CroALa, 2024-04-29+02:00. Quaero cipiko-k-petri.xml in collectione croala.
Functio nominatur: /croala/opendoc/cipiko-k-petri.xml.
Documentum in PhiloLogic croala: cipiko-k-petri.xml.
Petri Mocenici imperatoris gestorum libri tres, versio electronica Cipiko, Koriolan 1425-1493 Neven Jovanović Hanc editionem electronicam curavit Neven Jovanović Digitalizat izvornog izdanja.
Mg:D Verborum 16317 elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska.
lipnja 2009 Digitalna verzija: CroALa Cippico, Coriolano. Petri Mocenici imperatoris gesta. Venice: Bernhard Maler, Erhard Ratdolt, and Peter Löslein, 1477. Cippico, Coriolano, i Vedran Gligo. O azijskom ratu. Split: Čakavski sabor, 1977. latinski 1477 prosa Litterae renatae (1400-1600) Saeculum 15 (1401-1500) 1451-1500 prosa oratio - historia Neven Jovanović Luka Špoljarić 2012-03-09 Novo, unificirano zaglavlje.Neven Jovanović 2008-08-28T00:16:08 CORIOLANI CEPIONIS DALMATAE PETRI MOCENICI IMPERATORIS GESTORUM LIBRI TRES 1477. CORIOLANUS CEPIO CLARISSIMO VIROMARCO ANTONIO MAUROCENO EQUITI APUD ILLUSTRISSIMUMDUCEM BURGUNDIAE VENETORUM ORATORI FELICITATEMQuom praefectus triremis ad classem proficiscerer, quam felicissimus imperator Venetorum
Petrus Mocenicus contraOthomanum , Turcorum principem, ducebat, uehementer rogasti me ut, quicquid in hac expeditione gestum esset, litteris mandarem, affirmans ea teApollinis oraculo ueriora habiturum quae a me scripta forent. Igitur, ut tibi morem gererem, quae ab imperatoreMocenico per quadriennium gesta sunt annotaui: tanto enim tempore et ille imperium gessit et ego praefectura functus sum. Quapropter opusculum in quo haec scripta sunt tibi mitto, quod cum perlegeris, non minus te egregias imperatoris uirtutes quam magnifica ipsius gesta admiraturum certum habeo meritoque damnabis eorum sententiam qui affirmare solent effetam esse naturam nec producere tales uiros quales priscis temporibus extiterunt omniaque mundo senescente degenerasse; quam falsi sint uel ex hoc maxime apparet. Nam siapud Graecos atqueRomanos multi ob singulas uirtutes clari habiti sunt, quid deMocenico imperatore dicendum sit, cui, quicquid potuit benigna natura efficere, omnia simul contulit. Omitto genus clarum, formam grauem atque regiam dignitatem prae se ferentem, eloquentiam promptam, ceterasque naturae dotes: de his dico quae propriae hominis sunt. Est enim moribus integer, uita sanctus, in bello magnanimus, in deuictos clemens, in rebelles seuerus et asper, in subditos indulgens, in omnes denique iustissimus, alieni abstinens, sui liberalis, et qui omnes cupiditates atque animi illecebras facillime spernit. Nonne ergo iure hunc uirum non solum conferre, uerum etiam praeponere priscis illis imperatoribus atque ducibus debemus gratiasque agere nostris temporibus quae talem tantumque uirum tulerunt? Et quoniam solent pictores alicuius egregi artificis exactum signum atque imaginem ad imitandum proponere ut tales ipsi euadere possint quales auctores illius picturae fuerint, sic etiam huius optimi imperatoris clarissimique principis atque ducis mores et uitam te aemulari uelim ut, cum eius uirtutes assecutus fueris, honores quoque ac dignitates, summum denique principatus gradum in re publica obtinere possis.Vale. Coriolani Cepionis Dalmatae Petri Mocenici imperatoris gestorum liber primus.
Quom Venetiis nuntiatum essetOthomanum ,Turcorum principem, ingentibus copiis terra mariqueEuboiam inuasisseChalcidem que, eiusdem insulae urbem, intra paucos dies expugnasse omnesque insulas atque ciuitatesGraeciae copiarum magnitudineOthomani perterritas, iam non in uirtute sed in fuga spem habere (nam classisOthomani numerum trecentarum nauium expleuerat, terrestres uero copiae centum et uiginti milia militum excedebant), ciuitas trepida atque de statu rerum sollicita etiam propriae saluti diffidere coepit. Tunc et supplicationes indictae et uota publice priuatimque suscepta si status rei publicae integer maneret. Tum patres rogati conueniunt, fit frequensSenatus , graues atque uariae sententiae dicuntur. Tandem nihil potius in re fore decernunt quam eligere probatissimum imperatorem qui et auctoritate sua labantes ac fractos animos sociorum et subditorum confirmaret et uirtute atque animi magnitudine tanto hostiobuiam iret. Fit Senatus decretum utNicolaus Canalis imperator reuocetur, deinde omnibus suffragiis ad tale negotium idoneus imperator designaturPetrus, clarissima familia Mocenica ortus; quae gens a primordiis ipsius urbis inter patricias familias semper habita est. De qua etiam multi clarissimi imperatores, naualis belli gloria uiri illustres, fuere,Thomas denique inclitusVenetorum dux qui ob magnitudinem rerum gestarum caelo et immortalitate dignus extitit.Petrus quoque ipse non minus ob uitae integritatem atque fidei sanctimoniam quam ob animi magnitudinem et belli peritiam clarus habetur. Quapropter et strenuus imperator senatorque optimus, et ciuis bonus semper existimatus est. Itaque accepto imperio armata trireme festine atque sine mora nauem conscendit intraque paucos dies fauonio flanteVenetiis soluit prosperaque nauigatione usus non post multos dies inGraeciam uenit.Postquam igitur ad eam prouinciam delatus est, nihil antiquius ratus quam fractos animos sociorum praesentia sua atque oratione confirmare, omnes insulas atque ciuitatesGraeciae percurrit, benigna oratione ciuium deiectos ac prostratos animos erigit excitatque, affirmans non uera uirtute, sed doloOthomanum Chalcidem expugnasse, qui tanquam latro ex insidiis inopinantes atque imparatos aggressus erat, breuique se effecturum utOthomanus ad sua tutanda potius quam ad aliena rapienda uires atque animum intendat. Ubi satis confirmatos omnium animos perspexit, nauigationemEuboiam uersus dirigit. Iamque fretum quodEuboiam a continenti diuidit intrauerat quom offenditNicolaum Canalem imperatorem collecto undique magno numero nauium distributisque ordinibusChalcidem aggredi atque oppugnare uelle. Statuerat enim fortunam experiri si quo pacto amissam urbem recuperare posset.Nicolaus conspecta naueMocenici (ex signis aduertit successorem aduenire) e uestigioque naui desiliens scapham ascendit et adMocenicum uenit. Ubi complexi atque consalutati inuicem sunt,Nicolaus :Vides - inquit - optime imperator, uides magnitudinem classis, quam accitis undique nauibus comparaui, omnibusque ad oppugnandam urbem necessariis instruxi. Praeterea distributis partibus praefectis ac turmarum ducibus, qua quisque urbem oppugnaret ordines optime disposui. Quapropter magnam spem in manibus urbis recuperandae habes. Igitur trado tibi imperium: rem a me inceptam prosequere, absque dubio urbe potiturus.Mocenicus uero,rei publicae potius quam dignitatis suae habita ratione, ne aduentu suo ipse nouus, et consiliorum sui antecessoris ignarus, rem turbare uideretur, respondit: .Nicolae , perge ut coepisti: dummodo rei publicae proficias, me uel socium uel comitem habeto, ad omnia munia a te mihi mandata paratum, modo urbem amissam recuperare possisNicolaus , nihil se agere uelle respondens alienis auspiciis, imperio se abdicat. TumMocenicus Nicolaum potius magnifice quam ex animo locutum, conatusque frustra fieri aduertit. Nam et copiae quasNicolaus exposuerat, obtruncatis duobus praefectis triremium, in fugam uersae; aliquot etiam naues tormentis, quas bombardas appellamus, fractae atque perforatae erant, quae uix ne submergerentur se sustinebant. Itaque, amissa spe potiundae urbis, cuiuscunque generis naues, subitario apparatu excitas, omnes dimisit. Et quoniam, iam transacta aestate, hibernum tempus appetebat, cum reliqua classe nauium longarum adPeloponnesi urbes se recepit. Ibi enim statuit futurum expectare annum, habens in animo adueniente aestate aliquod praeclarum facinus facere, quo posset acceptam cladem superiori anno amissaeEuboiae resarcire. Interim tamen, et naues inualidas reficere, et alias circumAegeas insulas mittere, ad confirmandos sociorum animos, operam dabat. Dum haec inGraecia aguntur, designanturVenetiis duo legati, uiri aetate graues, maritimique belli haud ignari:Marinus Malipetrus etLudouicus Bembus , quorum consilio imperator in bello administrando uteretur. Qui, armatis triremibus, appetente uere ad imperatorem mature se conferunt, cum eo simul quid aestate noua agendum, quidue esset potissimum, et ad opprimendum hostem et rei publicae statum confirmandum, deliberaturi.Ferdinandus quoque,Apuliae rex , ex foedere misit naues rostratas decem subRechaiensio duce, qui ex consilio imperatoris nostri bellum contraTurcum gesturus esset.Othomanus ,Turcorum princeps, ueritus, opinor, ne ob amissamEuboiam christiani principes simul conspirarent belloque se opprimerent, experiri statuit, si quo pacto rem cumVenetis componere posset, uel, tempus trahendo, atrocitatemChalcidicae cladis lenire, usus opera atque ministerio nouercae suae mulieris christianae,Georgii , olimTriballorum dispotae , filiae. Quae, cognita priuigni uoluntate, ex suis domesticis fidelioremVenetias misit, cui mandat daret operam utVeneti legatos adTurcum mittant, affirmans, si uenerint, ex sententia rem composituros esse.Mittuntur ergo duo legati, Nicolaus Coccus etFranciscus Capellus , qui conscensa naui primum ad dispotae filiam, quae in quodam uicoMacedoniae a priuigno ei dato tunc manebat, inde, allocuti mulierem, terrestri itinereBizantium se conferunt, ubi, salutato ex more gentisTurcorum principe, reliqua per internuntios agunt. Et cum de condicionibus non conuenirent, legati per litteras quas pacis condicionesTurcus offerretSenatum certiorem reddunt.Veneti reiectis conditionibus exSenatus decreto legatos domum reuocant. InterimFranciscus Capellus febri correptus moritur.Nicolaus , alter legatus, primum piscatoria nauiculaLemnum , inde, nactusVenetam triremem,Cretam se contulit. Dum legati proficiscuntur, dum de conditionibus agitur in mittendis etiam atque remittendis litteris, tota aestas effluxit. Qua, etsi imperator cupiditate arderet patrare aliquod egregium facinus, et se et suorum maiorum gloria dignum, dissuadentibus tamen legatis nihil actum est. Verebantur enim ne barbarus hostis, bello lacessitus, oratoribus, uiris nobilibus atque innoxiis, manus inferret. Igitur, iam instante hieme, dux regiae classisNeapolim ad regem se recepit.Marinus quoque Malipetrus cumLudouico Bembo legati domum reuocantur.Veneti , de compositione rerum cumTurco spe reiecta, in sequentem annum bello sepraeparare statuunt. Mittuntur ergo oratores, primum ad Romanum Pontificem , deinde adregem Ferdinandum , quatenus eos monerent suaderentque ut ad opprimendum communem hostem pestemque perniciosissimam christianae religionis animum atque uires intendant.Pontifex accepta benigne legatione, se pro uirili sua non defuturum promisit.Ferdinandus quoque rex summo studio nauare operam in annum futurum pollicitus est. Imperator etiam misit nuntios cum litteris et ad magistrumRhodiae religionis et adregem Cyprium , ut uere ineunte bello se praeparent, nauesque ex foedere debitas mitterent. Interea ipse cum classe circumAegeas insulas obnauigat. Timebat enim ne hostis, nactus opportunitatem, aliquam ex foederatis ac subditis insulis opprimeret: nam multa in eis oppida debilia ac male munita sunt. Dum in his locis cum classe moratur, accepit uicumIoniae opulentissimum temere sine praesidio esse. Situs est in continenti, ex aduersoChiorum oppido (Passagium incolae uocant), in quem totius paeneAsiae prouinciae merces comportantur, indeChium deuehuntur. Ea urbs his temporibus, subGenuensium ditione simul cum insula posita, omnibus fereItaliae populis commune emporium est.Quapropter Passagium et frequentibus habitatoribus, et tabernae in eo mercibus repletae sunt. Igitur sublucano tempore imperator cum classe ad litus uico proximum applicuit. Ibi milites exposuit ac nauales socios, quibus addidit etiam non paruam partem turbae remigum, omnibusque praefecit magistrum suae nauis, quem uulgo comitum appellant, qui e uestigio instructa ac disposita acie uelocissimo gradu ad uicum tendit. Coloni ac uici habitatores, subito hoste ac insperato malo perterriti, ad proximos montes diffugiunt. Nostri uicum habitatoribus uacuum, sed omni barbara merce refertum, intrant, diripiunt, distrahuntque omnia; pictis tapetis, uersicolori ac serica ueste, pannoque hircinae lanae, quemzambilotum dicunt, et omni alia pretiosissima merce se onerant. Caetera, ferre non ualentes, cum tectis supposito igne comburunt, praedamque omnem ad naues referunt. Imperator ditata classe ad reficiendas naues in hibernaMethonam se recepit: brumae enim tunc erat tempus, annique pars saeuissima. NecMethonae illi multos dies manere licuit. Motus enim crebris rumoribus, qui deTurcorum classe ferebantur,Lemnum uersus nauigare statuit.Erat autem fama Othomanum ad occupandam eam insulam quadraginta triremes optime instructas praeparasse. Itaque imperator, paratis necessariis acceptoque commeatu, uelocissimo cursu cum tota classeLemnum se contulit. Comperit ibi deOthomani classe rumorem falsum fuisse.Lemnos insula duo oppida habet:Paleocastrum etCocinum appellant.Cocinum terraemotu quassum funditus corruerat, maxima etiam pars murorum ac turriumPaleocastri , quae imperator summo studio reficere ac restituere curauit, praesidiumque militum quos exPeloponneso adduxerat oppido imposuit, compositisque insulae rebus inde soluensMethonam reuersus est. Dum illic naues reficere necessariaque ad bellum parare studet,Venetiis designantur duo legati, uiri ob res gestas domi forisque clarissimi,Stephanus Malipetrus etVictor Soprantius , qui sumpto magistratu naues conscendunt, ad imperatoremque se mature conferunt. Ubi, habito simul colloquio, communi consensu statuunt praeter nauales copias decem equites in singulas naues accipere. Per omnes enim urbesPeloponnesi quaeVenetorum sociae ac subditae sunt, habentVeneti mercenarios equites nationeEpirotas , quosGraeco uerbo Stratiotas uocant, uiros magnianimi et ad omne facinus peragendum paratos, qui, crebris excursionibus totam illam partem Peloponnesi quaeOthomano subiecta est deuastantes, paene ad solitudinem redegerunt. Haec gens, natura ipsa hoc illi tribuente, est rapacissima, magisque ad praedam quam ad proelium apta atque instructa. Utuntur scuto, ense atque hasta; pauci lorica, reliqui bombicina thorace contra hostium arma se muniunt. Equos etiamexectos ad sustinendos uel longissimos cursus aptos habent. Prae caeteris, tamen, uirtute et exercitatione pollent quiNeapolim inhabitant: ciuitas estPeloponnesi inArgiuorum agro sita. Igitur imperator et legati simul cum tota classeNeapolim se conferunt, equites nauibus imponunt, inde ad excurrendas ac depraedandasAsiae maritimas prouincias totis uiribus contendunt.Graecas autem prouincias atque insulasOthomano subditas imperator nunquam uel minimo damno afficere uoluit, quoniam, praeter praesidia atque magistratus abOthomano impositos, populi omnes christiani sunt.Asia uero prouincia tota barbara atque infidelis,Machometanae que superstitioni dedita ac deuicta est. Quapropter, totamGraeciam praeternauigans,Lesbum