudum cessisse coactus, Inque dies multum inde suo decedit honori. Evictum cultu omne solum, studioque colentum Respondet, multisque bonis opulentat agrestes. Cum studio visendi agerer, primùm obtulit ecce Se mihi, quod divo dicunt a Flamine, templum: Ingredior, non templum, verùm arx colle supino Haec Ecclesia Illyricè Duh, idest Spiritus vocatur, nempe Sanctus, quod in nostra lingua omitti generatim solet, cum Sanctorum Ecclesias nominamus. Imposita, et rebus magnum tutamen in arctis. Nam pauci his clausi muris elidere ab alto Innumeros telis hostes, et grandine multa Saxorum facilè possint. Hîc pascere pulcra Pictura illa vulgò creditur esse celebris pictoris dicti il Giordano. Ut licuit pictura oculos, hanc desero sedem Ingenium auctoris laudans, qui Regis Olympi Esse domum voluit simul et mortalibus arcem. Hîc mihi uti certè, nulloque labore liceret Hujus multa loci confestim discere, pulcrè In mentem subiit provectum aetate, gravemque Patricia de gente virum, quo utebar amico, Visere, et alternis dulces miscere loquelas. At praestare viae ignarus quì talia possem? Tento tamen, quoniam facilis descensus Averni Pakgljena hic locus illyricè vocatur a pako, quod picem significat. Dicitur, isque locis degebat amicus Avernis, E quibus haud teter se se halitus ullus ad auras Tollebat: piceae nomen tribuere nigrantes. Hîc Monachi sedesque sibi, templumque supremo Militiae posuere duci coelestis Olympi: S. Michaelis Archangeli, ubi Monachorum S. Benedicti celebris Abbatia. Praedia multa tenent dono legata piorum. Haud multos ieram passus, cum mî obvius ecce Fit domini puer: hic ad herum me ducit, ubi horae Non jucundè mihi pars traducitur. Ille Plura docet, non hîc addictum vivere glebae Agricolam, sua sed rastris invertere rura, Impositumque oneris nil illi hoc praeter, ut hasta Armatus turbam teneat, cum festa Patroni S. Blassi Martyris die 3. Februar. Urbs celebrat, belli et specimen dat laeta juventus. Hîc addit pretiosa ovium, et mollissima dorso, Qualia dives Iber foecundis mittit ab oris, Vellera tonderi, tenerosque bis edere in annum Saepius hîc matres, quorum sapor optimus, agnos; Quaeque alibi nocua, hîc serpentum haud laedere secla, Quod commune aliis Elaphitum adjungit, et illa Contentum latebra se degere suaviter aevum. Mox tabulam insignem mihi monstraturus, in aedem Intulit, ex allio fuerat quae adducta sacello, Ex Ecclesia parva in colle posita dicta Sveta Nedjeglja. Cui simile exemplar mox curant reddere, pensent Ut damnum, interea hîc melior custodia servet. His ego perceptis, rosea cum crastina fulsit Luce dies, latus occiduum convisere pergo, Quà se ingens aperit portus, vi tutus ab omni Aeolia, tantum si arcere aquilonia posset Flamina: procurrunt in longum cornua tractum Bina pari hinc illinc spatio: conjungitur unum Insulae, et ad boreae latus est, pars altera ab austro Clausa manet scopuli objectu,(10) 10 Hic Jakgljan vocatur, circuitque sex, aut septem milliaria : habet aquam vivam ad duo latera per latitudinem, quae est exigua, scaturientem. qui quà insula se se Contrahit, accessit sic opportunus, ut unum Continuumque latus credas, ni angusta meanti Hàc tibi per medium se se maris ostia prodant. Non hîc ulla domus, se vitibus undique laetis, Atque oleis scopulus tamen induit: haud minus et pars Adversa, haec gregibus pascendis insuper apta. Hinc fit, ut hibernis huc mensibus incola tractus Oppositi traducat oves, cum parcior herba Se penes: illi ultrò viridantes pascere saltus Permittunt; sed et omne fimum sibi linquere cogunt, Mutua ab alternis capientes commoda damnis. Hoc evadentes portu longo ordine magnas Octavî puppes angusti in gurgitis unda, Totque inter scopulos cum classe iniisse Vatinî Novimus horrendi quondam certamina martis.1 Vide Hirtium de Bello Alexandr. Cap. 17. 1 Utrinque en magno concurritur impete: primus Hostilem in puppim se ferre Octavius, alter Ut vidit, jubet antennas demittier, atque Rem virtute gerit, quando illi est navibus impar. Jamque omnes coiere rates, et cominus armis Depugnant, milesque Vatinî haud deside saltu In puppes ruit adversas, jamque ipsa carina Deprimitur ducis, hae captae rapiuntur, in imum Illae abeunt rostris terebratae; in navibus ense Stricto alios jugulant, alios in gurgitis undas Haud mora praecipites trudunt: Octavius infert Saucius in cymbam se se, quae ut mersa, suorum Adnatat ad puppim, fluctusque agitante procella Velorum pandens alas, paucisque secutis Navibus inde fuga eripuit se denique victus. Exitus hic pugnae: citò sors at laeta recessit, Imperiumque orbis victo jam fata parabant. Haud procul his deserta locis, incultaque parvo Insula circuitu surgit, Stagni adsita terris:12 Olipa vocatur, ubi Vratnik, sive le bocche false, de quibus infra. 12 Prolem hinc Branivodae fracti victricibus armis13 Vide Jacob. Luccari lib. 2. pag.80. 13 Post cladem profugum cum conjuge nostra triremis Abstulit: hunc parvo post tempore (fata tulere Sic miseranda viri, pravis sed debita factis) Urbis dum clausum custodia detinet, acris Vis morbi subitò abripuit; nos ossa sepulcro Condimus, et viduam genitori mittimus aegro. Hîc illae angustae fauces, quas dicere vulgò Ostia falsa solent nautae, multosque minores14 Horum nomina Tajno, Tjesno, Golec, Kosmec, Miscnjak. 14 Est alios pariter scopulos hoc visere tractu, Quò paucas ovium deserta ad pascua ducunt, Majoresque legunt viridanti è cespite frondes. Verùm inter saevos ubi cives tristibus olim Decertatum odiis, et longo tramite fluxit Per vada salsa cruor, nunc nostri in fluctibus îsdem Assueti pisces potiore lacessere bello, Victoresque domum sardarum ingente potiti Praeda adeunt, quas accensa face plurima circum Vestigat cymba in noctem, mox ordine stipant Multo illi sale luxuries apponi splendida poscat. Qui mala curarum fomenta hîc ponere tristi Ex urbis veniunt sede autumnalibus horis Quam bene et hoc vitae reliqua inter commoda norunt! An sibi quid coeli hoc tractu vel purius optent, Hospitiove loci quid amoenius?

