CroALa & LatTy: documentum

Damiani Benessę De morte Christi liber primus 1 Funebres ritus solemni Ecclesia uoto 1

Quamuis epicum genus, tamen tragica materia: ideo in principio uisum quasi prologo exordiri uice propositionis fungenti

Vindicat, humanę repetens monumenta salutis, Et uiduos habitus pullataque carbasa tendunt. Moeretur uulgo templis, delubraque Diuum Condunt, direptis facies stat flebilis aris, Ac passim ingentis luctus nouus ingruit horror. Sed me quo raptat mens? Auferor, oppida solus Longinqua ingredior: redeunt mihi temporis acti Ecce dies, totusque labor tormentaque Christi. Vrbe uagor Solima, surgunt simulacra dolorum. Turba ruit, uoces miscentur, stringitur uni In populum gladius, utcunque ulciscitur ira; Illicet in Christum colaphis datur ire potestas. Hinc trahor in poenas, prętoria protinus intro. Ecce aulę in medio redimitus tempora dumis Et deiectus humi uultum conspectus in ostro Sceptra tenet; cęsum flagris Iudęus adorat. Parte hinc diuersa tibi toto corpore pronum, Pendentem tignis, lacerum Caluaria pandit: Sustinet affixum tollens iam certa subacto Signa Herebo uictas leges et Tartara rupta. Inde crucis tam grandis onus iam tollere iussus, Iam

Iam] inde A

labi miseranda animo obuersatur imago 2 Impelli et torto repetitum uerbere, donec Mole repercussum prostrauit sarcina labens. Heu, pręsens uidit spectacula qualia mater! Ingenti oppressum trabe natum et colla reuinctum Reste trahi, exhaustas uires confectaque menbra, Non tulit et fuso procumbit corpore pręceps. Quis dolor, hic stratos et natum et cernere matrem! Interea causas cędis memorare iuuabit, Exorsu ut seriem repetito mortis iniquę Mente sequi ualeam, coeloque reuersus ab umbris Inferri et Christo uates uictore uagari.

Inuocatio

Tu mihi, qui rerum solus moderaris habenas Aerios tractus penetrans atque intima mundi, Quiue

Quiue] quique A

nouis semper foecundas partubus annum Materiam uarians proprii sub imagine uultus, Vt fluxum maneat perpes nec protinus usquam, Qui uitam aetheriam genito communicat orbi, Ignis deficiat succensus origine prima, Terrenumque tuo simulacrum ut luceat ore, Adsis; te canimus, tibi noster pangitur orsus. Tu, nos ut redimas, hominem tibi Virginis aluo Suscipis, utque nouo terris natura creatrix Emicuit vultu, stupet omnis machina mundi Mirata, ut consors humano constitit ore Naturę duplicis; quęnam concordia tanta Concilians iungit simul immortale caduco? Vagitum cunis infans puerilibus aedis: Cęlestum cuius splendore exercitus omnis Impletur lucemque suam de fonte perenni Deriuat

Deriuat] mut. e deriuant

rerum qua nil speciosius extat, Atque ubi conspicitur melius spectabile nostrum. Indefessa beant obtutibus agmina sese Illa tuis, nobis subter largoque refundunt Vbere, quo dulcis nostro fluit aethere nimbus, Terrenas sordes qui purgat, et intima mentis Illustrans ductis sublimes prouehit alis. Hac ope nunc ausum misteria dicere mortis Erige, et infirmas augens in carmina uires Da tot pro populo passum meminisse labores, Et quę Pontifices tam dira agitabat Erynnis, Exosi ut peterent crucis in tormenta salutem.

Redduntur causae

Vanus honor, nec non sacrorum cultus inanis, Et templi uenalis apex, pollutaque merces Diuini ritus, nec iam libamen in aris Quale fuit priscis quondam de more uetusto, Cordis signabat quando hostia cęsa piamen; Ambitio tantum in populo turbaque uideri, Vulgares auras captare et nomina gentis. Hęc frustra non cura uiris, sed conscia gaudet Quo sibi mens tacito, nullus respectus honesti, Relligioue Dei, scelerumque exempla tueri Non pudet, et patriam documentis fallere legem, Securique, diu quod nemo redarguit, errant. Sed

Sed . . . 90 lignum] Mt 3, 1-10; Mc 1, 1-8; Lc 3, 1-18

postquam, primo quo tunc secessit ab aeuo, Egressus siluis in ripa apparuit amnis Promissa barba et squallenti crine Ioannes 3 Direptoque recens indutus tergore menbra Damnauit gentem, et ualido perterruit ore: "Vipereum genus, atque Herebi patris improba proles, Immineat (quis monstrat enim?) quę pestis ab alto, Cura Dei inuisum solito non auocat idem? Seruetur pietatis opus, quę corda piando Digna parat sceleri, uitę cum pęnitet actę. Iam nihil imponat, soboles quod prisca parentis Estis; namque Abrahę de marmore tollere gentem Ipse Deus poterit: truncis admota securis Stat pridem, penitusque recidet inutile lignum." Nec Christus parcit post hęc incessere dictis, Namque

Namque] nempe A

illo passim properatur, et agmina campis Dum feruent, toto uox protinus insonat amne: "Ecce

Ecce . . . 102 fluxit] Mc 1, 7-8; Lc 3, 16

uenit promissa dies et claustra patebunt, Quę pulsis aditus olim coelumque tenebant. Nos haustas tantum liquido de flumine limphas Fundimus et turpi inundamus corpora sorde, Terrestres toti ualidi nil scilicet ultra. At, coelo qui missus adest, noua pectora finget, Formabitque animas ueteris delemine noxę. 4 Scilicet huic pleno fudit se copia cornu, Deque suo, quicquid nos hausimus, ubere fluxit." Interea nitidus capiti superastitit ales, Seque peti uitreas gradienti uidit ad undas. Nouit signa uiri, uolucrisque argentea quidnam Portendat pendens sublimibus aethere pennis. Constitit et presso uenerans obmutuit ore, Nec multum tali post uoce silentia rupit: "Expectatus

Expectatus . . . 111 resoluit] Io 1, 29

ades, nunc terra piabitur omnis: Hic est, cuius iter componere mittimur, Agnus, Hic delet culpas hominis nexumque resoluit. Accessit

Accessit . . . 116 recenti] Mt 3, 13

uir mundi opifex pignusque salutis." Oppressa attonito ingenti mens luce uagatur, Hausit molem oculis, sed se Deus obtulit olli, Interior qua prodit homo: tum poscitur amnem Et laticum ritu solemnia uota recenti. Detrectat,

Detrectat . . . 120 oris] Mt 3, 14

"Nostrisque piacula sordibus", infit, "Affers: ipse sinu manans primęua paterno Lux, qua depulsis effulget inane tenebris, Nec non pars melior formosior emicat oris." Ille

Ille . . . 123 istos] Mt 3, 15

refert contra: "Obniti tu desine fatis; Sic placitum semel est, numerusque implebitur omnis Iustitię, crescatque gradus doctrina per istos." Protinus

Protinus . . . 126 nouit] Mt 4, 1-2; Lc 4, 2

in siluas agitur tunc solus ab undis; Dumque docet quęnam mortales semita coelo Traducit, nullam Cererem nec pocula nouit. Affuit huic quondam foelici uisus in aruo - Quod stetit heu magno, nam pręceps corruit ipse Primus homo sobolemque infecit culpa futuram - Sed tunc frustratus conatum abscessit et ingens Cura subit, rapto neu iam pellatur iniquus Possessor regno, repetit sic fata timendum, Quam ualidus rapidis tenet unguibus, affore prędę Vltorem; hic uictor spoliabit mortuus umbras. Est regio qua non foelicior altera glebę Seu potius grauidis uindemia [quaeritur]

quaeritur] coni. A

ulmis 5 Siue seges, Cereri aut Baccho non gratior ulla. Explicat hęc Solymis demissum montibus aequor, Qua uertit Galilęus humum non segnis aratri. Hic gens multa uirum passim, populique frequentes, Cinctaque turritis non desunt oppida muris. Quin

Quin . . . uillas] e marg. pro Et licet impositas fundis prope cernere uillas

licet impositas et fundis cernere uillas, 6 Claraque non paucis numerantur nomina terris: Engade sine prole ferax, quid foemina soli Ignotum, nec festus Hymen connubia iungit; Et cui nil tutum, sic fert in secula famam, Dum male sustinuit clangentis murmura cornu, Quęque urbes inter merito se iactat alumno Nazaret, et Sodomis leuior nil diues aquarum Prisca Capharnaos, querulę

querulę . . . Ramę] Ier 31, 15

tum moenia Ramę. Huc primum a siluis se contulit, audiit altrix Terra renascentis pręconia prima salutis. Per populos it fama uiri mirata potentem Amplius humano captu, quem pellere dicto Languores canit, et rerum pręuertere legem. Cognita

Cognita . . . 158 Lięo] Io 2, 1-10

sic Channa est: liquidum prius hauserat amnem, Vnda tulit, uitis cui non certauerit ulla, Spumantem pleno mensis cratera Lięo. Huic

Huic . . . aequor] Mt 8, 23-27; Lc 8, 22-25; Mc 4, 35-41

iussi uenti ponunt, obtemperat aequor, Et quicquid menbris inimica iniuria uexit. Instaurat male nata potens naturaque paret Officio famulata suo. Post lumen ademptum Euasit cęcus tenebris uisuque potitur Diuinę carpens cęlestia munera lucis. Nec

Nec . . . 167 ore] Mt 9, 32-34; Lc 11, 14-15

surdus solum iam percipit aure fragorem, Insinuat sese lux illi, intelligit omnem Sermonis salebram et sensus se promit in ore: Sic subitas mutis uoluit quoque lingua loquelas, Vsque

Vsque . . . 171 aurę] Mt 9, 23-24, Lc 8, 49-55

adeo premit humanę penetralia mentis, Quin post exequias defletaque funera Manes Euocat, et redeunt uitales ossibus aurę. Talis fama uolans commotas concitat urbes: Illicet urgentes, auditur sicubi, turbas Vix iam ferre ualet, nunquam intellecta docentem Tantus amor uidisse uirum: tum gliscit eundo Qua Libano prętenta iacent Traconitidis arua, Atque uias coelo commentus in aequore Phoenix, Quaque Arabes cingunt tunica gens usa fluenti. Ecce

Ecce . . . 185 nurusque] Io 4, 1-42

autem mulier certis afflatibus amens Vrbe stetit media, qualis furiosa Mimalon: "Inueni quem scripta canunt, mihi credite, uatum Ad fontem, Sicimna, tuum, fas uisere, ciues!" Talia uoce sonat, rursusque refertur in agros; Pone trahit populum, Samaria tollitur omnis, Et mixtum vulgus feruent, iuuenesque nurusque. Ecce autem iam signa Dei manifesta latentis Mirati, uultus quę conscia prodit imago, Nondum monstrato digressum fonte tuentur. Dilecto

Dilecto . . . 194 arcum] Gn 48, 22

hęc sorti superaddita terra Iosippo, In ripis dum, Nile, tuis defungitur aeuo Israel et meminit promissa nepotibus arua, Quę uicto tulit hoste pater: "Tibi munera sunto, His", inquit, "pulsus mihi cessit Amorrius agris, Et nostrum robur, nostrum cognouit et arcum." Sic nato senior meritos exoluit honores Officiumque pium testatur fama superstes. Hęc loca raptorem Dinę possederat ultus, Cum Simeon stricto gladio ferus irruit urbi. Mercatus

Mercatus . . . recedens] Gn 33, 18-19

quondam non grandia iugera, campis Illis se tenuit Syria tellure , Cum lędi indignus, tum lędere nescius heros. Collibus his placidus pecudes pascebat in emptis, Accendit donec fratres iniuria Dinę. Audiit

Audiit . . . fallit] Io 4, 39-42

hic illum populus uerbisque repente Dicentis capitur, mulier nec credita fallit. Tunc hominum noua traditio passim imbuit aures: Scilicet esse alios ortus, quis quęritur aether, Rursus opus lymphis per mystica sacra renasci; Proponi hunc panem humanę noua pabula uitę, Carne sua uesci demum, suadetque cruorem Potari; maiora fides neu linquat inausa, Se credi uult esse Deum coeloque parentem Asserit esse sibi, quocum una luce coruscat, Cum sit uterque idem, distinctus origine tantum: Cęlo

Cęlo] suprascr. pro Alto

se terris mitti, mortalium in illo Vitam constitui, quam mutat nulla uetustas, Quę nullos obitus nouit, quam Spiritus afflat Rite suus, Patribus conspectus in alite priscis. Reddidit infestos talis doctrina Magistro Quos scelus et uitę cęcabat cura profanę, Ardor mox haustus quis pridem inoleuit habendi; Affectantque externa, nihil sunt cętera pensi, Non parcunt sceleri, concępit praua libido, Dum satagunt, acies hinc raptim extinguitur ipsa Qua Deus et Legis substantia uera paternę Cernitur. Hinc miseri sensim labuntur in omnem Nequitiam: promissa Patrum meminisse recusant; Non factis credunt, quę coram plurima Christus Aedidit, impingunt tenebris corda inscia ueri. His

His . . . 232 culpant] Mc 11, 18

Orcus pater infandas exsuscitat iras: Illicet aeternum gens odit adultera Verbum; Plebem seduci dicunt, miracula culpant. Ciues

Ciues . . . 244 aufert] Mc 11, 15-17; Mt 21, 12-13; Lc 19, 45-46; Io 2, 14-16

diffugiunt templo, secat ille flagello, Impellitque uiros et humi diffunditur aurum. Pręcipitem festo celebri tum feruor agebat. Atque ita uenturi cecinit mens pręscia uatum, Exederet quod cura uirum cultusque moueret Diuini neglectus honos. Ait: "Hactenus ergo Prodit auarities, templo sibi quęrat honorem Aspernata Deum, quo, dedecus, ausa rapinam Inuexit, scelerique nouus mos uindicat aedem Qua pius instituit ferri libamina Moses!" Scintillę vultu absistunt dicentis, et inde Cessit vulgus iners, cursu et se territus aufert. Vt

Vt . . . 249 nectere] Mc 11, 18

uero seditque pauor, nec iam ora minantis Obsistunt animo, reuocans sese increpat ultro, Et dolet hoc ausum, grauiterque irascitur inde

inde] e marg. pro olli

Fraudari famaque ratus quęstuque sacerdos, Insidiasque necis proponit nectere. Contra Hoc magis instabat dictisque obiurgat amaris: "Insuper et Legem, modo quam contemnitis, ipse Non Moses statuit? Quid me ergo perdere vultis? Ille magis uobis culpandus, si modo debet Culpari, factum qui damnat Lege scelestum. Quin etiam uestrum cum seruet Sabbata nemo Si circumcidi carnis pręputia poscant: Sanantem hac coecum cur luce repręhenditis ultro, Incassumque dolos insonti tenditis?" inquit. Tunc nectit uaria sermonem ambage refellens. Illico se uelli Pharisęus hypocrita sensit, Haud

Haud . . . operti] versus additus e marg.

recto gaudens, uanus simulator operti, Pontificumque manus turbę nihil ausa tumultu, Quę nunquam sibi dicta prius narrantis ab ore Pendebat credens factis suspensa prophetam. "Pro

Pro . . . 295 mundat] Mt 23, 1-28;

solio Pharisęus", ait, "Mosisque cathedra Sublimis sese componit: discite quicquid Disserit, at memores imitari exempla cauete!" Illum

Illum . . . 273 curę] Lc 11, 46

grande docet pondus imponere plebi, Quale tamen digito nequam

nequam non] nunquam A

non mouerit uno; Nil referre sua, simplex si transigat aeuum Et uita et factis monitor documenta sequatur; Monstrari tantum digitis et uelle uideri, Atque sibi in populo credi, nil cetera curę. Hinc genti fastus, adducique agmine longo Ambitio, temere hinc iactantia uana tumenti Mane salutantum, et nomen preciumque magistri. Clamat: "Io Pharisęe, uides sapientia quonam Te refugit propriosque petit sublata recessus? Nequicquam captas: ludit defensa tenebris Obtutus hebetes terrenaque pectora uitat, Atque ideo Legis uerum quod foedus omittis. Nulla fides uobis, quondam de gentibus Abram Educens mediis et quę reuocauit adusta Israel Aegypto Pharaonis compede uinctum. Iudicium periit, periit clementia Legis, Et sectrix decimę diuina, proh dolor, aede Sedit auarities, nec prorsus uilia linquunt. Quis uos aeterno damnatos eximet igni? Non aurum colitis? Vestris Deus exulat aris. Summus honos auro, pensatur uictima nummis, Et sine diuitiis altaria uilia, uilis Aedes ipsa Dei. Quęnam hęc dementia gentis? 7 Par similisque, intus quę coelant ossa, sepulchris Lumina spectantum uaria fallentibus arte, Quę mentis sordes abscondit et extera mundat." His

His . . . 298 senatu] Mt 26, 3-4; Mc 14, 1; Lc 22, 2

ergo causis succensent uera loquenti, Et legum consulta cohors uanusque sacerdos Tractabant procerum medio de morte senatu.

Narratio

Solus discipulis stabat comitatus Iesus, Quaque procul uernans oleis internitet ora, Cunctantes in morem obeunt decliuia montis. Illud fama canit placidę regionis oletum, Sępe Deus quo se solitus referebat ab urbe. Vrbi uicinus delectus in ocia plebi Mons sensim cliuo ascendens consurgit in auras. Molle iugi fallentis iter per pinguia culta, Qua raris suberant pulcherrima prędia uillis: Crescenti segetes serpunt arbustaque dorso, Et cultu iucunda oculis uineta nitenti. Pars bona non ulli cultori obnoxia restat 8 Naturę ingenio requiem seducta petenti, Absunt unde hiemes, tepet et mitissimus aer. Aestuat at longis quando iam solibus annus, Crebrescunt flatus nec deficit aura Fauoni; Terra solo passim gratos exhalat odores. Omnibus optatus secessus ciuibus ille Componit mentem et pellit de pectore curas. Hic

Hic . . . 321 luce] in calce folii pro versibus expunctis in textu (Hic epulis animi pariter uitalibus omnes/Pascebat captos sortis substantia sanctę) et in margine (Hic desiderio et uitę cęlestis amore/Arcano hic aditu lectos pascebat Iesus)

pręsens uitę substantia uera beatę Dum pascit lectos, uisi sibi ponere pennas Protinus et raptim cęlestem carpere tractum, Ac clara tandem compręhensum cernere luce Carmine quem populis cupio

cupio] suprascr. pro vellem

memorare Latino Partibus occiduis atque una auditus Eois. Afflante hic quondam diuino numine cretus Intactę tumido

tumido] tumida A

gestatur Virginis aluo Aeternę insertus naturę Virque Deusque. Principium huic geminum duplex referebat origo, Ostensos

Ostensos . . . 330 ferebant] Mt 2, 1-12

omnis cuius turbatur in ortus Aurora et positis properabant Bactra thiaris: Regem quęrebant et Regi dona ferebant.

ferebant] e marg. pro gerebant

Quin

Quin . . . 337 cicutę] Lc 2, 8-20

timuit circum noctis uicinia lucem Maiorem mirata die, quo tempore Mater Illum utero fudit, uolucres cum uisa per auras Coelestum trepidis nituerunt agmina siluis. Territus audito stupuit tunc carmine pastor, Narraruntque diu, et meminerunt pascua noctis Prodigium, ac gracili res est mandata cicutę. Iam

Iam . . . 346 tulere] Mt 1, 18-25

uero natum uocis coelestis Iesum Egregii monitu iussi dixere parentes, Promissum Legi et prędictum vatibus olim. Nam dederat causam contemptę iniuria Legis Pollicitis, fruticem uetitum dum uellit Adamus, Cum mors perpetuos uitę primum abstulit annos. Debebat damnum hic culpę reparare uetustę Quod desideriis aetas quęsiuit auorum, Et uotum fatis tandem sua secla tulere. Exinde

Exinde . . . quęrit] Mt 10, 1; Mc 3, 13-14; Lc 6, 12-16

Exinde . . . quęrit] tres versus duobus in textu scriptis emendandis additi in calce folii sed deinde expuncti: Atque uiri demum ut primum uox publica facta est/Non audita prius pergit uulgare docendo/Delectos probitate simul sibi iungere quęrit

in populum cum Doctor prodiit ille 9 Delectos probitate uiros sibi iungere quęrit; Secernit bis sexque, suas quis credere curas Possit et arcani magnos recludere sensus. Atque sodalitium instituit commune Magister Formabatque viros; assuescunt moribus illi Doctoris, studiis amor hinc coalescit in isdem, Quos circum dociles secum tunc Christus habebat, Interiusque uiros sacro purgabat amore. Sed

Sed . . . 359 canit] Mc 14, 10-11; Lc 22, 3-6

qui iam mentis penetrali hunc reppulit, absens Transegit mitis de proditione Magistri. Hunc, quamuis obscura, tamen Schariotide uico Ortum fama canit: profligatissimus olim Et quem, tot scelerum caperent cum tędia tandem, Tunc, ut poeniteat, uenientem haud reppulit ille. Sed pietas reiecta breui prauumque secutus Ingenium solitos morum deflexit ad usus. Furtim

Furtim . . . reponunt] Io 12, 6

dilapidat loculis quęcumque reponunt D[um Christum] refe[runt et] cura haud deside uitę Pros[piciunt]

Prospiciunt] coni. A

mirum dictis factisque potentes. 10 Lapsus eo sensim posthac ut uenderet auro Autoremque auri uitęque animique bonorum. Hoc Christi latuit non prouida corda

corda] cura A

futurum, Cum iam uesanum socios secerneret inter. Verum doctrinam

doctrinam] e marg. pro vocabulo quod haud legi potest

quęrit dum linquere terris, Fatis, esse malos, nullis cogentibus, ultro . . . . 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fuderat

Fuderat . . . 452 quietos] Mc 14, 12-15; Lc 22, 7-12

haud uitę pestem laquearibus aurum Munda soli facies, et foeda sorde retersa Depicta unde aberant uarianti marmora textu. Splendida simplicitas turpi sine labe nitebat, Spes ciui certa angustis in rebus egeno. Hic non parca manus miseris alimenta ministrat. Nam uitę cultu peregrinę accommoda genti Hospitio semota domus pars magna recessit. Muneribus uariis late explicat area sedes. Vngi hic et lauisse licet, discumbitur illic, Summendis epulis locus aptus; et altera somno Pars uacat, a turbis longe seposta quieti. Nec statio deerat spaciando commoda, uitę Cum poscit ratio, et lentos incedere pręstat. Huc fert dispensans celeri uestigia passu Inducitque uiros raptim clauesque resignat, Ne qua nocens temere insontes iniuria turbet Et uesci liceat dapibus de more . In

In . . . 456 Petrus] Mc 14, 16; Lc 22, 13

medio stabat gentili instructa paratu, 12 Non lichni mensę patrii, azima desunt, Non quid opus festo Phasen celebrantibus illo: Sedulus

Sedulus . . . Petrus] e marg. loco versus Ipse struit satagens propere tum cetera Petrus

ipse struit tunc ordine cętera Petrus. 13 Aegyptus

Aegyptus . . . 459 coelo] Ex 14, 8 - 10, 23

causam ut solemnia sacra frequentent Iamque

Iamque olim] suprascr. pro iam dudum

olim perculsa dedit, quo tempore Moses 14 Sęuibat plagis minitans et uindice coelo. Nocte intempesta trepidos aggressus et ensem Per mediam cędens exegit Spiritus urbem Hebręos pręteruehiturque sub indice postes Defensos iussi monstrata aspergine sacri. Prodigium fastis ascribi in sęcula fecit, Quoque, Pater statuit, mactetur uictima ritu. Mense

Mense . . . reuersat] Ex 12, 6

diem celebrant primo cum Cynthia lucem Iam quartam decimę iungit lumenque reuersat. Vespere tunc primum laribus fermenta sequestrant, Obtruncant agnos, sudibus dein uiscera torrent: Solenni populis lucescit crastina festo. Cumque pares nocti lux uernę reddidit horas, Ostendit primum Neomenia proxima mensem, Lunaque dehinc reliquos uoluens per signa reuisat Dum celeri fratrem cursu pręuertitur usque Distinguens abitu reparando lumina menses, Donec principio rediens iam clauserit annum. Sic gens digestis metitur tempora fastis. Sub noctem surgens urbem repetebat Iesus, Et gradiens secum dispensat singula mente. Occulit immensum numen, tum cetera cautus Obseruat rerum momenta examine iusto, Correptus qualis turbato nauita ponto Intrepidus sedet et circum impiger omina captat, Tum clauo et uelis titubanti temperat aluo. Pręscriptum

Pręscriptum . . . 487 quotannis] Io 11, 55

et patriam stabat non temnere legem, Quę festo passim cunctosque accersit ad urbem, Vt memores renouent solemnia uota . Ast

Ast . . . 491 amico] Mc 14, 17

odium, tibi quo, Pharisęe, inuisus agebat, Cunctantem retinet, si commoda tempora posset Corripere et uanum populi uitare tumultum Dum de more urbem comitatu inuisit amico. Vestigans tacito tunc alta mente tuetur, Si tandem insidiis, semper quibus excubat Orcus, Implicet ignarum et pręhenso fera uincula tendat. Hoc rerum, quicumque legis, dulcedine captus, Cantantem non aequa sequi me calle memento. Namque ut cauta uiro nusquam prudentia nutet Et referam uictus Phlegethon qua restitit arte Dum fas atque nephas confundit et omnia miscet. Tendentem tuto noctis fax prima tegebat. Ingressus ueteri ne turbas suscitet urbe, Neue leues populi motus exciuerit ultro, Vrbem adit: armari capto nunc milite Iudas Vellet, et arreptum subito ad prętoria duci. Pestis tanta premit, totusque insederat Orcus Visceribus! Pretio nam sanguinis aere recepto Proditor intranti mox limen adhęserat urbis, Consilio procerum ueniens mercator auarus. Has excandescens iras conflabat Alecto: Namque indignari, mortali robore uinci, Et Chaos exuuiis spoliari, limes in altum Conspectus findi, qua sese nexibus arctis Expediant populi, turbatam pectora terret Incertamque animi non antea uisa mouere, Ire uiri uerbis orta nunc luce nocentes, Atque priora animis agnosci crimina nusquam; Se dicto obsessis tantum suaque agmina pelli, Et quęcumque libet uel solo fingere iussu. Humanę hunc tenebrę nullusque obnubilat error: "Quanta non alias mens", inquit, "luce refulsit Mortalis, candens Seraphin sublimia pręstat. Quidnam fata parant? Quid uult aeterna potestas? Vidimus huic umbras ubi Tartara iussa remittunt, Amplius assueto indulsit se gratia pręsens Extolli tantum, solus qui debeat, unquam Hic fuerit; non quę sententia mulctat iniqua est, Quę superos coelo deiecit et infima tollit?" Atque ignara rei in nubem se rettulit atram: Rimatur contexta poli terramque profundam. At rete ut fraudum bene tendi uidit Erynnis, Et late totum cohiberi amplexibus orbem, Huic soli pugnas aequo certamine sisti, Miratur, nexusque inuisens consulit artem. Repperit infęlix nusquam, qua possit adiri. Quin formido feram cohibet consistere iuxta, Atque suum nescit, remanet cur debile, robur. "Hostis quantus adest, et quam contrarius!" inquit: "Omnia tentanti nusquam mihi prębuit ansam; Humanum huic nostro deletur codice nomen. Sed memini puero fluxit de uulnere sanguis: Hic te iam teneo, quantum ius 15 pręualet, omne Morte lues; dabitur poenas hac sumere saltem. Esto, illum nostra uetitum sit sternere fraude: Pręsidium at liceat labanti hoc tollere mundo. Sin fuerit quicquam, quod nostris artibus obstet, Consilii arcanum summi didicisse uacabit." Tunc artes reuocat fallendi et circuit astus: Ingens huic studium primaque ab origine cura Humanam recto diuertere limite mentem, Abiungitque animam centro, qua semita coelo Ducta meat, nec non certus prouectus in auras Et qua mortales euadunt numina tandem Implicat errores et iter conuertit ad ima. Mille assueta modos uersat, tum uirus inungit Inspiratque malum menbris medicamen anhelis; Post onerat curis, tumefactaque pectora flatu Tendit somnifero Lethea obliuia ducens, Sic sontes statuens mortales dira co[ercet]. 16 Aggressura doli repetit tunc texta, fidemque Explorat, Pharisęe, tuam; uolat ocyor Euro, Pontifices adiit, uarias his incutit iras Accenditque odium, furit omnis concitus oestro. Qualis, ceu fama est, Phrigia bacchatur in acta Inuaditque armenta odiis agitatus amaris Et pestem propriam ignorat Telamonius Aiax. Fastu sunt habiti Pharisęis semper honores, Et longo populi quęsita potentia seclo Ciuili solitis urbem miscere tumultu, Sępe ausi ciuem reges impellere contra. Tolli illum cupiunt acuuntque doloribus iras, Quos dudum indoctę commendat gratia plebi, Ore nocens uario gnaros abscondere pectus: Non legum doctrina uiris spernenda sacrarum, Sed uitę mentis penitus sententia discors. Inde

Inde . . . inanes] Mt 26, 3-4

acti Furiis coeunt et curia sedit, Decernit de morte, metus et fingit inanes: Quotidie

Quotidie . . . omnis] Io 11, 45

sed fama magis crescebat Iesu. Bethaniam regio ruit excita finibus omnis: Illas qui dirimit terras urbs monte sedebat, Lata Palestinę prospectans arua iacentis. Hinc demissa iugis regio descendit in aequor, Parte una ingreditur laudatas ubere glebę Qua terras uersat duro Galilęus aratro; Altera adit regni male peruia saxa niualis Iudęę, tractum uicis populoque frequentem. Ad

Ad . . . prodis] Io 11, 43-44

uocem iussus monumento hic, Lazare, . Nobilitate potens, ampli ditissimus agri Lazarus, et late terras ditione tenebat. Huius Bethaniam simul et decliuia montis, Ac totam ostentant ingentia tecta per urbem, Et qua, dum placidus refugis elabitur undis, Collectas Iordanus aquas in stagna relaxat Atque uoluptatum gentis laudatur alumnus, Genesaram picto uectus canit accola lembo, Magdali dictis huc proxima męnia parent. Eiectus quondam patrio de littore fugit Solus cum gemina commissus naue sorore. Expediunt non uella uiri, non aequore tonsę Tinguntur; legit illa uias, appellitur oris. Massiliam eggressi gentes docuere remotas. Iam tunc ille recens uestigia rettulit Orco. O nimium dilecte Deo, o iam tempore natus Optato, eductum rursus fera Tartara coelo Restituunt! Totas ea fama uagata per urbes, Mira canit facta uiris; exciuit amore Tunc resides populos noua res studioque uidendi Opplentur celebri conuentu tecta fidemque Vix capiunt uidisse uirum, repetuntque . Putruerant

Putruerant . . . 613 surge] Io 11, 38-43

clauso defuncti menbra sepulcro: Astitit, et lapidem auferri pręcepit Iesus. Clamorem tollit, quo maximus insonat aether, Et perculsa procul geminarunt Tartara uocem: "Lazare, surge!" Viro sese patefecit Abissus, Atque alias qualis nunquam uia facta per umbras. Germanę sparsis stabant in colla capillis, Tristiaque uberibus lachrimis simul ora rigabant. Tunc circumfusę surgit querimonia turbę, Perculsamque domum miserantur, et omnia late Morte uiri prostrata uacant: pars sustinet ulnis Defessas gemitu et suspiria lenta trahentes, Ac quacumque ualent casum solantur acerbum. Ecce

Ecce . . . 631 caterua] Io 11, 44

autem strepitum commotaque menbra recluso Conspiciunt tumulo, pedibusque innititur et se Vir regit, ac totus panno consistit opertus; Vincla manus niueas cohibent, et uincula plantas. Terrentur subito uisis retroque recedunt; Mox sumunt animos propiusque accedere tentant. Ingressi iuuenem discingunt; haurit apertum Lumen et excisi prodiuit fornice saxi. Concursu opprimitur tenues reuocatus in artus, Adducuntque domum longa comitante caterua. Ille tamen sese retinet post terga Magistri, Obseruatque ducem et numen ueneratur euntis: Multum animis, multum se pectore deuouet olli. Protinus attoniti pensant rem et facta uolutant Egressi tumulo, cunctis ea mira uideri. Tum uero repetunt uatum prędicta priorum, Inueniunt numero promissum Legis inito 17 Et tandem incurrunt pręsentia tempora fatis. Illapsus menti propria sub luce refulgens Explicat humanis ambagem sensibus omnem Ipse Deus; conuersi

conuersi . . . Christum] Io 11, 45

animi capiuntur amore, Agnoscuntque simul manifesto lumine Christum.

ormh kai dianoia

Insinuans sese bifida face scinditur ignis, 18 Permeat, et cordis penetralia lambit adurens. Enituit mens pura uiris, rapit impetus omnes. Illum nam solum celebrant et solus amatur, Fraudatos templi ritus ac secula damnant. Hinc

Hinc . . . 654 periclum] Io 11, 47-50

stimulos addit Pharisęis Dira, iubetque Rursus concilium cogi. "Quid curia deses Nobis," inquit, "agit, quęue hęc ignauia menti? Opprimimur, segnis secordia fecit inertes. 19 Hoc toti populo conducit, id expedit, unus Vt pereat, ne forte adeat plebs cuncta periclum." Hęc

Hęc . . . rursus] Io 12, 10

fatus Caiphas, et tete huc, Lazare, iungunt, Ereptus morti occumbas uult curia rursus. Heu iusti uerique tenax et, concio, Legis Demissę coelo uindex, age stemmata Patrum, Et uatum uobis documenta recenseat ordo! Aegyptus

Aegyptus . . . 662 undis] Ex 14, 5-28

plagis percussa (agite ita superbi) Quod male, dum sequitur, uestigia ponit harenis, Inque oculis Patrum mediis immergitur : Profugiunt

Profugiunt . . . 667 tenentes] Ex 13, 21-22

ataui coelestia monstra secuti Et castris noctu lampas pręfulget heremo, Perque diem nubes populo dat signa fideli Arripiuntque uiam quo duxit tramite numen, Sublimes oculos pendentiaque ora tenentes. Vos non signa mouent, nihil et miracula flectunt, Insontesque manus cohibere a sanguine uates Pręcipiunt: uobis certę sententia cędis Stat contra, tantumque cadat sub iudice Christus, Iam non dedecori, sceleri non parcitis ulli. Quęsiuit quę signa dari gens improba nuper, Nunc uisis eadem tolli festinat Iesum. Inueterata diu sic nunquam ars mitigat ulla, Ingenium trahitur quo fert propensa uoluntas. Neue ignominię mens ipsa obnoxia restet Si iam fas contra ueroque proboque repugnet, Fingit, quid culpę prętendat, callida semper, Non

Non . . . quamuis] e marg. pro quamuis non iusto teneat

teneat iusto quamuis examine lances. Nil refert, utcunque fugis temeraria falsi Iudicia arbitrii; mens improbat omnia nequam. Dum docet haud positam tractandis mercibus aedem, Instituitque uiam coelo, nil sacra potestas Aduertit mentem, nec dicta examinat amens, Sed furit, ac effoeta boni sibi signa petebat. Defunctus cineres semesaque menbra resumpsit: Id

Id . . . errent] Io 11, 47-48

metuunt, regno ne se Romanus auito Exigat, et patriis eiecti finibus errent. Heu frustra, uesane, malum uitare laboras! Hac

Hac . . . 693 istum] Lc 19, 41-44

serpunt, quę fata times: non sera nocentum Terga premit uindicta, dabit mox, improbe, poenas Vrbs antiqua, diem quod non agnouerit istum. Vteris haud uero tu nunc interprete poenę, Cuncti causa mali et cladis, Pharisęe, futurę. Ecce fremunt iterum, tanto mussantque dolore. Applausu

Applausu . . . asello] Mt 21, 7; Mc 11, 7; Lc 19, 35; Io 12, 14

ingreditur turbarum uectus asello: Qualis stelliferum cum possidet aethera solus Lucifer, impleuit largi cum luminis ora, Vnde uagus tremulo subter natat aequore splendor, Et gaudet ridens pulchro sub sidere tellus, Pręsens quod vultu coeli conuexa uenustat, Sideris hinc toti crescit iactantia mundo. Omnibus

