CroALa & LatTy: documentum

Vota ad Divum Aloysium Gonzagam pro pace Italiae. Elegia O Lodoix, toti nomen venerabile mundo, Care Deo iuvenis, te mea vota petunt. Quotquot et Italiam incolimus, te poscimus omnes: Huc ades, o Lodoix, et mala nostra leves. Auspice te ponant irati proelia reges, 5 Et fugiat nostro Mars ferus orbe procul. Extrema, heu, patimur, quae nec percurrere possim, Ferrea si mihi vox, ferrea lingua foret. Quis referat quanto glomerentur milite campi, Quantae acies vastos depopulentur agros? 10 Diffugiunt maesti turbaea per arva coloni, Heu, dulces iussi deseruisse casas. Ah, quoties carmen pastor modulatus agreste, Dum pecudes avido gramine dente terunt, Agmina per campos properare hostilia cernens, 15 Sic fugit, a rabido ceu fugit agna lupo! Pars gregis in tacitas properat se condere silvas, Insperata avidis esca futura lupis. Parte alia miles potitur, tenerasque capellas Cumque ovibus tauros in sua castra rapit. 20 Ah, quoties gravidis albet dum campus aristis, Et iam vicina messe colonus ovat, Hostis adest, totis spargens incendia campis. Tollitur aethereas fumus adusque plagas. Ille suos celso spectans de culmine luctus, 25 Iam cito tam longam spem periisse dolet. Irrigat et lacrymis proscindit et unguibus ora, Et quatit agresti pectora nuda manu. Quid dicam eversas imis e sedibus urbes, Tectaque celsa hominum, templaque sancta Deum? 30 Magnorum monumenta ducum, multosque per annos Servata, heu, frustra fortia signa cadunt. Atque triumphales arcus, atque alta theatra Fracta iacent turpi semisepulta solo. Nec disrupta cadunt sublimia moenia tantum. 35 Quam multa, heu, muris obruta turba perit! Ille pedes, truncusque manus, iacet ille cerebro Ossa rigans, fracto pectore at ille iacet Hic immaturo praereptum funere natum, Hic patrem, exanimum quaerit at illa virum. 40 Non tantas adit strages, tot funera tellus, Si quando internis (Cum subitis olim) moribus acta tremit, Seu vasto cum se pandens diducit hiatu, Cum dominisque rapit subruta tecta suis. Ceu furit emisso feralis machina plumbo, 45 Sternit et imbelli cum populo armigeros. Conceptos gremio ceu saepe cuniculus ignes Evomit, ac turres sidera in alta iacit. Non homines dicas bello decernere, at imo Ex Erebo inferna spargere monstra faces. 50 Tam teter superas fumus glomeratur ad auras, Tam procul horrisono murmure cuncta strepunt. Quem Superum, nisi te, tam saevam avertere pestem Velle rear, nostris pellere et arma plagis? Te, te nempe tuae, fas est, succurrere genti, 55 Patriaque auxilio regna fovere tuo. Te decet et patriamque tuam et servare cadentem Italiam, ac tantis consuluisse malis. Nonne vides caeli summo de vertice terras Et maria, atque ipsos despicis unde polos, 60 Quam duro infelix agitetur Mantua bello, Tot proavis quondam Mantua clara tuis? Tota armis regio late circumsonat, ipsis Hostis adest muris et parat excidium. Quin etiam externo qui miles ab hoste tuetur, 65 Heu, dirus miseram non minus ipse premit. Quid dicam Eridani spumantes sanguine lymphas? Arva quid exanimis strata cadaveribus? Quid Parmam geminas acies gemina arma timentem? Hinc Germanus agros, Gallus at inde premit. 70 Hostis uterque, alter quamvis se dicat amicum. Pugnant ut miseram subdat uterque sibi. Quid tandem Italiam reliquam, postremaque regna, Terras, Parthenope quas regit alta, loquar? Ipsam etenim, flammas vicini imitata Vesevi 75 Dum Bombarda furit, contremuisse putem. Et Bitontinis procul edita funera campis Haud equidem siccis praeteriisse oculis. Strata cadaveribus nam quis non ingemat arva, Quin gerat Hircanis aemula corda feris? 