CroALa & LatTy: documentum

XXVI. B. STANISLAI KOSTKAE OBITUS POEMA

Mors pie a viris sanctissimis obita non modo praeteritam exactae aetatis gloriam sancit, verum etiam peculiarem sibi laudem comparat egregiis facinoribus in ipso sui articulo editis. Quae enim mens iam vicinae felicitatis cognitione erecta et ab illo aeternitatis caelique confinio illustrata non spirabit altius, non summa et prorsus divina patrabit? Itaque meditanti mihi huius, quod in B. Stanislai Kostkae solemnibus fieri amat, poematis argumentum, visa est potissimum eligenda eius gloriosi excessus narratio et quamquam, quo certioribus solidioribusque virtutum exemplis affluebat, eo commentitiis Poeticae ornamentis videretur importunior nec satis idonea Musis, quarum omnis splendor in augendo est, tamen inique egissem cum Beatissimo iuvene, nisi ipsi, quem maiorem omni nostra laude noveram, par decus ab eius factis ornatioribus tantummodo quererem, inique mecum ipse, nisi propriae imbecillitatis conscius Apollini meo lumen ab illius factis luculentioribus emendicarem.

O cui inocciduis alte praecingitur astris Maius sole caput discitque a fronte propinqua Fulgorem duodenus apex: o prima Tonantis Progenies, cuius genitor dum pendet ab ore, Miratur proprias tam pulchra in imagine vires, Tu superum ambitio, tu numine lapsa sereno, Tu vatem, tu, Diva, mone, cur concidit olim Praereptus rapidae properato vulnere Parcae Sarmaticus, tua cura, puer. Morumne verenda Canities Lachesim violentaque fata fefellit Ante diem? Timuitne piae primordia mentis Rex Erebi et madidis lympha Phlegetontide pennis Sparsit funestos per mollia membra sopores? Anne tuis potius flammis et amore citatus Dedidicitque repente hominem terrisque relictis Se dominae in gremium calcata morte recepit? Illum hyemes patriae totoque Aquilone Bootes Suspirans gemuit, collectis nubibus altam Contraxit frontem scissis et cautibus ingens Carpatus in largos emisit flumina luctus. Nos tamen indigni detersa nube doloris Par foret ingenti celebrare haec funera Pindo. Nam Kostkae quis magna neget, sed dicere magna Maiori quis possit? Io, sim denique tanta Laude minor, mea Musa cadat, dum vida cadendo, Quantus erat, testetur, inaccessumque professus Noster ad illius veniat praeconia languor. Iam prope lux aderat, rapidi quam ianitor aevi Lucifer et vasti raptam vertigine mundi Ducere maiori Phoebus properabat habena. Fortunata dies, quae summae conscia laudis Annua virgineae referebat gaudia pompae, Cum primum victrix Marie permissaque longis Caelituum votis dotalem regia Virgo Possessura Deum cognatis intulit astris Cinctum sole latus Natumque amplexa potentem Absolvit cupidi tandem solatia caeli. Iamque Deae ad laudem liquidas meliore sereno Sternebant convexa vias, iam sedula puros Ornarat crines formamque repexerat astris Uranie; et Mentes magnum per Inane volutae Caelorumque duces sonitu meliore rotabant Sydera felici Dominae plausura triunpho. At te, Virginea praecordia fixe sagitta, Si tam clara dies posset latuisse, lateret Et Clythien media Phoebus spectabilis aethra, Kostka puer: laeto tua pectora consona caelo Idem pulsus agit, residensque in corde subacto Ante diem de te superum regina triunphat. Et iam tanta pio spectacula cernere visu Gestis amans atque, o tecum si fata pacisci Hanc sortem vel morte velint, cupis inter anhelas Caelesti ore tubas faustoque frementia cantu Agmina, cum strepitu Capitolia summa calebunt Et recinet festos plaudentum pugna canores, Etherei pars esse fori, seu plausor ovantem Sive sequi captivus heram, sperare quod optas Mens sincera iubet, tum flamma haud vilis amanti Ignoscenda animo, notae quoque Virginis ora Et raro magnae discors clementia formae. Sperasses, laudande puer, si tuta timere Sollicitus non nosset amor. lamque anxius ardor Spemque facit sibi spemque negat, conceptaque nutrit Spes votum subitusque timor velut improba vota Damnat spesque timet vires auctura timendo Et crescit sperando timor, mens pervia curis Ferve et incerti saliunt in corde tumultus. Non secus adversis nubes obnoxia ventis, Quos oriens commisit Hyas, defertur in omnem Ex omni turbanda locum, nunc pulsa tumentem Dum vitat Boream flatusque repercutit Afros, Distrahitur Cauris, Zephyrus nunc excipit illam