Omnibus . . . 713 iungunt] Mt 21, 8-9; Mc 11, 8-10; Lc 19, 36; Io 12, 12-13

at contra uenienti partibus exit, Vrgentisque unum seruat populi unda tenorem. Quaque fuit facturus iter, per strata uiarum Vestimenta uiri tendunt; stat fronde refertum Omne solum, coedunt oleas, palmasque ferebant, Multa quibus pendet prędulcis bacca saporis. Sparsus turmatim populus discriminat arua; Quaque pius graditur Rex, illico confluit ingens Turba,

Turba . . . micanti] versus additus e marg.

simul numero uaria de parte micanti Obuia

Obuia concursu] corr. ex obuiaque occursu

concursu ducentibus agmina iungunt. Ceu cum surgentes turbant examina uenti, Perque leues auras diuersa tulere procellę - Hinc quacumque uident ferri per nubila regem, Vt primum posuere animi, flatusque resedit, Illo continuo sese stipantia cogunt: Sic passim uideas gradienti occurrere loetos. Huc ramos oleę iaciunt, pręsagia pacis, Quamque sibi pręfert superans Victoria frondem. Iam laudes et facta canunt: "Hic

Hic . . . panibus] Mt 14, 19-21; Mc 6, 41-44; Lc 9, 16-17; Io 6, 10-11

milia gentis Multa quidem paucis saturauit panibus; idem

idem . . . morbos] Mt 4, 23-24

Corporibus quoscunque ualet depellere morbos. Macte esto uirtute Dei: tibi flamina parent, Et

Et . . . fluctus] Mt 8, 26

turbata suos componunt aequora fluctus! Dexter adi populum: tibi gens en supplicat omnis. Tu

Tu . . . coecis] Mt 21, 14

gressum claudis reddis, tu lumina coecis, Restituis

Restituis . . . iussus] Io 11, 44

uiduę tu natum: Lazare, demum Existi tumulo funebri sirmate iussus. Pax

Pax . . . redibunt] Mc 11, 9-10

terras teneat, subeat noua gloria coelum! Rex uenit, et populo Dauidica regna : Fausti sint aditus, exordia prospera regi!" Atque alia exultans populus tunc mille recenset: Vt

Vt . . . sodales] Mt 14, 22-33; Mc 6, 45-52; Io 6, 16-21

suspensa tulit tumido uestigia ponto, Et prętergreditur cimba obnitente sodales, Vtque

Vtque . . . aruo] Mt 8, 28-34; Mc 5, 1-20; Lc 8, 26-39

actos Furiis iactauit in aequora porcos, Expulsi inciderant quibus omni demones aruo, Et quacumque, malis regio purgatur, obiuit; Vt Tyrius ciuis nemus et frondentis Idumes, Atque iugo canente procul Iudęa niualis, Foecundęque manum glebę sensere salubrem, Quas stringente fugax Iordanus pręfluit unda, Qui ripa attonitus miracula uidit utraque, Ante celer totam differt ea fama per urbem, Obuia pręcipiti quę cursu effunditur extra. Inuehitur tandem portis, mediisque sonabat In plateis carmen, pars altera templa subibat. Accessum,

Accessum . . . 752 quondam] II Par 3, 1

scopulis qua surgit in aethera moles, Aeditaque aequabat coelo fastigia templum, Quod posuit Salomon, modico qua colle tumescit Moria mons: Ornę Iebusęi hęc area quondam Inter

Inter . . . 755 proles] Ios 18, 11-20

Beniamin et certus limes Iudam, Obuersę in Boream latus hoc sors obuia iungit, Et cedunt hinc iura tibi, Rachelia proles, Ductaque

Ductaque . . . colli] Gn 22, 1-14

grandęuo seniori huc uictima natus, Tradente euentu tunc paruo nomina colli. Hic

Hic . . . sacranti] Gn 28, 10-19

et scala suo coeli post uisa nepoti, Luza uetus Bethel quo facto dicta sacranti, Dumque

Dumque . . . 766 arcę] II Sm 24

scelus regis diuina ulciscitur ira, Hinc

Hinc] e marg. pro hic

ruere educto gladio conspectus in urbem Angelus, et multa clades augescere coede. Mercato sacrauit humum rex territus agro, Atque adolet supplex trepidis altaria uotis. Destinat hanc templi sedem, passimque uagantis Et uersantis adhuc rigidis sub pellibus arcę. Exequitur

Exequitur . . . 769 seclis] III Rg 6

successor opus, nam fata uetarunt Belligero id regi; constructum surgit in auras Templum augustum, ingens cunctis memorabile seclis. Nec

Nec . . . 772 illo] IV Rg 25, 9

primi diuturna fuit fortuna laboris: Aequatumque solo uictor iam Persa relinquens Aegit cornipedem campo calcaribus . Sed tandem inuenta est posthac iam gratia plebi; Erigitur rursus, recidiuaque fabrica . Protinus hanc aucti uisum ditione non esse 20 Pro regni, muris maioribus ambiit aedem Herodes, potuitque inter miracla referri. Feruebant illo, ualuisque patentibus omnem Absorbet populum; strepitu templum omne remugit, Quod uicibus uariis spaciosas diuidit aedes. Quaque aditus primus, duplici circumdata muro Atria fundantur: populi huc concursus ab urbe, Atque intersepto sexus diuisus abibat, Omnibus hic solitis coelestem exposcere pacem, Et foedas animi sordes noxamque piare. Succedit lato excurrens post area campo: Leuitis aditus solis de more uetusto. Haud sedes defensa suis a solibus illa Ex uoto populi quo uictima ducitur omnis. Hic iugulant nam rite pecus funduntque cruorem. Quam

Quam . . . 796 arca] III Rg 6, 15-22; 8, 1-8

struxit Salomon hinc iam transitur in aedem, Cedro contextam quondam fuluoque metallo. Sacra iugis medio stabat libaminis ara 21 Rite litabatur qua mane et uespere semper. Vltima post subeunt magni penetralia templi, Illata est quondam quo magni foederis arca; Fasque semel sacris insistere postibus anno Pontifici, vulgusque locum formidinis horret Omne aliud; reliquum stant clauso limine tempus. Huc ergo ingressis iteratur carmen in aede: "Optato tandem uenit spes una salusque, Vrbs antiqua, tuis prędictus vatibus olim." Sępius hęc repetunt, responsat uocibus aether, Et clamore uirum sublimia tecta resultant. "Heus,

Heus . . . 809 doloue] Mt 22, 15; Mc 12, 13; Lc 20, 20

abeunt omnes post hunc, et pectora languent Nostra diu", queritur Pharisęus, et anxius ambit, Increpatque senes, quod cura deside marcent. Multaque tunc templo ingressum scitantur adorti, Si qua fraude queant captum damnare doloue. Sed uanum sumis nequicquam, stulte, laborem: Nullę huic ignotę ambages, fallacia nulla, Occultumque nihil uel inextricabile restat, Ancipitesque uias errorum hęc regula soluit. Te fugit esse hominem, quę nunc pręfertur imago, Cui tribuit: nunquam uiderunt secula, demens, Tale opus, emergunt huius nam cętera dicto, Et uultum species quęque ac propria imbuit ora, Nigro iussa Chao postquam emicuere sub auras, Vmbras ut tenues tenebris quę deuocat ille. Continuo at coelum egressis hauritur apertum Naturę et tolerant pręscripto limite leges. At non hic nihilo prodit difformis inani: Omnia qua constant, lux delitet artibus

artibus] artubus A

istis, Osque hominis sumens sese mortalibus addit Ipse opifex rerum, uiuax exemplar, inundat Fons cuius rebus late diffusus, et ore Vsquam quod lucet, species delapsa refulget; Ac quantum defit, ratio quod quęque requirit, Singula compensans diiudicat arbiter aequus. Quantum errat ratio depręhendit, et ipsa uoluntas Quantum delirat, quid ponderis actio iusti Deiicit, et subito taxata examine restant. Peruius huic radio, et quantum defecit, inustus Accessit tentans posito clam milite scriba. Cyrino quondam censum Sadocus agente, Sadocus legem et Pharisęum dogma secutus, Seditione potens totam commouerat urbem, Atque iugum capto suadebat pellere ferro: Nam pręstare mori pro libertate tuenda Hortatus secum turbas in bella trahebat. Primo

Primo . . . 861 relinquunt] Mt 22, 15-22; Mc 12, 13-17; Lc 20, 20-26

aditu partes orator prętulit illas, Atque ait: "O nobis assertor cognite ueri, Ad uultus nullos cui cor expalluit unquam, Vnde ostendis iter diuinum tramite recto: Nos gens lecta Dei, stirps Patrum et sancta

sancta] vera A

propago, Quos aluit semper spes lęta et gratia coeli, Romanis indignum Abrahę seruire nepotes. Iccircone licet pręsenti pectore censum Detrectare, manu et patriam defendere legem, Errori an potius gentis succumbere pręstat?" "Frustra", inquit, "tentare paras modo cuncta scientem: Ocyus huc agedum census numismata profer." Prolato demum, quęnam sit, quęrit, imago Impressa, aut cuius descriptio desuper iret, Cęsaris esse, inquit: iubet hinc sua reddere cuique Taliaque haud una penitus miscere necesse. "Debentur coelo quę sunt coelestia: terrę Terrenum tribue, et steterit concordia rebus." Decepit falsos postquam sententia uoti, Illico digressi uertunt hinc terga, docentem Turbis collectis passim populoque relinquunt. Ille

Ille . . . 870 docentis] Lc 21, 37-38

diem totum noua regna annuntiat urbi, Sub noctem in siluas abit et deserta recedens. Lustrat oliuetum coetu comitante suorum, Exemplo, ingeniis adeant quibus aethera, tradens. Hinc rursus remeat, quamprimum discutit umbras Orta dies, uitę miseris reuehitque labores. Ingressus templum medio stans ore profatur: Cultus diuersi plebs plurima cogitur illo, Inque uiri uerbis capitur diuina docentis. Huc passim coeunt, instant solennia quando, Siue fugę Aegypto renouat monumenta cruentę, Seu populus Legem meminit sub monte receptam, Septima quod uoluit referens hebdomada festum, Aut cum frondenti tentoria stemmate formant, Sabbata qui mensis totius creditur anni, Impulsę quis certa tubę dant signa diebus. Verum alias redimit sese longinquior ora, Ast urbem cunctos adstringit uisere Pascha. Et

Et . . . omneis] Io 11, 55

tunc forte dies instabat proximus ille, Ac penitus circum fines exciuerat omneis. Omne frequens iter est properantum, semitaque omnis Conteritur, passim gradientum turba coruscat, Vrgendoque uias exorsi utcunque loquelas Christum quisque suo comiti referebat, in ore Multus erat cunctis, illum sermone frequentant, Verbaque docta uiri mirandaque facta recensent. Tum porro ingressi, quocunque auditur in urbe, Festinant, iterum gaudent spectare loquentem, Intentique nouis formabant pectora dictis: Ingens Doctoris nomen celebratur ubique. Hinc iam liuor edax Pharisęos cogit, et inde Ira diu coctis exęstuat atra uenenis, Insinuatque metus odiumque his Tartarus una. Vtque accita omnis seniorum curia sedit, Protinus a Christo sermonum exordia sumunt. Huius signari maledictis sępe queruntur, Ordinis et fraudes nudari, pristina uitę Libertas rapitur, si plus impune licebit Oranti templis uersari: "Scilicet", inquit, "Suspicit hunc populus; tum quicquid dixerit, olli Creditur, et nostri spernunt documenta senatus. Dedecus, hoc equidem uictum si cesserit uni Consilium, et tantos solus labefecerit ille Conatus: agedum statuat sententia coedem, Expediatque modum, ne circum impune pererrans Infames faciat passimque oppugnet auaros." Sic fatus quidam, hinc ineunt suffragia cuncti: Obtinuit numerus, stetit et sententia tandem, Occumbat,

Occumbat . . . 914 Magistri] Mt 26, 3-5; Mc 14, 1-2; Lc 22, 1-2

soluatque metus ut morte timentum: Cęde supersedeant tantum statuere per urbem Dum celebri festo uersatur plurimus hospes, Cęptum interturbet populi ne forte tumultus, Quem docti cernunt captum sermone Magistri. Nondum

Nondum . . . 920 cruoris] Mt 26, 14-16; Mc 14, 10-11; Lc 22, 3-6

digressi, medium mirantibus infert Bethania sese referens Scariotha tribulis: Acceptum dextris pręhendunt solioque locarunt. Aduentus quę causa docet, nouisse recessus Christi secretos, mortemque paciscitur auro. Conuenit: aes una accepit pretiumque cruoris. Ille

Ille . . . 924 sorori] Mt 26, 6-7; Mc 14, 3; Io 12, 3

thoro iratus surrexerat, intulit aruis Quo lectum Syrię nardum fuditque refracto Vase, domumque totam quando repleuit odore Voce Dei mulier carę laudata sorori. Seu nardo ingenium uarios confudit odores, Et mixti princeps unguento nomina donat - Illud erat, tantas Oriens nam repperit artes Delitiisque dedit regali prodita gazę - Siue ferę sanies, qua non preciosius aurum, Hęc lucis legitur, qua stillat ab inguine uirus. Nam misero gemitu in saltus et lustra recedit, Dumque uagam siluis passim dolor angit acerbus Vlceris, hic duro rescindit stipite plagam, Deliquat impressu tunc urgens, funditur unde Cui par non alius terris manauerit humor Egregiumque ferunt, preciumque accedit odori Florentes inter segetes nardumque reperto, Precipue Taurus qua brachia porrigit ingens, Atque abeunt cani nebulosa cacumina montis. Labentem hinc fluuium et Gangetica despicit arua; At procul aerias qua tollit nubilus arces Assiriamque uidet, nostrumque excurrit in orbem, Terrarum nusquam nardus generosior exit. Hic ubi depastę distendunt corpora spica, Defluit eximius duris cruciatibus humor. Delitias

Delitias . . . 950 honesti] Mt 26, 8-9; Mc 14, 4-5; Io 12, 4-5

postquam mulier has intulit ergo, Obloquitur Iudas: "Quorsum hęc iactura? Receptum Pręstabat uenire, inopi succurrere possent Vt loculi!" Tali prętendens furta loquela Atque alios specie fallente instigat . Exoritur murmur, qualis cum flamina siluę Incumbunt, longe foliis insibilat aura; Certantumque stetit sensim uox dissona cęnę, Atque superuacuos leuiter repręhendit honores. Quos

Quos . . . 966 aetas] Mt 26, 10-13; Mc 14, 6-9; Io 12, 7-8

Christus roseo exorsus compescuit ore: "Quis tantum menti facinus nunc implicat error? Haud uobis culpanda, uiri, quę munus humandi Corporis exhibuit, semper famulata fideli Obsequio mulier: dabitur nam sępe facultas Atque alias ex uoto inopes iuuisse merendo. Hoc pietatis opus; quantum nam sedula pollet, Impendit studium, superetur

superetur] suprascr. pro superatur

pectore quamuis Officium: uenit ecce dies, uulgemur in orbem, Nostraque cum pueris narrabunt gesta parentes, Hoc quoque erit passim terris memorabile factum, Cum pia laudatam sacris mirabitur aetas." Lecta manus procerum mox presso credidit ore Culpatam temere, et sese correpta repręhendit. At Iudas solus furtim se proripit auro Fraudatum indignans damnumque rependere certus, Quanto mercetur seniorum turba Magistrum. Iamque adeo sector tunc aere redibat onustus, It medio mixtus cętu, ceu uisus in aruis Et pulsus de lacte lupum nemore euocat agnus; Vt pręda potiatur, adit, seque ingerit ultro, Perque gregem medium, donec hunc tollit, oberrat. Doctrinę expulerat sacros de pectore sensus, Atque animum quicquid coelesti fingit ab haustu. Hinc iam uisceribus Furiam conceperat, atque Adiuuat urgentem, simul ut traxere uenenum Atque haustum penitus pręcordia lęsa recondunt. Possesso incubuit, tum quantum clauditur Orco, Inspirat sceleris misero: ruit illicet amens, Pręcipit et turbas et capti uincula mente. Non hunc, quę uidit, miracula plurima cępto, Non usus reuocant placidi Doctorque benignus; Oblitusque nihil meminit, cum iussus obiret Oppida et hęrentem Simeonem cerneret una. Quantum illis uirtutis erat! Quęcumque iuberent, Parebant dicto: pellunt de pectore morbos Languentum, obsessis abeunt tunc demones acti. Exortam

Exortam . . . aeuo] Io 8, 12

lucem referebant insuper aeuo, Quodque expectatum est tam longo tempore, regnum Venturum, ut laxent patribus fera Tartara claustrum: Esse quidem rupto sublata repagula coelo, Plurimaque ostensę uulgabant signa salutis, Et respondebant iam facta ingentia dictis. Verum ea restabat impuro euanida uirtus. Sic deformato superum dux agminis ore, Dum potuit gressum reuocare, lababat ab alto. Quem clipeata cohors ad terram protinus armis Insequitur lapsis, casus tonat aethere diuum, Inter adhuc acies sacras non amplius agmen Cernere erat sacrum, et nullo fulgore coruscans. Incessu placido pręibat pulcher Iesus. 22 Lęta duci facies et glaucum lumen ocellis, Atque superciliis positum discrimen honeste. Oris adhuc nasique decor, roseusque genarum Candor et in miti grauitas pulcherrima uultu, Conciliatque simul diuinum aspectus honorem. Ipsa statura uiro proceri corporis apta, Tum demissa comę nodis collegerat oram Cęsaries niuea residens ceruice decenter, Intonsos seruat quę uoti more capillos; Maiestasque metus et castum afflabat amorem. Finit liber primus

Damiani Benessę De morte Christi liber secundus 2 Porticibus iuncti pariter gradiuntur in amplis: Hic hospes primum sese tulit obuius olli, Tendentem saluere iubet, dehinc oscula libant. Vestibulum ingressos spaciosa per atria ducit Accensę qua clara faces dant lumina nocti. Picta sacris stabat series hic eruta libris, Argumentum operumque Dei gentisque uetustę. Hic gemini positus, res nulla imitabilis arte, Concipiunt longe uariarum exordia rerum Quo corpus mentemque aptat pictura fidelis. Namque instar numeri spaciumque situmque sequestrat Congruus angelicis ascriptus sedibus ordo, Statque uorago sinu contra spaciosa capaci. Hęc

Hęc . . . 25 imum] Lucr. I, 988-998

sedes certa et solidę fundamina molis, Nulli hic migratus, nusquam se dimouet illinc. Insistit quocunque loco, nil nam excutit inde, Allicit aut alio, sed ibidem immota recumbit: Non quid sit leuitas regio, non pondera nouit. Mundus in immenso primum hoc concrescit inani, Cui propriis natura locis ingentia menbra Constituit, clauso constat respectibus ordo. Cęlum summa tulit, sed terra resedit in imo. Cętera se medio cohibent, rursusque refertur Ad totum uertex, contraque refertur ad imum, Atque pari uultu reuocat se funditus imum. Hęc prorsus

prorsus] suprascr. pro frustra

ratio iam

iam frustra] suprascr. pro genti [...]

frustra quęritur extra. Inde igitur nostris accedunt pondera rebus, Et motus uaria qui se uertigine uoluit. Recta namque meat, seu circumcurrit in orbem, Quam semel obtinuit nusquam de sede recedens. Alterius gremio complexa recumbit amico Altera pars, fundo medio stant omnia nixa. Porro in mole locus quicumque ascribitur ista, Hęc requies, quantumque recesserit inde remotum, Sponte sua rursus natura reducit eodem. Quicquid at in propria motu iam sede cietur, Exterior nitens impellit labile causa Mota Dei posito digestu fine creantis. Atque ita, quo passim uariantur corpora, motus, Quę moli inseritur, pręscripta lege periret, Exemptumque globo, ni mundo uita fouenti Debita deficeret, sedem pressisset eandem. Sed pars nulla adamat fieri mundana seorsum, Congerie quę fota locum secernit in aluo Et nomen uiresque agitandi uiuida cępit. Vtque uices uarias hęrentia menbra ministrant, Quę decisa cadunt natiuo cassa uigore, Sic quę inserta ualent, pereunt semota repente. Iccirco externi nihil indiga machina quantum Occupat, hic momenta sua est

est] suprascr.

partita subinde. Hęc uaria ingenium formauerat arte figurans, Naturę duplici ut liquidis Deus incubat undis. Materies partu torpebat pigra recenti, Concilians nondum sociis se uiribus expers, Hęc habilis toto uacuo considere sparsa. At menti contra incumbit caligo profundę, Quę conuersa Deo formari debuit insons. Primum concipitur certantis factio uulgi: Hinc abeunt medio et geminum referuntur in agmen Seditioque animos studia in diuersa trahebat. Altera pars nitido euasit pulcherrima uultu, Arripitur penna sublimis prępete coelo. Diuina penitus de luce recondit amorem, Incussamque accensa fouet sub pectore flammam. Instruit hęc acies et digerit agmina Diuum: Terna phalanx triplici discriminat ordine turmas. Diuino intuitu de lumine pendula plebes Lustrandique operata sacris sibi dedita prębet Hanc operam, nusquamque Deo diuertit ocellos. Tota oculus facies coelestum, addictaque partes In geminas aciem, duplicem uim concipit inde, Immensam exhaurit qua lucem, et numine sese Proluit illapso radios iaculata nitentes, Quaque creatarum rerum mens proficit usu, Inde uacat collecta Deo tenditque uoluntas In finem, propria ueluti ui pondera sidunt. Alituum stipata cohors uolat agmine, Sanctus Spiritus unde ciet, clamor meat aethere magno, Et placitura Deo meditantur carmina semper. Hinc circumduci uideas examina ludo, Agglomerantque Deo una omnes ineuntque choręas, Et seruant orbes, ac uergunt semper eodem, Quam densas, liquido cum tranant aere lapsę, Tempus agit seu uere grues longo ordine tracto, Siue aestate, petunt cum pabula dulcia, sturnos, Dum sedes mutant, rumpunt clamoribus auras, Exercent proprios sic agmina sacra uolatus. Namque obeunt, reuocant gyros, et prępete penna Tollunt se uolucres sublime Deoque reducunt. Quęcunque ore ferunt, mirantur sidera nec mens Attingit: subter gaudent elementa canore. Diuersa reprobum genus hinc stat parte repulsum Sedibus aethereis Diuum statione beata, Deformis genti facies inimicaque uisu. Attamen obscoeno lux quędam internitet ori, Heu infoelices mira quę fallit ab arte. Hic quantum furuo Furiarum est cernitur Orco, Et longe pictus sistit formidine terror. Consilii arcani princeps decreta superbus Improbat, et faciem, coelum tanquam execret, alto Deturbatus habet; ruit una turba fauentum, Telluremque petunt coelesti sede relicta. Mutantur cultus, mutantur et ora cadentum, Naturę legem

legem] leges A

peruertunt, seruaque plebes Quęrit regna sibi, miseramque insania miscet, Auertitque oculos ueri qua lumine certo Lux radiat, nimiumque placens sibi perfida credi Plus uero et nimium censeri insana peroptat. Aspernata Deum et legem nihil abdita curat, Solum adamat speciem et mendax in imagine uadit. Hinc animos sumit fastuque tumescit inani, Delegit sedem imperio seque ingerit orbi, Mole recens uacuo immenso qui constitit ampla, Tantum error miseris et fraudis amica uoluptas. Sub specie falsa nam se mirantibus infert, Exitioque suo deceptus fallere gaudet. Sed uanum gentis studium incassumque labores Suscepti, robur lassum uirtusque fathiscit. Nam semel auersos renuentia lumina lucem Calcat humi reprobos et desuper arbiter urget. Pressa grauis cępit tellus immania monstra: Hinc pugnas Herebus superi ciet immemor aeui, Aut nequit aut aciem refugit obuertere luci Diuinę, recta radiis simul obuius, unde Et coelo et terra producitur omne quod usquam est. At qua materies formatur tarda parumper, Ingenium superabat opus: stat machina mundi Ingens, inde suis depingit facta diebus. Caligat primum sterilis sine germine moles; Vtque polo illuxit, coecę fugere tenebrę. Ecce Horas secum sparsis in terga capillis Ortum tempus agit: tunc

tunc . . . 136 currunt] Gn 1, 3-5

protinus emicat orbi Prima dies, coeli tenduntur tegmina circum, Debitaque interitu compescuit ambitus una, Condita miscebat uaria uertigine nutans Vnius rationis opus; noua tempora currunt. Altera

Altera . . . 143 ortus] Gn 1, 6-13

lux oritur, rebus cum luce colores Mox redeunt, canis refugit cum fluctibus aequor, Littora cinguntur, tellus educitur undis. Concipiunt glebę imperio partuque tumescunt. Inde uenit foecunda seges, tum semina gestant Arbutei foetus nuper quis nata seruntur. Tempora deproperant et tertius occidit ortus. Accendit

Accendit . . . 157 Vesper] Gn 1, 14-19

solem et primum tunc Cynthia bigas Aptauit, trito signatur semita calle, Qua contexta poli fulsere micantibus astris, Atque nouis tellus radiis lustrata nitescit, Solque recens lucem roseo quassabat Olympo. Hic ardet plena maturus lampade; at illic Mane suo iam nata iugis Aurora ruborem Spargit, et excitos auium per guttura cantus Euocat, hincque faces diuersis Hesperus oris Accendit, lucet genialis flamma per agros, Nec procul incumbunt uacuis insomnia terris. Inde simul metas annis et mensibus addit, Qua tempestates uariant regionibus orbis. Tunc quartus claudit labentia tempora Vesper. Constitit

Constitit . . . 162 fuere] Gn 1, 20-23

Constitit . . . mundi] e marg. in loco versus deleti Constitit ut mundus perfectis partibus ipse

at simulac perfecti machina mundi, Mox

Mox rutilo] in loco deleti quam primum

rutilo manauit aquis uis germina coelo. Aetherię generantur aues, quęque aequora

aequora] aethera A

uerrunt, Iam passim nigro undabant animalia ponto. Finit quinta dies, suaque hęc momenta fuere. Parturit

Parturit . . . 173 horas] Gn 1, 24-31

et coelo dudum foecunda nitenti Gignit humus, uultus formantur et ora ferarum. Hinc uarias species uiderunt protinus astra, Persultant campis et noto compare gaudent. Incubuit terrę uirtus diuina liquenti Foeturęque dedit maioris munera dotis. Effinxit uultus, diuina euasit imago. Huic late imperium in terras et in aequora cessit, Aerięque simul timuerunt iussa uolucres. Gaudebat consorte thori nouus incola mundi Atque suas iam sexta dies sic terminat horas. Vt

Vt . . . 178 luce] Gn 2, 1-4

Vt . . . rerum] e marg. in loco versus deleti Tantarum perfecta stetit cum machina rerum

perfecta stetit tantarum machina rerum Septima lux oritur coelo fere picta sereno In longum uotis placidę seruanda quieti. Aerii tractus, canentiaque aequora ponti, Ac tellus illa tenuerunt ocia luce. Nulli

Nulli . . . 183 auras] Gn 2, 5-6

tunc imbres, sed iuxta flumine terram Fons uiuo humectans uenientia gramina sponte Potabat, uisus uolui de ualle remota Arua tenet late spaciosius, protinus inde Permeat et nostras multo capite exit in auras. Foelix hinc pecori tellus alimenta ministrat, Et pingui rimantur aues sua pabula prato. Hic prope perpetuo rident uiridaria uere, Seposita nimium foelix regione recessus. Quo

Quo . . . 190 primus] Gn 3, 8

ductus mirans specioso uertitur aruo Tam fortunatos lucos terramque beatam Ipse pater primus: dolet

dolet . . . 193 ambo] Gn 3, 24

hinc male cognita mala, Pellitur et terris uagabundus cernitur exul. Causa mali coniunx tunc, quo diuertit, adhęret, Dantque simul poenas incauti pectoris ambo. Fortuna coniunctus amor meliore locoque Durat in aduersis, erumna haud frangitur ulla. Ponitur hinc uitę stricto custodia ferro, Et longe siluis terror cohibebat amoenis. Erronesque

Erronesque . . . 203 Abelem] Gn 4, 1-2

nouis caluerunt ignibus, atque Oscula complexi iungunt, perque ossa uoluptas Emicuit, risit iunctos Hymenęus amantes. Post iterum repetit curasque requirit easdem, Atque pater loeto tollit sua pignora uultu, Maioremque Chain, aliumque uocauit Abelem. Hos traxit facilis studia in diuersa uoluntas, Exercetque Chain tellurem ac iugera uersat, Alter oues sequitur, latis amat ocia campis. Huic tantum cantus et dulcia carmina cordi, Solaturque fugam et casus sic uoce paternos. Sępe oculos tollit coelo et suspiria ducit: Commendat uitę superis hic usus Abelem. Nascitur

Nascitur . . . cruore] Gn 4, 5-8

Nascitur . . . cędes] e marg. in loco versus deleti Nascitur inde odium fraterna et cędes in agro

inde odium, tum mox fraternaque cędes: Cognati sceleris maculatur terra cruore. Protinus

Protinus . . . apertum] Gn 4, 16

in deserta fugit sedesque remotas Infoelix, facinus diis quando sensit apertum. Huc

Huc . . . 226 uitę] Gn 4, 17-24

prope longa quidem series ueniebat auorum: Primus Enoch; muri iuxta cernuntur et artes. Irad, Mauiael, huic ordine proximus astat Matusael, curisque Lamech partitus amorem Insequitur, lateri coniunx hęrebat utrique: Adda comesque puer geminus, mouet organa Iubal Vocalesque agili percurrit pectine chordas. Ast alter mediis ponit tentoria campis, Et pariter gemino gaudebat pignore Sella. His ardens iuxta candebat in incude 1 ferrum: Ipse pater medio tristis similisque dolenti, Haud gens grata Deo curisque exercita uitę. Sed

Sed . . . 229 Enos] Gn 4, 25-26

melior longo soboles uenit altera tractu. Seth bonus et patri luctum qui soluit Abelis: Altius humanas spes tollit filius Enos. Hunc

Hunc . . . 233 huius] Gn 5, 6-29

iuxta Caynan, natus Malalechel huius. Insequitur Iared, post Enoch in aethera raptus, Matusalem, gaudensque bona cum prole Lamechus: Ipse pater Nochus uenit ultimus ordinis huius. Iamque hominum passim turbę populique frequentes, Non rarus cultor uacui non amplius agri, Cernere mixta uirum totis erat agmina terris. Tunc

Tunc . . . 244 miscet] Gn 6, 1-2

Herebus superis inimicum fudit Amorem Armauitque deum docuitque impellere uulnus. Acer lunato mox arcu constitit ales, Tela uolant, lęsis linquunt sine morte uenenum. Illicet hinnit amans uisa fere

fere] suprascr. pro prope

uirgine captus. Oscula pressabant uulgo rapiuntque puellas, Confunduntque genus male suasi, et coniuge iustus Seth capta de stirpe Chain connubia miscet. Tunc tellus hominum scelere est imbuta profano, Offenduntque Deum prauę facta impia gentis. Illa,

Illa . . . montes] Ov. Met. I, 151-153

sic perhibent, nam tempestate Gigantes Admorunt superinstructos in sidera montes. Fama

Fama . . . tollit] Gn 6, 4

uiros, fama hinc ingentia robora tollit, Queis

Queis . . . fugatur] Ov. Met. I, 150

placida et mitis terris Astręa fugatur. Ille

Ille . . . 258 Chami] Gn 6, 5-10

dolor tetigit uehemens et cura Tonantem. Damnato spectat qua uindex irruat orbi: Impuros inter miseratur et excipit unum. Hic pius et superos sceleris placauerat expers, Secernit fruges cumulatque altaria donis, Annua sic referens partita munera messe. Huius tergemini, soboles pulcherrima, creti, Sem pius et Iaphet, robustaque pectora Chami. Texitur

Texitur . . . 261 ruinam] Gn 6, 13-17

illatis ingens fere machina tignis: Expectat perfecta minas casuraque coelo Fulgura, promissamque hiemem mundique ruinam. Voce

Voce . . . 270 iras] Gn 7, 13-16

Dei huc species animantum cogitur omnis: Turmatim primum campis armenta iugantur, Diuersum genus et pecoris, lapsęque secabant Aetherię uolucres alis pernicibus auras. Ingressę sese spaciosa mole recondunt, Orbis qua tandem perituri turba superstes Sementi seruata feros euaderet imbres. Postremo ingreditur senior scelera impia multum Ante hominum increpitans, superum testatus et iras. Vt

Vt . . . 283 umbras] Gn 7, 16-23

mouit uectes posuitque repagula ualuis, Naufragiumque Deus tribuit contemnere tutos. Tunc primum picea caligine cogitur aer, Atque meant toto clamosa tonitrua coelo. Accensus passim assiduis micat ignibus aether. Tempestas subitas tunc sese exhaurit in undas, Descendit coelum, pluuiis absorbitur aer. Non pelagi discrimen aquis, stant aequora late Et terras rapiunt, facies hinc redditur una. Merguntur campi, pereunt crescentibus undis Colles, et tumidę latuere cacumina terrę. Quicquid [...], quicquid carpebat et auras, Extinctum est, mortis species tulit una sub umbras. Iam

Iam . . . 289 summo] Gn 8, 1-5

pulsę nubes, iam lux sua reddita mundo est, Inque sinus refluit decrescens unda reductos. Relliquię, nabat, uiuentum, machina ponto. Hęsit et aeria sublimis rupe resedit, Armeniam qua Taurus adit, conditque sub astra Excelsum caput, et superat se uertice summo. Hinc egressa manus supplex altaria ponit Atque adolet: gratus superis init aethera fumus. Sarcula

Sarcula . . . 294 liquorem] Gn 9, 20

tunc genitor repetit solitumque laborem. Distinguit scrobibus sarmenta et uinea surgit, Vuaque inexperto fudit calcata liquorem. Ignotam

Ignotam . . . pudorem] Gn 9, 21-23

sensit uim: uersi in terga cubanti Iniiciunt uestem pueri uellantque pudorem. Continuo

Continuo . . . 300 orbem] Gn 10

gentis reparabant damna peremptę: Miratur proprio genitor de sanguine prolem. Vsque adeo sarcita breui est iactura, nouusque Quęrebat populus quem se diffundat in orbem. Cernere

Cernere . . . 310 terris] Gn 11

erat turrim et non intellecta loquentum Verba, uagasque acies diuersa in regna ruentes. Arctoas petit illa plagas Scythiamque rigentem, Hęc Syriam ingreditur, flantes et pergit ad Austros: Sunt Euros tendunt qui contra et lumen Eoum, Atque alii post solis iter mundumque cadentem. Peruentum quocunque, homines regionibus illis Continuo superant, prolatos iungere fines Ambitio magnumque decus, lateque colendo Tendere et intactis populos inducere terris. Hactenus imperium stabat tunc temporis orbi, Instruere et uitam cultu, quę gloria regum Sola diu, gentesque iugis assuescere Ninus Cępit, et arbitrium ius sumptis fecit in armis. Iam genus humanum toto deducitur orbe, Nec superest quo non accessum, multus abundat Iam passim populus: surgunt certamina Martis, Atque iuuat fuso uictoria parta cruore, Et scelus et crescit uiolenta iniuria regum. Vir

Vir . . . 326 defunctus] Gn 11, 27-31

Chaldęus erat genitus de stirpe uetusta Sem patris quondam, Thares de nomine dictus, Inueterata sui damnabat tempora secli: Inde solo patris discedit, pignora iuxta Incedunt, Abram cara cum coniuge gnatus, Lothque nepos, subeunt uenientes oppida. Thares Cernitur hic tolli defunctus. Signa

Signa . . . 329 tenebant] Gn 12, 1-9

secutus Impiger e coelo iussis iter arripit Abram, Lothque comes graditur, qua pingia pascua Sidon Explicat, herbosa pecudes in ualle tenebant. Hinc

Hinc . . . 333 relinquens] Gn 13, 5-12

pręculta legit, regio dum iam una reuersos Non capit et pugnas pastorum rixa ciebat. Et qua Iordanus pręlabitur amne, recedit Loth patruo campos et pabula nota relinquens. Exuuias

