CroALa & LatTy: documentum

ALOYSII CIPICI IURISCONSULTI ET POETAE PANEGYRICUS IN SENATUM VENETIARUM Vive diu felix et longum cresce per aevum, o sedes dilecta deo, nec gentibus ullis iustitia sancti nec maiestate senatus inferior, nulli totum cessura per orbem seu pacem seu bella geras, et sola sub omni eventu cervice pari, non fracta malignis, non eadem fati rebus sublata secundis! Quis tecum officio laetus certavit et idem non meritis maiora tulit? quis Marte quietam temptavit non ut longis captiva catenis colla daret, sumptumque infausto numine ferrum oderit et veniam supplex pacemque rogarit ? Quis subvexatus, inops, habitusque potentis ludibrio infelix fortunam sortis iniquae pertulit et victas doluit sub iudice leges? Non cuiquam exitio congesta pecunia causam praestitit et census misero nocuere paterni; scilicet, aequato suspendunt ordine librae ius cuiuscumque suum; nullo discrimine aguntur foemina vir, iuvenis senior, cum paupere dives. His tu firma manes, nullos experta tyrannos, legibus; et pulchra sub libertate tot annis laeta viges, populosque pari ratione gubernas. Et tua longinquis protendis brachia terris, atque hinc Vindelicos montes, imasque relinquis Rhaetorum latebras, illinc, progressa per omnes Cycladas, Icarii qua spargitur unda profundi, Laomedontei tangis confinia regni. Sed quo non penetrat livor? quid linquit in ausu invidiae tabes? Modo certa pace quietos indueras vultus omnique ex parte nitebas bellorum exuviis, stabant victricia passim arma. Tollis non insidiae, non tristia cordi bella tibi. Quid enim vicinum crederet hostem, aut latrias timuisset opes, quae sola furorem barbaricum totiens et Turca represserat arma? Haec tamen ipsa animos stimulis caecaque maligni flammabant livoris acu. Mora nulla furori praebetur. Latii coeunt in foedera reges; omnibus hoc solum petitur caput. Una nefandi Martis causa fuit: quod, fatis usa benignis, pacem ageres felix, nullisque immota periclis cervicem insereres coelo summumque teneres imperii culmen. Latii spe credula falsa corda fovent; nil tot iunctis obsistere regnis posse putant; odium vires animosque ministrat; desperant nihil et regni fiducia tollit quemque sui. Furit in mediis lateque minaces accendit Bellona faces et suscitat iras. Ne tamen ipsorum non illaudabilis omni parte foret rabies, et nulla labe careret, accumulant sceleri scelus atque in crimina iungunt maius adhuc crimen. Cunctis tanti esse tumultus ductorem placet Alciden, et poscitur ultro in Venetos qui quod regnet teneatque potenti sceptra manu, atque ipsam ducat quod denique vitam debet Venetis. O numquam magna deorum supplicia ingratis hominum quaecumque parantur ingeniis illis ut triplex Cerberus instet, ut Titii subdantur aves, Ixionis orbes ut currant, ut Sisypheis sudata ferantur saxa humeris, poenasque omnes Cocytus acervet non dabitur meritis par poena, et crimina vincent! Quis furor, infelix, aut quae tibi tanta deorum implicuit caecam rabies caligine mentem infunditque animo tenebras ut dira moveres in dominos vexilla tuos? et tristia dulci arma togae lituosque choris saevumque furorem praeferens cultae tot iam per saecla quieti? Num vanum Alcide nomen priscique labores bisseneque animos implebit adorea fame, an socer innumeros qui prata per Apula bellis pascit equos? Et tot iurati in foedera reges tranquillum urgebant stimulis pacemque negabant. Non Venetum latuere doli nec conscia fugit tanti fama mali, sed protinus omnia complet et falsum ingeminat velox per inertia vulgi corda metum. Stant attonitae rumoribus aures atque ingens tacita vestigant mente periclum: depromunt clipeos et fidos protinus enses expediunt, iamque et conos cervicibus aptant. Ac veluti placidum segnis cum cymba per aequor errat et ignavos ducit per caerula remos, temo labat sparsique volant sine lege rudentes, vela notis immota