15 Ad hujus loci amoenitatem confirmandam facit sequens Inscriptio.

Ludovicus Beccatellus Bononiensis Archiepiscopus Ragusinus Tauridis insulae salubritate allectus Ecclesiae fundum situ ferme obductum Vite multiplici consita exhilaravit, Suoque commodo, et successorum consulens Priscis aedibus restauratis novas addidit Cum horto et duplici cistern. Anno ab ejus in Illyricum adventu II. 15 Omnia blando Hîc sensu mulcent animum; quodque insula nullos Educat, huc et equos multis adducere cura est, Crebrius ut campum peragrent. Quis ab aequore spectans Altis praecinctam salebris tot crederet intus Esse auctam, tantisque bonis? Sub paupere testa Haud aliter baccas clausit natura nitentes. Vis populi non parva loco; si major, opinor, No ita magnus agri modus, ut nunc, esset agresti, Nec domus una cadus plus centum ferret olivi. Multum aliàs valuere mari, longosque tenebant 16 Vide Anselmum Bandurium Benedictin. in Antiquit. Constantinop. 16 Proceris ratibus freta per neptunia cursus. Penè omnes nunc rura colunt, et caerula verrunt Retibus: hoc melius, quam se dare piscibus escam, Quale genus lethi multos rapiebat avorum: Felices! bene si norint praestantibus uti. Proxima Jupanae in solem jacet insula Eoum Perbrevis: huic Rudae nomen, desertaque: quondam Id monachi coluere genus, quos candida vestis17 Fratres Dominicani, 17 Contegit, ex humeris nigro pendente cucullo. At quia praedo malus bona saepius abripiebat, Deseruere locum: sedem mox multus eandem Albus et ipse colore cuniculus occupat, (unde Incertum) et viridis nutritur cespite sylvae.

De Insula media illyricè Lopud. IV. Littore ab opposito digressum luce serena, Tranquilloque mari me acceperat illa Elaphitum, Quae geminas inter posita haud mediocribus olim Haec insula, quae 12. milliaria circuit, decimo quinto et sexto saeculis, cum maximè Rhacusana floruit navigatio, multum locuples erat, et 14. Millia incolarum numerabat: ob quas verò causas deciderit, in carmine innuitur. Inclyta divitiis, populi et tot millibus aucta, Quot satis et clarae sint urbi: rarior illa Nunc populo, retinensque parum splendoris aviti, (Quamquam amor in luxum remanet) deliria regum, Dum rapiunt in bella rates, merguntque procellae, Fortunam attrivere loci: dos unica mansit, Hoc privilegii iis insulanis a Senatu Rhacusano concessum, ut ab iis solis seligatur navium Praefectus, vulgo dictus l'Ammiraglio. Hinc quod seligitur Praefectus navibus, ostro Qui venit indutus, quoties solemnia in urbe Verba è sublimi recitat, plaudente popello. Re caret at nomen, nam classis deficit: unum Officium est olli, quantis sit quaeque ferendis Mercibus apta ratis, cognoscere, publicus aeris Ut tantum faciat sibi solvi exactor in annum, Mensurae quantum ratio praescripserit ipsa. Ut nobis fundo jacta anchora, factus ad unguem Accurrit, praebetque manum scriba, et qui erat alter Nescio, at officiosus homo, namque incola cultus Nonnihil urbani servat, quod mungere nares Linteolo, haud cubito solitus, tum siquis ibidem Sternuerit, salvere jubent, ac commoda vitae Nonnulla, ut cujusque sinit fortuna, sequuntur. Quà se cumque oculorum acies a littore primo Surgentes versus clivos extendere quibat, Egregiè mihi culta soli pars visa, oleisque Convestiri omnem pariter dixere, quà in Ortum Tendit ager, facileque ascenso colle videri Id posse, haec si animo veniat mihi forte cupido. Hîc, quae grata viatori solet esse voluptas, Continuò haud unus nobis occurrit amicus, Quos inter dans jura loco tum Restius ut me Junius è nobili familia de Resti vir patricius, et mihi familiaritate devinctissimus, a cujus laudibus, ne vivi modestiam offendam, abstineo. Rectè habet, inquit, me monstrante doceberis horae Momento. Quae rupe super castri instar in auras Erigitur, coetus Francisci hanc occupat aedem, Gusmani proles aliam, sine culmine tecti Quae modo, turbineae rapuit vis saeva procellae. Quadratam in medio turrim quam conspicis, olim Indigena erexit locuples, quem, ut millia centum Hic est Michael Prazzatus de Repub. Rhacus. egregiè meritus. Nostrae urbi in tabulis legaverat aurea, in aeris Effigie, magno terrae quae proruta motu Quod fuit, et multos jacuit neglecta per annos, Perminxere boni tanto pro munere cives. Haec praeter tractu non multo hinc dissita surgit Duas arces haec insula habet, unam in colle positam, aliam ad ostium portus ipsius, ubi Franciscanorum Ecclesia, et Conventus. Arx haud temnenda, in pelagi erexere latrones Obversam in Boreae latus: est et nobile templum Sub titulo B. M. Virginis in coelos assumptae , quae vulgo dicitur La Madonna del Biscione. Vide P. Seraphinum Razzium in sua Historia Rhacusana Lucae edita anno 1595. apud Vincentium Busdraghi lib. 3. pag. 166. Reginae hîc superûm, voto quod fertur ob haustum, Evomitumque iterum puerum serpentis ab ore Incolumem posuisse pater: de stipite ibi uno Bissex dissimili vultuque, habituque figuras Ara habet, longa hîc ulnis ter quinque videntur Haec vexilla, seu fiamolle, ut nautici homines vocant, ad Prazzatianae navis ornatum, quae maxima inter alias, pertinuisse dicuntur. Permagnae avis subter testudine templi Vexilla, et quo nil antiquius insula servat, Nobile linteolum: navarcho Hispanus habendum Carolus V. Imperator, qui et Hispaniarum Rex, hic fuisse perhibetur, alii Philippo II. id attribuunt. De expeditione autem bellicae classis in Africanos latrones ejusdem Caroli V. vide cit. Razzium lib. 2. pag. 96. Rex dedit, ut tam parvo hominem videt esse beatum Munere, quamquam illi fuerit petere ampla potestas Quae mallet, stomacho regali dignus, ab undis Mergendum aequoreis licet hic servaverit, oris Cum Lybicis classem tempestas obruit ingens. At quid ego haec? Factum potius tibi triste puellae Vide Joannem Franciscum Straparola de Caravagio Nocte 7. pag. 