Exuuias . . . hoste] Gn 14, 14-16

uictor pulso referebat ab hoste, Atque

Atque . . . docetur] Gn 15

suę gentis senior uentura docetur. Iuxta

Iuxta . . . agros] Gn 16

Agar puerumque sinu gestabat in agros: Hic

Hic . . . promittitur] Gn 17

percussa uiro recutitę foedera carnis, Certaque iam proles promittitur, ac

ac . . . umbras] Gn 19, 1-29

prope tellus Procumbit, nigrasque ruens subsedit ad umbras. Cernitur

Cernitur . . . soporis] Gn 20, 2-3

Abimelech et iurgia nota : Ludit

Ludit . . . puer] Gn 21, 2

anus gremio matris puer, inde

inde . . . ducesque] Gn 21, 9

fugatur Serua, ducesque

ducesque . . . foedus] Gn 21, 27

inter percussit Bersaba . Hic

Hic . . . 346 aras] Gn 22, 1-18

strue lignorum stat patris uictima gnatus: Heu

Heu . . . 346 aras] tres versus additi e marg.

dolor optatę postrema in tempora prolis! Attamen et sic stat iussis parere supernis. Accinctus ferro puerum mox sistit ad aras: Non

Non . . . pecunia] Gn 23

desunt lachrimę, non carę flebile funus Coniugis, in tumulum non pensa pecunia; lectum Est iter ac reditus, Bathuelis filia uenit Optato; hęc lachrimas matris desiccat amanti. Sunt

Sunt . . . 354 gemello] Gn 25

noua Cethurę connubia, longus et ordo Stirpis, et annosi sublimia funera patris. Ismael hic multa circum se prole tuetur, Ventrem alibi foetu soluit Rebeccha gemello. Versatur

Versatur . . . gnatus] Gn 26

Geraris, fugit et noua regibus Isach Pacta ferit: gemina stabat cum coniuge gnatus. Venator

Venator . . . 361 reuerso] Gn 27; 33

quicquid lassanti lustra ferasque Offerret sese iaculo percellere doctus, Emicat in siluas, plangunt per terga pharetrę. Iunior

Iunior . . . epulas] e marg. pro ast epulas iunior

ast epulas matris prior obtulit arte: Venatu genitor turbatur fratre reuerso. Longe abit et fratrem maternum inuisit Iacob. Hic

Hic . . . labores] Gn 29, 15-30

partus quęsitus amor, fraudataque sępe Immensos merces compensat digna labores, Adque

Adque . . . agro] Gn 33, 19

solum patrium post multa exhausta redibat, Depositique lares empto statuuntur in agro. Huc

Huc iuxta] e marg. pro et prope sunt

iuxta raptus, et sunt certamina fratrum. Secessit

Secessit . . . primum] Gn 35, 6-8

Luzam, elata est hic Debbora primum, Dehinc

Dehinc . . . luctum] Gn 35, 16-20

alios obitus, alium audiit Euphrata luctum. Et

Et . . . nepotum] Gn 35, 27-29

clarum ostentat genitoris Manbra pheretrum: Stant nati circum flentes, stat turba nepotum. Parte

Parte . . . 375 Esaus] Gn 36

alia regio nemoris horrebat opaci Diues auis, diues populorum pinguis Idume. Gens olli duplex, diuisaque sceptra regentum: Hac late excurrit uenatu exercitus Esaus. Accedit diuersa uirum fortuna, Iosippus

Iosippus . . . 378 habenis] Gn 41, 39-41

Per uarios casus et multa pericula rerum Cernitur Aegypti tandem pręfectus habenis. Hęc

Hęc . . . noctis] Gn 46, 2

uia fatorum, et uerę pręsagia noctis. Emigrant,

Emigrant . . . 383 omnis] Gn 47, 1-4

Phariis traducitur Israel oris, Quantaque cogit amor Iudam perferre legebant. Ballatus ouium resonant per pinguia culta, Atque uago pecori Arsinois discurritur omnis. Hinc

Hinc . . . auito] Gn 50, 6-9

clara exequias comitatur pompa: sepulcro Ossa patris longum per iter portantur auito. Occubuitque

Occubuitque . . . Iosippus] Gn 50, 26

ingens iam grandi aetate Iosippus. Ambages longę ueniunt prope; tollitur

tollitur . . . 389 aulam] Ex 2, 10

undis Moses et exemptum matri mandabat alendum Insignisque puer forma reuocatur in aulam. Fugit

Fugit . . . exilium] Ex 2, 15

in exilium; uisu

uisu . . . 392 dabat] Ex 3

mirabile uocem Misit flamma rubo: "Procul hinc uestigia siste", Et deinceps mandata dabat rursusque reuisit Aegyptum. Fratri

Fratri . . . Aaron] Ex 4, 27

redeunti occurrit Aaron, Hinc

Hinc . . . Crudelis] Ex 5

adeunt regem et referunt mandata; recusat Crudelis, monstris

monstris . . . 397 clades] Ex 7 - 10

illi coelestibus instant, Duraturque malis Pharao. Bacchatur in omnem Aegyptum clades; permissi

permissi . . . 399 Diripiunt] Ex 12, 31-36

tollere tandem Signa duces abeunt et gentis tecta nephandę Diripiunt: mens

mens . . . uulgo] Ex 12, 28

una uiris, cadit hostia uulgo. Egressis

Egressis . . . coelo] Ex 13, 21-22

monstrabat iter lux pręuia coelo; Incedunt,

Incedunt . . . hostis] Ex 14, 5-9

subitus tergo quibus imminet hostis. "Este

Este . . . 404 malo] Ex 14, 13-14

uiri, durate, bonam spem pectore cuncti Pręripite", ingeminat Moses, "Deus eximet omni, Neu dubitate, malo", gressumque

gressumque . . . 406 natabat] Ex, 14, 22-29

tulere per undas. Ecce instat Pharao, pelagus superingruit hosti. Passim equites, currus, opulentaque gaza natabat. Aequore transmisso exultans iam concutit arma Israel; hinc

hinc . . . 411 Deus] Ex 16, 13

rapido gradiuntur in auia cursu, Perque sitim et siluas et per deserta feruntur,

feruntur] e marg. pro meabant

Quis coelo uenere dapes, populumque cibauit Ipse Deus; quintis

quintis . . . 415 Consulitur] Ex 17-18

castris exercitus intrat In Rhaphidon, scatuitque latex de rupe perennis. Esaidem infestis hic perculit obuius armis, Quo socer excitus de Madianitide terra Consulitur; nitidum

nitidum . . . 419 atra] Ex 19, 16-20

hinc iussus subit aethera Moses. Incubuit nubes circumque incendia fumant, Mons mugire solo et sonitu strepere alta tubarum: Horribili audiri uoces clangore per omnem Hinc populum: nebula tunc sese condidit atra. Ingressus

Ingressus . . . ritus] Ex 20-31

uitę et iuris pręcepta docetur, Quaque Deum placent sacri misteria ritus. Longe

Longe . . . 426 uirum] Ex 32

alia interea castris sub monte geruntur. Sistra sonant, thyasi celeres uertuntur in orbes, Statque Apis medio, recolunt portenta deorum, It ferro Leuita metens,

metens] nitens A

cui multa cadebat Turba uirum. Compacta

Compacta . . . arca] Ex 37, 1-9

stetit prope foederis arca: Illinc

Illinc . . . 429 noxę] Ex 40, 34-38

signa capi solitum, seu castra moueri, Sistere seu potius, uotiuaque uictima duci, Et stabant uarię descripta piacula noxę. Initiata

Initiata . . . amictus] Lv 8, 1-10

sacris gens additur, infula, uittę 2 Et proprii de more uiris gestantur amictus. Dumque

Dumque . . . 435 litandi] Lv 10, 1-10

prophanata non rite litatur acerra, Accensus fratres inuasit coelitus ignis. Quo terrore illo raro accedebat Aaron, Obseruans ritum feriarum et iura litandi. Excubias

Excubias . . . 450 Calculus] Nm 2

statuunt tunc demum et forma redacta est Castrorum, iussum turbas ad signa referri Sub duce quemque suo, medioque recepta locatur Arca Dei, ualidę numerus dehinc plebis initur. Bisseni proceres stabant, suaque agmina cuique Et bissena omnis in castra exercitus ibat. Tunc terno commissa duci custodia, seruat Quisque latus propriasque uices, ut tessera turmis Sortito ascripsit, quadrato tenditur, atque Omne latus sobolis delectę robora cingunt. Seruato pariter incedunt ordine cuncti Quattuor in partes positi, triaque agmina cędunt Cuilibet; unus enim assideat qui peruigil arcę Exemptus, populi numero nec miscuit illum Calculus; hoc

hoc . . . 452 cultu] Nm 3

triplicem sed turmam continet agmen, Officio discreta suo gens subdita magno Pontifici, simili cuius stant pignora cultu. Hinc

Hinc . . . 456 circum] Nm 10, 11-12

motum, noto quam primum classica signo Insonuere uiris; Synai mons milite tandem Deseritur, nubes progressa recumbit in agro Pharanio; circum

circum . . . ignis] Nm 11, 1-3

exurens hic

hic] suprascr.

uisitur ignis. Egressi

Egressi . . . campo] Nm 11, 35

castra effodiunt Asarothide campo, Atque

Atque . . . culpę] Nm 12, 10

luit poenas confictę fęmina culpę. Metantur

Metantur . . . 462 gentis] Nm 13

posthac qua iam

iam] suprascr.

plaga terminat illa. Hinc missi qui certa ferant, fando agmina terrent: "Vidimus Enachidas aequalia robora coelo, Et fortem Esaidem, ualidissimaque oppida gentis." Hinc

Hinc . . . 465 surgunt] Nm 16

questus hominum et diuortia longa uiarum, Ac coedes populi, diruptoque haustus hiatu Interiit Choreas, incendiaque altera surgunt. Cernitur

Cernitur . . . uirgę] Nm 17, 20

examen uirgę, desertaque

desertaque . . . bibebant] Nm 20, 11

rursus Ingressi latices icta de rupe bibebant.

bibebant] e marg. pro potabant

Iuxta

Iuxta . . . Horo] Nm 20, 22

obitus picti, natusque Eleazarus Horo. Vestibus

Vestibus . . . defuncti] Nm 20, 28

induitur defuncti: hic

hic . . . medetur] Nm 21, 1-9

contudit hostem Israel, et lęsis prope uipera uisa medetur. Inde

Inde . . . 475 potitur] Nm 21, 24-35

pererratis regionibus obuia primum Pertulit arma Sei percussoque oppida cępit, Vsque ad Ieboeum quę sunt a finibus Arni. His terris quondam Moabitas expulit ille, Cumque Ogo cernit pariter regnoque potitur. Exagitat

Exagitat . . . 478 auctus] Nm 22, 1-7

populos metus et uictoria circum; Accersit Balaccus opemque et carminis artem, Balaccus regno nuper Moabitidis auctus. Et

Et . . . ense] Nm 25, 1-8

iuxta turpis descripta patibula noxę Cernuntur: Phinees męchos ulciscitur ense. Fit

Fit . . . capitum] Nm 26

census capitum, iaciundę

iaciundę . . . sorores] Nm 27, 1-11

sortis initur Tunc ratio, exposcunt fraudatę iura sorores. Delectus

Delectus . . . recepit] Nm 27, 12-23

Iosue regimenque et sceptra recepit, Conuehitur

Conuehitur . . . auri] Nm 31, 9

terra de Madianitide pręda Plurima, qua populus pecoris ditatur et auri, Concessęque

Concessęque . . . terram] Nm 32

tribus parto consistere tractu, Promissam pactę pugnando uincere terram. Progressus

Progressus . . . Moses] Dt 5, 1-21

medio populo intra septa coacto Commendat mandata iterum cęlestia Moses. Tunc

Tunc . . . 493 ocellos] Dt 34

Abari demum conscenso uertice Phasga Prospicit; hinc multum quęsitę regna tuetur Telluris, quantum spacii latissima pandunt, Ac sic in mortem placidus componit . Tantarum

Tantarum . . . successor] Ios 1, 1-9

rerum molem pondusque subiuit Ipse gubernacli Iosue successor, et arcam Protinus inuexit fluuio deductaque retro Aegit aquas, uacuo cui restitit alueus amne Inferior, tutumque exhausta hac parte meatum Concessit, feruet properando exercitus omnis. Hęc pressit medio et uenientem sustinet undam. Transmissere omnes: imo

imo . . . locantur] Ios 4, 3

de flumine sumptos Bissenos lapides statuunt ubi castra locantur. Tunc

Tunc . . . uidit] Ios 5, 2

circumcidi populum iam Galgala . Hinc

Hinc . . . 512 coęquans] Ios 6 - 19

strauit gentes incussi fama pauoris. Iam primam Hyericon post oppida cętera coepit: Marte alacer fertur, potis est obsistere nulla Vis hominum; passim strages rerumque uirorumque. Obtentum quodcunque iacet procul inter Amanum Et qua tam leni subit aequora flumine Nilus: Ora Syro prętenta mari, porrecta sub axem Vsque Arabum regio, quam limite linea certo Partitur tribubus cunctis segmenta coęquans. Concilium

Concilium . . . una] Ios 24

populi cernunt Sidone coactum: Effertur iuxta Iosue atque Eleazarus una. Hic

Hic . . . 518 omneis] Idc 2, 11-16

alius rerum et fortunę nascitur ordo, Congressasque acies inter uictoria nutat, Oppressę quoties adolent altaria gentis, Poenituit quoties rursus, dominantur in omneis. Longa ducum series sęuis crudescit in armis, Stant pugnata uiris obnixo pręlia Marte. Othoniel

Othoniel . . . riget] Idc 3, 7-11

hic aere riget, stat

stat . . . Aioth] Idc 3, 12-30

ferreus Aioth, Vomere

Vomere . . . spem] Idc 3, 31

bella gerit Sangar; spem

spem . . . 524 paruaque] Idc 4 - 5

Debbora tollit Hic populo, laudumque in partem foemina uenit Barachi; paruaque

paruaque . . . uideres] Idc 7, 1-8

manu Gedeona uideres. Res

Res . . . defit] Idc 7, 16-22

geritur facibus, nec clangens buccina defit. Impius

Impius . . . regnum] Idc 9, 1-6

Abimelech fratrum de coede cruentum Inuasit regnum. Potuit

Potuit . . . 529 preces] Idc 9, 50-57

qua, ulciscitur illum Ioathan: perimunt collisos pręlia, nec iam Euentu caruere preces. Dehinc

Dehinc . . . Iair] Idc 10, 1-5

Tolla secutus, Atque Iair: moestum

moestum . . . peragrans] Idc 11, 34-38

uictoria fecit Ieptam, Filia cui questu replet nemora alta peragrans, Hęc miserę concessa feri solatia luctus. Abessa,

Abessa . . . Abdon] Idc 12, 8-13

Achialon, statque ordine tertius Abdon, Et

Et . . . ulna] Idc 16, 19

peregrinus amor cui non foeliciter exit: Deposuit Sanson crinem meretricis in ulna. Supplicia

Supplicia . . . arca] I Sm 4, 16-17

exhauris hic, Heli, fusaque campis Agmina coeduntur, captiua et ducitur arca. Rexque caput Saul diademate cingitur aureo. Castra

Castra . . . 541 ense] I Sm 14, 1-13

cadunt coram modo quo penetrauit adortus Ionatas solus: sed qui comitatur euntem, Demetit et lęto dat multos armiger ense, Atque

Atque . . . refutet] I Sm 14, 36-45

hic ob meritum in mortem deposcitur insons. Stat contra populus, obstent uel fata, refutet. Accitus

Accitus . . . 546 loquenti] I Sm 16, 14-23

pastor medicę non inscius artis. Dum rapitur, regi furiata mente medetur, Et iungit cytharę carmen prędulce loquenti. Hic

Hic . . . 549 ingens] I Sm 17, 48-51

tortę repetens excusso uerbere fundę Ictus incursu

incursu] incussu A

celeri referebat eodem, Et populi terror Golias mox

mox] suprascr. pro prope

concidit ingens. Ac

Ac . . . iuxta] I Sm 19, 8-10

depicta necis spectant discrimina iuxta, Et

Et . . . uiro] I Sm 20, 18-23

demum misso latitanti simbola telo Iacta uiro effusamque

effusamque . . . coactam] I Sm 22, 1-2

fugam turmamque coactam Atque

Atque . . . necatos] I Sm 22, 17-19

sacerdotes non ullo iure necatos, Nec

Nec . . . aequo] I Sm 31

non uindictam tandem de rege receptam, Marte Palestinis dum non concurritur aequo. Ille

Ille . . . montes] II Sm 1, 17-27

dolor uatis,

uatis] s in uatis suprascr

mortes qui fleuit amaras, Et uos, Gelboi, damnauit carmine, montes. Successus

Successus . . . 560 gentes] II Sm 8

regni faustos pugnataque bella Cernere erat, circumque hostes franguntur et usque Victor ad Euphratem reuocauit sub iuga gentes. Sed dulcis non longa dies mortalibus aeui: Turbatur fortuna domus, statque ultio coedis,

coedis . . . tuę] II Sm 11

Infoelix Aethęe, tuę, sed sola uoluntas, Haud negat esse ream quę se sibi conscia culpę, Eualuit superare Deum solioque

solioque . . . habenas] II Sm 19, 15

locatur Redditus et regni rursus suscepit habenas. Omnibus interea huc acies uertuntur ad unum. Aureus

Aureus . . . eburna] III Rg 10, 14-25

et quo non alter speciosior oris

oris] suprascr. pro ullus

Pro solio residet, spondaque accumbit eburna, Hunc iuxta genitrix, diues pictura superbit. Stabant templa Dei, sublimiaque atria regis, Intentę

Intentę . . . serit] III Rg 5, 9-14

obseruant extremo a cardine gentes Quęcunque ore serit. Sed non mortalibus ulla Res tuta est, meliusque ferunt aduersa secundis. Scinditur

Scinditur . . . 577 paternum] III Rg 12, 9; 12, 28-30

in partes regnum direptaque templi Auexit spolia Aegyptus: proh dedecus, ecce Prostituit se gens ritum auersata paternum. Sed

Sed . . . Assa] III Rg 15, 9-22

Iudę columen populi scelus expulit Assa, Et

Et . . . 584 sacri] III Rg 16

quamuis seras, incesto a sanguine poscit Poenas Bassa, ferox minus, haud innoxius, ipse Insidiis Zambri luiturus crimina, quando Israel in geminas partes diuisus abiuit. Surgit uulgati meretrix ceu corporis Achab, Sub quo cessauit placabilis hostia sacri. Euersi cultus diuini huic, notus in agro Ictus dat poenas; fatoque

fatoque . . . 588 Iudę] IV Rg 9, 22-29

occumbit eodem Qui se participem sceleris coniunxerat olli Rex Iudę: in

in . . . origo] IV Rg 10, 6-7

prolem clades grassata uagatur, Mandatoque die una omnis iugulatur origo. Fatidicę falli nequeunt oracula mentis: Nam fore sic dudum uatum responsa canebant. Tunc,

Tunc . . . 596 Ioas] IV Rg 11, 1-3

qualem in tragico non uidit scęna cothurno, Exoritur casus, faciesque miserrima cędis. Heu regni crudelis amor! Athalia sęuit, Nec pueris fera quod mater, quod foemina parcit. Effugit insanam de strage

strage] e marg. pro peste

ereptus Ioas, Nec

Nec . . . cruentas] IV Rg 14, 5; 14, 19

scelere occisum non tanto Amasias ultus Euasisse manus potuit pietate cruentas. Delituit

Delituit . . . 604 amens] IV Rg 15, 4-6; II Par 26

nato commisso Azaria regno, Elatus frustra uiolata id rettulit ara. Et qui sępe ferox certamine contudit hostem Ac fines circum sumptis deterruit armis, Ille suos animos haud pertulit irrita ponens Thura Deo subitisque notis eluditur amens. Zachariam

Zachariam . . . trucidauit] IV Rg 15, 10

Sellis trucidauit, Manache

Manache Sellim] IV Rg 15, 14

Sellim, Romelides

Romelides . . . interficit] IV Rg 15, 27

natum huic interficit, Oseas

Oseas illum] IV Rg 15, 30

illum. Et sic imperiis agitatus fluctuat usque Israel, inuexitque

inuexitque . . . 614 fouebat] IV Rg 26; II Par 28

scelus cultumque profanum Rex Achaz Iudę; Assyria implorauit ab usque Auxilia, et gemino sic est defensus ab hoste. Non tamen id paruo stetit illi; pręda tyranno Conuehitur raptum templi penetralibus aurum, Gentilesque deos aris male credulus ambit, Quaque perit demens facinus pestemque . Stabat

Stabat . . . 617 ualuas] II Par 29, 1-3

pro templo Ezechias legemque tenebat, Commendatque uiris patrii libamina ritus, Ac clausas moto reserauit cardine . Pontifices populi hic de more piacula mactant: Non

Non . . . 621 cannis] II Par 29, 25-28

desunt cytharę, sonitu non tibia claro, Quęque aperit latum fundo tuba flexilis oram Cimbalaque et uariis resonabant organa . His

His . . . 624 furorem] II Par 30, 6-9

carmen patulo iuuenum chorus accinit ore, Atque iubet fieri populis hortamina circum, Diuinum ut reuocent precibus pia uota furorem. Parte

Parte . . . 630 uinctus] IV Rg 17, 1-6

alia Assyrium migrat captiuus in orbem Israel et patrii traducitur aeris exul, Illorumque larem ignoti tenuere coloni, Qui male commixtis tribuunt exordia sacris, In terra qua cultus erat lectissimus olim. Sed ueterum peccata luit suaque Ossia uinctus. At

At . . . 635 illo] II Par 32, 20-23

pro rege pio Deus ipse accingitur armis Cęlestumque ruunt accensę in pręlia turmę. Res geritur Iudę proprii sine militis usu, Strata uirum cęsis dum spectat corpora castris, Sennacheris campo uix territus aufugit illo. Sacrilegi

Sacrilegi . . . 639 aris] II Par 33

accedit scelus huc insigne Manassę. Templa prophanantur rursus, peregrinus in aedem Ascitur cultus, natusque exempla secutus Non de more patrum uetitis adolebat in aris. Occasum populi cecinere oracula uatum. Interea

Interea . . . 643 templa] II Par 34, 1-13

exitium tenuit aduersaque fata Rex Iosias, ueterum nulli pietate secundus, Instauratque aedem collapsam ac diruta templa. Ecce

Ecce . . . urbem] II Par 34, 14

autem sacris inuenta uolumina legis Vulgantur: metus attonitam mox permeat urbem. Consultis

Consultis . . . 649 usum] II Par 34, 22-28

proceres referunt responsa; futurum Vrbis ut excidio gentis delicta luantur. Interea regis pietati parcitur, irę Subtrahitur meritę populi breue tempus in usum. Aegyptus

Aegyptus . . . 652 satelles] II Par 35, 20-24

iuxta pernix in bella ruebat, Vrget, regi obstet, Iosias festinus; at illum De subita raptum referebat cęde satelles; Quemque

Quemque . . . 655 regem] II Par 36, 1-4

creat populus, pharao illum in uincla petiuit Et secum ducit, solio pro fratre relinquit Eliachim, Ioachim mutato nomine, regem. Ille

Ille . . . 660 auito] II Par 36, 5-10

suis auxit sceleratus crimina patrum, Atque ea maturę processit culpa ruinę, Assyriumque iugum expertus desciuit et hostis Vicini sensit prędas pugnamque rebellis, Accumulat sceleri cui filius hęres auito. Ecce

Ecce . . . 672 pręfecit] IV Rg 24, 10-17

Palestinis sonipes persultat in aruis Assyrius, circumque obsessam permicat urbem Miles et excusso perterret cuspide muros. Tunc rex egreditur magna comitante caterua. Stat paries męstus tam grandi suplice, ceu qui Iactet: "Et ipse fui, cui nunc fortuna repente Succubuit, secumque trahens iam deuehit Orco." Nil contra ille tamen cautes ceu dura mouetur. 3 Protinus efferri thesauros pręcipit

pręcipit inde] suprascr. pro imperat illo

inde Captiuumque agitur uulgus, longo ordine feruent: Imperium inuitos Babilonem tendere cogit. Sedechiam solio pręfecit; sed

sed . . . 677 cathenę] IV Rg 25, 1-7

mala uertit Mens regem populis exemplum triste futurum, Captiuus coram iugulari pignora cernit. Neue fore misero spectaclum lętius ullum, Sic fortuna uices mutauit, lumen utrumque Eruitur, nectuntque manus post terga cathenę. Nec

Nec . . . 696 coibat] IV Rg 25, 8-21

procul inuoluens flammam caligine fumus Tollitur, increpitant dispersa incendia late, Sublatasque faces iaculantur in aethera circum, Obscuram uero per noctem urbs tota relucet. Accensus media templi furit aestus in aede, Saxa ruunt muri penitus compage soluta. Inde ignis superans summam dominatur in arcem, Compręhensoque cadunt subito regalia tecta. Tunc passim serpit uictor, longique laboris Vna dies hauribat opus: carpenta uehuntur, Aedibus huc educta honeratur gaza superbis. Quod reliquum fuerat formę seu roboris urbi, Nominis aut demum, captiuum ducitur, atque Lictores procerum cędebant colla securi. Exultat

Exultat . . . cernens] duo versus add. e marg.

tota uictor tibi miles in urbe, Aediderat longum quae tempus, diruta cernens. Posthac longinquis regionibus exul agebat A patria tellure procul coeloque sueto, Atque una populus non amplius aede coibat. Post

Post . . . 704 censu] II Par 36, 21-23; I Esr 1, 1-4

longum exilium tandem multosque labores Iam fatis aderat promissum tempus, et orbi Eripit

Eripit] e marg. pro abstulit

Assyrii

Assyrii] Assyrio A

imperium, Mędosque subegit Rex Persa ac solio trabeatus cernitur aureo. Affulsit miseris libertas; uisere terram Antiquam patriumque solum permissa potestas, Edictumque urbis tunc diruta tollere templa, Et de regali suscepta pecunia censu. Alter

Alter . . . 707 secuti] I Esr 2

tunc Iosue populum Babilone reuexit, Ascriptique duces acies rexere; manipli Incedunt campis raptim sua signa secuti, Et

Et . . . 715 templi] I Esr 3

multum optata tandem consistere terra Cernuntur. Medio tuba perstrepit agmine clangens, Et ritu ueteri populus tentoria ponit, Ac statuunt altare Deo. Tum protinus aedem Vrgent instaurare; duces capita ardua iungunt Zorobabel cętuque suo comitatus Iesus. Crescit opus: feruent omnes instantque labori, Et perfecta stetit recidiui fabrica templi. Exciti

Exciti . . . 721 potestas] I Esr 7

Assyriam quo facto linquere certant, Lęta manus tandem patrios inuisere fines. Namque hominum coetus uenit alter, et altera castra; Pręsidet his, quid ius quid sit phas, unicus autor Noscere et in populum documenta edicere legis Dux Esdras, rerum cui facta est ampla potestas. At

At . . . 726 talenta] I Esr 8

quos certa fides iras auertere diuum, Quęruntur, sic ritus auis a Mose uetusto, Sic longa serie seruato more iubetur. Adducti parent mandatis, deinde legebant Expositos lebetes argenti aurique talenta. 4 Quęsita

Quęsita . . . initum] I Esr 10

multum tandem uersantur in urbe: Hic poenę ratio turmis et foedus initum. 5 Egregius

Egregius . . . ] II Esr 1, 11

iuuenis non defuit:

defuit] suprascr. pro deerat

aureus olli Circundat humeros uirgato clauus amictu, Qui

Qui . . . tollant] II Esr 2, 11-20

gestu facilis medio stans ordine pangit, Quam partem muri proceres, quę moenia tollant. Vna

Vna . . . ferrum] II Esr 4, 10-12

operi est intenta manus, tenet altera ferrum, Obstrictamque

Obstrictamque . . . plebem] II Esr 5

leuat periniquo foenore plebem. Hinc

Hinc . . . ] II Esr 7

agitur census: congesta pecunia crescit. Cogitur

Cogitur . . . 738 Mirantur] II Esr 8, 1-3

huc populus tota collectus ab urbe, Intentique oculos legis pręcepta docentem Mirantur, iuxta

iuxta . . . 741 plebes] II Esr 10 - 11

iurati in uerba seorsum Quisque suam latę in partem regionis abibat. Rhachelides cum fratre sacram pulcherrimus urbem Incoluit, circum diffusa est cętera plebes. Diuersa hinc series et rerum nascitur ordo, Surgentesque noua cernunt de stirpe nepotes, Atque uices regni uarias bellique tumultus. Stat

Stat . . . 749 sacerdos] J. AJ 11, 298-312

templi in medio fratris de cęde cruentus, Moxque luit poenas post impia facta Ioannes. Pręficitur Iadus, de more hunc infula uestit. Exulat at frater, peregrino et seruit amori Colle Garizeno ponens altare sacerdos, Defunctoque

Defunctoque . . . Onias] J. AJ 11, 347, 2

puer patri succedit Onias. Impune

Impune . . . abactos] J. AJ 12, 2-7

ciues, dum uitant Sabbata, miles Mactabat, secumque trahit Ptolomęus abactos. Affulsit

Affulsit . . . amore] J. AJ 12, 11

tandem miseris spes unica: legem Doctrinę quęrit captus Philadelphus amore. Auctus

Auctus . . . crescit] J. AJ 12, 98

honor populo mandante Nicanore crescit: Certa fides tantum et studii meruere labores. Heu

Heu . . . 761 Procubuit] J. AJ 12, 157-185

quantum semper nocet imprudentia rebus! Interitu gentis pene nam

nam] suprascr. pro hoc

delirat auarus Princeps, ni iuuenis iam cladi obsisteret acer. Mirantur reditum, tunc omnis terra Iosippo Procubuit, fratrumque legunt examen et actis Germanum

Germanum . . . retundit] J. AJ 12, 222

Hircano uictoria lęta retundit. Inde

Inde . . . urbem] I Mcc 1, 29-64

ferox saltus obsedit, sacra prophanat Antiochus iuxta, totam uastarat et urbem. Iussa

Iussa . . . armis] I Mcc 2, 15-28

refellebat sumptis Mathathias armis: Crudescunt

Crudescunt . . . fratrum] I Mcc 3, 25-26

pugnę, stabant et pręlia fratrum, Optatumque

Optatumque . . . festum] I Mcc 4, 36-59

diu celebrant per lumina festum. Sed

Sed . . . 770 cadentis] I Mcc 5 - 9, 18

non bella domi miseris, non extera desunt. Marte uigil passim Iudas occurrit aperto, Atque adeo sęuit mors uultu accensa cadentis. Fata

Fata . . . 774 sensit] I Mcc 10 - 12, 50

ducis luxere diu, molemque subiuit Ionatas rerum, quas impiger euehit armis, Insidias donec fraudemque expertus iniquam Vsque suos cęsos 6 iniectaque uincula sensit. Spem

Spem . . . 780 fraudi] I Mcc 13 - 16

populi Simon moerentis sustinet; illum Sed frangit pietas, iterumque eluditur astu. Hic paries: "Ne crede fidem contemnere suetis." 7 Tandem post hostes externaque pręlia spectant Ecce, scelus 8 , generum soceri de cęde madentem; Heu uitę exitio est probitas obnoxia fraudi! Illinc

Illinc . . . 788 uallum] J. AJ 13, 228 - 248

elapsus studio defenditur urbis Hircanus: subito fortuna ut uertitur, hostem Persequitur uindex patris iam sede recepta. Matris uisa tamen pro muro flagra retardant. Et sic hortatu quamuis reuocantis in arma Antiochi hic acies, admotaque machina, nec non Apparent artes populi nitentis ab urbe, Et mox sublatum percusso foedere uallum. Mutauit

Mutauit . . . 795 mussat] J. AJ 13, 249-300

fortuna uices aurumque sepulcro Eggeritur: passim fert circum signa domando Finitimos, foelix res aeque et fortis adauxit, Ac uastata solo Samaria cernitur omnis. Ciuilis subito discordia miscuit urbem, Saducęa de parte stetit legesque refellit Hircanus, Pharisęe, tuas: plebs dissona mussat. Ponit

Ponit . . . ] J. AJ 13, 301-319

Aristobolus capiti diadema cruentum, Et scelere infoelix male regia sceptra resumit. Pręficitur

Pręficitur . . . 807 uereri] J. AJ 13, 320-404

solio eductus de carcere frater, Et fortuna uiro contra pugnauit eunti. Sensit opem appulsa Aegypti de littore classe, Ac rursus uires reficit, uictorque patenti Euehitur campo: sed uirtuti aemula gentis Seditio transit medios obnixa per enses. Aggessit numerosę odio suspendia plebis: Extorres fugiunt ausi iam obsistere nuper, Testatusque tibi acceptum id, Pharisęe, referri Occubuit suadens uestrum consulta . Consilio

Consilio . . . 816 urbe] J. AJ 13, 405-14, 79

mulier tunc regnum inuasit inito 9 Inque aulam reuocat Pharisęos, gentis honores Restituit dudum non uano crimine demptos. Pellit Aristobolus fratrem rerumque potitur Solus, et exiguam passus uix credere partem, Ad quem spectabant patrii moderamina sceptri. Externę quęruntur opes, Romanaque signa Tunc cępta inferri primum regionibus illis. Ingressus trepida lucet Pompeius in urbe. Qua tantas rerum scripturas explicat aequor, 10 Circundat radios iaculanti limbus acantho, In quibus ingenium non ductu defuit artis: Namque aurum fundunt et multa luce coruscant Qua se diuellunt lambentes orbe coronam. In nubes abeunt orę, quibus insidet ampla Lux tenuem uisum picea caligine condens. Ibat ut

ut] suprascr. pro hic

attonitus uisu per singula Thomas, Dumque leui fixus pictura pascitur, olli Ambages retegens arcanaque mystica Christi Cuncta quidem repetit per longa exorsa Ioannes: "Ipse Deus uires", inquit, "pertingere mentis Quo nequeunt, res summa quidem, rem dicere si phas, Et non sit supra quod uox compellat et omnis Mens capit; ipse sibi et sese intellectus abunde Atque capax apprima sui, res unica certe, 11 Haud quaquam res sola tamen; namque undique amusim Secum correspondet, et alter nascitur idem. Pullulat aeque iterum concors sibi mutuo, et uno Productus riuo subsistit tertius idem. Naturę hęc retinet sese radice propago. Vna tamen natura manet, deluditur illic Quę mentes agitat ratio, geminata potestas Quod ualeat fieri nunquam sic aequa uel una: Namque sua quod non aliunde propagine maius Atque illo, per se quod constat, cuncta resolui Nec posse id

id] suprascr. pro hoc

numero diduci protinus unquam. Nam quantum est, quodcunque ualet, sic pondera lance Stant iusta: namque una trium natura, deique Non plures. Et quod naturę competit, illud Notio fit Patris, quod non descendit ab ullo Principio, fons ipse, et quod transmittitur, idem Quatenus ipse Deus constat, non quatenus alter Filius est, cui porro nihil detraxit origo. Omnis nam transfusa sibi est natura, Deumque Non fors ipsa tulit, ceu rerum cętera uis hęc Naturę: sine Patre nequit nam Filius esse, Et sine prole Pater. Quin quanta potentia summi Est proles mensura Dei! Infinita potestas Manca foret, si par sibi non subsisteret alter: Cuncta resoluuntur sed quo, res unica debet. Sic res una Deus, sed res non sola probatur: Cumque alia excedat, nec par sibi repperit usquam Quo mensus sese cognosceret, alma propago Idem sit quantus, proprio pręscripsit ab ortu Mentis ab aeterno Verbum dicentis origo, In quo iam genitor liquido cognoscitur ipse. Namque sui latuit nil illum; protulit ergo Quicquid concepit de se sua dictio Verbum. Hinc quod detrahitur Verbo, de robore demit Primęuę Patris naturę protinus illud. Quamlibet et magnus fuerit, non optimus esset Summus amor tali sibi ni manauerit actu, Virtutem ut semper sequitur comes ipsa uoluptas, Quam citra sine laude operam consumit inanem. Sancta Dei iccirco manat pax illa secundo, In qua complacuit sine tempore Filius olli. Quantus et ipse Pater, quantusque est Filius, esse Tantus debet amor, qui tali prodiit ortu. Quantumque huic adimis, subito subducitur illud De bonitate Patris uel de propagine Nati. Si non aequalis, sin ipso haud impare compar Non respondet amor, genitor nempe inuidus esset. Ast illis uitium de finibus exulat omne, Atque ea produci demum perfecta necesse est: Sic producta ideo personas dicimus esse. Cętera nam referunt quo se, substantia prima est, Esse quidem rebus iam cunctis pullulat unde. Cumque adeo longe genus intellectile pręstet, 12 Hinc