Ingentique anima luctantem impingit in Eurum. Qua Loioleae felix exercitus aulae, Ad primi speciem Recti legesque severas Castiganda manus, primam deponere suevit Militiam, cui Kostka aderat, sublata corusco Non procul inde iugo magnae delubra Parentis Exquilias arcemque tenent, quorum omen et altam Spem venerans olim rapidi gravis arbiter aevi Ianus ab extremo gelidum caput orbe retorsit; Utque aeterna Deae sedes foret, ipse faventum Nomine saeclorum posuit veneranda nivali Fundamenta manu. Medio tum Cinthius axe Alsit et aestivae collem scripsere pruinae. Digna Deae sedes, illi non largius usquam Sub Policletaea decreverat arte Charistus Aut vixit lacerata Paros, tantoque sacrata Numine vix alibi maiore undavit acerra Assirius per templa vapor: sibi tanta petebat Grande loci meritum digitoque exculta beato Virginis effigies et sacri sudor Apellis. His aditis puer affusus: »Matrum inclita«, dixit, »Cui laudum mensura Deus, quis casta petendo Tecum, Diva, preces potuit tentare secundas? Nemo iterat tecum, nisi qui, ne vota novaret, Formidans meruit merito timuisse timendo. O rogo, dum superas sacra tibi luce per aras Festa coronatas ducunt solemnia pompas, Te reddas misero, tantos qui morte vel ipsa Conspectus emisse cupit. Sunt funera votum, Mors placet o, pro qua potuit quoque funus amari, O in te cupidos condam per saecula visus. Magna peto, fateor, sed quis tua dona petendo Non excelsa petet, si munera dante probantur Et crescunt auctore suo. Te, maxima rerum, Te vidi Austriaca morbo resolutus in urbe, Te cupio, Genitrix. Indignus munere tanto est, Qui post te visam potuit cupiisse minora. Tu meriti sis summa mei, dans effice dignum Muneribus votique ausus absolve superbi Donando, quae posco, Parens. Ne mollior aetas Incursum lethi teneat, mea vota recense Et lacrymas numera, pro te quas duco videnda, Inveniar vixisse diu: mora torsit amantem, Et post te visam, quas sol mihi duxit ab ortu, Non luces, sed saecla puta. Sat novimus ipsi, Quod morti placidae siccoque indebita letho Merces tanta foret, quam non aequaret hianti Absumi Lybia totoque arsisse Perillo. At magis est quam si rabiem componat in unam Ingeniosa suas et Roma et Graecia mortes Te visa caruisse semel. O si quid amanti Creditur, o penitus quam lentis ignibus uror Et moritur mea vita mora, te, maxima, testor, Mentis cura meae, tu nostro in pectore regnans Pendere sola potes, quem gignis sola, dolorem. Nec requies, validam nec copia fallere flammam, Nam quoties nitidumque diem Phoebumque renata Cernimus aetherios animantem lampade tractus, Ipsa subis, quodcumque oculos formosius urget, Te memorat, de te forma flagramus in omni, Te mihi quae tremulo circum natat aura sereno, Te vitrei fontes, te florea prata loquuntur. Sum tuus, inclusum plenae genitricis in alvo Me tibi stigma rubens et sacrum nomen inussit. Quin famulum repetis, quid lux me possidet ultra, Si lucem tuus ante fui?« Pergebat, at orti Singultus fregere sonos, iam supplice dextra Conscriptum et multa lacrymas testante litura Ponere parthenias folium tentabat in aras, Cum locus intremuit subito dubiique natarunt Discussa compage tholi: cortina recedit Numinis et nubilum fulgor sinuatus in anguem Ter sacros volucri tripodas circumvolat auro Et, dum per lacrymas haec conspicit ille sibique Optata nil morte timet, nova lampas ab ore Virginis emicuit, faustoque coruscus in igne Ex oculis rapitur supplex liber. Illicet omen, Stanislae, tuae ceu mortis pignus adoras Et plaudis flammae. Charos sic conspicit ignes, Fataque dum subeunt, vitam quoque cernit in illis Panchei decus orbis avis, quam novimus ipsas Aequantem senio stellas et saecla feraci Funere lassantem, Pharia dum Solis in ara Uritur, ut vivat, gaudetque oritura cremari. Hoc viso ingemuit penitus spectabilis ales Pennata de gente deum, cui credita cura, Quem Loioleae tangit custodia gentis. Dumque illam geminos dispergere gestit in axes, Ut lucem cum sole vehant, sibi cernit in uno Momentum tam grande rapi. Divam ergo precatur Quo potuit gemitu, tum: »Kostkae funus, Olympus Si ferret lacrymas, lacrymas meruisset Olympi. Si mihi commissae«, dixit, »primordia gentis Vel Kostka caruisse queant nec staret in uno Crescentis pars magna domus, te flectere possent Mundi, Diva, preces, cui tanto in pignore rapta Quanta salus, spes quanta perit! Quot nomina et olim Quot Kostkas aliis miranda exempla daturos Exemplum tam grande daret, cui victa malorum Agmina et infracti servatur adorea Ditis. Spem tantam rapies? Poteritne admittere caelum, Quod Phlegeton laudare potest? En ipse verendo Affusus solio, mecum quicumque diei Vel frontem vel terga vident, tibi mundus uterque Supplicat et mundo cum supplice Borgia poscit: Da Kostkam incolumem populis!