CroALa & LatTy: documentum

LIBER I Titulus: Aelii Lampridii Ceruini poetae laureati Annuntiatio Virginis Deiparae

1. Annuntiatio Virginis Deiparae Innuba uirginitas, nullis obnoxia mater Connubiis, casta fertilitate grauis, Caelestique thoro dignata puerpera, crescat Quo Tuus intactae uirginitatis honos! Nanque immortali nupsisti, caelite uiso, Protinus et sponso es nobilitata Deo. Sed Tibi connubium fęlix, sine labe uirili, Contigit, o Virgo, Voxque marita fuit: Pusio fit Verbum Christus, genitabile numen Et Verbum matris connubiale suae. Sponsus idem, matrisque parens et filius almae Virginis, humanum sidereumque genus, Quod neque mortalis, sed inennarrabilis auspex Augurat et caeli pronuba lingua decus. Nanque salutigero fęlix Tibi nunctius ore Missus ab aetherei deuolat arce patris Inque ministerium Verbi, quod cuncta creauit, Sic caelestis Hymen conspiciendus ait: »Sis felix paritura Deum! Deus aetheris alti Est Tecum, Domini gratia tota Tua est! Foeminei sexus fortunatissima mater, Fortunati ambo, Tuque puerque Tuus!« Haec ubi diuino sermone salutiger et qui Ore coruscanti fulguris instar erat, Protinus horrescis caelesti exterrita uisu, Siue uerecundi tarda pudore metus; Nam rudis audito tiruncula nomine partus Vt rosa purpureo tincta colore rubes, Qualia sint Tecum mysteria tanta uolutas, Nec sequitur uelox grandia uota fides. 30 Ergo auspex rursus: »Virguncula, parce timori; Numinis aeterni gratia magna Tua est. Nanque Tuo fęlix utero florebit Iesus, Dicetur summi filius ille Dei. Hic, hic magnus erit, Dauid genitoris habendam Cui Dominus sedem, regna paterna, dabit; Aeternumque domus Iacob famulabitur illi, Imperium finem cuius habere nequit.« Tu uero simplex qui sis paritura requiris, Indocilis partus, inscia uirgo maris. Ille autem: »Haud dubita: Tua uiscera casta manebunt, Partus et augendae uirginitatis erit. Diuini nouitas non explorabilis ortus, Quem tu mirificis es paritura modis: Concipis humano nec sanguine, foeda nec unquam Gaudia sunt spoliis perfruitura Tuis. Vtque tribus pueris innoxia flamma pepercit, Sic Tibi diuina temperat ardor ope; Vt claementer humum penetrabilis aura maritat Voxque leuis tenui corpore tecta subit, Tranat ut in uellus taciturnum proximus humor, Solis et occultus subter operta calor, Sic Deus archanos meditatur in intima lapsus, Nec tibi uirgineum sermo resignat opus. Qui mare, qui terras, qui lucida sidera fecit, Illius abstruso numine mater eris; Huic Tua pubertas delectus et optio facta est: Nec sua conceptum templa profanat onus. Spiritui Sancto, quem nunc tener ignis obumbrat, Est uteri felix aula tenenda Tui,1,60 tenenda in margine: futura Perque Tuas serpet uirtus diuina latebras, Afflatos fies mater onusta sinus. Deuolat en caelo praepes simulatus ab alto, Auspicium thalami connubiale Tui, Spiritus ille Dei, Deus, implerisque iugali Flamine materiam uiuificante nouam, Ignescitque Tuus tacito spiramine uenter, Seruat et illaesum flamma marita decus, Vtque antiqua rubus flammis inadusta coruscas, Fertilis et nullo semine terra uires. O qualem, Virgo, fundes uberrima fructum, Gestabit uenter gaudia quanta Tuus! Nanque facis seros mulctam finire nepotes, Nec sinis a primo serpere uirus auo. Tu uia ueridici florescis in astra prophetae, Tu pia siderei nectaris urna capax. Cuncta quod effecit dotabere coniuge Verbo Aucturoque decus numine mater eris, Sic incrementum sancti sensura pudoris, Aetherea partus nobilitate Tui; Quique Tua gaudet uestiri corporis umbra, Virgineae fructus fertilitatis erit. Cernis ut Elisabet, confecta senilibus annis, Maternum tremulo corpore gestat onus, Vtque reflorescit concaepto pignore felix? Computat huic senas menstrua luna uices! Sic utero gaudet praegnante uieta senectus: Res adeo infecta est nulla uolente Deo!« Dixit et actutum posita formidine supplex Suscipis aeterni nunctia uerba Dei, Paulatimque tumes, foeta diuinitus aluo, Voce salutari casta puella grauis, Maioremque sua tellure, uel aequoris undis, Et caeli spaciis omnibus una capis. Non tamen immensa, uirguncula, mole grauaris, Sed leuior tanto es mater onusta Deo, Teque idem pariter sustentat – ut omnia – foetus, Vectoremque uehis caelibe uentre Tuum. Iamque puerperium salui sine fraude pudoris Exit et humano uagiit ore Deus Miraturque suum nasci natura parentem: Miraris partus, innuba Virgo, Tuos. Vtque recens subiit penetralibus intima clausis Viscera, maturum clausa reliquit onus, Innocuumque piae matris seruauit honorem, Gauisus nasci sospite flore puer. Hic ille, hic infans, ueterum quem cuncta uirorum Saecula diuinis uaticinata modis. Consilii magni est hic angelus: hunc fore dixit Messian Christi Moses imago sui. Hic nouus Emanuel, neque enim mentitus Esaias, Dauiticaque Deum uoce locuta chelis, Totque alii uates praesago carmine, quorum Pectora ueridicus mouit anhela furor. Nec solum ueteres illum cecinere Sibyllae Et docuit qui nunc mutus Apollo silet. Mira fides: uixdum pignus semestre salutat Materna functus uoce propheta puer, Infantemque Deum caeca ueneratur in1,119 in in margine: ab aluo Ioannes, matris pondus anile suae. Qui tamen Eoae gemmas immiscuit algae, Tellurem auriferas fundere iussit aquas, Vestifluos ditat precioso uellere Seras Et toto uarias orbe creauit opes, Nudus, inops, inter stipulas et stramina reptat, Nudaque nascentis terra cubile fuit. Ablegauit opes et luxum infantia frugi, Mollibus et membris frigora ferre docet; Soluit et in primis humana piacula cunis, Ostentat precium publica poena suum; Indomitumque gelu pecudes mirantur iniquo, Afflatuque foues, hospes aselle, tuo. Bos quoque conspirat tepida studiosior aura, Inque uicem est anima fotus utraque Deus. Agnouere suum tegetes et culmina numen Tactaque sidereo nectare fragrat humus. Ambrosiam redolet praesepe et nocte beata Lucidior media nascitur aura die. Te nascente, puer, uulgo florentibus aruis, Fundit odoratas bruma benigna rosas. Nec modo fragranti Libanus desudat amomo, Spirat Idumeis nardus amoena rubis, Mellaque destillat preciosaque balsama Syon, Nectareusque rigat proxima rura liquor, Sed procul extremus Tanais Scythiaeque rigentis Pigra nec offensis floribus halat hyems, Temperiemque nouam sentit plaga solis iniqui, Decolor et Lybici uernat harena soli. Tota reflorescit tellus, uelut orbe renato, Errorum nebulas depositura graues. Destructum antiqua nam fraude repullulat aeuum, Ortu integrescunt aurea saecla Tuo. Oris et effigiem et manuum monimenta Tuarum Amota duplex labe refingis opus. Deformata prius liuentis felle ueneni, Iam Tua nos melior, Christe, figura sumus. Mortiferos frustra fera uipera pandit hyatus, Infęlix morsu deperitura suo. Te, lucemque tuam tremit Orcus et intima Ditis Tartara, portentis exanimata nouis: Vtque aegros Furiae suspirant crinis aceruos, Serpentisque gemunt fata propinqua feri, Exultantque pii Manes, noua sedibus imis Lux quoque natalem testificata Tuum. Nimirum reparas hominem, qua tenditur orbis, Rursus et in caelum saecla sepulta uocas. Ergo prophanatas dignaris uisere terras, Legibus accinctus monstra piare nouis. Scilicet et uiciis hominum rituque nefando Et foeda offensus relligione puer Nasceris ut sanctis mortalia saecla reformes, Moribus et monitis instituenda Tuis, Humanumque genus simulacra carentia sensu Diraque dedoceas monstra putare deos, Vtque suo gladio Mors occidat aegraque fracto Ore relaxatos1,176 Ore relaxatos in margine: Gutture laxatos reddat abyssus auos. Nanque ultro fragiles moribundi corporis arctus Sumis, et extingui membra sepulta sinis, Quo crescat surgentis honos corpusque subacta Morte salutarem pandat in astra uiam. O feelix pietas! Superi, simul infera gaudent, Indiciis ortus exhylarata Tui, Et sola terrarum et caeli conuexa reclamant, Aethereus resonat nomen herile fragor, Et formidatum duplicatur imagine fulgur, Caelite persultat terra polusque nouo. Attonitusque horret praestricto lumine pastor: Mortalis uiso numine sensus hebet. Mox hominis dempta caligine iussa capessit, Natalemque Dei pastor adorat humum. Quid dicam Eoo uenerandis littore cunis Munera portantes accelerare Magos Atque actos reges duce sidere, cum noua solis Antiquum uicit stella diurna iubar? Memnonias liquere domos atque ultima Bactra Et procul Aurorae ditia regna suae, Rumoris fesso quo nunctia Fama uolatu Tardaque longinquo deficit orbe Fides. Illic uirgineos testantia sidera partus Nunctia nascentis prima fuere Dei, Caelestisque Fides stimulis ingentibus aegit Extremo attonitos ex oriente Magos. Praeuento rumore uolant atque ocius Euro, Nec uia ueloces longa fatigat equos. Iamque explorandis obiter natalibus oris De Christo Solymum consuluere genus, Vtque recognoscunt Bethlemica culmina tantum Municipem et ciuem promeritura Deum, Quae sese iactant fidibus Dauida canoris Et consanguineum progenuisse ducem, Iam per Idumeos iter irreuocabile tendunt, Rursus et Herodis regna cauenda feri, Gaudentesque iterum caeleste reuisere sidus Aetherea clarum luce sequuntur iter. Nec mora; succedunt septum face sideris ardens, Signa lacessito cuius inusta solo, Aurum, thus, myrrham regalia dona ferentes, Hoc regi, tumulo hanc, illa dedere Deo; Quique perexiguas tegetes, non atria regum, Natali uoluit nobilitare suo, Fecit adorari praesepe, crepundia, pannos, Prostratis teneros regibus ante pedes. In foeno et stabulis maiestas tanta reperta est Aulaque siderei Regis ouile fuit; Pro trabea regum, quem non suus ambiat aether, Ambitur panno pauperiore Deus. Et uinclis compressa suum manus aestimat orbem, Immensumque suo robore librat onus. Et solium et fasces sunt stramina; gemma nec aurum, Munere nec tanto purpura digna fuit, Sed culmi et tegetes et pastoralia tecta: Stramineae uenit gloria tanta casae! Et uoti et precii Penuria compos habundat, Auctorisque sui Copia diues eget. Pars quota, nec tanti rerum preciosa supellex, Tale ministerium digna subire fuit; Sola puerperio feelix admissa uerendo Diuitiis potuit taedia ferre sui. Feelices culmi, feelicia stramina, feelix Praesepe, infantis conscia terra Dei! Idaei tibi ficta Iouis cunabula cedant, Nec nisi mendacis fabula uana soli, Stantia nec placeant haerentis littora Deli, Latona geminum parturiente iubar, Nec minus et Baccho reptata uel Hercule tellus: Adsurgat stabulis quaelibet ora Tuis. Quod si laurigeros posset mutare triumphos, Malluerit munus Martia Roma Tuum. Hinc Tibi bellipotens Ladislaus militat et tot Debita pro sanctis suscipit arma locis. Hunc Tu, Diua, pio ductu comiteris euntem, Nec, rogo, frustrari regia uota uelis, Cernere quo liceat per amica, per hospita, sanctum Perque Ladislai regna puerperium, Ne pia conculcet sacraria barbarus hostis1,255-282 vv. in margine adscripti Et contacta Tuo proterat arua pede; Quod praesepe Tuum tanto radiauit alumno, Indignum est uiolet sanguinolentus Arabs. Angelicisne choris ostensa et sidere caeli, Regibus et famulis nobilitata casa, Et tellus reptata Deo spurcabitur et quae Diuini rubuit rore cruoris humus? Praedone sacrilegus famulum bibet ore cruento Iordanem, loto sacra fluenta Deo? Da monimenta Tui, Regina puerpera, partus: Tutus adoratum quisque uiator eat. Supplicibus pateant cunabula sancta, rudem quae Vagitum infantis promeruere Dei. Oscula figamus saxis, incisa loquuntur Quae Tua per memores singula gesta notas; Notaque lustremus passim uestigia, sanctum Necdum impune uiris concelebretur iter, Sed loca matronę, pueri innuptęque puellę, Tuta petant partu sanctificata Tuo: Et Tibi Reginę Solymis famulentur in oris, Paulinas uideant saecula nostra pias. Atque iterum deserta sacer Stridonis alumnus Deuiaque et rupes antraque uasta colat; Perque Palestinae saltus regionis habundet Turba heremi cultrix relligiosa pii. Te duce sic orbem purget Vladislauus et illam, Quae Te progenuit, uictor adoret humum!

2. Ad regem Ladislauum Qui proaui solio et patrueli culmine regnas Et postliminio sceptra recaepta tenes, Cuius nunc reduci iactantior ore potestas Gaudet et optato principe laeta frui, Quod mea deductum Tyberino a flumine munus Vecta coronatis Musa propagat equis Indulgetque tuis populis et amabile carmen Gaudet in Illyrico littore Roma loqui, Hoc tibi sacramus, fidi, Rex magne, clientis Tam procul audita perfruiture lyra, Cuius honoratos crines redimire Quirinus Et gauisa sua maxima Roma manu. Nec mea Rhacusae merces ingloria uenit E septemgeminis parta corona iugis, Cum modo, tot uictis riualibus, optio praecox, Portarem externus Romula serta puer. Tu quoque carminibus nostris delectus haberis, O decus, o uatis mutua fama tui! Te solum mea Musa ducem et Pannonia nacta est, Crescit et officiis illa uel illa tuis. Militiae cuinam et pacis uirtute secundus, Rex sacer et belli fulmen et orbis amor? Nanque Ladislaui uictricibus intonat armis, Ditandis eadem prodiga dextra bonis, Fundendis opibus taelisque accommoda, pactis Congrua seruandis, officiosa fide, In bellum praeceps et munera; uincit amicos Officiis, hostem uiribus una manus, Vincere quae semper consueuit, nescia uinci: Sic Marte, ut meritis, cedere turpe putat. Vtraque magna licet uictoria principis, et quae Hostem armis, et quae uincit amore suos, Altera sed maior, quae non ex parte uocanda est Militis et quam sors nulla iuuare potest. Hanc tu solus habes: multorum est gloria belli, Iure sed officii laurea tota tua est. Illa tamen uicti spoliis immanibus hostis, Largius haec populi gaudet amore sui. Vtraque te uirtus propriis insignibus ornat, Censentur duplici culmina tanta bono. Adde quod ore pio superis Astraea relictis Praesertim est animi fida magistra tui. Hinc Pietas ueneranda tuae sacraria mentis Possidet et magno robore iuncta Fides, Nec Phoebaea tuum uincant oracula pectus, Ipsa nec insano numine plena Themis. Concilium usque adeo caeli, Rex magne, mereris Atque omnes supera uellis ab arce deas; Quo duce nunc summi Probitas a culmine caeli Delapsa et terris conciliata redit, Quaeque tuo Virtus obnubi gaudet amictu, Auctior alternas coepit habere uices. Ornatuque pari et geminata sorte superbit Atque utrinque suum fertque refertque decus. Hinc Fato coniuncta tuo clarescere uisa est Dignaque supremae culmina sortis habet. Nam, uirtute pari, iuncta est hinc inde potestas, Atque animi dotes regius ambit honos. Hinc pacis bellique decus duplicataque consors Inclyta maiestas culmen utrunque tenet. Par bene conueniens: Virtus et caelsa Potestas, Quam bene concordes regia sceptra decent! Non igitur proauos te sospite Buda requirat, Nec patrui imploret nomina sancta tui, Nec desiderio senioris lugeat aeui Suspiretque suos Pannonis ora duces. Tu reddis ueteres, nec tam meruisse uideris Quam uicisse tuum, Rex sacer, omne genus; Quod nisi iam proauis olim demissa fuisset, E caelo caderet sancta thiara tibi, Quae merito crines regno sociata Boemo Ambiit et gemina luce serena nitet, Fronte peregrina quae non inuita coruscat, Gaudet et ad stirpem laeta redire suam; Quae sic aucta tua uirtute refulgurat, utque Cingit, sic meritis cingitur illa tuis. Quod nisi nobilitas fastigia tanta tulisset Et generis sancti continuatus honor, Hoc regnum poteras sola uirtute mereri Rexque animi sola nobilitate legi. Iure tuis igitur sociabilis Arctos habenis, Inque unum corpus Parrhasis ursa coit, Vnaque Sarmaticum concordia fluxit in axem, Totque regit populos mutua parque fides; Vtque Sauum et fluuios nolim memorare minores, Te septemgeminis Ister adorat aquis; Teque Borystenii latices uenerantur et Albis, Calcatusque tuis Visula gestit equis, Continuoque libens famulari gurgite uellet Et fluxisse tuus totus ubique cupit, Diuersoque tuum commendat littore nomen: Rex sacer, inuictus quolibet axe sonas! Nec bello quam pace minus gens barbara testis Per te perque tuas agmina fracta manus. Sic uastare Hunnos et desolare profectus Flumine traiecto depopulator Alis Pannoniae fines tribuit commune sepulcrum, Quaerebat natis hic ubi regna suis, Solus et ammissis sociis ac pene superstes Indigno rapidae munere uiuit equae. Ludibrium gentisque suae quota portio, flatus Ventorum atque umbras horruit ille suas; Caetera Pannonicis prostrata cadauera campis, Dira uel Archtois piscibus esca natant; Caedibus innumeris et tempestate cruenta Ister anhelantes decolor auxit aquas. Iustaque sacrilegi praedones praeda fuerunt: Hoc precio constet quaeque rapina uelim! Hostes arte sua pereant: Iniuria uindex, Semper in auctores perniciosa redi! Sternetur sic toruus Alis uiuatque futurus Debita uictori palma secunda suo, Inferiisque suis populatum mitiget Istrum Et pariter natis uictima iuncta cadat. Qua uero socios pietate tueris, eadem Fratri indulsisti regna paterna tuo. Quod refugo infames mirentur sole Micenae, Saepeque fraternae conscia Roma necis, Aut quod Echioniis uix fas est credere Thebis: Victum armis fratrem uincis amore pio. Sic pia sanctorum rediit concordia fratrum Et redit unanimi gratia iuncta fide. Si qua fuit, penitus nunc exulat illa simultas Et procul amborum corde reuulsa iacet. Frustra igitur, frustra spargat furiale uenenum, Frustra in uos Liuor perfida bella gerat! Ite procul, Fraudes, Furiae procul ite nocentes; Non hic Thebana est aut Pelopaea domus, Sed simplex Spartana fides et qualis Atridas Aut Siculos fratres alliciebat amor. Tuque tuas depone faces et parce, Megaera, Parce, precor, sanctum dissociare genus.2,132 sanctum in margine: reges | genus : suprascriptum pios Ocyus Euryalum Nisus, Phocaeus Orestem, Pyrithoique suum Thesea fallet amor, Quam uos Inuidiae possint mala uerba furentis Vincere et Allectus Thesiphonesque furor. Nec uos credulitas, nec mens mala, caecus et error Decipit, aut rabies aeris et atra fames. Ah potius pereatis, opes, pereatis, auari, Omnia cum regnis, aera, perite suis, Quam uos ulla queant diuellere regna uel aurum, Turpiter aut uestram commaculare fidem! Illum dira, precor, Furiarum uerbera cedant, Ille petat refugas Tantalus alter aquas, Aut Ixionium semper uoluatur in orbem Et graue Sysiphio monte uolutet onus, Et grauiora ferat, cui sordida massa profano Cognata poterit carior esse fide! At cui pluris erit frater quam regna uel aurum, Ille pios inter iure locetur auos. Vtque Ladislauus gentilis ab aethere summo Negliget inferni tertia regna Iouis Instituetque suos per saecula longa nepotes Normaque uenturae posteritatis erit, Sic caelo et terris te praemia digna sequentur:2,155 digna in margine: magna Nam simul ornandis certat utrunque bonis. Astra dabunt precium meritis, auctaria tellus Claraque uirtutes Fama locuta tuas, Cuius ab illustri pietate docebitur omnis Posteritas titulis instituenda tuis. Tantorum neque enim probitas ingloria regum Prorogat aeternum cuncta per ora decus. Haec pietas quod si uictura superstite fama Et fratrum stabilis gratia, rara fides, Inter Tantalidas numerabere, siue Laconas, Quoscunque aut reges saecla tulere pios. Si licet et longum promittere uersibus aeuum, Rhacusio aeternum carmine notus eris. Saxa locuturis non te spirantia formis, Non te Phidiaca marmora ducta manu, Nec tam Lisyppus, nec tam illustraret Apelles, Quantum Romulei nobile uatis opus.

3. Ad regem Gallorum Dimidium facti quis rerum exordia dicat? Principium phas sit dicere cuncta tuum. Nanque tibi indulsit nutum Deus aetheris alti; Occurrit uotis laurea quaeque tuis. Sic firma et stabilis tecum est uictoria; Christo Velle tuum par est: quod facis, ille facit. Auspice quo sociis caelo tua militat armis Francia; coniurant terra polusque simul. Vtque tuas acies summus non deserit aether, Conspirante Deo uincere uelle tuum est. Inuictus – quid enim? – uix Alpes scandis, et ecce Obuia deditio totius Italiae! Ecce tui fugiunt, quos nondum prospicis, hostes, Et sine momento terra Latina tua est. Ergo auctore Deo simul annuis, omnia uincis, Rumorem palma praeueniente suum. Ocyor et uentis et fulminis ocyor alis, En uelut e caelo laurea missa uolat! Laurea par superis, caelestibus aemula diuis, Laurea mortales nescia ferre moras, Laurea Mercurii quae numina praepetis aequat Diuinumque aequat sola supercilium. Ergo alias laurus poscentibus annue terris: Nanque tibi, Princeps, una Latina parum est, Propagata nouis nisi creuerit illa triumphis, Rursus ad Eoas continuata domos. Quod si forte iubes, ueteres reuirescet in umbras Et cum sole pares porriget illa manus, Extendetque suos per Turcica littora ramos. Sic instaurari palma Latina cupit Et sese Eois petit integrare triumphis: Cunctorum haec uotis obuia laurus erit. En tibi sese offert recipi tam prona, propinquo Littore, iam nutum spectat et illa tuum, Italiaeque tibi propioribus inuidet oris, Parua uel Adriaci deuouet ora freti, Atque interruptos incusat ab aequore cursus, Ocyus et solito uela uolare cupit. Vela uolare cupit, seu iuncto ponte teneri, Vt pedes oppositas Francia calcet aquas. Trans freta nanque simul Gallos spectare licebit, Accessu solo Turca subactus erit. Sic modo qui late populos crassatur in omnes, Trans mare Phryxeum uilia terga dabit. Mox illum populi trudent abigentque uicissim, Quilibet et poenas summet ab hoste suo. Illyriae tellus reparabitur, obruta surget Et redimet uultus Graecia tota suos. Nec mea pendendis Epidaurus moesta tributis Flebit et iniustum fessa reponet onus, Canitiemque suo sacram de puluere tollet Libera barbarico Roma secunda iugo. Vrbis et Eoae lacerata potentia surget, Altera maiestas orbis et alter apex. Imperiique uetus senium reuirescet auiti, Qualis odorato praepes adusta rogo, Aequalesque dabunt Asia atque Europa triumphos, Certabuntque pari littora bina iugo. Sic intersectae iunges diuortia terrae Quam breuis angusto separat unda freto, Transcursuque leui consors geminabitur orbis, Seruiet et nostro culmen utrunque Deo. Sic facile aduerso de limine proxima uinces, Et Phrygas et nulla Lydia regna mora, Assyriosque ultra tendes, Garabacthra, uel Indos, Sol quibus admotis membra colorat equis. Quicquid et hęroas armis domuisse uetustos, Liberum et Alciden, fabula prisca canit, Transilies uolucri par atque simillimus Austro: Instar et alato Bellerophontis equo, Rursus et in Solymo tentoria puluere figet Per maria et terras Francia uecta suas, Victricemque piam palmis ornabit Idume, Adsuetam gesis monstra fugare suis. Interea relegens uestigia prisca suorum Facta recognoscet miles auita tuus, Nec sinet ignauos torpere domestica uirtus – Vsque adeo magnum gloria calcar habet – Nec ueneranda fero regnabitur ora Canopo, Natalemque Dei polluet hostis humum; Quaeque profanantur cunabula sacra piabis, Antraque siderea quae micuere face, Praestabitque sacer cunctis purgamina terris Iordanis, loto mystica lympha Deo. Tigris et Euphrates sacrabitur, Indus, Hidaspes, Aethereumque dabit numen Oaxis aquae, Inque pios latices uerti exultabit Araxes, Delendisque fluet Nilus ubique notis; Gaudebitque Aurora modis spurcata nefandis Deleri obprobrium per tua bella suum, Quaeque recrudescunt laceri tot uulnera regni, Protinus auxilio sunt coitura tuo,3,91-92 vv. in margine adscripti Et grauiter truncata diu in sua membra redibit Incolumis reduci relligione Fides. Corporis in solidi speciem gens cuncta per orbem Res sumus3,96 sumus in margine: est auspiciis una futura tuis. Iam cito laurigeris Magmed sub curribus ibit, Adsurget nostro barbara mitra Deo; Thrax, Scytha, Maurus, Arabs, concors ditione sub una, Ortus et Occasus, totus et orbis erunt. Ergo decus tantum properantibus annue diuis: Dependet nutu terra fretumque tuo.

4. Ad Traianum Bullanum urbs Veneta Qualis Apellaeam commendat forma Dionen Stringentem madidas aequoris imbre comas, Talis uera quidem facies et imago figurat Pube tenus Venetam semiretecta deam. Vtraque rorantes humeros exerta superne Ostentat medium conspicienda latus, Parte sui fluctu circumflua, parte superstes: Alternum geminant forma pudorque decus. Illius in roseo florescit purpura uultu, Qualem mane suo Lucifer efflat equo; Illa rubet, ceu sponsa nouo spectante marito, Quale micat uesper connubiale iubar. Vtraque siderei dea sanguinis, utraque rores Pascitur aequoreos, utraque nata mari. Nec genere absimiles, siue hanc uxorius amnis Tybris et Hetruscis Ilia mater aquis, Siue Antenoreo genitrix Aquileia Timauo Procreat, est Phrygio mater in ore Venus. Vtraque si concha pariter considat in una, Accipiat peplum, cingula siue rosas, Cedat utri Iuno nesciret et innuba Pallas, Seque ignorarent pastor et ipsa Venus. Vulcanus fieret duplicata coniuge fęlix Ancipitique gradu distraheretur Amor; Ipse nec ambiguam Venerem dignoscere posset Mars et cuius atrox inguina rupit aper: Sic nullum discrimen habent eademque gemellas Discerni Veneres forma decorque uetant. Nec Veneri aut Venetę nomen disconuenit impar: Continuat geminas syllaba prima deas. Continuat sensus pariter: sic omnia lustrant, Nec magis hoc illo numen ubique uenit. Vtraque remigio praepes, Tritone uel ipso Rursus Arionio pisce uolare iuuat, Siue Liburnorum rostris seu diuite concha, Tethyos extremas utraque calcet aquas. Sed comptu distingue pares, fit certa uenustas Et quasi per mores discolor una suos: Haec super aereas Cybelęo uertice turres Rostra triumphatis classibus alta gerit; Haec prope Scamandrum, nexis placitura corollis, Prospicit ambrosiis myrthea serta comis. Haec caesto, haec armis pollentior, utraque iuxta Regnat in aequoreos imperiosa deos; Haec dea iucundum ridet quacunque serenat Aera, floriferam uere maritat humum, Lasciuit pelagus, prurit mare. Caelibe nutu Indicit mores sanctior illa pios, Temperat et lusu Neptunia monstra proteruo; Haec soluit patrui regna secunda sui. Virtutum hanc, illam populus comitatur Amorum, Emeruit socios numen utrunque deos. Illius comites efrena Licentia, Risus, Vnguentum, luxus, basia, uina, iocus; Huic frugi comites Probitas, Prudentia, Virtus, Rursus et aethereis numina lapsa plagis. Huic triplex, illi millessima Gratia ludit, Et properat celeri gratior esse pede. Haec maria et terras elementaque cuncta propagat; Illa salutari numine cuncta tegit. Haec agit innuptae ritus imitata Mineruae; Ad pacem et luxus nascitur illa suos. Haec expers thalami Cythereia uincula nescit; Altera Vulcani, Martis et uxor erit, Nec siccis dea nata comis roseique coloris Purpureas patrio sanguine tincta genas. Altera bellatrix, et casside gaudet et asta, Et meminit Romae Martia facta suae. Haec est illa tui genitrix ueneranda senatus, Bullane, a bello qui, puto, nomen habes, Respondet pacis cui rebus adorea belli, Nec nisi Romanis aemula parque tuis. Hanc patriam matremque tuam non degener ornas, Inque uicem alternum fersque refersque decus. Naualis belli testis fuga uersaque retro Turpiter Ionio lintea mille mari. Nam uelut accipiter pennis fugientibus instat Atque auium multas impetuosus agit, Sic tua per medias uolitarunt acta procellas Nuper in hostiles rostra Liburna rates. Feelix sorte tua, quam matre et principe rerum Tam, puto, rostratae dignus honore comae!

5. Ad Florentiam postulantem leuam Sancti Ioannis Si ueros cineres Gothifredus et ossa Ioannis E Solymo, ut perhibent, littore uera tulit, Si praeter digitum, quo Christum ostenderat ille, Omnia sunt sancti membra cremata uiri, Quam, rogo, quam leuam poscit Florentia? Vel si Nostrorum templis uera dicata fuit, Quis repetat sacrata suis donaria templis? Quis uelit auctori reddere uota suo? Sacra quis externis tribuat sua? Quisque profanus Relliquiis decoret templa aliena suis? Quorum ope quisque domos patrias murosque tuemur Vxorem, natos, seque suosque Lares, Horum relliquiis nostras spoliabimus aras? Ecquisquam hoc facinus sustinuisse potest Numina quin uiolet, quin templa profanet et aras, Perfidus et patriae proditor esse uelit? Munera sacratis uotiua refigere templis, Nonne est cęlestes contemerare pios? Nonne, precor, patriam est uiolare, hanc reddere leuam, Quae nos finitimo semper ab hoste tegit? Nam neque nos nostris quicquam defendimur armis, Sed sola aeterni relligione Dei. Haec uallum, haec clypeus, haec insuperabile robur, Haec spes, haec nostris gentibus una salus. Ergo salutiferi tutelam emittere sacri Nos patriae leges relligioque uetant, Et nobis retinere iubent quodcunque putamus Auxilio, et nulli publica sacra dare. Haec autem sacra est et uulgo sancta putatur, Hanc uulgus magna relligione colit: Siue quis adfectus potuit sanescere morbo, Dicitur hinc uotis conualuisse suis, Foemina seu partu, dubio seu uulnere miles, Siue procellosa est nauta recaeptus aqua, Hanc colit adsiduus, reduces huic munera soluunt, Huic referunt grates foemina uirque suas. Ecquisquam uulgo persuadeat ut tibi tradat Rem sacram, auxilio quam putat esse suo? An tibi Palladium tribuisset Troia petenti, Num, precor, aut Phrygios Martia Roma deos, An Praenestinas posset praestare sorores, Numquid Horestaeae uel simulacra deae? Fulmineos ignes, lituos, ancilia, Vestam, Tutelae aut quicquid censuit esse suae? Papaeumne Scythae, Garamas Ammona, uel hircos, Aegypthusne canes et sua monstra daret? Tu uero poscis, quam nos, Florentia, sacram Et tutelarem credimus esse manum. Cur non et cineres reddit Ligur? Omne quod usquam est Hoc te sanctorum poscere iure potes! Sic tibi uirga Aron tribuetur et hydria Christi, Sic tibi Pannonicus corpora sacra dabit; Sic tibi relliquiis Roma exossabitur omnis Et tribuent aras ultima templa suas. At si quis digitum uel bello posceret, haud tu Pro digito dubites sumere bella tuo; Nos dabimus laeuam Baptistae? Absiste precari, Nanque illa irrepsit moenia nostra libens. Quis uero inuitam templis auelleret, aut quis Nolentem Thuscos cogeret ire lares? Seu migrare uelit, spatio quocunque teneri Num poterit, quouis obice, sancta manus? Nanque priore loco uel templa recedere fas est; Testis Piceni nobilis ara soli. Nec tua clausa licet Prunetica uirgo moratur, Quae rus mirificis tranat ab urbe modis.5,65-66 Nec tua … modis in margine: Seu longinqua loquor: testis Prunetica uirgo / Mirificis ciuis tranat ab urbe modis Nam quid Iulaeos memorem migrasse penates? Haec ualeant libris sacra profana meis! Sic etiam illa libens longinquis uenit ab oris, Praesenti ut nobis auxilietur ope, Vos simul ut nostro munimine protegat omnes, Quos breuis angusto diuidit unda freto. Hoc Deus hostiles praeclusit littore cursus, Hoc Deus a uestris summouet arma locis. Hucusque illa minax uictoria limite nostro Haesit et offensum uisa referre pedem; Hic salebrae, hic montes, hic obuia saxa fuerunt Hostibus, hic primum dura reperta uia est. Hic uelut infracto riguerunt obice, uobis Praetento steterunt fulmina tanta loco. Hic furor ille uirum rabiesque inuicta quieuit, Hic modus, hic tantis inuia meta malis. Pro muro et clypeo est tellus Rhacusia, quamuis Illa sit exigui margine clausa soli! Vos igitur saltem propioris cura pericli Proximitasque hostis poscere sacra uetet. Quae nisi seruarint haec moenia, proxima clades Accedet nostris Itala terra malis. Mox nulli parcent contagia, dira sequetur Pestis et extremum gliscet in Occeanum. Sed, Superi, hoc prohibete nefas: satis illa fuerunt Excidia horrendus quae tulit ante Scytha. Sat coniuratus Tanais peccauit et Ister Atque Promethaeis turba reclusa iugis; Bandala sat tulimus Sarranaque saecula, Romae Sat semel arserunt aurea tecta piae, Vltimaque emersit nostris Scadinauia damnis, Occeani refluis erutus horror aquis. Tot tulimus clades, tot uasta incendia; dira Polluti totiens colluuione sumus. Sat, Superi, luimus: si quem uiolauimus unquam, Littora tot monstris sancta piate nouis! Neu possint oculis temerare haec sacra profanis Neue Gigantaeo templa furore petant, Aut ne carceribus uinclisque euadere possint, Neue modum oblitis expacientur equis Hic saltem uectes, hic dura repagula genti Ponite et horrendis obuia claustra feris! Atque ita nos nostris longum defendite sacris: Et tu, quaecunque es, sancta sinistra, faue, Et seruare uelis nostrae quodcunque saluti est, Quodcunque et patriae est auxiliare meae, Praesertim in tanto rerum discrimine, nobis Concilies Superos, officiosa manus, Tutelaeque uicem dextra praestantior omni, Et ualli, et clypei munus obire uelis. Sic longum nobis, sic consule, nostra nec unquam Moenia diuina destituantur ope, Perpetuumque libens Rhacusia tecta frequenta, Semper et inuitam Lydia terra petat. Quam uero possis, quam sis sanctissima, tanti Muneris auctori uita recaepta docet. Vita recaepta docet: nam qui te reddere uector Noluerat, propriis aedibus aeger erat. Sed simul exoluit – quisquis fuit ille – reuixit: Nec frustra aut gratis talia uota tulit. Qui si nunc repetat sua munera, non, rogo, uitam, Non debet precium restituisse suum? Aut si pertesum morbi est atque aegra recusat Corpora, si tanti est uita, quid ergo petit? Quae si ferre cupit, diris cruciatibus aeger Scilicet adfectus, quos tulit ante, ferat. Sic repetita, precor, semper donaria constent, Sic liceat Domino uota referre suo, Cuncta sed hac sola sacraria lege pacisci Respuat atque omnes impius ille deos. Non impune tamen repetuntur sacra, profanus Ille feret factis praemia digna suis. Quamuis sacrilegus pannosa ueste tegatur Et libertino uertice templa colat, Vexabunt illum Furiae caedentque flagellis Morsque cucullatum proferet atra caput.

6. Ad Ferdinandum Regis Alfonsi filium Dum Marrucinam nuper praeteruehor arcem, Ardebam uultus cernere posse tuos, Sed dum forte uiam cogor properare, propinquo Non potui tanti principis ore frui, Nostra nec optato satiaui lumina uultu, Nec desiderii est cura leuata mei. Sed merui questus – oculis me nanque fatebor Cernere delicias non meruisse meas – Qui Marrucinos passus non principe uiso Protinus atque tuam praeteriisse domum, Cum frustra ignarus properarem ad littora, frustra Non profecturo frena remissus equo. Nam simul ut Zephyros sensit, non passa morari Vlterius multis rebus onusta ratis, Vtque simul statio malefida et plurima merces Auraque suadebant dextra, secauit iter. Attamen, ut uenti faciles mea uela uocabunt, Quae me uectura est altera nauis adest; Interea sed me piratica terra tenebit, Non procul aestiuis terra remota tuis. Orthonam hanc perhibent. Cupiunt tamen, inclyte Princeps, Luminibus pasci lumina nostra tuis, Sed desiderium rumor solantur et aures, Teque mea saltem cernere mente licet. Quae tua maiestas, quae sit reuerentia formae, Quae tua sit grauitas, nunctia Fama refert. Sic populi rumore meas depascimus aures, Aemula teque animo reddit imago meo. Multa tamen quamuis, non nunctiat omnia uulgus, Fama nec ad laudes sufficit ulla tuas. Crede mihi, refert audire et cernere diuos: Est oculis maior semper habenda fides. Vtcunque, haud mallem caelum quam te, optime Princeps, Cernere praesentem conspicuumque Deum.

7. Ad Regem Vladislauum Quamuis Smyrnaeos, Princeps, mereare cothurnos Sisque Bianoreae dignus honore tubae, Nec satis ingenii confidere robore possim, Nec sperem meritis carmina digna tuis, Simque puellares pro tempore dicere flammas Aptior et querulas sollicitare fides Quam uidear dignus tantis et idoneus actis Et par pro titulis esse poeta tuis. Nanque dehortatur nugas tua fama minores, Territat et lusus gloria tanta meos. Meque Ladislaui probitas, prudentia, uirtus Obruit ingenio non capienda meo. Non tamen haec aetas mea detrectaret et huius Grande recusaret summere molis onus, Vt cupio, nec te mea Musa refelleret, essent Ocia si Musae quantulacunque meae. Sed mea, ceu uariis pinus iactata procellis Quaeque indignanti naufraga fertur aqua, Nunc his nunc illis mens uoluitur anxia curis, Fluctuat et multis irrequieta malis. Fluctuat et fatis male contristamur iniquis, Nec nostrae aspicio sidera dextra rati. Accumulat tantos coniunx miseranda dolores, Quae mihi primaeui floris adempta fuit: Cuius morte mea mutarim funera, cui non Ad Stygios amnes deprecer ire comes. Ergo alios aliis nectit Fortuna labores Ne quando miseris non sit acerba modis. Atque ita nunc rerum sub conditione sinistra Excidit ingenii portio quanta mei! Securos igitur poscant tua carmina uates, Quorum mens nullis debilitata malis. Non uacat haec tantis agitatos scribere curis, Quae uacuo festi tempore uatis egent. Nam mihi tempestas trux impedit atque moratur Quod iubet officii gratia magna tui. Ergo desidiae nec tanta silentia nostrae, Nec nobis uitium hoc attribuisse uelis, Sed potius casu Fortunae adscribe nocentis: Tale uoluntatis pignus habere sat est.

8. Calumnia »Quae dea?« »Credulitas.« »Quis circum?« »Inscitia laeua est: Suspicio dextrum possidet illa latus.« »Cur facies aurita Midae de more?« »Male audit: Attingit summa uerba quod aure tenus.« »Quae uero aduerso mulier pulcherrima gressu?« »Immo illa toto tetrius orbe nihil!« »Quaenam haec?« »Composito malesuada Calumnia uultu, Nec nisi fucandis ingeniosa genis.«8,8 genis suprascriptum: dolis »Cur furibunda tamen tumidae male temperat irae?« »Hoc uitium prauae mentis et artis habet.« »Cur illi cupidas impensius applicat aures Credulitas?« »Proprium docta fouere malum est.« »Quid, precor, insontem puerum manus altera raptat, Altera fumantes condit in ossa faces?« »Haec, puto, tranquillam nescit tolerare quietem, Illa sed incautos insidiosa premit.« »Quis praeit?« »Exanguis lacerans sua uiscera Liuor.« »Qui circum?« »Insidiam hinc cernis et inde Dolum.« »Quid Pudor huic flexa ceruice subinde pauescit?« »Post sua quod Verum terga uolare uidet. Namque intermoritur ueniente Calumnia Vero, Futilis ac ueluti nox oriente die.« »Quis primus scelerum matrem depinxit?« »Apelles. Hinc graue discrimen prisca tabella docet: Vilior haec, fateor, tam paruo tempore, sed quae Consenuisse nequit, caera secunda mea est.«

9. Bibliotheca Quicquid ab orbe fuit, genitalis origine mundi, Amplector breuibus bibliotheca notis. Per uarias rerum uiuunt monimenta figuras, Orbis et immensum continuatur opus. Ars bona tam meruit, quam nulla oblitterat aetas, Scriptorum inuentis ingeniosa nouis, Siue hanc indulsit diuinitus aethere summo, Ne pereant aeui saecula cuncta, Deus. Vtcunque haec, ritu uitae siluestris abacto, Instituit mores sancta magistra pios. Inde propagamus quicquid mortalibus aether Seu dedit humanae sedulitatis opus. Ergo, sacerdotes, tranquilla per ocia quorum est Florere in studiis usque terenda piis, Perlegite hic primo memorabile quicquid ab aeuo Annorum retro millia multa docent. Sic rudibus dabitur prudentia cana sub annis Quae referet uobis saecla quot orbis habet.

10. Bibliotheca Orbis opus, rerum monimenta, uolumina, munus Diuinum, uitae regula, norma sumus. Perlege cuncta libens, quae mox imitanda sequaris Si sapis, et caelo uiuere disce duce.

11. De eadem Orbis gesta sumus, monumenta uolubilis aeui, Normaque uiuendi, caeleste uolumina munus. Cuncta recensentur nostris annalia fastis Et perfuncta mori mortalia saecla uetamus; Nosque gubernamus, caeli pia munera, leges, Quod rude diuino cultu formauimus aeuum. Ergo age sidereis, lector, nec abutere donis, Incumbe et summi praecepta tuere magistri.

12. In eandem Aspice quid possit scriptorum industria sollers Signandisque manus officiosa notis. Indeleta suis mandantur dicta figuris, Nec memores possunt consenuisse notae. Hinc extant dirae secura uolumina mortis, Multaque librorum millia ubique scatent. Pars quota nos quorum? Delectus et optio tantum, Non tamen usque adeo copia parua sumus Librorum, proceres qui leges, iura docemus, Quodque homines uel quod tradidit ipse Deus. Ergo proficias libris, studiose, legendis Et uitae summos rite sequare duces.

13. Epitaphium Aeli Obscuris iaceo siluis inglorius et me Indeploratum, deuia terra, tegis. Nec queror: ignotos cineres ignobilis Aeli Parcet in abstruso laedere Fama loco.

14. Epitaphium eiusdem Aelius obscuro tacitus tegor ecce recessu: Nunc de me saltem, Liuor acerbe, sile.

15. Precatio ad Deum pro patria Naturae pater optime, Immortalis et artifex, Exaudi, Deus unice, Mundi rector et arbiter, O tutela fidelium Praesens, insuperabilis, Nos munimine munias Caelesti, nec obaudias Turbae carmina flebilis, Implorantia supplici Clamore misericordiam! Exaudi, Deus optime, Et nos nostraque protegas Armis auxiliaribus Caelestique potentia. Caelum mille fragoribus Frangas impetuosius, Et Titania dissipa Templis arma minantia Et Christi rea sanguinis. Nos praedam pius eripe Diris faucibus hostium, Nos humanitus impares Tot praedonibus impiis Mortalique ope debiles Victrici tege dextera. Et cunctos abigas dolos Luporum insidiantium, Ne nocturnus obambulet Christi raptor ouilia; Verum impune uel hostium Secura undique lusitent, Tutis credita pascuis, Quae nunc insolitum pauent, Tam praesente periculo Nullis tuta repagulis.