uenit, atque ad orientale promontorium insulae, quoniam ea parshabitatoribus uacua erat, habens portum tutissimum, cum tota classe se contulit. Ex opposito est Aeolia , regio opulentissima, habens oppidum maritimumCastri appellatum, situm in agroPergameno .Pergamus fuit olim ciuitas in totaAsia celebrata, in qua primum usus chartae ex pellibus caprinis inuentus est: quamobrem et pergamenae dictae sunt. Huius urbis reges maiori partiAsiae imperitarunt, quorum ultimusAttalus Philopater Romanum populum heredem instituit. Nunc uix uestigia quidem tantae urbis apparent. Ager tamen propter fertilitatem frequentibus uicis habitatur. Itaque intempesta nocteLesbo soluens, ad ulteriora litora summo mane uenit. Expositis equitibus, magna etiam parte naualium copiarum, omnibus praeposuitIacobum Parisotum magistrum classis, quem uulgari ac uernaculo sermonearmiraliam dicimus. Huius officium est cursum nauigationis dirigere ac disponere, nauali etiam turbae ius reddere, et ob leuia delicta in eos animaduertere: grauiora uero peccata puniendi imperatoris munus est. Quo duce ac praefecto posthac imperator ad omnes excursiones usus est. Igitur dux, locato ad subsidia idoneo numero equitum, additis etiam naualibus sociis ac militibus,caeteros omnes ad depopulandum agrum misit. Qui, ueluti e carceribus missi, citatissimo cursu omnes uicos circumiacentes excurrunt, magnum numerum mortalium capiunt, omnium pecorum greges agunt. Praeterea uaria supellectili se ac armenta onerant. Dum nostri cum praeda reuertuntur, equites hostium ex proximis locis exciti simul coeunt. Nam, qui manus nostrorum effugerant, clamoribus atque ululatibus omnia compleuerant. Itaque cuneo facto hostes, prius edito magno clamore, sperantes praedam recuperare posse nostros aggrediuntur. Nostri uero equites, conuersis equis, magno impetu proelium ineunt. Obtruncatis multis ex hostibus, caeteros in fugam uertunt. Itaque omnis praeda ad naues reducitur. Equites interfectorum hostium capita imperatori offerunt, singulos aureos in singula capita accepturi. Nam imperator promiserat unicuique interfecti hostis caput deferenti aureum se soluturum, quod semper postea seruatum est. Imperator, oneratis praeda nauibus, ad quandam insulam desertam ac portuosam, quam nunc Sanctam Panaiam uocant, quae interChium ac continentem sita est, se recepit.Ibi omnem praedam exposuit, elegitque tres quaestores ex praefectis nauium, duos Venetos , tertiumDalmatam , quem morem etiam creandorum quaestorum semper tenuit. Quaestores uero primum decimam totius praedae, iuxta antiquissimum moremVenetorum imperatori dant; equites ex praeda per eos capta, factis partibus, duas pro se retinent, tertiam quaestoribus assignant; ita enim cum imperatore conuenerant. Captiui autem omnes, quos naualis turba ceperat, quaestoribus traduntur, quos omnes posita hasta sub corona uendunt. Deinde pecuniam hoc modo distribuunt: primum omnibus ex naualibus, qui hostem captiuum adduxerant, tres aurei dantur, deinde impensae uictus equitum, quas praefecti nauium fecerant, soluuntur, reliqua pecunia aequis portionibus in naues diuiditur. Legatis uero, quantum singulae naues acceperant, duplum datur. Praefecti acceptam pecuniam, portionem tertiam sibi retinentes, reliquam inter naualem turbam pro condicione hominum diuidunt. Quibus expeditis, imperator nocturna nauigatione ad insulasCariae adiacentes uenit, depopulaturus eam partem regionis quae olimGnidiorum ager fuerat.Gnidus autem fuit ciuitasCariae propter duos portusac naualia clara et celebris. Cuius, dirutae et euersae, multa monumenta etiam nunc extant. Nam et theatri aedificium, et tectorum ac templorum quadrati lapidis moenia semiruta et disiecta uisuntur. Ager quoque, absque alia mitiori cultura, a pastoribus tantum habitatur. Igitur imperator sub lucem ad quendam sinum illius regionis Barbanicola uocatum applicuit. E uestigio emissi equites ac naualis turba absque ordine omnia percurrunt, maximum numerum hominum cuiusque aetatis ac sexus capiunt, praeterea pecoris quantum ad usum satis, nemine resistente, accipitur; aliarum rerum, praeter paucos tapetas et centones, nihil. Ex centonibus enim illa gens et tabernacula portatu facilia - quoniam stationes pascendi pecoris gratia saepe mutant - et culcitras dormiendi causa faciunt. Imperator imposita in naues omni praeda adDelon insulam uenit. Haec olim ob insigneApollinis templum et sacrorum cerimonias conuentibus uniuersaeGraeciae celebrata fuit, nunc deserta ac inhabitata est. Extant tamen templi et amphitheatri uestigia albi marmoris, columnarum quoque ac signorum maximus numerus, colossusetiam cubitorum quindecim, cum hac inscriptione: Νάξος Ἀπόλλωνι . Sunt et cisternae multae mirae magnitudinis, etiam nunc aquarum plenae. Hic per quaestores ex instituto omnis praeda diuisa est; deinde facta licitatione captiui uenduntur, pecuniaque redacta ex consuetudine diuiditur. Quibus peractis imperator, quoniam commeatus classi defecerant, adPeloponnesi urbes diuertit. Inter nauigandum uero, ad Maleum promontoriumRechaiensius , regiae classis dux, cum decem septem triremibus ei occurrit. Ubi, nauticorum more celeumate ac signis inuicem consalutati, simulMethonam ueniunt. Ibi imperator accepitCardinalem quoque, legatumPontificis Romani , cum classe aduenire. Deinde, acceptis cibariis, simul cum regio duce ad insulasAsiae adiacentes mature se contulit. HabentRhodii oppidum opere ac defensoribus munitissimum ac inexpugnabile, quodCastellum Sancti Petri uocant, situm in ea parteCariae quaeCoo insulae opposita est, ad quod multi christianorum, seruitutemTurcorum fugientes, ex totaAsia quotidie se conferunt,et quoniam extra munitiones hostis omnia tenet, oppidanis ne lignandi quidem gratia exire licet. Hic mira de canum sagacitate ac solertia narrantur. Habent enim oppidani ultra quinquaginta canes, quos nocte extra munitiones tenent, ad quos si quis christianorum peruenerit, benigne excipiunt et cum plausu ad oppidum ducunt, si uero in hostem inciderint, latratibus persequuntur et dilacerant. Et si cui haec mira ac incredibilia uidentur, legat Plinium inNaturali Historia , qui de hoc animali multa maiora tradidit. Quapropter imperator, ut oppidanis ad necessaria exire atque euagari longius facultas daretur, circumiacentes uicos oppido depopulari statuit. Ergo tota nocte nauigans, dum adhuc tenebrae essent, ad litora oppido proxima uenit. Sed, cum aduertisset uel minimam partem nauium secum esse, nihil agendo diem opperiri statuit. Silentio enim lunae nox obscura erat; impedientibus etiam cursum nonnullis scopulis, rectores nauium per errorem alia ex parte cuiusdam promontorii naues appulerant. Sed cum iam illuxisset, praefecti, aduertentes imperatorem secum non esse, solutis funibus acsublatis ancoris, promontorium circumremigantes mature se ad imperatorem conferunt. Imperator ilico exponere equites partemque turbae naualis iubet. Iamque diei hora prima erat; incolae uisa classe imbellem turbam ad montes fugere cogunt, ipsi se ad conserendam manum cum hoste praeparant, uiribus ac asperitate loci freti. Hi enim uiri propter assiduas cum oppidanis consertationes prae caeteris Asiaticis uirtute pollent. Nostri, uisa aduersariorum audacia, instructi procedunt, et cum ad iactum lapidis iam uentum esset, magno clamore ab utraque parte edito infestis armis concurrunt. Atrox proelium committitur. Equites, impedientibus praeruptis saxis, nostris non multum auxilio fuere. Nauales uero socii ac milites eminus plumbea glande tormento emissa et sagittis, cominus ense et hasta hostem feriunt. Hostis quoque missilibus, quibus maxime praeualebat, nostrorum multos sauciat. Stetit aliquantulum anceps proelium. Tandem nostri, et numero et uirtute superantes, obtruncatis multis hostem in fugam uertunt. Multi uiui capiuntur, caeteri ad praeruptos montes atque inuios anfractusse recipiunt. Nostri, fusis fugatisque hostibus, per omnes uicos ad depraedandum discurrunt, ferro ignique cuncta deuastantes. Itaque depraedatis omnibus, maxime tapetis onusti, ad naues redeunt. Nam in his locis mulieres praecipue sunt operariae tapetorumque textrices, quae non solum ad usum, sed etiam ad mercaturam operam suam exercent. Homines pauci, praeter aliquot mulieres, quae asportandi sua cupidae non aufugerant, capiuntur. Allata sunt imperatori hostium capita absque numero; hostes uiui in proelio capti quam plurimi. Ex nostris desideratus nemo, sagittis uulnerati ad quinquaginta sunt. Quarta deinde die ad quendam locum Cariae , qui nuncTabia dicitur, summo diluculo uenit. Ibi coeuntia ex utroque latere maria magnam partemCariae peninsulam efficiunt. AgerAlicarnasseorum olim erat, quae ciuitas fuit regia principumCariae , in quaArtemisia reginaMausolo uiro suo monumentum mirae magnitudinis ac opere insigne construxit, quod et ex uiri nomineMausoleum appellauit, et postea inter septem mirabilia mundi connumeratum est; ex quo etiam omnia monumenta praeclaraMausolea dicta sunt. Cuius nos inter urbis ruinasuestigia uidimus. In his locis homines, ignaui et ab agricultura abhorrentes, pastoriciam exercent. Itaque equites ac pedites expositi cursim omnia peragrant. Praedam ingentem hominum ac pecorum agunt, quam absque mora ad naues adducunt. Assumpta ergo imperator in naues praeda, ad insulam inhabitatam, cui Caprariae nomen est, uenit. Ibi, ex instituto iam more, praeda omnis per quaestores nouos diuisa, deinde posita hasta captiui uenditi, et pecunia distributa est. Nam mos erat imperatori nouae praedae nouos quaestores designare. Dum haec aguntur, nuntiatum est legatumPontificis cum classe adesse. Igitur imperator instructa armis signisque ornata classe obuiam ei procedit. Cui occurrens ipse et tota classis, celeumate ac caeteris quae laetitiam animi exprimere et ostendere solent, legati aduentum excipiunt. Deinde imperator ad legatum se contulit. Quosalutato :Audisti - inquit - forsitan ac legisti, optime pater, multa quae. TumSenatus Venetus pro fide christiana ac libertateEcclesiae strenue et magnifice gesserit; nunc etiam uides. Nonus enim iam annus uoluitur ex quoVeneti , caeteris principibus christianis torpentibus, praeterFerdinandum regem , graue et periculosumbellum gerunt ac sustinent. Nec nos paenitet laborum et impensae, modo rei publicae christianae profuturi simus. Quoniam igitur his diebus Aeoliam atqueCariam , opulentissimas barbari hostis regiones, omnia ferro igneque prosternendo pecore ac colonis expoliaui, nunc, quia ades, tuo ductu atque auspiciis caetera agenturCardinalis :Et legi et audiui et etiam nunc uideo, egregie imperator,. Venit ad eos et regius dux: ipse enim cum sua classe aderat. Itaque, simul collocuti,Venetorum animum in defendenda religione christiana supra omnes reges ac principes praecipuum fuisse,Venetos que suis armis multas christianorum gentes ac prouincias a barbarorum rabie defendisse. Tu quoque, magis quam caeteri imperatores, operam nauasti, audaciamque rabidi hostis tua uirtute fregisti. Igitur macte uirtute, ad reliqua agenda strenue perge. Ego autem (ut par est hominem religiosum) supplici oratione deum optimum maximumque precabor, ut tibi felices successus tribuat. Copias uero quas adduxi tuum imperium sequenturSamum diuertunt, ibi deliberaturi quid potissimum agendum sit.Samos insula deserta est; olim ob fertilitatem celebratissima fuit, nunc feris tantum cuiusque generis referta, mellis quoque siluestris per siluas passim abundans, aquis etiam dulcissimis undique scatens. Hic equos caeterasque copias ad resumendas uires atque animi laxandi gratia exponunt. Milites ac turba omnis uenationi incumbit: per saltusque ac ferarum latibula discurrunt. Dum uariae ferae capiuntur, adolescens quidam,Dalmata natione et lingua, urso mirae magnitudinis occurrit, dumque eum uenabulo transfigere studet, ursus uitato ictu adolescentem occupat atque prosternit. Iuuenis praesenti animo ambas auriculas eius manibus apprehendit, caputque ferae a se tam diu remotum tenuit, ne ab ea dentibus laceraretur, quoad alter adolescens eiusdem gentis accurrens ursum a tergo gladio interemit. Cadit itaque ubique magnus numerus ferarum; tota classis uenatione repletur. Aguntur festi dies; gregalis turba epulis ac uino indulget, praecipueIllyrici , quorum inter nauales copias maximus numerus est. Pateris uina propinant, canticis ad bibendum socios inuitantes. Ubi ad satietatem repleti sunt,actorum memores, unusquisque operam suam iactando magnifice extollit. Solent enim rebus bene gestis etiam ignaui gloriari. Interim principes congregati, quid potissimum agendum sit, consultant. Tum ex communi sententia Attaliam ,Pamphiliae urbem, quae abAttalo Philadelpho condita est, subitario apparatu oppugnare statuunt, sperantes, si de repente improuisam aggrederentur, absque bombardis et murorum deiectione urbe potiri.Attalia urbs est litoralis, omnium maritimarumAsiae prouinciae maxima, habens portum multis turribus ab utroque latere munitum et catena clausum: proptereaAegyptiis acSyriis mercatoribus celebrata. Quamobrem toti prouinciae commune emporium est. Igitur imperator praefectos nauium ad se uocat, uti scalas et crates binas aut ternas in naues conficerent iubet. Quibus strenue paratisSamo soluit; zephyro flanteRhodum praeternauigans uelocissimo cursu ad insulasChelidonias delatus est.Rhodii quoque duas triremes in auxilium mittunt. Erat autem numerus uniuersae classis nauium octuaginta quinque. Ex quibusPontifex decem et nouem miserat, regiae decem et septem erant,Rhodiae duae,Venetae quadraginta et septem, in quibusDalmaticae duodecim.Nonnullae ex Venetis , ad munia obeunda ab imperatore eis demandata, aberant. Hic imperator inito nauium numero ad urbem tendit. Distabat autem milia passuum sexaginta, hora erat diei fere decima. Itaque tota insequenti nocte aduerso uento remigando, hora diei tertia ad litus urbi proximum classem appulit. HincVictorem Soprantium legatum cum decem nauibus, ut portum oppidi capiat, mittit;Stephano Malipetro , altero legato, cum reliquis naualibus copiis a parte continentis urbem oppugnare iubet. Equitibus mandat ut proximum collem urbi praesidii causa capiant. Omnes monet essent memores pristinae uirtutis, pugnaturi contra barbarum hostem imbellem atque imparatum pro religione christiana ac maiestateVeneti imperii, ostendens urbem opulentissimam auro, argento, pretiosaque supellectili refertam. Quam si caperent, diuites domum esse redituros affirmat. Omnes alacri animo orationem imperatoris accipiunt. Quibus dimissis, ipse cum legatoPontificis ac regio duce in naui se continet, inde, si qua necessaria postea forent, subministraturus. Equites ergo uelocissimo cursu omnia excurrunt, praedam hominum ac pecorum agunt, deindead collem sibi demonstratum se conferunt. Victor Soprantius , impulsa remis naue, celeri cursu ad portum uenit, ac primus magno impetu ingruentibus undique bombardis, telis ac sagittis, catenam fregit atque portum intrat. Subsequuntur reliquae naues. Nostri quam primum turres omnes, quae circa portum erant, trucidatis defensoribus capiunt. Erat extra muros ad portum suburbium optime