iacent maloque cohaerent, tristes ab implacido subitam si monte procellam innuerint nubes aut luserit aequore delphin, seu pecus Olenium sive aera turbet Orion, redditur remis confestim et funibus ordo, temo sua velumque sua iam lege reguntur; nec mora! stipantur proceres nulloque feruntur ordine concilium ad magnum. Sententia cunctis una sedet: segni non exspectanda sub umbra Herculis arma feri, sed dum per amica liceret numina ad hostiles ultro immittenda penates. Hic, senior rerum et fandi cui summa potestas, talibus inclamat dictis coelumque tuetur: Vos ego, vos testor, superi, quibus ordine fati ingratos punire datum, si sumimus arma iusta parum sontes primique lacessimus hoste in nos adversam Mavors intorqueat hastam et soror impulsas acies perturbet Clotho; sin bellum inviti servimus saevumque coacti induimus ferrum, successus nostra petitos vota ferant: vincit qui causa vincat et armis ! Orantem favor insequitur, laetoque senatus excipit assensu. Mox bello clara leguntur corda duces, quales et postera nominet aetas et veteres mirentur avi: primaeque Roberto et Lauretano partes cessere secundae. Belligeri iuvenes et centum quemque sequuntur ductores, atavis et nobilitate parentum clara acies, auro sonipes atque arduus auro splendet eques, longeque micant splendentibus armis. Spectaculum egregium! Nec bello segnius instat turba minor. Tota passim discurritur urbe invisique volant et longo quisque tumultu certatim vult esse prior: cessisse pudori est. Nulla quies populi: ferrum undique et undique ferrum triste sonat, rutilant cristae gladiique minaces vibrantur, parilique rigant insuta metallo scuta virum. Non bella pati dubiosque videntur fortunae eventus sed certae insistere praedae. Par classes armat feritas et mille carinis completur subito pelagiis, pictasque triremes vix capit Hadriaci sedes immensa profundi. Mirantur molem et varias ex ordine pinus aequorei proceres, stat vultu caerula Nais attonito et virides ciet ad spectacla sorores. Audit cornicines Triton suaque agmina laetus inspicit et curvo sublimis provocat aere. Ut coniuratas regum percrebuit aures rumor et impulsas strinxit formidine mentes tot lectos equites, tot saevas ire phalanges, aequor classe tegi, findi clamoribus auras, ingentes cecidere animi et decrescere visa est spes tantis sublata odiis, coeptique sinistri ante omnes piget Alciden tantumque furorem in se cognoscit verti, praesagia fati prodita dat pietas et mens sibi conscia fraudis. Interea firmat populos atque oppida cingit turribus et longo circumdat moenia vallo et veteres retegit fossas et flumina terris immittit: ducit sparsas per prata paludes ignarus iustae nil posse obsistere causae. Illi iter ad Nomadum sedes et saeva patere Caucasii per saxa poli, sub sidere montes cedere praecipites, scopulos arere paludes. Tu licet opponas coelum hostibus altaque pernix. sidera conscendas et te tuteris Olympi obice. Vincetur scelus et succumbet honesto. Et Venetus iam signa palam structasque cohortes finibus Herculeis non parte admoverat una: illinc longa phalanx tractus insederat omnes, implebant hinc classe Padum. Ferus undique saevit Bellipotens fusoque manus in sanguine miscet. Fit fuga per populos passim: victoria solis in pedibus. Non arma viris, non proelia cordi: invasit mentes ultor deus, ille timorem auget et insano pervertit cuncta tumultu. Quis mihi nunc captas urbes aut oppida possit dicere? cuive adeo vox pectore prodit aperto qui fusas acies exarmatosque maniplos et ductos per colla duces et nomina regum non fessus tremulo per singula digerat ore pro scelus aeternum? Desunt ad vincla catenae; dum capit absumpta queritur de compede miles. Et quamvis pateat tot caeca per atria carcer defecit stragemque suam dum clauditur hostis prodidit et damno visa est infamia maior. At ferus Alcides, stratis postquam