16. Supplicatio pro pluuia Christe, qui totum meliore caelum Fonte depascis laticis beati, Da salutarem populo precanti Caelitus imbrem. Supplices audi pueros et omnes Ciuium coetus Tibi dedicatos: Audias matres uiduasque moesto Lumine flentes. Ciuitas omnis Tibi supplicamus: Vberem indulge pluuiam benignus, Annuos fructus alat et salubris Augeat humor. Diuites nostros opulentus agros, Sis bonus nobis pecorique feelix, Frugibus laetis, pluuia feraci, Sospite caelo.

17. Epitaphium Haec certe deserta meis et idonea bustis, Haec loca sunt nullo deuia trita pede. Hic subitus nobis ignobile funus obumbret Cespes et exiguo puluere terra tegat. Ignotus iaceam atque inglorius, ipse sepulcri Vulgata offendar nobilitate mei. Nec memores incido notas monimentaque; nanquis Lectitet in uacuo nomina nostra loco? Sic illaudatus taciturna morte quiescam, Dum meus horrescat murmura nulla sopor.

18. De bombarda Fulmina Rhacusae Vulcania credidit esse Dum pius Altitonans cerneret aequa suis. Mox ait: »Hoc nisi te, Rhacusa, tuebere taelo, Tutelae dabimus caelitus arma tuae.«

19. In eandem Haec noua Rhacusae finxit Baptista tuendae Nubibus erumpunt qualia tela cauis.

20. De Stagno oppido Ragusaeo Hostibus arcendis isthmos munimine uasto, Terra Naronaeis proxima cingor aquis. Nec, puto, quod tantum bimaris paeninsula Stagni, Finitimis ne sim diripienda, tegor, Sed ne, interiectis tot molibus, Adria clausus Bella per infestas horrida portet aquas. Promeruit terras omnes, maria omnia murus, Quem mihi Rhagusae publica cura dedit.

21. De eodem Ne male defensum littus populetur et ultra Adriacas tendat proximus horror aquas, Opposuit bimaris tot propugnacula Stagni Rhacusa et Blasii numina magna sui.21,3-4: Opposuit ... magna sui in margine: Rhacusa opposuit tot propugnacula Stagni / Et tutelaris numina magna Dei.

22. De eodem Hic ubi structa uides operoso moenia sumptu Et medius geminas separat isthmos aquas, Praeclusit Rhacusa uias molimine tanto Ne sua barbaricus proterat arua furor. Nec modo uallata est bimaris peninsula Stagni, Sed minus expositas inuolat hostis aquas.

23. In auaros Vt commercia, quae uoles, auari Vites diuitis et cauere discas, Quamuis non egeas, egere fingas: Hac sola est opus arte flagitandi.

24. Noster Nicolinus sapit sodalis, Tollendis bonus artifex auaris: Nam discedere quos cupit facetus, Vltro gratuitos rogando nummos Vrbanis salibus facit ualere.

25. Diues sordidus ut procul facessat, Aeris pondera parua flagitabis Nullo foenore mutuanda gratis. Nummis deditus, insolens, auarus Ibit, perfugiet malas in oras Hac sola cruce flagitationis.

26. Vsuraria posce, flagitaque Aeris pondera mutui pusilla Gratis: sic26,3 sic Agić: si nimis aridos, tenaces Amoliris; abire nanque coges Solo nomine diuites auaros Inuisae sibi mutuationis.

27. Si foetos opibus, graues, onustos, Sed parcos nimis, aridos, tenaces Vis euadere, mutuum memento Aes deposcere: protinus ualebunt.

28. Ad Nicolaum Araneum Rector honoratus te iudice nuncupor Vrbis, Quod, puto, iudicium est pluris honore tuum. Nam meritum plus est Rectore, repulsa nec obstat, Censura dicor quod meruisse tua. Quod tamen hoc totiens gessisti muneris, ingens Hinc mihi praecipui crescit honoris onus. Ergo nec indignor uinci a riualibus illis, Tu quoque tot fasces pondera magna facis. Pro quibus officiis nec pagina nostra silescet, Sed te Rectorem cana loquetur anus.

29. In paedagogum Qui clamitabat Seruium atque Donatum Nihil sapere, praegrandibus strepens sclopis, Asiaticorum instar tumidus, inanesque Ex utricosis follibus uomens uentos, Vaniloquus, insulsus, procax, inurbanus, Idemque rusticus, ut bubulcus aut fossor, Elinguis, infans, horridus, rudis, crassus, Et bimulorum instar sapiens, sed apprime Captator acer, et mendax, adulator Et uersipellis et ueterator antiquus, Exsibilatus a scolis et explosus29,11 explosus in margine: exclusus Silet duce, auspice et Bocichemo auctore, Puerisque hyare dedocenda non audet Nec friuola effutire blactero uilis. Sic illyrismis temperauit inuitus, Docere nec licet precario et gratis. An litteris an plus silentio debet Rhacusa? Pendeo, catedra deserta est, Interdiuque muta, barbaris tantum Bubonibusque noctuisque respondet. O maximum lucrum, et salario maius, Quod obsoletam stribiliginem abstergit Impuberum sermo, indoles iuuentutis Cultu, lepore, moribus uenustatur! Simul poetae rhetoresque respirant: Vterque Plinius, Cicero, Maro, Flaccus, Tersere labem, monstra pędagogorum, Nec inuenustus est Ouidio naeuus. Quid ergo pręmii huic, Rhacusa, decernis? Quid gratiae reponis? Aelio auctore Duplex minerual et salarium duplex: Purgauit ille pestilentia ludum.

30. De Thomyri »Quis puer hic?« »Veneris.« »Quis circum?« »Gratia triplex.« »Quis laeto ridens lusitat ore?« »Iocus.« »Cui famulantur herae?« »Thomyri.« »Cur?« »Omnia pulchram Transtulit in Thomyrim regna superba Venus.«

31. De Gluba Conclamata iacet cum coniuge Gluba sepulto, Tota peregrini gurgite mersa meri. Et senio et uino est bis deploratus uterque, Certatimque illos mors quasi bina tenet. Deprehensos lex nostra tamen uinaria punit Quod uetitum mensis apposuere merum, Indigenam iussi et proprium potare Lyaeum Externi latices lege uetante cadi. Minoae ualeant sortes: hic ebria si qua est, Sistat et externo larua sepulta mero.

32. In eandem Exequias, dubium, celebrat tedasne iugales Mortua quod nubit, turpe cadauer, anus, Decrepitus pariter coniunx: hinc iure iocamur Efferri socio funera bina thoro. Ergo quod obruitur peregrini gurgite Bacchi, Et cum decrepito est Gluba sepulta uiro, Lex pridem sileat uinaria, Bacchus et exul: Nam conclamatos sollicitare nefas.

LIBER II Titulus: Prologus libri secundi

1. Desolata parens, Aue beatum Lux est crastina, coniugale Verbum, Afflictissima mater, A relicto Nunc cuius uice Ve decenter audis, Foecundissima uox piae salutis, Iucundissima uox parentis instar, Instar coniugis et Tui mariti, Consueta illa salus quotidiana, Vox sponsalitia, heu repente facta est Ve plorabile, triste, luctuosum! Nec fas dicere gratiis refertam, Foecundam gemitu, grauem dolore, Cui per uiscera mucro dirus exit, Quam spectacula sauciant cruenta. Quod Tecum fuit, haud herile Verbum est, Verum absens procul: hoc uidere nescit Squallor, funera, moeror et sepulcrum. Sic nunc, foeminei nec una sexus Feelix gloria, sustines uocari Orba et flebilis, una foeminarum Funestissima quot fuere, quot sunt, Et quae continuum futurae in aeuum. Feelix fructus ubi est? Vbi ille Christus Qui nunc dicere: »Mater, o!« solebat, Cuius nomine perbeata solo Censebaris? Abest, per omne corpus Ictus innumerabilesque plagas Ostentans, miserabilis, cruentus.

2. Parasceue 2 Parasceue: Aelii Lampridii Ceruini poetae laureati Liber secundus. Parasceue Si mihi purgauit cunabula prima sacerdos Sacris, Christe, Tuis infantiaque imbuit ora, Nunc quoque sidereos mihi largius ingere fontes, Dum Tua sacra cano; neque enim mortalia posco Flumina, nec fragiles Cyrrhaeo e uertice laurus, Sed nectar de fonte tuo frondesque beatas E nemore ambrosio, nunc uero fellis amari Pocula, nunc spinis horrentia serta cruentis. Communes quid enim Tecum nunc deprecer haustus? Aut alios latices quam gens Iudaea propinat Funereus uates, tristis conuiua capessam, Aut potu meliore fruar? Potiora Falerno Haec, quamuis nigri teterrima pocula fellis, Sunt mihi; quae nostris potuerunt sola mederi Vulneribus uel quae mundo peperere salutem, Et Siculum nectar praestant et Hymetia mella. Tu quoque nobilior cunctis, quae sancta coronas Tempora, spina rigens praeacuta cuspide; quamuis Diuinam penetres per multa foramina frontem Atque immortali rubeas infixa cerebro, Non dubitanda tamen tua gloria. Nanque fateris Tu regem Christum, nec te gestare coronam Est dedignatus terrae mundique repertor. Te cruor aethereus, preciosior omnibus una Purpura nobilitat immortalique rubescis Murice, quae Christi moribundo e uertice fluxit. Nec potior laurus, nec te mihi ciuica, nec quam Victori miles praesenti e gramine carpsit. Tu tot castra semel defensa, tot oppida, uel tot Adsertos ciues, detractum et faucibus Orci Pensasti populum: precium tulit impia tellus Tale redemptori! Pariter mihi uertice toto Destillet cruor et praefixae cuspide sentes Frontem interficiant uel, si sum indignus et impar Erumnas perferre graues, pia uulnera saltem Mente geram et sancto meditatu saucier et me Nunc grauis anxietas tacito tortore flagellet, Admonitusque pii lacerent, impune nec unquam Securo tanti liceat meminisse doloris, Sed mihi sponte fluant lacrimae super ora perennes, Semper inexpleti gemitus nec pectore cessent Prosiluisse meo: questus et flebile carmen Tristis amem impendamque tuo pia iusta sepulcro! Nunc etiam nobis meliori tempora serto Exhylarare nefas: uel, si tam imbellis amaras Detracto sentes, saltem squalere cupresso Et frontem liceat funebri cingere taxo. Nec nisi quod pullum, plorabile, triste, capillis Nunc fas est horrere meis: in moesta liturae Verba cadant largoque natet mea pagina fletu. Nam neque nunc thalamos nec connubialia uerba, Nec Summi mandata Patris Vocemque maritam Nuncio, sed tristes perago pro tempore luctus. Quis Sinis, aut Scyron, uel torua mente Procustes, Quis, precor, Antiphates lacrimosis fletibus ora Temperet admonitu tali? Et quicunque cruentum Viderit et caesum per tot ludibria Christum Affixumque cruci et summo sudore rubentes Sidereos arctus? Quos nec laniare pepercit Gens Iudaea ferox, immanior omnibus una Gentibus et tanti rea sanguinis, ausa nefandam Christo inferre necem mortalia membra gerenti. Quis uero expediat facinus crudele, nefandum Carnificis populi, quod nec fera Tartara possint Suppliciis aequare suis? Mihi protinus omnes Horror habet sensus, mentem dolor eripit, ut Te, Immortale iubar, tignis pendere cruentis Aspicio! Quis enim tantum praedator acerbus Sustinuit uiolare decus? Quonam ore serena Consputa est facies? Virgis quo crimine caesus Et colaphis? Quis Te iudex permisit agendum In sanctae tormenta crucis? Tene ille magistrum Prodidit infeelix simulata per oscula Iudas? Tene sacerdotes insontem crimine falso Insimulant falsisque accusant testibus, in Te Fingere sacrilega mendacia mente laborant Ante profanatum Herodis Cayphaeque tribunal? Ergo ad Pilatum niuea cum ueste remissus Posceris ad mortem: ter praetor inhorruit atrox Auersus uultu scelus atque a sanguine iusto Abstinuit, media insontem testatus ab aula, Abluiturque palam et foedi purgamina poscit Flagitii, uerum furor increbrescere uulgi Augerique nefas rabidaeque insania plebis. Ter Christi innocuum gemmata uoce cruorem Natorum capitique suo furibunda poposcit, Addicti quod adhuc soluunt pensantque nepotes. Mox ubi quaesitum est, Barabam an dimittere Christum Malluerint, ut moris erat tunc luce profesta, Eligitur Barabas, Barabam una uoce reposcunt. Proh scelus! Humanae Barabas homicida saluti Praefertur Barabaque fuit minor optio Christus! O dirum examen populi, ferale, nefandum! Vilior atque infra Barabam est cui machina caeli Non unum collata pilum pensare ualebit. Progenies recutita, ferox, temeraria, nescis Sit quanti Christus, cuius uel fimbria pluris Omnibus est stellis! Illum tam multa per orbem Sunt testata Deum miracula, sidera, tellus, Atque illum mutum sensit mare. Nonne cometes Nascenti fulsit duxitque a sole recenti Munera portantes hominique deoque Sabaeos? Nonne illum sensere Magi, sensere Sibyllae Et uates cecinere tui praesensque Ioannes Praesentem digito monstrarat? Nonne reuixit Illius imperio et corpus uitale recaepit Cuius tabuerat nigro foetore cadauer Lazarus? Huius ope et redeunt plaerique sepulcris Elati, claudis gressus, sua lumina caecis Redduntur, surdis auditus. Nonne tumentes Per fluctus suspensa pedes uestigia gessit, Sidereas medio nec tinxit in aequore plantas? Nonne, ubi flumineo purgaret nostra lauacro Crimina, Iordanis refluo conuersa refluxit Vnda pede et caelo uox est audita sereno: »Filius hic meus est, demissus ab aethere summo, Hunc, gentes, audite!« Tamen, Iudaea propago, Dissimulas Christum et dira feritate laboras Affixisse cruci: quae monstra, quid improba confles Flagitii, nescis. Quanto correpta furore Occidis Dominum quem tu coluisse fateris? Illa diu cultrix sanctarum maxima legum Et soli sacrata Deo, quae gente uetusta Et sacris censetur auis, Moseia plebes, Quae neque inexpleto cathaclysmi est mersa profundo, Nec damnata fuit, quando Nembrotia turris Concidit et tantae confusa est machina molis, Rursus Erythraei diuisa per aequora ponti Est elapsa pedes, Sinaei et culmine montis Ambrosiis dapibus nutrita et nectare caeli: Haec alia atque olim et multum contraria Regem Saeuit in aethereum et magnis clamoribus illi Supplicium, tormenta, crucem, suspendia poscit. Ergo infrenatae plebi permisit agendum Sacrilegus iudex. Consputum atque undique caesum Adfectumque nouis per tot ludibria flagris Cernere erat. Verum, postquam data copia tanti Criminis et rabidae laxata licentia plebis, Iam capiti infligunt uulnus regemque salutant Purpurea indutum trabea solioque sedentem; Iamque iterant plagas adduntque in uulnera uulnus Sacra coronato spinosis tempora dumis, Ne quid inexpertum sceleris sit, ne quid inausum: Ludibrio est Christus, ceu pars uilissima uulgi. Et quota pars sceleris scelus est? Conuicia diri Carnifices laetale uomunt, ceu uipera, uirus, Accumulantque immane nefas, rerumque parenti Detractant. Animosne truces crudelibus2,148 crudelibus in margine: immanibus ausis Incaestare parum est? Infringere uerbera dorso, Incursare Deum uirgis totumque flagellis, Mancipium ut seruile, quati sanieque rubenti2,151 rubenti in margine: cruenta Stillare et madidam plagis crepitare columnam, Totque fatigari nixus, lassare cruentas, Nec satiare manus? Heu lamentabile cunctis Hostibus et cuius uisu miserescere possent Et lugere ferae uel saxa carentia sensu; Et lacerum talos a uertice corpus ad imos Gaudia Iudaeis, risus, dicteria praestat! Poena uoluptati est, festiuo scommate ludunt In Christum, Solymis tanta est petulantia uerpis!2,160 uerpis Agić: uepris Scilicet et nostrum tenebris obducere solem Tentauere truces, quem non nigrantia texant Nubila, nec solita fraudatum luce coloret Caeruleo quotiens pallentior obice cogit Defectum languere2,165 languere in margine: pallere diem intermenstrua Luna Nocte intempesta, nec tellus atra recondat Aut Herebus uasta caligine teter opacet. Hunc tamen obnubi credunt uelamine paruo Atque oculos, Sol unde micat, quibus omnia lucent, Omnia lustrantur, uisus quibus orba uetantur Vsurpare suos lucisque expertia degunt. Ergo serenatam praestringit fascia frontem Arctaque uincla ligant, ueluti splendore sequestro Tegmine praetentae uestis: frons tota rubescit Sanguineis inscripta notis et cuia resultet Coniectare iubent fragilisque fatiscat harundo, Cuius et auctoris circum caua tinniat ictus Tempora, quis cannas adoperto in uertice frangat; Scurrilesque iocos et seria uulnera miscent Et salibus tormenta scatent et ludicra res est Iudaeis curtis et mimica fabula Christus, Aethereumque decus deridet Apella profanus! Dum tamen hic tanti praetexere luminis audet Auctores oculos fuscaque inuoluere palla, Nescius ipse suae praetendi nubila menti Aeternumque iubar caelarier, utque serenum In Christo solem et stellas extinguit et ipsum Exoculat mundum uitalesque eripit auras. Pessime carnificum, merito dignissime mundo, Quas tenebras moliris iners, mergende profundum, Lucifuga, in praeceps, oculis dum ferre recusas Veridicum Lumen, Lucique illudis opertae, Degener, insultasque Deo! Tamen illa silescit Insignis pietas, agnoque simillima uero, Immunis questus, nec uerbo aut uoce resistit, Impuraeque piis maledicta procatia linguae Auribus et forti fera uulnera corpore perfert. Et ueluti uastis obnoxia fluctibus extat Ventorumque minis rupes immobilis haeret Et secura riget circum latrantibus undis, Sic dictu horrendum patitur taciturna nec hiscit Maiestas diuina nefas Summoque Parenti Elinguis uel muta litat, pia uictima, cultros Nec refugit mactanda suos. Per singula sudat Membra cruor largoque exundant sanguine uenae: Non aliter quam se totis effundere praelis Vina Falerna solent, circumfluit ubere pleno Copia feruentesque lacus et dolia complet, Totaque puniceo pressura colore rubescit – Sic uitis diuina fluit magnoque redundat Sanguine, quae redimit mundum, quae crimina purgat, Sed iustis potanda tamen, prohibenda profanis. Vitis sancta, precor, totique uberrima mundo, Quae sic ambrosium spiras ueneranda saporem, Da Tua uina bibam aut summo tenus abluar ore! Sed nondum precii satis est, sunt praemia sanctae Vlteriora Crucis, maternosque edere planctus Ploratusque pios et foemineos ululatus Integrare iuuat. Qualis de more uetusto Agnus, ubi sacris iugulatur uictima templis, Candida colla libens gladiis Pascalibus offert, Abscissaque uomit tenerum ceruice cruorem, Talis sancta libens humana piacula soluit Hostia, nec nostram detrectat uincere mortem Morte sua. Miseranda tamen spectacula mundo Praebuit. Hoc precium uitae: spectate cruentam Frontem et sanguineos arctus et caesa flagellis Brachia confixasque manus et pectus apertum, Pertusosque pedes et crura rubentia flagris.2,229 v. adscriptus in margine Plagarum immunis2,230 Plagarum immunis in margine: Immunis scelerum pars nulla in corpore restat, Vulnere nulla uacat. Cedone, mortalia tanti Flagitia, ut tali moribundus corpore Christus Pendeat, hos iuxta fures interque profanos Carnifices? Quod si Christum saeuissime punis, Sacrilegos absolue reos, absolue nocentes, Furibus ignoscas, homicidis parce, rapinis Indulge ueniam. Neque enim miscere profanis Sacra licet sanctoque nefas confundere Christo Raptores utrinque duos: hic publica mundi, Hi sua facta luunt. Ergo hic tam distat ab illis Quantum a morte salus, quantum lux alma tenebris. Ecce tamen geminae maiestas tanta pependit Praedonum intermixta cruci: manus utraque passa est Artificis caeli et clauo confixa tenaci. Hinc per utrunque pedem duplex penetrabile ferrum Continuat uulnus: mundique immensa tenentem Pondera transuersi librant duo brachia mali, Et Dominus rerum duplici super arbore pendet. Scilicet ille suo uoluit purgare nocentes Sanguine: sic scelus excusat ueniamque precatur, Ac uelut ignaris in se raptoribus, ausint Quod patrare nefas aut quem occidisse laborent. Hoc pia, suprema quae uoce nouissima dixit Verba attestantur. Nam primum: »Ignosce furenti Seque ignoranti populo, Pater Optime!« clamat, Mox caelo alterutrum praedonem astrisque locauit, A dextra qui parte crucis sua crimina fassus Christum implorabat. Sic claementissimus omnes Exemplo tali iussit sperare nocentes, Agmina nec tanti scelerum sint ultima quamuis, Sit quanti precium et diuini gutta cruoris. Vt uero aspexit matrem, nec iam amplius ipsam Ore uocat matrem, matrem nec dicere passus, Heu desolatam matrem! Quae saucia planctu Tristibus et lacrimis miseranda per ora profusis Lugubresque reo par atque simillima uultus, Quas post terga dabat, quales ante ora querellas, Et quantos gemitus diuino ex ore ciebat! »Haeccine suadebant nobis spectacula uates? Sic gladio fodienda fui? Haec uentura canebat Visceribus Simeon fatalia uulnera nostris? O nate, immodicus matris dolor, ante uoluptas Et mea sola quies et lux clarissima, sic Te Subfixum aspicio lacrimis manare cruentis? Sic caesum ostentas uno proh! uulnere corpus, Obtutum miserae passus foedare parentis, Infeelix quae nunc Tecum communia sentit Vulnera, ceu plagis totidem totidemque flagellis Saucia? Me Tecum simulata per oscula Iudas Prodidit, adstricta misero qui fauce capistro Turpe pependit onus. Pariter nunc caedor et isdem Affligor membris: Iudaee, adfigis in uno Corpore nempe duos, matrem et sua uiscera natum. Atque utinam tantum sentirem sola dolorem, Et Tua mors redimenda mea, mi nate, fuisset, Cuiuis supplicio mortique impenderer ultro, Sputa libens, colaphos, spinas et mille tulissem Verbera, carnifices si possem auertere diros Et membris prohibere Tuis, grauiora nec essent Vulnera nostra Tuis. Tantos miseranda dolores Mutari cum morte uelim, mihi muneris instar Mors mea sola foret, si Te superesse parenti Illaesum sineres, nostrae lux unica uitae! Sed cruor ancillae uilis, nec foemina labem Antiquam et primae maculas abolere parentis Digna fui et mundo praestare quod abstulit Eua. Eua nocens, utinam tua crimina prisca luissem Morte mea et ueteres possem pensare reatus! Hei mihi, sed sceleris complere piacula tanti Foemina nulla potest. Maior fuit hostia mundo Debita et humanae nulla est par uictima labi Te praeter, mea, nate, salus!« Vox deinde reliquit Plura locuturam et iustum sua uerba dolorem Destituunt lapsamque solo post terga secutae Suscipiunt comites, mox instaurata parumper Abruptos iterat luctus repetitque querellas. Tum iuuenem matri mitis solator adoptat Astantem propius, matrem nec dicere passus Ne miseros luctus pietatis nomen acerbet. Mox tonat: »Heli, Heli, quid me nam, Maxime rerum, Liquisti, Genitor?« Quo se clamore professus Mortalem uerique fuit uox illa doloris; Sic etiam documenta dedit quo rite precandum est Humano generi cum summa iubebitur hora. Attamen auxilio credunt pars magna uocari Heliam, expectant Heliam protinus omnes Auxilium nunquid ferat audieritque uocantem Vtque laboranti properet succurrere Christo. Scilicet imploret, propria quem morte redemptum Eximit in lucem tenebris et carcere nigro! O tot inauditis plebes deperdita monstris! Scilicet et: »Sitio!« clamanti bina uenena Porrigis et multo stillantia pocula felle, Nec fraudata tamen gustu mordacis aceti Imbuis! Haec illi caeli pro nectare reddis? Irrita nec uates diuino ex ore canebant: »Fellis amaricies cibus est mihi, potus acetum.« Non tamen hic nostro sitiebat more: salutis Humanae sitis illa fuit manesque parentum In lucem optabat fractis reuocare tenebris. Mox animam supplex mortali ex parte paternis Commendat manibus, nostrae simul utile uitae Edidit exemplum, dehinc mortem morte peremit Emittitque libens animam atque humanitus efflat. Tum uero audiri gemitus uocesque querentum Nec modo moesta parens materteraque utraque, nec non Mandalene preciosa gerens unguenta queruntur Discipulusque gemens: proprii manifesta doloris Signa dedit mundus sensuque carentia lugent. Horrendum dictu! Miserata est machina caeli Mortem, Christe, Tuam: Te Cynthia decolor et Te Atratis sol luxit equis; tum templa fatiscunt Tegmine2,343 tegmine suprascriptum: culmine diuiduo et magno telluris hyatu Subsidunt montes, totus simul arietat orbis. Antiquumque Chaos timuerunt saecula et umbras Et tot uisa ferunt fractis simulacra sepulcris: Hic fratrum manes miratur, at ille reuersos Coniugis in lucem, et nati plaerique parentes Expauere suos. Haec et maiora feruntur Miris monstra modis olim testantia tanti Numinis occasum. Mundi pars nulla pepercit Auctorem sentire suum Dominumque fateri. Tu uero, Iudaea, negas, nulloque pudore, Nullo es uicta metu, nec te miseretque pudetque Tot scelerum! Quin te purgas et monstra relinquis Teque redemptori nostro peccasse fateris? Quin age te recipis, quamuis patraueris ingens Flagitium: ueniam si forte precabere supplex, Protinus ille dabit, cuius claementia maior Omnibus est noxis. Fodienti cuspide pectus Lumina restituit, caesamque satellitis aurem Sanauit Malchi, et Mariae loca foeda colenti Perque lupanaris spatianti lustra pepercit, Orantemque pius traduxit in astra latronem:2,364 v. adscriptus in margine Non tibi mitis erit ueniam, o Iudaee, precanti, Improbe? Nonne uides ut te et quoscunque nocentes Clamat in amplexus ulnisque inuitat apertis?

3. Crux Mollibus seu te generauit aruis Balsamo tellus potiore sylua Teque Iordanis sacer irrigauit, Nobile lignum, Siue te flauo Sinays fluentem Nectare et dulcis recreauit aura; Siue sortita es Libanum parentem Stipite duro, Quam laborantes Boreas et Eurus Arborem sanctam solidasse gaudent Neu uacillares oneranda tanti Mole laboris, Sed nimis trunco stabili nec unquam Impari tantum bene sustineres Pondus et duro nimium tenaces Robore clauos. Sic diu nullos fragilis per annos Rite seruaris, carie nec ulla Laesa perduras, alios nec unquam Accipis usus. Pertinax trunco male congruenti Vtilis quadras operi nec ullo; Decipis fabros totiens et ipsam Fallis amusim. Congruo tandem studiosa tigno Arcta conniues sterilisque truncus Vberes fructus, operosa mundo Commoda praestas. Quot reflorescunt bona fructuosae Arboris, quantum recidiua regnas Inter et syluas dominaris omnes Germine tanto! Vnico quamuis opulenta flore Vincis et lucos orientis omnes, Vincis et fructus Arabum perenni Flore nitentes. Tu recens prisci antidotum ueneni Et uetustatis medicina praesens, Expias primi genus inquinatum Semine mali. Damna laetalis uetitique pomi Tristia atque aegros releuas iacentes Totque mortales pariter sepultos Erigis una. Ergo tu rerum medica et salubris Consulis uitae meliore succo; Noxii fructus furiale uirus Sedula curas Fonte – quid mirum? – laticis benigni Et Iouis nostri pluuia ingruente Arctubus sanctis saturata uiuo Fonte bearis. Ergo tu, tantae pietatis arbor Testis, aeternum monimenta nostri Principis seruas nec inane ueri Pignus amoris. Hostium uictrix, Acherontis horror, Gentium custos, hominum saluti Nata, qua mortem moriens peremit Auspice Christus, Tartara et manes spoliauit imos, Crux salutaris, mihi rite salue, Sola uictoris Domini trophaeum, Sola triumphus.

4. De summo Bono et amore diuino precatio O fons totius lucis uerique decoris, Flumen inexaustum, iubar immortale quod usquam est Ignis habens, propriae feelix opulentia lucis, Vnde micant stellae et uaga Luna reciprocat orbem Atque aliunde notho sol lumine cuius inundat: O iubar immensum, te cuius, ut omnia, totum Lumine collustras, oculus uisusque, tuemur Quo cuncti, quem mens innoxia sentit et in quo Vsurpare suis obtutibus omnia gaudet Auctoremque sui similis per mutua cernit! Vtque repercusso speculorum ex orbe resultat Spectantum effigies, sic exemplaria quaedam Prima repraesentant puri sine crimine sensus Teque recognoscunt in se3,14 Teque … se suprascriptum: Seque ... te scelerum obice nullo Archetypumque noua mirantur imagine numen, Quo sine Tartareo caligo informis amictu Torpet et horrendis nigrum Chaos incubat umbris. Nec mora, cuncta tuae pulcrescunt munere lucis Solque renidescit melioris imagine solis Cognatoque sibi gaudent elementa colore. Ingenita tu luce, tuo tu lumine diues, Cuncta serenari cui fas radiantis ubique Dilluuii splendore tui, tu rite uidendo Vitam immortalem donas, claementer et omne Indulgere bonum gaudes, qui summa bonorum es, Qui comples et uota facis, stimulamur ab uno Explemur quo cuncta Bono. Lux alma, per almum Te iubar obtestor: quando mihi uisus ebescit Mortalis, caeca purger caligine, lumen Quo liceat uidisse tuum mihi, cuius ab igne Pectus inardescat gelidum sitienter anhelo. Te sine degeneres oculi mortalibus aegris Lucem auersantur, nec uox humana decorem Nec mens caeca tuum complectitur: omnia densa Nocte colorantur tanto uiduata sereno, Omnia caligant humanitus. Ergo caducis Sordibus obstrusos et habentes nubila sensus Lucis inaccessae radiis melioribus ardor Lustret inocciduus, dignam mihi caelite uocem Suffice maioresque oculos mortalibus ut tot Admiranda satis nunquam miracula fas sit Cernere et effari atque aliquo deprendere sensu: Humano neque enim capiendus et impare uisu. Nam, rogo, cur frustra tenuis pupilla laboret Suspicere immensum? Quid ni tam uana precamur Nec frustra optaris nec me improba uota morantur: Da decus aethereum ueramque patescere lucem Optatum da nosse iubar, quo cuncta nitescunt. Nec, precor, in tantis ambagibus esse recuses Dux oculusque meus; descendis in intima nostri Pectoris, o baratro penetrale profundius alto, Atque idem nostram sublimis in ardua mentem Supra apices, supra rerum fastigia tollis! Quis subter penetrat, quis tollit in ardua mentem? Effigies rerum pulcherrima, summa decoris Summaque forma Boni, rerum optima, mentem animumque Attonitum docilis ceu magnes ducere ferrum Vi tacita (horrorem cuius sentire coactum Sponte sua, uiuo motu, grauitate sequaci Sursum in naturae praepostera iura prioris3,60 prioris Agić: priori Abducit pellax et in aere librat inani): Sic summi natura Boni, pulchrique decoris Permanat tacito feruore medullitus illex Inspiratque suum radii penetrabilis ignem Subter in archano caecae sinuamine mentis. Ac uelut aethereae lucis dator omnia lustrat Solque indeprensa ratione per omnia fertur, Perque omnes latebras sua lucida spicula condit Rerum explorator praesente in singula lapsu, Non secus occulti sentimus amoris inustum Vulnus et ignotas miramur pectore flammas, Sensibus attonitis et hyantibus unde caloris Fons et origo tui, quo tanto accendimur aestu. Hinc me nescio quae simulacra latentia, quamuis Obrutescentes sensus oculosque repellant, Alliciunt sensimque incognita raptat imago, Insita mente tamen, quae te super aethera quaerit Indefessa quidem et summis rimatur in astris Atque operosa tui monimenta decoris et umbram Miratur solem et caelo uestigia librat. Sed meliora sui sese simulacra parentis Esse recognoscit, si non examen iniquum est, Ipsa sui iudex, nec mens sibi conscia peccat Introrsum, quae se metiri debet ad unguem, Quo minus exemplar primamque ignoret amusim, Cuius et instar habet; sed nunquam immunis et expers Cognitionis amor, nec amantem fallit amatum: Ignotum neque enim penitus quod amabile cuiquam est. Nec mihi caelaris, rerum quem mille notamus Indiciis, quem tot concentibus atque figuris Argumenta probant elementaque muta loquuntur, Sed mea cognitio praepostera claudicat et te Non capit immensum neque enim finire secundis In causis quem nosse licet: captatur inanis Numinis umbra tui, pro te complectimur umbram. Non contenta tamen te mens reperire laborat Vlterius magis atque magis, transitque remotas Errabunda uices et te post terga relicto Vestigare cupit mundo propriaque latentem Maiestate Deum sine fine requirere gestit, Instigata nouis facibus, pulcherrime rerum! Indages hinc illa tui pulchrique bonique, Hic innatus amor teneris adolescit ab annis Meque repercussum natiuo uulnere cogit Te per inaccessos animi lustrare recessus Teque salutaris fomenti credere solum, Vulneris unde fuit primique ardoris origo. Ergo imploratum te rite per omnia rerum Quaerimus et semper propius scrutamur habendo Fine requirendi nullo, nobisque fruendum Nil datur ex tanto praeter simulacra decore. Hinc alia ex aliis semper fastigia restant Et desudandi rursus recidiua laboris Meta uocat: sic me relegendo tramite rursus Limes inexpletus semperque iteranda fatigat Semita, perpetuo cursu properanter anhelum. Quod si fessa labant uestigia, corporis aegri Defficiuntque gradus et anhelitus ilia quassat Irrequieta grauis, si iam titubante uacillo Succiduus gressu, lapsuro ac pene cadenti Parce laborantemque tua, fortissime, dextra Sustentare uelis. Lassum recreare uel aegrum Instaurare tuum est, spes o mea: uulneris auctor, Sis idem medicina mei; duc protinus ardor Quo tuus ire iubet, quo nunc agor illice tanto, Quo per inaccessos tibi cogimur ire labores. Excipe anhelantem et complectere, neue paterno Accessu prohibe, tot hyantia uulnera tamque Longorum seriem deliniture laborum! Fallor, an ecce meam uideo sanescere mentem Ambrosiaque frui et tacite praesummere solam Quod diuinus amor nectar mihi dulce propinat? Tempestiua meis succedunt ocia curis Inque uicem requies aeternaque sabbata regnant. Scilicet et reducis fęlicia munera uitae Et postliminium nobis praestare uidentur Certa Fides et Spes, quasi conscia praepete cursu Anticipare suum et longe praecurrere uotum. Tot bona tu solus, tot gaudia; copia diues Fonte exorta tuo felixque opulentia rerum. Nil desiderio dignum te praeter et extra Te nihil optandum, nihil exoptabile restat, Limite quo solo uotorum summa quiescit. Nam cupimus quodcunque boni genus esse putamus Nec res diligimus, sed rerum commoda, quorum 3,145-150 comparatio in margine Omnia fonte tuo manant, diffusior omni Occeano qui per dispendia crescit et omnes Quas caelo et terris largitur possidet undas Stagnantes, primo quae deriuantur ab alueo: Sic sese tanti natura reciprocat amnis! Tu quoque partiri potes omnia rebus et ipsas Indulgere sibi; sed quae largiris, habentur Cuncta tibi pariter nec parcus inopsque bonorum es. Immo, ultro quas fundis opes, praestare uidentur Accepti lucrique uices: sunt munera dantis Totus et accipiens, quod utrunque est maxima merces, Tota quod auctoris, quo continuantur in uno Principium et finem spectantia singula rerum. Cunctaque dependent et propagantur et in te Sunt unum diuersa Bonum. Sic plena bonorum Congeries uno bonitatis fonte redundat Mortales explere pari, sitis improba quorum Epotis crudescit aquis interque bibendum Gliscit hydrops semper recidiuus, nescia uinci Occeano pestis; superat tua copia tantos Affectus hominum desideriisque medetur Immensa immensis, quae nil frustrabile in isdem, Futile nil patitur, sed uota per omnia quadrat. Ergo extingue meum, tibi quo consummimur, ignem Et sitis immensae, cuius tu causa, tot aestus Insanos sedare uelis; quo nata cupido est, Hoc auctore cadat, nec inania uota quiescant. Stultitiamque meos sensus rationis egentes Dedoceas, erroris inops, sapientia rerum Summa opifex, mundique inuentrix unica, cuius Consilium res nulla latet, quo cuncta gubernas, Cuncta creas, ultroque nihil contemnis eorum Naturam solus quorum efficis; efficis autem Omnia nec tanta fraudas promiscua cura, Quantulacunque licet: nam singula pascis et imples, Nec minima incerto fluitant obnoxia casu. Scilicet alituum genus et genus omne natantum Et quas sternis humi pecudes insectaque quorum Nulla tui cura est, muta atque infantia curas; Nos, quibus ingenuos caeli ad fastigia uultus Erigis atque animi certa ratione uel oris Naturam caelo maiorem atque omnibus astris Efficis, auctorisque uicem et simulacra gerentem Sensibus attonitis qui te miramur hyantes Et contemplatu cordis captamus anheli, Deseris, o Genitor? Nos solos despicis, inquam, Nos miseros errare sinis, manuumque tuarum Aspernaris opus et nomen inane uocantes Voce leuesque auras obtusa auerteris aure? Odistique preces quorum fiducia solus Perfugiumque salubre pates portusque fidelis? Hic pietatis honos? Pro supplice talia cultu, Pro uoto et lacrimis et relligione (nefandum Quod dictu et de te quod credere turpe) rependis? An male succedit merces indigna priori Officio et grauior casus benefacta reponit, Non unum uaria retinentia lege tenorem, Nec sperata mei merces medicina doloris? Sed fallor, neque enim non fallor amore coactus Suspirare tuo, neque eodem sospes ab ictu. Sin uero una manus, quae uulnera fecit, eadem Vulnera sanat ope et caelo dispendia pensas Terrarum, pro te nobis toleranda colendo, Atque exanclatos uita meliore labores Afficis, haud fallor: quae tu – speramus ut omnes – Adsidue praestas, spes o firmissima, rerum Certa salus, nostri generis seruator et unus Omne bonum, sine quo scelus est sperare uel ullum Esse putare bonum. Taciti nempe insita nobis Quaedam intellectus ratio est et mutuus ardor, Quo me tecum unis unum et sociabile corpus Deuinctumque tibi nexu facis esse perenni. Quod si intellectus caelum ratione profunda Et diuina capit, spernit mortalia, summum Anticipat precium, quo se per mutua iungit, Rebus ab humanis semoto et separe sensu Et dominante sibi: ratio sic dedita summo Vitam agitat caelo et super aethera fixa uoluntas Nectar et ambrosiam fragili praegustat in aeuo Sideribus librante suum spe praepete uotum Praeuentisque bonis, nec in ultima tempora differt Longum expectandos ignauo tempore fructus, Sed quasi continuo mox successura tenori Rebus et expertis uitae fruitura perennis, Aeternum praecox alieno tempore carpit, Quod sese ante diem dignis communicat actis, Rebus et aeternis uita quadrante teneri Sustinet atque pares sibi respondente per actus, Gaudet et accersi per facta simillima caelo. Muneris ergo tui est nobis, Pater Optime, longa Non differre mora atque in crastina ducere uotum, Sed cito praemissum decus indulgere, futurum Quod tua bis gratum factura est gratia praepes. Si tamen haec nobis negat improba uita, malignas Deprecor illecebras, neu blando et deside luxu Corrumpi incautum, nec me permitte dolosa Fraude irretiri et laqueis fallacibus hostis; Nec me erumnarum et saeui patiare laboris Mole fatigari et lentis succumbere damnis, Verum indulgenter nostri miserere, labantem Subque graui iamiam ruiturum fasce parumper Sustenta atque aegris genibus succurre foueque Et recrea natum quem tu, Pater alme, creasti. Te praeter quis enim genitor, quando, Optime rerum, Excaepto genitore, sui quod uota, quod omnes Expleat adfectus nati, nihil esse relictum est? Nil superest uirtute pari, nam manca uel impar Et desideriis sine Te natura domandis Claudicat. Ergo Tuae prolis miserere, paterno Quae procul aspectu et patria uiduata, remota Exulat in regione diuque ingloria moeret, Noctes atque dies patrium miseranda nitorem Suspirat. Tu, uera quies, placidissime rerum, Tu patria es: nobis patria procul ingruit ingens Horror et irrequies super intonat atra, malignis Huc illuc agimur infelix turba procellis Exiliique malis. Sed nos quandoque reuisit Portus et alma quies, quam degustare uidemur Nos quoties Tecum conglutinat intimus ardor, Mentis et affectu et pietatis foedere sancto Iungimur. Inter nos igitur diuortia quicquid Dissidiumque facit, quicquid diuellit amantes Dissociatque pios, abigas procul et simul exspes Desperare ueta et diffidere, quodque teporis Ignauum est, Tuus afflet amor, Tuus excitet ignis. Certa fides et spes, adamantina uincula, Tecum Concilient, animo possim ne quando reuelli Segrege et in tenebris traducam et morte perenni, Fomitis aetherei et iucundi luminis expers, Sed liceat Tecum per uincla reciproca iungi Atque in te pariter fęlicem uiuere uitam Inque tuo Tecum splendore quiescere, Tecum Gaudere aeternoque frui sine fine Beato. Quod totum in Te est: nam Tu, Pater, omnia solus Gaudia, deliciae dulces et amoena uoluptas, Immortale Bonum nulli enarrabile, idemque Finis inexaustus uotorum et copia diues. Omnibus ergo bonis nos Te potiamur habendo, Perpetuumque Tuo saciemur amore fruentes.

5. Eucharistia Mysticum, Panis uenerande, munus, Cuius in sacro nitet inuolucro Victima et mundi precium et Redemptor Maximus orbis; Pignus immensae pietatis, in quo Spiritum Sanctum Patriumque numen Seque largitus dator ipse munus Muneris auctor. Te suum terris specimen relictis Christus indulsit moriens et instar, Totus in Verbo sibi substitutus Omnipotenti, Totus introrsum semel euocatus Voce mandata Deus, integelli Panis extrorsum remanente forma Vndique tota. Integrum est cuius quota singulatim Portio nec plus capiente toto Quam minutali capis et pusillae Corpore micae. Plurimus nec plus geminusque centum Contines quam pars quotacunque partis, Multiplex idem uariumque idem – mi- rabile dictu! – Pristinum seruas. Odor est superstes Integer, tactu es quod eras, ademptum Est nihil, formam sed habes priorem; Te tamen intus Vertis in Christum, mage Christus in te; Qualis humanae precium salutis Soluit et lapsu reduci paterna Regnat in aula. Ergo maiestas eademque uirtus Panis et Christi, mihi rite salue, Inque personis tribus unus auctor, Vna potestas, Et salutaris cibus undecunque, Nectare antiquo meliusque nectar: Nanque tu praesens animi uoluptas, Corporis illa. Fonte nec totum meliore caelum Gaudet expleri potiusque nectar Haurit ac potu fruimur beati Vberis almo, Quo latus Christi fluit ingruenter Nec pias cessat saciare mentes Corpus auctoris referente Verbo Nectare plenum. Intus occultas latices beatos, Sis licet gustu uel odore nostris Sensibus panis similisque tactu, Fronte; recessu Intimo gestas5,53 gestas in margine: seruas hominem Deumque Atque in archanum penetrale condis Quantus in caelo es uel ubique rerum Virque Deusque. Ergo nos ingens recipis recaeptus, Tam diu cunctos habiturus in se Quam diu puro sine labe sensu Viuere cernis. Vtque fluxerunt elementa primum, Quae Chaos tantum fuerant inane, Vt simul facta est operante Verbo Connubiali Floris intacti pia Virgo mater, Sic Deum panis recipit latentem, Pura sacratur simulac per ora Christicolentum. Ergo, libamen, mihi rite salue, Pharmacum diris animi uenenis, Anguis antiqui medicina praesens Antidotumque. Pectoris puros tueare sensus, Nosque custodi sine labe, diri Hostis et uanos, quibus implicamur, Effice nexus.