aedificatum, in quo habitabant maxime mercatores exponendarum atque imponendarum in naues mercium commodi gratia, qui omnes uisa classe, subito malo perterriti, relictis omnibus in urbem confugerant. Erant tabernae pipere, cinnamomo, caryophyllo, ture, tapetis et alia omnifaria merce plenae. Nostri, desilientes e nauibus, mature omnia diripiunt, praedamque in naues imponunt, deinde supposito igne tecta omnia concremant. Et quia ob altitudinem murorum urbem scalis oppugnare nulla spes erat, muros suffodere tentant.Rhodius praefectus cum suis militibus ad portam urbis accedit, dolabris ac securibus portarum claustra frangere ac deicere aggressus. Interim oppidani ex opposito portas muro obstruuntsagittisque ac aliis missilibus desuper nostros feriunt, saxa maximi ponderis demittunt. Praefectus Rhodiorum , dum acriter operi instat, ingenti saxo ictus conteritur, quem sui mortuum e uestigio ad naues referunt. Ignis, conflagrantibus tectis ac impellente uento, nostros perturbat et ab oppugnatione summouet. Interim a parte continentisStephanus Malipetrus urbem corona cinxerat, atque ad muros militem admouerat. Erat urbs ab ea parte duplici muro ac fossa munita. Nostri autem admotis scalis interfectis defensoribus strenue primos muros capiunt. Ubi ad secundos uentum est, scalae non dimidiam murorum altitudinem aequare potuerant: tunc, desperata scalis expugnatione, trabes undique muro apponunt, cratibus desuper iactis contegunt. Quibus paratis, nostri crates subeunt ac muros suffodiunt. Ad portas etiam urbis, quae occidentem spectant, ligna, taedam et aliam aridam materiam coaceruantes apponunt, et igne supposito claustra lignea portarum comburunt. At oppidani has quoque ualidissimo muro muniunt, alii per muros discurrunt, saxa et alia pondera in suffodientes muros deuoluunt,sulfur ac picem ardentem ad comburendas crates, quae nostros a saxis defendebant, demittunt. Tum nostri milites eminus sagittis ac glande plumbea tormento excussa oppidanos a defensione murorum deturbare tentant, multos uulnerant ac interficiunt. Oppidani etiam bombardis et aliis missilibus in nostros pugnant. Nonnulli saucii ex nostris cadunt, atrox pugna ubique committitur. Legatus obequitans instat, hortatur, ut rem strenue gerant obtestans. Praefecti quoque nauium omnes pro uirili sua operam nauare student, et munia sibi demandata strenue exequuntur. Erat in urbe mulier christiana, Illyrica natione, multis annis in seruitute uitam degens, quae, per muros discurrens, sicubi nostros cessare ac remisse rem agere animaduerterat, increpabat:Quid cessatis, uiri? Vultisne urbem opulentissimam atque omni barbara gaza refertam maleque munitam ignauia atque secordia uestra relinquere? Iam maximam partem defensorum uestris armis confossam esse affirmo. Quam cum barbarus quidam sic loquentem audisset, obiurgare coepit ac flagra interminari. Illa, periculi oblita atque quemcunque exitum fortuna datura essetsubire parata , secura uestem componit ac ex muro desiliit,quam semiuiuam nostri excipiunt. Illa, Christo animam commendans, inter manus nostrorum expirat. Itaque mulier egregia seruitutem, quam uiua non potuit, moriens effugit. Nostri exanime corpus sepeliunt. Dum a nostris pro gloria ac cupiditate potiundae ciuitatis, ab hostibus pro patria, libertate, coniugibus ac liberis ubique acerrime res geritur, nox interueniens pugnam dirimit. Legati ad classem redeunt, relicto ad urbem idoneo praesidio, ne quis exire aut intrare urbem posset. Principes ad legatorum aduentum coeunt. Legati acta referunt, simul edocent urbem praealto muro ac ualido undique munitam et defensoribus satis instructam esse; propterea sine bombardis, quibus muri prosternerentur, potiundae urbis nullam spem esse. Et quoniam iam hibernum tempus appropinquabat, et ad uehendas ex Peloponneso bombardas multorum dierum erat opus, nec classis absque portu tuto manere poterat (nam tota oraPamphyliae importuosa est, unicum urbis portum habens, uix quindecim nauium capacem, sinusquePamphyliae apertus ac expositus, maxime quoque uulturno et austro,qui uenti praecipue Pamphylio mari saeuire solent), igitur, ex communi sententia, decernunt in crastinum obsidionem soluere et deuastatis omnibus, quae extra urbem sunt, inde recedere. Erant autem suburbana magnificis tectis aedificata et quae frequentibus uillis speciosae urbis faciem prae se ferebant. Horti quoque erant arboribus pomiferis egregie exculti, ac fontibus undique manantibus irrigui. Nostri itaque sequenti die, igne supposito, tecta comburunt, arbores ferro succidunt, cuncta prosternendo deuastant. Quibus impigre peractis, imperator inde soluens intra paucos dies Rhodum uenit. Qui dum Rhodi esset, aduenit Usunasani, regis Persarum, orator, qui, Cardinalem ac imperatorem et reliquos principes classis adiens, narrat suasionibus ac monitis Katarini Zeni, uiri patricii, Venetorum oratoris, regem Persarum ad opprimendum Othomanum in expeditione esse, et iam eius duces cum expedita manu magna audacia Armeniam minorem Othomano subditam inuasisse, Tocatque, ualidissimam urbemeiudem regionis, et nonnulla alia oppida cepisse. Deinde affirmat Persas equis, uiris satis superque abundare; Persas quoque hasta, ense, sagittis ad pugnamidoneos, caeterum reliqui instrumenti bellici ignaros atque expertes esse. Proinde Pontificem Romanum, Venetos atque alios principes christianos se adire uelle dicit, oraturus uti regem suum tormentis, ad expugnandas urbes et ad summouendum eminus hostem necessariis, iuuarent. Cardinalis ac imperator cum reliquis principibus oratoris uerba benigne accipiunt, et ad impetranda quae petebat bene sperare iubent. Insuper ualidissimam classem uiris atque armis optime instructam ostentant, affirmantes ad omnem nutum regi Persarum ubique praesto esse futuram. Itaque dimisso oratore se ad agendum, quoad per tempestates liceret, praeparant. Est ex parte occidentis oppidi Sancti Petri, de quo supra mentionem fecimus, Termerium, Myndiorum promontorium, multa milia passuum in mare excurrens uersus Coum insulam: regio aprica, uentis omnibus peruia, uinetis atque oliuetis caeterisque arboribus fructiferis optime consita, frequentibus quoque uicis bene habitata. In qua regione uiri tantum in praesens per autumni tempora colligendorum fructuum gratia remanserant. Nam, propter belli metum et excursiones, superioribus diebus in propinquis locis factas, mulieres ac pueros ad mediterranea loca abduxerant. Ad quas terras delatus imperator, binis excursionibus ex utroque latere promontorii factis, cuncta depopulatur, prostratis quaecunque igne aut ferro uastari poterant. Hic occisorum hostium, qui resistentes interfecti erant, allata sunt capita centum et triginta septem, caeterum captiuorum magnus numerus, qui omnes sub hasta uenditi, et pecunia inde exacta, facta etiam portione pontificiis ac regiis militibus, diuiditur. Inde soluens imperator cum tota classe ad Naxon insulam uenit: ibi enim onerariae naues pane onustae ex imperatoris iussu classem expectabant. Et quoniam autumni ultimum tempus erat, regius dux accepta missione cum sua classe domum profecturus recessit. Pontificis legatus cum imperatore nostro, antequam hiems ingrueret, aliquod egregium facinus edere statuunt. Edoctus enim erat imperator Smyrnam, urbem Ioniae opulentissimam, male munitam esse. Cuius maxima pars murorum ob uetustatem corruerat, quos ciues, longa pace usi, restituere neglexerant. Et quoniam in longissimo sinu urbs sita est, et a frequenti nauigatione multum recedens, bellum ne senserat quidem. Ciues eius securi et absque metu uitam agebant. Igitur imperator, Naxo soluens, primum ad Psyram, insulam inhabitatam, uestigia tantum antiqui oppidi habentem, uenit, inde nocturnis nauigationibus tertia die appetente luce ad Smyrnam uenit. Cuius pars in monte, maxima autem in plano sita est: sed montana melius habitata. Tunc nostri mature e nauibus desilientes totam urbem corona circundant. Multi scalis, alii per ruinas murorum (nam, ut praedixi, pluribus in locis muri interrupti erant) muros ascendunt, in urbemque desiliunt. At Smyrnaei, subito et insperato malo oppressi, trepidi quid potissimum agant nesciunt: alii arma capiunt et ad ruinas murorum hosti occurrunt atque congrediuntur, sed a nostris et numero et uirtute superati sine mora trucidantur, alii tecta ascendentes tegulis ac lapidibus nostros infestant. Mulieres quoque pauidae cum adultis uirginibus ad templa, quae illi moscheas uocant, concurrunt: passis crinibus, aras amplexantes, prophetam suum inuocant. Multae cum paruis liberis domi se obstruunt. Nostri, urbe potiti, omnia depraedantes per totam urbem discurrunt. Alii filios e complexu matrum abstrahunt, ipsas quoque matres capientes; alii muliebrem turbam de templis extrahunt, Machometum inuocantem; reluctantes per crines apprehensas trahunt.Quaedam uidua, cum in monumentum uiri sui incidisset, complexa monumentum, quasi uiuum ad auxilium uocabat, subindeque dicebat: En, quos nunquam uiuos ulla uis separare potuit, nunc barbarus hostis diuidet. Et cum nullo modo inde abstrahi posset, miles stricto gladio sponte praebenti ac distendenti collum caput abscidit, inquiens:I nunc, et marito tuo te consocia. Multi, mancipia spernentes, ornamenta mulierum pretiosa, uestes pictas cuiusque generis, uasa aenea Damasceno opere egregie caelata, auro argentoque distincta, ac aliam pretiosam supellectilem diripiunt ac distrahunt. Ubique gemitus, ubique luctus exauditur. Tota urbs planctibus atque ululatibus completur. Interim quidam, effugiens, praefecto urbis, quem illa genssubassam uocat, tunc in uilla manenti nuntiat urbem captam ab hostibus atque direptam esse. AtBalabanus (nomen id praefecto erat), conuocata haud parua manu e proximis locis equitum ac peditum, instructa acie ad urbem subsidii ferendi gratia tendit. Tunc nostrae classis magister, qui cum equitibus et classariorum non paruo numero extra urbem ad resistendum, si qua uis ingrueret, paratus stabat, uiso hoste obuiam progreditur. Et cum iam prope essent, hinc inde edito magno clamore laxatis habenis atque aduersis hastis concurrunt.Subsequuntur pedites, cruenta pugna committitur. Nostri uero milites, qui equitibus mixti erant, a duce edocti praelongis lanceis hostem in faciem feriebant. Pugnatum aliquamdiu est pari marte. Dum hostes acrius instant, Petrus Frasina , uir strenuus et inter equites nostros clarus,Balabanum , hostium ducem, gutture hasta transfixo equo deicit, ac reluctanti caput abscidit. Tunc alii alios aggredientes prosternunt, hostes multis obtruncatis in fugam uertunt. Deinde, fusis ac fugatis hostibus abscissisque interfectorum capitibus, uictores laeti ad urbem redeunt. Tunc nostri maxime expoliatam urbem supposito igne, omnia tecta atque aedificia concremabant. Itaque urbs antiqua, uaria fortuna ac multis monumentis insignis, horarum spatio in cineres collapsa est. Hic uidimus multa antiqua monumenta quadrati lapidis ac marmore magnifice aedificata, quorum nonnulla corruerant, quaedam etiam extabant, inter quaeHomeri monumentum cum statua et inscriptione Graecis litteris. Ager quoque urbi circumiectus, optime excultus acMelo fluuio interfluente irriguus, frequentibus uillis habitabatur, quae omnia igne et ferro a nostris prostrata sunt. Delata sunt interfectorum hostium capitaducenta et quindecim; captiuorum innumerabilis turba. Imperator, omni praeda nauibus imposita, ad quasdam insulas olim habitatas, nunc desertas, tantum aquis cisternarum ueterum abundantes, se contulit. Ibi expositi captiui posita hasta omnes uenduntur. Reliqua praeda absque sorte militi concessa est, quod etiam imperator in reliquis excursionibus semper seruauerat. Itaque quaestores iam ex consuetudine pecuniam omnem diuidunt. Deinde quarta die imperator in Clazomeniorum agro copias exposuit, ad locum qui nunccaput Stilari dicitur.Clazomenae oppidum fuit in finesinus Smyrnaei positum,Anaxagora ciue suo, quiArchelai phisici etEuripidis poetae praeceptor fuit, clarum. Et quoniam omnes circum adhaerentium locorum incolae, exemplo Smyrneae cladis perterriti, ad montana et mediterranea loca se contulerant, pauci qui ad custodiam domorum remanserant anostri intercipiuntur. Abducta est tamen camelorum ac reliqui pecoris non parua copia. Quibus peractis imperator, quoniam iam hibernum tempus instabat,Peloponnesum uersus cursum suum dirigit. Itaque subsolano flante cum legato Pontificis intra paucos diesMethonam delatus est. Et cum iam hibernum tempus adesset, legatus Pontificis,Romam redire studens, antequam recederet, complexo atque exosculato imperatore:Habes - inquit - clarissime imperator, optimum testem uirtutum tuarum. Pontifex et caeteri. Imperator etiam maiora, quam quae ipse de se sperabat, pollicitus est, modo christiani principesItaliae principes egregia tua gesta audientes me referente obstupescent et admirabuntur. Perge, uir magnanime, ut coepisti: tua enim gloria immortalis futura estVenetos suis opibus ad conficiendum bellum iuuare uelint. Quibus dictis digrediuntur: CardinalisItaliam petiturusMethona soluit, imperator cum tota classe seNeapolim , muniendae urbis gratia, contulit.Coriolani Cepionis Petri Mocenici imperatoris gestorum liber secundusDum imperator operi instat,