Hinc . . . iam] e marg. pro Illo atomos cuius signamus nomine nobis

atomos ipsos signamus nomine quo iam 13 Impositum stirpi diuinę rite uidetur. Esse ipsum, porro cui iam substantia uera est, Viribus immensis et grandi robore degit. Promicat hinc, summaque Deus numeratur in aethra, Dum tot personas aspectus mutuus alto Constituit, foetuque Deus dum germinat ultro. Quodque bonum summum simplex est illud et unum, Sic natura Dei numero haud diducitur

diducitur] e marg. pro pręhenditur

illo, Seque aliquo non illa refert, omnino sibi una, Summa sibi atque eadem sese complexa, triformem Sed seruat uultum, facieque relucet in illa, Mutua quę secum collatuque lumina iungit. Altior at captu, nec dictu effabilis ulli, Quę uita hęc, uerę ratio tamen unica uitę, Nilque aliud nisi uita, simul mortalia nanque Cętera cuncta manent educta in luminis oras, Cum prius haud essent penitus, quantumque propinquant, Percipiunt uegeto diffundi lumine uitę. Huic demum uotis humana silentia libant, Cum mens fessa redit captatis sensibus impos Conatus, rerum dum non respondet imago, Vnde sibi construxit iter gressumque parauit. Attamen hac itur, quo mens pertingit et ipsum Nominibus sibi mille uocat, qui dicitur unus, Et uere est unus, quoue est nil certius uno: Qualis luscus adhuc incertum hac conicit umbra Lucem impartitam partito lumine cernens, Hinc nouit primo quantum declinat ab ortu, Dum minus attingit simplex primum illud et unum. Quęque etenim proprio uirtus pensatur ab actu, Diuisim tantum quę simplex fertur in unum, Iuxta animę nobis dispar notescit origo. At Deus omne bonum perfecti quicquid et usquam est, Is uero est illud, pariter diciue meretur. Cum duo sint uirtus, atque hinc qui prouenit actus, Longe actus pręstat, uocemque accommodat olli: Huius sed uirtus ceu radix, protinus inde Actus distinguit natura libensque uoluntas. Nil fluxum peperit natura potensque moueri, Processus

Processus] e marg. pro productus

illo referuntur, origine manant Qui prima, diuersa quidem naturaque duplex Non uenit hinc, eademque manens substantia segnis Haud torpet, genita sed sese luce tuetur, Atque aeternus amor tali spectamine prodit. Magni hęc ipsa Dei, si fas est dicere, uita Perpetua, et motu nunquam uariabilis ullo. Sed quodcunque iubet fieri diuina uoluntas, Haud quaquam subito certum immensumque necesse est, Arbitrio cuius limes pręscribitur ille. Quantumcunque tamen distabit origine prima, Vt quod fortuitum ac aliter contingit haberi, Atque ratum et nullis agitabile casibus unquam. Ergo illo reuoca, quę passim condita cernis: Vt libuit construxit opus, queis scilicet ipsum Se prodat, uoluit uarios effingere uultus. Serua ministerio tunc primum turba refulsit Spirituum, atque acies duxerunt ordine iussi. Dehinc hominem mox tollit humo, cui foedere certo Extendit coelos, intusque elementa ligauit, Diuersis ferri et iussit circum actibus orbes. Atque ita prouisum, uitę succurrat egenti, Et mundus foueat largo uelut ubere parta. Ast hominem coelo spes altior euehit, ultra Ingenii proprias cui dotes addidit, ipso Auro nobilius diuinum munus opemque, Qua degat foelix, et coelum possit adire. Neu quis tot rerum causas quęsiuerit extra, Diuinique operis finem putet esse caducum Et mortale, uetus sacri hęc sententia uoti. Filius asseruit non se sublimis in arce, Cui par, cuique et numen idem similisque potestas, Nec uelut inuasit regalia sceptra tyrannus. Ingens arcanum - quid dictis demoror, o mens! - En famulum exhibuit sese, uilemque figuram, Sic placitum est, deuota Patri uelut hostia legit: Consilio Deus ergo huc rettulit omnia condens. Hic caput et primum fuit albo nomen in illo, Index et ueluti totius lemma libelli. Hunc hominem uiles hodie nos cernimus ipsi." Vt dixit, lachrimisque genas simul implet obortis, Pręclusitque dolor fauces, non hiscere quiuit Amplius: o pietas ac aeui pectora primi! Quę lux tunc fuerat, quis lectę gentis et ardor? Sed quia nunc coepto decurrens orbita flexit Ingenio monstrante uiam, iam tempus habenas Tendere pręscripto reuocantes tramite cursum. Hęc satis, ut facilem capiat doctrina tenorem. Finit liber secundus

Damiani Benessę liber tertius De morte Christi 3 Hospitii

Hospitii . . . 3 paratis] Mt 26, 17-19; Mc 14, 12-16; Lc 22, 7-13

sonuere fores coetusque subiuit, Atque intus spacio patet area lata capaci: Stant mensę et dapibus iam pridem instructa paratis. Officii primo memores de more Magistrum Hic obeunt, orbem facta cinxere corona. Ille oculos tollit supplex et uerba precatur, Dumque precem solitam exequitur, pia turba silebat Et secum uoluunt suspensi pectore dicta, Auditoque animi reuocantur carmine cunctis: "Pectoribus, mittis quam tu, clarescere lucem Da, pater, istorum, da lumine noscat in illo Terra tuum nomen: namque illi hęc uita salusque." Inde serit prisci repetens exordia facti, Seruierint

Seruierint . . . labores] Ex 1, 13-14

Phario ut putres 1 in puluere, et inter Erumnas ueluti pressos ac mille labores Poscebat

Poscebat . . . amaris] Ex 5, 1-4

Moses per multa pericula regem: Asper

Asper . . . amaris] Ex 7 - 10

acerba tumens

tumens] tuens A

dictis renuebat amaris. Ille urget monstrisque nihil perterritus instat, Feralisque

Feralisque . . . coedem] Ex 12, 21-30

Dei tandem distringitur ensis: Auertunt populi monstrata litamina coedem. His arcana docens addit misteria ritus: "Protinus Aegyptum miseris, ubi legis iniquę Seruitio premimur, damnatas esse tenebras Mentis, et ex[...]s diuini numinis usus, Qua late in populos regnum sibi corripit ipse, Qui nostrę imposuit naturę primus, et aruo Eiectam lętus foelici cedere uidit, Stultitię commissa suę iam morte luentem. Hinc", ait, "auersum genus est erroribus omne, Nec posthac meminisse uolunt, quę uita manebat Mortales patrioque solo et secessibus illis, Quo uetitum inductus fruticem male contigit Adam. Talem progenies poenam scelerata rependit: Mancipium coepit partim quam uile uoluptas, Atque auri aesuries et amor uesanus habendi, Ambitio partim, turbę dum credit inerti Immerito quęsitus honos popularibus auris. Hinc medio irrupit Stygiis emissa tenebris Inuidia inficiens macie iam pallida uulgus, Atque inter populos rabies armatur et ensem Intinxit nullo discrimine coede suorum. His simul ignauia et secordia deses oberrat. Aequora tot pestes tenuerunt libera terrę, Quis uitę exitio ratio iam extinguitur omnis", Et quo narrabat posthac scelus ordine creuit. Vt iam desierat qui thura imponeret aris, Sola coli uoluit postquam uiolentia regum Atque illo tandem progressum, numen haberet Quod statuit sibi quisque malis erroribus actus. "Quando igitur uehemens animis furor incidit", infit, "Mentis et arbitrium rapuit sibi praua libido, Tunc sceleri terris posuere altaria passim, Credebantque deos frustra quoscunque suasit Impetus et ueri cultus ignara cupido, Quę bona fortunę semper fugientia captat. Oblitisque Deum et ueterum pręcepta parentum Tunc neglecta pię sunt uera piacula mentis, Addictique abeunt erroribus illicet omnes. Sed casum miserasque uices speculatus Olympo Omnipotens statuit certis sua secula fatis. Naturęque dolens soboles primęua ruinam, Submitti uoto qua debuit illa parenti, Haud quaquam instaurans miserando perdita defit, Atque nouę ponit condens exordia uitę, Occultoque uiros aditu pertentat, et aethram His aperit, nubem remouens, qua lumina uulgi Caligant, coelo et nequeunt admittere uisus. Permissum hac miseris inoletas noscere sordes, Iussaque concretis adhibere piacula noxis." Hinc docet, ut legit, prolem

prolem] suprascr. pro sanctam

unde educeret almam,

almam] suprascr. pro prolem

Atque sibi multum quęsitos scilicet

scilicet] e marg. pro verbo quod haud legi potest, forsan destina(n)t

ortus. "Commendat spectata fides, quos deligit", inquit, "Certaque

Certaque . . . 76 amori] Gn 17

continuo percussit foedera genti, Cui ferro sacrauit Abram pręputia primus Initium instituens lustrati pectoris illud, 2 Atque ita diuino stirpem deuouit amori. Sed Deus erumnis uariis exercuit illum, Exemplo ostendens coelo quę semita ducit, Quod numen soboli posthac hęrebat amicum. Componens animos atque extera gesta uirorum Vsque adeo gentis formabat pectora lectę." Distinguebat item, ueluti depicta per actus Historię ueteris series apparuit omnis Degendę legem iuxta pręceptaque uitę, Dum rerum proprios animis accommodat usus, Et sibi iustitię quadrat dum calculus omnis. Quin illo penitus describitur ordine rerum: "Quicquid", ait, "de me cecinerunt carmina uatum, Et status umbratur coelestis, certaque passim, Impressa uelut effigie, respondet imago, Quę specie uerbi moderantis lapsa resultat. Nam quia nec diuum nec certa lege peribat Ipse homo, queis hęsit, placuit dissoluere fraudes. Consultum primo occurri qua debeat arte, Sed quoniam longe uim ipsam natura repellit, Iccirco in causa libuit contendere iure. Tunc

Tunc . . . 105 redacti] Ex 21, 12-17

uotum uetus in partes concessit amicas Iusticię, noxęque legit ceu uictima carnem, Et dolus hostilis coepit sic iure retexi. Sed tamen assereret frustra sibi libera iura, Ni iuga ceruicem prorsus depulsa leuarent. Iccirco numerus tota seruatur amusi Iusticię; debebat enim manus ultima poni Si scelus occideret mortale in carne perempta Humanę Verbi naturę sponte redacti. Restituet sic regna Deo mors nostra genusque Asseret hinc proprio humanum de compede iuri." Hęcue typo monstrata docet misteria priscis, Grandęuus

Grandęuus . . . 116 igne] Gn 22, 1-13

sobolem quando pater intulit aris Susceptam extremę sub tempora cana senectę, Hostia qua flammas non gratior imbuit unquam. "Aspexit diuina", inquit, "clementia uotum, Et fati cessit meritis antiqua uoluntas, Atque una cędis pręiuit imago futurę, 3 Mactatur tremulis aries dum uepribus hęrens Impositusque puer medio seruatur in igne. Sic non ipsa Deum lędunt mortalia, quamuis Ascribens hominis sibi nuncupet omnia uere. Cumque

Cumque . . . 123 gerebant] Gn 37

iterum patri simulatum signa cruorem Ostendunt, uerumque seni mouere dolorem, Atque fidem incursus fecit prętexta ferarum. At puero educto crudelia pectora fratrum Auro mutarunt uitam preciumque gerebant; Ille quidem nusquam fugit iram aduersaque fata, Quamuis

Quamuis . . . 129 mente] Gn 39

acceptum commendet gratia regi: Nam puero nocuitque fides et forma pudico. 4 Eiectusque agitur tectis regalibus insons: Punitur frustra uinclis et carcere tetro. Tantum sęuit amans et percita foemina mente. Tunc

Tunc . . . 133 damnum] Gn 41

insperato fulsit prudentia uincti, Prędixitque famem in longum mens prouida, spemque Expedit in tanto rerum discrimine solus, Et tempestatis sustentat pectore damnum. Res

Res . . . 138 auctum] Gn 42 - 47

fratrum afflictas respexit, et ubere regni Ditauit largo, pascuntur pinguia culta. Hinc creuit late populus regionibus illis, Qui tractus obit Aegypti passimque pererrat, Et spectans armenta pecus lętatur et . Ipse Deus meritis dum singula facta repensat Et peragit librans examine cuncta fideli, Dum proprio officium metitur munere Pręmonstrabat iter uitę, qua carpere lucem Fas sit, et aetherium sudore haurire decorem. Ordo quidem rerum fati decreta figurat, Expectata salus populo promissaque Legi Oblata ut sperni debebat et in cruce poni. Post exantlatos tandem seruata labores Orbe alio capiet quę iam uenundata regnum, Defendetque famem terrarum, et tuta locabit Cuncta, animę caris si compleat horrea donis, Accitosque domo fratres hic ubere pascet Coelesti, latoque animę regnabit in agro, Multaque gens crescet, crescent et pascua fratrum, Magna ducis donec memori benefacta manebunt In populo, hospitii durabit gratia plebi. Sed uenient oblita Deum fera secula rursus, In quibus elapsi manans resplendet imago Temporis aeterna Verbi de luce, cietque Pro meritis aeui surgentia fata futuri Aegyptus lectam quando premet altera gentem, Cum sibi munitas statuent in collibus arces, Vt temere iniusto populis sub pondere pressis Diuinum tractetur opus non corde piato. Tunc porro instrato prodibit bellua Bisso Vt mihi consurgat iam longa ciconia tergo. Huic amor et studium iam dudum, mascula uirtus Omnis ut intereat; generosos amne iubebit Exponi mares, pueris cum lacte parentum Dum uitia infundunt sacro contraria fonti. Qualiter

Qualiter . . . 172 alendum] Ex 2, 1-10

et fluuii stagnantis margine lintrem Aspexit, tollique iubet pharaonia uirgo Et puerum exemptum matri commendat . Vt creuit pubesque genas lanugine uestit, Continuo populi libertas prouehit illum, Et contra Aegypti uindex accingitur iras. Sed

Sed . . . orbem] Ex 2, 11-22

non successit compos sententia uoti: Pellitur hinc, fugiens Nabathęum migrat in orbem, Huicque

Huicque . . . 184 ira] Ex 3

gregem et pecudes conspectum gramen agenti Succendi, nec iam comburi, uocibus urget Pascentem, ingenti late loca murmure replens Aegypto populum pharaone educere iusso. "Macte esto uirtute", inquit, "columenque tuorum Aggredere, et me nunc exordia suscipe facti Auspice; namque omni sęuum tibi persequar ira." Exagitat

Exagitat uariis hinc prorsus pestibus illum] Ex 7 - 10

uariis hinc prorsus pestibus illum, Et demum intingi pręcepit sanguine postes, Ac noctu regno clades grassatur in omni. Inde abeunt uulgus prędati dite per urbem Ingressique auido transmittunt aequora cursu, Atque heremo profugi longis ambagibus errant. 5 Sic uos per terras pręconia nostra ferendo Non uulgata prius latus audiet omne docentes, At coniuratus passim tamen exiget orbis. Tunc pugnę genus omne ferox exerceat hostis Fata uolunt; uictus semper noua bella mouebit. Hinc status et tantę fidei uariabitur aetas: Namque oppugnanti obsistet Lex obuia formans Mentem hominum, uariam quę lectos instruet artem Quaque resarcirent iacturam et damna docebit. Ecce gradum affectant isti dum ponere coelo, Et terris nubem diducunt, lucis apertos Vt pręstent aditus arcanaque mystica pandunt, Opponens sese rapiet stricto ense tyrannos,

tyrannos] tyrannis A

Inque neces urgebit eos, ferrumque per omnem Exigere aetatem totumque haurire cruorem. Concipiet tantos animos oriente salute Hostis, et ingentes agitabit pectore motus. Sed secura metus, nullo perterrita casu Turba uirum excipiet pulcram per uulnera mortem; Loeta magis penitus crudeli a morte redibit, Vberiorque manus semper tormenta reposcet. Et cum signa crucis ferri omni uiderit orbe, Ingenioque nouo atque alia conabitur arte Oppugnare fidem manibus, [...] 6 arma remissa Det uictus tandem leges ac iura tenenti, Interiusque animo sese non rite piatis Miscebit lapsus [cedentis] 7 more colubri. Hinc falsa multos deludet imagine ueri, Insidias aciem mentis molitur in ipsam, Iamque excandescet rursus ferrumque resumet Fascibus imperii arreptis ac orbis habena. Pectoris at sequitur dum uera piacula casti Semotos nemorum quęret gens lecta recessus, Atque ubi coelesti sese compleuerit haustu, Inuisas tenebras ingenti luce fugabit. Tunc illos reduces spectabunt oppida rursus, Lęta exempla uiris par dicto et congrua uita, Sacrarumque ingens arcana scientia rerum. Tradentes passim coelestia pabula terris Mores instituent humanę et pectora genti. Talibus auspiciis iam coelo euecta penates Ponet et expulsa tunc nocte fugabitur hostis, Amplius et nulla poterit calligine condi. Quid faciat, cum rapta sibi iam uiderit arma Et tota pulsas humana mente tenebras? Qua caperet fallax, aditusque facillimus esset, Versabit spargetque malum per corda teporem, Et rigidi ritus sensim de iure remittet. Exul ad Euphratem Eoam tamen opprimet oram. Huic nunquam cedet postquam malus hęserit error, Et nutrita malo crescent ea damna ueneno. Tantum etenim refert quibus est assuescere cęptum! Illecebris primum genti blandita uoluptas Imponet, scelus addendo mox prouehet ultra. Arma manu capiet, late ditione tenebit Auroram, interea cessabit carpere nunquam. Fraude fidem et nostrum semper turbabit ouile, Ac ueteri nimium prudens incedet ab arte. Tunc inolescat amor priuati, ut publica temnant, Curabit nostrum delens de pectore nomen, Muneris immemores paulatim reddet honori Admiscens fastum maioraque crimina semper Augendo, imperium tum protinus eruet omne, Iure memor regni pulsus quod cesserit inde. Constituens capita hinc uno iam corpore multa Seditione trahet populos in pręlia sęuus. Hoc ipsam molem et rerum moderamina tota, Hoc morbo cunctos agitabit corporis artus, Exitio tanto fuerit mora spiritus orbem Impellens fratrum uerbis factisque duorum, Ardebit quibus accensus clamantibus ignis, Et mea uera uiris aliquantum stabit imago. Impiger ille struens clades urgebit utroque Raptimque Eoos adducet regibus hostes, Concutietque uiros, tum pristina foedera soluet, Et dirimens primum concordi pace iugatos Irruet ac fines bello ferroque tenebit, Per Libiam late excurrens et solis ad ortus. Ceu nebulas spirante solo stagnisque refusis Incumbit calligo locis, cum sole cadente Sub noctemque magis campo coit humidus aer, Qua putres madida squalent uligine glębę, Inde die regio iam protinus icta uaporem Exhalat densum, pręitque nigerrimus ortum 8 Purpureaque humeris instantem lampade lucem, Donec sol medium superato dissipet axe: Sic quę lux animi tenebras inuecta fugabit, Horribilem impellet, fuerit cum proxima, noctem, Infernasque Herebus Furias omni exciet Orco Orbe serens toto terrarum semina belli, Atque diu nigra populos sub nube tenebit. Respiciet Genitor tandem atque exhausta subibunt Tanta mihi, sordem purgabit Spiritus omnem, Et uerum amota agnoscet caligine tellus. Protinus humanus sedabitur impetus omnis Veraque conuersę celebrabunt Sabbata gentes. Post longum expediet damnatam inuisere terram, Et graue iudicium populi reuocare sedebit, Constabitque fides priscis ab origine prima Pollicitis, finesque suos Iudęa reuiset. Tunc coelum terris aeternę foedera pacis Percutiet,

Percutiet] parturiet A

multum quę sera tuebitur aetas. Oppugnans iterum donec circumdabit hostis Nequicquam passim tentatos aggere muros, Sed cedet coelo flammis atque igne petitus. Tunc sedem iuxta ueluti noua sponsa locabit Hierusalem cunctos sanctorum induta decores, Sudorumque Deus coelestibus unica merces Absterget lachrimas oculis et pectore luctum: Pax ea firma uiris aeternaque regna manebunt." Atque hęc

hęc] ea A

sic fatus compresso obmutuit ore. Tunc medio mensę paschalis ponitur agnus Carpatinis quę tecta pedes pręcinctaque lumbos 9 Ritu sacrifico plebes de more uorabat, Atque recumbebat ferrata astilia quassans. Sic meminere uiam populi fugientis, et una Instituunt animis hęc extera signa notandis. Namque iter arreptum uitaę non expedit unquam Mortali

Mortali affectu] e marg. pro affectu mundi

affectu profugis, non pectore molli, Sed contra insanos pręstat contundere motus Mores imbutis iusto moderamine rectos. Interius

Interius . . . quibus] Mt 26, 17; Lc 22, 14

sacro purgati pectora ritu Discubuere uiri, quibus amplius extera nulla Quęruntur, curę nam sola est mentis honestas Atque animi cultus, qua pectore numen aditur Diuinum et lapsu cordis penetralia format. Tali constituit sibi rite piamine natos Carpentes sacro dulcem de lumine uitam, Qui medio iam factus homo discumbit, et ollis Naturę uires uirtutibus irrigat omneis, Qua sensum exercet, coelesti et uescitur aura, Quaque intus fruitur diuini luminis haustu. Porro Deum mundo nondum confessus aperte, Sed quos purgarunt certo sacra mystica ritu, Et lucem et flammas partitur Christus amoris. Aequales superis stant, qui uelamine cernunt Amoto totaque Deum iam mente receptant. Quamlibet ex ęquo non responderet

responderet] suprascr. pro respondebat

utrisque Conditio, caligat enim percussa nitenti His acies uero, nec tantum pectore lumen Ferre queunt, animis tamen exardescit amando Feruor, et agnoscunt quę nondum, uiscera gliscunt Ollis tacta siti recalentque cupidine sola, Aetherię subeunt et desideria uitę. His uaria tales affectus temperat arte Sors coeli pręsens et merces tota laborum Docta animos nutrire pios, et promouet ultra. At contra Iudas aditum pręcluserat omni Parte Deo, nigrumque ruens tendebat ad Orcum: Versatur tenebris, et lucem perfidus odit. Ah Dirę hunc Herebi totum oppressere, sedensque Turbatur: coelum uellet miscere necisque Spirat flagitium, nec tanto crimine demens Se reuocat, quamuis

quamuis . . . Iesus] Mt 26, 20-26; Mc 14, 18-21; Lc 22, 21-23; Io 13, 21

monitu non parcat Iesus. Illum ob auariciam candescens efferat ira, Insanus nec stare potest, sed mente furebat, Et misero corpus per totum it corde uenenum: Impiger huic animo tunc ignes

ignes] suprascr. pro Orcus

sufficit Orcus. Cogitat haud aliud simulac concepit auara Mens facinus, sensim maioraque crimina culpę Astruit et propriis infoelix casibus instat, Aetheria de sede sequens exempla ruentis. Heu sortem inuisam atque obnoxia pectora, quando Pręcipiti incubuit Demon iam

iam] suprascr. pro vocabulo quod haud legi potest

crimen in omne! Primo non adeo aggressu mortalibus ille Impius apparet; prętexit nomen honestum Principio sceleri foedo et crudelibus ausis. Admissus tali paulatim errore scelestus Omne nephas suadet, sensim et per uiscera lapsus Insinuat sese incautis laxatque furori Non animaduersus miseris rationis habenas. Tunc captus media uersatur protinus amens Eumenidum turba, ludumque existimat ille Omne scelus demersa ruens in Tartara pręceps. Quis metus hic, nostrę sunt quanta pericula uitę? Aut fraudem tantam quis demum euadere possit? Tu prohibe genus omne, Deus, speciemque malorum Et Vatem defende, precor; tibi dedita nunquam Mens alio insidiis Herebi transuersa feratur, Fortunę aduersis cunctis exercita perstet. Namque tuum hoc munus tuaque est hęc gratia, Christe. Euectus medio qualis sol splendet in axe, Hauritur terris ex quo lux alma polumque Illustrat, capiunt tum mutua lumina stellę - Illa orbis foecunda sinu conspergitur omni, Atque elementa intus porro illustrata nitescunt, Sola manet penitus tanti Stix muneris expers - Talis erat patris aeterno qui prodiit ortu, Atque uirum medio residebat in ordine Christus. Quęrens porro aditum uersabat pectora Iudę, Et dictis una residentem et lumine pulsat. Hactenus, ut lapsum repararet, namque uacabat, Quippe iter alloquio cordis pręcluserat amens Quo redit, et gressum uestigat spiritus alto Qua ponat, pressas linquens caligine terras. Thesiphone miserum suetis implexa cerastis Circundat, lapsę sensim pręcordia subter Quę mox commotę mentis penetralia turbant. Interea Christus repetens exordia sumit Sermonis, sociis animum testatus amicum: "O

O . . . 393 docebo] Lc 22, 15

uotis optata diu mihi cęna diesque, Qua uos ante obitum amota nunc alloquar omni Ambage, et Patris arcanum sublime docebo! Nam qua primigenum manans sine semine Verbum Demeruisse suum uoluit pietate parentem, Non iam quod fuerat propago producta futurus , Haud parua mercede stetit, testabitur aether Quod uobis cernens celsa de sede ruinas, Natio

Natio . . . morte] e marg. pro versu del. Et mulctata hominum natio male credula morte

tum mulctata hominum male credula morte. Inuitus facinus iam tunc crudele fatebor Permissi 10 , tribui cum libera iura merendi. Sed commendat opus uirtus quęsita labore, Quę multum aduersis exercita tristia pensat, Et uictrix meritis inuenta obstacula gaudet. Hanc

Hanc . . . 410 ] Mt 26, 29; Mc 14, 25; Lc 22, 17

mihi, uenturum exemplo quę prouocet aeuum, Proposui, nec iam libabo hęc pocula uitis Amplius, exhausti donec mihi lęta rependat Pręmia confringens obstantia claustra salutis, Et me constituat triplex uictoria coelo, Humano generi superantem hęc omnia morte. Neue ignota forent tanti misteria facti, Hac magnum menti arcanum ratione patebit. Ars Patris est proles, uita est hęc insuper huius: Namque aliud non Patris opus quam gignere Natum, Instar naturę uita est operatio cuius. Quę progressa Deo sincera theoria prodit, Hęcue subit rursus rationem praxis et artis, Quatenus exemplar rerum est munusque negoti Protinus est huius, quicquid delinquitur, hinc ut Emendetur opus, cui tollitur hactenus error, Ad finem ualeat deduci quatenus ipsum, Quo sua principio tendunt exordia cuique, Nilque reducit eo, propria ars ni corrigat illud, Et quo iam melius limetur rite probatum Porro opus omne redit, quod nondum absoluitur arte. Cui contra si iam corrumpi contigit olim Perfecto, iam tunc damnatur inutile prorsus. Principio quod parte igitur non substitit omni Perfectum, aut spectes naturam protinus ipsam, Cui desunt adeo iam plurima, singula siue Per partes rursus scrutabere. Nempe uidebis Defectus uarios et culpas inde secutas, Nascentique ideo est huic addita gratia coelo, Omnia naturę quę detrimenta tegebat. Quam post heu miseris infoelix abstulit error, Atque amissa tulit mala protinus omnia uulgo, Conseruata potens defendere cuncta uicissim. Haud fuit, Omnipotens opus hoc ut deserat ergo, Verterit hanc speciem quamuis uesana libido, Exitioque nocens obnoxia manserit ultro. Sed non mota loco optatę sunt signa salutis, Integro potuit quo tendere robore sana: Et posthac licuit, si uellet saucia niti. Iccirco promisit opem post eruta demum Artifici ingenio bene quę fundauerat olim. Rursus amiciciam lapsa cum gente requirit, Qua magis ipsa ruit, contra maiora labanti Auxilia ille parat, conanti et pręmia ponit. Restitui tamen haud potuit sic tota ruina, Nec uitę, quondam qui corruit inde, reduci. Pellitur hinc positi uictoris ad hostia dextra, Ostentat concessa sibi qui iura Parentis, Et totam posthac semper subscribere prolem, Vnde quidem merito regnum sibi uendicat hostis. Protinus hęc tetigit iustissima cura Tonantem: Principio repetit, fuerit quę causa ruinę, Tum quę fata dedit rebus; iam comperit hosti Inuidiam mouisse fero fatumque secutum. Atque ita proposuit talem se soluere noxam Factus sponte reus, totasque absumere fraudes, In se aliena luens conceptaque debita pridem. Quodque fuit uotum sobolis, ratione subinde est Exactum, fierique hominem lex

lex] res A

certa petebat: Deleri nam posse scelus sic iure uetustum, Si subeat, cuius quęsiuerat aemulus olim Electum genus infesta subuertere fraude, Factus homo passus sęui nihil artibus hostis In quo constaret tantarum ars condita rerum. Atque ea Patris ego sum proles prodita, qualem Nunc uobis refero, cunctis incognita terris. Neue time tanto promisso credere, cuius Facta fidem dictis pręstarunt; scilicet olim Mens quodcunque capit, sensus non certus in illo est, Constans ni doceat demum experientia rerum. Principium petite haud falsa de mente salutis, Quę capit esse aliud, humana ut uerba loquuntur, Fortuitum, cuius ratio quęcunque fuisset Signans, quid rerum pote sit, iam limite certo. Attamen haud esse est illud iccirco necesse. Namque duo hęc remanent penitus distincta uicissim, Esse et quod ratio talis dilucidet ultro, Quę contingenter dicto exit prompta creantis, Atque etiam causam, quod substet, rettulit illo, Factaque cuncta simul tali radice tenentur, Quamuis iam uariis agitentur casibus usque. Esse suum ratio fuerit cui, nempe moueri Haud poterit, duratque statu inuariabile prorsus. Hic Deus est ratio mundi, lux certa potensque, Molem corpoream, Chaos ipsum atque abdita mentis Circum intusque agitans, quę iussu protulit oris. Putri hic materię fugiens a sorde recedit Semotus sensu, solo compręhensus ab haustu Mentis, quę minimum delirat tramite recto. Atque ita nullus eo sensus accersitur usus, Qui cognoscendis adhibetur rite creatis, Ipsa rei ratio quoties compręhensa fuisset. Mens quęcunque ideo merito mulctatur aberrans, Iam culpę ueniam cum sensus impetret error, Officio recte utenti nisi talis utrinque Alternis adiuta fides assensibus esset, Arbitrio tali quando parere necesse est. Sic doctrina mihi recte est fundata, recepit A prima arcani ratione exordia diui, Quod penitus nullis agitabile casibus unquam est, Et quali uita testatus degitur illic, Prolemque exposui et iucundum foedus amoris. Tumque hominum curam docuit progressa salutis Esse Deo, auersos ueluti reuocare Parentem Immortale genus, spectato cuius in ore Perpetua fieri natum est aetate beatum, Nasci hominem Verbum fueritque antiqua uoluntas. Vnde secuta poli sunt pręlia, casus et omnis Terrarum, cuius suscepta prouincia 11 nato Conciliare Deo lapsum et reparare ruinam. Vatibus huc equidem tot carmina scripta uetustis, Et prędicta olim pariter tam multa docebam. Hinc et nota Dei dudum cantataque passim Versari in terris hominum cum gente uoluptas, Meque illum asserui; promissis talibus inde Multa secuta fides facti, reuocata sepulchris Menbra uirum, uacuis lux orbibus indita, surdis Redditus auditus, simul intellectaque uerba, Atque ea me tantum dicto confecta iubente. Tum uobis operata meo tot nomine solum, Atque ita credendi facta est fiducia cuique. Sed maiora quidem pręstabit uita fidelis Argumenta, quibus formabit pectora Sanctus Spiritus: ecce sacro baptismate gratia manans Humanum pręcedit opus, roburque ministrat Viribus infirmis hominum, foecundaque ueri Excutit obtutus hebetes caligine tersa. Optatum hoc regnum terris foelixque futurum Sępius audistis dudum promittere uobis. Vicinumque instat tempus nec iam hora moratur, Victor cum moriens hostilia signa mouebo, Quę tollunt Herebum, et facinus testantur inultum." Hęc fatus siluit, nec

nec . . . coquebant] Io 13,2

dictis flectitur ullis Iudas, conceptumque scelus fera corda . Tunc aliam aggreditur prudenti pectore curam Vt tandem exemplo maiori prouocet illum Atque suos doceat mitissimus aspera ferre, Ac doctrina simul tradatur mystica nobis Affectus Christum quęrentibus esse luendos. Assurgens

Assurgens . . . 548 sodales] Io 13, 4-5

primum tergo deponit amictus, Pręcingitque quibus sese, tum lintea sumit Et fundit tepidas in cymbia protinus undas, Admouitque uirum pedibus genibusque reflexis. Demissus procumbit humi, petit inde sodales: Stet iam hodie solio, tumeatque superbia regum Vt sibi subiciat terras et misceat orbem, Quando pontificum placuit sic sacra potestas. Mundus cuius opus, proh quicquid pectoris usquam est, Ecce luit puro residentum flumine plantas, Nedum prodentem secum discumbere passus, Quin etiam

etiam] suprascr. pro vocabulo quod male cernitur, forsan super

ante pedes uoluit iacuisse nocentis. A Iuda cępisse fides est certa, libetque Credere, sic pietas homines augetur amantis. Vt

Vt . . . 563 abesto] Io 13, 6

uentum est uoluitque pedes assumere Petri, Continuo auersus refugit penitusque recusat: "Ipse mihi patiar prostratum cernere coram Quem noui, et teneo manifesto lumine ueram Esse Dei prolem? Mihi scilicet abluet ille Heu ne pedes hodie? Procul o scelus istud abesto!" Protinus

Protinus . . . 568 est] Io 13, 7

hęc olli tunc reddidit ore Magister: "Neu

Neu] suprascr. pro ne

contende mihi, specta quęcunque geruntur, Quamuis hęc hodie lateant te condita, Simon, Cęlari passus paulisper; namque patebunt Cuncta breui, modo uos facto parere necesse est." Obstat

Obstat . . . 573 Magister] Io 13, 8

et a sese facinus ceu grande repellit, Ac commotus ait surgens de sede Magistro: "Mancipio plantas Dominum lauisse iacentem Nunquam sustineam, nec fas hoc dicere duco, Exigere a meme neu talia perge, Magister!" "Non

Non . . . dixit] Io 13, 8

ullas mecum sibi partes, nosce, futuras Cui latice haud luero liquido uestigia", dixit. "Iam

Iam . . . 579 regni] Io 13, 9

non sola pedum uestigia, quin super ipsum Et caput, et luito palmas, meque ablue totum, Si sedet, et meme si sic lauisse iuuabit, Ne tantum excludar noti de limine regni." Quippe

Quippe . . . dixit] Io 17, 1-13

uiro subiit mons 12 menti, hinc talia dixit. Ille

Ille . . . 586 ille] Io 13, 10-11

refert contra respondens: "Cetera mundus, Et qui quotidie se sedulus excutit, illum Sola pedum lauisse decet uestigia, uosque Non opus est adeo nisi tingere flumine plantas: Mundi namque estis uos, inquam, haud quamlibet omnes." Excepit dictis prodentem talibus ille. Haud tamen hęc narrans operam tardabat Iesus: Lauit et extersit uestigia sindone Petro. Dehinc tacitus reliquos adit ordine, cimbia solus Admouet his, solus liquidas fundebat et undas, Atque uiros niueo tergebat syrmate solus. Iam