6. Fratri Francisso pro poetica Si quibus humanae cognata poetica menti Contigit, aethereis est sedibus insita seque Cęlitus esse probat, pariter mentisque suique Auctorem testata Deum, quis munera diuum Insimulet, Francisse? Quis arguat aetheris alti Particulam et caelo quicquid bacchamur ab alto? Quis rudis, ignarus, simplex, mysteria nescit Summo uestra polo manare et amoris inurri Corpus in humanum diuini uulnera? Quorum Francissus ueram faciem monimentaque gestat Quae uolucer depinxit Amor; nam uulnere caeco Saucia mens pariter corpus consauciat ipsum Inque uicem patitur contagia corporis aegri. An, rogo, fatidicis mens est aliunde Sibyllis Praescia uenturi et priscis exorta prophetis? Aut alio uates de fonte uenire putandum est Et sacros animum mentemque haurire poetas? Nam si crimen erit cantare et pangere carmen, Cur Moses paeana canit per hyantia uictor Aequora transgressus, medio discrimine ponti Fissilis et sicco noua per diuortia limo Perque intercisis nudatum fluctibus isthmon? Cur, inquam, populi detracti e faucibus hostis Carmina uicinus persultat ouantia dulci Nectare tam facilis tentoria pascere Syon? Quis puer exultat per uasta incendia et inter Ludit anhelantes inadusto corpore flammas Exarmatque ardore faces piceosque furores Temperat et iustos fornace absoluit alumnos Aethereum triplici modulantes carmine Regem? Quorum obmutescunt concentibus omnia miris Naulia, sambucae, nec uox interstrepit ulla, Aut interpellat pubem medio igne canoram, Non clangore tubae, non ausis hiscere bombis. Nam quid adulterii commissa piacula dicam, Caedis et adiectum facinus per carmina solui, Dauiticasque preces per iambos supplice cantu Currere? Quid tenero lasciuas pollice cordas Foemineasque faces et mystica uulnera regis Aut decantatos referam Salomonis amores? Caetera quid referam tot uatum oracula sacram E caelo spirare fidem per carmina? Vates Sic Hieremia canit recutitae immania gentis Portendi scelera et casus instare supremos Carnifici populo et longe uentura suorum Praeuenit excidia praesago et praecoce luctu. Non secus Emanuel, »Nobiscum numen«, et ipse Virginei partus praesagia uersibus edit, Aetheris et summi mysteria pandit Esaias Totque alii uates Superum responsa canoris Spirauere modis per amica poemata caelo. Ipsa etiam Genitrix, maris inscia, Voce marita Viscera casta grauis, Verbo desponsa iugali, Laetitiam prodit per carmina, quae sibi subter Pusio concaeptus caeci sinuamine dictat Ventris et exultat materna per ora profari Anticipatque suos uagitus carmine dulci. Argumentosus dices fortasse: »Nec artem Culpo, sed artificem seu quisquis adulterat artem.« Nos etiam culpamus idem. Mihi peccat abusus Artificis pariter; neque enim, deluditur ullus Si medicus, medicina rea est. Damnanda uidetur Nec mihi relligio iurataque regula si quis Delirat collega tuus pede deuia uarro Sectatus pronisque ruens ambagibus, ut fit, Mille ueneficia et magicas tentauerit artes. Contemplator aquas, sunt muneris omnia quarum, Vt persaepe ruant immane frementibus undis Dilluuioque suo segetes, armenta, colonos, Omnibus exitio confundant omnia passim; Non tamen iccirco nobis inamabilis unda est Singula cuius ope et potu recreantur amoeno. Ignotum brutis animantibus inque repertum Nonne uides ignem? Primus qui more ferarum Pallantem lustris hominem sociauit in unum, Primus inhumano detersit saecula uictu, Cuius opis studia et mores artesque magistrae, Paulatim hinc etiam feelix opulentia nec non Tot bona fluxerunt, tot rerum commoda: seu quis Aedificat, terram seu uomere, classibus aequor Proscindit, frustra studio conatus inani Deficit ignis inops, flammarum immunis et expers. Qui tamen excoluit gentes hominemque poliuit, Syluestrem et cultu uitam meliore refinxit Squallentesque situs aeui spoliauit inertis, Saepe uides docilem confundere sacra profanis, Vrbibus et sanctis inferre incendia templis Sacrilegumque ignem uiolare altaria diuum Exitioque frui. Quod si tibi fabula mendax Quid Phaethontaeus tulerit flagrantior ignis, Saltem arsura docent supremis omnia flammis Fata quod exitium terris mundoque minantur. Non tamen inuisos ignes damnamus et usu Carnificem flammam nostro interdicimus; immo Nostra uiuit ope atque alimenta per arida gliscit Ardor et instaurat rediuiuas fomite uires. Cum passim uideas elementum impune foueri, Nec fraudi aut uitio est, nisi si quis abutitur igne. Tu quoque, Cyrnaeas si forte poetica taxos Mella uides redolere, fauos nec protinus omnes Nec Siculum nectar damnabis et Attica mella. Quod si materies promiscua peccat, habenda Num rea Calliope est, hominum diuumque uoluptas? Num si Trinacrias, Acheloia monstra, uolucres Sirenasque truces fugitamus ut acre uenenum, Non minus et caeli nobis innoxia Siren Declinanda, melos aut suaue nouemplicis aethrae Nec dulces Musas et amabile carmen amemus? Cur igitur Christi Francissus dogma secutus Vt moribundus olor supremo in funere fertur Nescio quos cecinisse modos? Nanque ipse Redemptor Et mundi precium, propiora piacula Christus Discipulos inter cantatis praeuenit hymnis. Idem Opifex rerum, Sapientia summa, probare Cuncta iubet, meliora sequi. Quis grata recuset Propter apes mella? Aut pomaria stultus ob inter Currentem spinam Pestique rosaria damnet? Nonne maritari cernis cum compare dulci Tristia et alternare uices per mutua? Verum, Lydius ut lapis, hoc ratio discernit ab illo, Atque subaeratum puro discriminat auro. Deprauari igitur quid mirum singula nec non In Chaos antiquum rursus confusa reuerti, Si non delectus melioris et optio fiat?

7. Ad Marianum de musica Quę tibi torpentes ignauia fluxit in arctus? Quae te paulatim uictrix lasciuia totum Vindicat? Vsque adeone tuam patiere iuuentam Imbelli torpere sono? Languescere nunquam Cessabis monstris muliebribus? Vsque perennis Desidiae reus esse uelis? Quin protinus omnes Pruritus ualuisse facis, tentigine tanta Ac scabie et morbo ne tu miser usque labores? Sic, puto, sic semper laxabere, sicne fatisces Perpetuum? Quin tu subito colliria poscis Et patulam opturas medicato uellere frontem, Aut pice rimosas et hyantes obstruis aures, Seu tu Dulichia mauis surdescere caera, Quando aliter tetras, Acheloia monstra, uolucres Infęlix Siculique latus transire profundi Haud impune potes? Quod ni, Mariane, dolosae Hoc lenocinium uocis pestemque canoram Effugis, Aethnaeis scopulis saxoque Sicano Surdior, allectus cantu dulcique ueneno Syrenum et captus iucunda fronte peribis, Vt qui Sardoo moriturus ridet ab ictu. Quod si consiliis aperire salubribus aures Forte meis praestat nec uatem surdus obaudis, Irritamentum pruritus ocyus aufer Segnitiemque tuam cytharaque aegrescere inerti Foemineis parcas monstris, nec te mihi scurram Nec mollem praestes cytharoedum siue coraulem. Scilicet his tantum nugis decurritur aetas, Hoc tirocinio uersare, hac gymnade gaudes? Hic sudor puluisque tuus? Quando has mihi debes Primitias, quando haec documenta impuberis aeui? At cur non potius, quibus haec muliebria cordi Monstra uiri – seu uos potius dixisse puellas Conueniat facilesque nurus et coniuge dignas – Segmentum geritis, multitia, flammea, mitram Aut tereti fuso lanam exercetis herilem Filaque sputiferis trahitis praemorsa labellis? Cur non, o uestri generis sexusque rebelles, Nubitis, haec ubi uos taciti contagia morbi, Haec scabies archana iuuat? Quod tuberis unquam, Quod genus urticae, boleti herbaeque salaces, Exacuunt teneros, quantum haec lasciuia, lumbos? Scilicet his Priami lorum, Titonia siue Hernia Nestorei seu ramicis hyrta moratur Entherocella modis, seu pontificale pilosum Inguen et hircosus nequeat iuuenescere penis? Quae non insolita tentigine uermicet imis Visceribus scabies morboque libidinis arctus Perfluat, audita turpis prurigine cantus? Ergo animum mollire caue cytharaeque salacis Auersere modos, tremularum et desine uocum. Vox blanda et nequam digitos habet, illa per aures Pertentare solet demissa et scalpere lumbos Atque titillatos aufert tentigine sensus. Vt tamen obscaenis similes gannitibus odi Et dignos meretrice sonos mollique cinaedo, Sic minus absurda nec amabile uoce boantes Exaudire uelim atque ululantes uoce ferina Et uasto clamore Getas Cymbrosque frementes. Vt toruam fugio pestem, sic debile carmen Eneruesque modos. Vox efferat altera mentem, Altera debilitat. Medium simplexque probamus; Semiuirosque Phrygas et rustica pectora uito. Vox tamen ambrosia quandoque et nectare dulci Dulcior Hyblaeisque fauis fluat, illa dolores Mitiget et fletus dulcescere cogat amaros, Illa salutares somnos mortalibus aegris Alliciat morbosque graues saeuumque laborem Paulatim leuet et sudorem abstergat anhelum. Illa domet rabiem et furiales temperet iras Immitemque animum et saeuae corda aspra nouercae Leniat, illa Iouem exarmet iam fulmine in ipso, Et prece conciliet manes hominesque deosque. Illa etiam somno torpentes excitat arctus Accenditque uiros laudum face et asperat iras Ingentes, pulcramque docet per uulnera mortem Pro patria et laribus, pro libertate pacisci Et procul ignauum fugat imperiosa pauorem. Tu tales imitere sonos uocisque manusque Quae castos uatesque decent nec parce pudicae Ingenuaeque lyrae. Nec si per turpia laedor, Iccirco cantus uitae morumque magistros Fastidire uelim: mores et Dorica laudo Carmina Pythagoraeque sonos ritusque Laconum.

8. F. Francisso Pedemontano de concaeptione Virginis Infestare suos contagia prisca nepotes Constat et a primo serpere uirus auo. Attamen ambigitur Mariam, decus orbis, an idem Polluerit tanti fons et origo mali. Hic interponit purae noua semina massae Humanique negat traducis esse ream; Ast alius riuos a fonte coinquinat omnes Continuumque pari lege propagat iter. Ocius hic maculas diuino numine delet Ablataque nouum labe refingit opus. Vtcunque, haud feelix uictoria: nanque necesse est Sanctorum spoliis constet onusta piis. Ergo pari studio certes, Francissene, semper? Te pugnare magis quam superare decet. Nobilior palma est haec rixa et foedere quouis, Hac lite, ut naeuo, est pulcrior ipsa Fides.

9. De Amore Vulneribus consumpta meis dum spicula quaerit In me telorum prodigus acer Amor, Dumque alas uolucres desiderat, unde sagittas Remigio armarat praepete penna leuis, Calcibus incautis mea uulnera perculit: inde In foueam praeceps incidit ipse suam. Ergo hunc carnificem nemo uereare: sine alis Nanque exarmatus uiscera nostra colit.

10. De naufrago reduce Foemina summerso dum creditur orba marito, Funereis dapibus mensa parata fuit. Dum moestam interea solantur, uenit ad aures Vox insperati nuncia fida uiri: Vxor et attonita est reducem complexa maritum: Peneque complexu est exanimata suo. Funebri ex mensa fit connubialis; ita auget Gaudia praemissus saepe inopina dolor.

11. Rhacusium, quod me ueteri praeponis Homero, Quid nisi Thersitem pluris Achille facis? Quid nisi mellifluo culices dominantur olori Et tenuis magnam uincit auena tubam? »Quod tamen, ut par est, Syllae centum ora rapacis Artificemque suum ficta Chimaera decet, Te quoque commendat dicendi copia: uerum Quod censet, nulla lance tuetur Amor.«

LIBER III Titulus: Aelii Lampridii Ceruini Poetae Laureati Liber III

1. Alexandro Pharnessio Cardinali suo principi Dum conspirato flagrant aestiua sereno Vrbsque indagandis aegra laborat aquis, Futilis et ductus culpatur inutilis undae Et sitis antiquos publica damnat auos, Ocia me portu iocunda morantur amoeno Cultaque uinetis littora nobilibus, Qua prope contiguis Media est utrinque duabus Insula et a medio nomen adepta situ. Cuius arenosum per littus aquamur, amicum Vsque adeo indulget dulcibus aequor aquis, Proxima corrumpunt nec amari pocula fluctus: Seruat inoffensam mollis arena fidem. Quam uero faciles haustus impune uidemus – Vnguibus effossae saepe bibuntur aquae! – Tam, reor, incertum est liquidi claementia maior Aetheris an placidae gratia maior aquae. Mira fides! Hic poma manu florentia gestat Frondibus et uernis tempora cingit hyems; Horrida nec glacie aut niuibus consputa senescit Bruma, sed autumnum uerque fidelis agit. Non tamen Oleniae foedamur ab imbre capellae, Sordet ab immundo semita nulla luto, Sed nitet et sese pluuio Ioue terra uenustat, Pulcrescit nimbis lota decenter humus. Ergo uolutabres hic nulla sorde lutescunt; Quo mage mersatur, pulcrior exit aper. Nullius hic luteam labis uereare lituram, Candidior Scythica, blande sciure, niue. Sed neque ieiuno sterilis sabulone laborat, Sed mage luxuriat uite solutus ager. Qua cadit in tutos deuexior insula portus, Pandit et optatos mollis arena sinus, Haec loca foecundat Boreas, sed collis et Auster Nobilitat Bromium per iuga caelsa suum: Summa nec inuideat campestribus uua, superne Nobilis et tumulis regnat opima suis; Sicubi non salebris scatet horrida et obice duro Circum latrantes obuia frangit aquas. Hinc indignantes fluctus audire uoluptas, Tristis et horrorem dulce uidere maris, Nunc uicibus summi prope culmina lambere caeli, Nunc pessum tumidas aequoris ire minas. Nec praedae pigeat, seu forte latentibus hamis, Siue tridentifera est illa petenda manu, Seu subter pelagus nassam posuisse capacem, Seu iuuat extensis littus obire plagis. Aestimat haec longe uenientia carbasa rupes, Illa expiscandis commoda seruit aquis; Haec paruos frutices et idonea pascua praebet: Ingenium dicas cuilibet esse loco. Quid mirum caelo fruimur si sospite: nusquam Noxia pestiferum uirus Auerna uomunt, Nec caelum nec aquas contaminat ulla Mephytis, Exhalat nebulas nulla lacuna graues. Sic mea cyaneo micat aethere uilla salubris Et longae augurium dulce salutis habet, Vitalisque placet Zephyri genitalibus auris Temperiemque unam uerque perenne tenet, Qua sinuant arcum atque utrinque reflexa uicissim Exarmant uastum brachia bina fretum. Hic ubi miramur fida statione morantes Inque uicem innumeras ire redire rates, Aedibus urbanis decorantur praedia, quaeuis Tecta uoluptatem ruris et urbis habent. Nanque peregrinas apportat sedula merces, Gaudet et aduectis insula laeta bonis, Et desiderium naturae industria supplet Cunctaque, terrarum quae parit orbis, habet: Annonam et facilem uictum Trinacria, uestes Occeanus fęlix, cinnama mittit Arabs. Ergo laborandis multum est operosa carinis, Remigio atque alis docta uolare suis, Seu cariem emendat ueterem et subducta reponit Naufragia et solitas cogit inire uias, Siue rudes pinus cessare in montibus altis Dedocet et nymphas aequoris esse iubet. Hic Cybeles lucum et Dodonae animata loquacis Robora uenturae puppis in astra putes, Argoasque manus ipsamque impune Mineruam Sudantem et Typhin saepe uidere licet: Nunc Athamantaeo meliorem uellere lanam, Nunc Cererem aut Bromium nauis onusta uehit. Hic labor egregius, Cyclopum hic tecta; nec arma Nautica nec cessat Mulciber ipse deus. Quid referam Dryadumque choros lususque procaces, Caeruleas mauis siue uidere deas? Aut pede suspenso Satyros ad furta uolantes Dulcia, nocturnis surripienda dolis? His ego deliciis, Princeps uenerande, relaxor, Quae mihi curarum millia multa leuant. Hic mea respirat grauibus iactata procellis Et tandem placidis cymba quiescit aquis. Te quoque, sed fatis melioribus, astra tuentur Blandaque secessus sospitat aura tuos, Protendique suum uentura in saecula regem Certa futurorum dant elementa notas. Scilicet auspiciis conspirant cuncta secundis Caelestisque fouet publica uota fides Syderibusque tuis caelum sanescit et aestus Icariique fremit mitius ira canis. Certa nec ignarum fallunt praesagia caelum Et passim incolumes esse iubentur aquae, Florescitque tuis incessibus obuia tellus, Cunctaque recturo principe uernat humus. Idalii nec si detur noua copia luci, Antiquum Veneris praestat habere nemus, Poma nec Alcinoi desideret altaque Tempe, Cui tuus aspectus tempora uerna facit. Hinc tibi nec priscis ingloria laudibus Ancon Torua Cleonaeę temperat ora iubae, Aestiuisque tuis indicit amabile frigus, Donat et intactas Vmbria cana niues, Transmittitque tuos glaciem Appeninus in usus, Verticibus si qua est irresoluta suis, Et tibi, quo placidus pacatum indulgeat aequor, Lasciuire suis Adria gaudet aquis.

2. O breuis, o uelox fugitiuaque, Pausa, uoluptas, O nimium uitae gaudia uana meae! Quam uariis ludor per inania uisa figuris Et capior somni credulitate leuis! Hoc erat ambrosiam quod rebar et esse deorum Pocula, quod fallax umbra soporis erat? Aeger ut incassum fęlix intercute morbo Per somnum oblatis exhylarabar aquis, Incertum an uigilans, animi dum caeca uoluntas Consilium ut frenos acer obaudit equus Et ruit in praeceps, brutis obnoxia tantum Sensibus, imperii nobilioris egens. Qualis et ammisso moderamine puppis aberrat Atque gubernaclis fluctuat orba suis, Talis in abruptum me deuius error agebat Et deturbatum mentis ab arce meae. Parce tamen, parce, o, si te non Caucasus horrens Procreat aut Scyticae tristior ora plagae, Nec fera Centauri aut Lestrigonis educat aula, Nec lupa, nec nutrix ulla leaena tua est, Sed pia concepit tellus, et amabilis, inquam, Vnda per ora nouem lene fluentis aquae, Mox immortali sanctoque sub ubere fotum Nutrit in ambrosio Deiopęa sinu! An placidas contemnis aquas et amoena fluenta Stagnaque natalis desidiosa soli? Paullatimque aboles radicitus indole prima Quos docuit mores sanctior unda pios, Inque nouam rabiem gaudes et sponte propinqui In tempestates degenerare maris? Hinc, uelut Aeolio Boreas animosus ab antro, Dilaceras nostrae carbasa tenta ratis; Nominis usque adeo pertaesum est meque fatigas Durior o quouis, Pausa, labore mihi. Quid tamen immitem querimur? Pellacia damno est, Tetrior illecebris nulla procella tuis. Nec mage Syrenum cantus laetale uenenum est, Nec qui Sardoo risus ab angue uenit, Nec te praetenta fallacior hamus in esca: Haec tua sunt uirus dulcia mella meum. Hinc mihi te rabidis praestat saeuire procellis, Neue meae fias aura secunda rati. Quin et Vlyssaea iuuat obsurdescere caera Ne capiar blanda uocis ab arte tuae. Laetalesque cibos quibus escor et omnia certum est Raetia tendendis prompta cauere dolis. Siue opus, auctores oculos mihi criminis huius Effodiam, tanti semina prima mali, Siue ueneficiis purgabile pectus amaris: Vt ualeam, quae non tetra uenena bibam?

3. Si qua impacatos fluctus experta carina est, Non temere e portu sustinet ire suo. Te tamen, o Princeps, retinacula nulla morantur, Nec semel expertae cura remordet aquae. Atque utinam non te simulati rumor asylli, Foederis et ficti fabula uana trahat! Vt sit uera tamen, quota pax, quae praelia difert, Temporis ut crescant commoditate sui? Haec fato – mihi crede – suo reparabilis hydra est, Per mortes gliscit fertilis illa suas, Sic damnis recidiua suis crudescere gaudet Dum superest tanti fons et origo mali; Ergo renascenti parcas confidere donec Herculea fiet tota cremata manu. I tamen, Ausoniae gentis decus, obuia quamuis Mitescet uultu saeuior hydra tuo. Te Triton uectare cupit, nec gratius ulli Piscis Arionius terga premenda daret. Iam tibi caeruleae cupiunt seruire puellae, Cymothoe thalamos optat inire tuos. Teque suum generum quo non emat aequore Tethys? Dotalis fieri quaelibet unda uelit. Ipsa Venus peplum, caeston dabit ipsa iugalem, Quo mare, quo rabiem temperet, Eure, tuam. Sed neque formosis nimium capiare lacertis, Saepius et blandae uincula rumpe morae. Non tamen abstineas cursu: licet horridus Auster Ingruat – ipse tuo sidere tutus eris; Nauta uel alcyones prae te rogitare recuset – Tu tibi Cassiope, tu tibi Castor eris. Quod si dilluuium Pyrrhaeaque saecula cernis, Seu puer igniferis deuius errat equis – Hic tibi certa quies, in culmina nostra recurras, Neue salutifero degere parce sinu. Huc trepidus redeas; caelum turbante Typhoeo Aeternos fama est delituisse deos. Tu quoque Phlaegraeum si rupto monte uidebis Agmen et horrisonas prosiluisse feras, Eia age, rumpe moras subitos molire regressus Et patriae fugias monstra nefanda tuae. Praestat Auentinum furem et Busyridis aras, Ismarii stabulum praestat adire ducis, Aut mage Sardiniam et Scyronia saxa frequentes, Horrendi uideas saxa uel Antiphatae, Caucaseasque niues et inhospita saxa Promethei, Siue Thomitanae templa uetusta deae, Quam iuga Gargani, aut Veseui incendia montis Quaeque Gigantaeo bella furore fremunt; Nedum poeniteat cinctus spectare decoros Seu mage Rhacusae moenia tuta meae. Monstra sed aereis uanescant irrita uentis Et sint ominibus pondera nulla meis. Sunt neque enim, fateor, nostra hibernacula tanti Quo liceat profugi principis ore frui, Vt scelus infandum uideas exulque relinquas Captiuam famulis gentibus Italiam.

4. Ecce petiturus iubilaea piacula supplex Congentilitio nomine reque Bonus, Non satis esse putat celebri purgamina ritu Praecipuum tantae munus habere uiae, Sed quasi facturus sanctis auctaria rebus, Quaerit amicitiae foedus inire tuae. Nec studium Superos audire et cernere maius Quam te, conspicui numinis instar, habet. Audito quod si reuerentia principe tanta est, Admoto propius gloria maior erit, Maiestasque suum praesens duplicabit honorem: Deficit auditis rebus iniqua fides. Nam licet augescant mendacibus omnia Musis, Par tamen est titulis nulla Camoena tuis, Quo mage fama loquax tanti sub honore laborat Principis et uulgi murmur inane leuis. Qui liceat passim celebreris, et ore supino Pendeat ad laudes Illyris ora tuas: Siue domi, seu me uersantem in rure paterno, Ad nomen lassant pocula nona tuum, Te nostri risus, te seria nostra loquuntur, Et tua si desint nomina, mutus ero. Quod tamen hic audit de te conuiua remotus, Nescio quid spectat maius in ore tuo. Feelices igitur qui te propiore fruuntur, Inclyta qui nostri principis ora uident. Hos ego malluerim quam sydera cernere uultus, Hoc ego malluerim quam Iouis ore frui. Mens tamen absentem semper spectare uidetur, Qua mihi te sola parte uidere licet, Nec nisi solari questus contingit amicos Et desiderium triste leuare meum. Quo mage succedunt felicibus omnia fatis Et tibi fortuna dexteriore fluunt, Hinc ego te studio teneor leuiore uidendi, Ne uidear non te, sed tua uelle sequi. Fortunam neque enim quam te spectare laboro, Aeternum meritis sit tamen aequa tuis, Semper inoffensum felix habitura tenorem, Ne meus aduersa sorte probetur amor. Nanque reportantur quod de te prospera semper, Optata nimium conditione fruor: Inde secundari uotis felicibus aures, Haec animo refero gaudia sola meo. Quo fruerer praesente magis, fortuna quod unum Inuidisse oculis uisa maligna meis; Non tamen, amota quamuis regione moramur, Desperant uultus lumina nostra tuos, Autumni seu me rapienda occasio praeceps Temporis inuitat commoditate sui. Interea nostrum, princeps uenerande, sodalem Aspicias uultu conueniente Bonum, Vt uelut auditam praesens tua gloria uincat, Est oculis cuius maior habenda fides, Sic incrementum uisi cognoscat amoris Atque in se praesens pignora nostra probet. Si spectare uelis, generi par nomen auito, Si mores, qui non dedecuere genus; Quod, puto, Romano est de sanguine, nanque colonos Huc misit quondam Troia Roma suos. Hunc tot amicorum ne reice; dignior alter Nemo sodalitio est, nemo fauore tuo.

5. Luctibus infelix cur aestimor esse meorum? O fratres, obitum parcite flere meum, Quod modo dicebar, praeludia certa fuerunt Nomine uenturum uaticinante decus, Nec mihi Felicis nomen disconuenit impar: Nunc sonat ex uero quod prius omen erat. Nunc ego sum felix, tam me langoris acerbi Dedecet et mortis poenituisse meae. Ipsa ualetudo grata est mihi, munere cuius Est mihi peccandi copia facta minor. Ergo mori lucrum est, nec corpus inutile damnem; Haec nos felices res facit, illa bonos. Nam uelut acris equi calor impetuosus obaudit Frena nec immanes ponte tenentur aquae, Sic minus hoc sese iuuenilis temperat ardor Quo mage confidit uiribus ille suis. Quem nisi compescis freno grauiore, peribis Infelix uoti proditione tui. Ergo uel optandum fuerat mihi debile corpus: Dos ista melior dote carere fuit. Integritas animi sospes pro corpore mansit, Candida simplicitas, intemerata fides. Hae mihi uirtutes caelum sine labe dederunt: Mulcta salutaris corporis illa fuit. Sic citius uidi uel tutius astra, rependit Debilitas gratas officiosa uices. Ergo meam mortem melior quod uita secuta est, Non est langoris gratia nulla mei. Tu tamen, o mater, luctu tristaris acerbo Ac esset natus flebilis umbra tuus? Si nescis, gremio Felix consedit auito, Fulgurat et patrio lucida stella sinu. Hic pro te natisque tuis sine fine precatur, Maternasque preces pondus habere facit. Quare age, moesta parens, ingratos comprime questus, Flecte uel offensos ore gemente deos, Vt quae laesisti, lachrymis pia numina places: Haec gutta ex oculis stillet honesta tuis.

6. Epitaphium eiusdem Qui modo dicebar, nunc sum, mihi credite, feelix: Hoc bene defunctos nomen habere decet.

7. Ecce, immaturo nunc uulnere mortis acerbae, Par quasi funereum, laesus uterque sumus. Nec moerore pari consors iactura leuatur, Sed grauat alternus mutua damna dolor. Acceduntque meis aliena incommoda, si quid Plus sese ulterius nostra ruina capit. Intacta nam tu uiduatus uirgine, cuius Funereus taedas praeuenit ecce thorus, Ast ego defuncta crudelis coniuge uiuo, Debueram pariter qua moriente mori. Nec tua plaga minor, sanguis nanque ille fatiscit Qui sponsalitio foedere iunctus erat. Extinctae superest mihi plurima matris imago; Pignore tu nullo tristia damna leuas. Est iactura tamen leuior tua: nupta marito, Et mater natis occidit illa suis. Tu noua nascentis deploras semina flammae Ante maritales consenuisse faces; Nos desiderium tam longi flemus amoris, Irritant luctus pignora parua meos, Imbellis quorum miseranda infantia iustam Maternae poscit sedulitatis opem. Lac et opem paruisque implorat debita natis Brachia, complexus, oscula nota petunt, Incassumque iterant et nomen inane requirunt, Heu matrem, uberibus cuius alenda fuit! Ergo recrudescit mihi matris imagine uulnus Et soboles curas duplicat orba meas. Fertur abortiuo nec tam praestasse Lyaeo Iuppiter extinctae fulmine matris opus, Quam studio cogor matrem indulgere paterno Incumbitque humeris sarcina bina meis. Et licet hoc grauibus nondum disuadear annis, Non temere huic alter substituetur amor: Nam neque sacrilegae soboles credenda nouercae, Nec sinit uxoris mutua parque fides. Ast tibi coniugii retinacula nulla supersunt, Nec delibati pignus amoris obest, Altera quin possit uinclo meliore iugari, Quae tibi desponsas possit obire uices. Damna resarciri possunt tua, foenore multo Excidit inducta coniuge sponsa prior. Nam licet huic tenera prudentia uirgine maior, Pectora uel sexu nobiliora suo, Forma uerecundi facibus geminata pudoris, Nec nisi uirgineo sanctus in ore color, Nec genitor cum matre ulli uirtute secundi, Clara nec antiqua stirpe pudenda domus, Est tamen ingenuis diues Rhacusa puellis, Quas genere et forma contigit esse pares. Vt uiolae aequales cognataque lilia surgunt Consortesque una conditione rosae, Sic, congermanis tot dotibus, optio par est Nec magis ambiguos Castoras esse putes, Nec mage lac lacti simile est quam forma puellis Concolor et uariis quamlibet aequa bonis. Parcius ergo tui funus deflebis amoris, Nulla nec illius damna dolenda putes. Feelix illa quidem, quae nunc caelestia carpit Connubia, Elisii nupta superba Iouis. Forsan et illius – si diis quoque talia cordi – Auspicibus superis pronuba Paulla mea est. Hinc bene consultum est illi, per funus acerbum Quae modo lugubri munere facta dea est Et pro te summum gaudet pepigisse Tonantem, Dotale et quicquid regia cęlsa tenet. Qui nisi riualis caelestibus esse laboras Et tibi dos sponsae est inuidiosa tuae, Non illi inuideas caelum, aut caelestibus illam, Parce immortales sollicitare toros. Quam tibi deposcis, digna est Ioue, Iuppiter illa: Mortalis thalamos, Drage, require pares. Nubilis et nostra est non una locabilis urbe, Et desiderium copia lene facit; Quo mage iacturam facile est reparare priorem Et pensaturas damna referre uices. Haec aut nulla tuos hylarabunt pocula luctus, Quod noua tristitiae est nupta futura tuae. Parce, precor, lachrymare: tuum reparabile damnum est, Inuidiam iustis parce mouere deis; Me natosque meos, quorum immedicabile uulnus, Hae lachrymae, quae te dedecuere, decent.

8. Diffiteare licet te bracchis atque cucullis, Agnoscit uultus Illyris ora tuos, Nec tua maiestas uili caligat amictu, Lux tua caelari conspicienda nequit. Nanque potestatis facies et imago coruscat, Et quamuis cupias degenerare, nequis. Conspicuum neque enim luna intermenstrua solem, Nec penitus nubes condere caeca potest; Te quoque nec penitus uestis plebaea colorat, Pallaque fulgorem uelat opaca tuum. Scilicet ipsa tuos uestigat Fama recessus, Mille aures, totidem lumina et ora gerens, Teque refert populis et nunctia, testis et index, Praesentem ostentat conspicuumque ducem. Nec trabeae nec te tam regia sceptra resignent, Aemula quam famae prodit8,16 prodit in margine: reddit imago tuae. Te laudes nomenque tuum uel ubique locorum Praepes honoratis Gloria uectat equis. Quid mirum est igitur, nostris celeberrime terris Dux, Phaethontaei gloria magna Padi, Si te patritiis Epidaurus honorat alumnis, Quem niger extrema nouerit Indus aqua? Si tamen – ut uates tradunt – nec penna nec aurum, Cornua nec summum dedecuere Iouem, Caelestesque decent lusus et mille figuras Saecula Vertunno prisca dedere suo, Te quoque mentiri formas et ludere fas est Et trabeam et fasces dissimulare tuos. Sed quocunque tamen prodis uenerabilis ore, Est decor imperii clarus ubique tui, Nec penitus lateas si Prothea, siue figuris Vertunnum uincas Mercurium atque Iouem.

9. Lucrinus puer et piscis Babylonius et qui Hypponis puero terga premenda dedit, Et Męthymnaeum qui uexit Ariona delphin Piscibus ingenium dedocuere ferum. Verum incredibilis mendax et saepe uidetur Si caret exemplo fama uetusta nouo. Hinc tibi laudatus delphin, facunde Ioannes, Instaurat ueterem per noua monstra fidem, Qui piscatoris gratus comes atque sodalis, Assecla et praesens auxiliaris erat. Nanque agitabat ouans pauidos in raetia pisces, Cogit ut in stabulum pastor ouile pecus, Vtque cateruatim terrae applicat agmine magno Accipiter densas impetuosus aues, Aut ubi claudendos uenantum indagine ceruos Laetus odorifera nare Molossus agit. Talis erat delphin, sic illum ardere uideres, Cingat ut aequoreos inde uel inde greges. Ergo diues erat piscator munere piscis Et pecudis gratas senserat esse uices. Nanque diu innocua securum pauerat esca, Tuta nec hamatis laeserat ora cibis. Hinc memor et gratus iactum ditabat herilem Vixque pares praedam sustinuisse plagas. Sed melior sors est riualibus inuida semper, Nec tulit insolitas Liuor acerbus opes, Proque cibo uirus dedit et sua miscuit illi Toxica, quae diro Cerberus ore uomit. Ergo uenenatas fruges laetaliter hausit Qui populos delphin pascere natus erat, Piscator, conuiua tuus dulcisque sodalis, Officii consors sedulus usque tui, Vectigal censusque tuus fortunaque feelix, Olim expiscandis obuia semper aquis. Tu tamen, o proles nostri maris inclyta, delphin, Nec nisi Rhacusiae mitis alumnus aquae, Quod te clara mei decorant monimenta Ioannis Et per te renouant monstra priora fidem, Feelix sorte tua: neque enim, puto, clarior esses Si meritis caelum dentur et astra tuis.

10. Non quia communi sortitus origine nomen Turcharum aut sanguis barbarus esse uelis, Francisce, o gentis Gonzagae nobile sidus, Omine sed certo Turchus ubique sonas. Nam, uelut inuictis tribuit Germania Drusis, Victori aut nomen Dacica terra suo, Aut sua Scipiadae dedit Affrica, Creta Metello, Praescia sic generi fata dedere tuo. Nam tua uenturae uox est praenuncia sortis, Debentur sceptris Turchica regna tuis. Nomina sic olim magnis celebranda triumphis, Quae modo sors tribuit, prospera bella dabunt. Quid mirum? Sanctae superatum munere pacis Vinci a Gonzaga principe posse doces, Qui modo, dum meritis tecum certare laborat, Attamen officiis uincitur ille tuis. Nec tibi largitor par est, sed cedere passus, Europam atque Asiam iactitet ille licet, Qui tibi muneribus tantis, licet auctio fiat Turcarum regni, praeualuisse nequit. Haec prima est pacis uictoria, proxima bello: Mox tibi finitimus Turca triumphus erit.

11. Cum ducis auditum est Leonorae funus acerbum, Luctus tam uariis urbibus illa fuit: Hesperii lugent, septem luxere tryones, Hoc quod Aragonium possidet omne genus. Praecipue intonsos uellit Ferraria crines, Et gutta Haeliadum largior ore fluit. Nec Mediolanum, nec Mantua lumine sicco est, Reginam socrum luget uterque gener. Ereptam ante omnes ploras, Isabella, parentem: Finis inexpletis luctibus ecquis erit? Quid, precor, aeterno cruciaberis anxia fletu? Intumuit lachrymis Mincius ecce tuis. Moestaque lugubris creuerunt stagna Padusae, Flumineas auxit fletus herilis aquas. O Sypili saxo lachrymosior, unde tot imbres? Vnde hic funereae flebilis humor aquae? Nam quid inexausto, Regina, tenebere planctu? Desine ploratus continuare tuos. Quam uelut extinctam cum toto corpore mundi Et uariis luges gentibus, astra tenet, Et fruitur caelo uita meliore superstes, Regnat et aethereo sidus in orbe nouum. Nam proauos inter reges olimque potentes, Inter Aragonios illa recaepta suos, Seu Ferdinandi clara ceruice coruscat, Illa uel Alphonsi uertice fulget aui, Siue haec Haesperia est, siue Arctica stella uicissim, (Vtraque nam sanguis sunt, Isabella, tuus), Seu Phaethontaeas non dedignata sorores, Siue illam famulus stellifer amnis habet. Sic dea sidereis intermicat aemula sertis, Qualia Dictaeum malit habere genus, Atque Dionaeo multum praefulgurat astro, Et Berenicaea clarior illa coma est. Ergo quid insanis ululatibus astra fatiges? Inuidia est matris funera flere tuae, Quae uice terrarum et moribundae pondere molis In solio caeli splendidiore nitet.

12. Epitaphium eiusdem Cum Leonora nouum properaret ad aethera sidus, Certamen stellis omnibus una fuit. Tale ad spectaclum caelo pendente, uicissim Hesperus atque Arctos hanc meruere ducem. Nam primum Arctoae censetur origine stellae, Sed mox Hesperii sanguinis illa fuit. Moesta quid ergo tuam ploras, Isabella, parentem? Quae regina fuit, nunc Leonora dea est.

13. Quam bene sumpserunt Venetae noua signa triremes Seque ope bellandi nobiliore tegunt! Nam modo Dux Venetus, custodia publica rerum, Mutat adoratae Marcica signa cruci Toruaque deposuit fului simulacra Leonis Conspicuęque gerit sola trophaea crucis; Qua maria et terrę sola custode tuetur Grimanus, patriae gloria magna togae. Hinc pius admonuit gentes melioribus armis Quod pro communi bella salute gerat. 10 Hoc omnes signo et prora pendemus ab una, Crux omnes terras classis et una tegit. Hoc orbis uallo, hoc praecluditur obice rerum, Adnixa est humeris terra fretumque tuis. Quid Superos igitur pro te, Grimane, precemur, Digne hoc uexillo, uindice digne Deo? Vt uincas quem nunc sustentas comminus hostem: Dignior est Venetis laurea nulla tuis.

14. Sanguine quod surgis Romano, hinc, Barbe, tuorum Ostentare potes pontificale genus, Gloria, ni fallor, magna est; noua gloria maior Quod Venetae pars est conspicienda togae. Nam meruisse omnes simul et uicisse uideris Quos decorat proauos aenea barba tuos. Nec minus et Veneto rerum iam stante senatu Principe Romanos stare putamus auos. Adde quod in uobis augescit Romula pubes, Gaudet et ornari posteritate sua, Quod uestrae nulla est permissa licentia plebi, Iura nec ambiguus publica ciuis habet; Sed neque patritius uilis contemptor acerui, Iustitia populum sustinet esse parem. Ergo quis indignos proauito culmine credat Quos patriae proceres educat aula tuę? Qui sibi cognatos quoties rexere Quirites, Accepere nouum culmina sancta decus.

15. Orator uobis Scythicum mittendus ad axem. Quis regis sacras dignus adire domos? Augebit placidis qui regia dona Camoenis, Cuius bis gratum carmine munus erit. Nam blando ornatum sermone decentius aurum est Et laude adiecta maius habet precium. Contra illaudatum uerbis sordescit ineptis Et fatua munus rusticitate perit. Ergo licet donis princeps capiatur opimis, Non tamen ingenii negligit ille decus. Ingenii dotes non negligit ille superbas, Vincitur et docta conciliatur ope, Carminis et blanda capitur dulcedine: ut aurum Diues, sic Musas ingeniosus amat. Bella inter galeasque truces lituosque sonantes Temperat Ausoniis Martia castra modis. Indulget Latiis rex inter castra Camoenis Et pariter Musis militiaeque uacat. Gorgone sic pugnax Tritonia praesidet armis, Ingenuas artes non minus illa colit, Siue sagittiferos Turchas fortesque Ceruchos Siue rebellantes fulminat ense Gethas, Siue cathenati calcat fera cornua Rheni, Digna gerit Musis, carmine digna gerit. Non igitur uobis Scythicum mittendus ad axem, Vt puto, qui Musis eloquioque caret. Tale quidem elinguis faciet uilescere munus Qui regem titulis demeruisse nequit. Carior est auro titulus, potiora tributis Vatum scripta bonis regibus esse solent. Hic igitur tribuendus honos doctisque probisque: Indignum uobis mittere crimen erit. Virtute et merito, non ambitione legendus, Gratia nec peccet patritiusque fauor. Non hic Illyrico, uerum sermone Latino Gaudet Romanos rex imitatus auos. Quid nisi sermonis crassi pinguisque Mineruae Saxeus et statuę marmoris instar erit? Quare agite, o ciues, suffragia uestra potentem Lingua oratorem consilioque legant, Foenore qui magno cumuloque rependet honorem, Non qui decoctor muneris huius erit. Quod si, patritius pariter uesterque poeta, Tale oratoris munus obire legor, Roma Quirinali tribuit quam uertice, non haec Dedecori uobis laurea uatis erit.

16. Quos Veneti misit prudentia magna senatus Iuraque patritiae conspicienda togae, Hos tua nunc dapibus, Princeps, ueneratur opimis Claraque deliciis accipit aula nouis. En quanto splendent conuiuia structa paratu! Vix capit innumeras mensa superba dapes. Vix, puto, splendidior domus haec aut structior esset, Acciperes mensis numina magna tuis. Nil tectis uulgare tuis: conuiuia sunt haec Regia, sunt magno fercula digna Ioue. Quid mirum? Veneti maiestas tanta senatus Cum superis digna est accubuisse deis. Ambrosias haec mensa dapes, haec maxima caeli Numina conuiuis prouocat aula suis. Aurati hic calices et uasa argentea fulgent, Quaeque Scopae credas pocula ficta manu, Quicquid et artificum regale toreumata gestant Atque Cleantaeas prouocat arte manus, Ingenium docti possent quaecunque Myronis Summere, Phidiaca digna uel esse rota, Aut ueteris possent mentiri Mentoris artes – Aedibus id, Princeps, cernitur omne tuis: Altilium et quodcunque sagina domestica pascit, Et quascunque feras sylua ministrat aues, Egregium et quicquid dominus finxisse culinae Artificisque manus ingeniosa potest. Aethiopes nigro tales perhibentur in aestu Conuiuae mensas explicuisse Ioui. Callida uix tales ducibus Cleopatra Latinis, Splendida seu Phrygio struxit Elisa uiro, Clara fuit tanto nec Caesaris aula paratu, Aut Corcyraei regia mensa ducis. Denique uix tanta quicquam est instructius aula, Nec coetus caelo dignior esse potest.

17. Ecce teatrales renouat Comoedia plausus: Ecce habitus redimunt syrmata prisca suos. Procedit pariter soccus pariterque cothurnus; Hic humilis serpit, grandius ille tonat. Grandius ille tonat reges regumque ruinas, Dulcibus hic pingit uerba iocosa modis. Comoedum ridere decet, lugere tragoedum: Tristior hic nobis, laetior ille placet. Inde supercilio grauiore tragoedia pulcra est: Morosa Senecam fronte tonare decet. Blandior at Plautus (lasciuia comica tota est!) Per cuneos risus perque teatra mouet. Quod tamen in uultus audent remeare priores Vtraque longaeuo Musa recaepta situ, Rursus et Ausonios pulsant proscenia colles, Cui, rogo, cui munus tale referre licet? Pomponi inuentum est, quo nunc auctore repertus Ecce teatralis mos prior ille redit. Ille cothurnatum nam syrma et prisca reduxit Pulpita, cum soccis conspicienda suis. Sic tamen est munus Raphaelis et inclyta uirtus, Sumptibus hic auxit nostra teatra suis. Auspiciis cuius tanta ad spectacula uisa est E septemgeminis currere Roma iugis; Vidit et ut lusus post saecula multa reuersos, Et populi aspectu est exhylarata sui, Clamoremque suum et plausus agnouit auitos Atque olim obliti uerba renata soni, Ac ueluti positis iuuenescat pulcrior annis, Sperat in antiquum posse redire decus.