Antonius , magnae audaciae ac strenuae uirtutis adolescens, nationeSiculus ,ausurus memorabile facinus ad eum uenit. Narrat seChalcide aTurcis captum, exinde multo temporeCalipoli seruum fuisse, dumque ibi degeret perspexisse naualiaOthomani Calipoli absque excubiis incustodita manere. Praeterea domum iuxta naualia esse magnam, ac omni instrumento nautico refertam: uelis,funibus et caeteris ad instruendam classem necessariis, et quae possent supra centum triremes optime instruere. Paratum se esse imperatori affirmat domum illam cum tota classe crematurum, modo necessaria ad rem peragendam sibi tribuantur. Opus sibi esse piscatoria naui cum sex comitibus, qua simulato mercatorio negotio castella Hellesponti , quaeDardanellos uocant, penetrare possit. NamOthomanus , ubi maximeHellespontus coit, duo munitissima castella ex utraque parte inuicem opposita aedificauit, ad quae multas bombardas mirae magnitudinis constituit, praefectisque castellorum mandauit, si qua nauis illis inuitis transire uellet, bombardis fractam submergerent. Igitur imperator collaudato adolescente promissis eum onerat, si ea quae animo conceperat exequeretur. Deinde ab eo quaesita mature expedit.Antonius paratis necessariis intra paucos dies munitionesHellesponti simulato mercatore superat,eadenque dieCalipolim uenit atque uenalia poma exponit. Nauiculam enim his onerauerat, ut et mercaturam simulare et instrumenta rei necessaria tegere posset. Tum adueniente nocte, uigilia secunda, ad domum exploratamet sibi cognitam tendit, fractisque forcipe claustris domum intrat, et pluribus in locis ignem supponit. Et quoniam, inter reliqua, picis ac seui magna copia erat, ignis uehementi impetu absque mora cuncta comprehendit, flammamque extra tecta uomere coepit. Dum Antonius ad naualia tendit, nauibus etiam ignem suppositurus, ciues fragore ignis exciti undique concurrunt.Antonius , turba ac clamore discurrentium ciuium perterritus, omissis naualibus, ad nauiculam propriam confugit, atqueHellespontum traicere studet. Iam ulteriori litori appropinquabat, cum ignis temere per nauiculum iactus puluerem sulfureum comprehendens nauiculam exurere coepit.Antonius submersa nauicula cum comitibus in terram desiliit, et in proxima silua se abscondit. Interim domus cum omnibus, quae in ea erant, tota comburitur. Sequenti die subassa urbis cuncta perscrutari iubet, si quo pacto incendii auctorem inuenire posset, praemia magna indicibus proponens. Cum ergo scrutatores primum poma fluitantia, deinde nauiculam submersam offendissent, animaduerterunt mercatorem illum hesternum poma uendentem tale facinus patrasse. Igiturarmati ad persequendum Antonium mittuntur, qui, prodentibus eum uestigiis, quoniam per arenosam humum iter fecerat, confestim ad siluam tendunt. Et iam ad latebrasAntonii prope uentum erat, cumRado , magni animi adolescens, manu promptus, nationeDalmata ,Butuani oppidi accola, unus ex comitibusAntonii , strenue mori cupiens, stricto ense in hostes irruit, atque, duobus obtruncatis, ipse telis ac lapidibus undique obrutus occiditur.Antonius cum reliquis comitibus uiuus capitur, uinctusque ad subassam perducitur. Subassa uero, tanti facinoris patratorem interficere non sui officii esse ratus,Antonium et comites adOthomanum , principem suum, misit. Quem coram se adductumOthomanus interrogat qua sua iniuria, quoue hostium beneficio in se tantum facinus committere ausus erat. TumAntonius intrepidus:Quasi uero nescias te omnes bonos, communem pestem omnium gentium, iure persequi debere! Tu enim omnes principes tibi conterminos nulla data occasione patriis regnis expoliasti; tu, perfide, nulli deditorum fidem seruasti; tu tuorum sanguine nunquam satur fuisti; tu, denique, christianum nomen, quae gens sola ueri dei cultrix est, extinguere conaris..Quapropter, fateor, egregium facinus ausus sum, et utinam mihi in caput tuum idem liceret! Othomanus , admirata adolescentis audacia, abductum cum comitibus interfici iussit; qui e uestigio per medium secti sunt. Itaque egregius adolescens, supra condicionem suam ausus, occubuit.Senatus Venetus obAntonii merita, quae ei non potuit, fratri puero et sorori uirgini tribuit. Nam et fratri salarium annuum, et sorori dos ex publico data est. Interim, dum imperator ad muniendam urbemNeapolim hiberno tempore studet, et ut naues reficerentur operam dat, nuntius quidam cum litterisregis Persarum ad imperatorem uenit, eadem quae et superior eius orator afferens. Quem cum audisset, triremi impositumVenetias misit.Veneti et oratoribus regis et litterisKatarini Zeni , sui apud regem oratoris, moti, magnum numerum tormentorum cuiusque generis parant; uasa etiam ex auro et argento conuiualiaParisini operis egregie caelata, multum panni lanei tenuissimi, multum serici uermiculo tincti auroque intexti ad regium usum, omniaregi Persarum dono daturi. Praeterea centum iuuenes, qui tormenta exercerent, deligunt, hisque praeficiuntThomam ex Imola , oppidoFlaminiae , quod olimForum Cornelii dicebatur.Praeterea ad haec regi deferenda oratorem designant uirum patricium Iosephum Barbarum , aetate grauem et linguae Persicae haud ignarum. Tum omnia parata in tres naues magnas imponunt, quae, etsi remis aguntur, onerariae potius quam actuariae dicendae sunt. Habent enimVeneti huius generis naues multas, quas mercaturae exercendae gratia ad omnes prouincias quotannis mittere solent. Quibus paratis, oratorVenetiis soluit, acCyprum uenit, ut inde commode, cumUsunasanus ad maritimaCiliciae autSyriae uenisset, dona ei offerret. Fama enim erat aestate noua regem ad ea loca uenturum esse. Deinde exSenatus decreto imperatori mandatum est, ut ad omniaUsunasani mandata semper paratus sit, quaeque maxime cordi regis esse existimaret omissis caeteris ageret.Othomanus quoque, non solum fama excitus, sed per exploratores de magnitudine copiarum ac de aduenturegis Persarum plane edoctus, ultra non esse sibi cessandum ratus, bello se praeparare ac hosti occurrere statuit. Itaque, praeter consuetas copias, per omnes prouincias ditionis suae ut quaeque septem familiae singulos armatos mitterent imperat. Insuper ab omnibus sociis ac foederatis principibus magnum numerum equitum ac peditum euocat,multos mercenarios milites omnium nationum conducit. Praeter haec, multa milia curruum ad munienda castra parat, singulis curribus binas bombardas imponens. Tormentorum quoque omnium generum incredibilem copiam, atque hominum qui tormenta exercere usi erant magnum numerum parat. Quibus expeditis, omnes copias de Thracia inAsiam traiecit. Ipse etiam, munitoBizantio ac ualido praesidio ad urbem cum minore filio relicto, exercitum ad occurrendum hosti subsequitur. Huic enim urbi maxime timebat. Verebatur enim ne, siVenetorum classis munitionem fauciumHellesponti superasset, expugnata urbe potiretur. Imperator noster, quoniam acceperatCaramanos ,regis Persarum socios atque amicos, quosOthomanus paterno regno spoliauerat,Ciliciae maritima oppida obsidere (audierat etiam maiorem fratrem exCaramanis inter raros amicosUsunasi esse), regi placere cupiens, fratribus regnumCiliciae recuperare statuit. Itaque omissis caeteris, ubi forsitan res melius geri potuissetVenetis que magis conduceret, uerno iam tempore refectis nauibus et instructa classe, equitibus quoque assumptis,Ciliciam uersus nauigat, acRhodum ueniens aRhodiis duas naues accepit. Inde soluens,Cyprum ,ad regem amicum ac foederatum, diuertit. Rex quoque Cyprius quattuor triremes cum duceZamperio imperatori dedit. Imperator cum tota classeCypro soluit, deinde adCiliciae litora,Seleuciae proxima, uenit, ubi tuncCaramanus , obsidendaeSeleuciae gratia, castra habebat, inportumque Sancti Theodori nunc appellatum cum sua classe se contulit. In hoc loco olimVeneris oppidum fuit, propter opportunitatem loci frequens piratarum habitatio; nunc etiamfanum Veneris extra oppidi ruinas in litore maris extat, mirae magnitudinis, quadrato lapide egregie aedificatum. HicCassambeg , minor exCaramanis fratribus (Piramet autem, alterCilicum regulus, in exercituregis Persarum erat), oratores ad imperatorem mittit, qui uenientes aduentum imperatoris gratulantur. Addunt etiamCaramanos semper ob paternam amicitiam cumVenetis in eorum uiribus maximam spem habuisse. Tum narrant iam quartum esse mensem ex quo tria oppidaCiliciae princeps eorum obsideret,Sichinum ,Seleuciam etCoricum : quae si cepisset, toto regno esse potiturum affirmant. Et quoniam uiris idoneis et tormentis ad expugnandas urbes opportunis indigebat, orant uti regi socio etVenetorum amico suis armis paternum regnum abOthomano per iniuriam occupatum recuperet. Tum imperator oratores bene sperare iubens a se dimittit. DeindeVictorem Soprantium , legatum suum, adCaramanum ire iubet, cui mandat uti, de statu rerum edoctus, quid potissimum agendum sit cum eo agat.Victor equo adCaramanum mature se confert, salutatoque regulo:Ab imperatore - inquit - missus uenio, ut tibi referrem et ob patris tui et ob. Tumregis Persarum , cui nunc foederati sumus, amicitiam se cum ualidissima classe in subsidium tibi uenisse. Quapropter a te doceri uult quo in statu res sint, quidue primum agendum sit, ut ex communi consilio quid potissimum in re sit agat, imperatori gratias agens, inquit: Cassambeg Nunquam me spes de. Deinde narrat tria oppida a se obsideri, quorum duoSenatu Veneto falsum habuit, nunc etiam re ipsa perspicioVenetos praeter caeteras nationes amicos et foederatos in calamitate positos suis opibus iuuare. Caeterum cum plures menses sint, ex quo haec oppidaCiliciae frustra obsideo, quia nec milites strenuos, nec machinas ad ea oppugnanda necessarias habeo - nam totus meus exercitus, exceptis paucis praetorianis, ex gregariis militibus collectus est, gente magis agris colendis quam bellis gerendis assueta -uestra mihi ope, qui et militibus exercitatis et tormentis ad expugnandas urbes idoneis abundatis, opus esse uideo Othomani praefecti tenent, tertium ueroMustapha , quidamCilix , homo perfidus, per iniuriam occupatum habet; qui olim ex intimis amicis eius fuerat, nunc, fortunam sequens,Othomano adhaeret. Propterea nihil magis ex re esse affirmat quamSichinum , in quodMustapha se contulerat, expugnare: quo oppresso, eius exemplo omnesCilices in fide mansuros esse dicit.Soprantius , acceptaCaramani sententia, ad imperatorem rediit; quae cumCaramano agitasset, refert. Igitur imperatorCoriolanum Cepionem Traguritanum , triremis praefectum, ad perspiciendum oppidi situm ac munitiones mittit, ut exploratis omnibus sibi cuncta referat. ItaqueCoriolanus , omnibus perspectis, ad imperatorem redit, narratque oppidum a mari duo milia passuum distare, situm in monte arduo et excelso, a parte etiam orientis praerupto, caeterum tenui muro nec pinnis distincto circundatum, oppidanorum quoque turbam imbellem: oppidum ergo situ munitum, opere et defensoribus inualidumesse. Quapropter uel expugnatione oppido potiri, uel ad deditionem hostem adduci posse affirmat. Quibus acceptis imperator Lodouicum Lombardum Venetum nauis praefectum,Coricum cum decem nauibus misit, cui mandat, dum ipse oppugnationiSichini instaret, ille obseruet, ne quis maritimo aditu cibaria oppidanis afferat: nam a continentiCaramani militesCoricum obsidebant. Deinde imperator cum reliqua classe adSichinum se recepit, copias omnes exponit, ac magistro classis mandat, uti tumultuario apparatu oppidum aggrediatur, experiaturque an absque bombardarum usu oppidum capere posset. Itaque magister cum omnibus classiariis ad oppidum tendit, muros corona circundat, scalis, cratibus et aliis ad oppugnationem necessariis muros subeunt. Praefecti nauium, unusquisque cum militibus suae nauis, oppugnationi instat. At oppidani saxa in subeuntes deuoluunt, quae per prona montis ruentia nostros obterunt, tela desuper ingerentes a muris summouent. Oppidani, quoniam neque pinnis neque tabulatis tecti pugnabant, ad omnes ictus erant expositi. Itaque a nostris sagittis et aliis missilibus tormentis excussis multi uulneratiocciduntur. Tunc magister, cum neque scalis neque alio apparatu absque murorum deiectione oppidum capere posse aduertisset, receptui signo dato ab oppugnatione destitit. Nam et muri praealti et aditus ad muros, per praerupta saxa ac decliuas semitas, oppugnationem difficilem praebebant. Oppidani, tametsi multi ex eis ceciderant, quasi uictores elato animo iactabant: Ite, Veneti, mari et piscibus dominamini, imperium continentis et urbium Othomano relinquite. Magister ergo imperatori refert nihil se absque bombardis proficere posse: si oppido potiri uult, bombardarum ministerio opus esse affirmat. Imperator sequenti die caduceatorem adMustapham mittit, ut ei referat, quatenus fidem potius quam armaVenetum experiri uelit, et nisi oppidum dedat, omnia extrema esse passurum.Mustapha uero responditVenetorum arma iam expertum esse, se et situ loci et munitionibus inexpugnabilem scire, nec longam obsidionem timere, quoniam re frumentaria abundaret: propterea nec oppido cedere uelle, nec fidei se cuiusquam credere affirmat. Imperator, acceptoMustaphae responso, equum ascendit, simul cum legatis inter ingruentes ex oppidosagittas et alia missilia oppidum circumequitat, omnia diligenti aestimatione lustrans. Tum demum aduertit a septentrionali parte muros non multum ualidos, et montem minus decliuum atque arduum esse, facilemque aditum ex ea parte oppugnatoribus, prostratis muris, ad oppidum fore. Igitur duas bombardas ex opposito a parte boreae locare atque aptare iubet. Mustapha , cum aduertisset ingentes machinas trahi, caeteraque omnia ad se expugnandum parari, insperato malo perterritus, uirum grauem e suis, sibi intimum, ad imperatorem misit, uti sibi suisque omnibus incolumitatem liberamque facultatem abeundi cum omnibus suis rebus quo uelit paciscatur, oppidum imperatori dedat. Imperator, data publica fide,Mustapha quo uelit libere abire permisso, oppidum per deditionem acceptum e uestigioHisupho ,Caramani praefecto, qui aderat, tradidit. Quibus peractis, cum omnibus copiisCoricum uersus nauigat. Inter nauigandum autemZancius , arege Ferdinando classis dux constitutus, cum decem triremibus uenit.Coricus a duabus partibus mari alluitur, tertia a continenti profundissima fossa munitur, duplici ac ualido muro undique circundatur.Portum habet a parte fauonii, quem intraturis non procul a muris oppidi transeundum est. Ex aduerso, a parte austri, trecentos passus ab oppido distans, insula Eleusia adiacet, quam totam occupat antiquum aedificium albo ac quadrato lapide magnifice constructum. Haec quondam regiaArchesilai fuit. Oppidani multas bombardas et alia tormenta per eam partem muri quae portui opposita est disponunt, prohibere his posse rati, ne quis portum illis inuitis intrare possit. Imperator oppido adnauigans omnia prius circumspicit, deinde sublimis ac eminens in puppi cursum manu magistro ostendit, qui inter frequentes bombardas et ingruentia tela primus portum subiit. Subsequitur regius dux, deinde legati ac tota classis. Imperator expositis copiis ad praefectum mittit, qui eum monerent, ut oppidum dedat: quod nisi dediderit, quicquid uictoribus in uictos licet esse passurum. Mos estTurcorum principum a ducibus qui in alienas prouincias excursiones faciunt de omnibus captiuis quintam partem accipere. Maxime uero eligere solent a decimo ad sextum decimum annum adulescentulos. Si captiui desunt, per omnes regiones suiimperii christianorum filios inuitis patribus accipiunt, quos a religione christiana et ueri dei cultura ad superstitionem machometanam traductos praeceptoribus instruendos distribuunt, a quibus omnibus artibus militaribus instruuntur. Qui adulti cum principe militant, hos Ianizaros uocant. Si qui genere aut ingenio praestant, illos ad maiorem dignitatem prouehunt. Ex his duces exercituum, subassas regionum, praefectos oppidorum et arcium creant; caetera turba partim ad praesidia oppidorum, partim ad custodiam corporis principum manet, eosque in bellum et in proelium, uel quocunque ierint sequuntur. Haec cohors totius Othomani exercitus robur ac paene inuicta manus est. Nam omnes uictorias et iste princeps et eius maiores horum armis ac uirtute consecuti sunt. Ex hac igitur cohorte erat oppidi praefectus, nationeIllyricus , nomineHismael , ex inferioriPannonia , interIanizaros ab ipsa pueritia educatus, cuiOthomanus dederat ad oppidi praesidium milites centum et quinquaginta.Hismael respondit non se esseMustapham Cilicem cum pastoribus atque agricolis, uili turba, ad praesidium oppidi missum, sed ex praetoriana cohortepraefectum cum Ianizaris , uiris strenuis, ab adolescentia in puluere, uulneribus et sanguine uersatis, qui omnia extrema pati pro fide parati essent. Imperator acceptoHismaelis responso oppidum circumambulat, locum idoneum bombardis captans. Itaque omnibus perspectis, duas bombardas magnas et ad prosternendos muros idoneas a parte occidentis, tertiam ad insulam oppido ab austro oppositam ponere ac aptare statuit. Magister classis iussu