Iam . . . 609 Magistri] Io 13, 12-17

lotis terra surgens repetebat amictus, Cumque resedisset, rursus sic ore profatur: "Et feci et uidistis enim modo quale Magister Exemplumque dedi uobis, et primus obiui Passus humi poni, uestrisque adrepere plantis, Emundansque pedum sordes et sindone tergens. Iamque adeo Dominusque simul uesterque Magister Si me sustinui pedibus demittere uestris Par, uos atque decet pręstare hęc mutua uobis Officia, alternosque simul lauisse uicissim. Quicquid custodit maior, non dedecet illud Obseruare suos; etenim me recte Magistrum Atque uocatis Herum; sum namque id natus ab aeuo. Aequum uos ideo studio contendere mecum Altius et sentire suo iam nolle Magistro. Qui capit hęc et seruat, eum iam certa beatum Spes fore, si quęcunque fero seruarit ad unguem, Quęsieritque sagax imitari facta Magistri. Et

Et . . . 624 cruoris] Lc 22, 19-20

me sępe quidem dudum meminisse potestis Pollicitum terris monumentum et pignus amoris Carne mea et linqui diffuso uelle cruore, Vita quidem castę fuerit quo condita menti, Cum me pręsentem sine sensibus hauserit illa, Atque nouo iungi mecum sibi quęrat amore. Hoc hodie in memores uobis mandabitur annos: Instituam, quę rite uolo seruetis, et aeuo Commendate obitus nostri monumenta futuro, Quę culpę humanę fuerit iugis 13 hostia terris." Interea pateram medio sibi ponit, et illam Ardentis uini replet, tum commata panis Intulit, hinc prece concepta benedicit, et ipsos Corpus tunc proprium iam panes esse fatetur, Qui sibi debebat fundi calicemque cruoris. Aethere lapsa mihi uirtus in carmina uires Suffice, cui summis seruatus in orbibus ordo Diuino nusquam uultum diuertit ab ore, Vt pandam arcani terris misteria sacri, Et uestra auspicium cantus ope prouehe cępti! Illud natura fuit haud ignobile corpus, Nec qualis nostrę lex est ingloria carnis. Principio aetheria conceptum dote refulsit Immortale, pati non formidabile quicquam. Defectus sed sponte tulit, qui protinus omnem Fingit ad arbitrium naturam mitis Iesus: Hactenus ille homini prouidit morte salutem. Iure

Iure . . . soluit] Mt 17, 24-27

ideo solitum debere didragma negauit Quod tamen ex hamo remouenda in crimina : Ingens arcanum et diuino carmine dignum. Piscis uerus erat mortalis in aequore uitę, Quem mater foecunda tulit sine semine cretum. Piscibus haud coitus, Veneris non nota uoluptas, Coniugii paria iis etsi de more iugantur. Huius in ore reos soluit didragma repertum. O uani Solimi, quę uos insania fallit! Non iam stirps Abrahę soboles sed perfida Chanam, Quem piscem uobis exemptum quęritis undis? Tantum spectato quales sub principe mensas? Sabbata decepti quęnam promittitis ultro Et celebrare diu, detractam et tendere pellem? Heu stulti, et multum coelestia noscere tardi, Hęc hebetes hodie diuina aenigmata .

ludunt] e marg. pro verbo quod haud legi potest

Nunc fas et, Iudęe, licet qua diruta cernis Moenia, et ingenti iam iam lapsura ruina, Ingredere, en Christi stant omnia pręmia prędę, Nulla fides populo, et penitus iam corruit omnis. Restituet Deus hęc, hic prouidus omnia fulcit. Hunc piscem nunc tolle tibi, qui lapsus Olympo Piscis ad exemplum carnem circumdedit illam, Quę penitus nulli fuerat obnoxia labi, Sed qualem reddit susceptam gloria nobis. Hinc

Hinc . . . 667 superna] Mt 17, 1-8

infirma suis acies non pertulit illam Numine nudato cum monte refulsit Iesus Mortalem carnem retegens habitumque reducens, Corporis arcanum sociis quando omne retectum est, Munere cum proprio resplenduit, atque subinde Redditus hic tenuit radios sub uoce . Et

Et . . . abiuit] Lc 4, 29-30

cum pręcipitem uellent dare, tutus abiuit, Quin

Quin . . . plantis] Mt 14, 22-33; Mc 6, 45-52; Io 6, 16-21

idem siccis incessit in aequore plantis. Illius hę dotes, hęc unica gratia carnis, Atque ita spiritui nutus parebat ad omnes. Verum

Verum . . . 676 ullam] Mt 28; Mc 16; Lc 24; Io 20 - 21

post obitus direptaque Tartara et Orco Exemptos Manes, rursus cum menbra reuersus Sumeret et fatis defunctos scilicet artus, Exemplo mentis tractus leuis ire per omnes, Vt sedem uolucer prorsus non occupet ullam. Huc aciem rursus reuoca mihi mentis ad ipsum Artificem: scrutare modum, quo talia Christus Constituit, non insolitum est usuque remotum. Plurima sic mandare notis consueuimus ipsi, Atque ea, fictores quorum sumus, omnia parent. Nunc uoces speculare, quibus mens addita sese Explicat, et proprios iam sensus egerit extra, Fingunturque tamen quęcunque uocauerit ultro, Signaque nil motę pactis diuersa notarunt. Atque Dei digitis est multo mollior omnis Pręscripto natura suo contenta uigensque. Protinus hinc constant, quod sunt iam singula, nempe Et tenuere suas, ut gignant congrua, uires. Hęc tamen Omnipotens duci ut uult, omnia parent. Hic mirare, modo redeat substantia quali Ardentis uini Christi iam sanguis, et ipsum Alma Ceres corpus. Naturę protinus omnis Res ex materia et propria stat condita forma, Tertia res, pręter sua namque exordia, iure Quę proprio nobis substantia nomine fertur. Mutari hanc legimus geminę constante figura Naturę; figmenta

figmenta . . . 702 res] Ov. Met. I, 163-243

struunt sic mira poetę. Quin et certa fides lustrataque deuia regi, Quęsitosque ferę iam montes; quippe manebat Materies eademque erranti et spiritus idem, Sed non uera hominis facies, non tertia iam . Atque utcunque quidem constabunt talia, certe Concipitur quod mente, Dei uim haud effugit illud Cui fines mens nostra quidem non repperit usquam. Ergo hic materia quę constant

constant] e marg. pro verbo quod haud legi potest

scilicet ipsa Et forma, munus

munus cereale] suprascr. pro panis cerealis

cereale et Massicus humor, Non remanet panis, non Massicus amplius humor, Sed corpus Christique cruor, uice subdita rerum Dictarum, subeunt quę formam protinus ipsam Materiamque simul; res certę et talis adeptę Iura operis porro arcano sibi mystica ritu. Materies, neu crede tamen, quod corporis haurit Panis materiam, faciat uel forma quod ipsum Esse Dei corpus, naturam protinus illud Non habet hanc, specie sed tantum delitet ista. Sed non materiam species hęc constitit extra, Conueniens at utrumque simul non perficit illud, Quod semel est iussum transire in mystica iura. Nec iam materies ipso sine restitit actu, Amplius inde tamen sed non res tertia manat, Cui subisse loco iam corpus diximus ipsum, Christus et hinc certa sibi uindicat omnia lege. Non hunc afficiunt subiecto qualia niti Iam sunt nata quidem, quamuis ostenditur esse Christus ibi, sine subiecto nec talia constant. Hęrent materię gremio deprompta capaci, Nata sinu educi coelo et uergentibus astris, Mundi natiuis agitata impulsibus actu Dum coalet proprio, foetus hos parturit ultro. Germina pugnantis naturę haud prorsus alumna

Accidentia communia non sequuntur proprias naturas, sed naturam elementalem; nec uirtus elementalis naturam attingit specierum, sed illis uirtus primi motoris influit

Vllius generis, speciem non protinus unquam Attigerit tantum aduersa contraria fronte, Atque simul toto cernens conamine secum Ni

Ni . . . 747 compos] e marg. pro vers. del. Illius ora Deus tam clara luce refulgens/Ni ducat, reddunt simulacra impressa supernum/Exemplar, facies infra hinc diuersa resultat./Atque eadem ratio est simplex substantia rerum,/Addita cui, partu manant quęcunque benigno/Naturę, uultus ratio tantum induit istos,/Humanis tandem quo peruia sensibus esset,/Illo naturę nec uis pertingere compos.

Deus ora sibi ducat tam luce refulgens Insigni, manant ex qua simulacra deorsum, Exemplar, mirum, uario reddentia textu, Vnde scatet facies rerum diuersa per orbem. Multa hęc interea, exemplar dum respicit, una Colligit, ac eadem tum contra dissipat, alto Materię titubans agitata uolumine fluxę, Dum subit hinc uarios uultus, dum ponit eosdem, Et faciem quamuis alternet imago uicissim, Mutari tamen at tantum uariata resistit, Addita cui, partu manant quęcunque benigno Naturę, pręter quod iam substantia signat. Quo uis naturę haud prorsus pertingere compos, 14 Ni uultu diuo species remicaret in hyla. Collatum huc tulit omne, nouans quod mysticus ordo Submota uultus ratione reseruat eosdem. Christi delituit sic corpus rite locatum Sub specie panis, specie non amplius eius. Atque ita materiam prorsus subsedit in ipsam, Naturę quicquid congressu pullulat ortum, Altera in alterius cum uim substantia cedat. Sic sine subiecto non candor, candida caro Non tamen est ille,

ille] illo A

non mole extenditur ipsa. Quippe ea naturę non est accersita motu, Atque habitu tali non istic clausa latescit. Ast ubi panis erat, uera est substantia carnis, Et modus est, insit iam quali, mysticus olli. Corpus adest, quod materiam sibi uendicat una Atque illas species, neu te extera fallat imago: Namque hęc uera manet species rerumque figura. Attamen arbitrio diuina sequestrat utrumque Virtus: sic medio puerilis turba camino Tuta fuit, uires oblito protinus igne, Cum natura suis exuta est usibus, impos Quę potuit sensu comprehendi, tota

tota propago] e marg. pro tota superstes

propago At

At . . . ipsos] e marg. pro vers del. Cuius hic est contra stirps, et substantia sola/Defit, quę sensus imperuia decipit ipsos

manet hic contra, tantum substantia defit, Quę sensus nobis imperuia decipit ipsos. 15 Quamque sui captus mens longe a sensibus ultra Vestigat, quia iam uia talis deficit istic,Quia nullum accidens manuducit ad cognitionem existentię corporis Christi, nisi quis alia miracula obiecerit, necessaria est Fides Est quęsita fides, penitus quę illuminat omnes. Exsors ipsa mali totius, factaque compos Iam uoti sancta correpta cupidine coeli. Diuino constant si protinus omnia Verbo, Quid mirum carni si talia facta reponat? Vt quam cępit amor, accita resignet amori Hęc sese, medioque Deum ceu glutine nobis Vniat, unanimes cunctos doceatque reuerti. Asserit

Asserit . . . 784 orans] Mt 6, 11

Asserit . . . 784 orans] versus additi e marg.

id dictum Matthęi protinus illud, Esse, super signat quod iam substantia, panem Prorsus eum, sibi quem uotis expostulat orans. Sed me nosco rapi, qua flexerit orbita nulla, Et dudum iam longe alio diuertere cliuo. Ausus iter ratus ingredior sic dogmata uerę Posse quidem fidei retineri, multaque demum Ardua uitari, quę uix obstante repelli Nempe queant, ratio rationi namque repugnat, Vt substet, ratio iam cuius ut hęreat, esset. Illud ut hic nobis est omni parte tuendum, Esse quidem Christi corpus Christique cruorem, Certaque iam demum tenuit sententia, panem Et Bacchi laticem dicto diuersa reuerti. Ista tene, teque hinc uno neu moueris ungue. Accerse huc, sensus quę percipit insuper, ecquid Vt nil absurdum admittas, seruaueris illa? Atqui distingui possunt quęcunque seorsum Mente, Deus porro distinxerit ocyus illa. Hęc distincta quidem diuersa scientia monstrat, Altera, quę motu naturam inquirit in ipso, Altera discutitur cui iam substantia rerum. Pertinet, illa mouet quod quęstio, rursus eodem Longe aliud totum, partes ac illius una Sumptas; hic demum sic partes esse fatemur Cedere sed totum iam panem scilicet ipsum, Et Christi carnem, uinoque subire cruorem. Atque his ut substent ratio non ulla resistit, Quin totum ut nexu complexis effluat inde, Hoc agitur uerbo iunctis operante latenter, Cui debent, quicquid uel sunt, sane omnia, quantum Siue ualent, illi et referunt iccirco receptum. Nil ergo absurdum, si talibus eximat ultro Quicquid communi pręscripto pullulat ortum, Vel si commutet sibi scilicet insita uitę Procurans hominum et nobis se carne reponens. Atque ideo solam panis substantia sola Rettulit hic carnem, sed restant cętera pane Subtracto, contra comitantur at omnia carnem. Non tamen hic extant propria ratione, locoque Haud resident, condunt in quo se corpora mole Extenta, panis penitus quę tota remansit. Quicquid at hic sacro certum est existere ritu, Qualem pontificum iussu libantis in ara Conceptis precibus peragit consensus ab alto. Atque ita cuncta modo accitę sunt carnis, et ipsam Collocat hic, panem quod scilicet ante locabat. Sed natura locum, substantia quatenus, illi Non debet, simili ni mole extenta fuisset, Qualis materię demanat origine prima Non circumscriptę ex sese iam limite certo. Terminus huic passim circum nam ponitur, illam Postquam forma subit, mensuram et uindicat inde. Iccirco, quamuis existerit 16 antea multo, Constituunt tamen hic carnem quęcunque locabant Ipsum olim panem: sic uerum denique Christi Corpus crede, Dei, cui res nulla ardua factu, Hoc opus, et cuius sunt demum facta potenti Cuncta manu, cuius nil summis uiribus obstat. Vt ualeant ueteris reparari damna ruinę Debuit usque adeo et demum fuit utile nobis Diuinam humano uestiri corpore prolem. Vnde fuit medicina quidem mortalibus olim Expectanda malis, quę, quicquid debile, totum Restauret, possintque resumpto robore niti Imbeciles patris antiqui de crimine facti. Et ueluti uictus terreni animalia muta Obliti penitus cęlestis originis, omnis Protinus hinc culpę sanata est plaga uetustę, Quę miseram inuexit mortem infirmosque tenebat. Atque hodie sese susceptis uiribus aeger Excitat et ualido curatus corpore tollit. Sed, quę regnat adhuc, superabit gloria mortem Cum tuba iam cunctorum animas reuocarit in ossa. At quam multus erat noster defectus et error, Prouisę misero tot opes totidemque medellę In mortem generi properanti. Protinus inde Excipit in lucem egressos baptismatis unda, Hoc certos signo sibi reddita foedera uitę, Qua mundo morimur diuinę lucis ab haustu. Hęc iam restituit nos gratia prima ruentes, Et mox prouectos corroborat altera, spemque Implet, et obnixos contra docet ardua ferre. Ast opus et refici lassis omnino necesse est, Pręcipue robur uirtusque laboribus impar, Et quibus omnino iam totum debile pectus. Ac uelut aduersis media compręhensus in unda Obluctatur aquis, et tota puppe receptat Exsuperans pelagus fundo subsidere certus, Ni superi affuerint afflictis rebus amici, Sic grauitate quidem nostra decumbimus Orco, Atque procellosis uitę demergimur undis, Et iam nulla salus, mediis spes nulla periclis, Ipsa potens non cimba satis defendere tanto Nos aestu, instructę non armamenta carinę. Debuit ille rati iccirco succurrere nostrę Qui cunctas sola componit uoce procellas, Et fugat humanas ingenti luce tenebras, Ipsumque ingressus qui uictor diripit Orcum. Atque ministerio quia stant iam cuncta supernę Partis, adit sacros penitus quę sola recessus, Quęque Deum in densa lustrat caliginis umbra, Cuius seruitio natura alimenta ministrat, Quę fiunt nobis uitalis protinus humor, Sanguis et ossa simul, caro ipsa, et denique quicquid Nos sumus in nostras penitus cedentia uires. Hac porro sese nobis indulsit, et esca Iam passus fieri, melius se mente receptus Imprimit hinc promens uirtutem numinis almi. Hęc est uera dapes qua uere spiritus ipse Pascitur, et montem adiutus pertingit ad ipsum Vates, perpetuo siluis ubi degitur aeuo. Quin eadem lęta foelicis in arbore prati Carpitur, et sensum pellit de corpore plebi. Hoc

Hoc . . . ruentem] Idc 6 - 7

uigili uisum Medum uersa agmina pane Israelis, medioque ipsum Gedeona ruentem, Dumque

Dumque . . . rependens] Gn 14, 17-24

reuertenti panem obuius obtulit ara Ista figurabat rex Salem lęta . Azima

Azima . . . 902 signis] Ex 12, 21-28

mactato profugis sumentibus agno, Tinguntur fuso cuius de sanguine postes, Hęc expressa fuit manifestis hostia signis. Pauit

Pauit . . . 906 egenis] Ex 16, 1-16

et errantes deserta per auia manna Collectum populo lux prima ut dispulit umbras, Huius pręmonstrans nobis libaminis usum Vnde uenit, quali et studio seruetur egenis. Sed desiderio et uoto foelicior omni Exhibita est hodie ieiunę hęc hostia terrę. O cui fas pręstare quidem foelicia Tempe, Et riuos passim diductos fontis amęni, Quę pręfers superans, paradisi quanta uoluptas Perpetuo iustis fuit olim uere parata! Foelix iam cui nosse datum bona quanta recondis, Qui tali puro discumbunt pectore mensa. Isque ego sim, ualeam qui tota mente tueri Prętento coelas quem nunc uelamine terris, Atque illum penitus uacuis haurire medullis; Huius in erumnis uitę sentire iuuantem Vt possim, docti mihi denique prębeat usum Carminis ad finem cupido deducere cępta! Finis tertii

Damiani Benessę De morte Christi liber quartus 4 Atque

Atque . . . 11 est] Lc 22, 21-23; Mt 26, 20-24; Mc 14, 18-21

ita post sacri primordia facta recentis, Vt nulla Iudam reuocari uidit ab arte, Sorte dolens frustra pereuntis detegit ore Tunc crudele scelus non expectantibus; inquit: "Inter uos residet, meme qui prodere quęrit. Atqui natus homo fatis defunctus obibit, Vt semel aeterna pręscriptum est lege, nec illo Cuiusquam exigitur facinus, non protinus ullum Proditionis opus, cuius manet ultio longa. Haud equidem nasci pręstabat, temporis huius Non haurire diem, talis cui poena luenda est." Per sudum ueluti tonuit si quando diesque Ereptus subito gentes perterruit, et mox Insequitur tenebras fragor ac ruit aethere nimbus, Obuiaque inuoluens rapidus tenet omnia circum, Quo refugit pastor pauitans hunc aspicit antro, Haud secus attoniti mansere et protinus omnes Vox ea percussit, uisumque dehiscere terram Sontibus usque adeo nigrum lapsantibus Orcum. Non tutum cuiquam, nullius conscius esset Quod sceleris, pariter cunctos formido tenebat, Ne

Ne . . . 24 Magistrum] e marg. pro Ipse ne conciperet scelus illud; namque fateri/Vsque adeo cuncti credebant uera Magistrum

forte ignari tantum execrabile crimen In se conciperent; sibi quilibet inde timebat, Vsque fateri adeo credebant uera Magistrum. Tunc

Tunc . . . 28 petebat] Mt 26, 22; Mc 14, 19; Lc 22, 23

sensim mensę contentio prouocat omnes, Dum sibi diffidunt, scitari uelle, scelestus Quis

Quis . . . petebat] e marg. pro Impius esse timet tantum tantumque scelestus/De sese iccirco tunc ordine quisque rogabat.

nam inter notos lateat clamque impius esset, Ordine scitati de sese quisque petebat. "Neu

Neu . . . 39 fidesque] Io 13, 18

dubitate rapi quemquam", inquit, "Demonis astu, Quos mihi delegi purgatos, scilicet ollis Immotum et fixum est coelestia regna parari. Verum neglectos neque iam prudentia sontes, Dum cunctos reuocare cupit, diuina reliquit, Quippe infoelicis sibi sunt hi causa ruinę. Insidias, mecum dapibus qui uescitur una, Prędictum est olim, mihi quod componeret ultro, Exemplo terris in secula longa futurus, Quod iam semper erit nostris male fida piaclis Gens impura, quibus pietas inuisa fidesque." Interea scelere audito dum corripit omnes Hinc

Hinc . . . 46 illum] Mt 26, 25

metus, hinc nouitas facti crudelis et horror, Non animus Iudę immanis reuocatur, agitque Pręcipitem: tenuitque pudor non insuper illum, Exemplo abstineat communi, neue requirat De sese, soli quod iam sibi conscius esset. Continuo

Continuo . . . teneri] Ps (H) 41,10

facili sermone redarguit illum, Inquit in id dudum scribis sua uerba teneri. Non animaduertit tamen hoc auersa suorum Mens, dictum incautos subito pręterfluit omneis. Sic uetitum nunquam fas est attingere cuiquam, Namque obscura homini et demum res ardua sola est, Qua lux coelestis menti non limite certo Irradiat, mediis ceu cernere nulla facultas Est tenebris, quę uisa patent sub luminis aura. Sic prorsus caligo animi tenet omnia circum, Lux ea ni pręsens

pręsens prodat] mut. e prodat pręsens

prodat manifesta tuenti. Non

Non . . . 65 ullus] Mt 26, 23; Io 13, 21-28

adeo solum nil stultus et impius aeque Hic scelere erubuit compręhendi prorsus aperto, Catinum 1 medio petulans uerum impetit ultro, Vnde manus cuncti cohibent, intulit illo Nam panes, quos iam sacrarat rite Magister. Protinus indigne facinus quod pertulit audax Vtque manum amoueat, perterruit ausa proterui, Tingere, ait, panem secum, qui proderet, una. Nil illum mouit nec dictum percipit ullus. Atque ea consilio constabant cuncta superno, Quo

Quo . . . sępe] e marg. pro Omnia quo non sunt humanę subdita culpę

restant impune uiris mortalia sępe Crimina, sed pręsens commissa redarguit intus Arbiter,

Arbiter . . . unquam] in suprascr. mut. ex Arbiter ac ullus poenas non effugit unquam

ac poenas prorsus nemo effugit unquam. Interea

Interea . . . 76 esset] Io 13, 22-25

crescit certamen, uersaque rursus In se turba uirum facinus quęrebat amarum. Accumbens iuxta correptus mente Ioannes Tunc uestigabat solus sublimia Christi. Cognouit solitos ut raptus Petrus in illo, Innuit atque uirum perquireret incitat ultro, Quisnam adeo tantum sceleratus et impius esset. Dumque

Dumque . . . 82 est] Io 13, 26-27

una peteret submissa uoce Ioannes, Et uiolare manu Iudas persisteret una Catinum, Christus pariter absoluit utrumque. Namque unum amouit, signum simul accipit alter, Libera porrecti cum Iudę missio panis Indulta est; uisus nam pectore protinus omneis Attraxisse Herebi tenebras, et cuncta nephanda Inuiso infoelix pręceps ruit illicet Orco. At contra lateri nixus petit alta Ioannes: Subuehit

Subuehit . . . Magister] e marg. pro Christus summa dei mirantem subuehit illum

hunc sensim mirantem celsa Magister. Immanem

Immanem . . . liberet] Io 13, 27

passus pestem non amplius una Versari iubet hinc: peragat quęcunque liberet, Se

Se . . . 91 tueri] e marg. pro Et sinat; interea mortis solamen amicis/Dimitti cętumque suum sibi linqueret ultra

sinat interea, mortis solamen amicis Quod foret, extrema mandata dedisse loquela Quę postac memores ualeant seruata tueri. Nil

Nil . . . 94 pergit] Io, 13, 28-30

animaduersum cuiquam: commissa moneri Creditus abscessit, contempta luce tenebras Ingressus noctis pergit: proh dira furoris Extremi rabies facinus rapientis in omne! Hostili turbę Furiarum quando cohęsit Mens auersa Deo, miseris quę causa malorum, Huc mecum, studium quibus est commissaque phanis Cura Dei, examen liceat perpendere rerum.

rerum] mecum A

An par cum Iuda stet uobis causa, dolusque Num maior Christi prędari parta cruore, Et turpes animi in luxus absumere fraude, Quęrentem aut humili et terris nocuisse uaganti? Vos uisi uoluisse polo detrudere regem, Atque inferre simul spreto conuitia coelo, Aris dum impuros statuit pręposterus ordo. Ille bonum modico furto fraudatus opimum Deserit, ac mentis digressus nocte reliquit Lumen, et argentum deposcere maluit erro, Quam uera iam luce frui atque

atque] suprascr. pro et

audire docentem. Hic mihi campus erat percurrere multa uaganti Quę mala fert pręsens, et quę tulit altior aetas, Dum studio uani captamus inania rerum, Ni reuocaret opus pręscripto fine teneri. Nocte intempesta Demon comitatur euntem, Ducentis tenebris it pręuia signa secutus Foeda lues Baratri, circumque coinquinat auras. Qualis in arentis Libię sitientibus aruis Conspecto pastore draco ruit agmina caudę Pone trahens, quem longa fames exegerit antris, Sibilat horrendum et linguis micat ore trisulcis, Nulla mora est rapido donec iam corripit illum: Talis erat Iudas, talem se corde ferebat Interitum frustra meditans cędemque Magistri. Obduxit misero Stygia caligine mentem Inuisus superis Sathanas coecumque trahebat. Interea

Interea . . . 130 instituit] Mt 26, 26-28; Mc 14, 22-23; Lc 22, 19-20

Cererem partiri rite sodales Et laticem patera libare iubebat Iesus, Ac tanti mystas in secula longa futuros Arcani instituit: subit

subit . . . 137 potestas] Lc 22, 24-25

hic occassio mensę, Quisue habet ordiri, certamina mutua crescunt, Inque uicem primas cedebat quisque propinquo, Et studia alternant, quod ore redarguit ille: "Mos est hic regum, nam tanti quisque tenetur, Multum alios inter quam pręstat; pręsidet idem, Et solum spectant, magni quin penditur inde: Tantus habetur enim cuiusque est quanta potestas. Longe

Longe . . . 153 minister] Lc 22, 26-27

alia at ratio uobis ineunda, genusque Diuersum uitę: non magnos expedit arte Hac fieri prorsusque animos nescire tumentes. Altera spectari a uobis diuersaque debent, Pręsentique Deo timidos incedere coram Ipso cunctorum, inquam, exacto iudice uitę. Et uirtute quidem iam qui supereminet, illum Subiectumque magis famulum tum fratris oportet Esse laborantis, nullumque repellere munus Exiguos pariterque opis inualidosque iuuantem. Hoc insigne decus sit uobis summus honorque, Pręstantes uirtute nihil sentire superbum. Et mea facta quidem stimulos huc addere possunt Exemplo: quid enim, qui seruiat, anne recumbat Est maior? Dominos sane

sane] suprascr. pro quidem

discumbere certum est, At iuxta assisto residentibus ipse minister. Pectoris hoc casti uobis mentisque piamen Ingenio et cura uigili studioque petendum est, Vt nunquam cessent cordis suspiria, uires Exiguas hominis, coelique fatentia laudem. Vos

Vos . . . 165 mando] Lc 22, 28-29

per Iudęam dum mecum tenditis omnem Vulgantes terris lętę noua foedera pacis, Dum malus oppugnat pręconia uestra sacerdos, Omnia durastis superantes, aspera passi. Hinc pacto Genitor mihi quo iam regna parauit, Vt quodcunque obstat superato uictor obirem, Omnia tum doceam legi parere supernę, Hęc eadem uobis statuo seruandaque mando. Atque ea sit uestrę iubeo meditatio uitę, Instituo quę nunc, misteria dulcia pastę. Nam uera et demum sola hęc foelicia regna Meme pollicitum pridem

pridem] suprascr. pro dudum

meminisse potestis Libertate frui, quam diues gratia uobis Asseret, errores fidei de luce uetustos Interimens, mentis diuanescente tenebra: 2 Hęc

Hęc tibi] e marg. pro qualis

tibi sincęrum pectusque et corda creabit, Atque Deum intus diducto uelamine sistet. Per uarios ea uos agitabunt foedera casus, Vt iam certa fides nitentis in ardua constet Vel superis animi cunctis experta periclis. Hoc iter ad coeli promissa sedilia uobis, Vnde feret certam populis sententia legem Iam pręscribentem mores pręceptaque uitę, Virtutemque polo tollentem, rursus eandem Mergentem sontes Herebo, coeloque fugantem. Scilicet hausta polo dictabit talia terris, Munera iusticię uobis obeuntibus almę, Multum

Multum . . . uotis] e marg. pro Sollicitis uobis lustrare ueneni/Lethalis pectus per sacra piamina uotis

sollicitis iam iam lustrare ueneni Lętalis pectus per pura piamina uotis." Dixit et inceptum peragebant ordine iussi, Initiata cohors per cuncta pericula pridem, Quid non perpessi uitę certamine longo, Dum recto impediunt gradientum tramite gressus Partim homines, partim uehementior excitus Orco Perturbare animi penetralia callidus hostis. Hęc tunc diuina sub lege coercita mentem Expiat, humanos sensus expellere passa, Dum sacro pectus purgamine tergitur intus; Aequalem sese redigi coelestibus inde Miratur, tergoque nouas increscere pennas. Illicet ecce fides iam plena calentibus igne Gliscebat sancto, coram quem

quem] quae A

lumine cernunt, Insinuant animo sese sacratius olli. Intus corde humili, quę manant larga superne Vbere diuino, coelestia dona receptant, Impressum toto gestantes pectore Christum, Cui sancto dudum afflatu lustrata coibat Simplicitas, qua non mortales gratior ulla Aggessit uirtus superis, et lęta foueri Robur, et humanas uires exsurgere sentit. Talia tunc sacri instituit primordia ritus Vera Dei soboles, et pignus rettulit, olim Quod nostra de carne tenens gestabat, amorem, Quo uir factus erat, rursus compensat amore, Largitus proprium promissam corpus in escam, Atque resignauit nostrę suscepta saluti, Quę flectant, terris linquens monumenta, parentem, Exposcantque simul ueniam feralibus ausis. Protinus his immensa subit per corda uoluptas, Dum tractant noua sacra, sibi quę ad pectora Christum Sistunt, consiliumque Dei dum mente tuentur, Quo uoluit iam factus homo se ostendere terris, Quoue prior seclis totum cum

cum conderet] e marg. pro concreuerit

conderet orbem, Sponte tulit nasci mortali matre genusque Humanum fieri, non illum protinus esse. Iam cernunt hominem; Deus ille et uera propago Numinis ignoti, sic alter cognitus idem. Hunc et uerum hominem uersari foedere certo Hic secum, Patris euadant quo pignora summi, Quatenus assertos sibi Verbum homo natus adoptat. Mira fides quęcunque tulit, fere

fere] suprascr. pro prope

reddita sensu Percipiunt, hominem nam homini Deus ipse uolenti Restituens uotis exorat rite parentem Humanis, suaque est mortalibus aedita proles Iccirco, miserę pacentur ut omnia genti. Excipit obseruans tunc tempora commoda Christus, Alloquiturque iterum, et tales serit ore loquelas: "En

En . . . 245 ubique] Io 13, 31-32

uobis cępit iam lux clarescere, et intra Cognatus notescit homo nunc uiscera sumptus. Scilicet hoc fieri, quę sese ostentat in illo, Diuina uirtute liquet; Deus emicat, inquam, Atque aperit sese manifesta luce, fidemque Numinis exhibuit certam sub carne latentis. Argumenta igitur si sunt hęc uera, Deusque Qua latet ipse, hominem sublimi sede locabit, Et circumcinget diuina luce micantem, Continuoque piis insontum in cordibus ille Fulgebit, uerusque Deus credetur ubique. Sed

Sed . . . 252 monebo] Io 13, 33

facto hoc uobis perfundunt gaudia pectus: O meus et carus sanguis, mea pignora, non hęc Sunt mansura diu, iam iamque excussus abibo. Protinus amissum quęretis, scilicet olim Quod sum testatus Iudęis, iura sequendi Haud concessa ducem gressus gradientis et ante, Iuxta uos eadem iam nunc repetita monebo. Verum

Verum . . . 270 mores] Io, 13, 34-35

quod restat, mandata hęc ultima linquo, Quę uobis studio seruari protinus omni Edicoque eademque optem intemerata remitti In seros tandem post secula longa nepotes. Lex noua, quam statuo, terris commendat amorem, Non qualem foeda natura libidine nouit Mortalis - nobis coelesti foedere partus Hic diuinus amor - coelo quin insuper haurit Illum, quo duplex hęc machina constat, amorem, Abluit atque fugat totas de pectore sordes. Captat celsa nihil mortali obnoxius atque Corporeę labi, et rapitur sublimis in auras. Mutuus adsit amor iam nostra exempla secutis, Et meminisse iuuet, dilexi qualiter ipse, Post etiam ut natis imitandi forma maneret. Quin etiam nostrę uero noscetur amore Doctrinę specimen, notaque haud insignior ulla Legemque et uitę nostros agnoscere mores. Per uaria atque adeo uexati plurima fortes Durastis mecum, uos extrema omnia passi, Atque ideo uobis abitu hoc mandata relinquo. Namque gubernaclum regni transcribere pridem, Cui me pręfecit Genitor, mens gestit, et omnem Constituisse modum ritus quibus ordo supernus Vescitur. Ecce meo sunt pabula parta cruore Purgando nec non saturando accomoda cordi: Hac dape iam tellus late saciabitur omnis Me uobis actusque meos uulgantibus orbi, Pręsenti sanctę Triados sub numine quando Facta hominum uestro taxari examine debent, Atque ea frenabit subter sententia Manes." Excipit

Excipit . . . 290 gressus] Io 13, 36

inde petens Petrus, secedere quonam Cogitat; hic illi uetitum, nec tempore tali Permissum sese comitari, dicit, euntem. "Sed non longa manet quę te iam duxerit hora Quo non

non tu] suprascr. pro minime

tu speras, alio et cingere ministro, Vt

Vt . . . metuis] suprascr. pro ut modo non speras

nunc non metuis, dabitur tunc ire potestas Quo petis, ostensi iam per uestigia gressus." "Quid

Quid . . . 295 ensis] Io 13, 37

tandem cunctisque minis opponere uitam, Et te", inquit Petrus, "defendere morte parato Obstiterit? Quocunque sequi sententia fixa est, Non mors aut obitu peior timor ipse moretur, Seu iam segne trahet tormentum, aut transiget ensis." "Et

Et . . . 298 negantem] Io 13, 38

me morte sequi stabit tibi scilicet olim, Verum adeo nocte hac nunquam contendere perges Nosse, premetque sua gallus te uoce negantem." Dixit et alternas interserit ore loquelas, Tam moesto casu solamen lene dolentum: "Sed

Sed . . . 303 cuncti] Io 14, 1

uestrum nunc nemo metu patiatur inerti Turbari, motusque procul de corde nocentes Sistite et hac seruare animas incumbite cuncti. Cura Dei et studium sit uobis quamlibet ingens, Cura mei fuerit non impar, regia

regia . . . 307 dudum] Io 14, 2

namque Diis sedes discreta suas patet ampla Parentis: Has, inquam, uobis componere cogito dudum. Pertesum est mortale genus regionibus illis Fraudari tantum; demum

demum . . . 311 reuertar] Io 14, 3

cum iam exequar omne Promissum ruptis claustris coeloque recluso, Huc retro accelerans post regna parata reuertar. Exuto reducem tunc me spectabitis Orco Sparsos uos tandem uicta de morte legentem, Et licitum fuerit mirari fasque recessum Quo me contulerim aeternum foeliciter aeuum Degentes; animus

animus . . . ipsum] Io 14, 4

sed quo, compręhenditis, olim Festinat, calem comprehenditis insuper ipsum." Dixit, et

et . . . 321 doceri] Io 14, 5

huic Thomas mox talia subdidit

subdidit] e marg. pro reddidit

ore: "Incertus quo tendis, iter qui nouerit ipsum? Ignari cunctorum ideo sumus illicet omnes, Optamusque adeo nunc ordine cuncta doceri." Subiciens

Subiciens . . . 333 coelo] Io 14, 6-7

illi mox talia reddit Iesus: "Ipse humana Pater multum beat indiga solus: Huc studium atque omnis contendere uestra uoluntas Debet", ait, "duce me liceat quo pergere tuto Et uera tenebras sub luce repellere; namque Ipsum ego sum Verum, Vita insuper, ac Via certa, Accessus sane

sane] suprascr. pro solum

erroris mortalibus expers Qua patet ad Patrem, species certissima Patris. Qui sum adeo, ut meme

meme] memet A

qui nouit, noscat eundem. Fas ergo hac uobis cognoscere protinus illum, Quem nuper licuit pręsentem cernere coram, Tollentemque animos illapsu et pectora coelo." "Eia