18. Quas Cynosura rates, quas Parrhasis Vrsa gubernat, Sunt quorum extremus uela Canopus agit, Sunt etiam implorant placidos qui saepe Laconas Naufraga cum tumidi fluctuat unda maris. Ast ego nunc grauibus uexatus, Marce, procellis Alma mei supplex principis astra uoco. Tu mihi tu, Princeps, Helice, Cynosura, Canopus, Tu mihi Tindaridum sidus utrunque nites. Ni mihi defueris, Dux optime, nulla uerebor Sidera, falciferi pigra nec ora senis. Dispeream si quem, Princeps, mea carmina spectant Te praeter, si quem nostra Thalia rogat. Non aliud nobis iubar aspirabile detur, Non alium malim posse uidere Iouem. Quid mirum? Haud alio mundus rectore teneri, Viuere non alio sub Ioue Roma cupit. Quin tibi uel rigidi seruirent sponte Catones Et cuperent regno succubuisse tuo. Quin libertatis uindex tibi cederet ultro Seruitii patiens Brutus uterque tui. Quod si quando tuas, uelut auguror, orbis habenas Sentiet, imperio prouocet astra suo. Non alias odium ciuile, domestica clades, Cumque intestinis factio pulsa dolis, Nec magis et rabies priuata et mutua caedes Impia quique repens suscitat arma furor, Et quicquid scelerum conflatur ubique quiescet: Principe non alio sanctior orbis erit. Te metuat quicquid nunc imperat: ambitus amens, Liuor, auarities, foenora, furta, neces, Te metuat scelus, infęlix trudetur Erynnis Ad debellatis Tartara nigra comis. Regnabit nutrix rerum Concordia, surgent Sancta relegatis saecula criminibus. Interea dubios casus, optabile sidus, Respice et ambiguae dexter adesto rati. Dexter adesto rati: sic te rectore quiescat Optatis, quae nunc fluctuat alnus, aquis.

19. Nunc ago Natalem Christi, Gradaee, nec illum Quem sibi pacato gessit in orbe Deus: Nam Christo nascente fuit pax alma per orbem, Ast ego perpetior bella nefanda domi. Bos stabulum Christi sociusque adflauit asellus: Adlatrant stabulis ora canina meis. Ambrosioque Dei uagitu parua sonabant Tecta: meis carcer questibus ecce tonat. Confessa est nox illa diem meliore sereno: Nox mihi perpetuo est una futura situ. Mystica stella Deo et sidus natale refulsit: Interdicta meis sidera sunt oculis. Pastoresque pium cantabant numinis ortum: Tota domus nostro carcere moesta gemit. Seruabatque nouus cunabula sancta minister, Quicunque ad partus fulguris instar erant: At nos carnifices seruant dirusque satelles, Adsueta infandis turba ministeriis. Caelestisque chorus mundi cecinere salutem, Laetitiamque aegit terra polusque nouam: Quid nisi compedibus, ferro et stridore cathenae Hic locus horrendum, flebile, triste sonat? Expositumque palam Christi praesepe patebat: Clauditur inuicta ianua nostra sera. Ergo ego Natalem nequeo sentire beatum, Sed mihi lugubri tristior ille die, Siue Parasceue seu Christi funeris instar, Nec Natalitiam dignus habere notam. Non malefacta tamen uitae probrosa piamus, Nec reus incaesto dicor adulterio, Nec Catilina feror, nec Verrhes improbus idem, Nec dicor patriae Sparthacus esse meae, Sed Brutos Traseasque sequor, nec fundere uitam Pro patria aut dubitem procubuisse mea. Ipsa, nouerca tamen, genitrix mihi – pro pudor! – ecce Non meminit matrem dedidicitque piam. Innocuum quid enim tenebroso in carcere clausit, Aut tantum linguae simplicitate reum? Non multis uitae nocuerunt crimina: nobis Linguae libertas et pia uerba nocent. Scilicet haec nostri sudoris idonea merces? Hoc precium uati reddis, Apollo, tuo? Qui licet accuser uerbis peccasse proteruis, Dote tamen propria lingua redempta mea est, Quae modo Pannonici decorauit funera regis, Quae patriae totiens officiosa fuit. Non tamen hoc facinus dicam patrasse senatum, Qui me praecipuo semper amore colit; Facta simultatis luimus morsusque malignos, Huc me in pistrinum Liuor acerbus agit. Qui Christum adfixit trabibus sanctosque cecidit Saepe uiros, uitae parceret ille meae? Sed qui nunc gaudet, uexabitur ille uicissim, Vertet et in proprium dira uenena caput Et sua tabifico lacerabit uiscera morsu Cum modo candorem nouerit ille meum. Nam mihi purpureum solem spectare licebit Cum quater umbriferis Luna recurret equis. Tu uero, o caeli Natalem habiture serenum, Exemplo uulgi pectora disce meo!

20. Carcer noxie, carnifex, prophane, Qui punire soles reos, nocentes, Cur nunc es, rogo, praemium immerenti? Quid mecum est tibi? Num sequi laboras Sancta ergastula, siue Tullianum, O nequam, fieri cupis sacellum?

21. Ergo tempestas nobis uentosa pepercit, Naufraga nec merces abstulit unda meas, Ergo uel Aegeas hyemes et saxa Capharei Innocuae licuit transiluisse mihi: Nunc autem nequeo medios euadere portus, Nunc ego naufragium cogor habere domi? Quod neque praeruptis sunt ausa Ceraunia saxis, Quod neque spumosis Adria fecit aquis, Hoc intra muros et tecta domestica cerno, Infeelix media dissipor urbe ratis. Nam neque uentorum pelagique adfligor ab ira: Me domini rabies obruit una mei. Mi praeceps furor atque aestus rectoris auari Tempestas, pestis, dira procella fuit. Ergo tot elapsam scopulos uentosque furentes Poenitet et longi littora curua maris, Nec te, Sylla ferox, nec te uitasse, Caribdis, Profuit: interius Sylla, Caribdis eras! Visceribus mediis medioque in corpore pestem Exitiumque tuli caeca carina meum. Scilicet hic omnes Symplegadas intus habebam, Hic omnes Furias, omnia monstra tuli. Ah ego Cyaneas mallem rupesque Malaeae Gaudere et spoliis Pontica saxa meis, Quam sic per facinus spoliari; qualibet unda Debueram infelix malle perire ratis! Quid iuuat immanis uitasse pericula ponti, Si reducem portu deuorat unda suo, Si nunc in mediae penetralibus obruor Vrbis, Regnat et in tuto dira procella uado? O mihi claementes frustra uentosque fideles, O mihi suspecti fida pericla maris! Et quicquid cassa formidine triste timebam, Pondera mendaces uana habuere metus. Sunt portus, sunt tuta parum naualia nobis: Sunt mihi fallacis perfida templa soli. Impia tempestas rapidis in moenibus orta est, Quaque minus rebar parte ruina uenit, Votorumque fuit fiducia falsa meorum: Me fateor propria credulitate ream. Hunc portum infamem, hoc inamabile littus auarum, Quam freta debueram cuncta timere magis! Peccasset pelagus leuiori crimine; raptor Plus mihi quam damno est proditione reus. Sic ego communi saciarer sorte, tulisset Supplicia, eiectus littore, nudus, inops, Aut animam efflasset scopulis adfixus acutis, Cum praedone suo naufraga praeda foret. Sic impune quidem nec me rideret inultus Regnaretque meis altior ille malis. Me miseram! Euasi fluctus innoxia nauis Vt sim rectori diripienda meo. Euasi scopulos tuta ut statione perirem: Sanctior et terris uentus et unda fuit. I, portu securus agas templisque deorum: Naufragus est portus, naufraga templa mihi. Illa, inquam, quae me damnabant improba uotis, Accumulant damnis damna priora nouis, Praedonem quorum inuiolabile seruat asyllum, Nec sinit immunes dira rapina deos. Sit pudor hic saltem miscendo sacra profanis, Parcite caelestes conscelerare pios. Ocyus hoc nostris expellite dedecus aris, Diluat admissum sanctior unda nefas. Et quicquid sceleris conflatum est, expiet ignis, Fumet odoratis diues acerra focis. O diris addicte senex, quid linquere cessas Templa execrandis non adeunda uiris? Quid, precor, incaestas sacraria summa deorum, Quid pede sacrilego limina sancta teris? Temperet accessu pestis deuota profano, Crimen abhorrescunt numina magna tuum. Hoc dirum Scythiae templum et Busiridis ara, Et domus horrendi tetrior Antiphatae, Furis Auentini specus et Scyronia rupes Est, ubi praedonem protegit ara meum. Nulla ibi relligio, nulla impolluta deorum Templa, ubi seruari talia furta licet. Nullos esse deos caelumque affirmat inane Qui tantum facinus sustinuisse potest. Quin latebras linquis amens? Quae crimina damnant, Praetendis sceleri numina magna tuo! Quid mihi depositum non promis et unguibus uncis Furta nec extorques exuuiasque graues, Infamasque solum diris natale rapinis Et patriam soluis relligione tuam? Hypponactaeos quod si contemnis iambos, Nec famae aut cura est nominis ulla tui, Carmina Musarum nec sanguinolenta perhorres – At saltem edictum pontificale time! Tu tamen illecebris Sybaritum mollior udis, Quae luxu Oebalio desidiosa fluis, Milesi solos imitari conscia mores Nunc male fucandis ingeniosa dolis, Arpiis eadem trucibusque rapacior Euris Discolor et uitiis digna perire tuis, Non impune feres, ut cessent fulmina, nec te Tincta Lycambaeo spicula felle petant: Quod merita es per tot scelerum diuortia, solues, Vlciscere meas moribus ipsa uices.

22. Saxea quam ueros mentitur imago dolores Et simulat uerum Laochoonta lapis! Altera cui serpens haurit latus, altera cingit Brachia per nodos pone reuincta suos. Nec facies una est circum, prolisque gemellae Adfectus uarios temperat una silex. Illius exanimes uultus moribunda figurat, Vipereo expirat saucius ore lapis; Illius attoniti coluber uestigia stringit, Hic marmor ueri signa pauoris habet. Praecipue simulachra patris miseranda suasque Natorumque uices flebilis ille dolet. Hinc extare iubet populoque placere Quirini Iulius, ingenii caelitis instar, opus.

23. Serpentes geminos et Laochoonta cruentum, Et circum pueros cernis utrinque duos. Vulnerat hic patrem, natum tenet, altera patrem Continet et nati pectus acerba ferit. Sibila mentiri, saniem manare cruentam, Morderi credas saxa, ferire, mori.

24. Laochoon extat prolesque gemella reuincti Anguibus et rursus culmina summa tenent. Et merito est tanto sub principe: Iulius orbis, Hic labor artificum gloria summa nitet.

25. Pignoris optati regina puerpera compos Nec defuncta meas deprecor ipsa uices. Nam quamuis uiridi mors maturauerit aeuo, Dulcius haud alias interitura fui: Et partu et regno saluis et rege marito Totque superstitibus mittor in astra meis.

26. In maledicum poetam pro Venetis Cornicem, fateor, pennis deplumat ademptis Imbellemque cohors densa fatigat auem. Magnanimi contra sors est diuersa Leonis: Hic par innumeris millibus esse potest. Quod semel hic hausit, non extorquetur, et alis Gryphis Hyperborei praepes ad astra uolat. Non toga, non satis est sibi crista, nec infula, thorax: Huic quoque mastrucas, Roma secunda, dabis.

27. In Inuidiam pro Venetis Pectora quod thorax, humeros toga, uitta capillos, Crista tegit Veneto conspicienda caput, Carperis et iusti quaesitum sanguine belli Imperium praedam, Liuor acerbe, uocas. Non tamen ereptis moeret Germania uittis, Gallia nec cristis aestuat orba suis, Hispanus thoraca gemit trabeamque Quirinus: Quilibet ornatu splendet, ut ante, suo. Verum habet in toto Venetus commercia mundo: Impiger hinc unus uendicat omne decus. Quod si te nitor et maiestas discolor urrit, Quae modo uestitu uersicolore placet, Et quandoque sibi peregrinum interserit illi Quo semper cultu splendidiore nitet: Quid si ultra perget caelo gratissima uirtus Nec deerunt meritis emolumenta piis? Quid tibi portendit tantarum gloria rerum, Necdum tormentis meta futura tuis, Cum Memphys illi, cum barbara texerit Helle Siue Semiramia Persia diues acu? Nanque triumphato uirtus tibi laeta parabit Carnifices, laqueos, uerbera dura, cruces, Cum niger Indus ebur preciosaque uellera Seres Et dabit huic gemmas diues Erythra suas. Ipse, nocens Liuor, carpendus hyantibus hydris, Quae furis in proprium uipera saeua caput, Discissa moerens tunica et post terga reuinctus Et debellatis foeda per ora comis Squallebis tanti non ultima pompa triumphi, Excrucianda oculis ossea forma tuis. Ast ego solemnis uates altaria circum Caelitibus summis debita uota canam: Hoc decus, hoc utinam nostro maturet in aeuo Praeueniantque obitus gaudia tanta meos!

28a. O munuscula nectaris beati! O dignum Ioue poculum! Quid ergo Certatim Mario meo redonem? Paucos endechasyllabos, ut inter Regales cyathos melos beatum Mente interbibat auribusque captis.

28b. Cum nos corporeo, Mari, baratro Tardant noxia membra plus amare Quam cognosse uel eloqui ualemus, Et plus expedit et minus fatigat Immensum colere omnium parentem Quam primordia quaeritare rerum, Quorum quaestio captiosa frustra Per tot cornua flexuosa tendit Soritasque uolubiles aceruat. Nam quid proderit, heu, labore casso, Vestigare Deum uel inuenire Quaesitum tot inanibus figuris, Si non quaerit amor, tenet fouetque, Qui nunquam nisi amando possidetur? Nam diuellitur arctubus caducis Et sese abdicat alteri dicatus Seque effert moriens amans, amato Vt conspiret in alteroque uiuat, Iam non ulterius suus, sed ultro Hic quem diligit illius uicissim. Sic spiramine mutuo sodales Fiunt unanimes, pares amici Ambo spiritus unus, una uita, Quos per mutua uinculo perenni Mens confoederat et maritat una Et promiscua temperat uoluntas. Ergo deditus alteri, fit alter, Atque idem Deus est Deo dicatus Toto pectore et omnibus medullis Nec simplex nisi spiritus, uel unum Corpus perspicuis uolucre membris. Quare dogmata rethorum facessant, Disertatio uersipellis absit, Et nodo stropha plectilis tenaci Quam fallacia uiperina nectit. Ne caecae in foueam scrobis latentem Prauo tramite te sophisticorum Ducant deuia, parce syllogismis: Nec presso bene fidimus pugillo. Quod si nectare perfrui beato Quaeris, si fieri deus peroptas, Ardentis uolucres amoris alas, Vt fias amor et deus, capessas. Qua fretus face nec moratus ultra Vllis obicibus, uidebis in te Haec mysteria quae, Mari, requiris.

29. Martinalia nunc hyems reuexit: Adsit farreus orbis et placentae Sectae portio sortienda, crustum Incido cereale frustulatim. Non argenteus aereusque nobis Desit nummus et aureum numisma Quod per singula frusta partiamur, Et de uimine textilis quasillus Sortes accipiat duplexque mappa Praetexat. Superi, fauete mensae, Quorum expers opis est inauspicatus Conuiua, et Ceres, et pater Lyaeus: Vobis primus honos habendus; inde Conuiuae Mario, meo sodali, Hanc libo Cererem, hoc merum propino, Pro ritu patriae peculiari, Nos solemniter ut pares amicos Confarranea uinculo perenni Martinalia caelitus secundent Concordique fide ligent et omnes Fęlix omen inauguret sodales. Nec de sorte sua queratur ullus Sitque aeris nota susque deque foelix Atque argentea; nanque gloriatur Illo Iuppiter, hoc colore Luna est. Sed sol aureus innitescit auro Quod cuncti cupimus. Quis ergo munus Sortitur? Marius. Sapit, nec ultra Amens, caeca, uolubilis putanda est, Sed Sors prouida Lynceis ocellis: Fallax alea nescit optionem. Quamuis caetera uisibus patescant Nec sint inuia Lynceis ocellis, Visus, quem penes est uidere, sese Ignorat, neque uisilis sibi ipsi est. Vt praepes semel euolat, nec unquam Obtutu est docilis reciprocanti In sese et propriam redire lucem; Rursus lucis inops et orba uisus Nec se pupula, nec diem tuetur. Sic mens consilium sagax amicum Quaerat, quando sui magistra rara est Et prudentior alteri docendo, Nec constat sibi. Quo magis secundus Est iudex aliunde postulandus, Laeuam ut dextera, pes pedem requirit. Cuius ceu speculi resultet orbe Mens examine mutuo uicissim Quae sese ex alio uidere gestit: Externi monitus capax suique Vt bino pede fidit. At maligna, Vecors, exoculata mens uacillat, Infelix, bene quae monentis odit Praecepta et sapientiorem obaudit. Magno foenore si negociari Quaeris, si quota maximis, caduca Permutare perennibus laboras, Vita deside parce feriari. Nam postquam breuis ocii uoluptas Velox effluit, heu, fugacis aeui Iacturam irreparabilem dolere Nil sero iuuat! Ergo quid moramur? Cur non imus in arduos labores? An plumae, et Venus, et scyphi retardant, Et somnus, pater oscitationis? Quae monstra haec patimur trucesque cantus Syrenum? Quibus euiramur herbis? Quonam carmine, quo uenenor angue? Cur nugamur et interire tempus Hoc permittimus inter ociandum, Cuius uendibile est labore caelum? Vitae ad relliquias breues prioris Ventum est: pars quota temporis superstes, Momentum breue restat. Ergo quicquid Hoc uitae reliquum est, Deo dicemus. Hic me, dum loquor, increpat morantem Vltra nec sinit esse tardiorem: Haec occasio parua comparandi Vitam quam cupimus beatiorem.

LIBER IIII Titulus: Aelii Lampridii Ceruini Poetae Laureati Liber IIII ad Marium Bonam

1. Nullo pumice munus expolitum, Nec uenalitio colore cultum, Nec uelamine purpurae superbum, Non unctam Tyrio cutem ueneno Fucatamque amethystino colore, Indutum et tunicam supiniorem, Mercatis opulentum et umbilicis Et prostantibus omnibus tabernis, Quales pagina delicata portat Cum lenocinio superba cultus Falsam comparat aestimationem (Seu captis studeat placere moechis, Seu ducit meritorios cinaedos Lasciuosque greges ephaebiorum); Nullis denique mercibus coemptis Magno nec sine tedio paratis Rebusque emporii pecuniosi Ornatum, aut rotulas tenaciores Et cultros miseri libellionis Perpessum et gemitus laboriosos, Nulla congluuie luti tenacis Compactum nec adorea polenta, Nullas stygmatis ustulationes, Nec ferri calidas inustiones, Quales barbaricae ferunt catastae, Expertum, neque uinculis aduncis Praefixis ligulis et aere curuis Tam pressum bene, tam bene alligatum, Vt Tritoniacis putes trapetis; Nulla denique fibulatum alutha, Summo margine frontibus cohaesis, Non blattas madidum fugante cedro Longaeuosque situs aranearum Et morsus tineae famelicosae Et longe cariem putrem senectae, Nec uentrem metuente seculorum, Quales scrinia diuitum libellos Et capsae retinent beatiores, Sed nudum, lepidum, merum, recentem Intactum, horridulum, rudem libellum, Tactum Cecropiae iocis Mineruae Et nostris salibus simul madentem Necnon Ausonia procacitate, Verum scribere quam Vitellianis Auctor debuit et notare chartis, Lusus deposita seueritate Qualescunque, Mari, genus Bonorum, Boni consule et ocium legendis Impartitus amoribus pusillum Differ seria tediumque frontis Morosique supercili remittas, Permulcendus amabili lepore Musarum et studio peculiari, Vt quicquid iuuenilibus Camoenis Dictauit Venus, exigas ad unguem. Sic tot tristibus auocatus Vrbis Respires ab inutili labore Et mecum platano sub hac uel illa Fusus, sicubi fontium scatebrae Argutique remurmurant liquores, Nomen nobile Flauiae recantes, Nec quicquid uacat, interire tempus Hoc permiseris inter oscitandum. Quod si iudicio tuo probabor, Nec stultis cupiam placere Blachis, Nec praeconia plebis ebriosae, Nec uulgi popularis aucupabor, Vni dum tibi perlegor. Facessat Exlex barbarus: auribus profanis Romanus uetor Aelius. Quirites Nec desidero: Romuli nepotes Praestas unus et omnibus cateruis Et pleno numerosior teatro.

2. Ad eundem super aquae rosaceae xenio Dum Venus auxilio properat, ferus inguine rupto Cum iuueni Mauors insidiatus erat, Currentem remorata rosa est spinaque rigenti Perstrinxit teneros cuspis acuta pedes. Hinc manasse ferunt de quo rosa tincta cruorem; Nec satis est, lacrimis ebria facta deae est. Non tamen est irata rosis dea, compta quod illo Flore nec inuitam uicit utranque deam.2,7-8 vv. in margine additi Hinc memor hunc rorem suffusum in flore fugaci Non patitur lento Mulciber igne mori, Coniugis et lacrimas uxorius elicit omnes, Quaeque luat fucum, multa remanat aqua; Exudatque liquor foliis et odoribus ustis Deque breui munus flore perenne manet, Quod tibi pro xenio Iani missura Calendis Interea ambrosiam distulit alma Venus. Tu simplex ne fata time Cynareia: cordi est Si dea, riualem parce timere deum. Sed tantum immiti ne respue durus ocello Quod petit: heu, surdos ultio digna manet! Sed, precor, haec inuisa ferat rosa candida, quamuis Quo tincta est, illo sanguine nata Venus. Si tamen obseruas nutum, si uota capessis Cuius obaudiri uerba benigna nefas, Quae modo dat lacrimas, per quas dea pulcra quod optat Ostendit doni proditione sui, Nectar et ambrosiam dabit haec cyathosque deorum, Nocte una cuius uel deus esse potes.

3. Liber eram et placida securus pace fruebar: Nunc mihi, Libertas, pacis amica, uale! Scilicet incauto mihi raetia caeca tetendit Meque improuisa casse fefellit Amor. Nec me irretiri satis est, uerum improbus ille Nunc iterat saeua uulnera mille manu Visceribusque meis, incertum, uictor iniquus Luminibusne tuis spicula plura ferat. Nec uacuae sentit dispendia multa pharetrae Vt uatem telis obruat ille suis; Impulsuque leui quamuis superabilis essem, Aurea consumpsit saeuior arma deus. Dumque furit nimium, puer ille remansit inermis – Hoc illi precio laurea nostra fuit – Parua nec exiguo uenit uictoria damno: Pectoris heu tanti est parua rapina mei! Quid mirum, qua nunc uictor feritate superbit, Nec mihi nec telis consuluisse suis? Plura nec egessit Paean Phythone necando Taela quot Idalius prompsit acerba puer. Ne sub nube tamen tacitaque triumpher in umbra, Hinc mea flagrantes uibrat in ossa faces. Sic agor infelix nullo non saucius ictu Parsque meae mentis uulnere nulla uacat. Nec satis est, tumidis addit ludibria uerbis Vt uacuum telis lustrat utrunque latus. Nanque ait: »O nostri contemptor maxime regni, Obprobrii discas esse poeta tui. Iam frustra cupies uersus mollire seueros Atque humilis fies conditor ipse soni. Saepe Tibullaeo solabere uulnera cantu, Veronę ignotus nec tibi passer erit; Solus et antiquum mirabere saepe Philetam Laudabisque mei carmina Callimachi, Nec nisi uesano quaeres fomenta dolori Cum tibi deciderint nomina magna, miser! Armorumque acies et Martia bella ualebunt: Fulmineosque ignes et mea bella canes. Sero quid sit Amor iam te didicisse pigebit, Flauia cum uires auxerit una meas.« Tunc ego: »Dux toto qui solus ab orbe triumphas, Fulminis oblitum qui facis esse Iouem, Ne, rogo, saeuitia uictricem pollue laurum: Iam tibi seruatus gloria maior ero! Vlterius ne me, tantis ne perde sagittis: Vt ualeam, ductor magne, ualebo tuus!« Ille autem: »Haud nostro morieris uulnere, uates: Imperio liber sospes et esto meo. Illa sed, auxilio cuius sanescere quaeris, Illa erit exitio nata puella tuo!« Haec responsa dedit, uix qualia frondibus altis Chaonii nemoris praecinat augur auis. Nanque ego dum curis peterem te, uita, leuandis, Ac uelut ad medicam confugit aeger opem, Infęlix perii, qui dum mea uulnera curo, Vulneror estque oculis plaga nouata tuis. Nec tot Ituraeas armare uenena sagittas Quaeque uolant retro Parthica tela ferunt, Quot lasciua tuis et caeca feruntur ocellis Nec nisi uisceribus spicula nota meis. Vtque petens uenantis opem male cerua saluti Consulit et capitur credulitate sua, Quaeque procellarum nimium secura tenetur, Naufragium in portu saepe carina facit, Sic ego nunc pereo dum te, mea Flauia, credo Perfugium curis esse fidele meis. Vesano neque enim dantur fomenta dolori, Vulneris unde fuit fons et origo mei: Immo recrudescit nunquam coitura cicatrix Plagaque uisceribus gliscit hyulca meis. Ipsa tamen nostro mitescere sanguine nescis, Passa nec officiis mollior esse meis, Quam, reor, Herculei nequeant mutare labores, Aut Asiae molles uincere diuitiae, Quo mihi uicinam laetho reuocare salutem Et luci uitae restituisse uelis. Si tamen insanos exoluam morte dolores, Mors mea, crede, tuum, Flauia, crimen erit! Nanque ego, quo tanti casus monimenta supersint, Mandabo haec tumuli fronte notanda mei: »Flauia, quae uita fuerat mihi carior ipsa, Causa immaturae mortis acerba fuit.« Hanc tibi – crede mihi – parient mea funera laudem! Ah, tantum poteris lenta uidere nefas? Nec mihi, cum pheretro portabor inane cadauer, In cineres lacrimas ultima dona dabis? Nec pariter dices, cum flebor uoce meorum: »Hic mihi, proh Superi, fidus amator erat!«? Et mea ut accensis lucebunt funera flammis, Ah, poteris uultus exhylarare tuos, Nec laniata comas manibus, laniata capillos, Clamabis nomen terque quaterque meum? Nec frustra membris frigentibus oscula figes Cum mihi pars sensus nulla superstes erit? Si non uera dabis manifesti signa doloris, Non saltem tacita uulnere mente feres? Et misera erepto sensu sine teste dolebis, Nec te terrebit mortis imago meae, Lurida ut exanimis simulacra uidebis amici Et buxo et caera pallidiora noua?

4. Quid tibi uis blando, pulcherrima Flauia, uultu? Quid tibi cum Musis, ambitiosa, meis? An cupis atque meo celebrari carmine gestis Teque iuuat libris regna tenere meis? Propterea multo collum circumfluit auro Atque opulenta tuus balsama crinis olet; Neue tot ad strepitus armorum et caede rubentes Accingar pugnas et graue Martis opus, Ad tua depositis praeconia uendicor armis Praeque Iouis taelo forma canenda tua est. Sic Venus exarmat Martemque effoeminat ipsum, Proh pudor, et sexu debiliore capit! Me quoque conuellit: uiden ut Cythereia myrthus Exclusit laurum, Martia serta, meam, Nec fera sanguinei uacat hiscere praelia Martis, Sed iubeor curas euigilare leues? Quoque magis pateant obprobria, prodere cogor Crimina nequitiae dissimulanda meae. Ergo mihi toties uultus offerre uenustos Desine; blanditiis, Flauia, parce tuis, Nequa sinistra meum perstringat fabula nomen, Differat et uulgi uoxque leuisque sonus. Quis uero fera bella canat Martisque furorem, Si mihi me uultu surripis ipsa tuo? Quis sparget flammas, quis hyantia uulnera dicet, Quis lituos aut quis classica pulsa ciet? Quis cantu audaces animare in proelia turmas, Quis queat hostiles conseruisse manus? Quis spolia eripiet donisque onerabit opimis Castra? Quis undantem sanguine tinget humum? Parce igitur uati, uultu saeuire uenusto Desine; uisceribus, Flauia, parce meis! Vt uidi, ut perii, et stipulae leuis instar acerui Exarsi uenas igne bibente meas! Exarsi inque meo uiuaces sanguine flammas Ignis inextincti uentilat acer Amor. Excubiae uenere truces, procul ocia cedunt, Et curae insomnes peruigilare iubent. Parce tuo uati, uultu saeuire uenusto Desine; uisceribus, Flauia, parce meis! Iam nullae siluis galeae, iam nulla refulgent Arma nec aeratus fulgurat ullus apex, Hostica nec caelsas meditatur scandere turres Turba nec aptantur moenibus harpagones. Non faber extendit gladios, mucronibus iras Addit et obtusos cotibus exacuit. Scuta uirum atque enses cecidere e carmine nostro Et rapit imbellis Martia taela Venus. Parce tuo uati, uultu saeuire uenusto Desine; uisceribus, Flauia, parce meis! Scilicet haeroum laudes regumque ualebunt, Proelia totque ducum uendicat unus Amor, Neue ferocis equi ferientes inguina Parthos, Tristia nec duri pocula Massagethae, Neue canam stratos Phlaegraea ualle Gigantes, Saeua nec igniferi taela trisulca Iouis. Attenuata lyra est, fortes fugere cothurni, Atque Sophoclaei detumuere pedes. Ille ego magnanimum qui facta attollere regum Et sueram grandi bella tonare tuba, Nescio quo iaceo misero depressus amore, Nescio quis tetigit nubila corda furor. Vrror ut Assyrii templis urruntur odores, Vt uolucris nidis urritur una suis. Nec magis ad solem glacies nec caera liquescit Cum iuuat et flammas nutrit adusta suas. Vrror, io, uates! Venus o, molire triumphos, Regnet et ex nostra fraude triumphet Amor! At uos, Pierides, nostras expellite curas, Et prohybe tantum, pulcher Apollo, nefas, Vel tu sollicitos, Liber, compesce furores Victor et angores dilue, Bacche, meos! Vosque simul, dum plaga recens, dum uulnus, amici, Hoc uitium uestris pellite consiliis. Quod si quis tales sedabit pectoris aestus, Taurominitanas ille reponet aquas, Auertet Tityi uolucres, Ixiona soluet, Tantaleoque auidam pellet ab ore sitim, Sisyphiae molis sistet reuolubile pondus, Belliadumque urnas obstruet ille cauas. Denique, si qua queunt medicamina tollere pestem, Demere et infamem pectore nequitiam, Non ego Caucaseas uerear calcare pruinas, Siue Lycaonias comminus ire niues. Dum graue seruitium fugiam dominumque potentem, Ibo ego Rhiphaeo qua coit unda gelu, Seu pedibus carpam terras, seu caerula remis: Terra dabit faciles nec minus unda uias. Me nullae salebrae, fastigia nulla grauabunt, Nulla meos laedent auia saxa pedes. Ensifero nec si quatietur Orione caelum Et maris Ionii saeuiat ira minax, Non ego terrebor, me corda Typhoia quamuis Ore uel afflarit saeua Chimaera suo. Stat cunctos casus et summa pericula rerum Voluere, stat flammas, frigora dura pati; Stat mundi extremo me ponere cardine et ultra Humanos, patitur si Deus, ire gradus, Dum mihi libertas reuocetur pristina dumque Nulla notet cineres fama sinistra meos.

5. Me tua Sithoniis certantia colla pruinis, Aemula me puris lumina sideribus, Me similes auro crines et eburnea ceruix Ingenuusque color uiuaque forma capit, Nec lenocinio fuci quaesita uenustas, Sed tua, quam labes nullaque menda notat. Me tua simplicitas, Paphias imitata uolucres, Quique uerecundo est sanctus in ore pudor, Denique me niueo cognati in pectore mores, Me dotes animi corripuere tui, Qualia credibile est caelestes dona benignos, Non matrem decimo mense dedisse tuam. Illecebras quid enim, quid uerba iuuantia dicam? Aut quod olorino stillat ab ore melos? Quid referam doctae studiosas Pallados artes Atque tuas dociles plectra mouere manus? Quid referam uernos spirantia basia flores Quaeque magis Tyrio murice labra rubent? Cetera quid referam, Pallas quibus innuba posset Coniuge cumque Iovis cedere nuda Venus,5,19-20 Cetera .. Venus in margine: Caetera quid referam, quibus innuba cederet olim / Pallas cumque Iouis coniuge nuda Venus? Si modo deposito certare pudore tulisses Pastorique tuum credere nuda latus, Spectarique libens cuperes impune, nec esset Te quoque ceu nudas poena uidere deas. Immortalis ero si te sine ueste uidere Perspicuam liceat proditione tua. His desideriis infirmor saucius et me Copia, te praeter, nulla leuare potest. Haec me uota tenent, nec mallent sidera quam te Cernere praesentem lumina nostra deam. Quae conspecta Iouem solio deducere ab alto, Quae possent magnos sollicitare deos. Haec eadem nostrum ualuere infringere pectus, Haec laqueis animos implicuere meos: Nec mihi uentosi fastus animique superbi, Nec mihi patritii sanguinis altus honos, Nec mihi nunc Phoebus cultisque Elegia capillis, Nec prodest rauco Calliopaea sono. Omnia sub pedibus duri calcantur Amoris, Omnia sunt solea trita, puella, tua. Scilicet et Phoebum campis armenta Pheraeis Ducere et agrestes incoluisse casas, Nuncque Iouem pennas, nunc falsi cornua tauri Summere – si uera est fama – coaegit amor. Nec mea nunc Eratho munus seruile recusat, Nec dedignamur ferre, puella, iugum. Ite procul fastus, ficti procul ite Catones, Et personatis horrida barba genis: Non hic consiliis grauibus uultuque seuero – Mollibus obsequiis conciliatur amor! Obsequio pronus currentia flumina tranat, Vincit et aequoreas saepe natator aquas. Obsequium Lybicos fecit parere leones, Fecit et Hyrcanas succubuisse feras. Obsequium lentos declinat ab arbore ramos, Obsequium flecti robora dura facit. Hoc placidum numen quid non superabile reddit? Quid nequit officiis demeruisse suis? Hoc, mihi crede, potest homines superare deosque, Excutere et blando tęla trisulca Ioui. Tu quoque, ceu docti sub pollice caera magistri, Flectere adsidua numinis huius ope, Flauia, si scopulis sis durior; aspera nec tu – Obsequium nobis auxilietur – eris!

6. Nunc, licet imperio lasciui ducar Amoris, Iussus inexperti uincula ferre iugi, Haec tamen ipse libens, nedum patienter, inibo Si dominae fuerit mutua parque fides. Nam, si me uultu fastidiat illa superbo, Tollenda est collo sarcina dura meo, Neue diu longae patiamur taedia uitae, Haec mala sunt quouis excutienda modo, Siue loci spatio, uel iniquae tempore uitae, Siue erit angores soluere morte meos. Sin responsa dabit placido mihi Flauia uultu, Si ueniet quouis empta labore mihi, Non erit in terris felicior ulla uoluptas, Vlla nec in terris gaudia pluris erunt, Qualia nec solio Cyri, nec mercibus Indis, Mutarim, aut opibus, diues Erythra, tuis. Nam mihi quid prosit preciosi massa metalli, Aut quae Milesi lana colore rubet, Si patienda mihi longae iactura repulsae, Quem poterit dominae parua necare mora? Ergo tuo semper uultu pendere uidentur Aduersa et pariter prospera fata mihi. Aetherea nec luce magis nec nectare caeli Quam pasci ex oculis, Flauia, posco tuis. Te solam intueor, tibi seruio deditus uni, Te solam ante omnes noster Apollo colit. O tecum liceat soles numerare beatos Signandosque nota candidiore dies! Seu uenies tacitis furtim confisa tenebris, Alternos librans clam taciturna pedes, Quae mihi te iunget nox luce beatior omni, Par utinam Herculeis noctibus esse uelit! Cur tamen interea tanti in dispendia ducor Temporis et longas distrahor usque uices? O uotis inimica meis, quaecunque moraris, Et desiderio causa maligna meo, Sit breuis hora licet, toto est mihi segnior anno Cum dominam duras praestolor ante fores. Haec mea nequitia est, haec me unica cura reuinxit, Hic meus in molli puluere sudat equus. Tu uero antiquum decus integrare labores, Dogmaticasque artes Socraticumque sophos, Et uitia emendes hominum quo, Iane, labores Saecula mirentur posteriora tuos. Attamen huic nostro, si fas est, parce furori, Si fuit ardoris Myrrina causa tui; Nec modo pallidulo rapuit te Cinnama uultu, Sed tibi cura diu rustica Flora fuit. Et mihi fas nostris dominam cantare libellis, Vnica nec nobis Flauia crimen erit, Quae mea cum niueis inuoluit scripta papillis, Phoebaeo uideor blandius ore loqui. Haec mihi pensetur merces; tu, Iane, labores Venari ingenio nomina magna tuo, Et modo Democritos rigidosque euolue Platonas, Quodlibet atque uetus discere dogma uelis. Mi satis iratam uerbis placare puellam, Mi satis est domina dicere digna mea: Qua modo uel sola laudari iudice mallim, Delphica quam laudes templa mouere meas.

7. Mollicie plumas uincis massamque coacti Lactis et intactas, Flauia pulcra, niues. Nec tanto Parium marmor candore superbit, Non elephantaeum sic, puto, fulget ebur, Quam tibi membra micant, ceruixque argentea, quanto Candoris corpus gaudet honore tuum. Lubrica nec tantum uestigia marmora fallunt Cumque lacessentes effugit unda manus, Non lapis aequoreus christalaque laeuia7,9 christalaque laeuia in margine: non dura abscynteta nec quae Trita Cytheriacis concha refulget aquis, Quam mea te, fallax, pręnsantia brachia ludis Laeuis et amplexus effluis usque meos. Nec minus amplecti tua membra fugacia durum est Prothea quam mediis detinuisse uadis. Basia seu uolui tibi figere – labra repente Sunt delibatis currere uisa genis; Siue papillarum libuit tractare tumorem – Non patitur tactus ulla papilla meos. Siue ego tentaui tua transfuga colla tenere – Transfuga frustratas destituere manus. Sic nequit erranti trepidus consistere planta Irriguam nactus saepe uiator humum; Sic mihi sperantes frustra iamiamque tenentes Teque potituras deseris arte manus; Sic mihi uanescis, me quantum haud compote uoti, Et fluis e nostro ceu leuis aura sinu; Sic fugitiua uolas nullisque tenenda lacertis, Ingratamque celer fallis utranque manum; Sic mendax uana deludit imagine somnus, Decipit et uacuus credula corda sopor; Sic aliquis manibus pendentia poma supinis Atque interdictas summere gestit aquas. Quare age, parce meos toties fraudare lacertos, Nec sine naturae tanta licere tuae.

8. Quid fugitiua negas uelocis dona Iuuentae, Nec festinantes praeripis ungue rosas? Quid tempestiuos non carpis ab arbore foetus? Tempestiua leges haec nisi poma, cadent. Tempestiua Ceres messoris falce secatur, Tempestiua cauos inquinat uua lacus. Non semper fului radiant in uertice crines Purpureoque micat lacteus ore color. Florida nec semper uiolaria prata uenustant, Picta nec adsiduo uere superbit humus. Nec licet, heu, uitae reparari damna fugacis Vt reparat celeres menstrua luna uices. Nam quis in exuuiis senium deponit ut anguis, Cornibus aut iactis tempora8,14 tempora in margine: corpora fessa leuat, Emendatque grauem Phoenicis more senectam, Cui licet humanos expoliare situs? Quam cito purpureos flores malus inuidet Auster, Inuidet arboreas horrida bruma comas, Tam cito, pulcra, subit, postquam defloruit aetas, Non intellecto curua Senecta pede. Aspice qua flores nascantur luce, senescant, Et quae mane uirent, nocte ligustra ruant. Et tibi flore nouo quae pullulat, ista senescet Et dominam linquet forma caduca suam, Nec tibi Colchiacis facies iuuenescet ahenis, Sulcabit teneras cum tibi ruga genas. Et simul annoso pellis laxabitur aeuo, Et pinges raris tempora calua comis; Orabis quoties multos, te nemo rogabit, Emeritam nec uox blanda decebit anum. Non extensa cutis, facies fucata, nec emptis Arida caluities dissimulanda comis; Ridebitque nepos Hecubam gracilemque cicadam, Succiduoque tremens corpus anile gradu. Gaudebunt furtim iuuenes furtimque puellae Supplantare tuos turba iocosa pedes, Nec baculum ancillae parcent subducere, nec te Saepius in media destituisse uia. Et quae nunc rides, merito ridebere cunctis: Auctorem repetunt crimina quaeque suum, Fraus quenquam pro fraude manet, pro crimine crimen, Tardior et multo foenore poena uenit. Vidi ego iam faciles Venerem spraeuisse puellas, Postmodo flere senes criminis arte sui. Sic, modo si qua malos exerces foemina fastus, Foenore cum duplici perpetieris anus; Tu quoque mox animi es poenam luitura superbi Cum modo laruali conficiere situ. Qualem Hecubam, qualem prisci meminere Sibyllam, Qualis et extinctis manibus horror inest, Talis eris facies et decolor umbra situsque Cum capularis anus, triste cadauer, eris. Iamque tui cunctos offendet anhelitus oris Quaeque fluent labris dira uenena tuis, Et tibi rugosam speculo exprobrante senectam Non unum flebis posse redire diem, Nec tibi profuerit uultus optare priores, Turpiter et laxas increpitare genas, Sideribusque pares oculos frustraque requires Nunc tibi flauentes, aurea fila, comas. Nec tibi candentes dabitur sperare lacertos Collaque Threicia candidiora niue, Paestanosque olim redolentia basia flores Quaeque magis minii labra colore rubent, Cum tibi uix unum dentem superesse dolebis, Instar araneolae tresue duasue comas, Formosique breuem causabere corporis usum: Iactura est formae tanta futura tuae! Forsitan et stultos olim ridebis amantes Quos grauis instabili dote reuinxit Amor. Sic, ubi iam rugas speculo conspexit aniles, Risit amatores pulcra Lacaena suos. Quis non fastidit senium turpemque senectam? Aetatis nostrae sola iuuenta placet. Haec ubi corruerit nobis, nil flere iuuabit, Temporis et prisci poenituisse senes. Quare age nec celeres ingloria perde tot annos, Nec cito lapsuris, Flauia, parce bonis.

9. Non ita riuales lunatis cornibus instant Aduersi aduersa fronte coire boues, Ceu modo praetentis concurrere comminus hastis Spectat amatores Flauia blanda suos. Sed melior tauris sors concurrentibus: heu, Fortuna pugnant deteriore uiri! Victori patitur succumbere nulla puella – Victorem sequitur fida iuuenca suum! Si modo me merces pugnantem digna sequatur, Ipse uel Enomai currere lege uolo, Ipse uel Arpyias insopitosque draconas Vel Styga percurram Tartareumque canem. Quae non monstra libens patiar, modo segnius ire Nolit in amplexus Flauia uicta meos?

10. Siccine decaeptos contemnis, Flauia, diuos, Nec metuis sanctam contemerare fidem? Sic frustra est dextrae data dextera? Quaeque recaepit Te modo uenturam, Punica lingua fuit? Ast ego caelestes cordi tibi meque putabam Credulus et uerbis pondus inesse tuis. Tu potius sequeris periuria, linquis amicum, Et rapiunt celeres irrita uerba nothi. Scilicet ultrices mendacia plectere Diras Nescis et memores criminis esse deas? Fictum Acheronta putas? Furiarum uerbera rides? Et tibi Tisiphone creditur esse iocus? Quod si perfidia est nullis obnoxia poenis, Innocuum crimen quodlibet esse rear. Sed potius refugis reminiscere Tantalon undis, Qui poenam merito perfidus ore luit; Laomedontaeae subeant periuria linguae: Falsa fides nullo tempore inulta fuit. An, rogo, te credis peccare impune quod ultrix Non subito est dominae noxia poena suae? Reddenda est, mihi crede, tibi cum foenore merces Et mora supplicii persoluenda tui. Sed mea dicta, precor, uanescant irrita: poena est Si qua luenda tibi, sit precor illa leuis. Nec si durities adamantina corde rigeret, Nec si pectoribus saxea fibra meis, His grauiora precer demens, uel si qua precarer, Optarem in nostrum cuncta redire caput. At tu perfidia gestis atque improba gaudes, Vatis et exitio pasceris ipsa tui, Meque ita decaeptum rides uictrixque triumphas, Callida iam regnas fraudibus ipsa meis. Accedunt damnis ludibria, criminis auctor Debuerit quamuis rectius illa pati. Scilicet alterius sequitur me poena nocentis, Et duplici noxa culpa aliena mea est. An, rogo, iuranti peccat qui credit amicae? An, quaecunque magis peierat, illa rea est? Sed sic elapsam manibus praedam obicis hosti Et te detractam faucibus esse meis. Quem tamen ipsa refers hostem? Quid praeter amicus Quem tu fallebas, perfida, fidus eram? Exuuiis quid enim reducem remeare recaeptis Te memoras? Quaenam iusta trophaea refers? Quid, rogo, per scelus et periuria mille triumphas? Haec indigna tuum gaudia crimen habet. Periuram non esse sat est. Sed fama paratur Atque ex insidiis gloria magna meis. Quin potius cessas inhonesta laude placere Atque hanc perfidiam dedecus esse putas? Quin rata uerba facis et fallax uoce bilingui Nunc homines parcis, nunc uiolare deos? Quae si seruasses10,53 seruasses Agić: seruasset promissa, quid inde perisset? Quod poterat damnum basia sola sequi, Qualia dilecto siue unica nata parenti, Seu dare cognatis gaudet adulta soror? Haec saltem – si non istis meliora – dedisses, Quae mihi de medio lapsa fuere sinu, Quae mihi anhelanti sunt pene refixa labello, Quae prohibet cupido stulta puella uiro, Qualia et inserto certat decerpere rostro, Garrula cum uerno tempore prurit auis. Haec mihi fallaci rapuisti basia lingua Et quae fingebam gaudia mille modis. Sed quid ego accusem blandae periuria linguae? Sum reus et plector credulitate mea. Tot bona non subito exciderent si cautior essem: Stultitia e manibus lapsa fuere meis. Non ego pro certis incerta capessere rebus Debueram et uerbis credulus esse tuis. An male certus eram quod inania semper amantum Et uento et liquida dicta notentur aqua? Non tamen haec impune uident periuria diui Nec sunt caelicolis crimina nostra iocus. Esse quidem aetherea numen non fallimur aula, Testantur summum fulmina missa Iouem. Nec tanti peccare tibi ut, Flauilla, pauescas Siderea quotiens intonat arce Pater. Vos tamen huic primum peccanti ignoscite, diui: Vlterius crimen praemia digna ferat.