26. Exequar, in cujus miserando heu! corpore casus His quoque Abydeni juvenis renovatus in undis. Opposito Andreae a scopulo, quo solus agebat, Venerat huc pulcher Theramon, Mara vidit, et arsit, Detexitque suam parvo post tempore flammam. Re subita obstupuit juvenis, mox ora puellae, Cujus et ipse pari sentit se carpier igne, Collustrat, blandumque bibit per lumina amorem. Indulgere autem durum quod amoribus illis Noscit opus, medium nam dividit aequor, et illic Si crebrò junctos videant, dispendia famae Inde sequi, et facilè prodi omnia posse sub auras, Cuncta suae haec aperit Theramon mora nulla puellae. Inveni, tunc illa, viam, mea vita, reponit, Qua famae haud ullo liceat discrimine nobis Esse simul: tu, cum coelum intempesta tenebris Nox teget, in summo lumen mihi culmine tecti Erige, viso ipsa accurram per caerula nando. Pone metus, ego nare ausim pisci aemula, meque Illa potens Cypri, cujus sum fida satelles, Diva reget, salvamque tuas deducet ad aedes. Talibus auditis Theramon discessit, et anno Longior hora sibi visa, ut nigrantibus orbem Humida nox umbris tegeret: cum texit, in alta Lumen sede locat: juveni se mille timores, Et mille haud una specie objecere pericla. Ocyus aspicere, amplectique ut detur amantem Incolumem, Dîs vota facit. Mara lampade visa Se jacit in fluctus, assuetaque brachia jactat, Atque brevi (impellebat amor, viresque novabat) 0 Supra duo milliaria distat. 0 Distanti adnavit scopulo. Volat impiger ille, Membraque candenti lino madida aequoris imbre Siccat, et undantes per lactea colla capillos, Indutaque suo (juvenis servabat) amictu In tecta adducens tulit oscula mille, vicemque Mille per alternam retulit, protractaque multas Gaudia per noctes felix successus alebat. At longo arridet nulli quae tempore, laetis Fortuna invidit rebus. Sum tenderet olim Conspecto ad scopulum Mara lumine, multa per aequor Se fundens caligo vetabat cernere cymbam. Nam tractu hoc homines demittere lina parantes, Dum piscis genus esse putant, videre puellam, Accensaeque facis signo ut Theramonis ad aedes Tendere detectum, fratres monuere natantis. Hi quamquam poterat via lenior esse abolendo Dedecori, genus heu! lethi per triste necarunt. Horum unus fusco inscendens nam vespere cymbam Secretò Theramonem adiit, simulansque periclum Vitae instare, petit recipi: hîc dum ille moratur, Clam fratres se ferre alii, remisque phaselum Contra tecta movent juvenis, tum lumen in alta Ponitur antenna, natat haec, rata lumen amicum Esse sui Theramonis; at hi se tramite tanto Hinc sensim removent, ut in altum jam mare ducta Infelix germana foret, quae, lumen ut illi Abstulerunt, omni jam deficiente salutis Spe sibi, perpetuoque etiam quia lassa cadebant Brachia motu, ut fracta ratis, demersa profundo est. Et jam fama volans passim spargebat, ab oris Disperiisse Maram patriis: lux tertia ut orta est, Ecce Marae exanimum miserae prope littora corpus, Degit ubi Theramon, fluctus egere marini. Haecne illa infelix illa est Mara, sola voluptas Quae fuit, atque anima longè mihi charior ipsa? O mihi quis ferrum pius afferat? haud ego post te, Qua sine dulce nihil, lux o mea, vivere curo. Haec ubi conquestus, dextraque cadaver ab undis Traxit, utraque ulna amplexans in tecta ferebat. Hîc ubi deposuit, se in corpus lumine cassum Projecit, multo lacrymarumque imbre rigabat, Terque quaterque suo compellans nomine frustra. Talibus exactis, subiit pia cura sepulcri, Et dextra clausis oculis, atque ore corollam Pallidula pariter textam violaque, rosaque Imposuit capiti, dein suprema oscula jungens Condidit, et multae tumulo contexit arenae. * Olim erat exactum hîc Carmen, nunc longius exit. Quam mihi Prazzati dictam de nomine turrim Visam esse hîc pulcrè memini, modo cernere nusquam est, Quidam qui se se per longas ordine stirpes Ad se deductas affinem ostenderat esse Illius, cui structa, viri, hanc divendere vellet Ut Commune sibi obtinuit: vix emerat, ecce Diruit, exaequatque solo. Furor istane suasit? Haud verò: id sapiens fecit, nam vendita lucrum Allatura sibi saxa haud mediocre putabat, Sic quod nec Pauli bissex fecere carinae,11 Pauli III. Pontificis, cujus classi imperabat Marcus Grimanus Patriarcha Aquilejensis. Eo cum 4. navibus Epidaurum profecto, ibique morante, 12. reliquarum licentiosi milites hanc insulam hostiliter depopulati sumnt. Rhacusani cum magistro classis conquesti sunt, qui suis ob hoc facinus iratissimus, et gravissima comminatus supplicia et homines abductos, et bona reddi jussit; quae deerant, se rediturum postea promittens. 11 Queis direpta omnis fuit insula, nec tremor ingens12 Anni 1667. die sexta Aprilis. 12 Terrae olim, unus homo turrim evanescere fecit. Quam melius Patres, quorum curâ aenea rursus 13 In Atrio Palatii Rectoralis sub ejus statua haec a fronte leguntur. MICHAELI PRAZZATO BENEMERITO CIVI EX S. C. A. MDCXXXVII SUPERSTES Ex latere sinistro CONLAPSA. MAXIMO TERREMOTU A. MDCLXVII ERECTA. QUA A. MDCCLXXXIII. Notandum, quod in Inscriptione ad pag. CXLI. omissus per errorem annus, quem hîc ponimus, laocandum ante ultimam lineam in medio, hoc modo. MDLVII. 13 Effigies micat in veteri jam sede reposta! Haec fuit haud uni vatum celebrata priorum Insula: musa aliis visa est mihi cultior Aelî:14 Aelii Lampridii Cervarii Poetae Laureati, cujus carmina in Bibliob. Vaticana inedita servantur. 14 Quod si elegos Restî prodire videbimus, illi 15 Hanc elegiam jam impressam esse cum voluptate audio in Tom. 2. Operis P. Francisci Appendini Sch. Piar. cui titulus Notizie Istorico-Critiche sulle antichità, Storia, e letteratura de' Ragusei , qui propediem in lucem proditurus. Utinam verò et reliqua illius Viri, carmina quorum litteraria penus ditissima, imprimi videamus! 15 Quodcumque est veterum Phaebo vel judice cedet.