agmina castris fusa videt, caesasque adverso Marte catervas, in se omnes pugnare deos, nil credit apertis ulterius campis, avibusque illata reducit signa malis, et iam solo sese obice claudit Eridani. Spes una viro firmumque salutis praesidium in fluvio est. Lato struit aggere ripas, disponit rutilas per litora nota cohortes. O fati mens caeca sui semperque latebra tristis inexplicita! Quem non Felsinia pubes, non Hetrusca manus, veteris non agmina Mantus, non Umbri virtus equitis, non tanta potentum arma ducum, totis et regna Insubra maniplis defendere, vagus ripa tutabit amnis? Nec minus et Venetus coeptum felicibus astris urget opus. Non tristis hiems aut frigidus horror tardat iter. Longas movet in certamina turmas, parte vacat nulla, totusque fugacibus instat. Et tandem Eridani consedit in aggere summo adversasque acies totasque ex ordine vires explicuit, stupuitque hostis tacitusque timorem prodit et attonito suspiria pectore ducit. Sic Iovis armigerum Paphie cum forte volucres aspexere, pavent tacitae, pennisque reductis terga premunt humerisque caput decline reponunt; vix bene constiterant ripa flumenque tenebant et iam praecipiti cursu per tela per hostes decurrunt. Boat impulsus clamoribus aether celsaque convexi mutavit machina coeli. Protinus Eridanum triplici - mirabile dictu! - ponte secant geminaeque alacres discrimina ripae utraque coniungunt atque ulteriora capessunt, includuntque tuis hostem, Ferraria, muris iam iani captivo subiturum vincula collo. At pater Eridanus sinuoso ut forte sub antro iura dabat nymphis et certo limite metas ponebat, subito misceri murmure pulsas sensit aquas, credit mundi compage soluta antiquum rediisse chaos, seu Dite recluso Erigonas iterum concusso insurgere coelo, territus accelerat summamque attollit in unda canitiem. Musco barbam muscoque seniles ornaret crines et glauca in veste nitebat. Ut vero pontes tantamque in flumine molem vidit et immixtas pediti discurrere turmas qua naves ierant et se torpentia passum iura soli perculsus corda dolore, coelum adit et tali compellit voce Tonantem: O summi rex magne poli qui mitibus undis tellurique suas ponis, iustissime, leges, quid praestat, quid iam summum mihi praestat in omnes imperium fluvios et quod multi poplite flexo, ipse quoque ingentes Tybris submittat habenas, si stagnis vix digna fero vernisque pudenda gurgitibus? si me domitum risere propinqui torrentes? unum cumque indignatus Araxes a tres ego sustineo parvo discrimine pontes, ac quid Hyperboreo labor felicior isto aut gelido Tanai? En me quoque tarda bubulci plaustra ineunt, en cornipedum captivus equorum crebro calce notor, tot structis pervius alis. Non hoc Teutonici rabies insana furoris cum Latias invasit opes, non Gallicus ausus ille furor, non tot Geticaeque Hunnaeque phalanges nil vetitum quamvis inconcessumque putarent. Heu, solis humiles Venetis et gurgite vili manamus, solis iungendi ponte videmur! Cui pater aetherius placido sic ore profatur: Mitte queri, non haec Venetus sine numine nostro miles agit, nostris tam iusta in bella movetur 240 auspiciis, ipse et vires et tela ministro siderea genti tantosque in proelia sumptus sufficio. Non pro Veneto (sic venerit usus) hoc iam triste manu fulmen torquere negabo aeternosque armare deos et tota movere agmina coelicolum. Quis enim hos aut legibus aequat aut sancta pietate viros quis largius ornat templa deum? quibus in terris Astraea moratur gratius et totum regnat tranquilla per annum? Huic et perpetuam populo mea fata iuventam promittunt et regnum novis crescentia regnis accessura canunt. Illi et Tagus impiger olim serviet et fulvas volvet Pactolus harenas. Tu quoque iam ripa Venetus laberis utraque, Eridane, et placidus terno laetabere ponte. sic ait, assensu superi plausuque sequuntur, verba Iovis sumpto Lachesis notat omnia freno.