11. O mihi iucundos tecum, Mariane, recessus, Nec nisi sedandis ocia nata malis! Vt mihi curaram subeunt obliuia cum nos Ombula frigidulo mulcet amoena sinu, Cuius inexausto sic ubere dulcis inundat Vena nec offensas aequore seruat aquas! Nanque reluctetur licet obuius Adria, mollem Fluminis occursum littoris instar habet, Nec potis est potus dulces uiolare marinis Fluctibus et cursum lene fluentis aquae, Verum occurrenti resupinus ab amne recurrit Inque uicem refugos fertque refertque pedes: Tramite sic longo proprios discernere fluctus Nescit et ambiguas semimarinus aquas. Perspicuus tamen est duplicemque impune per aestum Apparent uiridi lucida terga deo, Nudaque Cymothoe mediis ostenditur undis, Nuda suum pandit Deiopaea latus. Non tamen hanc audet Triton tentare uel illam, Sic didicit mores sanctior unda pios! Atque ut conspicuis intermicat aemula gemmis Certatimque duplex lumen utrinque refert! Sic casta et nullis unquam uiolata rapinis, Dignior et sanctas lympha lauare deas. Et licet hic Mauors sudorem abstergat anhelum Inque salutiferis uulnera sanet aquis, Attamen haud aliis Tritonis honestius undis, Nec minus et nemorum diua natare potest, Non Galathaea procax, non Salmacis improba, non hic Herculeum auderes tangere, Nais, Hylan, Et quamuis melior Narcissum imiteris imago, Non esses domino perniciosa tuo. Quod si diues aquis, ceu primo exuberat ortu, Sic pariter longum continuaret iter, Danubio aut Nilo non uilior Ombla fuisset Si modo progressus posset habere suos. Non tamen, ut dulces Nereus intercipit undas, Sic patimur Choros horribilemque Nothum Ventorum expertes: pomaria frigore miti Educat et flores blanda nec urrit hyems. Sic gelidi menses alieno tempore gaudent, Aestiferi latrant sicca nec ora Canis, Sed uer perpetuum est, glaciemque ignorat et aestum, Et Zephyris fruitur uallis amoena suis. Haec foelix igitur, nimios quicunque per aestus Dulce susurrantis frigora captat aquae, Nec Capreas molles, Baiarum aut stagna requirat Aut Corcyraeum malit habere nemus, Hesperidumue hortos desideret altaque Tempe Praeferat et Siculis dulcia rura thymis: Nanque ego non Veneris malim lucosque Dianae, Inter Paestanas siue iacere rosas. Quo magis augescunt duplicati gaudia ueris, Maior et aestiui gratia blanda loci, Caucaseae possent quocum rubuisse pruinae, Floribus et Lybici uernet harena soli. Quandocunque igitur nostros sanare dolores Et desiderium triste leuare iuuat, Tu mihi fomentum es, tu pocula more Lacaenae Porrigis et curas dedidicisse facis.

12. Gaudia, libertas spatientur, basia, risus, Cantus et admixto uerba iocosa sale, Nec quisquam dulces frenet conuiua cachinnos: Exue morosos, sedula turba, senes, Certamenque simul nunc dulce capessite Bacchi, Spernite nec Bromii mitia dona patris! Omnis et agrestes Satyros imitata iuuuentus Alterno saltet terque quaterque pede, Nec pigeat multo iactare madentia uino Brachia et ad cantus flectere uerba nouos. Pocula sed primum peragantur sena uicissim Ad dominae nomen pernumeranda meae. At neque structa thoris consurgat mensa superbis, Quisque sed in prato uersicolore cubet. Atque omnes pariter densa iaceamus in umbra, Qua pandit uirides graminis herba thoros, Sicubi uel lymphae sunt murmura blanda loquacis Vdaque currenti ripa susurrat aqua. Sicque omnis Bacchum celebret resupina iuuentus Et simul haec una carmina uoce canat: »Tu, quodcunque malum mortales aggrauat arctus, Nectare pampineo, dulcis Hyache, leuas! Tu nimio sanas obnoxia corda dolori Atque aegras mentes, Bacche, ualere facis! Muneribus perfusa tuis ergastula rident Et dura uinctum compede seruitium. Corpora et assiduo mulces confecta labore Eluiturque grauis cura liquore tuo. Tu canescentes annos iuuenescere cogis, Tempore tu nullo consenuisse potes. Semper et intonso laetaris crine, perennis Nam tibi cum Phoebo fratre iuuenta datur. Te cantu leuibusque choris hederaque uirenti Lasciuoque decet luxuriare sinu. Totus odorato fragras perfusus amomo Ambrosiusque tuo uertice spirat odor, Sed neque te luxus nec mithra effeminat ulla Pulsaque lasciuis timpana rauca sonis. Ipsa tuas uires Gangetica terra fatetur Nigraque Bassaricis India uicta choris. Non impune tuum nomen contemnitur, Euhan: Pentheos irati poena cruenta docet, Et qui pampinea fertur pro uite Lycurgus Crura securigera consecuisse manu, Et qui Tirrhenum nautae perhibentur in aequor Praecipites media desiluisse rate.« Ergo frequens sacros celebret conuiua trientes, Menaliumque colat Nyctiliumque patrem; Non tamen immodico pugnas accendat Hyacho Ebrius, aut plenis inuolet ora scyphis – Icarus immodici est extinctus crimine Bacchi Et Lapithae exitio permaduere suo – Quisque sed innocuo perfusus nectare donet Bella nec humanis saeua gerenda Gethis, Proelia sed nostris ineamus nexa choraeis, Et dociles ducat tibia blanda pedes, Vndique deiecta iocunda Licentia zona Ludat et effusos Gratia laxa sinus. Haec nos bella decent, haec nobis blanda, sodales, Gaudia per senos continuanda dies. Vincula sic taedae celebrentur festa iugalis Atque maritali debita sacra deo.

13. »Qui rapere hanc nuptam gaudes, Hymenaee? Marito Cur flentem ducis?« »Gaudia prima timet.« »Cur secum irasci patitur?« »Defendere florem Virgineum rapidis unguibus illa parat.« »Vnguibus an solis poterit confidere?« »Quidni? Fidere uirginibus dente uel ungue licet.« »Cur tamen huic, nollet quem uincere, uirgo repugnat?« »Quid nisi quod spolia haec sanguinolenta placent?« »Si tamen, ut primos ueris spoliemus odores, Nos iuuat hamatis laedere crura rubis, Nemo nec e spinis Paestanos carpere flores Horreat aut Siculos depopulare fauos, Me quoque uirgineum florem rapuisse tot inter Lacrimulas, morsus, uulnera mille, iuuat. Ergo ne cessa defendere, uirgo, pudorem: Pugna, pugnando es nam placitura magis! Sic poteris cupido preciosior esse marito: O quantum castae uirginis arma iuuant!«

14. Da mi basia Lesbiana centum, Da mi basia plura Lesbianis, Da mi basia quot Catullianas Possint uincere basiationes. Et cum tot dederis, subinde nostras Conturbabimus osculationes, Et rursus totidem subinde nobis Subiunges decies ducentiesque, Vt sint sydera pauciora, Syrtes Nec tot millia pulueris uolutent, Nec tot gramina pullulent per agros, Quot te millibus osculationum Nullo fine morabor usque et usque, Flauilla, ut merito inuidere possit Nobis Lesbia cum suo Catullo.

15. Flauilla mea ambrosia, Meum delicium ac melos, Fauos mellis Hymetii Dulces ulterius sapis, Quae dulcedine praeteris Meracissima defruta, Atque uuas apiarias, Palmarumque uirentium Maturas cariothides, Illo nectare dulcior Hyblaea quod arundine Et canna Oebosia coit. Tuum quilibet osculum Mallet quam cyathum Iouis; Tuum carpere flosculum Mallet quam solium Iouis.

16. Alter Erythraeas pergat mercator ad undas Vecturus Rubri ditia dona maris; Alter et extremo scrutetur in orbe Britannos Vlteriusque feram nauiget Antiliam. Non mihi nunc curae est Eoas uisere gentes Nec propius fessos cernere solis equos, Nec Lybiae refugo circumferar aequore, uectet Quo mea longinquum nauis onusta piper, Nec pelagi rebus terraeque referta moretur Orbe alio atque alio sidere nostra ratis. Sic mihi diuitiae, sic nostra paranda supellex, Sic Mida, sic Croesus diues amoris ero, Pugnet anhelanti dum me complexa labello Pernoctetque meo Flauia blanda sinu; Sic ego contemnam regum quoscunque triumphos Et quaecunque niger munera mittit Arabs. Anne ego militiam magis et fera bella secutus Percurram celeri puluerulentus equo, Frigoris ut patiens galeas in pocula uertam Stringat ut algentes horrida bruma comas, Vt uel harenoso Lybiae sitientis in aestu Persequar exustos decolor Aethiopas? Quid si longinquis infęlix uictus in oris Hostilem premerem sanguinolentus humum, Tunc tibi quos luctus adferret quasue querelas Tristior, heu, mortis nuncia fama meae? Sed melius quod sic patriis uicturus in oris Inque tuo cupiam consenuisse sinu: Nec mea rumoris latura est Flauia laeui Vulnera nec tanti causa doloris ero. Sic mihi, sic liceat canescere: sic ego merces, Sic ego militiam, sic mea bella sequar!

17. Non ego fila meae nunc deprecer ultima uitae Nec uerear manes anticipare meos, Sed grauior iactura tui me torquet amoris, Ne solita careant funera nostra fide: Nanque ego te gelida cogar sentire fauilla Et meus in tumulo uiuet inustus amor. Morte obita neque enim curas cessare priores Testatur uiso Laodomia uiro, Cuius dum fruitur complexibus anxia ueris, Coniugis est manes fida secuta comes. Quod nisi mors finit sensum, tua, Flauia, dicar Vmbra, superfuero quantulacunque mei, Dicar et Elisii detur si copia coetus, Si uideam haeroas, nomina prisca, nurus; Non ego mutabor, nec Tyndaris ipsa nec ulla Fama uetus formae est substituenda tuae! Te licet et senio fatum grauiore resoluet: Tunc etiam cineres cogar amare tuos. Quod potius nostro tribuas, mea Flauia, busto: Rectius est uitae te superesse meae. Quam uerear nequid suprema in uoce uacilles, Neue antiqua meo cedat amore fides, Parcere neue tuis cogare inuita querelis Et tumulum siccis praeteriisse genis! Dum licet, interea laeti uiuamus amantes: Inter nos aetas nulla in amore sat est.

18. Dispereat qui nos propior diuellit agellus: Dispereat qui nos dissociauit amor! Dispereat quae nos uindemia reddidit hostes Quaeque simultatis causa maligna fuit! Dispereat quae nos uicinia perdidit et quae Proximitas tanti criminis una rea est! Haec nos dissoluit fidosque alienat amicos Disiunctisque procul mentibus esse facit, Dissidium et tanti diuortia fecit amoris Qui nos debuerat consociare locus: Ryphaeos quod si coleres nigramue Syenen, Esses diuerso proximus orbe magis. Scilicet hoc tecum uixisse diutius una, Hoc mihi uicinum rus habuisse iuuat. An nisi colloquia et uitae commercia tecum Intercessissent mutua, tutus eram? Iam desiderio grauius me copia perdit, Offendor ruris proximitate tui. Vtque attrectati nimium difflantur odores, Nec rosa, nec durant lilia tacta diu, Sic amor atteritur longo saciatus ab usu, Et citra luxum gaudia sola placent. Quid mirum, si me fastidis, pessime, si nunc Surgit ab admonitu nausea multa meo? Consuetudo uetus et gratia prodiga peccant, Peccat amicitiae copia longa meae, Et bilem et stomachum et nostri tibi taedia fecit Qui sese nimium noster abusus amor. Nam tibi quod nunquam praesentia nostra negata est, Torpuit emerita mente remissa fides, Inque tuos sensus obrepit triste ueternum Et desudato negligor ex animo. Sic tibi contemnor, nec me miraris, ut olim, Nec pendes uatis sedulus ore tui. Vsque adeone tibi male temperat ardor habendi Vt tibi sim uili uilior ipse mero? Fece cadisque tuis leuior tibi gratia nostra est? Heu, pluris quam me sordida musta facis! Hinc corrugaris tam tristi nubilus ore Meque supercilio turbidiore notas, Horrescisque minax, nec te mala iurgia mecum, Perfide, nec rixas conseruisse pudet! Nemo uetat: satiare odiis pascasque furorem Et frenos animo liberiore doma; Dentibus horrendum freme, sit saeuire uoluptas, Et poscas iugulum, sanguinolente, meum. Haec ubi tempestas sedabitur et resipisces, Vlciscere meas fortius ipse uices. Magnus Alexander, qua Clytum occidit, eandem, Ni teneant, in se uerteret ille manum; Quam casu intulerat mortem, ut purgaret, Adrastus Infęlix propria est uictima caesa manu. An, rogo, non doleat Pyladem si laedat Orestes? Frater an offenso Castore laetus erit? Nisus in Euryalo grauiora pericula sensit Et Bitiae grauior mors aliena sua est. Quo mea plus uindex iniuria saeuiet in te, Fiet et auctori perniciosa suo. Sed tibi parcendum, ne te mens nota flagellet, Sit mihi peccati poena luenda tui: Suscipiam tua facta libens, me puniat unum Alteruter seu quod fecimus ambo nefas. Quod si mente tua necquicquam absolueris et te Haec dea supplicio iusta carere uetat, Poenituisse sat est, satis est commissa fateri, Delictis satis est ingemuisse tuis. Sic placare piae poteris sacraria mentis Candoremque animi conciliare tui; Sic paullum laxata fides adamante coibit, Mutuus et magno foenore surget amor.

19. Desine blanditias mendaces fingere nobis, O male caelandis ingeniosa dolis! Desine: nanque tuas tandem depraendimus artes, Quod uitium ulterius dissimulare nequis. Addicta es precio, quouis mercabilis aere, Hanc tibi perniciem quęstus, auara, dedit! Illa tui quondam custodia sola pudoris, Auro expugnata est ianua, uicta sera, Laxataeque fores crebro stridore queruntur, Et manifesta suae furta loquuntur herae. Hinc tu nescio quo uulgi rumore laboras Et tibi pollutae turpis inusta nota est. Ergo quae fueras casta et formosa, uideris Nunc neutrum: alterutro perdis utrunque decus. Vltio nec parua est uiolati fama pudoris, Quae tibi deformem fixit acerba notam. Illa canit precio captam nec amore teneri, Nec Venerem quam te turpia lucra sequi; Nec postes, auri nisi diuite claue, recludi Velle nec, auratum praeter, amare Iouem. Et nisi falsa ferunt, si sit Ioue ditior ipso, Carnificem uelles praeposuisse Ioui, Et tibi quam locuplex tam pulcher habetur amator, Nec nisi nummatos respicis ipsa sinus. Venales cuiquam coitus, uenalia praestas Oscula, seu fossor siue bubulcus amant, Hircososque senes, Thersitis et oscula laudas, Nec renuis spurcum turpiter empta latus, Vlcere nec foedo manantia labra recusas, Viscanda et labris usque fouenda tuis. Heu, quorum abstineant tactu coruique lupique, Quae facerent auidis tedia uulturibus, Nec bilem aut stomachum faciunt tibi, nausea surgit Nulla, nec infandae pestis Auerna times, Nec mala morbosi uitas contagia menti, Quod uitium instillat uirus in ossa nouum, Dira peregrino quae fluxit ab orbe Mephytis, Mentagrae aut nullum quod, puto, nomen habet. Obscoenis olidum tanti est coluisse lupanar: Nam procul haec uita caelibe pestis abest. Tu tamen, heu, precio quondam mea regna pusillo Deliciasque auro prodis, auara, meas! Hunc mihi riualem praefers, cui stigmata mille, Mille cicatrices, ulcera mille uides? Hunc potes amplecti? Nec te miseretque pudetque Aut formae aut famae, stulta puella, tuae? An tanti est quicquid terrarum possidet orbis, Exiguae nedum, uilis aceruus, opes, Vt tua deuoueas miseranda tot oscula, cuius Deuoueat tactum si qua puella sapit? Attamen et labris lingua insertatur anhelis, Oris et immundi dira uenena bibis, Ac ueluti uitae pigeat mundoque decorem Et formae inuideas munera rara tuae. An semel ammissi luitur iactura pudoris, Purgat et opprobrium mulcta secunda uetus? Quod mereare licet, tamen hoc tibi deprecor unum Neu sit auaritiae culpa luenda tuae. Hic uetus est error, quo te leuis orbita uulgi Nec nisi peccandi limes apertus agit. Hinc ruis in praeceps, quo pessima sustinet aetas Ire per anfractus irrediuiua suos, Quo uia solemnis uestigia publica monstrat, Tramite et attrito molle patescit iter. Quod si multorum diuturnior eleuat usus, Foemina cur tanti criminis una rea est? Scilicet hinc molles uestis peregrina puellas, Hinc uocat Eoi concha uenusta maris, Siue armilla iuuat niueis gestanda lacertis, Seu premit ornatas aurea uitta comas, Seu collo aut digitis preciosum intermicat aurum, Siue fenestrata pendet in aure lapis: Perque alios luxus et rerum mille colores Haec aetas opibus prostat auara suis. Quid mirum uestras auro intabescere mentes? Iam templa et superos inuolat iste furor, Nunc postquam caelum uenale insania fecit, Fraudis et immunes non sinit esse deos. Sed bene quod, quicquid committitur, expiat aurum, Quodlibet et redimunt ditia dona nefas. Laedimur et ferro pariter sanamur eodem, Quaeque manus fecit uulnera, praestat opem. Quod tamen absoluit, scelus Indulgentia suadet; Non adeo faciles expedit esse deos. Nanque recrudescunt nimio delicta fauore, Quae paruo constat, culpa redire solet. Ferrum inclaementer petit immedicabile uulnus, Nec profecturam respuit ignis opem. Sic grauior censura iuuat, claementia damno est Saepius, et magnum gratia crimen alit. Lucrosum facinus recidiuum est, quodque piatur Parte sui quaestus, tedia ferre nequit. Tu quoque, nedum impune, lucro sed, Cinnama, peccas: Quanticunque facis, uilius ipsa luis. Et praedam et turpes ueniae fiducia luxus, Et facili mulcta culpa pianda fouet. Vsque adeo precio leuiore piacula constant Quam mala nec sceleris poena pigenda tui! Ditaris precii cum per fragmenta pusilli, Absoluit quaestum pars quotacunque tuum. Haec annona docet uiles te uendere noctes, Nequitiae indulgent saecla benigna tuae. Quod me, quod Superos fallis, luit auctio parua Teque abiurato foedere ditat Amor. Quod modo delinquis, poteris nunc asse pacisci, Nec per te offensam poenitet esse fidem. Si tamen abiectum parcis reuocare pudorem, Est tibi pro forma cura gerenda tua. Nam neque quaesito tantum es placitura colore, Barbara seu Phrygiis conspiciare modis, Siue Semyramio splendescas aurea luxu, Seu quoscunque sinus ambitiosa geras, Nec lenocinio, quantum, mea uita, futura es Vendibilis castae laude pudicitiae.

20. Rhacusam furis Aeliumque uatem Cursu praepete concitus uidere: Et mens excidit et loquella muta est Dum uultu attonitus stupes hyanti, Vt quos littore Tethyos supremo Ingens gloria traxerat Quiritum Et facundia Liuiana, Romae Par moles nec imaginis secundae. Hinc me Phocidos autumas parentem Rhacusam, Illyrici decus, canisque Turres aereas, superba cultu Et Cyclopea saxa ductibusque Riuos marmoreis scaturientes, Quales Martia uirgo uix recuset, Et miracula fontium recenses Rhacusae et proceres diu togatos. Nec liberrima iura conticescis, Molles delicias, amoena Tempe, Vt nec Seplasiam beatiorem Credas nec ueteres fuisse Baias. Regum Parthenope nec aula tanti est, Nec culti accola municeps Timaui Censetur tibi pluris. Ergo uisus Vix exples patriam meam tuendo Nec desiderio teneris ullo Thuscos cernere cespites; propinqui Sed quod littore contigit Traguri Maternum genus, hinc libenter omnis Conterranea natio probamur, Cognatus patriae sinus secundae, Vt crudelia facta perfidorum Thracum et barbariem feram rependas Immanis Scythiae ausibusque diris Infestum mare Barculumque Teucamque Infames et inhospitale littus Tot praedonibus. Hinc prioris aeui Labes eluitur decore nostro, Et seclum uetus exolesse uate Auctore et duce patriaque uatis Gaudes foetaque portubus meorum Incunabula Dardanosque montes Insignes pecore et scaturientes Auro diuite et omnibus metallis Iactas, Marteque nobiles colonos Omnemque Illyriam libens honestas, Nec gleba ubere quam uiris ouantem, Et tot Caesaribus feraciorem Quam laetis, puto, frugibus creandis.20,48 creandis in margine: ferendis

21. Saepe uel indignos facundia diues honestat, Non tamen haec meritae laudis honore caret. Hinc acoris necnon laudes Busyridis extant, Praeconemque suum noxia febris habet, Nec suus ornando Tersiti defuit auctor: Non habet hinc iustam lingua diserta notam. Tu quoque, ni fallor, non illaudabere, uates, Quod me, quod patriam, tollis in astra meam, Si modo cum patria uatem studiosius ornas Ingenii ut uires experiare tui.

22. Cur non degener, o Marine, cur non Exhaeres fuit Aelius paterni Morbi, consimili tenore cuius Vexatur: neque enim Venus scyphique Me laesere, sed insitam propagat Pestem nobilitas auita, quam per Priscum stemmata traducem dedere. Nec tanti est atauos Ioues uel ipsos Reges a Ioue proximos referre, Stellisque omnibus Archadas priores Claro in sanguine iactitare, nedum Maiores Epidaurios nepotes, Et nostros Barabas Ceroniosque, Si tot deliciae supiniores Prisci temporis, heu, suo nepoti Tam sero officiunt! Auita labes Haeredem immeritum secuta, necdum Sera in posteritate conquiescit. Cur non iugera Quintiana, cur non Sarrani segetem laboriosam, Et sulcos Curii graues, paternus Purgauit ligo? Cur arare montes Vastos Illyriae colonus asper Cessauit genitor, caloris aeque Et brumae patiens famelicosae, Nec uixit stabulis mapalibusque Fossor Dalmata siue caprimulgus? Nam, si nec Bromium pili nec ipsam Fecisset Venerem, sed aestimasset Pluris pauperiem laboriosam, Non morbo luerem peculiari Maiorum patinas. Quod ipse suades, Vltro pauperiem capesso et odi Ignauum grauis ocii ueternum, Et Baccho et Veneri perenne bellum Indico Genium meumque fraudo, Parcis sumptibus Euclionis instar. Nam tot luxibus abdicata pestis Ieiunum, tenuem, famelicosum Euitabit et excoquet uenenum Siccis faucibus. Inquietus utque Deturbatur araneus nec ulla Regum pendulus obsolescit aula (Nanque illum laquearibus superbis Mundatrix abigit scopa et tigillo Pessumdant famulae manus ab alto), Sic praeceps reuolutus in tabernas Caelso a culmine pauperes remigrat, Illic imperium tenet domumque Certam possidet et tenebricosa Regnat tutius et superbit aula, Sic me pessima carnifex relinquet Impransum, abstemium et proteruitatis Pertesum et matie et situ sepultum Victus pauperis et laboriosi, Migrabitque alio uocata luxu, Qua nidor bonus halat et culinae Fartor sudat et artifex perunctus, Mersura in stomachum profundiorem Quod tellus parit educatque caelum Et nutrit mare, par futura necdum Implere ingluuiem cadauerosam, Immensum insaturabilemque uentrem, Importunus hydrops, uorax Caribdis.

23. Andrea, grauiter tuus poeta Ęgrescit podager iacetque lecto, Quem talum prope pollicemque dextrum In dextro pede Syrius momordit. Ergo accingere uulneri medendo Dum spes est opis in malo recenti. Quamuis hoc rabie caniculari Virus23,8 uirus in margine: uulnus saeuiat intimum per omnes Suffusum articulos, per ossa, neruos, Admoto tamen extrahetur igne Et ferro et patientia fideli Succumbet. Mala bestia est podagra, Coccyti soboles, soror Megęrae, Instarque Eumenidum comata et hydris Armata et face: non tamen ualebit Sufferre una homines deosque pestis. Ergo nunc Cereremque Liberumque Atque omnes Veneres Cupidinesque Et diuos abigas proteruiores, Sed Phoebum celebrem genusque Phoebi Accersas, socios peculiares, Andrea, tibi uatibusque sacris, Necnon, quos facio ut deos priores, Doctos consule et arculas latentes Librorum, loculos reuolue, quicquid Auicenna docet, docet Galenus, Chousque Hippocrates meusque Caelsus. Vis me plus triduo esurire? Vis me Per luces totidem sitire? Vis me Impransum, abstemium dies et horas Durare? Omnia perpeti paratum Cernis fortiter Helium, nec ignis Nec ferri medicamen abnuentem. Quod si respuis ustulationes Et cultros remoues periculosos Et cauteria uulnerariorum Dum iucundius exigis leuamen, Quotquot sunt medicas per officinas, Succos praecipuos legasque gramen Non ignobile, Thessalis quod aruis Amphrysum prope nascitur, quod Indus Carpit decolor aut Arabs perustus, Aut Syrtes medicis creant harenis, Syrtes quae Ioue cornibus uerendo Insignes celebrantur et poeta Antiquo, ueteris nepote Batti. Ergo quod Lybicis uiret Cyrenis, Quicquid nobile uel salubre profert Athlas caelifer, experire et offam Huic monstro inice, dehinc seces et urras. Vinces uipereum malum, peribit Stricto gutture uirulenta pestis, Dum nulla est mora temporisque longi Ignorat spatium nec ingrauescit, Quae semper recidiua saeuiore Bacchatur uice. Praeueni ergo robur Viresque anticipa mali furentis. Nascens nanque domabilis, grauique Inuicta est senio: labore nullo Vtque incendia prima conquiescunt, Mox gliscunt spatio, superstes ulla est Donec materies, furit, nec ignis Extingui patitur – pari podagra Desaeuit face. Dum noua est, pusillo Rore extinguitur, ast ubi furorem Indulsit mora longior, timenda est: Vinci nescia corporis per arctus Omnes pascitur et superba regnat. Vt mites catulos rudesque foetus Interludere cernimus ferarum, Morsusque innocuos habere donec Moles corporis inualescit23,72 inualescit in margine: ingrauescit ingens (Tunc immane fremunt hyante rictu, In praedam unguibus efferantur uncis): Horrendum feritas adulta saeuit, Armantur Lybici mora leones. Quod si conualeo, pedis pusilli Magna est gratia. Nam meis Camoenis Insertabere curiae deorum Instar numinis, Herculemque claro Vinces syderei nitore caeli Et templis Epidaurium draconem; Ambobus Podalyriis futurus Longe nobilior, nouus Machaon, Et Chyrone micantior bimembri, Et fies mihi Castores gemelli Bino numine, Cosma, Damianus, Andreas uenerandus usque et usque, Caelestis Mutinae decus perenne.

24.

Aelius Lampridius Ceruinus suo Mario Bonae salutem

Pollicitus sum mea persica locutura, quae muta ad te uenerunt. En, loquuntur ultro, et quod admonent, cupiunt persuadere ut exemplo suo tuis ignibus consulas.

Vale!

Quae sunt in patrio uenena caelo, Hic nectar sapiunt et inquilina Sunt suauissima poma; diminuta Delectant capite exulisque succi, Nec postliminio, Mari, recaepto Vescentem indigena sapore laedunt. Ergo his utere tutus: irrigatum Dices ambrosia salubre munus, Foecundauit aprica quod fenestra Et cultrix Venerilla. Sole bino Censentur mea poma pensilique Horto. Quid Veneris perustionem, Quam tu scis, loquar? Haec sata intuendo Et nostrum nemus urrit et propinquam Visu uulnerat arborem; et roseta Et languentia lilieta cogit Suspirare, adeo nouos amores Lasciuis iaculatur ex ocellis! Ergo tot liquidos anhela fontes Exaurit Venerilla et insereni Imbres adsiduos Iouis precatur Supplex, irrequieta, temperatque Ardorem geminum, hinc siticulosam Aestatem, hinc Veneris faces propinquae, Alternosque refrigerat calores. Hinc uiuit rosa, persicis et arbor Inclinat tenues onusta ramos, Et tot lilia pensilis uireti Tollunt purpureos ad astra conos. Sed cur non simili uenusta flamma Bacchatur Venerilla, quae decoram Praegressa est Venerem? Peculiarem Visum credere floribus ueretur Ne suspiria, ne nouos amores, Formae conscia procreet; uideri Formidat neque mobiles ocellos Exercet, dea uisilis nec ulli est. Sic illam geminus decor uenustat, Et forma et roseus pudor, Dianae Vt mixtam Venerem putes: proteruit Haec ultro speculas palam per omnes Et lasciuior ore liberali Nunquam temperat illices ocellos. Quorum tu facibus, Mari, gemellis Flagras usque adeo nec inuidendum Forsan floribus abnuas quod illis Cultrix sedula sustulit tot aestus. Sed cur inuideas? Ab igne tanto, Si non admonitus meos recusas, Quae nunc fictilibus laborat urnis, Te cultrix Venerilla uendicabit Exemploque tuos pari leuabit Aestus, ut facibus recaepta binis Bino sidere poma uendicantur.

LIBER V LIBER V: sic diuisit Agić

1. Esne, precor, reditura, salus, quam mittere uates Gaudet Alexandro festino pollice ductam? An quia purpurei nuper tegumenta galeri Sortitus gestire solet ceruice superba, Alterna nec me dignabitur ille salute? Sic ego nunc iubeam frustra, si dicere fas est, Non responsuro nostras properare tabellas, Nec mihi sperandum est per mutua scripta benignum Officium aut nostri monimentum et pignus amoris? Scilicet in tanto positus iam culmine coepit Priuatos nescire uiros seseque sodalem Dedidicit postquam nostros transcendere fines Contigit et socios fato inferiore relictos Fortuna surgente premit uitaeque prioris Mutauit cum sorte fidem; nil pristina possunt Vincula, nil studiis consors communibus aetas, Vlla nec officii ueteris uestigia restant. Non tamen ingratae fas est adscribere menti Hoc uitium, Fortuna, tuum: tu foedera sanctae Rumpis amicitiae, tu mobilis omnia mutas. Sed quid ego optatis laedor successibus amens? Quid queror et laetis rebus succenseo, uotis Inuidus ipse meis? Quid me felicia torquent, Quid cruciat commune bonum? Pia fata querelis Insimulare nefas: tanta mercede rependit Dexter amicitiam Deus et soluuntur amoris Detrimenta pii, per tot fastigia rerum Contemptus faciles desideriumque leuatur. Magna requisitum compensant praemia foedus, Sese implorato fortuna obiecit amori, Principis et tanti, per nostri obliuia quamuis, Incrementa iuuant, nec me pro culmine tanti Poeniteat precii: tanti est excellere et orbis Summo stare loco. Veniant sic prospera semper Adfectus per damna mei, sublimia rerum Sceptra nec indignor precio maiore pacisci. Sic illi uel morte mea contingere Romam Et triplex diadema uelim; pro munere tanto, Si liceat, uitae dispendia nulla recusem: Tanta fides nostro est, constantia pectore tanta! Nec dubio cursu nunc huc, nunc uoluitur illuc Per uarias mens nostra uices aut mobilis errat: Non illam terrae, non interualla profundi Aut saeclum mutare potest, quae stirpe perenni Aeternoque adamante riget. Si ualle Promethei Figar inaccessa, calidis si pascar harenis Aethiopum conuiua Iouis, seu lumine fesso Insignes terras seu primo sole rubentes Aspiciam, nostri nequeat radice reuelli Cordis Alexander, si saecula longa Sibyllae Contigerint, nedum Priami uel Nestoris aetas Titoniue dies: fuerat qui nuper amicus, Dux erit ille meus. Quod si bene cognita tanti Temperies animi cunctisque modestia regnis Caelsior et candor tranquilla mente serenus, Non temere humani passus contagia luxus, Non oblitus erit nostri Farnessius unquam, Mutua parque mihi reddetur cura uicissim; Quin potius uincar, uel si contemnar amicus Deuotusque cliens, in tanto culmine rerum Suscipiar uates cui se mea laurea debet Illa Quirinalis. Non est ea gloria Musis Parua meis tanta rerum ditione locatum Cernere qui nostram passus defendere laurum Iam priuatus adhuc, sed cuius fronte nitebat Caelsa potestatis facies et imago futuri Principis et tenera fulgebat in indole uelox Fortunae uenientis honos. Iam copia dulcis Eloquii, iam mella fluunt sermonis amoeni Cecropiis potiora fauis septenaque pendent Culmina in Orphei speciem stipata theatri, Dicendique nouos miratur Roma lepores: Scilicet Ausoniae laudantem numina laurus Obstupuit, quem mox sacraria sancta tenentem Et Vaticano uoluentem cardine mundum Miratura diu. Caelestes nacta benignos Et faciles diuos meruit Mauortia tellus Sub sancta ditione regi, seu numina uoces Audiuere meas: dum munera nostra laborat Eloquio decorare suo, meliore corona Dignus erat. Dum me redimis, reuerentia creuit Frondibus atque suum laurus duplicauit honorem, Laetior et nullo censeri iudice gaudet Nostra corona magis. Rudibus primaeuus in annis Me licet ornarit Romani floribus oris, Natalem simul et magnae cunabula Romae, Praecessit tamen ille senes annosque uolucri Praeterit ingenio. Tantum potuere mereri Illa rudimenta et tenerae primordia uitae, Fortunaeque decus praeuenit gloria linguae! Nec pia fata diu uotum commune morari Passa precesque meas, sanctorum et praemia morum: Verum illi sese iuuenilibus obtulit annis Publica maiestas, pariter gauisa uicissim Augeri uirtute noua et geminare decoris Ornamenta sui. Quod si manet inclyta uirtus, Non temere illa sinet sensu effluxisse tenaci Me nomenque meum, summisque exire medullis Ingenium et fidi uatis monimenta uetabit, Quem concors studium et socii commercia fontis Alliciunt, cum quo salibus lusisse proteruis Dignatus totiens grauioraque ponere tristis Verba supercilii et morosam soluere frontem. Adfectus quod si proles Farnessia nostros Fastidire potest, Pyladem contempsit Orestes, Thesea Pyrithous, Patroclum exosus Achilles, Fratrem Atrida suum, nec amauit Castora Pollux; Vsque adeo nihil est uixisse diutius una Et tantum triuisse salis studioque perenni Illustrem dominum coluisse et carmine nostro. Sed si forte refert factis ut nomine claro Pellaeum iuuenem, blandis dignatus ut ille Alloquiis Cinicum, sic me sermone leuabit Alterno, scriptis et compellabit amicis. Sic ego non omni contemni ex parte uidebor, Immo instar mihi laudis erit si crebra recurret Littera doctrinae nec amoris nomine nostri. Si minus adfectu tanti responsa meremur Principis, at saltem Musarum et carminis ergo Scribat Alexander; uel si mea fistula uilis Exigua uatis nec delectatur hauena, Fas sibi deuoto saltem scripsisse clienti Si quid opus mandasse sat est, nec iussa morabor; Vel si forte minus grauiora negocia poscunt, Necdum opportunum est nobis committere quicquam, Me tamen interea sola donare salute Litterulisque tribus liceat, quo credar amari, Nec mihi desidiam aut animum culpare superbum Causa sit et iustis illum incusare querelis, Fortuna elatus si se patietur abuti, Deditus usque adeo solique addictus honori Oblitusque sui. Sic illum caelsa potestas Vendicat et penitus totum sibi possidet, uni Vt tantum uacet et ueteres fidosque sodales Excludat procul et nullos admittat in usus, Nec sinat esse locum fidei imperiosa uel ausit Me breuibus fraudare notis. Tantumne licebit, Aula, tibi? Tantum sceleris patrabis iniqui, Vt dedignetur nobis rescribere princeps Et neget alternam per mutua scripta salutem? Parce tamen, parce, o, fastu temerare profano Virtutum exemplar, specimen probitatis, amusim Iustitiae et normam, fidei senioris asyllum. Tu quoque torpentes, Ignauia, parce per arctus Serpere, Desidiaeque nefas: cui publica cura est Credita, non illum senio marcescere fas est. Quod nisi, Segnities, tumidoue Superbia uultu, Obstiteris, responsa uiam cursumque uorabunt Allatura nouum absentis solamen amici, Et uicibus crebris uia puluerulenta teretur Flamminiae et nostri documentum ostendet amoris Littera longinquum non fraudatura clientem, Sed blando affatu semper reditura uicissim. Quaeque suo sese sermone reciproca pensat, Semper inexpletos iterabit epistola cursus, Scribendi officio nec me certasse pigebit.

2. O qui Romuleis consortia iura tenetis Moenibus, augusto quorum sub cardine mundus Vertitur, o sacri uenerabilis ordo senatus, Delectus fati melioris, et Vrbis et orbis Optio, perpetuo quorum sub sospite regno Viuere Roma cupit, nec numina magna superbas Dedignata uices – nam caetera regna potestas Mortalis finit, uestrum communicat astris Imperium: neque enim terrestribus estis habenis Contenti, propius sed uestra potentia caelo Progreditur, Superis concordia frena tenentes Terrigenas geritis diuos, sua iura suumque Vobiscum imperium partiri numina gaudent! O caeli sanguis demissaque stemmate ab alto2,14 ab alto suprascriptum: summo Progenies! Neque enim sine mente ac numine diuum Vos terris regnare putem. Mortalia quis non Crediderit cognata deis? Quis segreget imis Summa, nec humanum genus immortalibus astris Comparet? Inspiciat uobis cum talia mitem Indulsisse Deum, quis non a culmine summo Delapsum terris toto influxisse Tonantem Numine crediderit? Superis non uilia tantum Membra sumus, nec nos penitus sublimibus astris Sordemus, mortale genus; non infima summis Degenerant, nostro committitur arduus aether Imperio summisque pares rectoribus imi Miscentur, socii conspirant terra polusque, Nec dedignari contagia nostra uidemus Caelicolas, patitur transferri a culmine summo Maiestas nostroque obnubi gaudet amictu. Inde requisiti terris, quos mille figuris Tot rerum monimenta notant, in pectore uestro Caelicolae delubra tenent regnantque latentes. Quid nisi nunc uicibus quorum ueneratur amatque Praesentes uos Roma deos uobisque propinquis Perfruimur, nostris sed uisibus aetheris alti Numen inaccessum est inconcessumque uideri. Hinc uos sidereo gestantes numina uultu Caelicolas ipsos immortalesque uerendo Ore referre deos maiestatemque Tonantis Aspicimus; neque enim uestro popularis in ore Spiritus aut uulgi facies, sed qualis inesse Caelitibus summo perhibetur ab aethere lapsis, Assimulant si quando homines terrasque reuisunt Et coram iustis mortalibus ora resoluunt.2,44-45 Assimulant ... resoluunt in margine: Humanas si quando dapes terrasque reuisunt / Aethiopum mediaque pares epulantur harena Quid mirum si uos ueneratur numinis instar Et tanto positos in culmine mundus adorat? Vos penes est aperire polum, uos limina caeli Pandere, uos homines astris caeloque locare Sub uestro aetherei uoluuntur cardine postes. Iure igitur tali sub relligione tot urbes, Tot populi, tot regna manent sedisque beatae Vos legere duces: uobis reserantibus orbi Lactea tota patet uenientesque accipit undas; Ad caelum haud aliis melius rectoribus itur! Nec tantum uestris ditionibus Itala iurant Regna, sed extrema quodcunque aspergitur unda Occeani, quicquid fesso Titane rubescit. Nec modo trans Alpes Pirenaeumque cucurrit, Sed longe Herculeas audet transcendere metas Vester honos, ultra Boreanque Arctonque rigentem Vestrum nomen iit caelique interiacet orbem. Hinc uos cana gelu uenerari gaudet Hiberne Pictonumque manus; hinc uestra edicta uerentur Orchades atque alio porrecta Britannia mundo Antiliaeque, fero genus intractabile ritu, Atque ignota prius Zephyri cunabula primi Mansuescunt posita uobis feritate nec Auster Addici refluis caelo detractat harenis. Quicquid et aestiuae dirimunt diuortia zonae Classis Hibera domat latisque Hispania terris, Et tot inhumano detergunt saecula uictu Vnanimi reges, debent quibus astra triumphos. Quorum alter mundi contagia bina relegat, Iudaeumque nefas Sarracenosque rebelles Labe profanari gemina non passus Hiberos, Alter in Occeanum Solisque cubilia regnat. Par fęlix regum, sese quorum hospite fluctu Astra lauant, fessi respirat et orbita Solis, Qui paribus studiis uno de sanguine surgunt In caelum reparantque Deo tot regna, tot orbes, Quos uobis seruire docent, quibus illa magistris Temperat horrendo cultu gens barbara, soli Iamque inhyat Christo et longum spem mittit in aeuum. Si longinqua igitur confoederat aemula uirtus Priscaque barbaries inculta et foeda politur, Ignotumque fuit quodcunque prioribus annis Christo integrescit ditionem et corpus in unum, Quo magis interior uobis uicinia paret Relligione pari et stabili per mutua nexu! Nec minus obsequium desiderat ulla potestas. Nam de tot populis, qua non ex urbe profecti Legati properant? Linguae generisque tumultus Liminibus pendent Latiis uestrisque moratur Dissona barbaries foribus; Mauortia poscunt Moenia pellitae gentes, quas Rhenus et Ister Et quas crinigeri miserunt undique Galli Bracchataeque manus; plaustris procul inde Polonus, Hinc mulis aduecta suis Hispania, uerbis Supplicibus responsa petunt regesque ducesque, Romulei poscunt oracula sancta senatus. Felices igitur fortunatosque Quirites, Qui tantos meruere duces. Nec bella Quirini Pacificum nec Roma Numam nec libera Bruti Saecula nec quicquam ueteris desideret aeui, Principe sub tali rerum dominoque senatu! Hinc Leo Christipotens rerum moderatur habenas,2,107-138 Hinc Leo Christipotens ... ouantior axis: vv. in margine additi Humanis nedum consensibus Vrbis et orbis, Verum hortante Deo fastigia summa capessit. Inde pharetratos Turcas ut fulminet, acres Componit Gallosque Caledoniosque Britannos, Germanosque ciet nec praemia fortibus Hunnis Denegat, Hispanumque mouet terraque marique Arctoasque manus, ripasque binominis Istri Munit ouans Italisque auertit ab arcibus hostem. Nec contentus eo est: Thracas miseratus Eoas It tersum maculas. Fęlix uictoria iuxta Victori et uictis: totus sacrabitur orbis, Ortus et occasus coalescet corpus in unum Principe sub Christo, cuius uice fungeris. Ergo Infidamque Pharum detestatamque Canopum Magmedisque feros cultus purgabimus et gens, Siqua fera est, nostris mansuescet moribus ultro. Tu modo tale decus poscentibus annue diuis Auspiciisque, Leo, melioribus arma retractes Indecoresque abrumpe moras: te sospite passim Prisca reuiuiscunt procerum consortia, reges Vnio, pax, amor et stabilis concordia nectat Vnanimes capitique errantia membra reponat; Te sine truncus iners et inutilis. Ocyus omnes Nec dedignentur socio tua classica coetu, Immo sequi Christum, pro quo dum bella parantur, Nemo Gothifredos desideret aut Boemundum Suspiret regem, Vrbanumque Piumque requirat. Consortes dabit ille pios rerumque saluti Consulet, ornabitque nouis ductoribus orbem, Vt caelo et terris uictoria tanta triumphet, Certatimque duplex exultet ouantior axis.