80 Adde quod et reliquas quae late incendia partes, Si nondum Siculas corripuere plagas. At quatiens rigidum Bellona irata flagellum, Incutit ingentes ore fremente minas. Proxima iamque ferox complevit littora miles, 85 Hostica vicinis classis oberrat aquis. Transmittique ardet furiis agitata iuventus Atque avidas bello conseruisse manus. Italia, heu, totum late regnare per orbem Assueta et gentes comprimere indomitas, 90 Quas Phoebus primas, cum surgit ab aequore, cernit, Quas fessis sero vespere cernit equis, Quas sibi subiectas torret celsissimus et quas Aveso obliquus vix procul ore videt, Arma inimica modo et dominos admittere iussa, 95 Quos armis quondam vicerat ipsa suis, Ingemit, at frustra. Captas popularier urbes, Turrita everti moenia spectat iners. Nec quidquam, heu, nimium miserae iam denique restat. Spes est auxilii sola relicta tui. 100 Tu potes iratos revocare in foedera reges, Tu potes ardentes conciliare duces. Nota tibi ratio est qua belli crimina tollas, Alecto afflatu quae serit atra suo. Et via qua cohibere iras, sedare furore 105 Percita qua possis pectora nota tibi est. Talem te quondam, tibi cum certaret iniquis Frater Mantuo cum duce dissidiis, Mantua mirata est, nam quos mulcere furentes Solicitae haud poterant ullius ante preces, 110 Ut primum ingressus, et coram, ut data copia fandi, Diceris alloquio conciliasse tuo. Sic modo sic etiam totus te sentiat orbis, Infestas regum consociare manus. Has certe gentes, hos, te non aptior alter, 115 Aeterna quisquam iungere pace duces. Haud ignota tibi Germania. Caesaris arma Gessisti castris parvulus in patriis. Cum te, sulphurei dum bellica pulveris imples Tormenta, et flammas evomuisse iubes, 120 Nec tamen ante ingens properas vitare periclum, Paene recurrentes enecuere rotae. At subito aethereis iuvenis demissus ab oris, Summovitque pedes continuitque rotas. Nec minus ipsa tibi nota est Hispanica tellus, 125 Cum patre hanc olim es iussus adire tuo. Dumque ibi regali versaris ephoebus in aula, Mirata est mores aula vel ipsa tuos, Quae prima has acies, haec tam fera proelia movit, Si nunquam est oculis Gallia visa tuis. 130 Regnantem at cernas iuvenem; te nomine, teque Aetate, et niveis moribus ille refert. Ergo trium, quarum haec pendent a nutibus Gens devincta tibi est nomine quaeque suo. Quas ubi perpetua tentabis iungere pace, 135 Corde iram aspicies efluere arma manu. Nec tantum Italiam servaveris. Abdet in imam Belona et Mavors improbus ora Stygem. Pacem orbi referes, ponet Moscovia bellum Aspera, Sardoi sistet et ira ducis. 140 Vel potius si bella placent, fera bella movebunt Hinc procul in rabidas, barbara corda, Getas. Turca ferox vincendus adest; frangenda bicornis Luna; in Treicias arma movenda plagas. Gallorum turmis Germana adiuta iuventus 145 Invicto invadet robore Bulgariam. Nec iam se Aenus spumantem sanguine cernet, Ister sanguineas in mare ducet aquas. Convertet totas illuc Moscovia vires, Arctooque furens inferet arma solo. 150 Eoas dum Persa plagas populatus et urbes Ismario certat subtrahere imperio. Gallia fera armis Hispanaque classis ab Austro Irruet et raptis coget abire plagis. Arma feret pubesque ducis generosa Sabaudi, 155 Dives et aurato quos rigat amne Tagus. Adiungent Venetique suamque Hetruria classem, Romanusque suam relligione potens. Graecia prima, altis evulsis ut mille carinis, Aequora de celso vertice prospiciet. 160 Sentiet advenisse diem qua libera colla Vindicet inviso surripiatque iugo. Sentiet et nova Roma et sentiet Ilia tellus Concipietque imo gaudia quanta sinu! Et Solime caesi servans monumenta Tonantis 165 Dediscet tandem barbara iura pati. Ultra Caucaseos vel se gens improba montes Abdet vel ferro colla cruenta dabit. Nos tibi de solido ponemus marmore templa, Uremus meritis et pia thura focis. 170 Hic Caesar notusque aderit pietate Philippus, Hic regem aspiciet Gallica turba suum. Credo equidem. Interea communia vota secundes, Et fausto, o Lodoix, omine dexter ades.