imperatoris ad extrahendas bombardas et ad reliqua ad earum opus necessaria toto studio incumbit. Opus est enim bombardas ualido opere munire, ut operi instantes machinasque regentes tuti ac ab hostium tormentis tecti opus suum exercere possint. Igitur in trahendis atque aptandis machinis caeteroque apparatu faciendo aliquot transiere dies, per quos nostri oppidanos lacessere et sagittis aliisque missilibus infestare non cessarunt. Oppidani quoque suis bombardis ac telis ab opere nostros propellere et deturbare studebant. Itaque nonnulli ex nostris, multi ex oppidanis uulnerati cadunt. Et iam parata erant omnia ad destruendos muros; illa etiam bombarda, quae ex insulamissa muros quatiebat, iam non paruam partem primi muri disiecerat, cum Hismael , uidens a parte austri partem murorum prostratam, ex alia parte prope muros oppidi duas bombardas magnas appositas atque opere munitas, metu perterritus sibi et comitibus incolumitatem paciscitur, oppidum imperatori tradit. Imperator acceptum per deditionem oppidum cum omni instrumento bellico, quod in oppido erat,Caramano dedit,Hismaelem et comites ex pacto a nostris nauibus inSyriam deuehi iubet. Ipse deinde ad litoraSeleuciae proxima se contulit.Seleucia urbs antiqua fuit, aSeleuco , uno ex successoribusAlexandri , aedificata, quinque milia passuum a mari recedens. Fuit autem ciuitas ampla, egregiis uicis ac aliis multis monumentis olim clara, quam praeterfluebatCalicadnus amnis, subiectos campos, qui lati sunt, irrigans. Extant adhuc multa uestigia aedificiorum, praecipue iuxta ripam fluminis. Hic uidimus, praeter ruinas templorum et amphitheatri, porticum quadratam, cuius maxima pars praeter tectum integra erat: columnis ac signis et omni statuario opere ornatissima, quam intuens ingemui,opus egregium, magnaeque impensae barbarorum incuria concidisse. Oppidum autem, quod nunc extat, arx tantum huius urbis fuit, situmque est in monte excelso ac undique decliuo, ualidissimo muro antiqui operis et fossa munitum. Huic praeerat Hesibegus , genereGraecus , ducentosIanizaros sub se habens. Imperator magistrum classis ut situm oppidi ac munitiones exploret mittit, simul utHesibegum moneat oppidum per iniuriam ab Othomano occupatum,Caramanis auito et paterno iure debitum, restituat. Igitur magister, mature se ad oppidum conferens, cuncta diligenti acstimatione primum circumspicit, deinde euocatoHesibego inquit:Scis. Tumnec Seleuciam Sichino autCorico munitiorem, nec teMustapha , uiro genere et uirtute nobili, meliorem, necHismaele uiribus et rerum usu strenuo fortiorem esse, qui potius clementiam quam uires imperatoris nostri experiri maluerunt. Quorum exemplo tu quoque oppidum ad quos haereditario et proprio iure spectat restituere debes, quod nisi nunc feceris, dum res in integro sunt, ubi imperator bombardas et caetera tormenta ad oppidum admouerit, cunctaque oppugnationinecessaria parauerit, nulla spes consequendae ueniae ab eo tibi relinquetur Hesibegus uiros fortes exempla sequi non debere, unicuique a natura suum ingenium datum esse respondit, seque principi suo in fide mansurum affirmat. Magister, accepto praefecti responso, ad imperatorem rediit. Cui refert oppidum situ et opere munitissimum esse, praefectum oratione a se ad deditionem adduci non potuisse: tum si oppido potiri uult, opus uiribus, non uerbis esse. Imperator, cognitaHesibegi sententia, magistro mandat ut oppugnationi se praeparet. Magister accepto mandato toto pectore ad exequenda imperatoris iussa incumbit. Locum castris iuxta oppidum expedire, uiamque adtrahendas machinas praeparare iubet.Hesibegus , cum ex oppido haec fieri uidisset, ueritus, opinor, si imperator ad ulteriora processisset, postea locum ueniae sibi non futurum, ad imperatorem unum ex suis mittit cum his uerbis:Inuicte imperator, clementiam tuam in aliis expertus, me et oppidum tibi trado, maloque tuam quam.Caramani fidem experiri. Proinde mitte aliquem ex tuis, uirum idoneum, qui oppidum in deditionem accipiatTum imperator, collaudato praefecti consilio, Victorem Soprantium , legatum suum, ad hoc munus exequendum mittit.Victor e uestigio se ad oppidum confert, tunc oppidum a praefecto per deditionem accipiens,Caramano (nam et ipse aderat) tradidit.Hesibegum quoque cum eius cohorte, opera et suasione legati,Caramanus ad militandum secum mercede conduxit. DeindeCaramanus , aduertens opera ac uirtute imperatoris nostri regnum sibi recuperatum esse, equum sella argentea et faleris bullatis ornatum, pardumque mansuetum imperatori ob rem bene et prospere gestam dono misit, simul gratias ei agit, quod nullis suis praecedentibus meritis, uiribus et uirtute propria regnum sibi recuperasset Dum haec inCilicia aguntur, deregis Persarum exercitu acOthomani expeditionibus propter locorum distantiam nihil ueri praeter uanos rumores afferebatur. Imperator ergo, cum inCilicia Trachea nihil quod agi posset reliquum esset (nam omnisCilicia maritima usque adTaurum montem inCaramani ditionem uenerat) ne tempus amitteret,Lyciam , quoniam ea regio adhuc intacta erat, petere statuit. Caeterum,quia regem Cyprium ex fluxu uentris aduersa ualitudine laborare audierat, ad eum uisendum diuertit; quem graui ualitudine oppressum offendit, solatusque eum, ad patientiam morbi hortatus est. Tum rex:Vides - inquit -, clarissime imperator, me ex afflictione grauissimi morbi ad extremum uitae esse perductum. Vitalem enim spiritum me deficere sentio: igitur uxorem meam grauidam cum postumo haeredem instituo. Ea est filia. Imperator de ualitudine regem bene sperare iubet: nam et aetate integra et corpore robusto facile morbum superaturum affirmat. Tum si (ut est uita mortalium incerta) diem suum obierit, pollicetur etMarci Cornerii , conciuis tui, quamSenatus Venetus in filiam adoptans mihi in matrimonium dedit. Ergo si fata me abstrahent, uxorem et regnumSenatui Veneto commendo. Te uero, per amicitiam nostram perque maiestatemimperii Veneti , rogo atque obtestor, si mors me occupauerit, haeredes meos et regnum ab iniuria defendeVenetum Senatum , et se, cuius ipse imperator erat, eius haeredibus ad defensionem regni in omni discrimine nunquam defuturum. Itaque, confirmato regis animo, ab eo digreditur, inde celeri nauigationead insulas Lyciae adiacentes cum tota classe uenit. Cum autem accepisset in ea regione esse oppidum opulentissimum,Mycra appellatum, non multum a mari recedens, ad id oppugnandum animum intendit. Oppidum situm est in monte arduo et excelso, qui in medio conuallis mari adiacentis et undique montibus circundatae assurgit. Extra conuallem sunt campi feracissimi acLorymo flumine irrigui, propterea frequentibus uicis habitati. Igitur imperator summo mane cum classe ad litus extra conuallem applicuit. Equites et classiariam turbam exposuit, qui citatissimo cursu per omnes campos discurrunt, uicos expoliant atque depopulantur, ingentem praedam hominum et aliarum rerum agunt. Quibus peractis in portum oppido proximum totam classem reduxit, omnesque copias exposuit. Erat ad praesidium oppidiCharagus Triballus , cum centum et quinquagintaIanizaris , quem imperator misso caduceatore monet, quatenus oppidum dedat, nec expectare uelit ut, prostratis muris, capto oppido, ipse uinctus suorum ludibria spectet. TuncCharagus respondit tali se genere ortum, ut omnia extrema pati, quam fidem maculare malit.Se autem et situ et muris et defensoribus inexpugnabilem fore, oppidumque suae fidei creditum nulli quam principi suo, a quo illud acceperat, tradere uelle affirmat. Imperator, accepto praefecti responso, oppugnationi se praeparat, et, quoniam unicus aditus equiti, et hic quoque perangustus, iuxta litus maris ad conuallem erat, (nam caetera omnia perpetuus mons in theatri formam claudebat) uallo locum ac fossa munire iubet, praesidium ad obseruandum aditum imponit, ne, si potens hostis aduenisset, nostros ab oppugnatione deturbare et oppidanis subsidium ferre posset. Deinde captato loco tres bombardas magnas a parte occidentis oppidi, quartam ab austro locat. Oppidum circumobsidere, ne quis intrare aut exire possit, mandat. Tunc impigre omnibus, quae ad exercendas machinas opportuna erant, paratis, bombardarum crebris ictibus muros quatiendo prosternere ac deicere incipiunt. Milites quoque, interim aditum ad oppidum tentantes, oppidanos lacessunt. Qui, dum nostros propellere student, detecti eminus a nostris sagittis uulnerantur. Et oppidani, nostros circunquaque et praecipue machinarum operi instantes, missilibus omnium generum deturbare ac ferire non cessant. Interim Aiasbegus , subassa illius regionis, collecta haud parua manu equitum, ad oppidum, subsidii ferendi gratia, tendit. Tum nostri equites, ubi acceperunt hostem aduentare, mature arma capiunt, equos frenant ac conscendunt, composito ac quadrato agmine hosti occursuri progrediuntur. Et cum iam ad conspectum uenissent, hinc inde subditis calcaribus citato cursu concurrunt. Nostri primo congressu multos hostium equis deiciunt.Aiasbegus aPetro Bosichio , praefecto nostrorum equitum, hasta confossus occiditur, caeteri absque mora in fugam uertuntur. Multi hostium occisi, nonnulli uiui capti sunt, reliqui proximis siluis ac paludibus se tutati sunt. At nostri uictoria laeti ad imperatorem redeunt. Interfectorum hostium centum quindecim capita afferunt, uiuos sexaginta quattuor adducunt. Imperator hostium capita hastis affixa ad prospectum oppidanorum opponi iubet. Et iam duae turres oppidi bombardis deiectae erant, murus etiam qui intra turres erat corruerat, cumCharagus aduertens suos, qui suppetias oppido ferebant, fusos ac fugatos, nullamque spem praesidii sibi iam reliquam esse et murorum partem prostratam, ciuibus etiam maxime ad deditionemhortantibus, non esse amplius expectandum ratus, ad imperatorem misit, omnia praeter libera capita cum oppido imperatori tradens. Igitur imperator accepto oppido Charagum cum oppidanorum turba abire quo uellet permisit. Praeda militi concessa est, oppidum igne succensum ac solo aequatum. Erant suburbana, propter forum mercatorium late frequentibus tectis habitata, horti quoque ob irriguum solum egregie exculti, quae omnia igni ferroque deuastata sunt. Quibus peractis imperator inde soluensFiscum uenit.Fiscum olimLyciae oppidum fuit,Rhodiorum ciuitati e regione situm, cuius nunc uix uestigia extant. Ager tamen uicis habitatur, quos omnes nostri depraedati sunt. Imperator, ad maiora tendens,Hellesponti munitiones superare statuit, aliqua graui iactura hostem afficere cupiens. Quapropter praefectos nauium ad se uocat, quibus consilium suum aperit, tum uti naues paratas et instructas habeant iubet. Dum imperator in his occupatus est, uenerunt ad eum duo oratores missi aCarola ,Cypri regis sorore, quae, iam multis annis regno a fratre expulsa,Rhodi morabatur. Haec nupta estLodouico ,ducis Allobrogum filio, uiro ignauo, qui relicta uxore domi inter concubinas luxuriose uitam degit.Oratores imperatori referunt regem Cyprium mortuum esse, a quoCarola haereditario regno per iniuriam expoliata erat. Proinde orant imperatorem uti amici olimregis Cyprii filiam, et foederati VenetorumAllobrogum ducis nurum, suis opibus ad recuperandum haereditarium regnum iuuare uelit, asserentesCarolam ex legitima uxore, fratrem ex concubina natum esse. Tunc imperator responditIacobum, regem Cyprium , socium et foederatumVenetorum , regnum legitime possedisse: non enim legum formulis aut litium contestatione, sed armis atque uirtute regna in ius principum cedere; regnum autem non tantum sorori, uerum etiamGenuensibus , qui multo tempore meliorem partem insulae per tyrannidem occupatam tenebant, propria uirtute recuperasse, ac iure possedisse affirmat. Nunc reginam, per adoptionemSenatus Veneti filiam, cum postumo (quoniam grauida erat) regni haeredem relictam esse, quam etSenatum Venetum et se contra omnes reginae aut regno iniuriam inferre uolentes defensurum affirmat. Oratores accepto responso tristes recedunt. Iam imperator instructis omnibusHellespontum uersus nauigare parabat, cum redduntur ei litteras aKatarino Zeno oratore,quibus certior fit regis Persarum exercitum etOthomani ,Turcorum principis , non multum inter se distare, et ad paucos dies collatis signis proelium inire et armis rem decernere uelle. Praeterea orator imperatorem monebat, ut quam primum adCiliciam se cum tota classe conferret, affirmans propediemUsunasanum illuc uenturum esse, cum eo de statu totius belli acturum. Igitur imperator mutata uelificationeCiliciam uersus nauigationem dirigit. Et cum equites pabulo equorum indigerent, imperator omnes copias in agro olimMyreneorum exposuit.Myra fuit ciuitasLyciae , una ex sex ciuitatibus quae inter reliquasLyciae urbes magnitudine et auctoritate praestabant; nunc euersae multa uestigia extant, praecipue monumenta mortuorum in uiuo saxo cauata, quae columnis et aliis signis ex eodem saxo incisis atque insculptis ornata sunt. Nostri discurrentes paucos homines, qui custodiae causa in uicis remanserant, capiunt: nam caeteri, metu perterriti, ad inuia saxa et rupes montium se receperant. Hordei autem atquetririci magnam copiam afferunt. Igitur imperator imposito in naues hordeo, quod ad multos dies equis sufficere poterat, inde soluensCyprum diuertit. Cum ad urbemFamaugustae uenisset, reginam adiit, quae recenti funere regis in moerore posita ac graui dolore afflicta lugebat. Igitur imperator, multa exempla humanae fragilitatis uariaeque fortunae instabilitatem referens, reginam solatur. Tum ei operam suam, quandocunque ea indigeret, amplissimis uerbis pollicetur. Regina, tametsi insanabili uulnere afflicta, et prae tristitia manantibus lacrimis uix uultum attollere, uix uerba proferre poterat, tamen leuatis oculis gratias imperatori agit, se et regnum supplici oratione ei commendans. Imperator, leuato aliquantulum animo reginae, eam relinquensCiliciam adnauigat,Usunasanum ibi expectaturus. Dumque in portuCorici cum classe esset, uenit ad eumLodouicus Laoridanus , pontificiae nauis praefectus. NamPontifex Maximus legatum miseratLaurentium Zanum , archiepiscopum Spalatensem, cum decem triremibus, qui,Rhodum ueniens, ultra progredi noluit, nisi prius de aduentu suo quidque in animo sibi esset imperatorem moneret. IgiturLodouicus imperatori refert archiepiscopum, legatum aPontifice missum,Rhodum aduenisse, eumque scire uelle an aliquod egregium facinus gesturus esset: se quoque socium, si id in animo est, uenturumpolliceri. Tunc imperator respondit: Ego et superiori anno et praesenti multa bene et prospere gessi, quae, etsi, pro magnitudine animi eius, legato forsitan parua uidentur, hosti tamen grauia et christianis principibus magnifica atque egregia uisa sunt. Et nisi omnibus nota essent, possem referre quae ab.Hellesponto adSyriam mari adiacentia nostris armis nostraque uirtute prostrata ac deuicta sunt; nunc quoque non ad minora toto animo incumbimus. Legati autem aduentus in manu ipsius est; tamen, si uenerit, et ob reuerentiamPontificis , quem ego summe ueneror, et propter ipsius legati personam, qui inagro Piceno diu in armis uersatus belli haud ignarus est, nobis gratum