3. Quid tibi uis mecum titubantes, sordide, gressus Qui quatis expresso marcentia tempora Baccho Vinitor et calcas spumantes ebrius uuas? Quid tibi uis mecum? Quidnam male sobrius in me Insontem sic bella geris? Quid cornua tendis Exacuisse, pater furiose madentis Hyachi? Nos neque nascentes rubigine laesimus uuas, Nec mea cum subitis grando sociata procellis Vitibus offecit, foetus aut contudit ullos; Me neque enim spirante tuis florentia ramis Poma fluunt, non aura tuum mea pauperat annum Maturosque facit subito marcescere fructus. Tu tamen, o Autumne ferox, sic perdere tentas Innocuum, nec me puduit tot febribus atris Terdenos torrere dies, nec me, improbe, tantis Debilitare malis! Maties quae me atra coloret, Aspicis, ossea membra uides et corpora caera Pallidiora noua: noctem simulacra per atram Talia peruolitant, umbrae si quando silentes Mortales pauidos et inania corpora terrent. Ergo, meo tandem exitio saciate, quiescas, Vlterius nec me tantis cruciare labores, Pomifer anne, malis! Quantum est quod perdere possum? Hoc quicquid cernis nunc uiuere corporis aegrum Parte sui meliore uacat. Quota portio nondum Interiit? Misero sunt semisepulta poetae Membra, breues restant uires uitaeque superstes Exiguum quod spirat adhuc. Quis corporis huius Relliquias restatque mei quodcunque pusillum Roboris inuideat? Quod si tamen eripis atrox Hoc reliquum uitae, nec adhuc florentibus annis Parcis nec iuuenem primaeuo limine seruas, Et tantum, immitis, scelus inuidiamque perennem Sustinuisse potes, quisnam mihi claudet ocellos? Quisue animam excipiet fugientem ex ore propinquus? Quae pullata domus mortem lugebit acerbam? Non meus hic genitor, qui non auellere sanctam Canitiem, uestes nec scindere parceret atras, Nec meus hic frater, laceris qui busta capillis Spargeret atque oculis largo manantibus imbre Atratus tristis sequeretur funera pompae; Non soror hic, quae non manibus lacerare capillos Cessaret, non ungue genas, quae amplexa cadauer Haud facile auelli posset; non Flauia, quamuis Hanc deceat sine teste dolor, tamen aestibus impar Caelandis aegros affectus proderet ultro, Tristior et tumidis inuita ruberet ocellis Ante alios, sed iure quidem (licet anxia mater Increpet hanc flentem, taedas tamen illa iugales Funere praereptas expectatosque hymenaeos Spemque sui dolitura tori); non ullus amicus, Nec consanguineus quisquam carusue propinquus, Qui mihi det lacrimas, supremum munus, inanes. Indeploratus Latiis tumulabor in oris Et mutae mandabor humo: hic externa morabor Vmbra, peregrini Romana errabimus urbe. Sed mea uanescunt, donantur et irrita uentis Omina. Ne nostrae mortis uinosior annus Sit reus et spoliis uictor laetetur opimis, Ecce suo praesto est iuuenis Phocaeus Oresti Solaturque aegrum praesens solandus et ipse Altirius Laurens et dulcia dona Lacaenae Porrigit ambrosiamque mihi nectarque propinat Thesaeamque fidem potiorem nectare quouis. Ille salutiferis me Paean erigit herbis Et medica fomenta manu mihi praestat et omnem Depellit morbum: febres cessere profanae Incolumisque meos subito uigor occupat arctus. Iam non haec metuam fatalia tempora nobis, Nec datur Autumno titulus nec gloria mortis Vlla meae. O quantum facinus patrare tulisti, Quod quisquam ueritus fratrum! Qui passus iniqua Febre arctus cruciare meos? Torrentior Aestas? An graue solstitium? Vel tantum Syrius ardens Siue Cleonaei nobis nocuere furores Quam febres, Autumne, tuae? Tu saeuior unus Omnibus aestiuoque mihi flagrantior anno. Tempora num Veris, quamuis spirantia multis Flatibus incertisque annum uariantia flabris, Perpetuo incolumem non seruauere salutem? Num me laesit Hyems, licet horrida frigore multo, Et cano uestita gelu? Mihi quilibet annus Innocuus fluxit, uerum autumnalia tantum Tempora Pierio sunt non innoxia uati. Quae tibi nunc tanto pro crimine digna precemur Praemia? Maturas tibi grandine Scorpius uuas Contundat, pereat rubigine quaelibet arbos, Et nullo quassante tuis marcentia ramis Poma fluant, uel, ne tua crimina saeua colonos Offendant miseros, alieno tempore fructus Praebeat incolumes foecundo Copia cornu: Vel fructus maturet Hyems, lasciua uel Aestas Aut Ver purpureum per apricos germine colles Luxuriet subitoque nouis lasciuiat uuis, Spumantique recens Baccho sese induat annus Florifer et pressis uinosus inebriet uuis Mireturque nouos latices et non sua uina. Sic, rogo, sic sociis spoliatus mensibus omni Parte, Autumne, uaces, nec habundes fructibus ullis, Infoecunda fluant sterili tua tempora cursu, Et pereas penitus reliquo intercaeptus ab anno.

4. Iam desiderio tandem questuque remoto, Virtutum genitrix sanctissima, desine priscum Suspirare decus, nec auito robore tantum, Roma, tibi placeas, nec pignora clara nec illa Romulidum ulterius florentia saecla recense, Antiquis nedum uirtutibus orba queraris! Tu quoque, Romanae fundator originis olim Atque urbis, Gradiue pater, desiste furenti Inuidia pulsare deos populumque potentem Et bellatorem caelo obiectare Quirinum, Aetatis uitio nec degenerasse nepotes Atque aeuo sordere putes: iam parce Quiritum Telluris tot damna queri, tibi fata rependunt Has magna mercede uices! Hem gloria rerum Prisca reuiuiscit Latiaque infloruit urbe Pristina Dardanidum uirtus rediuiuaque fulsit Canities, laudisque decor reparatur auitae! Ecce uiros, seu quos caeli Cynosura sub imo Axe tulit taelisque suis armauit Orion, Siue Lychaoniis Helice demisit ab astris, Vrsina de gente uides, Graięue puellae Sidoniaeue ducis decorentur sanguine claro. Non tantum meruere suos, sed quodque superbum Vicerunt uirtute genus: sic inclyta proles Haud alio poterat quam diuum semine nasci. Nam quamuis toties augusta et regia tecta Degenerent, aulae nec posterus ordo potenti Responset patremque inhonestet decolor ortus, Rursus et obscuro clarescat sanguine uirtus, Nec similes unquam praeclara aut sordida proles Continuat natos: haec una perennis in omnes Nobilitas procedit ouans semperque suorum Adsiduis crescit titulis nec protulit unquam Degeneres Vrsina domus, cognataque uirtus Per natos gaudet succedere perque nepotes, Nec patitur sentire uices. Gens Vrsia quando Non genuit dignos aula dignosque triumphis? Haec tot pontifices triplici diademate cinctos Se iactat peperisse domus, qui numinis alti In terris gessere uices, nec defuit unquam Militia insignis uel rebus pacis agendis Vrsiades. Quoties ciuilis factio et Vrbis Seditiosa manus tantis uictoribus ulta est, His sociis multis toties adiuta periclis Relligio Christique fides seruata quieuit. Haec solio gens una Petri regnoque Latino Militat, hos clypeos defensoresque fatetur Roma suos. Pridem sensit rex Appulus illos Claementes, multumque pios multumque fideles, Immerito qui dum regno pulsatur auito, Vrsino fretus socio atque ultore merentes Exaegit poenas coniuratosque nocentes Non armis, uerum uindicta et carcere punit. Quo fit ut euictis respiret tota tyrannis Parthenope ac placidę tandem exarmata quiescat In gremio pacis, maiestas regia uobis Debeat imperii uindictam adsertaque regna, Vrsini porceres; uestro uictoria parta est Milite et auxiliis tantis nunc aula triumphat. Quod si nobilitas et caetera facta deessent Rebus, Roma, tuis, nostro praetendere saeclo Si nihil antiquum posses uilisque iaceres Atque obscura parens, una fęlicior esses Progenie, partu te nobilitare uel uno Sufficeret Paullus, nulli uirtute secundus. Quem mihi uel priscis fas sit conferre Camillis, Aemiliis Fabiisque simul, qui laude nec ulli Aeneadum aut magno possit cessisse Quirino. Hunc quoque Bellona genitum seu Marte putares, Proque suis mallet geminis peperisse sacerdos Illia: praeduris non ille cubilibus infans Inter lustra feris cunabula cognita pressit, Nec nuda tellure queri nec ad ubera suetus Nutricis reptare lupae, nec more ferarum Cum catulis uagire et fletu poscere matrem, Verum hunc maturo genitrix non anxia partu Purpureis enixa toris fauitque uerendo Iuno puerperio et uentris Lucina labores Fęlicemque uterum propius solata leuauit, Duxit et aethereas uenerabile pignus in auras Et gremio gauisa tulit fouitque tepenti Nutricem simulata sinu; simul oscula iungens Ter patriis lustrauit aquis, ter carmine sanxit Perpetuo et longum iuuenescere iussit in aeuum, Cumaeosque situs et Nestoris obtulit annos. Mox Fortuna suis illum cognata lacertis Sustulit, utque suo fęlix arrisit alumno, Amplexumque sinu pressumque tenacibus ulnis Permulsit totum et perfudit diuite cornu Atque interruptis uagitibus oscula iungens Indulsit totam nec non permisit in aeuum Perpetuam sese comitem. Mox sidera toto Circumfusa polo, uario quaecunque rotatu Occasus ortusque uident, uno agmine et omnes Confluxisse deos tanti ad spectacula partus Crediderim. Gauisa simul sunt astra morari Natalem mirata nouum, tum sidus ad ortus Flagrauit properare suos caelumque pependit Attonitum atque obitus astris cunctantibus haesit Signifer Antipodasque ima statione coaegit Desperare diem et populi stupuere iacentes Astrorum cessare uices caelique regressus Quaesiuere sui, nostroque perhorruit orbe Stellarum subitas Babylonia cura catheruas, Et noua Achęmenii cecinere oracula ritus Opstupuitque humero grauiori caelifer Athlas. Quodque magis mirum est, tibi praefulsere serenum Falciferi ora senis supremo horrentia tractu. Proxima te placidi claementior aula Tonantis Afflauit risitque Iouis tibi flamma secundi. Quin tibi fulmineus stellis flagrantibus ardens Ense coruscanti rutiloque umbone refulgens Robora praelusit Mauors uiresque futuras. Dehinc propius caelum, uolucris quo Cinthius anni Quadrifidum metitur iter, tibi lumine toto Claruit et uinci est meliori uisus ab ortu. Mox Venus et Phoebi propior comes aliger Archas Lunaque noctiuago fauit uelocior axe; Teque Herimanthaeus torua cum matre Bootes Pulcraque Dictaeae stupuerunt astra puellae. Te nascente tuis caelum meruisse lacertis Malle Leo potuit, tibi Pleias orta serena est, Signa nec Oleniae pluuiali nube capellae Ausa tuum turbare diem. Tibi pulcrior orbis Seruatus fulsit solitoque decentior aer; Lumina quaeque tua meruisti luce, fuerunt Fortunae praetenta tuae, tibi prospera passim Praepetibus uolucres tribuerunt omina pennis, Innumeraeque auium uoces tua fata notarunt, Cornea nec falso monuerunt somnia uisu.4,130: v. in margine additus Tum quoque flamma recens liquidas elapsa per auras, Natalemque tuum facibus testatus hyulcis Iuppiter ac laeuum taelis per inane rotatis Intonuit dextroque dedit praesagia sulco. Nec uero tripodas nec oportuit hiscere Delphos Totque Sibyllarum scrutari carmina, seu quid Fatidicae quercus seu quid praedixerit Ammon Corniger, aut uano mendax Hetruria ritu, Caldaeique senes, praesaga quid astra loquantur Prodere non segnes. Quis enim non prospera uidit Omina portendi passim et praeludia magnae Indolis ostendi? Tecum proauita renata est Militiae et pacis uirtus. Sua gloria castris, Ingeniisque suum rediit decus: omnibus ultro Dona togae stimulant animos et praemia belli. Inde uigent artes, tenerisque adoleuit ab annis, Ac ueluti cognata tuis Victoria fatis Et tecum nutrita comes. Vix te alma fouebat In gremio Lucina suo, cum uoce feroci Protinus in primis uagitibus arma sonabas Atque in diuinis quaerebas arma papillis. Nanque immortali sanctoque sub ubere pasci Inque sinu tener ambrosio reptare deorum Gaudebas: tibi saepe breues puerile pharetras Munus et exiguos arcus largita Diana est, Et toties blandos Venus exarmauit amores Quo leuiora tuis aptaret taela lacertis. Vixdum natus eras miles, sed roboris expers, Bellatrix nec adhuc saeuoque accommoda Marti Dextra, tamen fatis armatus et auspice caelo Castra secundabas. Nam semper ab indole prima Aetherei tecum conspirauere fauores, Taela nec humanis poteras uibrare lacertis Cum caelum pro te arma tulit: hinc lucis ab ortu Vrsinis toties uictricia fata dedisti, Et prius auspiciis uicit fortuna secundis Quam didicit pugnare manus. Te propter et Vrbis Factio seditioque grauis priuata Quiritum Succubuit lapsique retro sunt protinus hostes Successu pugnante tuo. Nam limine ab ipso Vagitus pauere rudes et singula semper Fortunae momenta tuae: uix murmure primo Astra salutabas, fundo bacchatus ab imo Impetus hostilesque domos radicibus altis Impulit, alterno titubantia culmina lapsu A summo fluxere solo, fragmenta uolarunt Principibus praesaga suis tellusque ruinam 4,177 ruinam suppl. Agić e mss. Ragusinis Emolita grauem formidatosque repente Discussosque apices non frustra expalluit hostis, Ciuilisque tuos rabies exhorruit ortus Victorisque sui uixdum nascentia sensit Robora: uenturaeque recens infantia uitae Argumenta dedit primaeque exordia lucis Et laudis dedit una dies. Nomenque decusque Luce paciscendum uicturae in saecula famae Materno cum lacte bibis, quae dulcior esca est Nectare, lactandisque bonis nutricula solers Nec claris ingrata uiris. Cunabula laudum Sed ualeant et uisa tibi collactea uirtus. Post cunas mox qualis eras, tibi proxima caepit Quale rudimentum quaque indole floruit aetas? Ignarus prima uix parte impuberis aeui Instituendus eras: tenerae moderamina uitae Et mores artesque bonas fandique leporem Poscebas, cum te doctum simulata magistrum Nunc Pallas, nunc Musa loqui, nunc terna docere Gratia gaudebant. Diuae praecepta magistrae Atque exempla dabant et tot tibi protinus artes Effinxere deae: neque enim mortalibus ullis Ingenium quauis maturius indole debes Quo pacem, quo bella regis. Si quando labori Interualla tuo studium puerile petebat, Tunc sudor puluisque tuus, rata tempora campi Instabant grataeque uices, animisque leuandis Membra fatigabas, gremio nec passus inerti, Nec matris torpere sinu; persaepe sodales Exercere rudes, puerilem cogere turbam, Vrsiadas clamare tuos simulacraque paruae Texere militiae et magnis praeludere castris. Saepe sub ingenti sudabas casside tectus Poscere uel summis pendentia postibus arma Et parua librare manu; nunc aere micantes Mirari galeas ensesque audere cruentos Tollere, nunc auro fulgentes tangere squamas Thoracum tibi lusus erat, nec territus ulla Triste renidentis metuebas fulgura ferri. Tunc tu uel clypeo potuisses ludere Martis Securus ueritusque nihil, uel triste flagellum Bellonae tractare manu, uel Gorgona fuluam Intrepidus blandosque lacessere Palladis angues Comminus auderes. Tali puer obuius ore Risit et ad geminos repsit Tiryntius angues Praelusitque ad monstra ferox, matrique timendos Dum iactaret ouans elisa fauce dracones, Terruit immanem centenis faucibus Hydram, Anginamque grauem manuum nodosque tenaces Dum nimis exercet, nec temperat, et male parcit, Lusibus et toruos infantia strangulat hydros, Exanimes gemuit, dirae portenta nouercae, Solamen ratus esse suum. Iam uenerat aetas Vlterior tenerae uernantes flore iuuentae Vmbrabat lanugo genas, iam colla tegebat Caesaries pulcraque comae4,232 comae : coma; pulcraeque comae Agić ceruice fluebant, Qualis apud Gangem, famulis et ouantior Indis, Cum sua Nysaeis praetexuit arma corymbis, Ventilat intonsos crines per colla Lyaeus Exultatque choris, Satyri thyasique frementes Bacchantur circum, splendet iactantior auro Hermus et exundat rutilis Pactolus harenis, Tigres et insolitos miratur Nysa iugales Laetior, aula nouos geminat Cadmaea triumphos. Tunc te tentarit quamuis pater ipse Latinus Aedituum mollire iugo et pro casside mitram Subdere castrensemque habitum mutare cucullo, Tu, casta quamuis res nulla antiquior esset Relligione tibi, pro qua tentare nec ullum Discrimen nullosque pati uereare labores, Non tamen imbelli neque deside numina cultu Concilianda ratus, sed uita et sanguine multo, Iusta per arma pius Superos et templa tegendo Protegeris, pariter terris caeloque triumphas: Orando neque enim, quantum irrequietus agendo, Prospicias rebus diuosque in uota secundes. Nam neque relligio nec pax constare sine armis Vlla potest, nec res priuata et publica tuta est. Hinc tu militiam et castrensia facta secutus Pro patria et templis et relligione tuenda Suscipis hoc studium, quo tu terrasque polumque Demeruisse potes: Tyriae pro tegmine pallae Purpureaque toga loricae luce micantis Lumina praestringis solemque lacessere gaudes Indutus ferro. Nec tu mirabere tęlo Mortali diuina tegi: nanque illa recusant Haec quoque praeripere et nostros ambire triumphos. Quod si ope mortali titubes defessus et aeger Deficias, sociis caelum tibi militet armis. Ergo desidiam mollem luxusque relegas, Nec segni pateris marcere per ocia somno, Sed tyrocinio frueris bellique palestra, Robur et adsiduo gaudes sudore pacisci. Inuigilare feris uenandis, cingere saltus, Ortarique canes, latebras intrare ferarum, Vestigare truces ursos et dentibus apros Fulmineis premere et Lybicos optare leones Comminus et tigres inuadere foetibus orbas Dignatus, neque enim capreas ceruosque fugaces Figere, contentus solo praeuertere cursu Montis inaccessi rupes imperuia nec te Fossa retardauit praeceps et concaua uallis Transmittenda leui saltu, nec si qua fuerunt Obuia, suspensas strinxerunt gramina plantas. Non imber pluuiique Ioues nimbique minaces, Horridus aut Boreas nudo deterruit axe, Solstitiique grauis furor et torrentior axis, Nec te uenter iners, tantos nec obire labores Venatumque sequi cogit gula: nam tibi sola est Pulmentum praedulce fames, tibi sobria mulcet Lympha sitim, galeae nec pocula saepe, nec horres Potandas haurire niues. Nunc exeris enses Et uicibus gratis dextram laeuamque fatigas, Nunc iaculum, nunc gesa manu, nunc spicula torques, Verbere nunc glandes Baleari, grandinis instar. Peliaco sic monte ferox sudauit Achilles Instruxitque manus domituras Pergama, docti Praegressus praecepta senis, seu luderet armis, Siue ope proficeret medica, et post bella sonanti Respiraret ouans cythara. Talisque lacertos Eurota mirante suos in gymnade prima Explicuit Pollux gyrosque induxit habenis, Primaeuaque suum frenauit in indole Castor Cyllaron. O qualis tota conspectus in urbe! Quae facies, quis uultus erat! Quot millia uulgi Spectandi studio late flagrare uideres! Ora puellarum quot te mirantia passim E speculis, seu quot defixas lumine matres Cernere erat! Quidnam uultu iucundius unquam Roma tuo uidit quam cum de more feroci Vectabaris equo uariosque iterare recursus Gaudebas primaeuus adhuc nunc mille per artes, Mille modis texisse uias, nunc ordine certo Currere et exiguos errorum inducere gyros? Qualiter incertus semper redeuntibus undis Errat et alternis uicibus Maeandrius amnis Labitur et refluus nunc huc, nunc uertitur illuc, Semper et alterno relegit uestigia lapsu: Flectere uelocem rursusque reflectere sic tu Belligeros inter lusus simulacraque Martis Visus equum, recto nonnunquam tendere cursu. Tunc tibi lora manu faciles flexisse Geloni, Quique ferocis equi sitientes uulnera potant Messagetae, Turcaeque leues, Parthique fugaces, Semiferique simul possent cessisse bimembres, Et populus cognatus equo. Quid? Quanta uoluptas, Quam pulcher uisus, cum tu fulgentibus armis Auro interluces et ferro indutus ahenum Fulgur ab ore uomis, cum sideris instar anhelo Indulges cathaphrattus equo, cristasque micantes Et picturatos cassis crinita colores Ventilat et multo stellata refulgurat auro! O qualis quantumque imperuia circuit arctus Lorica! Et quanto pectus thorace superbit, Quae clypeo secura manus! Quam certa lacertis Vibratur cornus! Quanto latus ense coruscat! Quantum alacres frenantur equi, qua fronte minantur! Quantum eadem laxare potens et stringere frenos Imperiosa manus! Quis non tua sponte capessat Verbera? Vel cuius famulari mallit habenis Nobilior sonipes, seu flammiger ille sit Aethon, Aut Xantus leuis, aut caelo insignitus et astris Pegasus, aut glaucus Nymphis cognatus Arion? Siue quis alipedum de semine natus equorum, Siue quis inuisas prius indignatus habenas Indomitus nec te formidatusque magistris Dedignetur equus, tua frena nec ore superbo Respuat et dorsum tractabile praebeat ultro Mitior, imperiumque tibi portendere mallet; Seu quem primaeua maturior indole flexit Daraeum et Porrum reges uicturus et Indos, Seu qui Caesareis solitus spumare lupatis Humano quadrupes gressu et sternacibus armis Indignatus enim sessoris frena secundi. Frenandis nec uterque feris praestantior: hic quem Maiorem patria praesensit et orbe futurum Attonitus genitor, seu qui fuit aemulus et par, Et primus Caesar regnauit in urbe Quirini. Sed qualem primis te sensit Hetruscus in armis Pontificis Calabrique ducis socia arma sequutum, Consiliis quantum ualeas, Vrsine, uel armis, Hostiles nouere manus, nanque agmine iuncto Regia Pontificisque simul conflata potestas Cum Thuscas uastaret opes ac uiribus aequis Territa Tyrrhenae nutarent moenia gentis Et coniuratas tremeret Florentia uires, Martis et auctores geminos: hinc robora regis Aragoni, hinc sacrae consortia bella Thyane. Non unum sortita ducem certamina tantae Militiae: commissa manu uexilla gerebat Pontificis Xysti Vrbinas, hinc Martius haeros Imperium et summam patrii Mauortis agebat Bellipotens Calaber. Consors tamen utraque uirtus, Magna licet, diuersa tamen, conuenit in unum; Concordesque animis, discordes moribus, ambo Confluxere duces. Quamuis praeclarus uterque Ductor uterque bonus, uariis tamen artibus impar Militiae, eiusdem sociis pugnabat honoris Ingenium. His concors prouincia parque potestas, Communis fortuna fuit; tum gloria simplex, Sed diuersa tamen. Solertia bellica discors Imperii consortis erat, uirtutis et usus Discolor et morum species: procliuior alter In senium, uarios usu tradente magistro Euentus doctus tot casibus, inter et arma Et strictos enses studiis exercitus, inde Consiliis melior certis insistere rebus Expugnare mora nec iniquis credere quicquam Casibus, artificis metuens ludibria fati; Nec temere adsuetus prius hostis discere uires Quam conferre manum, facilis struxisse nec alas, Inuitet nisi nacta suum uictoria tempus Et tempestiuas occasio laxet habenas. Hinc nulli totiens reges et regna tueri Commissum, nulli prudentia maior et usus Nec belli par fama fuit, fiducia tantum Nulla ducem pugnaeque incertior alea lusit; Atque adeo nullis unquam superatus in armis Saepius exuuias bellorum uexit opimas. Principis alterius multum contraria uirtus: Praecipitare manus, subitas committere turmas, Certa incerta sequi, nil formidare nec ullas Detrectare acies dubiamque accersere pugnam, Impatiens fregisse mora, nil linquere inausum, Pronus et in Superos Titania summere bella, Nil metuens casus, praeceps cuicumque uocanti In bellum parere deo, calcare uel hostem Seminecem atque ipsis uestigia mergere truncis, Nec tam consilio quam iudice tendere fato, Sectarique libens per mille pericula Martem, Dux milesque bonus. Nec belli auctore carebat Res Hetrusca suo: sociis Estensius armis, Quem Phaethontaeo Ferraria misit ab amne, Piscosis una meruit quem Mincius undis, In bellum coiere duces, nec foedere iuncto Vrbs Venetum, Adriaci dominatrix maxima ponti, Esse tuis praesto cessauit, Hetruria, rebus. Tunc tibi bellandi quantus flammauerat ardor Pectora, collatis quantum concurrere signis Flagrabas quantisque accersere proelia uotis, Cum te clara ducum stimularet et aemula uirtus Et mens archano laudis concussa flagello, Quo pudor et uirtus, discriminis immemor, et quo Aeternum famae decus euocat, ire iuberet Subiceretque nouas generoso pectore flammas! Saepe per hostiles egressus castra uolabas Te nullo stipante manus atque obuia stricto Ense petens, cursu tentoria Thusca secabas Fulmineo: neque enim patiens perferre periclis Ocia nec uitam metuis pro laude pacisci. Nec tua uis animi nec uirtus, Paulle, latebat Inter tot summersa duces. Nisi principe dignum Moliri nil passus eras: si copia pugnae Poscebat, quis te melior struxisse cohortes? Quis nimbos densare equitum longisque iubarum Crinibus ornatas animare industrior alas? Quisue catenatas equitum peditumque catheruas? Quae ualeant acies cuneos acuisse feroces, Cornua quae deceant, quaeque ordine prima feratur, Quae postrema manus, quid dextra in fronte locari Conueniat, laeuae quae sint accommoda parti, Singula quis sumptis disponere promptior armis? Antiquos nostrosque duces hac laude uideris Militiae atque ipsum regem superare Molossum. Vos, Thusci, sensistis, agri, uos, Lydia culta, Vos testes, fluuii hostiles innabilis Arni, Turbine quo fertur medios animatus in hostes, Quam tonat horrendum clypeo, quam fulminat armis! Non Alpes te mille iugis arcere ruentem, Non ualidae turres, non muri adamante rigentes, Non uallum, non castra queant. Tu Pelion Ossae Erueres, uel si qua polos noua machina surgat Despectura, tuis rursus procumberet armis. Quis tecum, princeps, primo de culmine laudis Contendat? Nullus miles tibi robore nec dux Consilio tibi, Paulle, parem se praebeat ullus. Quis prior aduersae secreta latentia fraudis Atque hostis nudare dolos, quis cautior unquam? Insidias caelare suas quae collibus apta est, Quae campis acies, quae uallis idonea fraudi, Quo tibi sint faciles aditus, imperuia quo sint Hostibus atque inopina tuis loca, singula belli Quid momenta uelint, quis te solertius unquam Prospicit, aut quae sit rapienda occasio rebus Tempestiua tuis? Quid narrem singula? Miles Ductorem praestare potes, dux munus obire Militis, et geminis pro rebus sufficis unus, Par multas complere uices et robore plures Diuerso gessisse uiros. Non corpore terno Geriones, pubes non centum armata lacertis Titanum tantum uarios aequare labores Sufficerent, et quod rarum est in corpore forti, Contingit cognata tuis prudentia membris Ingeniique simul uires et corporis in te Conueniunt. Feelix igitur te sospite nullos Scipiadas, nullos suspiret Roma Camillos: Nanque tuis rursus sese reuirescere sentit Auspiciis rursusque noua de gente Quirinus Regna recaepturum cernit florere nepotem Et postliminio ueteres remeare triumphos.

5. Stellantis regina poli, noua gloria sexus Foeminei, foecunda pio licet innuba partu, Cuius uirgineam Vox connubialis in aluum Influxit sanctaque obnubi corporis umbra Maiestas summi non dedignata Tonantis – Scilicet omnipotens Christus, quem machina rerum Auctoremque suum mundus gestare laborat, Te matrem tulit esse suam rerumque potestas Vestiri gauisa tuis et crescere membris; O sublime decus, gaudentia sidera Christum Et postliminium caeli cui saecula debent, 5,10-11 vv. in margine additi Alphonso faueas, illum caelestibus armis Protege et aethereo defendas fulmine, Virgo, Aut prohibere uelis ne tantum Gallia peccet, Iuncta sed Hesperiae corpus conspiret in unum Atque profanatum Christi coniuret in hostem! Hoc mecum supplex uotis communibus orbis Postulat, hoc Superos uel non poscentibus ultro Indulgere decet, sed me discrimine tanto Terrarum metus et pietas orare coaegit.

6. Formarum genus est complexio nomine in uno Multarum: genus est animal, homo forma uel anser, Participans anima generis per singula corpus. Sic tamen est generi species obnoxia, sub se Vt positis genus esse queat: sic forma animalis Est hominis genus. Hinc donec descendis ad unum Et certum, genus esse potest. Hinc barbarus, hinc est Romanus, genus hoc poteris dixisse uel illud; Inde genus faciunt mores, persona, uel aetas, Totque alia, in certo donec genus omne quiescat Atque indiuiduo desistat corpore passim. Mox discerniculum discriminat omnia certum: Quadrupedi bipedes, nostri per mutua sexus, Aetati distant iuuenilia cuncta senili, Et parua, et media, et magna, et gradientia sursum Et pessum, et uolucrum, serpentia praepete cursu, Quaeque gemunt, ululant, latrant et uoce loquuntur, Quorum plura homini soli contingere possunt. Hinc quae contingunt formis euenta uocamus, Sed neque debentur cunctis promiscua formis. Vt pote grammaticen homini contingere dicas, Non tamen haec cuiuis, non accidit obuia cunctis. Quod proprium est formae tantum communicat uni, Non multis: sic quo damnantur cetera, nobis Indulta est – hominis dos – blandi copia risus.

7. Dactylicis elegi dicam qua parte iugantur Et quid uterque petit numerus. Sex partibus ille, Hic quinis constat. Prior est senarius, in quo Dactylus et spondeus soli per mutua regnant. Inferior pedibus quinarius incipit isdem Parere atque locis paret tribus; ultima nactus Desinis in uersum, duplex anapeste, minorem. Nunc quae certa loca et quae sint promiscua dicam. Dactylus in quinta solus statione superbit, Syllaba cui triplex, sed discolor: unica princeps Longa, breues reliquae contracto tempore quadrant Remigioque pari similes uocisque figura, Concordesque, uno quasi Castores ore, gemellae. Praeterit hunc, quamuis gressu grauiore moratus, Et uersum spondeus quasi meta nouissima finit, Longior incessus cui syllaba bina superbos Temperat et cursum frenat pudor, et quasi lentos Mole sua grauior maiestas regia passus Metitur celeremque decor sufflaminat axem. Haec stata iura tenent propriis in finibus ambo Et quinto sextoque gradu per singula regnant Dactylus et spondeus, concordes caetera sedes; Nanque quatergeminas aequali sorte tuentur Indulgentque uices et uterque reciproca seruat Riualis patiens, nec uter sit certus habetur, Sed mage delectus et carminis optio fiunt. Haec loca nil refert uel plura uel omnia solus, Nulla uel alteruter teneat: promiscua quadrant Pulchraque respondet uariantia sede quaterna. Certa sed in reliquis diuortia limite certo Distinguuntur et alterius nec abutitur alter Tramite: sic semper penultima quintaque meta est Dactylus et sextus transfertur in ultima spondeus. Hic modus, haec series haeroi carminis, haec lex Romula: peccatum tamen excusabile multis, Nec nisi fit magnis auctoribus inque Camoenis, Naeuus ut in facie, non omnis dedecet error, Tempore nec quouis culpandus; carmina nanque Vatibus antiquis maculae, ceu marmor, honestant. Non eadem nostris reuerentia: multa decenter Pindaricae licuere lyrae magnumque sonare Maeonidem decet »Ares, Ares«, uitioque quod aeui est, Nemo uerecundum nobis incuset Homerum. Quod uetitum est nobis, multum concedimus annis. Adde quod ingenii est incuria, summa quod ars est Dissimulare artem, nec grata est comptior aequo, Quae lenocinio constat peregrinaque iactat Munera, mercato penitus circumlita fuco Forma. Suos uultus quoties solertius ornat Ingeniosa Venus, quaesita tot artibus aegre Ornamenta tegi, neglecta parte laborat, Aut zonam fallax aliquo discingitur astu. Nudus Amor, nuda est et Gratia: maxima prudens Simplicitas dos est naturaque pulchrior arte, Qualis Apellaeis genialiter insita caeris Extitit orta mari Venus atque exerta superne Pube tenus strinxit rorantes uda capillos, Vincit adoptiuos facies natiua colores. Nunc age, quid querulo poscit quinarius ore, Expediam paucis; gemini loca bina sodales Dactylus et spondeus in prima fronte tuentur Consortes, uariantque uices, ad carmen hyantes Vatis et arbitrium: locus est obnoxius uni Tertius et sola spondei ditione tenetur. Mox quarto quintoque gradu uestigia truncat Carminis et duplex anapestus calce suprema Claudicat, ingenuo cui gratia multa decore Impariles pensat gressus curtique reponit Damna pedis; rerum si copia diuite cornu Verborumque fluunt Veneres uariique lepores Cycnaeumque melos uincit canor, omnia uocum Dicendi simul et rerum discrimina nactus. Meta tamen geminis in uersibus ultima constet, Sensa nec ulterius fusis spatientur habenis, Inque uicem numeris par sit sententia binis. Quo tamen ut sedes anapesti consona discas Tempora, praeuenere breues a fronte gemellae: Mox quasi syrma trahit longam tibi syllaba caudam Tertia. Sic elego magnum sociante cothurnum Dulcior alternis respondet Gratia Musis.

8. Ioanni Gondolae Rectori Rector, honestabis qui tempora praepetis aeui, Ecce alter8,2 alter suprascriptum: alius mensis dicitur esse tuus. Hoc itidem reliqui fratres feeliciter optant: Aprilis menses finiet ipse tuos.

9. Michaeli Bono Rectori Ecce tuus mensis tam dira pericula nobis Sustulit et tandem tempora festa dedit, Emendatque Pharum infidam, natumque nocentem Baisetus uicit iusta per arma pater, Et Selymi cessat metus et campsoris acerbi, Augusti bina prosperitate tui. Quid mirum? Rector dictus de nomine gentis Auspicium feelix et Bonus omen eras. Sic mensem probitate tua patriamque secundas: Debentur meritis prospera cuncta tuis.

10. Antonio Gotio Rectori Quis, precor, ignorat Septembris munera laeti? Hic reliquis praestat fratribus omne merum, Luxuriat pomis, ceu diuite Copia cornu, Foecundoque aestus temperat imbre graues. Huic hyemes cedant, ueris quoque tempora, quantum Fructibus adsurgunt florea serta nouis. Quintilemque licet frugum commendet aceruus, Sed Canis aestiferi torquet anhela sitis. Hunc igitur mensem, qui lucem noctibus aequat, Quem pia Virgo tenet Libraque lance pari, Tu quoque tam iusto moderaris pectore, ruri Dum patria est et dum curia tota uacat. Ergo magistratus omnes geris, omnia quae sunt Multorum reliquo tempore, solus habes. Nec miror, tanti est prudentia: nec modo mensi, Sed tua sufficeret tempus in omne fides.

LIBER VI LIBER VI: Agić

1. Adsiduo quis te deprauatore, Lucreti, Mendosum et mutilis uersibus esse uetat? Quis te, relliquias tinearum, e sordibus aufert, O putris caries puluereusque situs? Quicquid eras, nusquam poterat constare: ruebat Mordicus in uersus inuida blatta tuos, Hinc insultabat scriptorum ignobile uulgus; Littera de toto nulla fidelis erat. Sic male peruerso quadrabant singula sensu Inque tuo fueras carmine mentis inops, Per sua nec solitus furor interualla remitti, Sed grauius domino desipiebat opus. Nunc adeo mentis compos resipiscere gaudes Et bene curata luxuriare cute, Pulcher et ostentas purgata labe uenustum, Quale Arpinatis Musa poliuit, opus, Sed labor hic praesens felicior illa 1,17 illa supplevi: ora Agić, ipsa Sola refecit Quae deprauarat singula tempus edax, Nec minus et dextro suppleuit Apolline uersus, Quos neque, Lucreti, difiteare tuos: Nam ueluti Pelopem latus integrauit eburnum, Sic tua praesenti membra reponis ope. Ergo, reformato iam dudum in pristina uultu Puluereum gaudes deposuisse situm, Nec lacero, uelut ante, lates nec sordidus ore, Viuus et incolumis docta per ora uolas. Qui curat morbos Hyeronymus hoc tibi praestat, E carie uersus eruit ille tuos, Totque cicatricum pariter tibi millia sanat, Nec minus hac illa est auxiliaris ope. Nanque simul medicas exercet sedulus artes, Nec minus hoc illi munus Apollo dedit, Nec mage fas morbos credit releuare piumque, Carmina quam uitae restituisse suae; Nec magis hanc illa gaudet praestare salutem, Inque uicem alternum uendicat ille decus. Impatiens mutas inglorius ire per artes Aut sine uocalis laude placere lyrae, Versibus hinc praesto est, hinc ille iacentibus aegris, Atque instar Phoebi culmen utrunque tenet. Inde prius quam te Rhacusam mittere passus, Tam bene purgata labe politus eras; Nam mihi donandum compsit te, magne Lucreti, Sordidulum munus nec tulit esse meum, Verum auxit uigili per tempora longa labore Et totum antiquo more refinxit opus. Inde instaurati multumque diuque laboris Huic decus, huic uitam iure referre licet: Quo duce discerptus longo Lucretius aeuo Ad medicam reduci carmine uiuis opem, Inde tuo uultu iuuenescis, ut unica Phoenix, Rursus odorato tota refecta rogo. Foelix sorte sua, certatim munere bino Qui genus humanum demeruisse cupit! Plus tamen est uersus quam corpora reddere uitae: Altera res breuis est, altera morte caret. Nil profectura sic Virbius arte reuixit, Cui duplex olim mors obeunda fuit; Tu quoque sanescis frustra, Minoia proles, Cui serpens uitam, mella tulere necem; Et tibi, quae cari pensasti fata mariti, Exiguum munus uita recaepta fuit. Huic uero aeternos manus officiosa labores Municipis recipit, docte Catulle, tui. Fortunata parens, ueteri nec stirpe pudenda, Passa nec ingeniis degenerare nouis! Praesertim gemino, Verona es, splendida partu, Bisque tua pariter dote superba nites, Incertum Domiti titulis an maior Auanti: Respondet cono gloria bina pari, Vtraque magna tuo facundia fluxit ab ortu, Respicit ad fontes utraque fama tuos!

2. Siccine tam seri proauita sepulcra nepotes Sacrilega laesum tendimus ire manu? Nullaque maiorum reuerentia nominis extat, Nulla uetustatis gratia, nulla fides? Nec miseris parcunt promiscua lucra sepultis, Quilibet et quaestus sacra prophana facit? Nam scelus efracto manes uiolare sepulcro Quondam polluti numinis instar erat, Nec quisquam audebat tumulo spoliare iacentes, Proicere et gelida triste cadauer humo. At nunc – proh facinus, proh nostri dedecus aeui! – Non uetitum est manes contemerare pios. Nam quid? Odorato quod prisca liquore uetustas Perfusum et myrrha diuite condierat, Appia quod tenuit post saecula multa superstes Quodque omni illaesum tabe cadauer erat, Prodidit antiqui moles operosa sepulcri, Nec tutum a sera posteritate fuit: Nanque hoc deprehensum furto inuasere rapaci, Nec tumulo passa est praeda iacere suo. Vidi ego marmorea proiectum e mole cadauer, Quod nondum caries contemerarat edax, Viuentisque instar nigros pendere capillos, Est mihi de cuius uertice uulsa coma; Candiduli dentes per hyantia labra nitebant, Dura nec ad tactus mala probata meos. Sed reliquum corpus circumlita crusta tegebat, Quae tamen in multis stabat hyulca locis, Siue recrustatum est collisu ponderis, aut quod Contactum pluuio rore cadauer erat. Inde fatiscebant rimis tectoria, aperto Nec mansit tumulo qui fuit ante color: Nanque coloratum est cum caelum protinus hausit, Sed solido nullus corpore sulcus erat. Quid quod et unguentum in tumulo atque Hebraea bibebat Balsama, quaeque tenet thura opulentus Arabs, Et uer Indorum et Cyneraei floris odores? Inde nec integrum carpserat ulla dies, Donec posteritas spoliauit auara sepultum, Quod facinus nulla est hactenus ausa dies. Vidimus indicium digiti duo signa minoris, Detractus duplex annulus unde fuit. Nec latuit sexus sine nomine, sit licet ausus Priscillam hic, alius dicere Tulliolam. Ornatus reliqui deerant uestigia, quamuis Mos uetus haud nudum corpus humare fuit. En quo funebri pompae pia flamma pepercit, Quo ueteres census exhibuere suos! Vt fures maneant post saecula multa futuros, Euasere suos ultima dona rogos! Ergo tot egestos sumptus in funera totque Dona, tot exequias surripuere pias. Mox corpus, nullis quod adhuc contabuit annis, Proiectum in media destituere uia, Quod neque Poenorum furiis regisque Molossi Aut Scythica passi colluuione sumus; Non Brennus, non hoc aegere Alaricus et Hunnus, Claustra Promethęi quem tenuere iugi; Non Sarraceni feritas immanior hostis, Longobardorum siue cruenta manus, Turca uel horribilis, quem nunc Pangaea uerentur Et Rhodope et Boreae Martia regna trucis. Sed neque Romanus sceleris ludibria tanti, Nec pia sub dio membra iacere tulit, Verum hoc, quod multis seruatum induruit annis, Tarpaeo corpus monte iacere iubet, Atque ita, non uiuis contenta, et mortua gaudet Allicere officiis Martia Roma suis. At tu qui uiolas, temerator auare, sepultos Laedere nec manes dedecus esse putas, Nudus, inops iaceas, inhumatus, pulueris expers, Post obitum nec te uilis harena tegat, Et tua praeduris uolucres obnoxia rostris Aut lanient auido corpora dente canes: Sic nusquam et totiens per uulnera mille sepultus Turpiter a saeuis diripiare feris! Tuque, olim insignis uirgo quaecunque fuisti, Nunc Capitolino rursus humata iugo, Quo semper tanti casus monimenta supersint, Haec teneas tumuli carmina fronte noui: »Quam peregrinus odor seruabat et Appia tabis Expertem, neque enim carpserat ulla dies, Monte in Tarpaeo, quali2,83 quali: qualis spoliata sepulcro, Nuda nec Assyrio mersa liquore iacet.« Haec praeferre satis; moneo, tu parce parentes Posteritas, manes laedere parce pios.

