CroALa & LatTy: documentum

Ecloga I: Reges

Ad patrias sedes, unde aliquamdiu abfuerat, reversus Lycidas, quum exultantia insueto adparatu Pastorum mapalia offendisset, de Regum ad Infantis Dei cunas adventu a Tytiro edocetur.

Lycidas — Tytirus

Tytire, quandoquidem patriis divisus ab oris Externos agitare greges, et littora jussus Visere, quae fluctu procul alluit unda marino, Nunc redeo; quid nostra novo magalia cultu Laeta nitent, festoque agitant vacua arva tumultus? O Lycida, infelix Lycida, quae tam invida longum Suasit iter fortuna, aliasque abstraxit in oras, Ne Regum pompas admirarere superbas, Et nostris ignota prius miracula silvis? Quid facerem, male grata mei si jussa parentis Urgebant? Corilos, atque haec viridantia testor Gramina, discessi lugens, Puerumque sub antro, Et Pueri matrem fletu erumpente reliqui; Sed lacrimis nil mota feri sententia Patris. At nunc hoc etiam abfuerat, dum lentus aberro, Ne pompas, et tanta miser portenta viderem. Tu tamen, ut potis es, miserum solare dolorem; Qui Reges, unde adfuerint da, Tytire, nobis. Magna petis; quis enim tot barbara nomina gentis Insuetae numeret? Non si foret ipse Menalcas. Namque Arabas, Tharsosque, et patria flumina Gangem, Nescio quem Gangem, ni mens mihi falsa, ferebant Aurea Pastores tondent ubi vellera, et ipse Inter flaventes undam rapit amnis arenas. Hinc aderant; tantumque viae, tantumque laboris Dulce fuit subiisse, sacrum dum Numinis antrum Visere, dum teneris possent dare munera plantis. Mira refers; nam quis per tot discrimina rerum Errantes duxisse gradus, et Numinis antrum Monstrare, et Puerum potuit docuisse recentem, Quem neque vicinas populi didicere per urbes, nec nisi jam nostrae norint resonare myricae? Index sidus erat, quo non formosior alto Prima nocte faces inducit Vesper olympo, nec revocat clausos ad pascua Lucifer agnos. O Lycida, quam pulchra dies, quum celsa praeiret Stella gradus, quum tergemini longo agmine Reges Servorumque chori lumen sequerentur amicum! Illa, ubi ventum est ad stabulum, tremebunda per auras Constitit, et rutilas visa est demittere flammas. Agnovere locum, nec pastoralia tecti Culmina, nec visum cultu sub paupere Numen Detinuit; sternuntur humi, Puerique Parentem, Et tenerum alterno venerantur murmure natum. Tum clausae promuntur opes: redolentia thura, Et myrrhae pingues, et copia divitis auri, Fundunturque sacris inter cupida oscula plantis? Quid Genitrix tali adspectu, quid Pupulus ipse? Pupulus ambrosiis subridens lene labellis Tendebat teneros ad regia colla lacertos. Illa verecundo vultum suffusa rubore, Atque oculos defixa solo pudibunda modestos, Cautes, crede mihi, ipsas, et corda ipsa ferarum Mollisset, quercusque sacros rapuisset in ignes. Ut demum saturatus amor, vestigia retro Versa premunt, patriasque iterum referuntur ad oras. O miserum Lycidam! en quae mihi gaudia, qualem Praeripuit fortuna diem. Nempe hoc erat illud, Quod tantum quercu cornix clamaret ab alta, Quod toties offensa pedum vestigia, et ipsa nescio quo moesto streperet mihi fistula cantu. At nunc nec misero jam visere sacra licebit Antra mihi, nec vimineis velut ante canistris Munera divinae ad cunas sacrare Parenti. Illa aurum, myrrhamque, et grandia munera Regum Tytire, habet; campos, et pastoralia dona Contemnit, nostros et jam fastidit amores. Non equidem, o Lycida, non est quam munera regum Praevertant; fulvo capitur nec Parthenis auro. Illa mihi de more, sacro dum carmina nato Concinerem, vultu facilis velut ante benigno Adnuit; et cantu nihil est jucundus isto, Tytire, ait, pretium minimum est in munere munus. Simplicitas, et amor fulvo est pretiosior auro. Ergo age, quandoquidem sic est, properemus ad antrum Et quae littorea Mopsus piscator in acta Dona dedit nobis, Puero servata feramus.

Ecloga II: Xaverius

Thelgon Dorilas.