De Insula Calamotta Illyricè Colocep. V. De minima scribens Elaphitum exilia narro: Illyricum huic nomen Colocepi: hoc unde trahatur, Ignotum, multis Delaphodia dicta latinè est, Alii Calaphodiam vocant. A paucis habitata viris, crassaeque Minervae. His ager est tenuis, neque pascere firmus; ab alto Lucra trahunt potiora mari, nam saepius uno Tot pisces capiunt jactu, ut quae summa peculi Hinc venit, in mensem hac vivant, consumere nati Sola boum capita, et foedum purgare macellum. In cymbam infertur cruor, intestina, pedesque, Omnia quae parvo prostant: vescuntur abunde Talibus, inque diem nil mos servare sequentem: Illiricè ita solent hoc dicere. Tisi, Kako i Colocepgljani, Koij hochje sve u jedan isjesti. Unde loquendi ortum genus id vulgare, gulosum Distringens: Vin tu, ut Delaphodius omnia in unam Fercla vorare diem? nascentes mutùa in agro Furantur fructus, manibus sed caetera puris. Sic tonsas agitare habiles, ut concita bino Remige par Scythicae cymba sagittae: Docti adeo et clavum regere, atque intendere vela, Naufragium hos nullo fecisse ut tempore quisquam Vel summè annosus valeat meminisse, tametsi Saepe Altum teneant, Melitaeque sonantia saxa, Et Ladestinos rate parva accedere portus Nunc ultro soleant, nunc tempestate coacti. Divisis habitant pagis hinc inde duobus, Hos vocant dogne, i gorgne celo, hoc est inferius, et superius latus. Longè alio minor, in solem qui spectat Eoum, Pinea ubi de parte austri sylva imminet undis. Alter in occasum major, cui turris, et ingens Tutus ab accessu ventorum portus, eoque, Cum pelago desaevit hyems, stat plurima puppis. Vino aliàs fuerat plus insula dives, olivae Nunc pingues penè omne solum texere; marisque Ad littus Hae sunt arbores illae, quas italicè vocant Carobbe, illyricè rogaci a rog, quod cornu sonat. siliquae per se, nulloque colente Proveniunt, casiaeque pares legit incola fructus, Curva quam retinent imitantes cornua forma. Saepe mihi hic mora facta, locus placuitque: salubre Coelum est,praediola egregiè culta undique cernis, Commoda ad incessum via, quae vestigia molli Dat signare solo, et plano quae tramite semper Te medias inter gradientem leniter umbras Ducit, et aspectum pelagi non eripit omnem. Praelia Gismundum post infelicia regem, Vide Jacob. Luccarum lib. 2. pag. 120. Ad sua cum profuga veheretur regna triremi, Novimus hoc posuisse solo vestigia primùm: Littus enim malefidum illi prius omne, Rhacusa Mox hinc avectum pompae regalis honore Excipit, atque suis ad terras reddit amicas Puppibus, et tantae gaudet meminisse diei. Usque adeo hi veteri pro consuetudine pugnant, Ut nihil immutare, licet foret utile, curent. Hinc haud marmoreum simulacrum a sede moveri Permittunt quoddam, inque alia concinnius ara Ponier, unde aliquis templo decor adjiceretur. Cum sacranda ferunt festis Paschalibus ova, Mos illis vetus est praestanti talia mystae Nudo obolum, sibi quem tollat, defigere in ovo, Non ovum dare, quod pagis fit in omnibus, illa Adducti causa, posset quod forsitan olim Augeri his pretium, nec conjectura fefellit, Cum viginti obolis simplex nunc veneat ovum. Traditum ab antiquis retinere tenaciter urgent Sic morem, seque hoc credunt pacto esse beatos. * Adjicere hic quaedam locus, emendareque, septem Nam mihi ab hinc lustris quae cognita, mobilis aetas Mutavit. Cum primùm hìc aliquos ars nautica coepit Allicere, et positis jam retibus ire per Altum Tentarunt, blando sors vultu arrisit, et annis Sic facti paucis locupletes, ut tunicati Qui prius, et quorum prope nudae in sole sedebant Uxores hiberno, habeant nunc plurima et ipsi Commoda, et hae gemmis ornatae, auroque nitescant. Adde etiam, multis plerique quod artibus apti: Namque domum cursu reduces vel retia texunt, Vel terram exercent rastris: hic fabricat altae Haec ab iis opera praestantur in portu Gravosano, ubi solum naves majores aptissimo sanè loco construuntur: in aliis locis minores passim exaedificantur. Membra ratis, costas pice perlinit ille liquenti, Compages laterum stupa ferruminat alter. Hinc factum, ut domibus se se auxerit insula multis, Hasque habitet populi melioris copia major, Certe ita commodius, prisco quam more, beati.