Ad Patrem Bartholomeum Boscovich Societate Iessu male erga patriam affectum Patriae ipsius epistola Illa ego quam nimium rabidis agitatus ab Austris Distinet Hesperiis Adria littoribus. Alloquor absentem tua te dulcissima quondam, Nunc invisa animo Patria maesta tuo. Fas foret irarumque omnes effundere habenas, 5 Incutere et iustas ore fremente minas, Ingratumque caput furiali carmine, quali Battiades Ibin devovet, impetere. Haec mihi pro meritis referenda est gratia tantis, Ut vultum horescas, nomen ut ipse meum? 10 Ipsa tibi primas venienti lucis in auras Excepi molli membra tenella sinu. Nutricemque dedi, quae prima alimenta pararet, Illusit curis spes nisi vana meis. Nec tibi plena dedit quae debuit ubera nutrix, 15 Nec te lacte suo nutriit ipsa tigris. Nonne ego sermonis Latii morumque magistros, Quique tibi Pindum panderet, ipsa dedi? Nonne tibi silvisque tuas campisque paravi Ac medio toties aequore delicias? 20 Tot merita atque ipsum Patriae venerabile nomen, Improbe, sunt animo despicienda tuo? Quin etiam promissa fides, iurata voluntas Commovet haud sensus irrita facta tuos. Mente tenes nostra cum discedentis ab urbe 25 Ex oculis caderet plurima gutta tuis? Vestibas teneras prima lanuguine malas Ingenuusque aderat tunc tibi in ore robur. Ah, quoties: „Vale – dixisti - vale, Patria tellus, O, tellus iterum nostro adeunda pede! 30 Tempus erit; bis nona olim cum advenerit aestas Cum reducem aspicies meque meamque ratem. Tum vero aut iterum nunquam tua littora linquam, Vel si Italas rursum cogar adire plagas, Excidet haud unquam ex animo dulcissima nostro 35 Patria et Illyrici littora grata maris. Tunc etenim adnitar, si forte redire licebit, Sedibus ut nunquam cogar abire tuis. Per mare, per ventos, per omnia numina ponti Adriaci iuro quae mihi fausta precor.“ 40 Venisti. Hesperias cito sed revocatus ad oras. Me fugit, ut Getici littora saeva Maris. Cur non et mortale genus caelique potentis Poscimus iratos in tua damna Deos? Cur Ventos, sceleris cur non bene conscia tanti 45 Imploro Adriaci Numina laesa Maris? Picenas olim si quando missus ad urbes Tentabis facilem per vada salsa viam, Ut feriat subito stridens Aquilone procella, Sponte irata tuam mergat ut unda ratem. 50 Quo tamen abripior? Quid inani concitor ira? Ipse minas, iram temnis et ipse meam. Non ea sum meritas quae possim sumere poenas. Ira nec heu quidquam nostra timoris habet. Effusi satius cohibere furoris habenas 55 Nec formidandas deposuisse minas. Proque minis lacrimas et vota adhibere precesque Si modo te lacrimae si modo vota movent. Haec saltem patriae facies miseranda movebit Corda tibi, nisi sint aemula tigridibus. 60 Non me bella premunt. Italisque tot urbibus ardens Qui furor extremum iam parat excidium. Fusa iacent cunctis dum tetra cadavera campis, Unda cruentati dum rubet Eridani, Armis dum totus late circumstrepit orbis, 65 Nulla premunt campos arma inimica meas. Bella tamen graviora mihi Styx atra minatur, Iam me iam telis imperit illa suis. Iam prope pulsa meis Pietas procul exulat oris. Una prope Improbitas regnat et omne scelus. 70 Tu quoque, sancte Pudor, iam nostras deseris arces, Quo tam iam dudum conspicienda fui. Quae quondam patrios servare assueta penates, Nec nisi nosse suam casta puella domum, Heu, nunc ignotos quam saepe impune pererrat 75 Illa lares telis icta Cupidineis? Est mihi quae vires Erebi, quae comprimat arma, Quae gerat impavidas in pia bella manus, Loiolidum sacrata cohors, assueta triumphis, Auspiciis cuius tu quoque bella geris. 