Mirabar, Dorila, vicinae in margine ripae Retia dum relego, et vacuas sine pondere nassas, Quid tantum ingratos iterarent undique luctus Halcyones, quid sola novis per saxa querelis Aequorei gemerent carmen miserabile mergi. Xaveris heu! nostri raptum decus aequoris, illos Xaveris ad lacrimas, et fata extrema ciebat. Sic est: hoc fuerat Thelgon, quod littore Goo Dum vehimur, conchasque imis piscamur arenis, Scrutamurque alto rubicunda corallia fundo, Non quas ante suis choreas Delphines in undis Ductare, aut medium auderent resilire per aequor, Sed moesti patulo vicinum ad littus hiatu Nescio quo patrios complerent murmure fluctus. Me miserum adspexique omen, totoque notavi Littore, nec tantos potui mihi fingere casus. Hos illi, o Thelgon, luctus, haec funera flebant. At mihi nunc spes quandoquidem jam nulla relicta est, Heu! dulces audire sonos, et visere lumen, Cujus ab adspectu rapidos mitescere ventos Vidimus, horrentesque Tethin mulcere procellas, Jam nec cimba placet, nec littora. Lenta jacebunt Retia per scopulos, et viminei labyrinthi, Et levis invisa calamus cessabit arena. Hic locus, haec nostros tantum surda aequora luctus, Concavaque immites resonabunt saxa querelas. Quin potius, qua celsa sinu tegit urna beato Dilectae exuvias animae, corpusque sepulcro Ridet adhuc (verum nam si mihi rettulit Egon, Ridet, et adsueto piscantibus annuit ore) Pergamus, vultuque oculos pascamus amato. Ah Dorila, haec forsan qui spes heu! pascit inanes Finxit amor; solet ille oculis inludere nostris. Hoc Lycidas, hoc ipse Mycon, hoc et Polybotus, Et senior nostra narravit Mopsus in acta. Illi oculos, atque ipsa etiam sub morte serenas Conspexere genas, illi ridentia membra, Atque artus manibus contrectavere recentes, Et devota sacris librarunt oscula plantis. Ergo age, si mihi vera refers, age, littore puppim Solve celer, placidi quando maris aequore toto Unda silet, luduntque hilares Zephyritidos aurae. Nulla mihi jucunda magis, quam quae sibi tellus Fortunata sacros gremio complectitur artus. En tibi laxatos collegi rite rudentes, Spirantesque ferunt volitantia carbasa venti. Interea tu si quid habes, quod taedia longae Soletur taciturna viae, modulare; silenti Suspensum fluctu cernis mare, lentaque nullo Murmure spirantis circumvolat aura Favoni. Immo haec, quae vacuo nuper resupinus in antro Cum primum heu! luctus Celadon retulisset amaros, Deflevi, duraque amens in rupe notavi, Expediam. Tu paupereas de murice conchas Dona para, et plenis, Dorila, gravia ostrea gemmis. Fluctus, heu! noti fluctus, et littora remis Pulsa meis, scopulique maris, lustrataque saxa, Retiaque, et nassae, et toto quaesita profundo Muta armenta mihi, et tenui mea cymba carina; Xaveris occubuit, jacuitque exsanguis arena, Flete, licet, nostris et respondete querelis. Quod si surda silent maris aequora, vos, age, saltem Spargite moerentes, mea lumina, spargite fletus. Heu pietas, quid jam misero mihi dulce relictum est Denique, quid misero jam dulce? Ipsa aequora sordent, Cymbaque, cumque suis vilescunt ostrea gemmis. Te, genitor, moriente, omnis mihi rapta voluptas. Spargite moerentes, mea lumina, spargite fletus. Tu mihi namque parens, tu caligantia coecis Lumina dempsisti tenebris; me sidera primum Sperare, et tuto docuisti insistere cursu Aetheris; et Thelgon, dixisti, sidera, Thelgon, Te poscunt, certumque patet tibi limen olympi. Spargite moerentes, mea lumina, spargite fletus. At nunc quis vel thura piis imponere flammis Edoceat, vel littoreas quaesita per undas Munera sacrare offenso placitura Tonanti? Qualis quae viduata suo vaga cymba magistro Fertur in oppositas nullo prohibente charybdes, Talis, te rapto, talis te, Xaveri, Thelgon. Spargite moerentes, mea lumina, spargite fletus. At saltem ipse tibi extrema conjunctus in hora Vidissem morientem, et sola in rupe jacentem! Frigentes refovissem artus, atque ultima verba Inscripsissem animo, et tecum quoque forte perissem. At nunc deserto jacuisti in littore, nec te Adspicere extremum potui, nec membra sepulcro Condere, eodemque heu! lacrimas tumulare sepulcro. Spargite moerentes, mea lumina, spargite fletus. Hic certe vacuo statuam tibi littore saltem Aequoreis aram conchis, algaque virenti Surgentem; celso nam tu sublimis olympo Regna tenes, coelumque, et lucida sidera calcas. Hic tibi dona feram lacrimis conspersa, tuumque Littoreas nomen resonare docebimus undas. Claudite moerentes, mea lumina, claudite fletus.