3. Ciuica seruatae fuerant monimenta salutis, Erepti magnum ciuis ab hoste decus, At qui cincta graui castra obsidione leuasset, Gramineo uictor munere dignus erat; Sed simul egregios uatumque ducumque labores Pensabant donis laurea serta suis. Nunc tibi quae placidas Achademia cessit habenas, Qua respirarunt dogmata prisca duce, Vrbica quae celebrat cunabula rite quotannis, Moenia quae coetu nobiliore colit, Vatibus ornandis ritus instaurat auitos Et redimunt priscum laurea serta decus. Hinc desueta diu recidiuae3,13 recidiuae in margine: neglectae munera frondis Digneris sancta nectere, Blonde, manu. Nec uereor, uani insimuler quaesitor honoris, A patriis cuius soluimus ergo iugis: Non uotis, non hoc precibus uenamur iniquis, Captamus non hoc ambitione decus; Poscimus inuiti, neque uera refellere fas est, Poscere quod uitium est, ut meruisse decus. Turpe negare tamen non poscere, si modo iustos Exploratores pagina nostra tulit; Vulnera transuersi nec formidauimus unguis, Dedecorat lusus caera nec ulla meos, Censerique iuuat doctorum examine tanto, Quod mihi iudicii pluris honore fuit. Vtque sodalitii delectus et optio praecox, Pars ego nunc uestri nuncupor una chori, Sic uiridi lauro teneris donandus in annis Praedicor et placeo pene poeta puer. Nec nota me damnat censoria iudice Roma: Iure petit quisquis praemia digna petit. Nec conferre nihil titulos et nomina credas:3,33 et nomina credas in margine: lucemque putamus Obruta nam uirtus uillior esse solet. Quid quod clara magis metuere et cognita uirtus Instigat multos? Aemula calcar habent: Hoc omnes pariter stimulorum impellimur oestro, Ingenuae uirtus uerbera laudis amat. Sponte, nec inuiti sequimur quodcunque probamus, Semper et alterius splendida facta iuuant; Semper et effigiem uisi metimur honoris, Nec quisquam uinci qui patiatur erit. Non temere inuenies qui non aliena recenset: Fingimur externis quisque magisteriis. Alter Phidiaca stimulos deducit ab arte, Pictor Apelleum comparat alter ebur; Ille locuturas certat mollire figuras Naturae artificis uiuum imitatus opus. Aemulus orator Ciceronis uincere laudes Seu quod Cecropium certat adire sophos. Maeonidae uates et magni fama fatigat Vergilii et ueteris nomina clara tubae. Nunc sequimur laudem et foecundae munera pacis Et modo Pellaei facta imitanda ducis. Sectamur quod quisque probat nec uillia tangunt: Igniculis flagrant pectora quaeque suis. Sic exempla uiros externaque facta perurrunt, Gloria nec tepidas subdit3,58 subdit in margine: uibrat in ossa faces; Nec mea tot laudum stimulis monimenta carebunt Atque ita multorum nominis auctor ero. Tanquam immaturos nec quisquam computet annos: Multa suos norunt anticipare dies, Saepe inopinantem fallit prudentia; uelox Non expectato tempore saepe uenit. Perpetuum multis puerascit inertior aetas, Praeterit et stultos cana senecta dies. Quid non ingenium praecurrit acumine? Quae non Ingenuus uincit secula mille labor? Virtutis precium non omne adscribitur annis; Quod meruit, uirtus uendicat una decus. Possideat laudes alienas segnior aetas; Pigritiae, quae sunt sedulitatis, erunt. Villia turpe duci conferre ergastula nec fas Seruitium domino composuisse suo. Non bene respondet solertia segnibus annis, Non bene dedecori conuenit ullus honos. Est precio censenda suo non indiga saecli Gloria, non ullas computat illa moras. Perficit ardor opus, naturam industria uincit, Saepius et fruges fert aliena dies, Pomaque diuersi maturant praecoqua menses, Hybernasque parit sedula cura rosas, Thuraque Romuleis et non sua balsama terris Protulit et caelo cinnama nata nouo. Sic ego nec senio aut larualibus aestimer annis: Desidis ingenii est nulla magistra dies. Nam melior, dum non studium desiderat, aetas Puberibusque annis prima iuuenta sapit, Si modo non primis radicibus obruta luxu Et Venere et pluma uersicolore perit, Praepes et ad dextrum callem uolat, Herculis instar, Deliciasque fugit, Sardanapalle, tuas, Callosasque accincta manus et anhela laborat Semper et incursu est puluerulenta suo. Res adeo est operosa labor, nec gratia tarda est Quam studium uelox accelerare solet, Nec soles hyemesque pati desueta, nec illam Dedecorat turpi decolor umbra situ. Sic properat quauis maturior indole uirtus, Quam furor adsiduo uerbere caecus agit, Quam stimulis agitat laudum uesana cupido, Sedulus et dextro flamine lambit honos. His dea seruitiis, famulorum hoc agmine crescit, Siue Dei munus siue laboris opus, Siue utrunque, tamen uenalis sanguine multo est Virtus immensi uertice nata Iouis. Ergo hanc conciliat magis irrequieta iuuentus, Tempora quam Pilii desidiosa senis. Crede mihi, incertam longum expectare senectam, Ingenio tanti nec properare meo. Viuaces ceruos accersite, poscitis annos, Ramosum cingant Delphica serta caput; Graccula Phoebaeis redimita incede corollis, Quodlibet annosum talia dona rape! Si tamen annorum ratio est, accedere posset Ex tyrocinio gloria magna meo: Augescit meritis precium iuuenilibus annis, Commendat tetricos gratia nulla senes. Quod nisi primaeuae lanuginis officit aetas, Et laurus Musis inuidiosa meis Tercentum ignoro quod musta nec aestimor aeuo, Vixque undena mihi bis numeratur hyems, Et niue caesaries nondum consputa senescit Nec mea quaesito est nigra colore coma: Concelebretur honos post saecula multa reuersus, Decernat uates laurus auita nouos. Nanque suo precio sudor respirat anhelus, Calcar et exemplum est auctus honore labor. Rerum opifex labor, hic fandi morumque repertor, Primus inhumanos abstulit ille situs: Nanque feros cultus uita meliore poliuit, Tot bona, tot dotes ingeniosus habet. Siue quis aedificat, seu uomere terra, carinis Seu freta sulcantur, prouenit huius ope. Haud alio fęlix opulentia nata magistro, Haud alia superi conciliantur ope, Si modo respondet natura et gratia; rerum Maxima pars genio nanque ferenda suo. Sic Hyblaea suos properat claementia flores, Et sua Paestanas occupat aura rosas; Sic Scythicae plaustris damnata rigentibus archus Littora perpetuo consenuere gelu. Ergo, age, uate nouo dignare Palilia, princeps, Nexa Quirinali porrige dona manu. Me Romana dies, me duplex splendor honestet, Caesareo mixtum pontificale decus. Haec neque disutis compages eruta saxis, Nec putri facies puluerulenta situ, Nec suspecta tibi cariosae pondera molis Quae bene adhuc restant robore firma suo: Pulcra renidescunt sacri penetralia coetus, Forma nec immundi sordet ut ante loci. Nam sibi detersa facie iuuenescere uisa est, Ridet et exhausta Pithia sorde domus. Canitiem nigri sacram compsere recessus, Antraque deformes deposuere situs. Praeterea effigiem uatum consessus amoenam, Et sociae pandet turba uerenda manus; Nostra redorditur Romam quaecunque iuuentus, Effundet dulces docta per ora modos, Tota specus sacro resonabit carmine uatum Agnoscentque suum saxa reuulsa melos. Ipse nouos edens plausus de more sonabo Romuleam ingeminans terque quaterque diem, Quo tantam exorsus diuis hortantibus urbem Omine bis senae Romulus augur auis; Semine quae paruo tanta ad fastigia creuit Et sibi deuicto non minor orbe fuit. Nec tantam imperii molem eluctatus Araxes, Aut intercaeptis Tygris opertus aquis; Quod Tanaim Nilumque interiacet atque Britannos Et Gangem, Eoum littus ad usque patet, Hoc sibi deuictum est; nec uallo Caucasus horrens, Nec fuit Occeanus, picte Britanne, tuus, Subiecitque suis opulentum fascibus Indum Caeliferumque novo strinxit Athlanta iugo. Sic dea bellatrix armis confisa cucurrit Ad geminos axes, solis utranque domum, Humanumque genus ditione coercuit una, Porrexitque suas qualibet usque manus: Deiectosque piis fouit complexibus hostes, Vt mater natos officiosa suos. Mox ubi consenuit, bellis ciuilibus, aeui Et senio et longa pace sepulta fuit. In cineres fluxit, per uasta incendia et arsit Suprema, ut Phoenix, sola3,186 sola in margine: tota perusta face: Nunc, uelut exuuiis iuuenescit lubricus anguis, Cumque graues ceruos cornua iacta leuant, Sic de relliquiis et puluere Roma uetusto Paulatim eruitur ruderibusque suis. Vtque ales nostro recidiua infloruit aeuo, Rursus in antiquum continuanda decus, Siue recaeptura est orbem sub Caesare, tentat Seu per pontifices pristina iura suos; Sacrorum antistes quae nunc sustentat inermis Imperii molem relligione sui, Seu Numa pacificus moderatur Caesare saluo, Siue Numae consors sceptra Quirinus habet, Haec ego solemnes iterabo laetus ad aras Facturus matri debita sacra piae. Non tamen hanc fibris horrentibus exta cruentent, Temperet a foedo sanguine pura dies: Laudibus et titulis celebrentur ouantibus Vrbis Olim intermissis festa canenda modis, Indigenam agnoscat uocem et sibi nota Quirinus Carmina et antiqui uerba renata soni, Semirutae rupes uasta compage reclament Fornicibus dociles uerba referre cauis, Totque repercussas uoces resonabilis Eccho, Aemula et excaeptos reddat imago sonos. Quare age Phoebaeas, uatum studiose, coronas Incipe, quas magnus postulat ille dies, Sint quem laetentur de more Palilia uatem, Quod celebret numeris docta caterua suis, Quodque colat festo, sed non ingloria, lusu, Sit quae praeteritos prouocet una dies, Transactis melior, semper melioribus auctor, Quae dextro laudis lumine pandat iter; Sint quae non possint aeui spreuisse prioris Annua, quae crescant semper honore suo, Quo sua quincepsos testetur gaudia collis Et socio fratrum culmine festus ouet, Quae noua posterior monimenta recenseat aetas, Perque annos semper gloria maior eat; Attonita sint quae mirentur uoce Quirites, Romaque septenis pendeat alta iugis. His mihi nil potius uotis, haec maxima nobis Munera, sint aliis quantulacunque licet; Non Tartessiacas potiores remur harenas Et quaecunque niger munera mittit Arabs, Eruta non nostri Scaptensula gratior auri, Non Bizantiaci gaza superba ducis, Et si quid uenis rimata sequacibus usquam Gens fodit, heu, damnis ingeniosa suis. Postulet hoc auri quicunque libidine feruet, Postulet hoc aeris relligiosa fames: Sat mihi si liceat sacras contingere frondes, Sat mihi cum Musis laurea serta meis! Ergo perpetuum sic dona poetica tradas, Teque diu noster principe collis ouet, Sic te Nestoreos dare laurea serta per annos Natali uideat Martia Roma suo! Te si quid mea Musa mouet, te digna precanti Carmine si phas est demeruisse meo, Praemia laurigeris tribuas gestanda poetis, Quantulacunque aliis, praemia cara mihi. Hoc te Sulpitius pariter Marsusque precantur, Pomponique rogat Musa diserta mei; Hoc mihi tergemini fratres, Cortesia proles, Phosphorus et qui me tollit ad astra meus, Et meus ante omnes Laurens uno ore sodalis, Gaspare cunque tuo, docte Capella, rogas; Hoc te amicorum nulli Baptista secundus, Cunque suo Lepido gens Sinibalda petit, Hoc mihi Pompilius, iam denique Musaque Volsci, Iam mitis, iam non seditiosa cupit. Praecipue studio est cumulandi accensus honoris Farnesus, generis gloria magna sui, Iudicioque suo laurum ornaturus amicam Et flore eloquii nobiliore sui.3,257-260 vv. in margine additi Quod nisi Panthagatum tellus Firmana necasset, Pastorem atque suum sanguinolenta patrem – Admonitu cuius crudescit plana cicatrix, Admonitu cuius lumina nostra madent, Cuius pollueris macula, Picena, perenni, Oedipodionio, terra, furore nocens, Quantum Pompeius Pharias infamat harenas, Noxia Popilii est quam Cicerone manus; Quem nisi truncasses, nostri largitor honoris Praecipue uates ille futurus erat. Nunc desiderio rapti torquemur amici Atque Achademiae saucia turba gemit. Cuius iustitium post funera pene secutum est, Musarum et doctae conticuere fores, Et nisi sola strepat feralis naenia, uatum Nunc desolata est mutaque docta cohors. Nec sic ultorem Brutum defleuit in Vrbe Et defensorem foemina uirque suum, Nec sic, cum Ciconum lacerarunt Orphea matres, Mesta dedit gemitus Bistonis ora graues, Nec sic caeruleus cum uexit Ariona delphin Fleuit Lesbiacos Itala terra sonos, Nec sic Dircaeis extincto Amphione Thebis Auguror Ogygios indoluisse lares, Vt nunc Panthagati laeto lugere uidetur Moesta Quirinalis docta caterua iugi. Hei mihi, nunc laurum praeuenit nigra cupressus Funereisque horret taxus opaca comis; Hoc mihi turbauit choreas lususque iocosque, Vestraque turbauit gaudia, Pierides! Si tamen obductum non recrudescere uulnus, Si licet et luctus dememinisse mei, Si decet interea nigram deponere taxum, Si phas lugubres exhylarare comas, Tempora iam nobis meliori fronde uirescant, Succedant capiti laurea serta meo. Eia age, deposito – si phas est dicere – luctu, Nostra coronatis Musa triumphet equis, Qualem laetitiam cupiunt doctique probique, Qualem laeta suum cernere Roma diem. Fallor? An, ut uideo, mihi serta uirentia nectis Dignarisque meas cingere, Blonde, comas? Vinceris: en tandem mihi palma poetica uenit, Iudicio maior palma futura tuo! Vinceris et pariter soluis quod gratia poscit, Quod meritum uatis, das quod utrunque petit.

4. Ad Paullum Cortesium Ecquid ut ex oculis nostri praesentia uultus, Sic animo pariter fluxit, amice, tuo, An tibi per sensus nostri simulacra recurrunt, Quaque potes socium parte uidere, uides? Quid tamen officium scribendi cessat amicum, Nec properas gratas reddere, Paulle, uices? Hoc mihi pollicitus? Sic mutua scripta sodali Reddis, amicitiae siccine munus obis? An tibi neglecti subiere obliuia uatis? An manus alternum pigra recusat opus? An tua me fraudant maiora negocia, seu quod Hospes ad Illyricum nullus ab Vrbe uenit? An quia dicendi tibi nulla aut parua facultas, An quia me uatem negligis, usque siles? Quid quod Rhacusiam semper poscentibus urbem Hospitibus crebris quaeque referta uia est? Adsiduo nec te sic Roma labore fatigat Vt tibi scribendi copia nulla uacet. Nanque interpositis succedunt ocia curis Et tempestiuis soluitur aula iocis, Nec tibi, Cortesi, parua est facundia, diues Vena sed eloquio nobiliore fluit. Quis uero scriptor tota fęlicior Vrbe? Quae potuit terris notior esse manus? Nec reor immemorem nostri, mea Musa benigno Hospitio cuius largiter usa fuit, Quem consors studiis communibus allicit aetas Et par ingenii iungit imago mei. Ergo quid oblitum fingas nisi, care sodalis, Mens tua Laethaeis obruta torpet aquis? Thesea crediderim citius uoluisse fidelem Pyrithoum ex animo deposuisse suo, Quodque obliuisci Pylades potuisset Orestis, Pollucis Castor dememinisse pius, Quam rear ingenio penitus fluxisse tenaci Teque uel immemorem nominis esse mei. Ergo ego nunc uilis tanto contemnor amico, Sordet et eloquio laurea nostra tuo? Nec mihi clara domus maiorum sanguine prodest, Siue sit ingenio nobilitata meo? Quod nisi contemnor, cur te purgare recusas, Diluit et tantum littera nulla nefas? Si pudet, haec animi sunt argumenta superbi, Aut nulla est quae te causa silere facit. Hoc reor; hinc igitur diuturna silentia rumpas Damnaque transmissę longa repende morae, Et desiderium per scripta reciproca nostrum Compenses crebra, Paulle, salute! Vale!

5. Ad Laurentem Alterium Parce tui, Laurens, culpare silentia uatis Ni cupis eiusdem criminis esse reus. Nam duo lustra fere nobis transacta, sodales Ex quo segnities detinet una duos. Ergo pari titulo damnemur uterque necesse est, Aut uenia est nostrae mutua danda morae; Siue resarciri culpae commissa prioris Scribendi grata sedulitate iuuat, Eia age, Romulea maturet ab urbe uicissim Interpręs animi littera crebra tui, Festinosque regat cursus per idonea, siue huic Appia, Flamminia est siue terenda uia. Mox interiectos facile est transmittere fluctus, Seu Bari, Anconis moenia siue petet. Illinc adsiduas merces portare uidebit Et crebras ad nos ire redire rates. Ergo reportandis facilis tibi copia scriptis Et maris et terrae prompta nec una uia est. Quod nisi pertesum studii sanctique laboris Scribendique pium dextra recusat opus, Gratas redde uices et magno foenore soluas Praeteritae, Laurens, tempora longa morae. Quid, cunctaris adhuc? Veteris fidique sodalis Num, precor, admonitus tardior esse potes? At non talis eras aegro cum largus amico, Nec satis incolumi, prodigus hospes eras. Heu ubi prisca fides? Tanti quo foedus amoris Fluxit et officii gratia magna tui? Qui pro me solitus non parcere sumptibus ullis Et medicis census exhibuisse tuos, Deseris absentem, mutatus et alter ab illo, Scilicet atque alio mobilis axe uolas; Et simul ex oculis nostri praesentia fluxit, Protinus ex animo est mutua lapsa fides! Si tamen officii uestigia parua prioris Restant, si qua mei nominis umbra manet, Solari iustos per scripta reciproca questus Nec desiderium parce leuare meum: Sic intermissi damnum soluetur amoris, Sic poteris laesam restituisse fidem, Quae posthac nullo fiet mutabilis aeuo, Vt reor, et quouis tempore maior erit. Nam pro te mecum praesentis imago loquetur Auctorisque loco scripta uel instar erunt; Et licet absentes, blando sermone fruemur, Oraque finitimi littera reddet heri; Vlla nec annorum aut uasti spatia ultima mundi Aeternam poterunt dissociare fidem. Tam procul expulso quod si Sulmonis alumno Scribere dignatus quisquis amicus erat, Nec tibi uicino rescribere turpe sodali Inque uicem alternum reddere iure: »Vale!«

6. Ad sodales Si nunc Cymmeriis agam tenebris Aut ultra Scythiam uagus niualem, Et monstra Occeani reciprocantis Visam, tam procul immemor nec essem, Bennibasse tui, recens sodalis , Verum dignus in intimis haberi Atque inter ueteres meos amicos. Si Laethen ego seu uenena potem Tristis mandragorae periculosa, Nedum somniferum papauer, essem Andreae memor: hunc sopor profundus, Qualem Lathmius aut subisse fertur Cretaeis Epimenides sub antris, Nocturnas per imagines referret. Sopito et uigili proinde sensu Pernox perdius hunc amem necesse est, Olim discipulum meum, parentem Qui me dictitat et libens fatetur, Non ingratus et immemor magistro, Quem nunc diuite splendidus paratu Lautis sumptibus atque ouante uultu Conuiuam ueneratus, ut putares Aut regem Alcinoum aut domum Molorci Aut Euandria tecta: perbenigna Sic comis patet hospitalitate. Nec Vitum unanimem meum sodalem Doctum transeo iuris utriusque, Trani praesidium clientis: illum Obliuiscar ubi suo retrorsum Titan limite deuius recurret. Francisce hinc, soboles Rogadaeorum, Nostris sensibus efflues, Quiritum Cum scita et populi rogationes Et praetoria iussa principumque Tot decreta, tot acta, tot senatus Consulta exciderint tuis medullis, Naturae quoque iura, nationum. Ergo iussimus hoc, pares amici, Vestri memnosinon sodalis esse Munus, uelite dextera notatum. Nec me polliciti minus tenacem Et uestri immemorem putetis esse, Dulces, unanimes mei sodales!

7. Ad Pansam Rebus in humanis magna ratione iubemur Legeque naturae consuluisse bonis, Mutua quin etiam connectit uincula uirtus, Saepe uel ignotos conciliare solet. Quid quod amicitiae uis est immensa perennis Et nihil est quod non uendicet illa sibi? Sed mihi non simplex fiducia, quaeque merentur Singula, nunc pariter consociata petunt. Nam modo naturae uinclo, probitatis amore, Officium posco fretus, amice, tuum: Pollicitique tenax etiam mihi plusue minusue Dignere aureolos credere, Pansa, decem! Nanque meam uacuant dispendia multa crumenam, Menstrua contingant siue diurna mihi. Hoc soluam integrum Sextiles usque Calendas: Hac opus est nobis, uel breuiore mora. Hostimenta tuum, poscis quaecunque, pacisci; Securus fidei caetera linque meae, Inter ephimeridas referas, seu singrapha mauis, Seu potius uatis pignus habeto fidem.

8. Ad Iulium Pomponium Laetum Quae, rogo, sectari uestigia prisca laboras, Quae tibi, Pomponi, dogmata sancta placent? Socratico pendes an numine? Siue superbus Pythagorae ritu nobiliore siles? An Christi exemplo gaudes meliore? Nec ulli Vt scribas, quanam relligione facis? Quod decus egregium, quae laus operosa uidetur? Nam tua non certe est desidiosa manus, Nec celeres ducat fęlicius ulla figuras, Si modo scribendi munus obire uelit. Sed uelut archanae timeas penetralia mentis Prodere et occultae mystica sacra deae, Sic tacitos animi sensus signare recusas Et tua conscriptis credere uerba notis. Ergo quis in uitium tam rara silentia uertat? Quis, rogo, desidiam dogmata sancta uocet, Aut tumido insimulet fastu, aut obliuia fingat, Deneget aut curis ocia parua tuis? Nam tua quae fuerit, studiose, industria semper, Pomponi, quae non bibliotheca docet? Quae regio nescit tanti noua dicta poetae? Quae magis in toto claruit orbe manus? Cuius inexpletos debent tot saecla labores, Rursus in antiquum pene reuersa decus, Quae ueteres libros et tempestate comesos Reddidit in uultus officiosa suos. Quo uero elatus fastu Pomponius, ut qui Saturnalitio uiuere more solet? Cui, licet absentis, reuerentia maior amici? Quem minus addictum publica cura tenet? Ergo quod abstineas scriptis, nec inertia suadet, Culpa nec ingenium uendicat ulla tuum, Qui bene tranquilla mentis statione locatus Ardua non dubio scandis in astra gradu, Clara uel obseruas aeui documenta prioris, Quaeque legis ueterum, splendida facta geris, Quaeque probas, sequeris. Tantis sic rite magistris, Scribendi penitus nulla libido tibi est, Sed facis et dictas cedro dignissima, uel quae Saecula cum tota posteritate legant. Sic Achademiae princeps censorque uocaris, Iure Quirinalis gloria magna iugi. Quod nisi iam Pharii aut Romani numinis instar Compressa pariter uoce manuque siles, Tu saltem dictare uelis crebramque salutem Aureli referat dextera fida mei; Siue quis in tota librarius excipit Vrbe Eloquiique notat uerba diserta tui, Hoc munus mandare uelis, clarissime uatum, Et saltem externo pollice scribe: »Vale!«

9. Epitaphium Rogoni Cur uixi et morior felix? Hinc disce, uiator, Quo mihi sic terram saepe precere leuem: Aedituos omnes curua ceruice rapaces Et rabulas omnes et medicos timui.

10. Epitaphium Iani et Vrsi »Quid fles, alma Venus?« »Ianum florentibus annis Delicias rapuit Mors uiolenta meas.« »Cur, Pallas, luges? »Vrsum mors sustulit illum, Pars Aganyppaei qui fuit una chori.« Ergo immortales diuas si flere uidemus, Quis, rogo, nunc sicco lumine stare potest?

11. In eosdem Vt breuis et uerni fugitiua est gratia floris, Nec rosa nec possunt lilia stare diu, Sic tener eximiae defloruit indolis Vrsus, Afflatusque sui funere fratris obit. Heu, res pulcra nequit fieri diuturna, uiator, Occidit et subito si qua iuuenta proba est.

12. In eosdem Hic situs est Ianus, nunc primum in fratre sepultus, Qui modo dimidia parte superstes erat. Se tamen infelix Vrsus superesse negauit, Alterius fato raptus et ille fuit.

13. In eosdem Maiorem natu fratrem florentibus annis Dum gemis extinctum, flebilis, Vrse, iaces. Sic magis alterius, propria quam morte sepultus, In te qui frater uixerat ante tuus. Hanc quoque mors grauior mortem praeuenit: in uno Sospes uterque fuit, frater uterque iacet.

14. In eosdem. Ad Mortem Funerei tandem luctu satiata parentis, Mors, reuoca nigrum, sanguinolenta, pedem, Parua nec inuideas magnae fragmenta ruinae: Naufragio tabulas fas superesse breues! Saeuitum satis est: de tot modo fratribus uni, Si licet et fas est, parce nocere, dea!

15. Ad patrem Quid uelut extinctos luges, carissime, natos? Nos, pater, in caelo uiuimus ambo pares. Hic procul a terris mortali labe caremus, Haec uita est nobis, mors prior illa fuit. Ergo, si fas est, natis gratare duobus Quos pia, uictores corporis, astra tenent. Nec nos flere licet, sed uos, quoscunque sepultos Horrida mortiferi carceris umbra premit.

16. »Flere Pudicitiam cur cerno?« »Mortua Marra est.« »Cur ergo lugent Deliciae et Veneres?« »Vnius Marrae concors in funere fletus Discordes potuit conciliare deas.«

17. Flesse deas omnes perhibent in funere Marrae, Praecipue Veneres atque Pudicitiam. Dum consueta tamen iactatur naenia: »Quidnam Deflemus«, querulo est Musa locuta sono, »Fama tenet cuius terras et spiritus astra? Mortem unam duplex uita secuta fuit.«

18. Non ego nodosos funes, sola lignea, bracchas, Nec Cynici miror nudipedale sacrum, Sed uitam et castos mores, Hieronyme; uitam Nec constare puta ruuidiore toga, Sed belli pacisque laboribus atque decoro Virtutum ornatu, splendidiore manu, Iustitia morumque nitore et robore mentis, Relligione animi, simplicitate, fide. Non usus uitio est, sed abusio; tramite uirtus In medio posita est: quidquid utrinque, fuge! Interdum et mores Opulentia diues honestat Cum nitet effusis officiosa bonis, Et quandoque decor commendat amabile corpus: Hac etiam Virtus dote placere solet. Caesaris unguento est nec miles segnior et te Exarmat nunquam luxus, Hyache, tuus; 18,15-16 vv. in margine scripti, hic potius quam in fine carminis ponendi Pythagoram laudo, uerum, puto, clarior ille est Cuius durateis Persia cessit equis.

19. In obitum Oliuerii Carafae Cardinalis Pascillus Elinguem et mutum mirari parce, uiator, Pascillum miris obstupuisse modis, Nec modo delicias, solitum nec carmen hiare, Et quos dictabant tempora festa iocos: Nam modo dum totam contristat naenia Romam, Lucet et ante oculos funus herile suos, Diriguit subito, ueluti Sypileia mater, Et sensu expertem saxeus horror habet. Nec lachrymare datur: sic totus inhorruit aeger, Vt riget hiberno frigore mollis aqua. Vixit, dum uixit, princeps Oliuerius, at nunc Defuncto comes est umbra fidelis hero.

20. In eundem Carmina, delicias, risusque iocosque loquebar Et populi lusus praetereuntis eram. Nunc ego pullatus pullatam conspicor Vrbem, Qualem defuncti principis esse decet, Funereusque dolor tristi moerore fugauit Excussitque omnes pectore laetitias. Immo ego nunc mutus surdusque rigesco, gelauit Vsque adeo lachrymas funus herile meas. Nanque meus princeps Oliuerius occidit: hoc me Pascillum ut liquidas occupat algor aquas. Sed comes exanimem dominum non deserit umbra, Post obitum cuius me superesse nefas. Plura locuturo praemortua linguaque uoxque Defit in extremo murmure: Roma, uale!

21. In eundem Orphaeis animata modis ut saxa fuerunt, Sic ego Pascillus sensile marmor eram. Nanque interdictos dederant mihi carmina sensus, Quos Amphionia saxa habuere lyra. Qui tamen ut rupes Rodopeia, siue Cytheron Spiraui et molli praeditus aure fui, Exanimor, tactus ceu fulmine, et algeo totus Aeterno ut glacies irresoluta gelu, Dum meus effertur princeps Carrapha, pependit Mors mea de cuius morte, salute salus. Nec saxum mirare loqui: caua saxa loquuntur Iacturamque grauem marmora flere solent.

22. Quod Decor et Thomyrim comitatur turba Leporum, Noli mirari, quod Thomyris Venus est!

23. Hunc age saepe breuem relegas, Mariane, libellum, Nec pigeat medicos edidicisse sonos. Non legimur gratis, studio placitura salutis Haec capient animum qualiacunque tuum. Nanque operae precium est monitus audire salubres; Sin minus ingenio, gratia rebus inest. Quis nisi pertesus lucis sua uota recuset, Quod iuuat et uitae est auxiliare suae? Nec quantum obsequio, numeris mea Musa superbit, Musa salutiferis officiosa modis. Ergo age praeclusam defende tepentibus austris, Aufer et a Borea frigidiore domum; Quam tamen aut liquidi claementior aura Fauoni, Lucifer aut roseis afflet anhelus equis, Sicca sed imprimis opulentaque lucis apricet, Dulce susurrantis murmure diues aquae, Floribus et circum et foliis bene olentibus halet, Laurus ubi uirides iactat opaca comas, Foetorisque expers, Syrio suffimine foelix, Thuris ibi et myrrhae semper anhelet odor. Nec matutino marcesce sopore, sepultus Sis uelut externi proditione meri, Sed pigra est fugienda quies; pila, lectio rumpant Et uia desidiam puluerulenta tuam. Vtque grauis fugias pituitae uirus acerbum, Nec crudus, nec tu plenior esse uelis. Sobrius et frugi, modico facilique paratu Vescere, nec crapula neue grauere mero. Nam quia Pieridas castis pariterque Mineruam Virginibus uates adnumerare solent, Tu quoque complexus turpis contagia uita, Ne uitient animum gaudia foeda tuum. Sin pia legitimi te cura remordet amoris, Coniugis et casta sollicitere face, Sit tibi formosae delectus et optio, cuius Posset amatorem forma decere Iouem, Ne posthac uites inamabilis oscula nuptae Dissidiique graues experiare dolos Cum, positus tanto in discrimine, foemina disces Quam uera aut ficta pellice laesa dolet. Si tamen optantur soboli concessa creandae, Haec raro et certa gaudia lege colas. Nec satur exerce Veneremque famelicus, aut cum Tardus eris uel cum menstrua Luna coit, Nec nisi cum leuior uenter iubet, aut ubi noctu Respirat blando fessa sopore Venus. Sed uelut in mentem contagia corporis aegri Vicini serpunt proximitate mali, Contiguum pariter corpus mens aegra fatigat Inque uicem alteruter morbus utrunque facit, Immo etiam extrorsum uirus manare cruentum Intuitusque ferunt uocis et esse luem: Fascinat hinc dirus, si uera est fama, Triballus, Et nocet Illurici pupula bina trucis, Pestiferosque oculis efflare nocentibus Affros Et Scythicas perhibent dira uenena nurus, Infantes perimi uisos impuberis aeui, Laudatas segetes, arida prata mori: Quo magis affectu socii propiore doloris Mens perimit tristis, laetaque corpus alit? Hinc uidet ultrices Furias insanus Orestes, Et monstro Alcides luditur ipse pari, Atque Athamas agitur per inania uisa, coacto Sanguine fert facies bilis adusta nouas; Sed tamen excludunt sanos Heliconia Tempe, Dicitur et sapiens nemo furoris inops. Hinc anima uacuum dependet ab exule corpus Socratis, et multos uexit in astra furor; Fletque alter solus, ridet contrarius alter, Ille diu dormit, peruigil ille silet, Ille Syracusia mortem non sentit harena Dum rude praescripto puluere signat opus. Quid Preconesium referam atque Armona relicto Corpore fatidica mente fuisse uagos? Aut Plotini reduces repetito corpore sensus, Te quoque non fato, Scote, sepulte tuo? Quidue sacerdotes dicam aut oracula uatum, Qui sua diuinum carmina munus habent? Quidquid et Ascraeus, quidquid bacchatur Homerus, Defluus aetherea dictat ab arce furor. Hic calor, hic, inquam, diuinus inebriat Euan, Efficit et uates numen habere pios, Purgatosque dedit tersa caligine sensus, Nec nisi praestantes qualibet arte uiros. Tu sospes foelixque diu qui uiuere dignus, Qui nunquam debes, o Mariane, mori, Alterius moneo caueas noua monstra furoris, Ingenium cuius bilis adusta quatit, Seu scelus infandum Rhamnusia uendicat ultrix, Seu Mens immanis conscia flagitii, Seu pauor excutiat mentem nouus. Eia age, cura est Obuia uenturis obicienda malis, Seu tibi praescripta uiuendum est lege, rogando Seu iuuat iratos conciliare deos, Seu concussa ruat disiecti machina mundi: Impauidum feriat tanta ruina caput!

24. Cum mea possideas et me, nil poscere possum Quod non sit iuris tempus in omne tui. Ergo tuum est quodcunque dabis mihi; sic tua praestas Dum, Mariane, tuo deperit inde nihil.

25. Deposui nummos, reddis, Mariane, podagram; Depositum nobis hoc, Mariane, nega.

26. Quod mihi pollicitus fueras donare ducentos, Laetabar, captus credulitate mea. Nunc doleo quod me non fallis uoce fideli: Interimor, seruor fraudibus ipse tuis.

27. Quaerendis opibus uigil, paratu Multo splendidus et peculiari Imprimis mihi liberalitate, Pallas Gondola, nemini secundus, Hic condor, nitidae decore uestis Et cultu ante alios supiniori. Ornaui fora, porticus, tribunal, Et quoscunque meos fugacis aeui Tot fasti memores loquuntur annos.

28. Quod neque Mors opibus nec ab indole temperet ulla, Ecce docet Pallas mortuus ante diem. Qui procul, heu, magnos misit trans aequora planctus, Forsitan et flentes audiit inde suos; Matris et immodicus patris dolor, aduena Pallas Gondola, Rhacusio sanguine progenitus. Ergo felicem sic te contingat humari Inter cognatos et superesse diu. Floribus hunc tumulum consperge recentibus, hospes: Forsitan hic etiam flos recidiuus erit.

29. Inferior nulla populis uirtute Latinis, Immo tui maior fertilitate soli, Nec nisi quaerendis opibus praestantior, ut quam Tyrrenum ditant Ioniumque mare; Seu tibi Cecropios cordi est iactare colonos, Siue es Missenis inclyta nobilibus, Seu Mamertinis potius, pro crimine quorum Romanis merces digna relata fuit. Nec solum absoluit, uerum commendat habunde Vtilitas sontes publica saepe reos: Nanque tuo creuit de limine gloria rerum Romanisque salus de uenia orta tua. Non satis inde tamen censeri et laude uetusti Quicquid ab antiquo nominis extat auo, Sed maior tua fama recens quam praestat Hiberus, Purgata et tantis ultima terra malis Principe Fernando, qui nunc Maurusia regna Fulminat inque Arabes promouet arma feros, Et Bocchi atque Iubae penetralibus imminet et tot Imperia imperiis auget auita nouis, Occeanique aperit commercia, et orbibus orbes Adicit, et mundos gaudet habere nouos. Hic tibi non solum laudi est, Messana, triumphus Famaque Romanis inuidiosa tuis, Quam tibi dat consors Hispania, sed decus astris Parturit et caeli laurus in axe sonat. Hinc foelix, hinc tu censeris ouantior, haec te Praeterit atque tuos gloria uincit auos. Hoc opibus geminoque mari titulisque Quiritum, Hoc pluris facias nobilitate tua.

30. Non leo Marmaricus nec abacto pignore tigris, Nec tantum immani uipera dente furit, Quam rabies hominis, feritate immanior omni, Vincere par diras impietate feras. Proditor, ecce, tuae mediis penetralibus aulae, In socios stricto perfurit ense suos, Ante tuos uultus, Isabella, minaciter ardens, Nec tantum pietas temperat ulla nefas: Aspectu dominae nec inhorruit, usque furenti Impietas cordi gratia nulla fuit. Inde Simon animam per uulnera saucius efflat, Et dubius uitae concidit Iasius. Aula cruore natat; tamen hic siccarius amens Audet adhuc caedes continuare nouas, Armatur donec custodia peruigil et uix Bacchantem exarmat tota caterua uirum; Insanum simulans sed adhuc immane minatur Ac esset sceleris nescius ipse sui. Siue recrudescit recidiua insania, rursus Mens illi uitio quo prius aegra fuit, Siue dolo siue hic morbo peccarat ut Aiax, Atque Athamantaeis actus erat Furiis, Herculeaque furens ab imagine et instar Orestis Eumenidum stimulis exagitatus erat. Vtcunque, haud potuit constare an liuor acerbus Atque odium in socios strinxerat arma suos. Nanque agere insanum potuit morbumque fateri, Quo mala mendaci tanta furore leuet, Siue hunc flagitii furiarit conscia tanti Et mens affecta est aegra furore nouo; Quocunque impulsu – sceleris ratione doloue Aut morbo – hic faciem desipientis agit. Hic error scelus est ancepsque insania quouis Supplicio in tanto crimine digna fuit. Ergo capistratus collum et trabe pendulus alta Palpitat et caelum calcibus usque ferit. Sed quia pro tanto scelere atque immanibus ausis Quamlibet indignum est accelerare necem, Protinus incidunt funem, quo saeuius illum Dilata cruciet crastina morte dies; Nanque secutura cruciatur luce profanus Viuus adhuc tortae tractus ab orbe rotae, Quadriuiique recens trunci quadrantibus horror Rostra cruentarum pascit adunca auium Visceribusque canes diras, passurus Auerni Vltima pro tanto crimine supplicia. Tu uero, qualis Rhamnusia iusta, per orbem Et scelerum uindex cuncta per ora uolas; Et caelo et terris, Isabella, et tristibus umbris Iustitiae constant iura seuera tuae.

31. Picturae memores, quinis et imago figuris Tot monimenta piae mortis acerba docent. Vngitur et mandatur humo, et cruce figitur alta Atque affert matri flebile deliquium; Hinc olitor Deus est. Sic Daxa pusilla laborat Esse Palestinis aemula parque iugis Quae memor et gratus uestigia sancta propagat Sorgius, Illyricum littus ad usque ualens.

32. Heu merula infeelix, modulamine prodita dulci, Quae tibi cantabas exitiale melos! Heu merula infeelix, praeda es nunc unguibus uncis, Pascis et accipitris rostra cruore tuo! Nec tua praedonem uox flexit amabilis, immo Melliflui capta es proditione soni. Elingui satius fuit ore silescere, nec te Obfuit in tacitis delituisse locis: Nam rudis atque infans, mutaque ingloria uoce, Aegisses aeuum tutior ipsa tuum, Quamuis et Satyri taciturna silentia tristes Lugubresque gemunt crimen Amadryades, Siluestresque deos, quotquot sunt montibus altis, Indixisse ferunt flebile iustitium. Nam tu deliciae nemoris lucique uoluptas Dulceque solamen, dulceque nectar eras. Nunc Styga peruolitas tacitum, nec mane recenti Garrula nec sero uespere carmen hyas. Est tamen, est ultrix scelerum dea, culpa refertur Rursus in auctorem perniciosa reum. Nam dum uictor ouat, de querna fronde pependit, Vt uinctus pedicis et fugitiuus erat. Mens humana pia est, ratione carentibus ultro Parcitur, accipitrem profuit esse ferum: Nam meus hunc soluit laxata compede nisus, Rursus et accipiter nubila tranat ouans. Non tulit hoc Nemesis; nam rostro atque unguibus uncis Efficitur summi fulua ministra Iouis, Tum praeceps delapsa ferit, ceu fulminis ictu, Crure manumissum liberiore reum. Sic post terga uolat Rhamnusia sontibus et par Vltio perque uices fanda nefanda refert. Ne uero desint merulae monimenta merenti, Hanc circum uariis floribus urna tegit, Crescentesque notas inciso cortice seruat Et celebres titulos concaua fagus habet: »Hic, ubi floret humus, merula est sita: uocis amoenae Argutis meruit cantibus hunc tumulum; Parte alia, dumos inter spinasque rigentes, Hoc precium feritas impietatis habet. Hic ferus accipiter situs est, cui semper achantus Horret et in tumulo uipera dira cubat.«

33. Vincula formidas uxoria, nec tibi cordi est Relligio, et durum credis utrunque iugum: Nanque thori leges et nudipedalia uitas Dum sequeris uitae liberioris iter. Hinc te Luxus iners et Copia diues obaudit Et rapit ad mores imperiosa suos. Nam neque uenando tempus teris, arma nec acris Militiae aut agitas litigiosa fora, Nec uagus ignotis exul regionibus erras Ruraue robustus dura colonus aras. Ergo uel obscuris marcere inglorius umbris Desine, ne luxu deliciisque fluas, Aut age, rumpe moras frenandis moribus omnes, Disce thori leges pauperiemque pati.

34. Ad Damianum Mentium Ambitio supplex, quae rostra precaria poscit, Quosque magistratus sportula uilis emit, Hos tu contemnis, nostrum nec ouile petitor Illecebris captas nec prece nec precio, Sed te captat honor, te supplex purpura poscit, Inque uicem ornari quaerit honore tuo, Virtutisque tuae meritum suspirat et ambit Auctior officiis illa futura tuis. Sed quia complicibus foedatur curia multis, Iamque diu senuit colluuione sua, Nec curare potes cacoethen – pessima tanti Vsque adeo uis est inueterata mali! –34,11-12: vv. in margine additi Respuis innumeris quod poscitur artibus et quod Iuratis praefert perfida turba deis, Nec desiderium sentis patriaeque repulsam, Quam minus indignis ambitiosa dedit. O macte ingenio, qui peste leuatus ab omni Nubila despectas ima serenus apex: Intactus neque enim uitio foedaris ab ullo Descensu caelsa mentis ab arce tuae!

35. Consuluit Charites Iani Venus alma Calendis Ambrosiamne tibi mitteret anne rosam, An myrtum, quibus illa suum pellexit Adonin. Muneribus dixit non opus esse Charis, Sed lachrymis, lachrymas adhibe: dea nescia flere Pro lachrymis roseas nunc tibi misit aquas.

36. Dum desiderium fletu dea prodere uellet, Deplueret siccis gutta nec una genis, Floris odorati cumulos messesque rosarum Lenta uaporifero flamma calore cremat. Hinc eluctatur tepefactis floribus humor, Arsuraeque seges stillat inusta rosae, Diuinique uices fletus simulacraque gestat: Vsque adeo ambrosia tota redundat aqua! Hanc tibi sancta Venus donat fletumque uideri Optat et ardoris conscia signa sui. Quae dum suspirat, bene olentior aura propinquos Adflauit flores, spirat ab inde rosa. Ergo animam diuae Veneris te haurire memento, Siue hanc olfacies, siue lauere rosa.

37. Non mihi sic animum lothos gustata teneret, Aut Syren uarios emodulata modos, Nec mihi sic mentem furiaret tyrsiger Euan, Seu biberem magicis gramina cocta focis,37,4 focis in margine: modis Vt Veneti femoris iuuenili pube tenerer Si tua legissem tempore dicta suo; Vnde, reor, tetricae possent prurire Sabinae Lasciuumque petat Socratis inguen opus, Mollis et infestet duros tentigo Catones: Sic tua nequitiis pagina tota fluit! Nec magis irritent Veneres Elephantidos et quae Tibia sternaces ludere fecit equos, Nec tantum uitient Milesia siue Tarentum, Quod periit luxus proditione sui, Vt tua quae Satyros imitantur scripta salaces, Hippolytus Phaedrae quorum ope lenis erit, Et posito ludat Lucretia laeta pudore, Et centum admittat Penelopea procos. Ergo ego quod patrias remeaui sanus ad oras, Quod matrem atque meos unanimes uideo, Gratia magna tibi, Veneta quod in urbe moranti Es mutus fieri passus et Arpocrates. Officeret tunc illa recens lasciuia nobis; Nunc importuno tempore languet opus. Ne tamen hanc ultra scabiem exculpemus inertem Neue recordemur Seplasiae Veneris; Nanque recrudescant tecum mea uulnera fando, Nec possum admonitu tardior esse tuo. Eia age, ne rursus feriamur uterque, silescas: Sunt Veneres, Veneris sunt tua dicta faces. Post 37,30 i n codice iterum scriptum invenies epigramma 36.