eritLodouicus accepto responso ad legatum reuertitur. Imperator, cum iam multos dies circum litoraCiliciae moram traxisset, nihilque de progressuregis Persarum afferretur, tandem redduntur ei litterae aKatarino Zeno , in quibus continebaturregis Persarum copias cumTurcis bis conflixisse.Othomanus duos magistratus summos habet, unumBassan Anatoliae , alterumRomaneae appellat; ille omnibus prouinciisAsiae , hicEuropae Othomano subditis praeest. Horum et in administrathme imperii consilio,et in bello gerendo opera maxime utitur. In primo proelio filius regis cum triginta milibus equitum, Bassa uero Romaneae cum quadraginta milibus congressi fuerant. Et quoniam equitesPersarum et uiris et equisTurcis multum praestant,Turci , ne primum quidem congressumPersarum sustinentes, in fugam uersi erant, et paene omnesoccidione occisi . Bassa ipse cum multis principibus interfectus est, alii uiui capti ad regem adducti. Rex, prospero successu elatus, postero die omnibus copiisOthomani castra circundat.Othomano mos est in medio castrorum sibi priuatim munitiones facere, et in eis se quasi in arce continere. In hac quoque expeditione circiter quattuor milia passuum in circuitu locum uallo fossaque munierat, currusque catenis compactos circunquaque post uallum obiecerat, singulis plaustris binas bombardas imponens, praeterque eas ingentem copiam tormentorum cuiusque generis ad defendendas munitiones disposuerat. Ad haec regenda ad quindecim milia, uiros in administratione bombardarum aliorumque tormentorum exercitatos, locauerat. Intra uallum habebat equites uiginti quinque milia, quos de toto exercitu delegerat. Hi maximeThraces atqueTriballi erant. Peditum quoque, quosIanizaros uocat, uiginti milia erant, manus prope inuicta, etMacedonicae phalangi persimilis.Persae ergo, fugatis reliquis copiisOthomani , ad munitiones ueniunt.Othomani milites, qui intra uallum erant, cum aduertissent hostem munitionibus appropinquare, igne supposito omnia tormenta simul excutiunt, quibus hostem miserabiliter affligunt. Hic filius regis, adolescens audacissimus, inter primos acerrime pugnans, plumbea glande tormento excussa traiectus occubuit. CaeteriPersae , tum exemplo suorum, quos passim mutilatis membris atque fusis uisceribus iacere uidebant, metu perculsi, tum equos terribili fragore tormentorum atque insuetotonitru bombardarum perterritos regere non ualentes, terga uertunt.Turci eruptione facta fugientibus instant. At regii subditis calcaribus celeri fuga hosti se surripiunt; nam totus exercitus regius equitum erat.Turci Persarum castra inuadunt, omnia impedimenta diripiunt, nec ultra hostem persequi ausi sunt. Rex ad montanaArmeniae incolumis cum exercitu se recepit: ibi enim uxor cum liberis eius erat.Othomanus , quoniam hostem castris atque impedimentis exuerat, dimisso exercitu,uictorem se existimans, Bizantium uersus tendit. Regiae copiae fuere in hac expeditione trecenta et quinquaginta milia,Othomani exercitus trecenta et uiginti milia expleuerat. Ex regiis ad decem milia, exOthomani quadraginta milia desiderati sunt. Rex ergo non copiis, nec uirtute militum abOthomano , sed arte atque tormentis superatus est. Imperator his ex litterisKatarini Zeni cognitis, qui eum etiam monebat, ne hoc anno ultra regem expectaret (nam instante hieme in hiberna exercitum rex ducturus erat),Cilicia soluensCyprum concessit, de filio nato reginae gratulaturus, quem antea enixam audiuerat, simulque si qua ad tutandum regnum necessaria forent prospecturus. Ubi ad reginam uenit, post gratulationem regina uolente puer ab imperatore et legatis ad sacrum fontem suscipitur, pueroque paternum nomen inditum est. Baptizato puero, a regina digreditur. EratCypri Andreas Cornarius , reginae patruus, uir mansueti animi atque benigni ingenii, ab adolescentia optimis moribus institutus, potiusque iniuriam pati, quam inferre paratus. Huius consilio regina in administratione regni maxime utebatur; quem imperator ad se uocat, de condicione regni, de fidehominum ab eo inquirit, et num aliquid timeret, aut alicuius rei indigeret interrogat. Ille tranquilla ac tuta esse omnia respondit, nec in praesens alicuius rei opus esse affirmat. Imperator tamen, inopinata etiam metuens, praeter illas triremes magnas, quae tormenta et alia dona regi Persarum mittenda aduexerant, duas alias addidit, quas praesidii gratiaFamaugustae reliquit. Praefectis nauium mandat, uti dictoCornarii audientes sint. Interim legatusPontificis cum duabus triremibus ad imperatorem uenit, reliquas octo a quaestore, qui impensae faciendae gratia aPontifice praepositus erat, abductasChium uersus esse narrat. Legatus, de pugnaregis Persarum cumOthomano ab imperatore edoctus, cum eo reuertitur, itaque simulCypro recedunt. Et quoniam omnium animi adregis Persarum copias atque exitum intenti erant, imperator, ueritus neOthomanus solita astutia ad deprimendos hostium animosregem Persarum fusum atque fugatum a se diffamaret (solet enim saepe re etiam male gesta laetitiam atque alia signa uictoriae prae se ferre), primumRhodum , tumChium , deinde alias insulas atque ciuitatesGraeciae adnauigans, omnibus affirmat regem, tametsi castra amisisset, proelio tamenet occidione hostium multo superiorem extitisse, nec credi debere Othomano , hosti fallacissimo. Quibus persuasis,Sporadas atqueCycladas praeternauigans,Peloponnesum uenit,Methonam que se recepit, quoniam iam hibernum tempus aduenerat et ab amicis litteras acceperat, quibus certior factus erat successorem propediem sibi designatum iri. Ibi expectare statuitSenatus decretum, quo domum reuocaretur. LegatusPontificis cum duabus triremibus (nam reliquas octo ne uidimus quidem), et regius dux cum sua classe,Graecia soluentes, inItaliam se conferunt.Coriolani Cepionis Petri Mocenici imperatoris gestorum liber tertius
Iacobus , rexCypri , potitus regno, omnes insulae nobiles atque principes, quoniam partesCarolae sororis suae secuti fuerant, alios exauctorauit, alios in exilium misit, aduenas homines postremae condicionis et qui piraticam exercuerant ad summum gradum prouexit. Horum maior pars erat ex illa regioneCiterioris quae nuncHispaniae Catalonia dicitur. Qui, mortuo rege, usi rapto uiuere, suo non contenti, tametsi a rege amplissima patrimonia donata possiderent, res nouas moliebantur. Inter eos erat archiepiscopusCypri : hic a rege suo adFerdinandum ,regem Apuliae , legatus missus fuerat, qui, audita morte sui regis, ad occupandum per tyrannidemCypri regnum cum suis popularibus, in quorum manu arces ac magistratus totius paene insulae erant, animum conuertit. Ad hoc magno sibi usui fore existimans siFerdinandi regis Apuliae filio, ex concubina nato,Iacobi regis Cyprii filiam eiusdem condicionis desponderet, multis suasionibus ad contrahendum matrimonium regem perpulit. Igitur rex unum ex suis fidum cum archiepiscopo, datis duabus triremibus, quae eos deueherent,Cyprum mittit. Imperator, cum audisset duas regias triremes, quae ad se non diuerterant,Cyprum uersus praeternauigasse, causam profectionis earum ignorans,Coriolanum Cepionem etPetrum Tholemerium ,Dalmatas praefectos, cum duabus triremibus illuc mittit, quibus mandat, ut reginam adeant, suoque nomine eam salutent, et, si res exigeret, imperatorem cum classe ad omnem ipsius reginaeuoluntatem uenturum polliceantur; deinde, si quid noui in illo regno esset, ut ad se celeriter redeant iubet. Interim dux Cretensium imperatori, rumore quodam motus, scribitCyprios animum sincerum non habere, atque res nouas moliri. Quapropter imperatorVictorem Soprantium legatum cum octo trireniibus, praeter illas duas quas iam miserat,Cyprum mittit, ut uideret ne quid detrimenti regnum illud caperet.Victor absque moraMethona soluens praemissas triremesCretae consequitur,Coriolano uti praecedat iubet, mandata ab imperatore accepta exequatur; se cum reliquis triremibus subsecuturum quam primum affirmat. Interim archiepiscopus,Cyprum appulsus, amicis atque popularibus suis consilium aperit, et ad occupandum regnum suadet: facile illos tyrannidem regni obtinere posse affirmat.Regis Ferdinandi filium puerum esse docet, cui regis filiam, puellam etiam, despondere uolebat. Regem quoque suum infantem esse ostendens, illos inter duos pueros dominaturos, modoAndream Cornarium , reginae patruum, e medio tollerent. Et, neVenetorum potentiam pertimescerent, multa illis commentatus est.Tunc homines perfidi, obliti iurisiurandi, quod sanctissimae seruandae fidei gratia reginae praestiterant, scelestum consilium archiepiscopi approbant, Andream Cornarium , uirum innocentissimum, morti destinant, et ad occupandum regnum per tyrannidem coniurant. Sequenti itaque nocte, dato signo, omnes ad arma concurrunt. Primum reginae medicum cum quodam ciue,Polinzapa nomine, reginae fidos atque intimos, qui metu perterriti in cubiculum ad reginam confugerant, inter manus ipsius reginae trucidant, deinde ad inquirendumAndream tendunt. At ille, audita caede medici, ad arcem confugerat, ac a praefecto arcis exclusus inter duos muros arcis delituerat. Quem quidamNicolaus ,Epirota genere, uir omnibus probris obnoxius, coniuratis prodidit, qui ad locum uenientes, data fide,Andream euocant. Tum satellites coniuratorum, simul cumMarco Bembo ,Andreae ex sorore nepote, eum trucidant, uestibusque expoliatos nuda corpora relinquunt, quae quidam dispensatorAndreae in aedediui Dominici sepeliuit. Ex foedere antiquoVeneti praetoremCyprum mittunt, quiVenetis in ea insula ius dicit.Erat tunc praetor Nicolaus Pasqualicus , ad quem coniurati conueniunt.Andream ob auaritiam a militibus, quibus mercedem non soluerat, occisum narrant: se in fide reginae et inVenetorum amicitia mansuros affirmant; praetorem rogant, utSenatui Veneto et imperatori scribatAndream sua culpa a militibus mercenariis, quos stipendio fraudauerat, interfectum esse. Se quoque oratoremVenetias et ad imperatorem mittere uelle dicunt, qui et fidem eorum integram regi suo cum matre, et amicitiam perpetuamSenatui Veneto polliceatur. Praetor, tametsi eos falsa locutos sciret, tamen, tempori inseruiens, omnia se facturum promittit. Deinde coniurati ad regiam conueniunt. Tum filiam regis, puellam annorum sex, filioregis Ferdinandi etiam impuberi despondent, titulumprincipis Galileae et multa praedia doti promittunt (hoc titulo apudCyprios successores regni gaudent). Quibus peractis, unam ex regiis triremibus cum illo regio nuntio qui cum archiepiscopo uenerat, utiregi Ferdinando acta significet, mittunt. Deinde, metuentesVenetorum potentiam, ne se opprimerent antequam ipsi suas opes firmassent, oratoremVenetias et ad imperatoremclassis mittunt, ut atrocitatem caedis Cornariae leniat, et, si qua expeditio contra eos futura esset, rem quoquo modo posset protraheret. Litteras quoque reginae nomine eiusque manu adscriptas et ad imperatorem et adSenatum mittunt, quibus continebaturAndream a militibus propter eius auaritiam occisum, se cum filio regnum libere administrare, omnesque sibi fidos ac dicto oboedientes esse. Nam regina, tyrannide oppressa, omnia ex tyrannorum uoluntate agebat, et haec non ex sua, sed ex coniuratorum sententia scripserat. Deinde tyranni sibi fidos ac scelerum conscios arcibus praeficiunt. Et quoniam in aerario nihil pecuniarum erat, tyranni multa uasa regis argentea conflant, satellitibus suis stipendium daturi nummum percutiunt. Dum haec aguntur, duae triremes ab imperatore missaeCyprum ueniunt, extra portumFamaugustae ad scopulos ancoras demittunt. HicCoriolanus cum socio cognitis rebus rem dissimulare ad tempus statuit; tamen, ad confirmandos bonorum animos tyrannorumque deterrendos, deliberat ex aliqua uerisimili causa reginae nuntiare legatum cum octo triremibus aduentare, imperatoremque non post multos dies esse uenturum. Itaque ad reginam accedens, se ab imperatoremissum esse dicit, uti nuntiaret, quoniam imperator audiuerit Sultanum ,Aegyptiorum principem ,Carolae , regis sorori, regnumCypri polliceri, legatum cum decem nauibus praemisisse; se quoque propediem cum tota classe esse uenturum, ut omnes intelligantSenatum Venetum et ipsum imperatorem reginam et regnumCypri contra quoscunque tueri uelle. Quo nuntio regina aliquantulum cum omnibus bonis recreata est. Tyranni haec audientes suae saluti diffidere coeperunt. Quarta post dieSoprantius legatus cum octo triremibus uenit, extra portum naues reduxit, nec ipse urbem intrare uoluit. Duo ex coniuratis accepta fide ad legatum ueniunt:Andreae auaritiam accusant, suam ac suorum innocentiam apud legatum approbare conantur, tunc se et sua omniaSenatui Veneto credituros pollicentur. Legatus, tametsi uerba factis non conuenire aduerteret, tamen, si consilio eos ad resipiscentiam reuocare posset, tentare statuit. Igitur coniuratis responditAndreae caedem non publicam, sed priuatam iniuriam esse: eos, modo in fide regi suo manere uelint,Senatum Venetum amicos habiturum affirmat; ad hanc remnon uerbis, sed factis opus esse. Proinde, si uera sunt quae pollicentur, arces ac uectigalia regni reginae restituant. Illi, ex communi consilio reliquorum, omnia se facturos promittunt. Legatus, cum plures dies in componendis rebus cum tyrannis consumpsisset, nihilque ab iis praeter uerba se habere posse aduerteret, ad Senatum atque ad imperatorem scribit reginam ac regnum graui tyrannide oppressum, nec a se tyrannos ad sanius consilium oratione adduci potuisse; itaque ad liberandum regnum armis atque ualidiore expeditione opus esse. Iam imperator successorem sibiTriadanum Grittum , uirum acris ingenii atque in re publica exercitatum, aetate tamen pergrauem, utpote qui octuagesimum et quartum annum expleuerat, designatum esse audiuerat, simul cum eo duos legatos,Lodouicum Bembum , qui ante biennium legatus etiam fuerat, etIacobum Marcellum , uiros magni animi atque in re nauali plurimum uersatos. Qua reSenatus decretum, quo missus in patriam redire posset, expectabat, cum coniuratorum orator ad eum uenit: mandata exequitur. Imperator increpatum oratorem a se dimittit. Tum, non secus ac par est in tali re motus,non esse cessandum ratus, magistrum classis ad se uocat; ut naues instructae classisque parata sit iubet. Forte tunc aderant triremes magnae septem. Quattuor, quae Alexandriam mercatoriae rei gratia petebant, tres, quae ob eandem remSyriam uersus proficiscebantur. Imperator omnes a cursu suo retinet. AlexandrinasCretam mittit, magistratui quo in statu resCypriae sint significat. SuntCretae stipendiarii equites multi, quorum maiores, cum coloniae in illam insulam aVenetis deducerentur, equis militaturi praedia acceperant. Igiturduci Cretensium imperator mandat ut quam maximum numerum equitum comparet, nauibus Alexandrinis imponat. Praterea iubet ut, quascunque naues onerarias nactus fuerit, cibariis oneret, mercenariis militibus ex praesidiis ciuitatum deductis ac sagittariis Cretensibus compleat; has omnes copias ad se expectandumRhodum mittat. Ibi enim omnes copias colligere, deindeCyprum petere statuerat. Tres naues SyriacasNeapolim mittit, praefecto urbis scribens ut, quantum naues ferre possent, in eas equitum imponat, cursusque earumRhodum