« Ut substitit, alma Contra Virgo refert: »Nimium puer ardet et illi Si donare negem, permittam fata negando. Nec mihi cura minor meritos augere sodales Loiolae magni, haec nostro stetit alite semper Et genio suffulta domus, raptumque secundis Numinibus Kostkam non unus Kostka rependet. Nunc ergo aetherias exire iubemus in auras Gonzagam, et supplere vicem properabis et hosti Permissure pias fauces, Aquaviva, nec usquam Alterutro, Gaetane, minor, quin plurimus heros Horum in conspectu poterit non perdere nomen. At Loiolidum nosce hinc et pondus et ingens Auspicium, quorum prima incrementa movere Subductus nec Kostka potest. Tamen ille relictis Non deerit terris, qui, dum mortalia curat, Id poterit quod posse volet, cui posse licebit Quidquid velle licet, cui optima velle necesse est. Nec cadet immaturus, habent haec funera magnae Par pretium laudemque morae, supremaque virtus Exhaustos vincet per saecula longa labores. Nam puerum dum torquet amor certaeque perurit Virtutis studium, dum largis haustibus ignes Ebibit etherios terram indignatus inanem, Exiliet nostras tandem se maior in ulnas. Tanto teste meos nec fas orbare triunphos Nec valeo, namque ipse petit.« Sic dixit, et omnis Illicet unanimi plausu longisque canentum Ordinibus retulit, quidquid Dea sanxerat, aether. Forte secuturae decora ad sublimia pompae Instabant Dominae grandes properare quadrigas Virtutum succincta cohors. luga clara diei Pars legit, argento pars Lunae e fronte soluto Lora axemque linunt vivisque anaglypta figuris Inducunt rapto Phoebi de crinibus auro, Ast aliae tractos primae de semine lucis Stellarum radios et sydera magna refingunt In volucres abitura rotas, iubar omne serenis Accendunt oculis atque ornant cuncta tuendo, Cum cita Fama tulit, dominae quod fata iubenti Iam Kostkam superos cupidum spectare triunphos Annuerint, ut celsa petat, caelum augeat ore Atque omni similem sese miretur in astro, Quodque e subiecti ductum caligine mundi In lucem, et magnae feret augustale Parentis Virtutum de gente Charis. Sacer ambitus ergo Arripit aeternas tanta de laude Sorores. Ad Dominae penetrale fluunt, tum quaeque reposcit Tam magnae sibi mortis opus. Prior emicat ultro Divus Amor: servat femur illi flammeus ensis Immensumque latus commoto adamante flagellat, Et qui flammigero venerabilis errat in ore Terror amat, dum terret Amor, non eminus arma, Non pharetras arcumque gerit, qui frangere pulchro Pectora conspectu novit, cui palma videri est: »Quis Kostkam, Virgo, potius caelo inferat«, inquit, »Quam per quem meruit tantae succedere sorti Atque aevo florente rapi? Mihi debitus uni est; Aemula namque acies, nam vis adversa sororum Vulnere quo peragent iuvenem, si frigida bello, Si reliquis pacata manus? Sin ista rotare Arma parant sperantque meos torquere calores, Quin plenum mihi credis opus? Non irrita ludent Nostram tela manum, quoties praelusimus illis, Iussimus et puerum glaciali rore receptas Permulcere faces et mergere gurgite flammam. Dein quo tale caput, quo iustius occidet ictu Qui te, Diva, cupit?« Roseus Pudor ora resolvit Erexitque genas: »Meus est, quem matre cadentem Excepi pepigique meum, neu legibus aevi Cerneret Idalium tam pura exordia sydus Tentaretque nefas, olli Lethea minatus Vincula fatalem subito pallore coegi Perdere conspectum foedosque avertere vultus. Felices animos, sincero flamine cultum Me duce corripuit Genium vicitque beato Cognatas candore nives. Hinc sordibus horres Cypridos auditis, hinc, formosissime, palles, Dum te, Kostka, pudet, quin et rubuisse timebas, Nam Paphiae rubuere rosae. Mihi debita tantae est Cura necis. Superum, quo me duce totus anhelat, Accipiat me dante locum.