80 Saepe mihi haec alias infernos reppulit hostes, Iussit et ad Stygios saepe redire lacus. At modo quid prosit? Sermonis conscius huius Vix inter multos unus et alter adest. Alter et Illyricas longe digressus ad urbes, 85 Nunc procul, ut solet, hinc se suaque arma tulit. Caetera turba regit proceres. Quem femina poscat, Qui populum data dirigat arte rudem, Vix unus superest. Sed et ipse laboribus impar Immodicis operam postulat usque tuam. 90 Postulat ille tuam. Nam te non aptior alter, Vel si quis tota quaereret Italia. Sive Italo, seu sit patrio sermone loquendum, Artem nemo sua vinceret arte tuam. Illyricos omnes Loiolae castra secutos 95 Doctrina ipse unus vincis et ingenio. Nec tamen haec periisse putes te Patria quamvis Ut populo possis consuluisse vocem. Spondeo non populus tantum dicentis ab ore Plurima pendebit docta caterva tuo. 100 Namque mihi haud desunt seu qui vaga sidera norint, Seu rerum causas, seu bene posse loqui. Adsunt, qui Musis et Apolline dicta favente Verba ligent Latiis Illyricisque modis. Ingeniis ego terra ferax, hic te quoque digna 105 Ergo manet dotes scaena parata tuas. Quod si forte meis potius te distinet oris, Quae mihi vis auri, quae mihi pompa deest, Quodque peregrino careant palatia luxu, Ornatu careant quod mea templa suo. 110 Ista licet desint, alias tamen usque parare Delicias animo sum potis ipsa tuo. Utque tibi puero placui, placuique canenti Facundo laudes carmine saepe meas, Seu terris dum te Mavortia Roma Latinis 115 Abstractum a dulci detinet Illyria, Seu dum Turrigeris augusta Perusia muris Te tenet ad Tuscae nobile murmur aquae. Ipsa ego nunc etiam potero placuisse nec illis Quas tum laudaras, sum sine deliciis. 120 Servat adhuc solitas et Montovierna volucres, Servat adhuc pisces pulchra Gravosa suas. Et manet ille inter geminae confinia lymphae Quo te detineat nobilis Umbla, sinus. Adriaci decus Umbla maris, qua nulla per omnem 125 Nymphas inter adest pulchrior Illyricum. Quam mater genitam sinuoso in litore tellus Haud tenui ditat fonte perennis aquae. Illa mare haud ullo defessa labore viarum Intrat, se nymphis miscet et Adriacis. 130 Quid mea quae Melite donat chonchilia iactem? Quid memorem plenis ostrea grata vadis? Quae si cuncta olim fecere ut dulcior essem Ipsa tibi rutilis Patria sideribus, Nunc quoque cum maneant, poterunt placuisse animoque 135 Efficient ut sint nunc quoque grata tuo. Sljedeća četiri stiha se nalaze na kraju pjesme. Pjesnik sugerira da se ta četiri stiha umetnu umjesto dva precr- tana At venisse vetant, quos si modo linquis amicos Adria vix iterum posse videre sinet. Quis? Tibi in Hesperiis tantum numerantur amici Urbibus, in nostra nullus amicus adest? Hoc etiam invenies veteres in littore amicos. Hic germanus adest, hic tibi trina soror. Hic tua cara parens, hic plurima turba tuorum. His etiam certe semper abesse nefas. Ergo, veni! Facilem iam spondent aequora cursum. 145 Iamque leves Zephiri lintea plena vocant. Auguror. Advenies. Laetis micat ignibus aether. Ipse mihi laevum Iuppiter intonuit. Ergo, meas navis quae prima accedet ad oras, Me laetam puppo cernet adesse suae. 150 Namque aderis. Vixque egressus dulcissima mille Ore feres patriis oscula littoribus.