uersus dirigat. Ipse, ex urbibusPeloponnesi praesidiarios milites assumens, in naues distribuit.Praeter haec equites in singulas naues decem assumit, duas triremes magnas, quae classi necessaria subministrare solent, cibariis ac tormentis ad expugnandas urbes necessariis onerat; equitum etiam quantum ferre poterant imponit. Tum per omnes urbes atque insulas Graeciae edictum mittit, quo praecipit ut, quaecunque nauesVeneti nominis ad eas applicuerint, capitis poena et bonorum amissione indicta,Cyprum se conferant. Quibus strenue paratis, imperator cum omnibus copiisRhodum uersus tendit. Inter nauigandum redduntur ei litterae aSoprantio legato, quibus significabaturCyprum a tyrannide oppressam, et quem animum tyranni haberent, quidue ipse cum illis egisset. Imperator ex litteris legati rebus cognitis, mature seRhodum contulit. Dum ibi aliquot dies moraretur (nondum omnes apparatus undique uenerant, quos ipse expectare statuerat, ut cum ualidissimis copiis ad insulam accedere et hostem opprimere posset), litteras aSoprantio accepit, ex quibus cognoscit tyrannos metu perterritos aufugisse, remqueCypriam iam in uado esse. Regina autem scribebat, etsi principes tyrannidis, auditis copiis atque ingenti imperatoris apparatu, metu perterriti, profugissent, restaretamen multos, qui omnium consiliorum participes tyrannorum fuerant, et qui multa contra ius et fas dixerant et fecerant; praeterea plurimos etiam praeter noxios esse, qui nunc, ad potentiam suam cuncta trahendo, omnia perturbabant, totumque regnum in magno discrimine esse affirmabat. Quapropter uehementer imperatorem rogabat obtestabaturque, ne se ac regnum in maximo periculo positum desereret, sed cum omnibus copiis ad extirpandam tyrannidem et componendum regni statum uenire maturaret. Imperator, lectis litteris reginae ac legati, diligentique aestimatione omnibus pensitatis, cum omni apparatu Cyprum se conferre statuit, primum ut regnum a tyrannide uendicatum componeret, deinde ut omnibus ostenderetVenetorum potentiam cum res exigerent quantum in expedito sit. Igitur cum omnibus copiisRhodo soluensCyprum uersus tendit, atque intra paucos diesFamaugustam uenit. Hic imperator, ut armati adsint, omnibus iubet. Deinde media urbe, incampo diui Nicolai , ante regiam, ipsa regina cum omnibusCypriorum principibus inspectante, exercitum lustrauit, omnesque copias in conspectum dedit. Regina et principes uiso ingenti apparatu obstupuere, admirantes imperatoris nostri studium ac diligentiam, qui media hieme saeuiente mari foedaque tempestatenonnunquam interpellante, tantas copias ex diuersis locis tam breui tempore contraxerat. Imperator, inito numero copiarum, naues mercatorias caeterasque omnes quae undique euocatae aduenerant, praeter rostratas suae classis, soluit. Equites cuiusque generis cum militibus ex praesidiis deductis domum remisit, sagittarios Cretenses tantum retinens. Deinde exVeneta natione praefectos delegit, quos cum praesidioCretensium sagittariorum omnibus arcibus praefecit. Quibus expeditis, quoniam post fugam tyrannorum regina multos ex satellitibus comprehensos in carcere retinebat, imperator, habita quaestione caedis, participes atque conscios supplicio affecit, caeteros suspectos cuiusque condicionis in exilium misit, multos noxios maleque animatos per insulam delitescentes aqua igneque interdicto proscripsit, et nonnullos, qui studio reginae contra tyrannos operam suam nauauerant, cognita causa ex bonis tyrannorum remunerauit. Et iam ab imperatore omnia composita et regnum pacatum ac quietum erat, cum redduntur ei litteraeNicolai Marcelli , ducis Venetorum, cumSenatus decreto, quo prouinciaCypri ei demandabatur. Multa dux in expeditione facienda imperatorem monebat, ut de retinendis nauibus negotiatoriis, de equitibusCretensibus acEpiroticis ,de militibus praesidiariis, quae omnia imperator, admonitiones ducis ac Senatus superans, consilio ac diligentia sua iam fecerat. Hoc mirum: nam quicquid post mortem regisSenatus ad conseruationem regni fieri iussit, omnia imperator suo consilio praeoccupauerat. Etsi iam nihil quod ageret relictum erat, tamen exSenatus decretoCypri manere et successorem expectare ei necesse fuit. Interim uenitIacobus Marcellus , nouus legatus, qui abSenatu cum pecunia ad conducendos exPeloponneso equites missus fuerat. Caeterum, auditis ab imperatore gestis, omisso negotio, pecuniam ad imperatorem detulit. Imperator accepta pecuniaMarcellum cum decem triremibus ad tutandasAegeas insulas misit. Et cum iam per multos diesCypri successorem expectasset, nihil de aduentu successoris audiret, tandem redduntur ei a successore litterae, quibus significabat se in terramuenisse, sed ex Graec[i]am Senatus decretoCyprum accedere nolle, quoniam totum negocium illius regni ei demandatum erat. Imperator acceptis litteris successoris sui, cernens regni statum optime constitutum et omnia quieta et pacata esse, domum redire, quoniam iam tempus exposcebat, statuit.Victorem Soprantium legatum, qui etiam exSenatus decreto in expeditione terrestribus copiis praeesse iussus fuerat, cum decem triremibus ad praesidium regniFamaugustae manere iussit. Ipse reginam adiit, quam benigne allocutus,Venetorum potentia et opera sua regnum a tyrannis liberatum eique restitutum esse dicit. In posterum etiam, si opus fuerit, etSenatus nomine et suo, maiora promittit. Regina collaudato imperatoreSenatui Veneto et imperatori gratias agit, ipsum patrem ac liberatorem regni appellat. Quem ob res bene ac prospere gestas scuto egregii operis, ac uexillo serico uermiculo tincto atque auro picto cum regiis signis donat; legatis quoque minora uexilla dedit. Imperator, regina ualere iussa atque regio puero, quem regis mater in manibus tenebat, exosculato, inde digreditur. Ipse relicto legato cum reliqua classeCypro soluit. Dura nauigatione, usus remis, aduerso uento etesiis flantibus (quoniam aestas erat) primumRhodum , deindeCretam , postMethonam uenit. Hic accepit hostemScodram , oppidum multis annisVenetorum dicioni subditum, ingenti apparatu obsidere.Scodra sita est in monte excelso, undique prono ac decliuo, aliquibus etiam in locispraecipiti, in ea parte Illyrici , quae, abEpirotis occupata, nuncAlbania appellatur, regio fertilis, omnibus ad uictum mortalium necessariis abundans. Ex parte occidentis oppidi est lacus octuaginta milia passuum in circuitu patens; nomen ab oppido sumit, etlacus Scodrae appellatur, ex quo fluuius exit, qui, praeterfluens, radices montis in quo oppidum situm est alluit. Hunc fluuium incolaeBolianam uocant.Scodram priscis temporibus,Plinio teste,Drino quoque amnis a parte orientis praeterfluebat, qui, mutato alueo, nunc iuxtaLissum decurrit; ab ostioBolianae decem milia passuum orientem uersus bino ostio mare intrat. Cuius fluuii adScodram et alueus siccus et pontis uestigia extant. Miror cur necPlinius necStrabo , diligentissimus geographus, de lacu tam insigni nec de eius fluuio ullam mentionem fecerint. Hi ambo fluuii nauigabiles, etiam onerariarum nauium ad multa milia passuum capaces sunt. Planities inter eos ac circumadiacentes campi ita fertiles sunt, ut semina temere iacta et absque diligentiori cultura mirabilem fructum ferant. Hic ab incolis pecora quoque pascuis repelli dicuntur, ne nimia satietate interimantur. In circuitu regionis montessunt praealti atque asperi; humiliora colles aprici tenent, uinetis oliuetisque optime consiti. Maritima huius regionis propter paludes siluae caeduae occupant, quae ad naues fabricandas multam materiam praebent. Quamobrem Othomanus , qui spe orbis imperium amplecti uidetur, hanc regionem et ad alendos exercitus et ad fabricandas naues conseruandamque classem propter duo flumina opportunam existimans,Scodram , caput atque arcem totius regionis, expugnare statuit; quam si cepisset, non dubitabat totam regionem in suam dicionem esse cessuram. Sperabat enim, redacta in potestateAlbania , exemploAlexandri etPyrrhi ,Epirotarum regum, cum classeAdriaticum sinum traicere, et, quod illi non potuerant propter exiguas uires, se ualidissimo apparatu ingentibusque copiisItaliam occupaturum. IgiturSolimano ,Bassae Romaneae , expugnandi oppidi prouinciam demandat. Hic, captus inPannonia inferiori , quam regionem nuncBossinam dicimus, puer admodum, ob egregiam formamOthomano dono datus est; quem ille eunuchum fecit et in consuetudinem stupri habuit. Deinde superiori anno, iam uirum, in locum illiusBassae , qui in Persico proelio occubuerat, ad summum magistratum prouexit.Cui ad octo milia Ianizaros ex sua cohorte et centum opifices ad fundendas atque exercendas bombardas dedit.Bassa omnes duces prouinciarum quae citraHellesponto suntOthomano que oboediunt ad se uocat, uti quisque cum suis copiis adsit iubet. Quingentos camelos, qui aes deuehant ad conflandas bombardas, parat. Quibus expeditis, cum toto exercitu perMacedoniam , deindeTriballorum prouinciam pertransiens, inAlbaniam uenit, omnes circumiacentes campos Scodrae copiis suis occupat. Hic, inito numero copiarum, octuaginta milia hominum in exercitu se habere comperit. Itaque distributis partibus oppidum undique obsideri iussit, et, ne quis exire aut intrare oppidum posset, diligentissime obseruari mandat. Opifices ad fundendas bombardas operam intendunt.Bassa , caesis trabibus in proxima silua, infra oppidum, mare uersus, fluuium ponte iunxit, cuiAlibegum , audacissimum Triballorum ducem, cum suis copiis praesidio locauit. Imperator, intellecta obsidioneScodrae , etsi successorem suum cum aliquot triremibus illuc profectum esse sciebat, tamen, ne in aliqua parte rei publicae deesset, mature se adAlbaniam transferre statuit; et, cumCorcyram uenisset, redduntur ei litteraeVenetorum ducis , cumSenatus decreto quo demandabatur ei prouinciaAlbaniae defendendae. Accepto igitur decreto, absque mora cumStephano Malipetro , legato suo,Albaniam se contulit, atque ostiumBolianae intransTriadanum Grittum , successorem suum, cumLodouico Bembo eius legato offendit.Mocenicus , etsi exSenatus decreto solus cuncta agere poterat, tamen, ut est minime ambitiosus, semper publicam utilitatem suae dignitati praeferens, omnia ex communi consilio successoris facere et disponere statuit. MiseratSenatus Leonardum Buldum legatum, uirum multarum rerum usu sapientem, et qui inAlbania multo tempore uersatus fuerat, ut terrestribus copiis in hac expeditione praeesset. Hunc imperatores cum quattuor triremibusCatarum miserunt.Catarus urbs estDalmatiae , insinu Risonum sita, ciuibus frequens, agrum quoque amplum et bene habitatum habet. HancRisonii diu bello uexati, propriam sedem relinquentes, in tutiori loco aedificarunt. ImperatoresLeonardo mandant, utiIuanum Cernoium , quiIllyricis lacum accolentibus dominatur, foederatum et amicumVenetorum , adeat, uiroque suadeat, ut collectis omnibus copiis, tam suis, quam ex ciuitatibus quaeVenetis parent aduocatis,terrestri itinere Scodrae subsidium ferat.Leonardo iubent, quatenus, fabricatis nauibus, per lacum simul cumIuano adScodram suppetias laturus se conferat. Deinde quinque triremes, utDrinonem intrantes praesidioLissi sint, mittunt, quoniamLissi oppidum in plano situm ac male munitum est. Insula non paruaLisso adiacet, quamDrino , diuisus bino ostio mari influens, efficit. In hac se paene ex omnibus uicisAlbaniae incolae cum rebus suis receperant. Igitur praeter triremes multa nauigia bene armata, ut insulam tuerentur, mittunt.Dyrrachium quoque quattuor triremibus et equitumEpirotarum praesidio firmant. Haec ciuitas maxime tempore bellorum ciuilium celebrata fuit: namPompeius omnes apparatus belli contraCaesarem in eam contulerat. Nunc propter aeris malignitatem deserta ac paene inhabitata est; multa tamen monumenta egregiae urbis in ea adhuc manent, inter quae statua equestris aenea, ad portam quae continentem spectat, posita est. Hanc, quoniam sine inscriptione est, aliiTheodosii imperatoris, aliiConstantini esse asserunt. Hanc urbem Veneti, propter commoditatem portus, imposito praesidio custodiunt.Butuano etiam atqueAntibaro etmilitum ac nauium praesidia mittunt. Olchino prius Olchinum Colchinium dictum est, aColchis conditum, cuius ciues etiam nunc, nescio quid feritatis conditorum suorum retinentes, hospitibus duri atque infesti sunt. Imperatores cum reliqua classe iuxta templumSergii martyris in conspectu oppidanorum manent. Templum a mari quattuordecim milia passuum distat; a templo adScodram quinque milia passuum sunt. Ultra aedem fluuius, pluribus in locis uadosus, triremes aliasque grandiores naues transire non patitur. Ex hoc loco imperatores oppidanis et oppidani imperatoribus quotidie mane ac uesperi accenso igne constantis animi signum ostendebant.Boliana infra templum octo milia passuum, ex utraque parte saxoso colle occurrente, in artissimas fauces coit. Hunc locum incolaeScalam appellant. Transfuga quidam imperatoribus refert hostem trabes ac catenas parare, faucesque fluuii occludere uelle affirmat. Quapropter imperatores instructis nauibus, et hostes simul, ad occupandum locum contendunt. Cum nostri uenissent, iam utraque ripa a confertissimo hoste occupata erat. Hostes nostros sagittis infestant, nostri uero lapidibus et glande plumbea tormentis excussa hostem affligunt,telaque cuiusque generis ingerentes multos uulnerant. Et quoniam nostri tecti ac muniti, hostes autem ad omnem ictum expositi proeliabantur, nec aliquod telum a nostris in confertissimos hostes in cassum mittebatur, multi hostium cadebant. Igitur hostes multis occisis, pluribus uulneratis, nostris liberum locum relinquentes, terga uertunt. In hoc certamine Turcorum circiter quingenti interiere; ex nostris, etsi multi sagittis uulnerati sunt, ne unus quidem desideratus est. Imperatores, relictis quattuor triremibus ad praesidium loci, cum reliqua classe ad martyris aedem se recipiunt. InterimBassa ad destruendos muros quattuor bombardas magnas, duodecim minores, quibus tecta oppidi deiceret, fuderat. Itaque die noctuque non cessabat crebris ictibus bombardarum muros prosternere, qui, non multae crassitudinis, ob uetustatem etiam debiles ac inualidi, facile ruebant. Erat in oppidoScodrae praetor et totiusAlbaniae legatusAntonius Laoredanus , clarissima familia ortus, uir maximi animi indefessique ingenii, et omnia extrema pro patria subire paratus, qui, praesenti animo omnia circumspiciens, ubi muros lapsuros aduertebat, palos defigebat, quos transuersis trabibus firmabat, deinde, interiectis cratibus ex terra et stercore equino, cuius in oppidomagna copia erat, aggerem quindecim pedum latum et uiginti altum extruebat. Supra aggerem dolia uinaria terra repleta, loco pinnarum, disponebat, quibus oppidani tecti in hostem pugnare possent. Laoredanus adolescentem quendam,Epirotam genere, fidentis animi, magnis promissis perpulit, ut suas litteras imperatoribus deferat. Adolescens acceptis litteris, nactus tonitruis ac nimbis ingruentibus horridam et obscuram noctem, per media castra hostium euadit, imperatoribusque litteras reddit, quibusAntonius scribebat se situ loci, uirtute oppidanorum, munitionibus a se extructis, inexpugnabilem