« Sic dixit et ipsum Magniloquum fecit speratus Kostka Pudorem. Mox sibi quaeque petit, mox quae fiducia voto, Expromunt alacres. Gaudet Constantia cursus Et iuvenis proferre fugam Pietasque Viennae Confidit, Romam Virtus non una recenset, Pauperies memorat proavos, Tolerantia fratrem. At Dea tum paucis: »Vestrum laus summa vocetur Hanc laudem cessisse mihi, quae sola iacenti Conspicienda adero, dumque ora optata tuetur, Illius arcano solvam praecordia tactu. Cui sme me letho fuerat par vita, sit illi Par vitae sic posse mori.« Cessere, sed omnes In numerum Dominae circum glomerantur iturae Iamque parant calcare Notos pedibusque solutis Ebria nectareo cingunt talaria succo. Nox aderat, Stygio quae non tamen edita partu Primaevi de stirpe Chaos, sed posthuma Solis Nata nec auricomo post haec cessura parenti, Millenoque oculo tantae advigilantia morti Plus solito exertam tenuerunt sydera frontem. Iam tibi semianimis properato in funere vultus, Stanislae, natat, iam nil moriturus anhelas Quam posse extremos pereundo condere visus In Dominae vultu, post quem non cernere quidquam Iure velis, iam purpureae cadit ignea frontis Gratia quosque dedit nascenti prodiga tellus Aetatis flores et ver iuvenile reposcit Te cedens superis. Caelo mens fixa propinquo Pascitur et vitae respirat luce futurae. Sic erat: extemplo domus est consurgere visa Pleno afflata die, vestivit iaspide multa Etheris in speciem glaucum testudo lacunar. Astrorum retulere faces mistusque refusis Chrysolithis adamas pictique adamante pyropi Et lusere vagos circum portenta per ignes Adventum testata Deae. Mox ipsa revolvit Scissa e nube pedes et quod praeluserat iili Estinxit fictum maior praesentia caelum. Qualis ades, Regina! Tuae sub fulgure formae Mens concussa labat, iam te veniente remissas Tespiades citharas et plectra sonantia fracto Murmure miranturque suum subsidere montem. Qualis honos oculisque iubar! Quae flamma genarum! Quanto compta Deo radiata in fronte renidet Aurea maiestas perque ora ardentia ductus Terrena sine fraude nitor! Non pulchrior Eos Sparsit mane rosas, non victis nubibus unquam Purior auricomi subrisit gratia Phoebi. Namque tibi species ipsi laudanda Tonanti In vultus totam dederat difundere matrem Et fecit de prole fidem. Perterrita tantae Prodigio formae, quae Kostkae admorsa tenebat Viscera, Febris hians rictu indignante reliquit Et planxit Phlegetonta fuga, tum pallida Clotho Respexit rursus non respectura, manuque Ingentes cecidere coli, quas sustulit astans Gloria volvendasque avido permisit amori. Interea totum Divae decus haurit hianti Lumine Kostka silens, cor vires abstulit ori, Est pro voce color, varieque in corpore sensus Fluctuat et centum linguas dedit una silendo. Scilicet aspectu fixus dum pendet in uno, Mille trahit varios conspecta a Virgine motus: Nunc rubor illudit malas, modo pallet et ipsi Mollia luteolo pallor notat ora ligustro, Nunc stupet ut cautes, modo ceu de caute refracta Se rumpunt fontes oculis infraque voluti Iam mota in primis turbant suspiria labris. Statque caditque animus, color aestuat, insita nullum Servat flamma modum, seseque reciprocat ardor. Tandem oculis totum permittunt membra vigorem, Quae nunquam vixere magis, iam spiritus ardens, Inque acie iam corda sedent, quo totus amare, Quo totus spectare queat, nec cernere cessat, Quo mage numen amet, nec, quo mage cernat, amare. Haud secus obiecto formosi Hiperionis igne Uritur Iris amans, postquam difusa per auras Versicolorato praecinxit nubila gyro, Dumque illum a gemino dispersis axe lacertis Aestuat amplecti, clausum testantur amorem Et rubor ore sedens et testis pallor amantum Et lacrymae, queis tota madet: demum hausta tuendo Liquitur et subito ceu victa ardore residet, In rores resoluta cadit. Sed meta laborum, Sed iam fata aderant, finem nitidissima Virgo Annuit et placido iuvenem ciet obvia visu; Unde sibi caelum puer admovet, altius ipsae Nec spirant mortale genae, iam membra propinquae Mortis honos decorat, iam tota in fronte renidet Virginis adversae species et Kostka futurus. Dumque impar tanta corpus sub mole fatiscit, Degeneres exosa moras visusque per ipsos In Dominae gremium se nobilis Umbra recepit Et iam sidereos urgens super astra iugales Emicat: en spatiis acies caligat in altis Exceduntque meum volucres Helicona quadrigae.