Ecloga III: Parthenis

Corydon Pastor, quaesita frustra per campos Parthenide, dum ejus ab antro discessum lacrimis prosequitur, lustralem ad Templum profectionem ex Lycida cognoscit: tum ambo in Pueri, Virginisque laudes alternis erumpunt.

Coridon — Lycidas.

Quos aditus, quae jam refugis nemora avia claustris Lustrabis, Corydon, aut quos errare per agros Institues? Vitrei per prata virentia fontes, Silvarumque umbrae, convexaque cautibus antra Dicite, quandoquidem campos fastidit, et arva, Dicite quas servet pulcherrima Parthenis urbes? Illam ego per silvas, et per spelaea sequutus Nusquam terrarum invenio. Vacua antra queruntur, Et deserta silent teneri praesepia nati. Fallor, an arborea Coridon flet solus in umbra! O Coridon, quae caussa graves inopina querelas Excitat, et misero jubet indulgere dolori? Nonne vides procul ire greges, et vindice nullo Incustoditas per prata errare capellas? O Lycida, nec cura gregis, nec cura salutis Ulla mihi superest; quid enim jam caetera prosint, Parthenide amissa! Miseros pertaesa colonos Illa abiit, nec quos demum diversa penates Incolat inveni, nec queis in saltibus erret. Nescis ergo, sacris Infantem ut sisteret aris, Ad delubra gradu Matrem properasse pudico? Non equidem audieram, meliora ad pascua namque Ivimus, et teneros procul hinc abduximus agnos. Nunc demum heu serus redeo. Sed prata virentes Si tibi sufficiant haedis pascentibus herbas, Pergentem licuit sacras deducere ad aras? Et licuit; Lycidam nec dedignata sodalem Virgo Parens; aequo tulimus vestigia gressu. O Coridon, o qualis erat! Non pulchrior ullo Tempore divinos vultu adspirabat amores. Ipsa, mihi credas, avulsa a sedibus imi In Dominae occursum Solimeia currere templa Visa mihi, ipsa novo sacra exultare susurro. Tum pius haud tanto inflammatus ab aestu Numinis, o senior quae fata arcana Sacerdos Praecinuit, quales effudit pectore sortes! Nazareos Genitrix, Galileia regna, penates Nunc colit, et patrias servat pulcherrima sedes. Fortunate puer dulcem adspexisse parentem Cui licuit, misero decedentemque mapali Adfari extremum, atque extrema adjungere dona! Ipse etiam, ah Lycida, nisi sors inimica fuisset, Ipse comes venissem, et nostro forsitan agnus De grege lustrales isset sacrandus ad aras; Aut nostra gemeret deductus ab arbore turtur. At modo dum luctus quo consolemur amaros Nil superest; vacuo saltem resupinus in antro Virginei partus cautes, et conscia saxa Servabo, et gracili carmen modulatus avena Illius ad notas nomen jactabimus auras. Ipse etiam, tenerae tondent dum prata capellae, Tecum adero, et si forte placent alterna canemus Carmina, Parthenidi, memini, nam alterna placebant. Incipe tu, Coridon, te fistula nostra sequetur. Muscosae cautes, et conscia Virginis antra, Quamvis neglecto jaceatis squallida saxo; Vos mihi cara domus, vestro spirare recessu Dum liceat, patrii vilescunt tecta mapalis. Felices umbrae, et manibus reptata tenellis Antra Deo, quamvis silvestri horrentia cultu, Non mihi dulce magis campos Jordanis amicos, Moeniaque, et sedes Solymae incoluisse superbas. Hic ego divinos meditatus Virginis ignes Inflabo ad numerum tenues ex ordine cannas; Haec loca Parthenidem, percussaque vocibus antra, Parthenidem dulci resonabunt saxa susurro. Hic ego divini nomen mihi dulce Puelli Inscribam scopulis, et cuspide falcis acuta Mandabo saxis teneros in imagine vultus; Haec spelunca meos testabitur omnis amores. Vere novo roseum campo Zephyritis honorem Quum referet, varioque ornabit prata colore; Hic ego purpureis populatus floribus hortos Suspendam circum nexas de more corollas. Quum gravis optata pendebit in arbore fructus, Curvabuntque suos poma autumnalia ramos; Hic ego lecta feram plenis pia dona canistris, Et sacrata omni pendebunt munera saxo, Dulce apibus flores, viridantia prata capellis, Hesperus agricolis, fontes sitientibus arvis; Sic mihi dulce fuit cupidos in Virgine vultus Figere, dum nostrum non dedignata mapale est. Triste apibus taxi, maturis grando racemis, Syrius et campis, et flavis messibus imbres; Sic mihi triste, aliis dum, Pupule, vivis in oris, Non posse ad teneras deponere munera plantas. Sed jam lassato Titan subit aequora curru, Vesper et aethereo flammas accendit olympo; Occidit et Titan, et nox cadet ipsa; sed unus, Alma parens, nostri non occidet ignis amoris. Jam tacet omne nemus, volucris tacet omnis, et omnis Fluminis unda silet, sileant et carmina; sed te, Si taceant versus, taceant si carmina, Pupe, Hic locus, hi montes, haec ipsa arbusta loquentur.