De Scopulo Daxae VI. Et te Daxa canam pelagi haud ignobile saxum, Quò me post Majas pietas tulit orta Kalendas Die inventionis Sanctissimae Crucis. Cum dulci, rapuit quem Felsina nuper, amico, Cum Georgio Higgia utramque Apollinis artem callentissimo, et mihi necessitudine conjuncto. Quemque redonabit medicae non artis inanem. * Tunc ego, ab ingenio cum spes, et ab indole recta Tantũ erat, haec cecini: relegens nunc addo, quod ad nos Non modo Paeonias callentem insigniter artes, Praestantemque medendi usu urbs haec reddidit, alma Doctrinae omnigenae at fulgentem luce, potentem Eloquio, et musis aptum tractare severa. Ad scopulum ut redeam, non longè ante ostia portus Ille Gravosani jacet, in minimamque Elaphitum Vergit ab occasu: forma illi est collis, ab ipso Namque mari assurgens dorsum in mediocrius exit. Francisci summo sibi sedem in vertice coetus Legit, praesidioque loci celsa addita turris. Haud tenue hîc surgit delubrum, aequalibus illud Dena intervallis pulcrè cinxere sacella Sacra loca, atque ipsas Solymorum imitantia sedes; Ipsaque adest Magni forma, exemplumque Sepulcri. Relligio haec tantum voluit sibi, caetera et horti, Et vites, oleaeque tenent, nec deficit herba, Quam numero exiguus vervex, et bucula pascat. Non hîc ulla domus surgit privata: Ghetaldus Vide P. Sebast. Dolci in Monum. Historic. Provinciae Rag. supracitatis §. V. Esse locum Francisci omnem vult, atque suorum Perpetuò, queis ut victu subsistere possint Commodiore illic, sua quaeque relinquit habenda. Pax, atque alta queis hîc semper regnat, et unos Haec aliis umquam resonat placidissima sedes. Apta olim statio tyronibus erudiendis Hîc fuerat: causam haud video, cur mittier illuc Desierint, visum et melius senioribus, urbis Ut mox Coenobium juvenes formaret alumnos. At quid ego haec temere? Non stultus acutius ipso In propriis cernit rebus sapiente? Vetusto Hîc de more solet Francisci cogere se se Temporibus certis selectior ille virorum Coetus, quos aliquis, merces virtutis, honestat, Quem tenuere, gradus, divini ut Numinis aura Afflati rerum his tradant moderamina, queis est Doctrinae uberior seges, et prudentia major. Talibus exactis epulum dat caesa juvenca, Index laetitiae replet coenacula clamor, Rectoresque novos per pocula crebra salutant: Mox urbem repetunt avidam cognoscere, quales Urbano, quales aliis, quae plura praeesse Coenobiis voluere viros. Heu! non tamen illo In caetu usque agitur, vox dia quod imperat, et mens Conscia quod suadet Recti, nam caeca cupido Saepe minus dignis favet, et suffragia vincunt. Repperio in nostris, siqua est ea gloria, fastis Ex urbe avectos misera, cum tabida vulgus Ultra medietatem Saec. XV. Innumerum raperet pestis, formidine lethi Perculsos hac sede patres habuisse senatum, Ordine ab hoc paucis jussis consistere in urbe, Qui extinctos tumulent, serventque a funere sanos. Non longè hinc quasdam Illyricè grebeni, Italicè pettini vocantur. prostantes ad latus austri Horrendas visu, et dentati pectinis instar, Unde et nomen habent, cautes natura locavit, Quae magno frangant venientes murmure fluctus, Pulsarique vetent vicini littora portus, Cum notus hiberna violentior intumet unda. At satis haec, nec plura decet dare carmina parvis.

Prosopopeja Rhacusanae Urbis VII. Olim nidus eram alcyonum, desertaque cautes, Cum Roma adveniens, caetu comitante Quiritum Hîc vivo voluit Belus me ponere saxo, Sunt qui volunt Paulimirum Belum amplificatorem Lausae (quae Rausa, et Rhacusa postea) non conditorem fuisse; ego verò in his Tuberonis Cervarii sententiae potius adstipulor, quem vide lib. V. pag. 192. Tom. I Commentarior. suorum temporum. Atque urbem dici jussit, licet urbis imago Vana forem, cum nec fossis praecingerer altis, Moenia nec tegerent, nec pernox invigilaret Armati custodia militis. Hinc ego sensim Crescere, postque aliquot clarae urbis saecula vultum Prodere vix tandem potui, haud obnoxia gentis Externae sceptro, propriis sed legibus utens. Quod mihi per duros est partum nempe labores, Nam vicinorum toties tentata duello De bellis, seu potius concertationibus a principio Rhacusanae urbi gestis, plerumque cum Bossinatibus Regulis videndi Chronistae, et Historici nostri, qui de his passim. Fortiter objeci latus, adversique tenentes Gargani dorsum, et Dauni regione potitos, Vide Tuber. lib. cit. pag. 193. Ne me iterum impeterent, Mauros cum classibus unà Jadertinae urbis pepuli. Me magna potentum Vis magis angebat Venetûm, qui adjungere sceptris Perpetuò studere suis, plus arte dolisque, Quam bello, atque armis usi: vitasse timendo At laqueos licuit, magnique ut nominis umbra Protegerer, me Caesaribus non foedere casso Cum Byzantinis penè ipsa ab origine junxi. Jacobus Luccarus pag. 8. Praesidium coeleste mihi tum Sergius, atque Hi primi Rhacusanae urbis Patroni fuere, quorum Reliquias Paulimirus Belus secum Roma adduxerat. Bacchus erant, et primus adhuc dat nomina monti, Qui mihi sic gravis imminet; at quo ex tempore muros Anno 972. electus in Patronum primarium civitatis D. Blasius fuit. Blasius excubitor servat, mihi numinis instar Ille coli: effigiem cura addit publica portis, Attolluntque meae sublimem in puppe carinae. Ille sua et nostros inscribit imagine nummos Praesulis os, habitumque gerens, auctusque tiara; Cumque Patrum res dura animos, inopinaque turbat, Dissipat hic mentis tenebras, melioraque suadet Consilia, atque bonus dat tristem evadere casum. Huc prius