Eia . . . 337 ore] Io 14, 8

age quę nobis uotorum summa, Magister, Neu modo coelestem pigeat ostendere Patrem, Id solum fuerit sat nobis." Tanta Philippus Orauit, presso siluit qui protinus ore. Excipit,

Excipit . . . 351 quicquam] Io 14, 9

inde docens explanat singula Christus: "Intus uestra diu dum formo corda, Philippe, Vobiscum hic uersans, meque ipsum prębeo coram Spectari, quando manifesta uiscera tangi Sensistis uirtute Dei, nascique recentem In uobis hominem, nec adhuc cognoscitis", inquit, "Diuersum haud patria me lumen origine manans. Hic uidet et Patrem Natum quicunque, Philippe, Vidit: nam uerum species expressa Parentem Reddit, transpicuus qui uisa prole tuenti 3 Apparet, porro pariter notescit uterque. At modo quid quęris, tanquam diuersa petenti Ostendi: est eadem substantia nonne Parentis Ac Nati? Differt nec stirps ab origine quicquam. Isque

Isque . . . 362 factis] Io 14, 10-11

ego, qui uolui uestiri carne, Deusque Factus opus terris uersari hac arte ferendus Sensibus humanis, numen coeleste potenti Cui produnt operata manu foecundaque dicta, Omnia quę manant riuo deducta paterno. Vnumquodque sumus, porro res summa potensque est, Humana mihi facta manu quę sancit, et ipsum Ore refert Patrem similis iam prorsus et una, Alteruterque tibi est idem, qui protinus alter. Atque fides si qua titubat nunc lubrica cuiquam Tot poterit dicto tantum confidere factis. Quin

Quin . . . 366 locaro] Io 14, 12

eadem facere et posthac maiora uacabit, Nullaque res fuerit credentibus ardua factu, Iam tantus uobis adiutor quando receptus Ad Patrem fuero, coelo soliumque locaro. Tunc

Tunc . . . 373 manebunt] Io 14, 13-14

quęcunque Deum deposcere uota licebit Inscriptos intus toto mea nomina corde. Intercessor ego nam protinus exequar ipse Quod desiderio, quod

quod supplice] suprascr. pro diuturna et

supplice uoce petetis, Vt Patris in Nato uulgetur gloria late. Concipite hinc quęcunque libet sub nomine gnati, Namque fient uobis confestim et certa manebunt. 4 Ast

Ast . . . 376 futuris] Io 14, 15

aliqua incursat si nostri pectore cura, Est amor et cordi, fuerit custodia legis, Quę modo mandatur seclis seruanda futuris. Illicet

Illicet . . . 383 aeuo] Io 14, 16

erumnas

erumnas . . . iniquas] e marg. pro ipse graues genitor miseratus erumnas

Genitor miseratus iniquas Non procul abfuerit uobis, tristesque reuiset Olim mandatis inhonesto fasce grauatos, Suscitet ut pressas uires et debile robur. Tunc uobis aderit demissus Spiritus alto, Spiritus en quoscunque potens lenire labores, Et qui mortales aeterno uindicat aeuo. Spiritus

Spiritus1 . . . 388 prophani] Io 14, 17

hic ueri: nam Spiritus ille tenebras Pellit mente procul sistens ad pectora lucem, Sordida quam tellus ignorat, sensibus ipsis Non aptam hauriri, defensam lumine circum Ignis inaccessi, nequeunt quem ferre prophani. Protinus hinc acies claro sublimia uisu Spectabit, liquidam quam uobis Alitis almi Inuehet innocuo coalescens gratia cordi, Vsque adeo uirtus ut iam conspiret in unum Corporeę molis nitentis in aethera sursum Atque Dei gelida pressos tellure cientis. Iamque

Iamque . . . 397 ullo] Io 14, 19

breui terris ut tollar scite futurum, Amplius haud acies quando me lumine cernet Mortalis, captu nocui non protinus ullo. Sed

Sed . . . 401 fidesque] Io 14, 18

tamen inuisam, et tristes solabor amicos, Atque diu haud patiar desertos, sentiet insons Vita Deum, patria meme uirtute uigentem Sentiet, interero qua regnat uita fidesque. Coelesti

Coelesti . . . 411 tenebris] Io 14, 20-21

uobis tunc crescet captus ab haustu, Vt redeo in Patrem substantia protinus una, Quoque mihi nexu mortalis iungitur ordo. Ecce autem Legis radiatos pectora luce Noster raptat amor, qui uita protinus omni Gaudent, ut ratio pręfinit recta, dolentque. Quin nostri quos cura tenet cępitque cupido, Et Deus ipse Pater lectos primęuus amabit, Atque etiam ipse Dei proles homo natus amabo, Conspectusque adero pulsis de mente tenebris." Vt

Vt . . . 415 doceri] Io 14, 22

siluit, dicti scrutatur sensa Tadęus: 5 "Sublatus terris aderis qua uisus acerbo Iam nobis abitu doleturis, conscia captus Ipsa sui merito mens optat nostra doceri." At

At . . . 424 aedes] Io 14, 23

Christus dictis aperit tunc talibus ora: "Pectoris hic aditus, qua sensus illico nostri Haustus erit solito uobis sublimior usu, Ordine constabit quę prorsus gratia tali. Noster amor cordi et sanctę obseruantia Legis Cui fuerit, Patri dilectus amabitur ultro, Continuoque una Pater illum et Natus adibunt, Perpetuusque dies et lux genialis agetur, Aeternante Deo foelices hospitis aedes. Contra

Contra . . . 429 ministrat] Io 14, 24

cui fuero curę non protinus ulli, Huic studium prorsus despectum et uile nocentes Purgantis uirtutis erit noctemque fugantis Mente malam, quę mox cordi mortalibus orta Luce ciet uitam ualidum roburque ministrat. Atque

Atque . . . 433 pectus] Io 14, 25

sinu uobis manans doctrina paterno Promitur hęc dudum terris uersante simulque Distinguente modos superum sub lumine Verbo. Hactenus humanum lustrant hęc tradita pectus. Ecce

Ecce . . . 438 salutis] Io 14, 26

autem mandante mea Genitore sub umbra Mox aderit uobis demissus Spiritus alto Mortalis uitę columenque, et lene laborum Solamen: quęcunque loquar, qui rite docebit Declarans uestrę liquido mea sensa salutis. Verum

Verum . . . 444 prorsus] Io 14, 27

pax hodie largitur diuite cornu: Pacem lego meam, lectis mortalibus hausta Luce unde aetheria uitalis carpitur aura. Pacem, inquam, tellus qualem non sordida nouit, Quę uos nullo unquam patietur pectora motu Turbari, nullaque quati formidine prorsus. Audistis

Audistis . . . 451 uirtutis] Io 14, 28

dudum, et dicti meminisse potestis, Quod genus hoc abitu inuisens mortale redirem Ocyus, occulto ueniamque repente recedens. Gaudebunt quicunque meo capiuntur amore, Cum stetero ereptus terris a parte Parentis, Maior quam cernor pręsens et cognitus orbi Diuinę uirtutis; et

et . . . uobis] Io 14, 29

hęc iam credere facta Vt uacet, iccirco uentura recenseo uobis: Plurima

Plurima . . . 458 mundi] Io 14, 30

quę possem, linquens memorare recuso. Vt meme spectans frustra stat scilicet olim, Cuius mille artes et magna potentia, cuique Terrarum imperium cessit, nil repperit ille Attamen hic proprium, uerum uelut hostia uoti Assisto medio luiturus crimina mundi, Quantum

Quantum . . . 463 tempus] Io 14, 31

dilexi, ut noscat sic terra, Parentem, Qui rite obseruo Legis mandata paternę. Verum urget properans iam uelox hora ruitque, Arbitrio genti

genti] gentis A

qua tradar captus auarę: Surgite, namque alio nos hinc discedere tempus." Protinus excubiis abeunt ineuntibus: omnis Vescebatur adhuc festis urbs ebria mensis. Incedunt pariter sublustri nocte per umbram, Egressi

Egressi . . . certant] e marg. pro Vtque fores primum muros exitur et urbis

muros citius dum tendere certant, Atque una uacuos aruorum adiere recessus. Sermonem texens iterum repetebat Iesus: "Ecce

Ecce . . . 478 acta] Io 15, 1-2

ego, quę multo redimitur palmite circum Ceu uitis uiua teneo radice flagellos. Agricolę

Agricolę . . . cędet] e marg. pro Vnde quidem agricolę mutile cędet

unde Pater de more haud utile cędet Sarmentum, rursusque bonum purgabit, et omne Falce colens uitium tollet quo scilicet uuam Hęc melius purgata feratque et lętior esset, Atque illinc uirtus manabit protinus omnis: Improbat impuros, iustum et quę promouet ultra, Gaudeat ut rectoque et uita puriter acta. Quin

Quin . . . mente] Io 15, 3

modo uos nostris purgati pectora dictis Certius en hodie iam cernitis omnia mente. Eia

Eia . . . 490 igni] Io 15, 4-6

age concordes animis coalescite mecum! Namque fluet uobis hac ubere gratia largo, Qua uos aeterno Genitor sibi pignora pacto Summus adoptabit proprio uelut insita nato: Quin aliter uobis penitus spes nulla merendi. Sic neque fert uuas palmes de uite recisus Quę sterilis prorsus manet, infoecundaque solum Materies ac apta legi tantum igne cremando. Ac uitę mecum quicunque haud conuenit usu, Protinus aeterno damnabitur aridus igni. At

At . . . 494 poscent] Io 15, 7

contra quos iunget amor mihi pectore casto, Nostra quidem memores semper pręcepta tenebunt, Vana quibus non uota cadent, quęcunque rogabunt, Si Patrem coelo cupidi prece supplice poscent. Tunc

Tunc . . . 498 uitę] Io 15, 8

Deus en late terra notescet in omni, Longe illis fuerit qui nunquam, scilicet olim Auspice proficient quo semper mollia Legis Amplexi documenta meę et superum aemula uitę. Quin

Quin . . . 509 uicissim] Io 15, 9-10

etiam qui sanctus amor prodiuit utroque Dum species amor ipse Patris, dum diligit, inquam, Ipse tuens proprium perfecta in imagine Verbum: Hoc inquam uos ipse equidem complector amore, Atque illum studio seruare uidebitis omni, Quod custodita, quam iussi, Lege licebit. Quin inter sic meme etiam summumque Parentem Constat amor, ducta prorsus propagine totum Quem refero, et penitus mandatis pareo cunctis, Prosequiturque hac dulcis amor, quo diligit ille, Aeternum dilectus ago quoue ipse uicissim. Mens

Mens . . . 513 prorsus] Io 15, 11

illo spectans has nunc serit ore loquelas, Vt sim uester amor, cordi sim sola uoluptas, Sola hęc distendant nunc uestrum gaudia pectus, Cuncta fiant posthac ut cetera uilia prorsus. Hac

Hac . . . amoris] Io 15, 12

uobis coeant concordia foedera Lege, Exemplo ut nostri sit mutuus usus amoris. Quippe

Quippe . . . 518 patebit] Io 15, 13

mori summum est propriamque impendere uitam, Quod uitasse quidem me nulla redarguet aetas, Parta salus populis cum nostra morte patebit. Sic

Sic . . . 524 paterni] Io 15, 14-15

animo meritus iam uos amplector amico, Degeneres hodie nec tanto pręstat honori Vos gerere, at solum sit iussa capessere curę. Mancipium non uile mihi, sed pignora legi Vos, inquam, quibus iccirco patuere sub ipsa Luce Dei arcani penetralia cuncta paterni. O

O . . . 531 uotis] Io 15, 16

mihi, qui nulla reperiri indagine possum, Consilio delecta cohors, prouectaque dudum Vsque adeo, cunctis ut par coelestibus esses, Et recto raptim ad coelos incedere gressu, Et meritos fructus aeternę carpere uitę! Inde Patrem quęcunque mea de parte licebit Poscere, pro uestris iam

iam] suprascr. pro nam

cedent omnia . Hoc,

Hoc . . . usque] Io 15, 17

inquam, repetens iterumque iterumque monebo, Vt sit certus amor uobis et mutuus usque. Quin

Quin . . . 540 auras] Io 15, 18

tali studio tellus infensior olim Si fuerit, pigeat neu uos certaminis unquam: Este uiri, duret per cuncta obstantia uirtus, Et reuocate animo memores exempla Magistri. Namque dies uobis blandiri haud parceret ultro Humanus, modo si libeat captare fauentem Fortunam populique leues tam mobilis auras. Sed

Sed . . . 544 aeuum] Io 15, 19

uos longe alio diuersus impetus, inquam, Abducit, uulgo qui iam secernit inerti, Et mecum interius purgato pectore iungit, Vnde odio terris ignoti ducitis aeuum. Aspicite

Aspicite . . . 550 Audierit] Io 15, 20

interea neu forte obliuia dicti Vos nostri capiant, maiorem scilicet hero 6 Haud fas esse suo famulum; exercebit amaris Et uos terra odiis fuerit si infesta Magistro. Sin nuper docui quęcunque hęc audiit, et uos Audierit; uerum

uerum . . . 555 uoluptas] Io 15, 21

nostris contraria uotis Instabit longeque piacula cuncta repellet. Quod doctrina fugit, qua uenit origine, uisus Hęc hebetes, penitusque latet non cognitus ollis Ipse Pater, gignente Deus rerumque creator Quo mano mecum proditque immensa uoluptas. Hoc opus ipsa Dei uita est, quo rursus amantes Haurit, et exemptos sublimi sede reponit. Atque ideo humanos soboli circumdedit artus, Vt procliue pararet iter mortalibus illo. Quin

Quin . . . 564 est] Io 15, 22

olim humanum illapsu nisi pectus adissem, Factus homo nisi adhuc prompsissem plurima fando, Dum clare doceo qua ducit semita coelo, Insontes prorsus defendi a crimine possent. Ast hodie miseris uenię uia nulla relicta est. Oderit

Oderit . . . tenebras] Io 15, 23

ille Deum quicunque auertitur

auertitur ultro] averterit A

ultro Lucem animi tota pellentem mente tenebras. Quin

Quin . . . 571 Verum] Io 15, 24

etiam nisi facta fidem modo tanta dedissent, Excusare scelus proprium causamque tueri Haud frustra poterant: nunc prorsus luce sub ipsa Cuncta patent, Verum permissum est cernere coram, Contra odisse Deum libuitque repellere Verum. Atque

Atque . . . profani] Io 15, 25

huc fatidici vatis modo pertinet illud, Non ita promeritum quod frustra odere profani. Ecce

Ecce . . . 579 orbi] Io 15, 26

autem uobis promissus Spiritus alto Tandem aderit duro solamen lene labori, Qui Patris e gremio nostra propagine manat, Assertor nusquam non Veri; protinus ille Exorta passim iam cunctis luce, tuenti Terrarum meme late testabitur orbi. Vos

Vos . . . 583 feretis] Io 15, 27

etiam testes, sacris mihi rite caterua Initiata nouis, terra tunc stabitis omni, Cum partam populis nostra de morte salutem Atque simul coeli commertia facta feretis. Iccirco

Iccirco . . . 589 litabunt] Io 16, 1-2

huc fando processi, scilicet olim Ingrato uobis turbari pectora motu Neu contingat, agent quamuis aedemque recludent. Atque adeo iam tempus adest et maximus instat Ille dies credent quando mactare piamen Vos summum uestrumque Deo sic cęde . Verum

Verum . . . 593 uisus] Io 16, 3

ideo feret hoc, fuerit quod scilicet illa Gens ignara Dei, prognati et nescia Veri, Quę prorsus res una Patri est eademque coęua, Vobiscum humano quo uersor corpore uisus. Atque

Atque . . . 599 pręsens] Io 16, 4

ea nunc refero, memores ut facta manerent, Hęc uobis prędicta prius prouisaque dudum, Turbabuntque minus gnaros leuiusque ferentur. Consilio cęlabam equidem uos hactenus isthęc Dum teneras alerem uires uestrumque fouerem Robur, et infirmis formarem pectora pręsens. At

At . . . 604 solus] Io 16, 5

nunc cęlestem repetendi cura Parentem Incumbit, sublatus eo nam rursus abibo, Vnde huc accessi ueniens, terrisque uideri Eripiar: meme sed uestrum nemo rogabit, Et quo sic demum decerno recedere solus. Verum

Verum . . . mentem] Io 16, 6

abitus noster reputantes angit, et inde Stant uultu moestam referentia nubila mentem. Pulsa

Pulsa . . . 611 ultro] Io 16, 7

quidem quamuis abierunt gaudia uanis, At refert uestra inprimis,

inprimis] suprascr. pro imprimis

atque expedit illud, Hoc ego conspectu modo si digressus abibo. Nam sic in luctu uobis solamen acerbo Spectandum, lapsus quod Spiritus afferet ultro. Quando

Quando . . . 622 Orcum] Io 16, 8-11

aderit, terras sub luce redarguet alma Damnati sceleris, quod prodita pignora Veri Frustra auersantur sub Tartara nigra ruentes, Iustitiamque hominum mox explorabit amusi Iam nullo sensu percepta, examine pensat Quam Pater in nostro, et liquido declarat in omne Inde genus uestrum, depulsis mente tenebris. Diuina ad Stygias tunc sedes luce repulso Assertus quicunque sibi dominabitur hosti, Qui pridem iussus toto decedere coelo Ecce relegatus nigrum nunc moeret ad Orcum. Sed

Sed . . . promptum] Io 16, 12

mandata habeo iamdudum multa referre, Quę nondum uobis animo pertingere promptum. Sed

Sed . . . 635 canendo] Io 16, 13

Veri cui solus amor, despectaque sordent Ficta simul, ueniet cum Spiritus aethere lapsus Instruet; hac, inquam, sub luce obscura patebunt. Haud metus hinc erroris erit, non Demonis ille, Non de more aliena Deo et diuersa docebit. Quin etiam constabit, agit concordia quęnam Sursus apud Triadem, tum quo mortalia nexu Iuncta sibi uincit diuino et prouehit igne. Namque eadem terris referet, quę scilicet olim Approbat assensu aeterno testatus in aeuo, Prędicetque itidem longe uentura canendo. Inde

Inde . . . 638 oras] Io 16, 14

meum celebrans toto feret aethere nomen, Hac fassus nostra quod prorsus origine manat, Atque ea tunc omnes passim diffundet in oras. Cuncta

Cuncta . . . 641 uulgo] Io 16, 15

Patris namque inde oriens ego protinus hausi, Iccirco nostra quod manat origine dixi Atque fore ut referat de meme talia uulgo. Ecce

Ecce . . . 645 recondam] Io 16, 16

breui humano procul hinc ereptus abibo Aspectu, reddarque breui, rursusque uidebor. Quo sit inaccessum contendere nitimur olim, Vt Patris arcana meme iam sede recondam." Hęc fatus siluit; gradientes

gradientes . . . 653 teneri] Io 16, 17-18

ocyus illi 7 Instant per noctem, qua fundit Cynthia lumen, Atque ostendit iter, mouit quos altera cura, Et dubiis repetunt ambagibus orsa Magistri. Quid sibi uerba uolunt dubitant, quęruntque uicissim Vltima, quisnam abitusque breui est reditusque futurus, Quid Patris arcana quod se iam sede recondet. Cognouit motus dictique ambage teneri, Cępit

Cępit . . . 667 nostra] Io 16, 19-20

et ancipites compellat sponte sodales: "Auferri rursusque breui, modo quod mihi dictum est, Me uobis reddi: dubios id scilicet angit? Ecce manent longis iam uos erroribus", inquit, "Exilia atque fugę, fore quę iam pręmia uestrę Spectatis fidei? Hinc uos ad tormenta reposcent. Lęta dies terris et festum tempus agetur, Excussumque iugum, quod cordi imponere pridem

pridem] e marg. pro dudum

Impellent, sceleri quęsita heu uictima uotis Tunc eritis cunctis penitus regionibus acti. Hic dolor et moesti tam pectoris anxia cura Mutabit tandem diuturno gaudia luctu, Cum coelo mecum uictoria lęta reducet Emeritos terris, petitis dum insignia nostra. Maturo

Maturo . . . 672 uoluptas] Io 16, 21

qualis torquetur foemina partu, Quod pręsens iamque hora premit superantque dolores, Ast utero foetum quam primum enixa refudit, Pręduri meminit nil amplius illa laboris, Exsuperant tantum bona parta recensque uoluptas: Non

Non . . . 685 ipsum] Io 16, 22

secus erumnis pressi uos temporis huius Multa diu gemitis tristes, multumque gemetis Donec uos iterum posita iam sede reuisam, Arbiter humanę cum iustus uenero causę, Quo

Quo . . . quietas] e marg. pro Quo pęnę factis meritę statuantur iniquis/Et pia gens cupitam lętetur nacta salutem

meritę factis pęnę statuantur iniquis, Et pia gens sedes lętetur nacta quietas, Tandem ubi perpetuo deget foeliciter aeuo,

aeuo] post hunc versum del. Vt pia gens sedes lętetur nacta quietas

Qui status haud uicibus uariabitur amplius ullis. Tunc illa raptos nil uos in luce latebit, Quęsito nec opus fuerit cernentibus ora 8 Ipsa Dei, tanto prouecti luminis haustu Quo tendunt, captu insolito gaudentque recepti, Mensque Deum prorsus sublata euadit in ipsum. Verum

Verum . . . 691 posthac] Io 16, 23-24

ne pigeat uotis adhibere sequestrum Me uestris, libeat quoties exposcere Patrem Aduersis in rebus opem, nec uota timete Frustrari, si nunquam alias hoc more litastis. Hunc, inquam, sacris ritum seruate litandi: Namque ita ab arbitrio succedent omnia posthac. Ista

Ista . . . 696 aperto] Io 16, 25

per ambages serimus, dum tempus et hora Non sinit hęc liquido narrantem promere uobis. Sed ueniet tandem, quin et prędico futurum, Cum de Patre Deo iam tradere cuncta licebit Dictis haud dubiis et sensu prorsus aperto. Illa

Illa . . . 701 Polliceor] Io 16, 26

meo nunquam tunc nomine desinet aetas Compellare Patrem et lassę deposcere uitę Auxilia, atque fidem facio nunc prorsus apudque Ipse Patrem in uestra tunc intercedere causa Polliceor; uestro

uestro . . . 708 relinquam] Io 16, 27-28

pridem Pater ardet amore, Quod me complexi iamdudum pectore lęto Accipitisque animo et sacros fere

fere] suprascr. pro prope

cernitis ortus, Prodeo qua genitore Deo, progressus ut inde Mano prior seclis: hinc est meus exitus, inquam, Qui sedem Patris liqui terrasque petiui, Indutus carnemque hominis mortaliaque ora Idem nunc repeto Patrem terrasque relinquam." His dictis ceu sulcus agro tellure rescisa Ducitur egestis findenti uomere glebis, Dum uoce et stimulo properatque instare labori Agricola et iussis urgent parere iugales, Icta uiris fulsit sic illico semita lucis Atque arcana simul patuere abscondita rerum, Affando

Affando . . . 718 ulla] Io 16, 29

dictis hinc soluunt talibus ora: "Ecce omnis caligo animi subducta retexit Ancipitis pridem dicti quęcunque latebant, Atque obstat nobis ambage haud amplius ulla. Omnia

Omnia . . . 724 fidesque] Io 16, 30

scis, nec opus cunctantes quęrere quicquam Ex tete, tibi corda patent humana, premisque Sic nos luce Dei formans, et pectora fingis Interior lapsus; liceat iam credere natam Hinc a Patre Deo te prolem, pignora cuius Sunt animi nostri prorsus lux certa fidesque." "Creditis

Creditis . . . 730 unquam] Io 16, 31-32

et gliscunt hodie credentibus", inquit, "Pectora, sed uelox haud tale timentibus hora Ecce ruit, cunctos uos quę trepidare uidebit Palantes, medio iam solus quando relinquar Humanę desertus opis; sed me tamen ipse Desertum haud patitur, qui iam non deserit unquam. Atque

Atque . . . 738 dignos] Io 16, 33

ideo uolui perstringere talia dictis, Per casus uarios iactatis omnis in uno Vt me spes fuerit, dum uos aduersa dolendis Vexabit fortuna modis. Obstantia contra Neu tamen obniti, moneo, desistite fortes; Namque ego pręcessi uobis, certaminis huius Quid non expertus, dux una et pręuius auspex. Eia agite hinc, animo conatus sumite dignos!"

dignos] e marg. pro grandes

Hęc

Hęc . . . 747 uitam] Io 17, 1-2

fatus coeloque aciem mox tollit utramque Suspiciens aperit dictis dehinc talibus ora: "Da, Pater, insignem toto notescere cęlo, Protinus ut uindex uitę partęque salutis Constituam clarum terra te prorsus in omni, Legibus aeternis cui tota potentia cedit, Et reparem ueteres iniusta morte ruinas, Postquam luce animi miseris mortalibus orta Insuetis dedero cęlestem carpere uitam, Lumine

Lumine . . . 751 coiuit] Io 17, 3

te certo cognoscere quando uacabit Solum, inquam, uerumque Deum, missamque saluti Humanę sobolem diuini pignus amoris, Christum, inquam, duplex in quo natura coiuit. Nunc

Nunc . . . 759 artus] Io 17, 4-5

illustrari mortales auspice meme Incipiunt lateque tuum clarescere nomen. Et mihi quod dederas pręscripti lege uetusti Versanti terris, iniunctum munus obiui, Atque habitus stetit aeterno mihi prorsus ab aeuo In te qualis honor, cęperunt secla priusquam, Custodi,

Custodi] e marg. pro duobus vocabulis in textu obliteratis quae haud legi possunt

Genitor, redeunti, scilicet arcem Dum cęli repeto humanos circundatus artus. Namque

Namque . . . 770 regna] Io 17, 6-8

tuum nomen per meme innotuit istis, Quos mihi mortali tribuisti semine lectos. Sed quod, certa fides, diuino Hymenęus amori Iunxerit hos, homini quę facto copula iungit Nunc mihi, namque tui toto iam pectore lucem Hauserunt Verbi sub qua mens certa tuetur, Esse tuę nostros iam prorsus originis ortus, Qua patet ad cęlum mortali semita genti. Quę iam dudum ostensa uiros induxit, iterque Ecce ineunt, quo firma labant uestigia nulli,

nulli] e marg. pro nusquam

Et uotis cuncti exposcunt cęlestia regna. Hos

Hos . . . 782 uterque] Io 17, 9-10

propter curis, inquam, distringimur olim: At nil pro reliquo populo contendimus ultra, Haud leue cui studium uitę pręsentis amorque. Illorumque

Illorumque . . . iuuabit] e marg. pro Sed pro prędictis multum exorare iuuabit

ergo multum sudasse iuuabit: Namque tua hęc nostro facta est de nomine plebes, Et nostro

nostro] suprascr. pro secum

unanimi conspirant more uicissim, Omninoque

Omninoque . . . usquam] e marg. pro vers. del. in textu Nostrum instar quorum conspirant omnia prorsus, et pro vers. del. in suprascr. Ac nihil omnino quorum iam dissidet usquam

suum nil iam sibi dissidet usquam. 9 Vsque piis adeo saciatur docta loquelis Mens quęcunque Deum concępit corde, Deumque Concipit auspicio nostri sermonis amatque. Inde meum terris late clarescere nomen Incipit, atque simul nostrum notescit uterque. Oppressis

Oppressis . . . 792 ardor] Io 17, 11

uerum nigra caligine terris Hos contingit adhuc uersari, scilicet unde Iam dudum eripior, terrestria nubila nec me Amplius hic cohibent, sublatus uisibus isthinc Qui tibi mox gremio condar coelumque subibo, Sublimis sancta quando regione receptus Stabo a parte tua cunctorum hinc arbiter ęquus. Interea hos defende tui sub nominis umbra, Exemplo

Exemplo . . . uicissim] e marg. pro Instar qua nostri socientur corde uicissim

ut nostro socientur rite uicissim, Concordi et

et] suprascr.

populo coalescat mutuus ardor. Namque

Namque . . . 797 canebant] Io 17, 12

propulsabam fraudes hostiliaque arma, Intereram lassis dum pręsens, protinus omnes Hinc

Hinc] e marg. pro nam

circumspiciens tenuit custodia tutos Citra illum, ingenii infoelix quem perdidit error, Quem natum interitus olim prędicta canebant. Verum

Verum . . . 801 uoluptas] Io 17, 13

ad te, Genitor, cupido modo tendere mens est: Iccirco aethereis hęc dissero longius auris, Cęlestis fęcunda boni non indiga quicquam Externi ut lectis distendat corda uoluptas. Sic

Sic . . . 807 nephandis] Io 17, 14

illos docui terrestria temnere fortes, Expetere et pura semper sublimia mente. Vnde odium peperere sui, uilescere passi Vitę auersando communem protinus usum, In quo rite quidem mea sunt exempla secuti, Pugnantis sceleri tantum factisque nephandis. Haud

Haud . . . 811 regno] Io 17, 15

hos auferri contendo exposcere terris, Sed contra ut nixus conantum prodeat ultra. Eia age nunc defende malis et destrue diri Insidias Herebi, atque animi simul assere regno: Non

Non . . . 814 forma] Io 17, 16

horum luteis elementis cępit origo, Vt nil conueniunt prorsus terrestria mecum Constanti humana diuino in stipite forma. Sic refici postquam cępit speciosior oris Humani facies, confestim uergit eodem, Vnde sui manans exordia suscipit ortus, Et refugit turpis contagia sordida terrę, Sublimis rapitur, longe et mortalia linquit. Ac raptim foelix iam gratia prouehit illo Vnde exit

exit] suprascr. pro micat

ueteris natura hęc libera noxę, Atque hominis uultus meliori ducitur ore, Antiqui percussa redit cum forma decoris. Hac

Hac . . . 827 alto] Io 17, 17

illos lustra et purgata mente repelle Quod fictum uanumque gerunt mortalia sensa, Vt

Vt . . . defensis] e marg. pro Hoc pulso his posco

sic defensis solidentur pectora Vero, Expressum quod corde, Pater, tibi promicat alto. Ecce

Ecce . . . 838 uitę] Io 17, 18-19

ego nunc superis cessi tibi missus ab oris, Et mandata obeo, ut

ut . . . orbem] e marg. pro quę si uulgantur in orbem

tota

tota] totum A

uulgentur in orbem: Fac hos constitui tenebroso lumina mundo. Namque ideo deuota tibi ceu uictima dudum Placando pietate quidem proponor in ara, Mactatus peccata luam ut mortalia lęto, Et quicquid meritę restant obnoxia poenę. Quo

Quo] e marg. pro Vt

quęsita diu delectę portio sortis Euadat tandem patrio gens assita coelo, Qui nostris dudum finguntur pectora dictis, Aetherięque sacro reuocantur lumine uitę. Hęc

Hęc . . . 851 uultus] Io 17, 20-21

maneant sibi certa, precor, quoscunque per orbem Insuper et nostris suadebunt credere dictis, Illos sancierit uirtus et gratia manans, Vt simul unanimi conspirent prorsus amore Nostrum instar, qui res eademque et protinus una Constamus, sic rapta pares sibi uindicet inde Gens humana habitus, similisque euadere tentet, Vt coelo genitam, quam mandas uisere terras, Cernere diducta liceat caligine prolem. Quin defecatos a te quos hausimus, illis Sincęrę mentis captus impendimus olim, Ne sibi dissideant, collectisque omnia quadrent, Si nostri uera decorentur imagine uultus. Namque

Namque . . . 858 Verbi] Io 17, 22-23

ego purgatis per

per corda] suprascr. pro iam corde

corda reluceo, tuque Scilicet in meme diuino lumine splendes. Sic pressum digitis opus hoc cęlestibus olim Prouehitur solitum promotis uiribus ultra, Sublimi terris qua lapsus origine noscar. Hinc tuus altus amor manans amplectitur illos A partu exorsus geniti sine tempore Verbi. Insuper

Insuper . . . 862 ] Io 17, 24

hos illo recipi mea certa uoluntas Quo, Pater, ipse tuo niteo splendore receptus, Luce frui ut ualeant, a te quam scilicet hausi, Quando amor emicuit tuus ante hęc sęcula nostri. Heus

Heus . . . 870 astra] Io 17, 25

Pater, obducit fera nox caligine cuius Iustitiam terris, populos latet unde nocentes, Singula quam recto pensas examine rerum! Sed stantem de parte rea facinusque luentem Hęc me non latuit, qui soluo in corpore noxam Humano pręsens holocaustum a crimine factus, Nec latet hos adsum quod nunc a parte sequester Ipse tua, reuocans mortales sursus ad astra. Namque

Namque . . . 875 gestent] Io 17, 26

a principio formaram nomen in illis, Exprimeris quo, sancte Pater, rursusque nouabo, Post etiam geniti teneant ut rite recussum,

recussum] recessum A

Vt quo me degis complexus Spiritus illis Incumbat, simul hęrentem et me pectore gestent." Finit liber quartus

Damiani Benessę liber quintus De morte Christi 5 His

His . . . Cedri] Io 18, 1

dictis urgebat iter qua uoluitur amnis, Saxosique simul subeunt decliuia Cedri. Hęc quamuis humilis tamen et ruit unda perennis, Excrescens eadem brumali a sidere uires Et capit, et rapiens ingentia saxa uolutat, Datque una insanum frangens procul unda sonorem. Nec

Nec . . . 10 uallis] Lc 22, 39

longe nitido suberant hinc prędia cultu, Quo subit, huc solitus secedere sępe Magister. Pingue solum positum iacet in radicibus imis Montis Oliueti, pecori gratissima uallis: Inde loco patrium dederat uicinia nomen. Hęc eadem sedes aditum delecta petenti Ad Patrem, cordisque preces uulgare dolentis. Implorare docens pertristes pectoris ibat Extremis in rebus opem et persistere mente, Ferre laborantes quamuis aduersa timerent, Subiectique Deo ut potius tamen omnia mallent Dura pati, leuiter quam moti retro referri, Atque metu turpi cepto desistere lassi. Iuxta erat exesę suspenso fornice rupis, Quę specus oppositi defenditur obice saxi. Huc

Huc . . . 25 umbris] Lc 22, 40

placidę ingressos iubet indulgere quieti, Orare hinc, astu ne forte auerterit hostis Incautos, secumque a libertate ruentes Asserta Baratri nigris impegerit umbris. His

His . . . 34 somnum] Mt 26, 37-38

tamen abductos secum tris eximit; ultra Sede ait oratum procedere uelle reducta. Tunc de more locum comitantibus ille petebat, Ac quantus iactus Balearis uerbere fundę Sistit, et attonito pręfert ceu tędia uultu, Circunstantque ducem Zebedęi pignora cani, Et nactus docta cognomen uoce Magistri: Inde palam tristem sese testatur amicis, "Iccirco durate", inquit, "et pellite somnum." Nunc indicta prius penetralia adire paranti, Qua natura Deo mortalis, pandere fas sit, Vnitur, qualis tum surgit utrinque uoluntas. Tantarum rerum sensus mentemque ministra, Vera Dei soboles, et dignum suffice carmen, Nam tua per populos recino mysteria vates. Ipse Deus, nulli, ut fertur, compręhensilis unquam, Lucis inaccessę tenebras obsedit, abitque Sensibus ereptus nostris mentique creatę, Re tanta capti cui sacra silentia libant. Nam postquam penitus naturam inspexerit omnem, Contuleritque enata suis bona fontibus, atque Nominibus sibi mille Deum mens rapta uocarit, Continuo proprię uirtutis conscia nouit Emineat quantum quem tanta indagine quęrit, Atque euincenti sub lumine singula delet A rebus furata tulit quę nomina pridem, Excellensque bonum proprios euadere captus Agnoscit, digitoque tacens compescuit ora. Verum age, qua superas fas est conscendere sedes, Ingressus metire gradu sublimia primo. Conceptus animi serie distinguimus ipsa: Altera pars demum ut tulerit pręstantia rerum, Altera deficiens diuersum et debile contra. Atque rei tribuunt sublimia cuncta supremę, Perfectumque bonum simul immensumque fatentur, Et longe remouent contraria finibus illis. Quin pręter sibi quod substantia uindicet illa, Quę uere est eadem, quę uere prorsus et una est, Quęque absorbet eo tollens simul optima rerum, Vt nil diuersum ponat, nil deserat, inquam, Vsque boni, uerum doctrina hęc talia pręter Personas etiam diuina in parte reponit. Atque hinc quod nobis exordia certa petemus, Persequar interea rationem carmine talem Iam nunc auspicio repetito rebus ab imis Et captu nostro, si condere protinus astris Inde ualeam, si tota mente tueri Qua fas uniri Verbo mortale creanti. Ergo sequar repetamque docens hinc altius omnem Materiam nigris diuortia coeca tenebris Testatus multis iam dudum facta docendo. Non tamen errores tantos nunc sermo refellet: Post terga hęc linquens stringam compendia rerum Limite quo melius dubio quęsita paterent. Expedit hic primum, constant quęcunque, referri Personas tantum genus intellectile poni. Tum nihil hoc promi prorsus cognomine rerum, Quas supra bifido diduci limite dictum, Seu quidcunque genus latum complectitur entis, Parque illi, tribuit quod nostra intentio rebus, Quę nihil apponit, nil demum detrahit usquam, Altera sic ratio ut rerum momenta relinquat Appelletque suo de nomine talia prorsus. Hinc lustrant spreto terrarum scilicet orbe Quicunque ętherios