Ecloga IV: Alexis.

Argumentum.

Nocturna fuga e paternis aedibus elapso D. Alexio discessum ejus matrisque ac sponsae lacrimas Damon pastor miserabili cantu prosequitur.

Forte sub antiquae contraxerat ilicis umbra Omne pecus Damon, cum sol altissimus agros Ureret et raucis resonarent arva cicadis. Ergo dum teneri recubant sub matribus haedi Graminaque, et pastas grex undique ruminat herbas, Ille domo profugum patria deflebat Alexin Multa dolens matrisque vicem sponsaeque relictae, Solus et hoc vacuas jactabat carmen ad auras. Hic locus, hi montes, et amica silentia ruris, Et tacita quercus, et lenti fluminis undae Apta satis lacrimis; lacrimas referamus amaras. Dic age dic miseros nimium mea fistula luctus. Nymphae, Romulides nymphae, quae Tibridis, et quae Propter aquam sacri vitreas Anienis ad oras Muscosas legitis commixtis floribus herbas, Heu qui vos tenuere loci, quae devia ripis Gramina, cum dubios Lunae fulgentis ad ignes Praecipiti ferus ah gressu properaret Alexis, Cum genitrix laniata genas, discissa capillos Canitiem sparsa miseram foedaret arena, Impleretque suis resonantia saxa querelis? Illam incendentem gemitus, caelumque profusis Urgentem lacrimis motis flevere cupressus Verticibus steriles illam flevere myricae, Atque armenta suis comploravere sub antris. Heu quot sola vagis luces erravit in agris! Heu quot desertas flevit miserabile noctes Anxia, dum profugum delamentatur Alexin! Ille fugit, tacitisque celer se condit in umbris. Ah puer, ah fugitive puer, quas tendis in oras? Quae deserta petis? quae te spelaea ferarum Accipient profugum? Questus ah conjugis audi, Conjugis ah questus miserae; jacet illa paternis Sola gemens tectis, et saevis pectora palmis Percutit, et miseris ululatibus aera complet. Non illam pueri flentem, innuptaeque puellae, Non illam dulces possunt deflectere matres. Seu roseis invecta rotis Aurora rubentes Extollat vultus, et candida lilia pandat, Seu sese Hesperias velox demergat in undas, Te vocat et teneros fletu corrumpit ocellos. Populea qualis maerens cum turtur in umbra Amissum queritur socium, quem saevus in alto Nugantem vidit ramo venator, et alte Contorquens jaculum vita spoliavit; at illa Nocte dieque leves tremulis diverberat alis Auras, ingentique sonant virgulta querela. Tu tamen, o fugitive, ruis, nec matris imago, Tristia nec miserae tangunt suspiria sponsae. Et nunc desertis recubas seu lassus arenis, Sithoniasque nives Alpinaque frigora lustras, Et dubias sequeris per devia flumina ripas; Sive per incertas Euris spirantibus undas Saxa inter scopulosque maris metuendaque cete Curris, et audaci sulcas vada salsa carina. Forsitan aequoreis morieris spretus in undis. Ah tibi ne tumidae rumpant maria alta procellae! Ah tua ne mediis puppis solvatur in undis! Aut te Scylla ferox, aut te Zanclaea Charybdis Inter spumantes scopulis allidat arenas. Hei mihi namque ferunt medio latrare profundo Nescio quam Scyllam, et fluctus sorbere Charybdim, Et Libyco geminas consurgere litore Syrtes. Non tibi dulce magis patrio considere tecto Maternosque fovere sinus, non dulcia rura Incolere, et latos dominari, dure per agros? Cernis ut incultis revocet te frondibus arbos, Et vitrei fontes, et rauco murmure flumen Te repetant, dominumque sibi querantur ademptum? Sed jam praecipitem impellunt vada caerula puppim Et vocat exoriens tauros ad flumina vesper, Ite meae procul hinc, jam flevimus, ite capellae.