angusto congesta legumina lintre Navita finitimis vendenda ferebat ab oris. Irritare gulam nondum pretiosior esca Coeperat, et sale servatos absumere pisces Grandes lautitiae ferant, quos Butua in undis Urbs Dalmatiae superioris, vulgo Budua. Dulcibus, inque lacu rimatur Scodra profundo, Hic Lacus prope Scodram, antiquis Labeates, hodie Lago di Scutari vocatur, ab incolis Bojana dictus. Vinaque vicino nascentia monte bibebant, Perpaucis tunc illa satis; nam obscura, brevique Circuitu, atque pedes quingentos lata colebar Rupibus imposita aequoreis; spatiumque quod agri Defuerat, tenui ut possem subsistere victu, Neptuni premere arva audax industria suasit, Meque Naronaeis, qui tum terraque, marique Vide Luccar. pag. 7. Pollebant, junxi populis; sed reddere ut aequor Infestum incipiunt, atque exercere rapinas, Bosphorici jussu me 10 10 Basilii videlicet dicti Macedonis. Caesaris inde retraxi. Exin Bodinus me rex furialibus armis,1 1 Ante finem XI. saeculi Bodinus obsidione Rhacusium cinxit. Postea pacem iniit, et Monachis S. Benedicti vallem Juncheti dictam dono dedit. Vide jam dicta in carmine de Juncheto pag. XLII. (Quod gremio excepi profugos miserata propinquos) Intentam paci turbat, septemque per annos Assidua obsidione premit; constantia durum At tandem edomuit mea, discessitque cruenti Pertaesus belli, mox et vexasse quietos Poenituit, scelerumque pudet. Mihi profuit hujus Tempestas belli interea, nam rebus ab arctis Tum mihi majores animi venere, doloque Juncto armis licuit Slavorum evertere ab imo, Proxima quae nostris surgebat moenibus, arcem.12 In loco arcis dirutae condita Ecclesia S. Nicolai de Campo, ad quam singulis annis die ipso Paschatis se defert Rector cum Excellentissimo minori Consilio in memoriam dicti eventus. Ex illo fieri nimirum ego tempore major, Atque alio dici quoque nomine; quippe ubi pontus13 Vide Tuber. lib. cit. pag. 192. et Jac. Luccar. lib. I. pag. 27. Ante erat, oppletus locus aggere, caesaque sylvae Pars etiam: tum tecta struunt, atque ardua templa, Arcesque, et duplex cum fossa murus ab Arcto Me cinxit; spatiisque datum ut majoribus auctae14 Notandum, quod non uno, sed diversis temporibus auctiones illae factae sunt. Crescere, sic et ager mihi crevit, et insula multa, Pars empta argento, pars et data munere regum, Quorum plus uni miseris in rebus asylum15 Multos et Luccarus et Razzius in suis nominant annalibus, apud quos vide. 15 Fida dedi, et tutos dimisi, opibusque levavi. Omnia parva prius, sed tuta, et moribus apta, Quippe supervacuum nil tum sectabar, ab altis Undam attingebant puteis, nunc divite sumptu Per clivos longè deductis fontibus ornor,6 Hoc fuit ano 1438. ut ex Inscriptione ad unum fontium apposita patet. 6 Brachia quò nudae lotum cum lina puellae Accedunt, patrio heroum res carmine cantant. Verùm ego dum variis sector compendia terris, Et molles struo divitias, in civibus ardor Imminui laudis paulatim, et publica virtus Coeperat, èque meis me audentior unus alumnis Servitio premit, 17 Demejanus cognomento Juda, de quo vide Tuber. lib. cit. pag. 196. et quinque sequentibus. 17 invisaque tyrannide vexat: Dumque mea cervice jugum depellere tentant, Nec cives inter bene convenit, utile visum A Veneta urbe virum (pollens tunc arte regendi Longè alias haec inter erat) sibi poscere, ut ipse Dux esset populi, verùm inviolabile staret Jus urbi, legesque suae: venit advena, qui se Nil mutaturum jurans clavo adsidet unus Imperii, et justè rerum moderatur habenas. Tum mihi collectae leges, ritusque vetusti18 Animadvertendum hoc loco, duabus vicibus apud nos Rectores Venetos fuisse, et in his versibus de secundis, non verò de primis nos loqui, qui et breviori temporis spatio, et sapientiori consilio os rexerant 18 Ordine descripti certo, in classesque redacta Jura suas, Verùm qui mox labentibus annis Adveniunt, dum plura sibi, quam pacta sinebant, Attribuunt, piget externos tolerare, jugumque Excussisse velim, sed ineluctabile lorum Detinet: hoc nobis, Lodoix tu magne, resolvis,19 Ludovicus Hungariae Rex inter conditiones pacis cum Venetis faciendae in Rhacusanorum gratiam et hanc apposuit, ut illi Rhacusio Rectores suae gentis penitus amoverent, qui 150. annis ibi fuerant commorati. 19 Subque tua fèssi tandem requiescimus umbra Praetorem rursus nostro de sanguine nacti. Haec inter multa adversae, atque immania sortis Me pressere mala: horrendo nunc pallida vultu Saeviit irrequieta fames, nunc lurida pestis, Quae bis dena semel populi mihi millia ademit: Arsi 20 Hoc incendium contigit anno 1296. ante dimissionem Veneti Rectoris, adeoque ordo chronologicus exigebat, ut hic eventus illum praecederet. Sed ut Poetae reddebatur perdifficile exactum in omnibus ordinem, rationemque temporum sequi posse, ita et hìc, et alibi fortasse aliquis non magni momenti a quibusdam nasutioribus animadverti poterit anachronismus. 20 etiam flammis penè hausta, et talia passi Damma viri dulces properabant linquere sedes, Ni turbam fugientem opulens vir sisteret auro, Qui miseros iterum nova tecta attollere jussit. Quin et bella sequi belli exsors ipsa coacta21 Anno 1379. juxta Razzium lib. I. pag. 44. 