Adria Neptuni iussu, marium omnium, fluviorumque applaudente concilio, in Anconitano portu regiam collocat. Carmen Aequoreis quae festa diis celebrata, quid omnis Adriaci nuper tractus maris, omnia late Littora festivis resonarint plausibus, altum Ardua qua caelo tollit caput ipsaque pulsans Nubila, ferratis assurgit turribus Ancon, 5 Musa, cane! Atque tuo divina attingere vati Nil verito aequam operi tanto tu suffice venam. Tuque adeo, caelo, tu, qui sublimis ab alto Singula perlustrans oculis, vix diceris ipsum, Dum pompam attoniti aequoream mirantur, et haerent 10 Quadriugi, ignivomum vexisse per aethera currum, Phoebe, ades! Et causas rerum resque ordine pande. Qua sese aequoreas immittens Tybris in undas Circaeum montem Solis prospectat ad ortum, Nobilis in medio portus Neptunia sedes 15 Erigitur. Vasto rex hic Neptunus in antro Sceptra tenet fluviosque omnes, maria omnia nutu Temperat. Huc, ceu saepe solet, sibi subdita ponti Numina ab extremis, edixerat, omnia mundi Finibus ad sese, propria statione relicta, 20 Mox iter arriperent. Summis de rebus agendum. Ergo omnes plebesque deum regesque marini Expediunt sese et Neptunia iussa facessunt. Iamque aderant ambo Oceani. De finibus alter Occiduis vasta Genitor se mole ferebat, 25 Mille trahens secum fluvios quos Gallia gignit, Quos Belga, et toto divisus ab orbe Britannus, Hispanusve bibit, quos Africa littore tellus Australi, sive Occiduo, seu quos America Dives alit. Te, Mosa pater, te, Sequana, teque, 30 O, Thamasis! Nec flaventi Tagus abfuit aureus Gurgite, fluviorum nec rex Rio della Plata Argenteus Amnis Undarum mole aequoreis haud regibus impar. Queis comitem sese glaciali frigore torpens Balticus addiderat sinus atque algentia ponti 35 Numina Sarmatici. Aurorae de finibus alter Iapponieis dives, dives Sinensibus undis, Ipse quoque ingentes immensa per aequora turbas Duxerat Euphratem Gangemque et Persica tellus Quotquot alit, quotquot fluvios bibit Indus adustus, 40 Quotquot Arabs, quorumque nigrantia corpora in undis Saepe solet frustra Aetiopum lavisse iuventus. Ad Rubri extremos fines maris, Africa sese Exiguo qua tractu Asiae cum littora iungit, Ingentem subter tellus curvatur in arcum 45 Atque viam occiduas Eois pandit ad oras Pervia Numinibus. Qua sese ubi turba deorum Effudit Nilo occurens, mox omnia ponti Aegaeique Euxinique et Maeotidos orae Numina procedunt et se venientibus addunt. 50 Urget iter numerosa phalanx ac praepete cursu Italiae in medio Neptuni sistitur antro. Ecce autem et lento tandem Pater Adria gressu Succedit tectis. Illum Padus atque Timavus Subsequitur. Post hos fluviorum nomina mille, 55 Quotquot et Italiae superum latus Illiricosque Pertexunt campos, subeunt. Nec defuit Umbla, Illiricaeque atque Adriaci decus Aequoris ingens. Quam medio genitam vernantis flore iuvente, Exponit mater sinuoso in littore tellus. 60 Illa mare haud ullo defessa labore viarum Ingreditur longoque secans placida aequora tractu, Propellit fluctus dum se pulcherrima nymphis Misceat Adriacis qua turribus ardua cinctam Marmoreis Ragusa attolit ad aethera frontem. 