Ecloga V: Elisus.

Meliboeus, Thyrsis, Daphnis.

Occiduas nondum sol vespertinus ad undas Urget equos, o Thyrsi; viden', rura omnia circum Incustoditum tondet pecus, et juga bobus Nondum lassati vasta sub rupe coloni Dempserunt. Hac fessi ambo sedeamus in herba; Mox coeptum repetemus iter, leve gramen, et ipse Garrulus offensis invitat rivulus undis. [Thyr.] Te sequar, o Meliboee, libens; nam me quoque longum Fregit iter; brevis et superat labor, aspice saxum, Quod mihi, dum teneros olim depelleret haedos, Monstrabat pater, et gressum accelerare jubebat. [Mel.] Urge, o Thyrsi, gradus, brevis en via restat ad urbem. Interea tu si quid habes, seu Caesaris arma, Seu conjuratos metuenda in foedera Reges Quod referat, modulare; agiles in frondibus aurae, Et circum argutae responsant undique silvae. [Thyr.] Quin potius nos, quandoquidem portamus Eliso Donum castaneasque nuces, et roscida mala, Illius in laudes calamos inflemus, et illum Carminis celebremus; habent et carmina munus. [Mel.] Quis tamen hic circum gemitus sonat. O bone Daphni, Dic age quid viridi recubans sub tegmine carmen Intonsas resonare doces miserabile quercus? [Daph.] Quid faciam, o Meliboee, aut quae solatia restant, Cum neque per silvas, cum nec per inhospita lustra Heu nostri quondam decus ingens ruris Elisum Reppererim, licet et silvas, et inhospita saxa Lustrarim, jaceamque ingrata solus in umbra? [Mel.] Fortunate puer tibi si tam pulchra querelas Causa movet, moestos fletu corrumpere vultus Desine. Quem dudum per devia rura secutus Quaeris adhuc, nostras, si nescis, ille per oras Regnat, et hos montes, nemus hoc, et flumina servat. Aspicis ut levior ventus sonet, ut nemus ipsum Vernet, et insuetis se floribus induat arbos? Et nemus, et domino plaudit locus ipse recenti. [Thyr.] Quin haec vimineis fragrantia dona canistris Inspice, balantemque agnum; illi haec rustica dona Urbem ad vicinam, non est via longa, feremus. [Daph.] Felices nimium tanto Pastore coloni! Silvae felices! Vobis Saturnia regna Iam redeunt! priscumque aetas mutatur in aurum. Nunc tamen o, si qua est pietas, me ducite ad urbem Ducite me, pueri; sic vobis herbida tellus Florentem pecori cytisum ferat, et vagus amnis Limpida sufficiat pastis sua flumina tauris. Ah liceat vidisse semel te dulcis Elise, Et jam fatales mea lumina claudite Parcae. [Thyr.] Ibimus, interea coeptos abrumpere versus. Ah scelus est, mutamque humero pendere cicutam; Incipe Daphni prior, carmen nos deinde sequemur. [Daph.] Muscosi fontes, sacrum nemus, altaque rupes, Et densi frutices, et densior ilicis umbra, Auraque, quae tenues umbras quatis, aut mihi Elisum Reddite, vel lentas hic propter fluminis undas Cernetis morientem, et corpus inane tegetis. [Thyr.] Solvite jam fessis, pueri, juga solvite tauris, Tityre linque solum; magnus tenet haec loca pastor. Haec loca dum magnus pastor tenet, ipsa virebunt Litora, turgentes scopulus feret ipse racemos. [Mel.] Ite meae jam nunc, laetum pecus, ite capellae; Ludite felices per gramina; regnat Elisus. Iam tristes fugere lupi, jam montibus istis Nullus terrificis trepidabit Pastor ab ursa. [Daph.] Ducite pascentes miseri ad praesepia tauros, Ducite, jam nostris discessit Elisus ab oris. Undique desertos lupus incursabit in agnos. Ipse canis miseras rapiet canis ipse capellas. [Thyr.] O Musae Aonides, o Pastoralis Apollo, Culta nimis quondam mihi numina, venit Elisus, Venit in has silvas; jam nullum numen habetis Et Musae Aonides, et pastoralis Apollo. [Mel.] Venimus en tandem, depromite munera, ad urbem Venimus. O salve terra mihi gratior omni Urbs vetus in gremio si felicissima servas Pastorem egregium, si tu servaris ab illo.