21 Tum fui, et in Venetos Liguri, quia causa tueri Visa mihi hunc potior, rostratas tradere puppes. At non hi immunem post praelia me quoque damnis Esse volunt; fines armato milite vastant, Invaduntque meas inopino marte carinas. Hac quaecumque tenus longis aetatibus acta Musa humilis cecinit, nunc grandius ore sonabit. Penè sub id tempus cum gens erumpere terris Ex Asiae inciperet bello metuenda, futuram Quam mercatores nostri jam jamque videbant Magnam olim, monuere Patres, sibi reddere amicam Festinis vellent studiis. Contendere Prusam Hi duo de illorum coetu dona apta ferentes Haud mora ad Orchanem mandant: videt ille libenter Legatos, adeoque remotae hos nomine mitti Ad se urbis stupet, et cupidae conjungere foedus. Ille sibi haud ingens dependi, in pignus honoris,2 Quingentos aureos nummos. 2 Vectigal jubet, et, quod poscunt, libera genti Per sibi regnatas peragi commercia terras Permittit, spondetque urbi se tempus in omne23 Praeter diploma foederis, seu conventionis initae cum Orchane , quod apud nos diligenter asservatur, hoc dicto tunc usum fuisse vulgò traditur, se civitatem Rhacusanam et acinace defensurum, et pane nutriturum. 23 Praesidium fore, venturosque in regna nepotes. Scilicet ex illo potior mihi foedere quondam Fortuna adveniet, totque inter subruta regna Me circum Otmanidum felici marte, superstes Unica ego leges, libertatemque tuebor. At mihi numquam aliàs adeo fulsere sereni24 Sigismundus Hungariae rex filius Caroli IV. Imperatoris, qui ad Nicopolim a Turcis magna clade affectus anno 1396. et profugus per Aegeum, et Jonium Rhacusam advenit, unde Spalatum Rhacusana triremi advectus se contulit, et inde in Hungariae regnum. 24 Gismundo quam rege dies: datur insula ab illo Quina mihi, armataque manu nova sceptra recusans Incola ad officium compellitur: arte potentis Mox verò captus rex callidiore ministri Reddi dona petit, post tresque relinquimus annos Corcyram, Phariam, Bratiamque, et caetera quaeque, Quae et modo sint nostra, aequo actum si jure fuisset, Cedere sic faciles rege admirante vel ipso, Qui jussit, facti ambages ut comperit omnes. Tunc ego permultis lustrabam navibus aequor, Nota quibus Nili septemplicis ostia, dites25 A Venetis, et Genuensibus, qui tum et soli, et plurimùm mari valebant, fiebant illa commercia. His et Rhacusani adjungebantur. 25 Unde vehebantur merces Gangetidis orae, Ante novus patuit quam ad molles transitus Indos. Tunc et lanificae coepere impensius artes6 Anno 1490. 6 Excolier mihi, per quas lucri fons adapertus Largus erat, mecumque Italae nova foedera gentes27 Cum Alphonso Rege Neapollitano, cum Florentinis, et multis Italiae civitatibus Rhacusani foedera propter commercium inierant. 27 Jungebant: sed jam fatalis venerat hora, Cum Constantini clara urbs horrentibus armis Mechmetis capta aeterno servilia flexit28 Anno 1453. 28 Colla jugo. In magno tum belli turbine et ipsa Conteritur damnis mea gens, liquisse coacta Urbibus in multis quascumque industria laetis Temporibus merces multo sudore pararat. Interea amissis veniebant ordine longo Heu! regnis ad me illustres, et flebile sortis29 Nonnulli ex regiis familiis Lascarorum, Comnenorum, Paleologorum, Cantecuzenorum, etc. Rhacusium se contulerant; et post paucos annos Thomas ultimus Bossinae rex occupato ab eodem Mechmete ejus regno ad nos pariter advenit. 29 Ludibrium reges profugi, nec defuit ipsum30 Joannes Lascaris, Demetrius Calcondila, Emanuel Marullus, Paulus Tarcaniota Joannis pater, Marullus Tarcaniota, Theodorus Spanduginus, et alii. 30 Mercuriale virùm genus, et clarissima longè Nomina jam totum fama celebrata per orbem. Omnibus hospitium, vestes, pretiosa supellex, Et naves dantur vota ad cujusque paratae Exulis, atque animo sortem deflemus acerbam. Sed mihi quam dispar rerum nunc ordo priori Incipit! Ut parvi me circum regna tenebant, Discordesque animis reges, facile unius iram Vincere erat studio alterius, vel pellere vim vi. Unus habet nunc cuncta, potens me evertere nutu, Si velit, irarumque illi neque semina deerant, Ut vellet; scit quippe meis è civibus unum Pannonias ducentem acies infringere bello31 Junius de Georgiis Patricius Rhacusanus. 31 Otmanidas, scit Scodrae urbem virtute meorum Defensam haud potuisse capi, meque insuper ipsam Regibus Europae se contra in foedera junctam. Atque ea turbata secum dum mente revolvit, Conqueriturque furens, urbs o malesana peribis, Intonuit, jactatque minas. Ego talia supplex Cum gemitu permixta loqui: rex magne, parumper Pone iram, atque expende animo, an fas, crimina gentis Totius ut nostrae damno privata luantur? Culpa ego qua teneor, quod castra aliena secuti E nostris pauci tulerint in te arma? Voluntas Nec me, crede tuis ulla hostibus addidit, at vi Illud ego accessi ad faedus, duroque coacta, Terrigenùm nulli quod fas deflectere, fato. Antiqui potius reminiscere foederis, oro, Quod pepigi cum gente tua, proavique quod omnes Servavere tui: magno de sanguine cretum Fac te ego ut Otmanidum per facta et mitia noscam. Nam quota pars laudis tibi magno accedat ab urbe Exigua, ad tantos fuerit si adjecta triumphos? Dona dehinc lacrymis adjungimus, iraque cessat Magnanimo compressa sinu: tamen anxia semper Vitam ago, dum regis mors me formidine solvit. Mechmetis 32 Bajazethes II. 32 soboles, subiit quae in regna, benigno Me complexa animo videt aequior, utpote ab omni Quae nostros onere immunes jubet esse, frequentant Qui mercaturae studio sua regna, fuissent Ac si orti in Thracum nullo discrimine terris: Jura mihi haec auget longus dein ordo sequentum. Fortunae Venetus tantae invidet, et sua casus, Prodat ut hostiles animos, sic vota secundat. Haud una Eridani è nostris circum ostia puppis Stabat, Atestino intulerat quo tempore bellum Magna Hadriae regina Duci: pugnare jubentur Hae Venetas contra, queis damna illata, carinas. Edicta ex illo nos contra immitia ferri, Vexarique rates: tum nostri foedere rupto Cum Venetis, tectique simul magna aegide Thracis (Qui jam solus opes valet infregisse superbis) Majores struxere rates, quibus aequoris unda Aegei, Oceanusque infinditur Atlanteus. Principiò utilitas hinc ingens extitit, ipsum Mox fuit hoc genti exitio; nam barbara regna Dum Lybiae Carolus vult subdere, multaque classi Nostra suae puppis se adjungit, nunc fera frangit Tempestas, nunc hostis habet, mersatque profundo. Nec minus Afrorum terris heu! noxia nobis Unda Tagi, quamvis tu Lusitana, Philippe, 33 Philippus II. Hispan. rex potitus fuit Lusitaniae regno anno 1580. 