65 Ergo ubi quisque aderat, solio Neptunus ab alto: „O, fidi heroes, regi gratissima vestro Numina! – ait - Propriis quae causae e sedibus omnes Ut vos accirem impulerint advertire mentem, Exponam. Adriacis Italum qua littus ab undis 70 Illiriam contra alluitur, se collibus Ancon Attolens geminis caput inter nubila condit. Regalem, ut cuncti nostris, Rex Adria sedem Fixerat hic olim, quam succedentibus annis Ob varios casus mutare coactus in imas 75 Aequoris ipse sui discedens transtulit oras. Ut redeat dudum multorum vota requirunt. Hoc petit Eridanusque Tybrisque. Hoc ipsa rubenti Ore, licet sileat, magis omnibus expetit Umbla, Aequoreas inter longe pulcherrima nymphas. 80 Misimus ex nostris illuc qui visa referret. Ipse quoque id suadet. Communibus Adria votis Annuit, hac nostra sed nutum expectat ab aula. Ergo nos etiam, nisi si sententia vestra Discrepet, annuimus. Regni sed cura tuendi 85 Cum nos hic teneat, nos, o, nos ire novamque Fas maris Adriaci sedem celebrare faventes. Ite omnes! Nexis et foedera iungite dextris. Tum proprias fuerit cum quisque regressus ad oras, Illuc legatos atque annua munera mittat. 90 Mittat opes. Aderit, quod et inde referre licebit.“ Dixerat. Ingenti sonuerunt omnia plausu.

Pjesnik sugerira da se pogleda u zabilješku na kraju pjesme. Tamo, na talijanskom jeziku, objašnjava da se sljedeća tri stiha mogu zamijeniti drugima ( Dixerat. Assensere omnes. Plausuque secundo Ipsa etiam longe Tyrrhenae littora gentis Ipsi etiam Siculi montes reboasse feruntur. ) „ako bi se Venecijanci njima uvrijedili.“

Totque inter solus fertur doluisse Timavus, Attamen ingentem quamvis concepit, omnem Tot Divos veritus pressit sub corde dolorem. 95 Iamque omnis Divum se turba ferebat aperto Aequore. Praecedunt alii longo ordine. Primus Agmen agit Padus. Hinc reliqui quos Adria secum Duxerat incedunt. Post hos ipsa Adria utrique Occeano medius. Sequitur quos cetera turba. 100 Ac veluti sudo cum signifer Hesperus axe Emicuit, subeunt rutilantiaque astra suoque Sidera quaeque loco, stupet inscia turba, repente Tot divum facies medio super aethere natas, Sic ibi tot divum tantam tanto ordine pompam 105 Mirantur Driadesque procul nymphaeque locorum Et circum fusi longum delphines in orbem. Finibus illi autem Siculis Aethnaque relicta Irata, securi Scyllae diraeque Harybdis, Littora circumeunt Picenis donec in oris 110 Anconae sesse sinuoso in littore sistunt. Regali hic Divos ornata palatia luxu Excipiunt centumque nitens gemmata collumnis Aula et purpureis longa atria pulchra corallis. At domus interior reges adamante corusca 115 Excipit. Hic dextras iungunt et foedera firmant. Cetera turba deum festivos aequore aperto Exercet ludos. Tritonum longa canoro Agmina dant sonitum lituo nymphaeque choreas Implicitae dextram celebrant et carmina dicunt. 120 Omne sonat late plausu mare. Littoris ora Adriaci ipsa etenim voces percusa remittit. Montibus e summis mirantur Oreades, alto Ipse etenim insuetam cernens ex aethere Phoebus Miratur pompam. Interea stridentibus alis 125 Fama loquax toto sese diffundit in orbe, Orbis in extremis celebratur finibus Ancon.