existimare, caeterum, quia euentus belli dubius erat, imperatores rogabat, ut sibi subsidium ferre conarentur. Nam ipse quoque rem difficilem fore cernebat, quoniam ualidissimus hostis omnes aditus firmis praesidiis occupauerat. Imperatores lectis litteris adLeonardum ut rem acceleret cumIuano scribunt.Leonardus sua diligentia omnia expedierat, etIuanus non paruam manum peditum, quibusGeorgium , fratrem suum, praefecit, collegerat.Leonardus , praeter quattuor naues, quas ipse fabricauerat, fluuiaticas lintres triginta instructas et bene armatas in classe habebat.Est mons a sinu Risonum usque adBolianam perpetuus, qui quasi quodam promontorio decliuus in ripamBolianae ex aduersoScodrae desinit, totus saxosus et asper, equestribusque copiis inuius. Igitur statuta dieGeorgius per dorsum montisScodram uersus copias ducit;Leonardus cum classe per lacum adnauigat. Miserant collegia, quaeVeneti scholas uocant, quoniam triremes propter fluminis uadum ad oppidum peruenire non poterant, nauiculas piscatorias armatas septuaginta; imperatores magistrum classis cum expeditione nauicularum, uti cum nostris si quo pacto se coniungere posset, mittunt. Ille tabulis undique tectis nauibus, ne ab hoste utramque ripam obtinente sagittis infestaretur, remis innixus, aduerso flumine ad oppidum tendit. Nec hostis interea cessabat: nam quae apud nos agebantur a transfugis edoctus erat. Igitur ad radices montis, quoGeorgius uenturus erat, duodecim milia lectissimorum equitum cum duceCansabego opponit, pontemque duplici praesidio muniit. Supra oppidum, undeLeonardi classem uenturam timebat, minores bombardas in ripa fluminis disposuit, sagittariis caeterisque militibus, qui nostros missilibus tormentis excussis propellerent, locum muniuit.Georgio ergo e monte descendentiCansabegus instructa acie occurrit, et cum ad lapidis iactum uentum esset, sagittis et aliis missilibus inuicem eminus proeliantur. MaximeIllyrici ex superiori loco lapidibus fundis excussisTurcos affligebant: namGeorgius propter equestres copias hostium monte descendere et campis se credere non audebat, necCansabegus equestribus copiis, intercedentibus praeruptis saxis, montem ascendere poterat.Leonardus , cum e lacu in fluuium classem inducere uellet, offendit flumen piscatoriis structuris totum quasi de industria ad prohibendum aduentum classis impeditum. Hoc enim in loco magna captura piscium fit, ex quaVeneti quinque milia aureorum uectigal exigere solent. Itaque classiarii, ultra progredi non ualentes, in primo aditu fluminis cumTurcis manum conserebant. Hic quidamTurcus iactabundus obequitabat, saepius inclamitans, si quisVenetorum singulari certamine secum pugnare auderet, extra tecta nauium exiret. Tum unus ex naualibus sociis,Illyricus natione, e naui prosiliit, cum hoste congreditur. DumTurcus arpe eum ferire studet,Illyricus , ictum scuto excipiens,Norico ense Turci latus hausit, hostemque equo detractum expoliat, caputque ei abscidit,quod in nauem rediens ante pedes ducis magna cum laude proiecit. Interea magister classis cum sua expeditione ad pontem uenit, sed, cum nec transire pontem, nec hoste prohibente destruere posset, sagittis tantum et glande plumbea Turcos pontem tuentes uulnerabat. Igitur, cum nostri duces frustra conatus fieri aduertissent, signo receptui dato ab incepto desistunt, et ad stationes suas copias reducunt. Deinde imperatoribus referuntBassam ualidissimis praesidiis cuncta firmasse, nec sine magna equitum copia oppidanis subsidium se ferre posse affirmant, quoniam tota regio campestris erat. Imperatores, reiecta in presens spe subsidii, quoadSenatus ualidiores copias praeparet, totam spem in situ oppidi et oppidanorum uirtute ponunt. Interim nouus imperator cumLodouico Bembo , legato suo, graui morbo corripitur. Nam tota regioBolianae adiacens insalubris atque pestifera est: paludes enim et stagnantes aquae, crassam nebulam exhalantes, aerem corrumpunt, qua peste tota paene classis correpta atque prostrata erat. IgiturTriadanus cumBembo , legato suo, procurandae salutis gratiaCatarum se conferunt.Mocenicus , et ipse non satis ualidus, finem oppugnationis cumMalipetro expectare statuit. IamBassa omnes murosScodrae deiecerat, etLaoredanus noua munimenta e terra ac stercore erexerat, nec hanc munitionem bombardae destruere poterant: nam omnia saxa bombardarum mollis materia in se recipiens nihil detrimenti sentiebat.Eunuchus adLaoredanum mittit, uti oppidum dirutum atque prostratum dedat: quod si fecerit, magna praemia a principe suo accepturum interque primos apudOthomanum eum futurum promittit; nec expectare uelit ut capto oppido uictoris licentia per omnes gradus atque sexus sine discrimine uagetur. TumLaoredanus respondit non esse se ex illa colluuioneOthomani ad praesidium oppidi electum, sed ex patriciaVenetorum gente, cuius maiores non oppida sibi credita hosti tradere, sed urbes expugnare et hostem in deditionem accipere soliti essent; se uero fidei integritatem patriaeque amorem omni gazae atque opibusOthomani longe praeponere. Ille uero, si uir et non mulier, ut fertur, est, oppidum muris nudatum capere festinet. IgiturBassa , spe deditionis amissa, crates ac pluteos, quibus sui tecti munitiones subirent, praeparat; tum arpagones, manus ferreas atque falces longis hastis praefixas militeshabere iubet. Scalis opus non erat: nam per ruinas murorum ad summitatem munitionum euadere poterant. Igitur primo crates et pluteos ferentes, ad protegendos qui sequebantur, praeire iubet, deinde hastatos, quibus Ianizaros scuto et ense tantum leuiter armatos, ut ad munitiones expediti euadere possent, interposuerat, subsequi mandat; post hos sagittariorum atque aliorum militum ingentem copiam, qui glande plumbea atque aliis missilibus oppidanos a defensione deturbarent, locat. Itaque, disposita acie ac distributis ordinibus, ante lucem undique ingentibus copiis montem circumdat et ad oppidum tendit. Interim oppidani ad summouendum hostem se praeparant. Erant in oppido multa uasauiminea fimo bibulo oblita, in quis oppidani frumenta seruare soliti erant. Ea uasa pice, taeda, stuppa, sulfure complent, quae igne incensa in hostem demissuri erant. Saxa ingentia per munitiones disponunt, maiores bombardas paruis lapidibus suffarciunt, ut uno ictu simul excussi plures uulnerare possent. Quibus paratis, oppidani omnibus missilibus instructi taciti ex industria, quousque hostis munitiones subiret, expectant.Turci magno clamore edito corona oppidum aggrediuntur, per ruinasque murorum ad munitiones euadere conantur. Tunc oppidani praesenti animo hostem telis obruunt, nonnullis arpagones et manus ferreas extorquent, uiminea uasa ardentia in hostem demittunt, quae pestis Turcis maxime ineuitabilis erat (confertissimo enim hoste totus mons erat oppletus), uasa rotunda per decliuum montis se rotantia obuios quosque adurebant. Tum saxa ingentis magnitudinis deuoluunt, quae in subiectas petras per prona montis saepius incidentia maiore impetu ferebautur, atque cateruasTurcorum proterebant. Lapides quoque plures, simul bombardis excussi, non singulos, sed turbam inimicorum occidebant. AtTurci indignati per aceruos cadauerum, beluarum more ruentes, munitiones ascendere conabantur. Sed oppidani magnanimi atque audaces ubique aderant, saxa, ignem ac tela ingerentes hostem prosternunt, a munitionibusque summouent. NecLaoredanus aliquo in loco deerat, circumeundo cuncta prospiciebat, sicubi rariores, saucios aut fessos, defensores uiderat, plures integros submittebat, omnes hortabatur obtestabaturque per unicum uerumatque immortalem christianorum Deum , per integram fidem quam ergaSenatum Venetum habebant, a quo magna praemia defensi oppidi accepturi erant, ut memores uirtutis suae et christianae religionis patriam, liberos atque coniuges a crudelissimo barbaro defenderent. NecBassa cessabat, cum reliquis ducibus circumeundo,Turcos claua ferrea percutiendo, tamquam pecudes ad oppugnationem subigere. Et cum duas horas ante lucem ad quartam diei oppugnatio durasset, nec aliquidTurci proficerent, sed ubique passim caderent, propriis corporibus suorum cadauera tegentes, tandem diffusi in fugam terga uertunt. Oppidani eruptione facta tergis hostium insistunt, fugientes usque ad radices montis persequendo trucidant; tum, multis signis militaribus potiti et spoliis occisorum onusti, in oppidum reuertuntur. In hac oppugnatione Turcorum ceciderunt tria milia, inter quos praefecti ac duces magni nominis quattuordecim, uulnerati absque numero, quorum magna pars postea occubuit. Ex oppidanis septem tantum desiderati sunt, uulnerati quinquaginta nouem. Oppidani sequenti die ligna, fasces et aliam aridam materiam corporibus occisorumhostium superiaciunt, deinde igne supposito cadauera concremant, uerentes ne foetida corpora aerem corrumpant, morbumque oppidanis inferant. Imperator, cum accepisset apud Scodram a nostris rem bene et prospere gestam, nihilque ultra de expugnatione oppidi dubitaret, diligentiorem curam ad conualescendum adhibere statuit. Nam et morbus in dies crescebat, et iam audieratLodouicum Bembum legatumCatari diem suum obiisse,Triadanum quoque Grittum , successorem suum, graui morbo oppressum proximum morti esse, multos praeterea ex praefectis triremium naturae concessisse. Eadem sibi metuens, ad medicosRhagusium concessit, relicto ibiStephano Malipetro legato, etiam non satis ualido, qui imperatori affirmat nunquam aBoliana se recessurum, etiam si certa mors sibi instaret, nisi prius hostis obsidionemScodrae solueret.Rhagusium est ciuitasDalmatiae , quamEpidaurenses ,Epidauro aGotis euerso, auspicatiore loco condiderunt. Urbs est libera, legibus atque moribus optime instructa; habet senatum atque magistratus, ordinem quoque patriciorum et plebis distinctum. Patricii soli rem publicam administrant, plebstantum suis rebus studet: de publicis minime curiosa est. Haec ciuitas prae caeteris Dalmatiae urbibus, publicis et priuatis operibus, magnifice extructa est. Habet et naualia ac portum catena clausum. Ciues etiam in diuersis prouinciis mercaturam exercentes caeterosDalmatas opibus superant. Hic imperator, aduocatis medicis, potionibus ac medicamentis sanitatem procurat. Ciues etiam ipsi, tanquam in aliquem praesentem deum ac uindicem christianae rei publicae certantes, in imperatorem officiosi sunt. Nam fama rerum gestarum imperatorisMocenici omnia impleuerat.Bassa , cum aduertisset expugnationeScodram capere non posse (et longo tempore oppidum obsidere non audebat, quoniam acceperat aVenetis ad se opprimendum magnos apparatus fieri), bombardas quas fuderat in frusta concidere iussit, ut aes camelis exportari posset. Erat oppidulum,Dagnum nomine, aScodra sex milia passuum distans, quod nostri in aduentuTurcorum , quoniam male munitum erat, supposito igne succensum dereliquerant. Huius castelli murosBassa , ut aliquid fecisse uideretur, destruere et solo aequare iussit. Quibus peractis,obsidionem soluens exercitum dimisit, ipse in Macedoniam se recepit. In hac obsidione oppidani maxime siti laborauerant, penuriaque aquarum multas angustias sustinuerant: nam puerorum, senum et mulierum debilis turbae siti confecti supra duo milia occubuerant. Nec aliquis oppidanorum, cum uiderent coniuges et liberos ante oculos deficere, animum ad deditionem conuertit. Et nisi obsidio soluta esset, quoniam iam in oppido aquae quod uix ad tres dies, modicum quiddam singulis distribuendo, sufficere poterat, non erat, decreuerant omnes uno impetu armati in hostem irruere et ibi, cum hoste uiriliter proeliando, sanguinem suum ulti occumbere. Itaque soluta obsidione omnes ad fluuium ruunt, desiderataque multis diebus aqua se satiant. Hic multi aqua repleti stupidi rigentibus membris statim mortui conciderunt. Imperator audito hostis discessu, cum neque medici nequemedicamenta Rhagusina aliquid eum iuuarent, graui ualitudine oppressusVenetias se contulit. Nec post multos diesTriadanus nouus imperatorCatari moritur.Stephanus Malipetrus ,Mocenici legatus, cum hostis suo discessu securaomnia reliquisset, classem dissoluit. Praefectis nauium mandat uti se ad salubriora loca conferant, suam et naualium turbae sanitatem procurent; nam paene omnes Bolianae morbo correpti iacebant. Ipse quoque infirmusVenetias proficiscitur.Licet nunc mihi in fine opusculi affirmare, cum multa egregia facta
Venetorum legissem atque audissem, nullum tamen extitisse imperatorem quemMocenico , inuictae uirtutis imperatori, conferre possim. Nam quis eo sapientius futura praeuidit? Quis instantia prudentius disposuit? Quis denique solertius ac diligentius cuncta administrauit? Omnia enim consilia hostium praeoccupans, nullum locum inferendae iniuriae inimicis unquam reliquit. Proelia non minori audacia quam felicitate iniit et confecit. Patiens laboris, somni parcissimus, uictuque militari potius quam imperatorio contentus erat. Semper sollicitus et intentus ne hosti occasionem rei bene gerendae daret, ipse non cessans hostem aliqua insigni clade afficere.Nam praeter urbes captas et prouincias ab eo desolatas atque euersas multae naues onerariae Turcorum mercibus onustae et supra quadraginta biremes cum lembis piraticis interceptae sunt. Piratas omnes captos supplicio affecit. Naues uel igne consumpsit uel ad commodum urbium quaeVenetis subditae sunt reliquit. Itaque toto quadriennio, quo ipse imperium administrauit,res publica Veneta ne minimoquidem damno affecta est. Hunc ego uirum non tantum nostris imperatoribus, sedRomanis illis magni animi atque egregiae uirtutis praeferre ausim. Nam hic non ut illi, qui uana ambitione inflati caducis honoribus inhiantes et ad propriam potentiam omnia referentes cuncta gerebant, sed christianae religionis et uero amore patriae captus, semper propriae etiam saluti publicum commodum praetulit. Nec dignitates ei defuere quas, quo uehementius fugiebat, citius consequebatur. Nam et ante imperium censuram integerrime administrauit princepsque in Senatu rogandarum sententiarum saepius fuit, et legationibus adPontificem etimperatorem Romanum plerunque functus est. Imperium administrans absens frequentiConsilio procuratordiui Marci creatus est, quae dignitas prima postducatum apud Venetos habetur. Et iam domum reuersus, nondum satis procurata ualitudine, mortuoNicolao Marcello duce, uniuersa ciuitate in hanc sententiam concurrentedux Venetorum constitutus est; quae dignitas instarLacedaemoniorum regum apudVenetos habetur. Dux urbi praepositus ac rei publicae princeps omnia ex Senatus consulto administrat. In hoc tantum aLacedaemoniis Veneti differunt: nam illi dumtaxat ex duabus familiis reges constituebant,Veneti ex qualibet patricia familia, modo moribus et uirtute praestet, ducem suum creant. Nunc ego summum immortalemque Deum precor, utiMocenicus imperio suo rebus bene ac prospere gestis rei publicae statum firmauit, ita nunc etiam princeps atque dux suo ductu atque auspiciisVenetorum imperium longe lateque propaget.Impressum est hoc opusculum
Venetiis perBernardum pictorem etErhardum Ratdolt de Augusta una cumPetro Ioslein de Langencen correctore ac socio. LausDeo . M. CCCC. LXXVII.