33 Regna tenes: sic haud multis volventibus annis, Dum bellis Hispana juvo navalibus arma,4 Spatio annorum septuaginta, ab anno videlicet 1584. Usque ad 1654. Illae naves perierunt. 4 Tercentum magnas vidi periisse carinas. Tristius at pelagi post cladem inimica parabat Fortuna exitium, motu nam quassa repenti Horrendùm intremuit tellus, ego diruta solvor;35 Anno 1667. Rhacusa terremotu concidit. 35 Quaeque prius domibusque altis, totque inclyta templis Surgebam, et fama crescebam ad sidera, nullam Me sensi: saevus miseram circumstetit horror, Solaque sanguineis signat mors passibus urbem, Non jam urbem, at lapidum, et congestae caedis acervos. Tristem adeo evulgat dum casum didita fama, Europae et cunctos mea tangunt fata tyrannos, Unus in Otmania Regi qui proximus aula36 36 Cara-Mustafa, qui extinctarum in terremotu familiarium bona in thesauros regios volebat immittere. Accedit Mustafa, feris immanior, urbis Relliquias miserae, praetexens nomina mille, Divexat, juratque sui per numina Vatis Excidium, Austriacae post debellata Viennae Moenia cum nostras victor referatur ad oras. Di melius! Ferro ut cervix huic secta, quievi, Quàque licet, sequor informes reparare ruinas. Nec minus a patria procul, Odrysiasque per urbes Pars gentis nonnulla meae, quae vivere frugi Assueta, et priscos mores servare, parandis Mercibus utiliter vitae per mille labores Strenua navabatque operam, et sine crimine partas Accumulabat opes, mihi tempore profuit illo. Lapsas illa domos reparans prope sola levabat Afflictae fortunam urbis, nam caetera deerant Tum mihi praesidia, et vires hic succus alebat: Curassentque utinam nostri (quae ignavia sensim Elabi è manibus passa est) commercia terrae Tempus in omne sequi! Verùm insatiata cupido Dum subitas affectat opes, Neptunia jussit Regna sequi, et structis iterum coepere carinis37 37 Circa dimidium saec. XVIII. Desuetos dudum tentare per aequora cursus. Jamque mihi paulatim aliquod tum accedere nomen Coeperat; at bello Mavros, et sanguine gaudens Gentis Hyperboreae in Thracas dum mille phalanges Concitat, in variis clauduntur portubus omnes: Utitur ad bellum pars hostis, pars et inertes Corrodit caries,sic porrò, ut lustra superstes Post pauca è multis fuerit prope nulla carinis: Ingemui, jacuique gravi ceu pressa veterno. Quam verò horribilis paulò ante haec tempora casus Heu miserae acciderat! Stygiis discordia regnis Erumpens animos odiis crudelibus actos Sic inter se se Patrum divisit, inire Prorsus abhorrentes ut sanctae foedera pacis Pulcros imperii fasces, omnemque regendi Curam ultrò exuerint populi. Quid tum ille, potiri Cui rerum fortuna dabat? Num coepit habenas Regni ipse? aut aliquis de plebe animosior arma Spartacus in patriam tulit, excivitque tumultum? Quisquis es agnosce hunc populum tu rectius, aequam Tum quoque qui tenuit mentem, forte unus in omni Historia populus, patiens dum in foedera dextras Pacati jungant Patres, ac sceptra resumant. Verùm cum tenuis rerum fortuna mearum Tum foret, ipsa aliquid tentare urgebat egestas. Ergo novas puppes confestim molior, et jam Fervet opus , surgunt centum illico; nec mora rursus Centum alias, totidemque struo, jamque omnibus undis Thetyos aequoreae volitant; quaeque hactenus una Interclusa mihi, ecce novo jam munere Thracis8 8 Anno proximè elapso 1802. Ipsa quoque Euxini patuerunt ostia Ponti, Illaque jam nostrae freta sulcant horrida puppes. Dum variae interea pubes se ad littora gentis Fert mea continuò, portusque accedit amicos; Hasque modo adducit merces, aliasque vicissim Avehit assiduò, magnis ego splendida gazis Eniteo, inque dies opulentia crescit; at eheu! Intulit illa mihi logè graviora priori Paupertate mala; externis nam vectus ab oris Corruptor morum, semperque superflua quaerens Luxus adest, sequitur vitiorum foeda caterva, Illyriaeque solo fixis radicibus altè Invasere animos, virtus prisca exulat omnis. Parcior in superos cultus, majoribus aevo Debitus haud defertur honos, corruptaque morum Integritas, labefacta fides, rectumque, pudorque. Ipse amor in patriam languet, concordia penè Deficit omnis, amorque laboris pulsus, et illa Aurea simplicitas parvo contenta recessit. O si hic virtutum redeat chorus! Has ego quanta, Ne fugiant iterum, cura retinere laborem, Pectoribusque meae penitus defigere gentis! Hae sunt praesidium, columenque potentius urbi, Quam vel divitiae, quas mobilis auferet aetas, Vel, quas subvertit belli fruor impius, arces. Haec super exiguis ego rebus parva canebam; Immensa belli dum Gallia mole Britannos Impetit, incertisque volans victoria pennis Suspensos tenet, imperium cui destinat orbis.

FINIS.