38. Commendo unanimem meum sodalem, Commendo tibi, Farnesi, Marinum; Nanque est dignus in intimis haberi Cultu, moribus, elegante lingua, Non ignobilis, et decenter ornat Maiorum titulos, genus Bonorum, Et quouis melior Bono: meretur Et uincit proauos. Sed ille sentit Quantumcunque Bono haud ualere multum, Si non optimus hunc Bonum fouebit Princeps ut Deus. Hoc iubar serenum Dum desiderat Aelius, uidetur Iure inglorius esse, nudus, exul, Vilis, decolor et tenebricosus. Quod si aspexerit ut Deum, decenti Pulcher, splendidus enitescet ore, Et postliminio suo redibit, Exul desinet et miser uideri. Quod si non tenebris iacemus ultra Omnes Dalmatas, et propinqua Teucae Incunabula Barculique littus Exornabimus atque perfidorum Thracum immania regna peruetustas Gaudebis pius exolesse fraudes. Ergo pars animi mei Marinus Nulla incommoda nec pericla sentit, Intractabile non gelu, niualem Non brumam aut rabiem Adriae aestuantis, Tanti ut principis acquiescat ore, Cuius splendidior patescit aula Doctis omnibus et probis; nec olim Euandri domus aut domus Molorchi Tantam praebuit hospitalitatem. Ergo suscipe perlibenter, oro, Iucundum unanimem meum sodalem, Qui tantum latus ambit et pudenter Adscribi numero petit tuorum. Est dignus, mihi crede, qui sereno Tanti numinis exuat tenebras, Liber, gratuitus, cliens inemptus. Sic nullis scatet, ut puto, illyrismis, Nec foedum sapit aut ferum, Quirini Caelum hausisse uel Iliae uidetur Reptasse in gremio et bibisse fontes Iuturnae; usque adeo meum sodalem Agnoscas facile et merum Latinum Ipsum nec magis Aelium putares. Quare hunc suscipias libens et ultro, Si me diligis, o benigne Princeps, Me quanti facis – et meretur – illum, Et pluris facias, peculiari Imprimis tibi liberalitate.

39. Vt Christo credas, miracula quaeris, Apella, Humana credi quod ratione nequit. Si tamen auxilium desit caeleste, quis illam Fecisset falsa relligione fidem? Piscatorne rudis mendacia morte probaret Praetegeretque suos sanguine teste dolos? Aut tot commentis subscribere passa fuissent, Quam necis haud alio millia caesa lucro? Num tali damno uulgus pepigisset honorem, Heu, natum uulgus sordida lucra sequi? Quod nisi tot propter miracula credidit orbis, Cernere miraclum maius, Apella, nequis.

40. In Vrsum et Ianum Qui modo conspicui primaeuo flore nitebant, Abstulit, heu, fratres Mors truculenta duos. Vixdum illis pariter uigessima contigit aestas Cum patris amplexu raptus uterque fuit, Deque tribus potuit uix unicus esse superstes: Heu, heu, tam pulcrae pars quota prolis adest! Sic tamen haud omni periisse ex parte uidentur: Nanque in germano uiuit uterque suo.

41. In eosdem Indole patritia florentes Ianus et Vrsus, Corporis atque animi dotibus ambo pares, Quos pater infelix tumulo fraterque superstes Tradidit, heu, gemini Castores ecce iacent; Qui fratrem et carum gaudent superesse parentem, Nec se, sed mortem fratris uterque dolet.

LIBER VII Liber VII: Agić

1. Ocelle mi, Ragusa, ocelle mi, patria, Soli marisque, quod solum omne circuit, Propago uera, uerior colonia Bis prolesque Quiritium: Tibi optimae quid optimum precer deos? Perennis et beata caelitum cohors Te in optimo statu usque et usque sospitent Et te perpetuo augeant, Quod interire me, nec emori sinis, Febriculosa in arce praesidem, isthmii Soli aerisque pestilentia obsitum Et Stagni bimaris lue, Tibique reddis Aelium, et sibi, unico Fauore debilemque alumnulum alleuas Tuoque rursus educatulum in sinu, Vt Bacchus gremio Iouis. Quod ergo Mortis ore et inferis miser Reducor, hoc tibi referre gaudeo, Vt Herculi pudica Tessala, ut deo Thesides Epidaurio.

2. Mensis honestari quo principe quilibet optat, Hic feelix reliquos torquet honore suo. Si prisci remeent, Euandria curia, patres, Non esset frenis Roma pudenda tuis; Teque ultro cuperent sellae uectare curulles, Ambirent trabeam rostra uerenda tuam, Nec te respuerent magnorum saecla Catonum, Nec dictatorem Brutus uterque suum. Quid mirum si te Romanis orta colonis Nunc Ragusa suum gaudet habere ducem? Effigies Romae, priscae probitatis imago, Indolis antiquae, curia nostra, patres, Vos simul o nostri memores estote libelli; Aspires uati, Roma pusilla, tuo! Quod si digna manent uestigia stemmate prisco, Si patria est proauis digna ferenda tuis, Haec hylari capienda legas munuscula uultu Quae tibi sacramus consule dicta Boni.

4. In Archangelum Michaelem Princeps angelicę militiae qui regis agmina Coelestesque choros et numeros innumerabiles, Diuinis solitus continuo nutibus obsequi Coelum, sidera, terram, mare turbare potentibus: Tu portenta relegas Herebo tot furialia Ingratumque Sathan, flagitiosum, temerarium, Ausum immane nefas, horribiles trudis ad inferos, Purgas sidereas sacrilegis complicibus domos. Tu postquam breue uitae spatium, secla fugacia Iudex lancibus aequis trutinas, heu miserabiles Mortales foueas, dum pietas, dum ueniae locus Indulgentior! Heu nos nimius iustitiae rigor Desperare uetet: uipereos hinc abigas dolos Exoraque Deum et concilia supplicibus tuis!

5. Ad Sanctum Blasium pro Rhacusa Rhacusae pater, o Blasi, clientem Defendas populum arduosque montes Et fluctus maris hostibus profanis Occlude insuperabilisque ualli Nos munimine munias tuisque Armis, numinis et pauore tanti Arma hostilia dissipa retroque Conuertas proprium in caput cruentam Praedonum rabiem, dolos inanes! Rhacusam, Genitor, solo marique Deuotam tibi sospitem tuere, Agros, oppida, rura, templa, classem, Vectigalia nostra, lucra, merces Quae uectantur ab ultimis Britannis, Quas Bizantia missitat Propontis,5,15 Quas ... Propontis: versus additus in margine Quas septemgemini fluenta Nili, Europa atque Asia, Affricumque littus Diuerso procul orbe sumministrant. Nostrum auge decus omne nosque semper Saluos, innocuos ubique serua; Imprimis Chaos ad tenebricosum, Ne nobis noceant furore caeco, Astus uipereos procul relega!

6. De uirgine captiua Ferrum in raptorem strinxi, dum casta pudori Consulo, nec domini dedecus empta fero. Hinc trahor et caudae laqueis adnector equinae: Nec doleo, asserto est dulce pudore mori.

7. In Perdilitum Non facundia, Perdilite, uicit, Non te gratia, non amor poetae, Sed uerum tibi, Perdilite, nomen.

8. Hymnus in Archangelum Gabrielem Christe, cui praepes Gabriel ministrat, Pulcher et fortis, Tua Virgo Mater Cuius aspectum stupuit micare Fulguris instar, Virginem castam genialis auspex Dum maritali sociat pudenter Voce caelestemque hymenaea cantat Pronuba lingua, Mox ubi uenter tumuit pudicus, Virginis seruat decus integellum, Casta quo mater famulante mansit Vindice casto. Ergo sit quamuis numerandus omnes Angelos inter iubar ut secundum, Vindicat primum decus hic tuendae Virginis almae. Notus in caelo angelus et Geennae Horror, adsertis metuendus astris, Acer et belli furialis ultor, Qui prope fulget Ordinem primum, Michaelis arma Principis iuxta, uiget et Tuorum Militum non ultimus et decorus Laude secunda. Pro Tua fęlix pietate uictor, Qui Tui laetus meminit triumphi Teque uictorem cecinisse ouanti Carmine gaudet. Saepius nobis, precor, hunc recursu Nunctium salutigero remittas, Nostra ut accessu propiore semper Vota secundet; Sit Tibi laus ingenito parenti, Sit coaequali genitoque Christo, Sit Tibi compar utriusque semper, Spiritus alme!

9. Hymnus in Archangelum Raphaelem Tertium caeli decus, o Raphael, Angelos inter, medicum salutis Quem Deus nostrae, miseratus aegros Saepe dolores, Missitat nobis Pater, ut leuamen Tristibus curis animisque moestis: Qualis adfectum releuasse moesta Mente Tobiam Diceris, talis uenias ab alto Aethere et curis medeare nostris, Sis bonus custos et ubique nostrae Cura salutis. Nequid infensi timeamus, oro, Semper obsistas nec obambulare Nos queant fraudes, inimica pestis, Perfidus hostis. Sit tibi laus ingenito parenti, Sit coaequali genitoque Christo, Sit tibi compar utriusque semper, Spiritus alme!

10. In Archangelum Michaelem Armipotens Michael, quo bellatore superbus Aethereo cecidit uictus ab orbe Sathan – Nam simul inuicta strinxisti fulmina dextra In Chaos horrendum millia multa ruunt Totque simul Furię nigro mandantur abysso, Libertas caelo pristina paxque redit: Nunc ubi lance pari commissa piacula libras, Cernit et examen fanda nefanda tuum, Dum licet, exora, claemens Archangele, nostris Criminibus ueniam conciliaque Deum!

11. Epitaphium uxoris Blasi S. Parce meum, coniunx, fletu uiolare sepulcrum! Offendor lachrymis umbra beata tuis. Nanque mei compos et libera corpore uiuo: Extinctam, Blasi, tu tamen esse putas. Viuo equidem nec me probitas et gratia morum, Nec sine labe prior uita perire sinit. Qui pluit inde tuis uxorius imber ocellis, Est grauior mortis conditione meae: Suspires licet absentem caeloque profectam, Me tamen ut cassam lumine flere nefas.

12. Epitaphium Mariae Mellifluis cantu Syrenibus aemula, doctis Parque lyra Musis, parque pudicitia, Par Veneri forma, Maria hic iacet: immo profecta est Ad caelum: decus hoc astra decenter habent.

13. Precatio ad Iesum Numinis o magni uenerabile nomen Iesus, Quo sua signauit munera tanta Deus, Indicium magnae pietatis amabile nomen, Iucundum, praesens, auxiliare, pium, Dulcius ambrosia nomen, quod rite uocando Grata salutiferum lingua fatetur opus: Immensi nomen meriti, uox mystica, sensus13,7 sensus: Iesus Agić, fortasse recte Numen adorandum, quod super omne quod est, Quod titulo diuina Tuo praesagia gestas, Nam portensa Tua est publica uoce salus: Veridicum prius oraclum comparque futuro, Si fas est omen dicere, nomen eras. Quod probat euentus, nostroque salutifer orbi Adsertorque hominum, cuius es, ipse fuit. Sic diuinare est componere nomen Iesus, Luxque futurorum normaque lexque fuit. Non alium decuit titulum magis esse salutis, Quem sibi Saluator, quem Deus ipse daret, Seu memori te mente loquar seu uoce manuque, Semper ubique Tui est officiosa nota. O nota quę gemmis digna es scribaris et auro, O nota uisceribus semper habenda meis, Nec nisi caelesti memorari carmine digna. Ingenium moles debile magna premit Mortalisque labat mea lingua nec hiscere posset, Quae canitur ni me gloria tanta iuuet. Cuius ad auditum procumbunt omnia nomen Cernua, cui flexum supplicat omne genu; Et caelum et tellus famulantur et infera monstra, Obuia quae terret nominis umbra Tui. Nam simul inferni patuerunt claustra tyranni Totque relaxatos reddidit Orcus auos, Purgatumque Tua uirtute refloruit aeuum Et reserata Tuis gressibus astra patent, Vectibus auulsis et fracto carcere serpens Incisa uomuit millia multa gula, Et Mors arte sua periit, uitalis Iesus Manibus adsertis uictor ubique sonas. Tot Furiae, tot monstra nouis spoliata trophaeis, Nominis horrescunt fulmina magna tui. Salue igitur Furiis laetalibus horror Iesus, Mens, precor, aeternum Te mea uoxque sonet. Hoc me Tecum uni pietatis nomine, uellar Ne quando amplexu segrege mente Tuo. Sis uallum, clypeus, sis insuperabile robur, Munimen, uindex, tutor ab hoste meus; O mea sola quies, o lux clarissima, gustus Nectaris, ambrosio plenus odore sapor, Spesque decusque meum, syncaera et casta uoluptas, Fac me participem nominis esse Tui! Post folium 179 sequitur folium 200

14. Ad Marium Sorgium Hactenus una fides te cum Michaele reuinxit, Nunc etiam aequalis parque podagra ligat. Sed tu priuatus degis Michaelque senator Altaque riuali te sine rostra tenet, Quo tibi collega mallem quam compare morbo Dulcis amicitiae crescere uincla, Mari!

15. Epitaphium Ludouici regis Francorum Arma inter dux, miles eram Ludouicus: Alpes Testor, in armatum Mors fuit ausa nihil: Scilicet, oppeterem ut positis uxorius armis, Me dignam inuidit pulchra per arma necem.

16. Ad Bartholomaeum Aspice nudus, inops, uulgi securus, ut altum Dormiat in medio, Bartholomaee, foro: Stramineumque premit nuda ceruice galerum, Nec populo exciri praetereunte potest. Tu nedum aedituos et tintinnabula culpas Quod somnum excutiant, Bartholomaee, tuum, Sed trullam atque leuem crepitum meientis amici Infamat uitiis anxia cura suis, Quae tibi, Cymmeria quamuis in ualle cubares, Cymmeria somnum carpere ualle uetent. Frustra igitur latebram mutes et mille recessus, Molliat et lectum pluma supina tuum, Et salientis aquae captes auiumque susurros: Quo cura et strepitus excubiaeque meant.

17. Epitaphium Seraphini Zamagnae Paupere quo mensa uentrem luxumque domarem Et pompam et fastus asperiore iugo, Nodosos lumbi funes, sola lignea plantae, Nostra cuculliferam membra tulere togam. Cur igitur mirere meum sine tabe cadauer: Testantur manes talia membra pios.

18. Epitaphium eiusdem Qui pauper uixit, caelebs et moriger ultro, Sustinuitque diu nudipedale iugum, Relliquiis saluis, saluoque cadauere teste, Et uita et sanctis moribus, astra tenet.

19. Epitaphium eiusdem Qui sibi relliquias optat superesse, pudico Condiat has sanctae flore Pudicitiae, Et uentrem et luxum et fastus domet: hinc noua myrrha Seruat et ambrosius membra sepulta liquor. Hoc, Seraphine, doces, cuius tabescere nescit Quale decet Manes corpus habere pios.

20. Petro Sodorino Vt noua Romanę Cicero facundia linguae Iusta recusauit uindicis arma togae, Neue suos ciues committeret, exulat ultro, Dum uinci miserum, uincere turpe putat, Exilium sic tu, princeps Sodorine, capessis, Sanguine ne diro tecta paterna natent. Nec desiderium est patriae graue: cernis ubique Nam patriam, patria est fortibus omne solum. Hinc tua principibus saluis Florentia salua est, Almaque libertas, pristina paxque nitent. Imperium nec te, patriae iam patre recaepto, Poenitet et fasces deposuisse tuos. Nam tua quae fuerat, Sodorine, modestia frugi, Principe quae semper malluit esse minor, Priuatumque uirum, quamuis in culmine, gessit, Fortunae sentit damna nec ulla suae. Principe priuatus fueras fęlicior: idem es, Nec tuto inuitus cogeris esse loco. Sic abrupta iuuat uitasse minantia casum, Dum solito planum limite carpis iter. An, rogo, cum possit dubias uitare procellas, Non portum reduci nauita puppe petat? Attamen esse solent transacta pericula cordi: Dulce est praeteritos enumerare metus. Tu quoque transmisso potius discrimine gaudes, Quodque recusares ferre, tulisse iuuat. Vtque semel tenuit caelum Tyrintius, axem Continuum cuius torquet anhelus Athlas, Sic tibi maiestas pro tempore credita notos Ad Medices magno foenore laeta redit. Nanque intermisso plaerunque labore ministrat Accumulatque nouum robur amoena quies. Sic Medices cessare iuuat, post ocia quorum Maiori uirtus semper honore uiget. Hinc patrii35 patrii: -ae, ut videtur, suprascriptum (patriae) laurus creuere et auita trophaea, Vulneribus Medices inualuere suis: Sic in relliquiis Laurens iam fratre perempto Deque suo maior carcere regnat auus. Haec eadem geminos sequitur fortuna nepotes, Quorum captiuus maior ab hoste fuit, Exul inops alter, moerens, inglorius, at nunc Maior ab erumnis regnat uterque suis. Paret et alterius dicto Florentia, nutu Alterius gaudet terra fretumque regi. Quam bene successit! Solitus labor ille regendae Huic generi patriae restituendus erat. An melius rectum confuso constat aceruo Aut uno melior principe uulgus erit? Nec plebiscitis res publica fluctuet: unum Rectorem nauis uela regenda petunt, Vnum bella ducem poscunt, unoque uidemus Feruentes currus Authumedonte regi; Vnus in armentis, dux unus et in grege regnat, Vnius et regis iussa sequuntur apes; Vno cuncta Deo constant, mortalibus unus Hoc eodem exemplo rector in orbe sat est; Quo magis unius moderamina poscitis, urbes, Paucorum aut uno desipiente uices. Non multos regnare bonum est: rex imperet unus, Maeonides uatum maximus ille docet. Hinc unus regnat Decimus Leo, Scipio cuius Et Cato protritam sub pede lingat humum, Certatimque libens uestigia pronus adoret Romulus et Brutus pacificusque Numa. Nec mirum: Christi uice fungitur, omnibus et qui Imperat, illius tradita iura tenet, Perque potestates binas sacraria Ditis Sidereasque domos pandere iuris habet. Quo magis obsequium debent mortalia, si quid Vsquam sincaere relligionis habent. Hinc ueluti solem ac lunam stellasque minores Lucis inaccesę copia magna fouet, Sic necdum ciues opulentat luce, sed orbem Lustrat et imperio summa uel ima regit. Quo magis unanimem uicino lumine fratrem, Te quoque praesenti numine, Petre, fouet; Hinc uolat et reditum tibi praepes epistola praestat, Vix illo solii sceptra tenente sui, Nec se Pontificem potius quam praestat amicum – Hoc opus egregii principis esse ratus – Teque uelut fidum Pylades dilexit Orestem, Vtque suum Pollux Castora frater amat. Viue igitur felix tanto sub principe, cuius Imperio quouis pluris habendus amor. Sed quia Pontifici patriam duce et auspice Christo Contigit et ciues conciliare suos, Hoc precor ut sese concordia tanta propaget Et toto abruptam sarciat orbe fidem, Mutua ne rabies Christi laniare laboret Viscera, Pontificis pignora fida pii. Iamque pio nexu ditionem et corpus in unum, Iam redeant capiti debita membra suo; Vnanimes coeant in mutua foedera reges, Consortes uideant saecula nostra pios. Nam nisi sanctus amor populos conglutinat omnes, Heu, quaenam clades, quanta ruina manet! Nam modo pacauit tot bella domestica et hostis Fratribus extinctis regna tot unus habet; Europae atque Asiae multum concordibus armis, Sed magis, heu, nostra seditione uiget! An, rogo, qui fratrum sobolem fratresque trucidat, Impius hic claemens hostibus esse potest? Heu, quantam cladem Rodope et Pangaea minantur, Et Rhesi et Boreae perfida regna trucis! Annibal alter adest alterque Alaricus et Hunnus Et Sarraceno saeuior hoste manus. Damna recrudescunt priscis grauiora, uicissim Ni iungunt reges tanta pericla pios. Nanque lupus canibus quotiens interuenit atrox, Sedatur uiso rixa canina lupo; Si populata tamen uastauit ouilia, frustra Adlatrat stabulum serus inane canis. Incassumque nouos extinctum tendimus ignes Cum iam flammarum sidera lambit apex. Maturam petit aeger opem frustraque medemur Si non repenti est obuia cura malo. Ergo opportuno coalescant robore uires Et pia concordi terra fragore tonet: Arctos et Occasus corpus conspiret in unum, Turca Gotifredos sentiat esse nouos. Vrbanus melior, melior Pius arma retractet Successuque nouus prosperiore Leo. Cui, puto, praesidiis socius communibus aether Praesto erit, humana si titubabit ope: Incassum neque enim supra mortalia uexit Hunc Deus et proprias iussit habere uices. Nec modo mortalis consensus et Vrbis et Orbis Optio, praesentis sed fuit illa Dei. Quod si iusta pio debetur palma Leoni, Quale secuturum est proelia sancta decus! Nec modo pensabunt Asia atque Europa labores, Innumeris tellus utraque plena bonis, Aeternumque decus mansurae in saecula famae, Fortibus et merces gloria magna uiris, Sed maiora manent uirtutes praemia tantas Quae Christus salua relligione dabit, Victoresque pios ornabit ouantior axis Cum caelum aetherea uoce: »Triumphe!« canet.

21. In Marium caelibem Si miserae matri ploratur mortua proles Vnica, sublimis cuius honore fuit, Quo tibi nunc magis est plorandum in caelibe uita, Gaudia cui damnum nulla priora leuant? Nanque priore bono fruimur nec pignora tantum Amisisse dolet, quantum habuisse iuuat; Optio si detur natorum, nec pater ullus Longaeuos quantum uellet habere bonos. Adde quod aduerso caelebs rumore laborat, Dedecorant orbos probra nec ulla patres. Quisnam infoecundum laudet nisi numina castus Conciliet sanctae dote pudicitiae? Si caelebs aegrotat inops, nemo assidet illi, Si diues, fidus nemo minister erit. Quae non longa mora est illius et annua mortis, Cuius diuitiis quisque propinquus hiat? Nec fletur caelebs extinctus, pignora patrem Non illum implorant, nupta nec orba uirum. Ergo pudicitiae seruandae accingere, cuius Caelitibus magnis innuba uita placet, Seu magis uxoris delectus et optio fiat, Quo mala, quo uites tanta pericla, Mari!

22. Andreae Tifernati responsum Est arbor, quae serpit humi, quae uertice lambit Sidera, quae medio est conspicienda loco, Et cuius facile est imis decerpere ramis Quae folia autumni frigore lapsa cadunt. At medios fructus tempestas atra fatigat, Aere quos medio magnus adire labor. Quo mage desperes fastigia tangere, ni te Demisso sursum numina fune trahant. Hunc funem exoret uirtus tua, quo nisi fretus Praepetibus pennis Icarus alter eris. Vt tamen euadas super alta cacumina tutus Et carpas facili poma petita manu, Tendo preces et uota libens: hanc suscipe dextram Quae tibi diuinam fida ministrat opem.

23.

Pisces et meretrices quo magis lauantur, magis olent: quaedam etiam fercula condimento nullo sapiunt, sua, non artificis culinae culpa. Neque enim materiem temere exuas: nec quisquam potest culicem Maronianum,23, praefatio * maxime cui ... cuiusque: additum in margine maxime cui non datur ocium, nec cuiusque ingenii est fingere, unde poetae nomen est. Nos non epici, sed opici sumus, sine Venere, sale et gratiis; meae Musae non amatorias praestant morsiunculas, non dentis aculeos figunt, sed casta et sororia libant oscula, quo minus sapiunt. Hac sola tamen ueniunt ad te fiducia qua displicent, castae, uirgines, seuerae, graues, utinam non magis rusticae, dum ne uerbis quidem pruriunt: procacium tamen est hoc dicere, qui uel deas ipsas lasciuire cupiunt.

Tu, qui manicatam togam ut Cato respuis, Sicyonios calceos ut Socrates, ut Vesta Bacchanalia, Diana Floralia, austeriores Musas diligis, permittis tamen quosdam uirginibus iocos et ad puellarum puppas frontem erugas, supercilium remittis. Nam et Scipio puerilibus nugis non abstinet et calculis in littore ludit; probae etiam matronae catos et catellos amant et cum illis in sinu lusitant. Hoc idem meis Musis licuit facere cum muricipe. Quid non? Lacessiuit illas Carolus Slani praefectus, nescio quocum felle nugari passus, dum fellem ex cato, quasi figulus ex amphora urceum facit. Sed stultus ego, qui fellem rideo, cum meus catus multo magis ridendus sit!

Desine uendacem mirari, Carle, poetam, Muricipis parua commoditate cati; Vendaces dominos, nec emaces expedit esse, Lucraque delectant quantulacunque licet. An uero ignoras lotii uectigal honestum? Quo minus hoc precium turpius esse putas. At dices: fuerat surdaster, inutilis et iam De ponte in medias praecipitandus aquas. Hoc fateor: uerum hunc libuit sine fraude pacisci, Noxa nec emptori dissimulata fuit. Ergo hunc pensarunt spumantia pocula lactis Singula, quae Sclauus uenditat asse rudis. Lac quotiens nimios23,13 nimios Agić: niueos uenale refrigerat aestus Et niueus pleno promitur utre liquor, Qui mordax acidum potus sapit: hoc ego solor Aestatem et sidus solstitiale leuo; Quod tibi gratuitum praestat prouincia – tanti Sunt praefecturae prospera iura tuae. Quis, rogo, muricipes quam uendere lacte uietos Munera non pagi mallit inempta tui? Haec tua conditio melior, nec nostra lucello Haec quoque uenditio est despicienda suo. Muricipem emptor habet: uitam catus, ast ego lactis Pocula: sunt precium singula nacta suum.

24. Dum uigil in foribus clausis conniuet ocellis Dormitatque sua callidus arte catus, Ora dealbatus consputa aspergine lactis Sclauenus nostro limine risus erat. Lactea pendebat concretis styria setis, Lacteus hirsutae naris echinnus erat, Stillabatque impexa coma indetonsaque barba, Iamque habuere suum dicta iocosa modum. Tum lac accitus qui uenditat asse, sub ipso Vidit muricipem poste sedere catum. Quem lactis precio coepit pepigisse, nec illum Mutari dominus respuit ipse domus, Emeritum pridem et mergi de ponte paratum, Vt mos est uetulos praecipitare catos. Attamen ignaui senium culpamque professus , Vt decet, accepit pocula lactis herus. O bona uenditio: surdastrum munera credit Emptor et exultat conditione sua; Lac lucratur herus; uitam catus. Ergo ubi sors est Prospera, de medio funere uita uenit.

25. Ad eundem Quid, rogo, miraris mutatum lacte uietum, In mare quem decuit praecipitare catum? Lac ego lucratus, uitam catus, ipse pusillo Hunc emptor precio muneris instar habet.

26. De quercu, lilio, aquilis et oraculo ad Iulium II. Pontificem Maximum Aegra ministrabat populis alimenta uetustis Chaonis antiquo silua superba Ioue; Nunc meliore Iouis censetur numine nostri Quercus et aethereo nectare plena fluit, Proque suis aquilas gaudet iactare columbis Turbato dociles fulmina ferre Ioui, Accumulantque decus noua lilia flore perenni, Lilia purpureis conspicienda comis: Nanque interflorent sociis intersita conis, Arboris et floris certat utrinque decus; Ergo intermixtis quercus decorantur ouantes Floribus et cingunt pontificale caput. Nec solum in terris uictoria tanta triumphat, Axe sed aethereo querna corona sonat, Quae modo tot ciues compensat ab hoste recaeptos Et celebrat capiti reddita membra suo. O lili, o sociae feelicia foedera quercus, O rerum feelix copula parque fides, O foelix ales, qui frondibus usque beatis Pasceris et cono surgis in astra pari! Spes uotumque poli, uobis auctoribus »Io!«, Mundus »Io,« magna uoce »triumphe!« canet. Nec modo liliolis querni decorantur honores, Sed licet auguriis scire futura piis; Nanque canit praepes rostro crepitante Tonantis Nullaque praemonuit certius augur auis: »Lilia florescunt, dominantur lilia, ueris Munere perpetuo perfruitura sui, Victricesque aquilae toto uolitamus in orbe, Adsurgit quernis quaelibet umbra comis. Tristis et attonita est lachrymis Aurora gelatis, Memnonio qualis funere uisa fuit; Tristis et in primo caligat Lucifer ortu, Laetus at occiduis mergitur Hesper aquis; Non, Oriens, ultra bacchabere; regia Ditis Pallet et horrorem dissimulare nequit. Horrescunt Pangaea, pauent Rodopeia saxa, Exanguisque tuo stringeris, Hebre, metu; Pallet et insolitis tremefactus motibus ingens Caucasus et caeli pondere pressus Athlas. Nanque Arctos Boreasque tonant, tonat Hesper et omnis Pulsa Caledonio terra fragore sonat; Hinc dea Pyrene flammata ceraunia torquet, Hinc uolat Alpinis cuspis hyulca iugis. Tot uolucres coetu conuexa obnubimus uno, Pascimur et ramis, quercus opaca, tuis, Alituumque cohors suspensa per aera summum Porrigimus nostro26,47 nostro suprascriptum: summo fulmen et arma Ioui. Dumque tonat, crustis squamosus inhorruit anguis, Ore nec immani lingua trisulca micat, Attonitique pauent posita feritate leones Et noua per mortes fertilis hydra suas, Insolitusque timor furesque luposque fatigat, Nec Iouis audito fulmine gryphes hyant. Hinc spolia ostentant sacrae Titania quercus Vittataeque decus lilia frontis ouant, Et diademato gaudentia uertice florent Lilia cum quernis tam bene iuncta comis, Inque uicem caelo germana cacumina tollunt Et longas tendunt qualibet usque manus. Sed magis haec pulsis censentur germina monstris, Passa nec immanes subter habere feras. Nanque infra regio praedonum immunis onustas Vellere, lacte graues pascere gaudet oues, Maiestasque loci tot ouilia sancta tuetur, Pastoresque pios innocuosque greges. Scilicet omne nefas reuerentia sola relegat, Horrendusque sua relligione locus; Totus et usque sacer tanto se numine iactat Lucus et archano nobilis umbra metu. Haec mihi bina patent umbracula dulceque praestant Hospitium in nidos officiosa meos. Nanque meos ungues a crimine tempero nec me Polluit illicito foeda cruore sitis!« Haec ales, mox clara sonant oracula luci Auguris: »Adsertor Iulius orbis erit!«

27. Vt noua Romanae Cicero facundia linguae Iusta recusauit uindicis arma togae, Neue suos ciues committeret, exulat ultro, Dum uinci miserum, uincere turpe putat, Exilium sic tu, princeps Sodorine, capessis: Sanguine ne diro tecta paterna natent. Nec desiderium est patriae graue: cernis ubique Nam patriam, patria est fortibus omne solum.27,1-8: cf. 20,1-8 Quod si libertas nec pax simulata redibunt, Damnabit patrias nulla repulsa preces Teque recaeptura est reducem Florentia, quo te Vectura est humeris Ausonis ora suis.

28. Praestat hyems quod tu spacium, Francisse, negasti: Dat nobis gratas saeua procella moras. Vt tua Rhacusam doceat facundia, uellem Nunquam impacati poneret ira maris, Sed tibi deberet cuperem prouincia nostra, haec Gratia nubiferis ne sit habenda nothis. Ergo mane, necdum tuta hibernacula uites, Neue elucteris uincula nostra, precor; Ne tristis, quam te cupimus, Francisse, morari, Intempestiuam puniat unda fugam.

29. Ad lusum et choream si me inuitaret Apollo Pulcher, ad Aoniam Calliopea lyram, Pampineisque Euan redimitus ad orgia sertis Sancta, profanatis non adeunda uiris, Pace mihi liceat caelestum dicere: mallem Haec ego sermonis dulcia mella tui! Nec succenserent mihi numina: Bacchus, Apollo, Musarumque tuo ludit in ore chorus. Nec tua uox hominem sonat, immortalia narras: Sidereumque melos, sidereumque sophos.

30. Ecce liber genium supplex, prostratus adoro, Aduoluor genibus, pagina parua, tuis. Peccaui, fateor, sed te meminisse meorum Erroris fratrum gratia magna uetat. Scis bene quam de te meruerunt, munere quorum Posteritas et te gloria tanta manet. Dysticon absoluunt tot carmina, nosque nocentes Commendant uersus millia multa duos. Quid tamen hoc prodest? Crudelia nanque moramur Vulnera, pestiferum uerba pusilla ueru. Deucalion, Phaethon, obeliscus, spongia, nec non Expectat nugas Sysiphus ipse meas. Sunt lusus tanti, quae seria credimur esse: Attamen exemplo lusimus ista tuo. Da ueniam inque meis parcas tibi lusibus, ausum Quo magis absoluat mutua parque pari.

31. Ebetat libido mentem Oculos ut atra nubes, Rutilumque nebulosa Vt opacat umbra solem, Animosque melle dulci Capit et uenenat omnes, Acheloa monstra quali Modulante uoce dicunt Spoliasse nauigantes, Faciesque belluinas Tribuisse fabulantur Magicae uenena Cyrces. Ratione nam uoluptas Caret omnis et fruentes Inhonestat ore turpi Venus efferatque captos, Epulasque dulciores Aconita ponit inter Tacitasque inescat hamos; Licet ore blandiatur Stupidosque pascat, omni Metuenda peius angue est. Homines ad euirandos Hylaris Libido nata: Sibi nanque dedicatos Resupinat in profundum Et ab arce deuolutos Vorat aestuante fluctu; Miser, ah, miser, Carybdis Patulo uorans hyatu Canibusque Sylla centum Religata quem resorbet! Miseranda sors et illa Trucis Orci, amica uerum Grauiore peste semper Furit inquieta cuique Sua carnifex Libido.

32. Non ita mille uolat succincta coloribus Iris Verque nouum prato uersicolore micat, Vt tua sermonum fęlix opulentia floret, Cuius inexausto copia fonte fluit. Nec magis exundat uocum discrimine Panos Fistula, septenos emodulata sonos, Nec magis Orphaeo reptarunt carmine quercus Suntque Amphioniam saxa secuta lyram, Quam cautes animi trahis et mirantia sistis Flumina et unanimes cogis hyare feras. Quid mirum? Ipse tui Deus organa temperat oris, Praeco alter Christi, Paulle, secunda tuba.

33. Epitaphium Iulii II. Pontificis Iulius hic situs est, Galli Venetique fatentur Quem uixisse deum, Turca perisse putat.

34. In eundem Turca superfuerat uictis socialibus armis: Iulius hinc tristis, publica spes, perii.

35. In eundem Milite qui Gallo Venetos Gallumque fugaui Militibus Venetis, Iulius hic iaceo.

36. In eundem Iulius hic situs est, qui pontificalibus armis Edocuit quantum culmina sancta tonent. Quem nisi bella domi tenuissent horrida, nec tu, Immunis tanto fulmine, Turca, fores!

37. In eundem Diuertere domi cuius socialia bella Scilicet in proprium fulmina bina caput, Vt decet, inuitus, tristisque superstite Turca Parque indignanti Iulius astra subit.

38. In eundem Pontificum, Iuli, te nemo beatior esset, Aetherea quorum Roma superbit ope, In Turcam horribilem, manantia sanguine nostro Si tua torsisses tela, cruente Pater!

39. In eundem Inuidet, o Iuli, Mors immortalia facta, Inuidet et uotis obstat acerba tuis, Post Gallum et Venetos ne non tua fata doleres, Turca quod intactus palma fuit melior.

40. In eundem Dum tot membra sui capitis decisa uideret Qui tonat aetherea iustus ab arce Deus, Indecores laurus inhonestaque bella perosus: »Vix«, inquit, »tanti Turca inimicus erat!« Teque profanato manantem sanguine, Iuli, Traxit ut infernis expiet Orchus aquis.

41. Damio, primaeuis multum uelocior annis Emeritum lusus poscere parce senem. Nanque hylares quondam, mea numina sola, Camoenae Tristitia atque annis consenuere suis. Tu uiridem laurum uiridi sortitus in aeuo, Exultasque nouae murmura nactus aquae. Ast ego nempe meas laurus arescere cerno, Quas mihi Roma sua nexuit ipsa manu, Quoque propinabat nobis de fonte Quirinus, Puluereus riuo est deficientis aquae. Te decet ergo choros uitreas Anienis ad undas Atque Meletaeas ducere propter aquas; Me mea saltantem riderent secula. Quod tu, Vlterius non est Aelius: ipse fuit.

42. De grege si uestro fiam, tua munera dantis Totus et accipiens, Petre, futurus erit. Nec uereor, si me non respuis ipse, repulsam: Iudicium nobis pluris honore tuum est.

43. Vestra quod exoptem consortia, care Ioannes, Vtilitas non me, non honor ipse capit; Censeri cupio te iudice, nec mihi quanti Laus tua sincaera est, curia quicquid habet.

44. In sortem adscriptus Domini, mi Vite, mereri Iudicii cupio pondera magna tui. Mallo ego tam iusto censurae examine tantae Riuales palma quam superare meos. Hoc pluris precio est: moueor nec honore negato Censura dicar quem meruisse tua.

45. Ad Phoebum et Musas Nunc me maius agit numen melioraque praestat Carmina, nunc repetit mutua dona Deus. Vana nec ulterius sequar aut mendacia uatum, Ornari linguam nec sine mente sat est. Nec sonet ore tenus sophos, aut ars rhetoris; in me Agnoscat mores pagina sancta suos. Phoebe, uale, ualeant Musae; pia numina Christi Sin canitis, Musae, numina uestra sequor.

46. Certauit duplex elementum, terra polusque, Certamenque suum sustinuere diu; Riualique suo neuter decedere passus, Terrane Francissum uendicet anne polus, Dum certant, sibi corpus iners rapit improba tellus, Quod pressum est oneris proditione sui. Sed fretus leuitate sua et uirtute uolauit Spiritus et caelsi sedit in arce poli. Non tamen orbari cognato corpore caelum Francissumque tulit parte carere sui. Ergo ait: »Interea cineres molire caducos Exuuiasque breues, inuida terra, tege; Hic tibi decrescet rediuiuo corpore puluis, Venturus pennis praepes in astra nouis!«

47. Francissum dum poscit humus, dum uendicat aether, Nec cupido tellus cedit auara polo, Certauit uariis duplex natura rapinis, Corpus humo cessit, spiritus astra tenet. Non tamen oblitus germani corporis, inquit: »Interea quod nunc, hospita terra, tenes, Surget ab aetherea purgatum luce nec ultra Massa rudis, mecum spiritus ales erit.«

48. In fratrem si me suffragia uestra cooptant, Maximus ut natu tu mihi frater eris. Te pius obsequio genitorem ut filius omni, Et memor et gratus tempus in omne colam. Dedecori fratrum nulli damnoque futurus Testor amicitiae uincula sancta piae. Testor et imbellem sexum, duo pignora, natas: Vobiscum unanimi pectore uinctus ero. Non tamen ingenium mutabo mobile, iustum Quod posco seu non, siue daturus eris. Ex Saullo in Paullum tendam Christique merebor Aere ex pagano nec nisi miles ero. Indignus liceat sim uestro munere, dantis Maxima dos, quota dos accipientis erit: Nam uobis merces pensabitur, utpote iudex Quae dabit et uerus praemia digna Deus, Iudicium uestrum qui iudicat aethere summo Et uobis Christus pectora nuda uidet.

49. In Martyrium Sancti Stephani Dum lapidum nimbis pulsatur et imbre cruento Et fracti uertex capitis moribundaque ceruix Disilit et plagas iterant noua saxa recentes, Perque suos ictus inclusa tenentur et haerent Vulneribus fragmenta, cruor cerebrumque redundant Permixtique fluunt, primus par uictima Christo Martyr aberrauit tanti nec uoce magistri Degener, et caelo Christum miratus hyanti Stratus humi, ueniam Furiis bacchantibus orat Mitior ignoscique cupit lapidantibus ultro Et sibi gratandos putat et prodesse furentum Carnificum lapides, quorum per uulnera Christum Conciliat gaudetque sequi atque aequare magistrum.

50. In reliquias eiusdem Nunc caput argento Stephani decoratur et auro, Cinctum olim saxis uulneribusque nouis, Quotque tulit lapides, totidem gemmatur ab astris: Hoc tellus, illo certat50,4 certat suprascriptum: gaudet honore polus.

51. In eundem Plura ceciderunt quem grandine saxa, furentis Obruit et populi sanguinolenta manus, Ignosci facinus scelerum impietate recenti Tantorum placido mitior ore rogat. Hinc colitur templis certatim astrisque recaeptus Aemula testato uictima parque Deo.

52. In eundem Cuius inaccessum penetrauit Lyncea caelum Puppula, testatum morte professa Deum, Hic primus martyr, laurum meriturus opimam, Pro populo Christum dilapidante rogat. Nanque sibi meritum crescit per uulnera, dum tu Mole pugillari, tortor acerbe, furis. Si nescis, Stephanum foelicem haec gratia reddit, Proque tuo caelum52,8 caelum in margine: precium crimine martyr habet. Culpa beatifica est, sed quo magis, hoc tibi damno est, Et magis auctores punit iniqua52,10 iniqua in margine: acerba suos. Stratus humi et supplex oculis manibusque supinis, Quod rogat hic martyr, culpa cruenta uetat. Irritant superos commissa immania, sanctis Officiunt precibus dira ministeria. Non tamen, ut reliquos, Saulum lapidatio perdit, Qui melior rapto lumine Paullus erit, Mansuescitque rapax lupus et mutatur in agnum, Temperat et solito foeda cruore sitis. Iamque uidet, iam uas delectus et optio Christi, Quem docet et ritus dedocet ille feros. O, foelix imber lapidum, tot munera quorum Omnibus in terris sensimus omne genus: Acceptum uobis debent nam saecula Paullum, Orantis Stephani gratia tanta fuit!

53. Ad Carum Numine cuncta uigent Christi, uox linguaque mensque, Aethereum Musis sufficit ille melos. Non Heliconis aquas desiderat aut Aganyppes Quisquis ab illius fonte poeta bibit. Tu tamen esse putas studiosos uentris et omnes Asotos, Christi qui pia templa colunt. Falleris: et ueteres fecerunt sacra poetae, Sacricolas uates constat et esse nouos. Castus Apollineis cecinit qui Pythia templis, Non illi nimio est lingua sepulta mero. Num, faceret cum sacra Linus, sua carmina fertur Per uinum atque epulas dememinisse suas? Nec dapibus foedis Rodopeius abstinet Orpheus Cum coleret Musis orgia prisca suis? Nunquid Mopsus idem quod Apicius? Aut dare fas est Musaeo ingluuiem, Sardanapalle, tuam? Legifer et Moses, ut posteriora uideret Terga Dei, nullis inquinat ora cibis, Qui freta transgressus per hyantia tramite sicco Tot reducis uulgi festa per ora canit. Et quamuis satur est cum dicit Oratius: »Ohe, ohe!«, Nec Chii uatis buccina sicca sonat. Vt reliquos sileam, num Iobque Dauidque poetas Esse sacerdotes inficiere pios, Et quos ueridicos diuina mente prophetas Dignatus uates Christus habere suos? Proxima nec desunt nobis exempla, nec unquam Auctori sacrum munus obesse suo. Hoc tibi facundo Prudentius adserit ore, Doctaque Sedulii Musa negare negat. Nunquid Aratorem damnat res mystica? Nunquid Paullinum? Aut numeros, culte Iuuence, tuos? Nec sacer obscuro sordet Baptista cucullo, Quo nunc Virgilio est Mantua laeta nouo. Num, rogo, braccatus non molle poema togatum, Tonsus et absurda Tubero uoce canit? Nec mea degenerant, ut reris, carmina, tanquam Nunc somno aut epulis, Care, poeta uacem; Immo per excubias et tot ieiunia uellit Relligio uires attenuatque meas, Infamesque deos, Cererem Bacchumque relegat, Ne uitiet mores luxus uterque meos. Nec patitur mentem pingui torpere Minerua Indecores abigit regula sancta notas. Sacra nec ingenio, nec nostris moribus obsunt: Non adeo Christi dogmata uera nocent. Ille decus fandi et mentis largitur acumen, Abstergit tetros corporis ille situs, Fonte redundarunt cuius bona cuncta perenni, Cuius inexaustas uena propinat aquas. Ergo ciere nefas surdas sine numine Musas, Et dare uentosis nomen inane notis. Inde supersedeo mortali a flumine, uiuax Nam mihi sidereae lympha sititur aquae, Quae par est explere situm uotisque mederi Omnibus, ambrosiae rore opulenta suae, Numine nec cassos carmen sensuque carentes Exanimesque deos, nomina sola, precor, Sed Christum, cuius sunt muneris omnia, cuius Gratia nos omnes, cuius in aere sumus. Quod si ope tantilla dignabimur, illius et me Parua instillatae gutta rigabit aquae, Nectar et ambrosiam et caelestia mella loquemur, Qualia diuinum carmen habere decet.

54. Poeta comparatur cycno Vatis Apollineo natura simillima cycno est: Par carmen, similis candor utrunque probat. Nec magis alter amat fontes semperque silescit, Ni Zephyri spirent molliter, albus olor; Nec minus et muto uates inglorius ore: Aspirat si non principis aura, silet.