ętherios] mut. e hętherios

purgata mente recessus, Vestigantque Deum sublimi sede latentem Lucis inaccessę, et coeunt coelestibus una. Notio principium nobis dixere quod esset, Personas quo mens celsa dignoscit in aethra. Verum quod nostra hic intentio nuncupat, illa Mortale hoc longe ceu mancum et inutile pręstat. Par similisque tamen quod nil superaddere uisa est Naturę prorsus diuinę, et talis origo Mentis opus quod non mananti a prole sequestrat, Cuius non adeo res est augere tuentis, Contra at mirari tantum uerumque referre. Personas igitur, qui protinus inde resultant, Respectus statuunt pręlati fronte uicissim Manantum uultus, rebus tamen additur inde Nil iam diuinis, humanę scilicet instar Mentis concipiens,

concipiens] conspiciens A

quę res nil exprimit auctas, Veraque tunc fertur uisis aequata relatu. Et Personarum quod sic iam pullulat ortus, Principium merito est purgatis notio mystis Credita, quę nebulas pellit lucemque reducit Rebus sic adeo obscura caligine mersis. Vt diua teneat sese radice, nihilque Quod pariat notum Personas protinus esse Respectum citra, uim nil augere creantem Qui gaudet, sola sed degere uitat in aula, Foetu perpetuo steriles et reppulit annos. Sed quia doctrinę modo nos huc intulit ordo Dignum, quod referunt illo mortalia causas, Pandere, qua ratio talis deflexerit infra: Quin si quid fuerit nobis iam tale repertum, Quod sit opus mentis solius, et abstrahat

abstrahat] abstrahit A

omni A rerum ratione, erit hac fas cuncta patere. Sed me nunc aeui repetentem secula prisci Heroas ueteres, canum qui protinus astris Inseruere caput, rapuit sacer impetus ultra. En subiere, patet, qua nam penetralia rerum Magnus Aristoteles incessit calle docendo Humano, uariosque modos dialectica uocum Huic dirimit, gressum quę sensim regulat omnem Terreni captus; alia huic exordia ponit Pythagoras ausus cognato quęrere primus Artificem numero: uis est quę prędita mente, Cuius opus numerus. Vestigans institit ergo Hac ille ingenio, summi compręhendere textum Artificis sic posse ratus, cui prorsus in omne Astat opus numerus: numerus, quam quęrimus ergo, Est ea res, menti qua non cognatior ulla est, Et quę naturę conceptus eximit omnis. Permeat hinc aeterna simul mortaliaque ipsa, Quin etiam nondum quę sunt mens computat ultro. Sed quoniam ambiguę naturę protinus Vnum est, Nam partim doctis ens ipsum dicitur Vnum, Partim principium numeri, quę carmine nostro Dicta Monas fuerit, diuersum et dispar utrumque. Namque Vno haud propria dimoto sede repente Emicat in numerum sine foetu haud passa manere Sola Monas, Diademque tulit sic mota trahitque Primogena hęc numeri secum sine labe micantem Principium imparibus Triadem, sic constitit ordo. In se nil Vnum uariatum prorsus obibat Alma Trias numeri rerum perfectio princeps. Sic Triadem secum primordia cana tulere, Personę et uultu Triadis fulsere corusco, Parque Dias numerum quę princeps incohat ipsum Mentis munus obit, numero quę digerit apte Singula, nec finem pręscribit protinus ullum, Censurę quamuis non usquam regula defit, Cum contra iam fine Trias legat omnia certo. Hinc declinauit racio mox illa deorsum: Namque omnis mentis iam concipientis ab aeuo Personę ratio numero consistit in ipso, Quę posthac proprii forma consistere uultus Certis acceptum referebat originis orsis. Sic nil censeri naturam contigit inde, Quod longe diuersus abit qui mente resedit Diuina numerus; sed tantę munera dotis Non alio possunt conferri, prouida summi Scilicet artificis nisi mens pręcęperit ante. Atque ita quo ratio hęc concepta est pectore primum, Eminet, at numero tali reperitur et ipsum Addere, qua vultus tandem tulit ora caduci. Vna eademque igitur persona est Virque Deusque. Huic etenim obstiterit quidnam, si cętera prorsus Iccirco substant, quia sunt compręhensa creanti Ante Deo numero, numerusque sit ipse Deusque Primogenus Monadis partus, qui rettulit alta Nascens mente Patrem, nec iam Chaos horruit ipsum Infinita Dias uarios ingressa per orbes, Non

Non . . . auras] duo versus add. e marg.

entis regnum sibi qui delegerat olim, Dum nostras tenebras ad luminis euocat auras. Qualis Alexander Gangem transgressus et Indum, Cum semel aerias adoriri posceret arces, Militis atque ducis munus iam solus obibat, Hęc atomus gemina sic ui radiata refulsit Luce, inquam, nullos unquam quę nouerat ortus Orta, uirique simul mortali prędita vultu. Verum alia attonitos nos tollit ad aethera coetus Heroum tacito speculans altaria qualis Cultus obit, penitus cęlestis originis illum Credere cui placuit, secessu cępta beato Relligio terras inuisit, scilicet arte Hinc illo commenta homines accersere mira. Nam pietas ibi uera uiget, dum promicat ultro Pulcher amor Gnati, Gnato conflante Parenti. Sed superant longe mortales talia captus, Regnat ibi uirtus, uiuaci et degit in aeuo. Pectoris hinc grati uetus est accepta referre Propositum iam cuncta Patri, atque ostendere tantum Addere se numero, si summa remitteret ultro, Vt supplex famulusque ferat libamen ad aras. Exorta hinc animi uirtus humilisque piique Fingere quę prorsus debebat rite litantes. Hinc operis magni mens alta recondidit artem, Quęcunque intexit, referebat protinus illo, Factaque sunt primo talis commertia cultus, Hos una secum numerari passa Parentis Alma Dei soboles, tanto quos legit honori. Hic ergo aeterno numerus compręhensus in aeuo Persona propria tali consistere pręstat Naturę, erecto sursum quę dispicit ore. Ergo Dias Monadis partu quę prodita primo Artificem mundi numerauit in aethere magno, Illa eadem uoluit mortali in corpore terris Humana cum gente legi, penitusque uideri Verus homo, Patri libans adoleret ut aras, Atque genus doceat cordis mortale litamen, Vnde abiit, secum ualeat quo scilicet una Promerito tandem populos inducere coelo. Sic natura atomo duplex coalescit eadem, Vt diuersa uices discreto limite seruent Colluuie turpi nexu defensa pudico. Namque duo penitus constant distincta uicissim, Quę naturam obeunt diuinam, essentia, nec non Notio ponendi tribuens exordia mystis Personas, aliud remouent hęc, altera cum sint. Huc ergo illatum sumptum mortale deditque Esse hominem, statuit quem olim sua notio diuum. Notio uere, inquam, talis suscepit utramque Naturam, subiitque tamen mutatio nusquam. Illinc diuinum, ceu rerum cętera lambit Hinc quoque respectus robur sublime latensque, Permeat at uerus dictorum sensus utrinque. Namque atomus uoces

uoces] suprascr.

naturę concipit ambas, Esset homo ut uerus lato Deus aethere regnans, Et uir stelliferas hic uere conderet arces Propositus mundo largus thesaurus et uber, Vnde boni terris foelix iam copia manat. Agricolę ingenio sic trunco pyrus eodem Iam fęcunda, suis et quę stat plena uolemis Fert tamen inciso libro superinsita mala, Et pomi natura manet sincera seorsum. Salue uera Dei soboles modo prodita cantu, Illapsu sordes Tu dilue mentis amico, Et spira uati sensum carmenque ministra! Stabat cuncta animo secum uir secula uoluens, Quę fuerint, quę mox iam postera conuehet aetas, Et pro conspectu pręsentia tempora cernit. Intereratque Dei medius gentisque sequester Humanę, raptasque uidet sub Tartara turbas Innumeras hominum, quis mortis inutile fatum Esse dolet proprię, cępti tędetque laboris, Seque refert humilis tunc ad penetralia cordis, Et repetit, Patri ut positas accenderet aras, Ingenio quonam solium sublime reliquit. Agnoscit uaria sese sub lege repostum, Qui noxę pęnas humanę sponte tulisset, Scilicet inde pati imperium sibi stare nocentum, Vt spectanda esset demum sententia mortis, Regnorum contra meritis non sceptra teneri, Sed ui quęque geri et nullo discrimine prorsus Cuncta prophanari, sontes hinc sumere poenas De iustis, uitę nec rara patibula terris Integrę, penitus tum temni iura parentis Naturę, legi quę uult parere nocentes, Regna probis eadem cum late cederet ultro, Omneque fas terris pollutum uersaque iura. Mox fore conductę sese, tunc mente reducit, Vt caperent operę, quę uincula protinus addant Compręhenso, et ductum raptim ad prętoria sistant. Scilicet iccirco quęsitus militis usus, Cogit et egregius stipendia tanta sacerdos Compręhensum

Compręhensum . . . mox] e marg. pro Comprehensum et subito ualeat si perdere uinctum

ualeat pro uoto perdere si mox. Namque arcana Dei promenti hęc pręmia linguę Soluebat leuium nimium ambitiosus honorum. Conscius ille sibi scelerum uitęque nephandę Dum condit populo ueri simulator opertum, Dicta uiri censet manifesta obiurgia morum. Iccirco infensus

infensus] offensus A

iam pridem uera docenti Composita certam tunc mortem fraude struebat. Ergo animo infestum complexus tristia partem Externam

Externam dudum] e marg. pro Sensus iam dudum

dudum Christus perferre sinebat. Secessit postquam a propriis seiunctus amicis, Soli

Soli continuo] e marg. pro Continuo soli

continuo stanti ferus ingruit horror. Terrebant rerum simulacra obiecta pauentem, Eumenides coram stant circumfusaque monstra, Exponunt tormenta, crucem, fera flagra rubosque, Quis solio regum statuetur more reuinctus;

reuinctus] recinctus A

Iurgia tum gentis, plausus uocesque micantum, Vt turbę referat tundentem nomine iussus. Occurritque animo, qualis pendebit in altis Confixus trabibus, spectaclum flebile uisu. Horret, correptos subito tremor occupat artus, Et pallore nigro riguere extrema repente. Exarsit uenis pressus calor illico, riuis Ecce fluit plenis toto de corpore sudor, Qualiter et sceleri rerum est commissa potestas, Cernenti coram tristissima reddita mens est. Inde premi insontes, cunctosque subire labores, Iusticiam tum stare Dei de parte malorum, Vana luent meritis ut sic suffragia poenis, Eniteatque probis experta per aspera uirtus. Concidit,

Concidit . . . 310 uoluntas] Mt 26, 39

et gemitu suspirant omnia circum, Sensim collectus mox uerba precantia fudit: "Abba pater, quem mens non nouit facta latentem, Eia age tu gnatum nunc respice uera dolentem, Tamque graui imposito depressum fasce leuato! Si fieri et liceat, pręsentia pocula transfer, Parce, oro, potu hoc tormenti et mortis acerbę! Sed nil decreto fati pręscribo uetusti: Id maneat, sit nostra tuę subiecta uoluntas." Absterget lachrimas et pressit corde dolorem, Atque suos sublatus humo repetebat Iesus. Hic

Hic . . . 325 pręceps] Mt 26, 40-41; Mc 14, 37-38

stratos cernit proflantes pectore somnum: Vellit et alloquitur roseo sic ore iacentes: "Sic

Sic . . . olim] e marg. pro Siccine Petre Simon resoluto corpore stertis (in marg. legitur quoque vers. del. Heus sic Petre iaces fusus per menbra soporem)

securus agis fuso per menbra sopore, Nec quid, Petre Simon, iactabas, subuenit, olim? 1 Quonam abiere tibi tam magna et fortia uerba? Non uigil hanc noctem potuisti ducere mecum Insomnem? Leuiter succumbis maxima nuper Pollicitus: uigiles stratis exsurgite tandem, Et uotis instate piis, ruit hora laboris! Vt uos insidiis, simul ut

ut] suprascr. pro et

defendat ab hoste Ipse Deus, uehemens humano pectore gliscit Namque animus, fragilis sed molis debile robur Succumbit, secumque hominis trahit omnia pręceps." His

His . . . 330 perurgent] Mt 26, 42

dictis abiens uestigia rettulit inde, Oraclumque suos linquens post terga petebat. Procumbit genibus, cęlo tulit ora manusque: "Ex quo sic libitum, et meme iuuat ire, uoluntas Quo tua commonuit, seruandaque iussa perurgent. Sic imbuta mihi carnis mortalia menbra, Dissimulansque Deum uolui descendere coelo, Sancta tuis parens arderem ut uictima dictis." Dixit

Dixit . . . 337 somnus] Mt 26, 43; Mc 14, 40

et erectus socios inuisit Iesus. Accedens sermone uiros compellat amico, Reddita sunt contra sine sensu uerba sopitis: 2 Nam grauis usque adeo retinebat pectora somnus. Tunc porro humanos quantus tepor occupet artus Inde abiens secum scrutatur mente profunda. Dumque animo cernit secli subiecta futuri, Ibitur ut contra documentis, rite sodales Quę terras olim debebant ferre per omnes, Atque ideo multos tunc exhausisse labores, Se tamen heu positum, cui passo tanta resistent, Multorumque ergo frustra tolerare uidebat, Iam pridem

pridem] suprascr. pro dudum

proprium quis norat

norat] suprascr. pro nouit

inutile fatum. Tunc reminiscentem solium liquisse paternum, Vt templo gentes offerri uota doceret, Hoc auersari, cunctosque intendere demum Conatus, liceat modo si depellere cęptum, Angebat grauius certamina talia quanti Constabunt multum per cuncta obstantia nixis, Versari reputans animi in cruciatibus altis, Sollicitumque tenet despectę parua salutis Cura hominum nullo discrimine sponte ruentum. Hęrenti

Hęrenti . . . cruoris] Lc 22, 44

genibus positis de corpore sudor Excurrit, non rara micat iam guta cruoris. "Heus, Genitor, perferre iuuat si cuncta uolentem Aspera, uirtutem contra uictoria quorsum Tanta malis dabitur? Cur non incedere calle Hoc libeat mortale genus, constricta catenis Iustitię improbitas rigido ut sub iure dometur? Ah dolor hic grauiter uenis impressit, et ima Tot mala uoluenti dudum decumbit ad ossa! Non tamen id moueo, sic sedit quando, iuuatque Moeroris cumulo fato parere iubenti, Hoc mandata probem tua me seruare periclo." At cruor interea nunquam manare loquenti Cessabat, sensim uirtus exhausta ruebat. Tunc iacuit prolapsus humi, ceu truncus in aruo Euulsum longe Notus a radicibus imis Quem strauit, totum et ramis decussit honorem, Infractę frondes restant et brachia nuda. Ecce

Ecce . . . 377 minister] Lc 22, 43

autem aduectus procul a coelestibus oris, Dum staret proiectus humi, superastitit Ales Ore ferens iam lene malis solamen amico, Militię superum prima de classe minister. "Hos commenta modos sapientia cana saluti Prouidit medio in causa stans ipsa sequestra. Namque ageret patrio quondam cum libera coelo, Non inuita iugo uoluit succumbere noxę, Quo miserata hominem retineret sponte labantem, Iustitię si iam clementia diua coiret. Hic igitur rerum solidatur cardo, lapisque Structurę aggeritur, cui prorsus fabrica tota Incumbet, crescent

crescent] crescant A

sic Vrbis męnia sanctę. Ecce Deo hoc olim produces foedere prolem, Degenerem posthac quam nulla redarguet aetas, Dum pręcedentis sequitur uestigia rite, Dumque petunt pulchram per cuncta obstantia mortem, Iustitięque litant propria dum cęde supremę." Dixit et irriguo ceu passim permeat horto Humor, et in stirpes redeunt ac gramina uires, Descendit largus cum Iupiter imbre recenti, Atque nouum pingues glebas foecundat in annum, Alitis aspectus sic Christum et sermo refecit. Ast animo ut rediit uigor, hinc demanat ad ossa, Spiritus appensum mox corpus sustulit alto Artubus haud motis naturę lege cientis, Mente Deum appręhendens tunc secula cuncta tuetur, Tot scelerum species, inimicam

inimicam et] mut. ex et inimicam

et Demonis artem, Ac multum metuens pro lectis rite perorat. Parte alia ad postes Annę pulsabat Iudas. Ampla

Ampla . . . 415 habebat] J. AJ 20, 205

domus stabat peregrinis nixa columnis, Et ductos circumcingebat porticus arcus, Quo suberat semper populi concursus in urbe Vendere principibus soliti suffragia paruo Et iuxta facere atque pati turpissima lucro. Longus honor, nec non congestę tempore multo Diuitię in populo doctę seruare timorem, Quęsitus studio tum proximus usus honoris Vsque noui, postquam fortunę iniuria morem Turpiter

Turpiter . . . temerauit] e marg. pro Antiquum temere uariabat

antiquum temerauit, nomen et inde Haud leue reddebat

reddebat] mut. e reddebant: reddebant A

seniori, et curia nullum Consilio dubiis grauiorem in rebus habebat. Inde frequens causa ancipiti terit atria ciuis, Et iuuenum famę senioris nomen obumbrat. Illico concursum, quo facto, ut cognitus, ibat, Imperio solitis frustra applaudere iubenti, Ceu pecori, pensi quibus est nil prorsus honestum. Vtque

Vtque . . . 427 pręhenso] Mt 26, 14-15; Mc 14, 10; Lc 22, 3-4

ad conspectum senis intromissus Iudas Accessit, subito ingresso data copia fandi. Continuo ille sui aduentus quę causa perorat: "Auro quem dudum mercari optastis, et omni Sollicita insidias tendebat curia regno, In uobis fuerit modo si mora nulla, tenetur In manibus, liceatque innectere uincula pręhenso." Inde docet, liquit quanam regione Magistrum: Expedit extemplo hunc senior, custodia noctis Accitur, mandata serit properantibus inde, Admonet, attraherent operas quot cogere possent. Namque opus haud paruo uulgabant esse paratu Vi semel inuentum pręhendi pręhensumque teneri, Aedere quem toties norant quam mira potentem. Vsque adeo autoris nequam sententia semper Iuditio est damnata sui; pręlustria facta Non pudet, humanis maioraque, tollere dicto, Atque eadem propter tantas componere fraudes. Illicet arma capit miles Romanus, initque Noctis iter, turbę cui dux pręcedit Iudas. Sic impasta diu quos forte per auia labens Implumes silua conspexit vipera nidos, Contendit paruę laniandos ponere proli. Nocte intempesta, cum muta animalia terris Carpebant passim somnos oblita laborum, Concurrunt densantque globos, non ordine pergunt Seruato, resonant properantum compita plausu. Purpureos nebulis obnubit Cynthia uultus, Ne lucem nocti sceleratę ingrata ministret. Coniurant maculę contra documenta salutis, Et scelus in facinus conspirans confluit omne. Infensus Christo Pharisęus tanta ciebat, Et templo uani quem tollit gloria fastus Compręhendi indignans detecta fraude sacerdos. Anxius inde procul quęsito in monte recessu Certum iter ad coelum mortalibus ille parabat. Vsque adeo partes studio diuersa fouebant, Cui solitum populi uarios miscere tumultus Turbas Orcus agit tenebra circundatus atra. Haud alias unquam post ortum tempus et annos Agmina Tartarei maior furor ordinis aegit, Dum cernunt antiqua Patrum subsidere claustra Orantis precibus, subitumque erumpere lumen, Quale alias nunquam regione erupit in illa, Atque nouam terris sensim clarescere lucem. Tunc ne possesso cogatur cedere regno Aestuat infoelix seductus imagine falsa, Sub qua diuina discumbere sede receptus Optauit, demens dum regni iura petebat, Aethera coelestum quando uidere ruinas. Inde pio cordi insana decernere mente Molitur scribarum animos et pectora turbans, Per uenas adigit quibus atque per ossa furorem, Correptosque simul damnata in castra trahebat. Mox turbis una glomerantur et agmina noctis Vrgent, ac segnes acuunt hortatibus iras. Vnde

Vnde . . . 480 meantem] e marg. pro Tecta adeunt primo, cęna surrexit Iudas / Vnde abiens nuper, tacito mox milite circum/ Obsedit postes scelerum prudentia uana / Inuitum, pridem qui, dum inter saxa meantem

abiens nuper cęna surrexit Iudas, Tecta adit et subito scelerum prudentia uana Disposito postes obsedit milite circum. Qui pridem, inuitum sic dum inter saxa meantem Opprimere urgerent frustra surgente tumultu, Elapsus medio siluas ac arua petiuit, Posse tamen cępisse rati, tunc proripit inde Se propere, atque intus confestim ingressus Iudas Longe aliud capto prętextu explorat agentis, Vtque abiisse uirum sensit, mox emicat extra. Carnificum

Carnificum . . . 489 Secessus] Mt 26, 47; Mc 14, 43; Io 18, 3

hinc moti tollunt fera signa manipli. Pręuolat et notos dux pręuius ille petebat Secessus; ludit tunc scommate pone secutus Romanus: "Quonam certaminis auspice fure Imprimis, et quales sceleratę gentis inibis Consilio pugnas, commilito, rite tuere!" Pluraque castrensi iactabant carmine dicta. Parte alia multo sudabat sanguine Christus, Instabatque

Instabatque . . . rogando] e marg. pro Atque deum patrem suspensus mente rogabat

Patrem suspensus mente rogando. Vtque

Vtque . . . 507 ibo] Mt 26, 45-46; Mc 14, 41-42; Lc 22, 45-46

orans rediit, mox sese corripit inde, Atque ultra pergens socios inuisit aditque. Astitit accedens ut supra, pectore somnum Efflantes cernit resoluto corpore, moxque, "Nempe",

Nempe . . . quieti] e marg. pro Tempus ait placidę nunc indulgere quieti

ait, "hoc tempus placidę indulgere quieti?" Terruit hic turbę uox exaudita ruentis, Attollunt capita et, si quem iam cernere possunt, Spectabant circum: "Impensum sat quippe

quippe] suprascr. pro nempe

sopori," Inquit, "adest ipso prędictum in limine tempus, Arbitrio ut tradar genti lacerandus iniquę. Ecce ruens, inquam, meme petit iste tumultus: Huc mecum cuncti, properantibus obuius ibo." Tessera

Tessera . . . 511 potentem] Mt 26, 48

tunc turmis uulgo est ea prodita prędę: Amplexus cuius libauerit oscula dextram, Hunc capere, atque semel compręhensum ducere caute, Supra hominis captum fert scilicet esse potentem. Vtque

Vtque . . . 520 uestit] Lc 22, 47-48

ad conspectum coram Romanus in armis Astitit et mixti cum uernis aemula turba Scribarum, de more petit tunc ora Magistri Proditor exitio insontem complexus amicum, Nec sic erubuit mendacem ferre salutem. "Huc", inquit, "seruata animi tibi pignora amantis? Pro bene tot meritis mercedem hanc reddis amico, Auferar ut terris iniusta morte peremptus, Quem coelo deduxit amor, quem corpore uestit?" Compellatque

Compellatque . . . 526 ruebant] Io 18, 4-6

uiros, quemnam cępisse paratu Contendant tanto; tunc uoce exercitus una Nazarenum, inquit, se missos quęrere Christum. 3 "Christus", ait, "uoti haud cassi, sum scilicet ipse." Hęc mitis roseo Christus simul ore ferebat: Armis instructi retro simul inde ruebant, Ceu campi subito sternuntur turbine uenti, Omnia cum circum sublata uolumine uersat, Atque impulsa cadunt frondes agitata per auras Robora, tum uehemens toto pauor aethere regnat. Continuo

Continuo . . . cędis] Lc 22, 49

in turbam socium manus ire iacentem Flagitat, an fuerit concessa licentia cędis. Non

Non . . . ictu] Io 18, 10

expectato Malcum mox Petrus ad aurem Perculit, et capitis partem tunc abstulit ictu. Increpat

Increpat . . . 537 unde] Io 18, 11

hunc subito factumque coarguit ardens: "Non opus hic ferro; quam primum, Petre, reconde Vagina ferrum, commotus strinxeris unde! Ecce,

Ecce . . . 546 retro] Mt 26, 52-54

ira quicunque capit iam percitus ensem, Ense cadit, neu uos mortalis terreat ulla Vis, qualem semper leuis inconstantia turbat. Anne fides dimota loco tibi fluctuat, inquam, Nec mihi paruerit celsi domus ampla Parentis, Poscenti instructas acies quę fuderit armis, Quales pręstiterint mortalia robora longe? Hactenus at rueret canę sententia Legis Versa retro; pateram

pateram . . . 549 Dei] Io 18, 11

Genitor quam porrigit, illam Non sinis, ut parens mandatis pectore lęto Epotem, et quanto doceam seruanda timore Iussa Dei?" Simul

Simul . . . 551 uulnus] Lc 22, 51

hęc effatus contigit aurem: Contactu plagam sanauit, nulla cicatrix Proderet ut uulnus, posito ceu figulus orbe Qua ducit manibus, tam mollem protinus artem Creta ultro sequitur, nec quicquam aduersa repugnat. Stabant,

Stabant . . . 561 solum] Mt, 26, 55; Mc 14, 48-49; Lc 22, 52-53

ut melius defensi cernere possent Facta sacerdotes, quos dictis talibus ille Affatur: "Quorsum miles tantusue paratus Armorum, tanquam mediis in saltibus olim Sedissem latro circum facturus in omni Vicina regione necem prędasque per agros Rapturus? Potius non, cum uersarer in aede, Vos sine militibus potuistis pręhendere solum? Verum

Verum . . . 566 inungit] Lc 22, 53

hęc hora operi multum est accomoda uestro, Posse docet tenebris quę uos et Legis abusu." Vt se nil cępto reuocabant, illico sontes Tollit humo, proprię Dęmon non immemor artis Continuo uenis atrum medicamen inungit. Hinc facti sensim serpens obliuio pressit. Erectis

Erectis . . . 571 resultat] Io 18, 7

iterum placido sic digerit ore: "Quem petere instructi modo uos contenditis armis?" Nazarenum iterum missos compręhendere Christum Clamatur,

Clamatur] e marg. pro clamarunt

late uox exaudita resultat. Athere sic Boreas quando cadit, insonat alto, Tolluntur fluctus, et littora cuncta reclamant. "Adsum

Adsum . . . tutos] Io 18, 8

quem petitis: si me ergo quęritis", inquit, "Hos sinite et liceat per uos discedere tutos." Illicet inde abeunt cursu per aperta citato. Non secus emissi pręscripto carcere campi Aurigę medio effusis rapiuntur habenis: Non tulit hos pariter fugientes cursus eodem, Ast ut quemque suus casusque timorque trahebat, Pręcipites diuersa petunt diuortia raptim. Pars

Pars . . . hinc] e marg. pro hinc alii

una hinc lateris tendit transmittere cliuo Humentes sublime iugum qua uergit in Austros; Altera

Altera pars] e marg. pro contra alii

pars celsi superare cacumina montis, Euadunt secreta alii conuale latentes. Facti fama mali regionem auditur in omnem, Atque urbes adiit primo delata propinquas, Teque intempesta gradiens, Bethania, nocte Inuadit: tristis tunc nuntius attigit aures Maternas, illo

illo . . . nudus] Lc 14, 51-52

raptori namque Iohannes Dimissa fugiens aduenit sindone nudus. Ereptus turbis rupes atque aspera saxa Vix cursu tandem superauerat, ardua montis Transgressus simul est dilectam illatus in urbem. Tecta petit Marię, festum paschale diebus Quam Nazarethi de sede exciuerat illis, 4 Ac Marthę in laribus residebat candida uirgo. Huic generis titulus pręlustris et ampla facultas Inter Iudęos reddebant nobile nomen. Hęc sermone eadem facundo capta Magistri Vouerat impensis totum ditissima censum; Grata sodalitio Christi domus inde patebat. Aedibus his igitur tunc uirgo recepta manebat. Sed reminescentem, mortalibus aduenit alto Qua Deus illapsu, superumque ut nectimur orbi Materiam cępisse sacro modo pandere cantu, Ecce nouus subitoque rapit sacer impetus ultra. Da, Virgo, ingenii diui mysteria tanta Mente sequi, dignoque eadem depromere uersu. Tu nodus rerum primusque Hymenęus amoris Diuini, per te licuit transcendere coelos Humano generi, superumque in castra referri. Namque iter in terras Sapientia cana pararet Dum sibi, constituit remoueri obstacula primum. Hinc prisca mundans maculatam ab origine stirpem Expiat affectus tenera in radice, suumque Concepti foetus fibris inspirat amorem. Vtque auras hausit coelestes aedita partu, Explicat hinc sese primo de semine gliscens Gratia, et augetur raptim crescentibus annis, Aeternę luci dum uita congruit acta. Vsque adeo in tenero radiabat pectore lumen Diuinum, sub quo dum nubila nulla resistunt, Menti cuncta patent penitus manifesta tuenti. Dumque simul pia corda parit, scelus omne repellit, Obuersa arcanos huic omnis abibat in haustus. Non secus impresso uirtus impulsa Typhone Exhaurit pontum, tenues et tollit in auras, Miscet agens, fundoque undas absorbet in altum, Actę quę coelo ingenti clamore feruntur. Passa aciem hęc a lege Dei diuertere nusquam Intus quottidie purgabat pectus et haustus Mente capit sacros, ac partem rapta moratur Magnam coelestum miro spectamine rerum, Atque alia pensi seu telę parte uacabat, Instabatque operi moderamine sędula iusto, Quo potior fieret non uictima protinus ulla. Vsque adeo nam cuncta bono pia corde gerebat, Sic demum solers semper terrestria tractans, Nil iam terreni captus hauriret ut inde: Ceu puppis certam non asserit aequore sedem, Rapta mari fertur dum plenis flamine uelis. Atque erat in terris miraclum grande uideri, Aetate in tenera insignis prudentia rerum, Vt tamen hinc saperet de se nil illa superbum. Vnguibus a teneris mitem una humilemque tenebat Cognitio perfecta sui, qua gratior aras Hostia coelestes penitus non imbuit unquam. Insuper et precibus pia Virgo et laude litabat, Dum benefacta Dei memori de mente referret, Optaretque magis diuina in uiscera condi, De nihilo reputans accitam uoce potenti, Vt sincęra Deo purgato corde litaret, Dotatum cinerem coelestis munere uitę, Atque

Atque . . . primi] e marg. pro Et primi dudum

malo primi maculatum errore parentis, Vbere cęlesti superarit gratia quamuis. Et relegit vatum studioso pectore scripta, Dictarit quę nam nostrę decreta salutis Ipse Deus, tum quę mortales plurima coelat, Spectabat dię assueto sub lumine lucis. "O liceat ueteres coeli reparare ruinas!" Sępe trahens imis suspiria lenta medullis, "O", ait, "et placeat terras inuisere tandem, Vt Deus in nostro cernat, quę finxerit olim, Corpore, et oblatus posita uideatur in ara." Instabat de more sacris operata, Deumque Omnibus a uotis pergebat rite mereri, Cui Deus illapsu mentem recreabat amico, Insinuatque animi sese penetralibus atque Permeat, et totam solidabat uiuida uirtus Templum perpetuum sibi iam positura manenti. Quo magis hanc coelo fert spiritus, amplius illa Sese demittit, tum pectore deuouet olli, Atque ita non unquam post ortum tempus et annos Consensit natura Deo, quadraret ut omni A parte haudquaquam prorsus iam dissona quicquam, Instar materię, subigit quam robore forma Actiuo, prorsus cui tota potentia cessit, Vt satiata nihil dehinc amplius appetat ultra. Atque redacta adeo iuris remanebat amati Ex toto possessa Deo; sed promouet illam Hic Deus omnipotens in quem delegerat actum. Maternum tenerę sapientia nomen adumbrat Aetati, meruit Verbi tunc Virgo uideri Mater diuini, quo facto cuncta repente Exemplum mirata nouum diuum agmina stabant. Inde suo in terras Gabriel uenit ordine motus. Quin etiam generis debebat iure uocari Humani mater, tantum pia Virgo dolebat Mortales procul a uero per deuia tractos. Hinc supplex gemitus renouabat sepe recentes: "O amor, o animi lux sancta, o summa potestas, Permissum tenebris satis est, satis insuper Orco. Sat poenas luimus propriis erroribus acti, Satque tibi natis Herebum ditauimus ultro. O liceat tandem damnis imponere finem: Siste iram, mitis redeat clementia coram, Erumnis quę nunc mortales eruat, atque Errantes tantum deducat tramite recto, Et semel eniteat tersa caligine uerum. Iam sanctum germen teneat nil amplius, oro, Iustitia ut reparet tellure exorta ruinas, Oppressosque diu releuet longumque iacentes, Et reduces secum sublimibus inferat astris." Astitit

Astitit . . . 709 sexus] Lc 1, 28

et subito ingressus splendore refulsit: "Ecce omni penitus defensa a crimine degis, Vnde tibi pridem

pridem] suprascr. pro dudum

non uilis gratia creuit. Hauris quem liquido captu, tecum ecce moratur Ipse Deus, perimis foelix opprobria sexus." Dixit: at

at . . . 713 opimi] Lc 1, 29

obtutu defixa hęrebat in uno, Corde gerens tenuem sese, ceu dixerit: "Ecce Non meritis in me benefacta hęc nuper abundant: Puluis ego, Deus ipse boni largitor opimi." Sermonem

Sermonem . . . 722 aeuum] Lc 1, 30-33

repetens orditur et Angelus inquit: "Fundit adhuc sese cęlestis gratia tali Exemplo nulli largita: en germen Olympi Concipies utero et partu fecunda soluto Aedes, cui proprium stat fato nomen Iesus. Magnus hic excelsi dicetur Filius, olim Qui sedem accipiet, qua Dauid rite docebat Mortales libare Deo, coeloque receptus Delecto populo aeternum dominabitur aeuum." Qua

Qua . . . 725 ambo] Lc 1, 34

fieri ratione queat scitatur et addit: "Votis Omnipotens nostris semel annuit, atque Degere nos iterum casti conuenimus ambo. Incumbet,

Incumbet . . . 740 factus] Lc 1, 35

tibi mentem agitat qui Spiritus, alto", Inquit, "et humanos formabit protinus artus, Hospitiique recens diuini insignia stabunt, Nomine obumbrarit simulac tibi numen Olympi, Cęlestique sinu tu, Virgo, recepta quieris: Namque ignara uiri casto mox uentre tumebis Atque ideo Excelsi dicetur Filius esse Ter sanctum germen, tenui quo copula nexu Concilians iunget simul immortale caduco, Verus homo ut fieret lato Deus aethere regnans, Et nihil infirmum naturę admisceat inde. Excolat hinc humili quam Gnatus corde Parentem, Constabit proprias infirmo corpore uires Exutus Patri positas

positas] proprias A

adoleret ut aras Antistes templi et placabilis hostia factus." "Ecce

Ecce . . . parato] Lc 1, 38

ancilla indigna Dei, mihi spiritus olli Seruiat in facinus hodie tam grande parato." Dixit et intumuit foetu pia Virgo recenti. Creuit ei pietas posthac innata, Deumque Vltra quam coluit, multum illa errore dolebat Humano, tellus passim quo tota lababat, Mancipium infoelix uesano facta furori, A uero depulsa agitur dum subdita carni. Vsque adeo imbuerat maternum pectus in annis Tam teneris Verbum summi concepta Parentis. Salue, uera Dei mater, modo prodita cantu, Atque eadem materna geris quę uiscera multum, Erumnas hominum duris miserata periclis! Da docto modo cępta sequi mihi carmine, quale Aequabit dulci modulamine uocis olores, Dum ripis resonans obitum pręnuntiat ales! Forte domus stabat secreta in parte, Deumque Orabat speculans rerum abdita mentis in arce, Summum humilemque simul casto uenerata timore, Cui pars inferior sensim liquescit, abitque In curas sęuo minuentes ossa dolore. Namque Dei Verbum fragili

fragili] suprascr. pro dudum

sub carne latere, Atque odio genti frustra reminiscitur esse Iudeę, duros meminit quem ferre labores Mortali in

in] suprascr.

uita, nec tantis protinus usquam Perfugium erumnis; niti tamen aspera contra Cuncta uirum, uersans secum tunc talia mente Turbatur mater, lachrimis et perluit ora. Ast alia Martę referens in parte sedebat Magdalena soror: "Nescis an quanta penates Inuisit dudum coelestis gloria nostros, Quam laurum ponit lęto uictoria uultu Tendenti raptim per cuncta aduersa Magistro? Hac iter ut terris se lux diffundat aperta, Ad coelumque simul pateat post fata receptus, Surgent optanti tunc aurea secula mundo: Scilicet hic sperata salus pacisque sequester Oblatus Patri posita cernetur in ara. Marta soror, Legis narranti fata supernę Forte aderam, lachrimis implebat pectora mater, Atque ferebatur maiori in sidera raptu Assueto, coeloque manus ac ora tenebat. Ille recensebat repetens primordia mundi, Se rerum finem, posita libaret in ara Vt Patri; huc referens etiam ut contexerit orbes Cęlorum et nexu concordi elementa ligarit. Huc ait institui condens magis ampla beati Regna soli patriam 5 aeterno uiuentibus aeuo. Quin etiam huc proprias diduxit in agmina turmas Spirituum series, et longus constitit ordo, Vnde malus cępit casusque et prima ruina, Dum seruat positam uenerans pars altera legem, Parentesque simul iussis examina condunt, Illico quos tollit noua lux et gloria cęlo. Auersata ruit contra pars altera fati Consilium et tenebris obscurę noctis oberrat, Quam primi nunquam conatus poenitet, atque Vt semel imposuit male suasę perfida genti Humanę, semper labentis casibus instat, Et coelo quoscunque uidet uestigia ferre Oppugnat, gaudetque nihil mactare nocentes. Hic premere est fati sententia certa uetusti, Quantum animi roburque ualent, contendere pergat Orcus, et huc penitus uires exhauriat omneis. Continuo hęrebit domitus sub lege superna, Iniecisse manus sanctę compręhensus iniquas Iustitię, aeternis dabit unde et colla cathenis." Attigit elapsus simul ac pia tecta Ioannes, Confestim totis penetralibus omnia uersa: Exoritur clamor, gemitu domus alta remugit. Tunc formidatus multum dolor ossibus imis Incubuit matri et perculsam strauit: "Amorem Plebs Iudęa", inquit, "precio pensabit acerbo. Scilicet hęc hodie Doctori inimica rependis, Qui dicto tantum morbos sanabat et omne Tollebat uitium naturę, quique iubebat Vitales redeant defunctis ossibus aurę? Anne

Anne] suprascr.

et narrantis pendebas nuper ab ore, Insontem ut mactes? Ast hęc cui gratia facto Redditur? An facinus stabit reprobare scelusque Interitu capitis, coelumque aperire docendo Morte luent? 6 Cęcos nigris iuuat ergo tenebris Degere, coelesti sontesque rescribere uitę? 7 Per uos damnati legi subscribitur Orci, Et placuit Stygiam patria mutare paludem Cęlesti, certo promissaque fędere Patrum Vertere, et externę iam cedere tempora genti? Actutum horrendo cur non a crimine, quęso, Heu longum doliture, redis, Iudęe? Luetur Ista diu sero proauorum culpa nepoti, Transibit quando ad gentes substantia Legis." Fata hęc procubuit, robur natiuaque uirtus Ceu quem destituit, uix ossibus hęreat ipse Spiritus: astantes illam tenuere cadentem Et mox exanimem assueto posuere cubili. Tunc

Tunc . . . 838 pulsus] tres versus add. e marg.

porro haud ullo fungenti munere uitę Intereunt sensus, amissus anhelitus oris, Et super in toto perierunt corpore pulsus. Finit liber quintus

Damiani Benessę De morte Christi liber sextus 6 At procul hinc diuersa mouens agitabat et atra Omnia respiciens circum sub nube sedebat: Aduocat huc Demon quos secum factio iungit. Fas aperire mihi qua menti insederit error Auersę penitusque inoleuit crimen iniquum. Sed quoniam sensu res hęc semota recessit, Altera doctrinę sumenda exordia nobis. A uero, patuit quod primo a lumine, quale Solem pręstiterit tam clara luce nitentem, Auspicium captare iuuat, modo mente uolucri Abdita si tali possem compręhendere calle. Quo stetit humani tandem resolutio captus, Est per se quiddam, prorsus quod restitit unum, Haud nostri angusto compręhensile pectoris haustu. Atque iccirco, boni quicquid mens concipit alta, Huic tribuit, rebusque illud longe eximit imis. Hinc illo collata manet perfectio per se Omnis, cui penitus non

non] suprascr.

terminus additur ullus, Substans et primęua suę rationis origo: Fortuitum casusque omnis procul exulat inde. Cui propria est ratio, quicquid sit scilicet ipsum, Externique ignara nihil uariabile sensit Natura hęc opifex rerum substantia simplex. Hic nil pręteritum, aeque nil spectare futurum Contingit, pręsens non usquam labitur aeuum. Res prorsus nullo quę nouit limite finem, Quęque obitus nullos cognouit uita, tuendo Vnde stetit numerus se toto pectore mentis, Et pulchrę sobolis foetu manantis amoris, Aeuo perpetuo qui ter numerauit eundem. Quem post immensos mens alta retorquet in orbes, Vnde Deus proprio non entia nomine promit. Ast ea discerpunt, quod iam radiatur in illis Vnum multiplici gliscens ratione, trahuntque Aetherios haustus iusti moderamine regni. Inde suos constructa dies noua machina sumit. Ante annos primo duplex opus emicat ortu, Mens et inane solum, captus impertit utrique Immensos geminę naturę: namque parauit Vna rudi et crassę moli spaciosa receptus, Altera uiuenti degebat prędita sensu. At prętenta aciem abducit caligo tuentis, Inde Deo rectos impos defigere uisus Restitit, euectam quo tollere gloria demum Debuit, ingressa est qua fluxa libido repente. Scilicet ipse sui cunctis amor insitus hęsit, Et bene uelle sibi coalescit mira cupido. Sed quam principio legem Deus addit, habenas Hac laxare simul monitos et tendere iussit. Quotquot

Quotquot obaudirent] e marg. pro Quod si despicerent

obaudirent, confestim culpa proteruos 1 Quotidie instabat foedans impingere retro, Insano passos ferri per prona furore. Hinc studia angelicę surgunt contraria genti, Partem dum retro diuertit praua uoluntas, Contra pars monitis dum restitit altera parens. Vtraque continuis posthac exercita pugnis Perpetuis agitat certamina mutua bellis. Vni dum lectos tendunt auertere coelo Atque Herebi densare globos noctemque profundam, Alteri at expediunt, qua lux se admiserit alto Terrenę nebulę et nigrę caliginis orę, Vsque adeo cupidi diuersum munus obire Disparibus studiis post iam discrimina facta. Hic nam prouehitur conspectu numinis alti, Regulat hinc actus capta moderatus amusi, Nititur arbitrio, diuino lumine cassus, Atque per immensos agitatus uoluitur alter. Inde ut cessit iners expertus cuncta, remotis

remotis . . . 70 usquam] Mt 4, 1-11

Cum pridem

pridem] e marg. pro dudum

in siluis ageret ieiunia Christus, Vt sibi non aditum tentanti repperit usquam, Longe alio uersus scribarum pectora Demon Aggreditur uersatque animos, accendit et iram. Namque nouis adeo exemplis turbantur, aperta Aethra mouet trepidos impressaque semita coelo, Et nigri toties dicto lex irrita lęti. Mirati faciles dimittere Tartara Manes Pręsidium tantum decernunt tollere terris Demones, ac odiis instigant aemula corda. Ergo et tunc lectam

lectam] suprascr. pro missam

iam concio cuncta

cuncta] suprascr. pro lecta

cohortem Spectabat procerum, uerbisque exasperat iram: "Quo semel oranti dimissa licentia templo Euasit? Populus dictis factisque repente Attonitus rediit, contra contabuit omnis Noster honos, missis aduersus liber habenis Inuehitur, quantum generi labentibus annis Ipsa dies nostro detraxit, cernere solem Non pudet? Heu noctis gens huius digna tenebris, Quo lapsum de mente decus tibi cessit, et ipsa Interiit uirtus animi? Torpemus in uno Attoniti: mores o prisci et temporis aeuum! Hęc

Hęc . . . 97 regni] J. AJ 13, 288-298; 405-410

olim nomen Pharisęum cura manebat, Quando malis probitate graues iam regibus ipsis Ac stantes pro Lege Patrum tormenta proterui Nulla recusarent, et nos qui cęderet, ipse Corruit, ut posthac reuocet prudentior uxor Expulsos, nostro sperans firmare fauore Ius regni: de plebe uiro, et cui, nescio, Christo, Nunc ut criminibus laceremur in aede nephandis! Eia moras animi segnis modo rumpere tempus: Nouerit hic, inquam, maledictis ponere finem, Si

Si] e marg. pro cum

cruce iam clauis confixus brachia tendet, Exemplo cunctis in sęcula longa futurus Esse

Esse . . . fas] e marg. pro haud licitum

haud fas plebi Pharisęum offendere nomen!" Sic propria surgens quidam de sede locutus Obticuit; fremit ore senum tunc contio cuncta, Et petit in certam Christum fera murmure cędem. Consulto hic aderat Nicodemus, mente futurum 2 Prospiciens, sceleris

sceleris . . . et] suprascr. pro scelerum et tanta

tanti et grauitate dolebat. Atque ita progressus medio uenerabilis autor Auspicium cępit dicendi: "Pręstat

Pręstat . . . 114 pendet] Io 7, 51

agendis In rebus nullo turbari pectora motu, Et bene principio concordes legibus esse Aeternis, alium trutinę non addere fastum, Quatenus ambiguum sub certo examine pendet. Atque utinam non multa diu pręsumeret olim Discutienda prius uobis sententia pręceps, Integrumque foret dicenti stringere uerbis Omnia: quid potuit, quęso, pręscribere cuiquam? In quo peccatur

peccatur contra] e marg. pro peccarent

contra pręcepta Deumque, Ne liceat dicto errantes incessere saltem. Continuo hic nobis haud esset cęde petendus, Sed potius, culpam quicunque redarguit autor, Audiri debet, quo, si quid forte repręhensum Iure fuit,

fuit] suprascr. pro esset

caueant moniti deflectere recto. Adde, fidem ueri superant quę protinus omnem, Prodigiis operata nouis ingentia facta. Non pudet huic testem naturam opponere fraudi, Surda alias soli dum iam fera Tartara parent, Et dicto citius Manes ad iussa remittunt? Ne referam mala tot nullis curata medelis, Quodlibet

Quodlibet . . . refectum] e marg. pro Et iam species longum [...]

et uitium naturę uoce refectum. Sed quoniam dudum sedit damnare nocentem Nulla uirum nobis quamuis modo crimina prodant, Esto nocens, obeat mortem, damnatus agatur, Si minus hoc turpes erimus moriente futuri. Sin nihilo secius posthac quoque culpa scelestis Hęrebit, pręstat melius cognoscere causam." Vix ea fatus, adhuc addenti plurima uocem Sustulit, et subito concussa est curia motu. Increpat: "O fano non admittende proterue,

proterue] e marg. pro senatus

Ocyus hinc nostri cuneis moueare senatus!"

senatus] e marg. pro recedens

Impulsumque foras deturbant: illicet irę Cessit et insanum linquit post terga furorem. Interea strepitu resonabant omnia circum, Qua stabat Christo castrensis turba reperto, Erectis postquam largita licentia prędę. Inuadunt clamore uirum: simul ergo ruentes Inseruere manus capto, tunc uincula raptim Expediunt, nectuntque manus et lactea colla. Densatur globus, accurrit dum miles eodem Omnis, et umbonum crebro fulgore coruscant. Ecce hominum manibus Sapientia diua tenetur, Cum mole inclusa cuius coelestibus arte Astra nitent intexta plagis, et cuncta reguntur. Plus partum, Romane, tibi quam credis in ista Nocte, capis coeli nullo discrimine regem! O semel et captum si sede recondere noris, Atque diu seruare sua per cuncta futurus Secula ter foelix omnique beatior aeuo! Forte uiri facies illato lumine uisa Maiestate manum pulchri perterruit oris Castrensem mouitque uiros absistere cępto, Illico mansisset deserta in ualle relictus. Scribarum aduertit sed mox male prouidus astus, Extingui iussere facem qui protinus omnem, Inducuntque nouum tunc raptim militis agmen, Et uinctum tradunt commisso ducere fune. Inde gradum docilis certatim miles iniuit Dictaque Romano iactabat plurima more: "Versa ruant hodie, Cęsar, licet omnia recto, Pandit iter Fortuna tamen tibi prospera coelo, Non terris contenta caput pręponere Romam. Inuentum in tenebris captiuum ducimus ipsum Ecce Iouem, ni mox mergemur in aequore proni, Exeret hęc apicem summo uictoria coelo." Rursus et ambiguo mordebat carmine scribam: "Heus cape, tende uirum, nec eo tu coge Quiritem! Exitio didicere suo, coelestibus ultro Qui coeunt, quantum sola formidine gaudent: Cęruleas lusit sic Bacchi prędo per undas, Proque dea Ixion nebulas tractauit inanes, O peior nautis, Pharisęe, Ixione peior!" Mirati

Mirati . . . ] e marg. pro Tunc quicunque uiri cernebant ora retrorsus

porro uultum quicunque retrorsus Diuertunt, uicibus compręhenso reste subibat Scriba, aeui maculę et uanę simulatio uitę, Munus dum coemunt operas in tale recentes. Quęritur haud sceleris uulgaris uerna profano Officio, postquam Romanus repulit actis Venalem tribuisse manum indignatus iniquis. Rumor pręuertens gradientes attigit aurem Pilati, capto gentem mox affore Christo Inuidia linguę uexatam et moris honesti: Mortales illum longe pręstare ferebat. Ante

Ante . . . iniquę] Io 18, 13

tamen gens plena doli diuertit ad Annam, Vt fraudem melius strueret tam cędis iniquę. Hic honor est habitus seniori, quippe iuuentus Lęta per id noctis secreta in sede reperto Gratatur Christo, properare ad tecta monetque Pontificis, cuius iussis ea facta per umbras, Atque illo proceres iam conuenisse ferebat. Tunc introduci iussus simul adstitit, Annas

Annas . . . illo] Io 18, 19

Dogmata doctrinę quę tradat quęrit ab illo. "Nil

Nil . . . 208 potestas] Io 18, 20-21

opus ut referam, docui quęcunque, licebat Quippe omnes audire palam; uox publica nempe Nostra fuit, prorsus me nemo redarguet unquam Clam docuisse meos notis contraria dictis, Quoque tibi orabam templum sedesque frequentes Dictorum testes scitandi larga potestas." Vix

Vix . . . 215 proterue] Io 18, 22

ea fatus, adhuc dicenti sustulit alto Et pugnum incussit deiectum robore toto In faciem, uultuque notę saliere rubentes Et cruor emicuit geminis de naribus ardens, Moxque stetit liuor percussa parte tumorque. Iurgia percussor dehinc uerbis addit acerbis: "Visum pontifici sic respondere, proterue?" Cui

Cui . . . 221 facti] Io 18, 23

Cui . . . dicta] e marg. pro Hęc Christus contra cui reddit mollia uerba

Christus contra tunc reddit mollia dicta: "Omnis abesse loco pręsenti iniuria debet, Vltor ubi pręsit, qui sontum crimina punit, Atque ubi teste mihi te nil impune fuisset. Nulla iccirco tibi restabat cędere causa, Cuiuscunque licet tam prompto uindice facti." Protinus

Protinus . . . aedes] Io 18, 24

inde agitur, uinci rursusque iubetur, Atque petunt Caiphę preciosi marmoris , Vtque adeunt, captum circum fremit ore tumultus. Absorbet domus alta uiros, haud protinus ulla Obstabant turbę iam claustra foresque patebant. Forte aderat facti audito rumore Iosippus, Quem Ramatha alta tulit Sophinis abdita saxis, Prędiues Ramatha Helcanę patria inclyta quondam. Expulit hic animi generosus mente timorem, Contra omnes ausus Christum defendere solus, Notus

Notus . . . 235 iubebat] Io 18, 15

principibus, cunctis et ciuibus aeque, Erroris uani contemptor in atria fertur. Conspecto qui mox ingressus ad ostia Petro Intro hominem admitti custodes uoce iubebat. Cui

Cui . . . 239 ferebat] Mt 26, 69-70; Mc 14, 66-68; Lc 22, 55-57

fortuna tulit subeunti ut protinus esset Obuia serua domus; timuit perterritus ille Tunc subita pulsus mulieris uoce negatque 3 Nosse uirum, comitem cuius tunc serua ferebat. Vestibulum ingressos mox atria lata receptant. Porticus auratos niueas incincta columnas Arcus pandebat dictis inscripta uetustis: "Legibus aeternis hominum sententia discors Attriuit semper misero mortalia casu". Curia consiliis iuxta subit apta ferendis. Atque erat antiquas species hic cernere uatum, Et iuxta prędicta aeuo quam multa futuro: "Iudicio damnata cadet Sapientia sontum". Cui respondebat paries contrarius: "Vltrix Poena aderit sceleris, terras formidinis implens Ostendet sese uindex Sapientia quando". Postquam intro sistunt, coram comparuit ore Intrepido Christus, celsa uelut Hesperus aethra, Cum tacet omne nemus, canentis et aequora ponti, Ipse facem quassat lunaris et aemula lucis Lumina, nec noctis patitur torpere tenebras. Ingresso

Ingresso] mut. ex ingresso

stetit inde furor compressus et ira, Atque diu nulli permissum est hiscere quicquam. Tandem auersa uirum sunt ora et mutuus ultro Aspectus lentos exasperat, omnis abiuit Inde pudor castique rubens reuerentia uultus. Tunc motus animo sensim rediere priores, Ceu quondam late pelago leuis incidit Eurus, Insequitur cęlo nebulas inuectus aperto Quem Notus, huc fluctus sublatos uerberat Auster Immissus, subitoque ruens simul imprimit undis Aphricus adnixuque agitata uolumina turbat: Opposita pugnat Zephyrus quo fronte, sonantem Vna commotis comitatur Circius undis, Incumbitque Aquilo gelida de parte, rapitque Quisque sibi pelagus dubium, cui cesserit olim, Quamuis iam toto surgant certamina ponto; Omne perit naui regimen, conflicta magistrum Non audit, subitis agitatur depręhensa procellis. Tunc pulsant memores offensę uera loquentis, Inuersę

Inuersę . . . templo] Mt 21, 12; Mc 11, 15

tabulę, diffusa pecunia templo. Illicet ardescunt animi, redit impetus acer, Et tempestiue titubantibus aduenit Annas, Vnde sui caperent exordia prima furoris. Inter Iudęos genus huic ignobile quondam, Antiqua Babilone domus paruique penates: Antistes templi ascitus, dum gloria gentis Obliqua inuidia atque odiis uexaret iniquis Herodem proauos numerantis stemmate longo. Sed

Sed . . . ademptum] J. AJ 18, 2

non ille diu tanto tamen usus honore, Quem sibi mox de more nouo lugebat ademptum. Vsque adeo quocunque dolor deflexit et ira, Obtinuit leges uel contra foemina semper. Sed nunquam male cępta diu mansere, caditque Lęta dies uultu miseris alludere uisa. Hircani soboles solio uix reddita, rursus Heu subitis impulsa malis domus occidit omnis. Sed non mota semel posthac reuocata rediuit Relligio; lucro stabat uenalis, auarus, Qua semel ostensum, quęstum Romanus agebat, Ac primi, positam quamuis licitetur ad hastam, Semper apud memores precium remanebat honoris. Nec tenuis uulgo manabat fama, potestas Sumpta recens fuerat quod nulla lege timoris, Augebatque fidem cęptum non omine dextro, Quosque tot infęlix excęperat exitus olim. Inde uiro nomen, qui mox in parte receptus Consors pontificum communia sceptra regebat. Ingressum cuneis excępit curia postquam, Hic retro uinclis adductum brachia cernit, Certabant stantes cui circum illudere dictis: "Fas

Fas . . . 309 nato] Lc 22, 66-67

monstrare tibi modo quantum libera fando Lingua fuit, fas hic et crescere crimine nostro, Quidue fidem de stirpe Dei dat dicere nato." Stabat

Stabat . . . 329 timore] Mt 26, 69-74; Mc 14, 66-71; Lc 22, 56-60

hic in cauea coram nil protinus hiscens. Ast inter uernas procul

procul . . . iam] e marg. pro factum extra

hinc iam Petrus ad ignem Forte dolens aderat,

aderat] suprascr. pro stabat

qui turbas nocte secutus Successum causę petiit

petiit] suprascr. pro uoluit

spectare nephandę. Quo

Quo . . . astans] e marg. pro Foemina serua domus quo tunc accedit et astans

tunc forte domus ancilla accedit et astans Commouit iuuenes, quam mox sermone procaci

procaci] e marg. pro petebant (in textu) et lacessunt (e marg.)

Exagitant,

Exagitant] suprascr. pro Lasciuo

sensimque uirum petulantia mollis Gliscebat, mordente strepunt uicina cachinno. At uelut attonitus tristis fixo ore seorsum Stabat multa tuens obliquo lumine Petrus, Atque aure intentus captabat plura uicissim Molliciem uisus grauitate repellere turpem. Continuo hunc oculis mulier depręhensa notauit, Et leuiter stringit uerbis, mordetque sedentem: "Clam fore te demum huc ducti de parte putasti, Ipso qui cultu appares Galilęus et ore?" Hęrens cui iuuenis perculsum fortius urget: "Ingressum temere huc tenuis non poena manebit." Haud nosse ille hominem defendit, et hactenus ultro Iurat terrenti excussus de mente timore. Ast intro ingressus coram processit et inde Sermonem doctus facili serit ore Iosippus, Ad mortem sperans damnari haud posse Magistrum Si modo legitimo cognoscant limite causam. "Non

Non . . . 339 urbi] J. AJ 17, 13

uetus exemplum, nec nostra aetate remota Res, hodie pueri sed quam meminisse ualebunt. Causa stetit regi quod cędes facta, paterno Eiectus regno quare procul exulet oris Hesperiis, pręsitque recens Romana potestas Huic urbi, mactare uetat quę prouida ciuem, In quem animaduertit positis ex legibus illa, Si cognoscenti stet poenę causa necisque. Atque ideo uobis studio accusantibus acri Id primum et summum est culpam obiecisse nocenti. Huic hodie sceleri quid tanto uertitis ergo, Debeat ut merita iam nunc occumbere morte, Aut quos ad crimen testes adducitis, oro, Causa aditu uobis ne forte hęc hęreat ipso?" Vt

Vt . . . 351 loquelam] Mt 26, 69, Mc 14, 55-56; Lc 22,

dixit, cunctis eadem sententia sedit, Scitari testes et mortis quęrere causas. Tunc delatorum subito comparuit intus Turba frequens, facilis uenalem agitasse loquelam. Dissona uox oritur, magnis clamoribus instant. Hic primum, res mira, quibus maledicere pronum Pectus erat, linguam iam uis occulta ferebat Exorsis alio: referunt ingentia magni Facta ducis, ueram uirtutem rite docentis. Quidam ait: "Hunc uidi lugentem funere matris, Quando animam pueri tenues reuocauit in artus. Quin

Quin . . . 365 nusquam] Mt 14, 13-21

alias", inquit, "cum iam secederet alta In nemora et siluas, iussumque recumbere, postquam Orasset, seram quem tunc protraxit ad horam Sermonem, paucis saciauit

saciauit] suprascr. pro saturauit

panibus ingens Vulgus eo miro dicentem ardore secutum. Vnde penu superat pransis plenique canistri Tolluntur, nusquam cum post discedere uellent, Quos factis iuxta et docto sermone tenebat. Ni furtim fugeret, seseque absconderet illinc, Huic regni populus sceptrum et diadema ferebat." Pellitur amotus, uisus nihil utile causę Dicere, sed laudum segetem legisse uirumque Commendare, suo nec fungi munere rite. Alter adit posthac et uerbis aggerit iras: "Eia cauete uirum uos hunc dimittere, ciues, Quin agite et captum sublimi tollite ligno, Instar

Instar . . . lęsos] Nm 21, 6-9

quem Moses spectandum sustulit anguem, A sęuo quando defendit uulnere lęsos. Naturam uirtus huius superauit et artem, Visum restituens oculorum lumine cassis, Ac dicto emendans uitiati corporis artus. Vidi

Vidi . . . 384 iussum] Io 5, 1-10

ego nam nuper tam longum tempus ad undas Vicino frustra positum iacuisse grabato, Neruis cui gressus contractis nulla facultas, Mersari optantem quoties foret hora lacunis, Erectum subito stratis incedere iussum; Cumque

Cumque . . . 387 asellum] Mt 12, 9-14

incustodita probarent Sabbata, contra Nullam ubi committi culpam contenderet ille Exemplo lapsum fouea ducentis asellum. Atque huic ingenium, non uulgo quale, cupido Nulla uirum exagitat, degit contemptor honorum Atque uoluptatum, grauis obiurgator in omnes Inuehitur, nulli parcit maledicere noxę.

noxę] e marg. pro culpę

Sed quos pęnituit facti, tamen excipit omneis, Quantumuis magni non criminis arbiter asper." Dumque peroraret claras inuitus Iesu In laudes, agitur cuneis turbatus, et

et . . . 406 dierum] Mt 26, 61; Mc 14, 57-58; Io 2, 13-19

alter Succedit, iam quo conuincat ferre repertum Protestans, subito dicenti exordia turgent. Diruta templa solo, multo tamen ante paratam Materiam, exhaustos tot rursus in aedita sumptus, Perfectum referebat opus uix tempore longo. Insuper his magnis contendens uocibus addit: "Illum ego miscentem quicquid uenale per aedem, Impulsos agere et trepidis instare flagello, Facti quando sibi cuidam dare signa petenti Pollicitum memini, fuerit si forte soluta, Restituisse trium spacio se posse dierum." Dicta peroranti sensim postrema tepebant, Visaque principio languere remissa tumenti. Exoritur murmur, tunc uerbis obstrepit omnis Curia, nec uocem posthac audire licebat Orantis, dicti tandem pertesus abiuit. Ecce

Ecce . . . 418 fidens] Mt 26, 62; Mc 14, 60

autem Caiphas subitis erroribus anceps, Fraudis iter postquam pręclusum cernit et ore Stantem compresso Christum, prorumpit in iram: "Inter tot securus agis modo crimina, tanta Nec purgas obiecta tibi? Non cura seuerę Vlla reum tangit censurę, quippe fugauit Corde metum frustra sibi multum audacia fidens." Talibus

Talibus . . . ] Mt 26, 63; Mc 14, 61

haud quicquam motus reticebat Iesus. Tunc animi compos Caiphas non amplius intro Acciri proceres surgens de sede iubebat. Interiusque aditus tunc qua pergebat in aedes Ingressus tendit, longo mox curia tractu Insequitur surgens abeuntem: libera stanti est Continuo in Christum permissa licentia turbę. Educunt

Educunt . . . 437 relinquit] Mt 26, 69-75; Mc 14, 66-72; Lc 22, 55-62; Io 18, 25-27

primo tunc rursus in atria uinctum, Egressoque oculis occurrit Petrus ad ignem Ancilę rursus per iurgia sęua petitus: Territus ille uirum iam dudum nosse negabat. Voce una insonuit lucis pręnuntius ales, Et ferit attonitum reiecto lumine Christus. Ille graui ueluti subito Thias excita somno Ambigit, an cernat notum dum prospicit Hebrum, Mentis inops quid agat, qua perstet sede locoque Ignorat: sensim incauto rediere Magistri Dicta tamen, lachrimę memori simul ora rigabant. Exit acerba gemens inuisaque tecta . Recta illum montes desertaque lustra secutum Fama refert, questus lamentaque dira nouantem Flebile quotidie uulgasse per inuia factum: "Sic animi noxam ingrati moerore luentem Mens auersa, manent memori quę plurima corde, Rettulit hęc cuinam de multis pręmia facto? Hoc rara humanę meruit doctrina salutis, Hoc animo species defixa fideliter alto, Nudauit propriam cum lucem habitumque reduxit Carnis, et insolito subitus splendore refulsit, Lazarus hoc demum iussus prodire sepulchro? Hoc quod et exiguo satiauit milia pane Tot populi? Quęcunque alia et numerasse negatum est. O frustra indignis ingens sata gratia semper! Non ego par quondam iam tanta luce micanti Inter coelestes, modo qui tenebrosior Orco est, De grege qui pridem multum numerabar amato Aggestus lectis dignantis uoce Magistri? Excidit ut subito tam lęuę gratia menti Immemoris, uano percussi corda pauore! Non hęc pollicitus iactabam plurima cęnę Aspera cuncta pati atque ipsum defendere morte? Heu quis mendacem tanto scelere expiet, oro! Nuper apud Caipham depręhenso nocte neganti Omnis honor uilis, despectaque dona fuere. Sed iuuat hoc casu infausto meminisse monentem Vt nobis oblita cadat clementia nunquam Coelestis; saltem uel sic ęgisse licebit Discipulum, pro conspectu pręsentia semper Crimina quo luerem lachrimis atque ubere fletu. In uita retinet spes hęc pectusque benignum Doctoris suaui reuocantis uoce nocentes. Quin cum respiceret peccantem uinctus in aula, O mitem, aspectus o iurgia grata monentis! Causa mihi, ne tunc quicquam imprudentius ausus Aggrederer; questum in deserta atque inuia cessi. Mortali hac demum moderor ratione dolori, Gesta simul mecum repetens ac dicta Magistri, Quę passim memori fero commentaria mente." Talia per siluas salebrosaque tesqua ferebat. Tris

Tris . . . 481 dolenti] Ov. Met. 10, 74-75

ille auroras, et dum tria lumina Vesper Accendit, nunquam somno flectebat ocellos Libabatque nihil; lachrimę lamentaque sola Victus erat misero infoelicia facta dolenti. At

At . . . 490 plagis] Mt 26, 67; Mc 14, 65; Lc 22, 63-65

simul in medium statuunt solioque locarunt, Mox est in Christum permissa iniuria ludo. Inuadunt operę, resonat clamoribus aula, Pars tundit palmis, uellit pars altera crines, Pars spuit in faciem; grauitas petulantibus oris Sed quoniam obstabat, uellauit fascia uultum, Dehinc alapa obducto iam densior incidit, atque Diuinare iubet ludens percussor opertum Quis colaphum incussit; gliscunt iocularia plagis. Hic aderant lapsi superum de sedibus olim Spectantes, quonam tandem sententia uerget De domino humana uestito carne Deoque, Qui tunc conspecto grauiter turbantur Iesu: Terrentur uisis, trepidos fuga corripit inde. Non secus appulsus refugit Chalcędona thynnus Dextrum littus eo ui luminis usque secutus, Percussi quando saxi candore latentis Vertuntur, miscent turbato pręlia ponto, Et subito repetunt contraria littora cursu. Mox diuę lances solitus seruare Michael Iusticię, quales dudum Clementia ponat Miratus terrę gressus, ingrataque cuncta Frustra apud immemores usque ad ludibria cernit, Indecores plagas capitisque opprobria sacri. "O", ait, "antiqui primęuo prodita partu Exemplar mundi, Sapientia cana, creati, Libra eadem iuste moderans iuga, pondus et aequum, Censetur meritum mortale examine cuius, Quo demissa iaces? Eadem regalia iura Aetherio residens solio non deseris usquam, Hic uir tot passus conuicia, sed Deus illic, Vnus utrumque, idem subsistis

subsistis] incertum utrum subsistis an subsistit legendum: subsitit A

uirque Deusque, Distinctum quamuis inter se restet utrumque. Nate Patri, cuius late metuenda potestas, Aequalis, tanto resides hic nudus honore! Eia age, claustra Herebo per dura hęc pone patenti, Quaque ostentat iter lęto uictoria uultu, Rumpe uiam coelo, mox plebs delecta sequetur, Quam tu pacabis posita combustus in ara, Inuidia huc recidit male suasi antiqua uoluntas, Atque repugnantis decreto Legis, et omni Mecum cernentis nixu cęlestibus oris, Artis in interitum tracto iam fraude parente, Motus,

Motus . . . est] e marg. pro duobus in textu expunctis sed omnino aequalibus versibus

hic humanum prorsus genus impulit omne. Scilicet hac, quanam redimatur culpa, repertum est. Iustitię pietas dehinc hęc a parte nocentum Stabit in humanis exęquans quicquid iniquum est, Et

Et . . . cuncta] e marg. pro Inuentum reprobat dudum [...]

quę iam pridem reprobat mortalia cuncta, Quo par libra iugo inuentum

inuentum] suprascr. pro tandem

restaret utroque. Namque assumptus homo culpę reus, omnis et expers Flagitii nexum generis qui sponte subiuit, Sub

Sub . . . olim] e marg. pro Ipse dei sub quo coelatur filius olim

quo nempe latet sublimis Filius, olim Demissus uoto ut Patri libaret in ara. Qui iam diuinę postquam quadrarit amusi, Iustitię inde iugum sistens aequabit utrinque." Astantem iuxta Vrielem raptabat in altum Mens sublimis, adit tacitus penetralia diui Arcani, in uoces tandem prorumpit apertas: "Mens foecunda Patris profert, quo promitur oris Vera sui species, Verbum iam luminis instar Gignentis, rerum cunctarum ars facta creanti Naturę diuę mortale quod intulit ultro, Sic libare Patri sancto compulsus amore, Rursus mortales animo complexus amico, Factus mortalis commendat supplice uoto. Tot mala namque hominum miseratus condolet atque Nulli enarrandas pergit duplicare querelas. Dum docet et reuocans errantes admonet, ipsum, Proh dolor, inuitus uirtutum impegit in hostem. Hinc diuersi abeunt, contra et contendit uterque. Exorare Patrem hic gemitu certatque dolore, Vellet mortalis clemens miserescere culpę; Insonti pugnat contra ille infestus, et artes Versat, quo medio tanta hęc obstacula tollat, Si tandem sic nemo malis impune resistat. Hinc luit hic totam suscepto in corpore noxam, Atque humeros oneri haud proprio subiecit agitque Molem hanc, humani generis reparare ruinam Vt

Vt . . . astris] vers. add. e marg.

queat, ut reduces sublimibus inferat astris. Ceu spreto solio et regni post sceptra relicta Militis ut munus solus certator obiret, Sacro direptum capiti diadema reponit, Si

Si] suprascr. pro ut

proprio teneat trepidantem robore turbam, Aut

Aut . . . honorem] e marg. pro Si tandem meritis uel sic aequaret honorem

tandem meritis speratum aequaret honorem Pugnat, nec media meminit in cęde thiarę, Stat pro conspectu cernens uelut hostia dirum Captiuo Sathanam poscentem a sanguine poenas, Quas modo sponte luens prędam a raptore reposcit, Flagraque fert supplex dudum deuota Parenti, Et trutinę, censor qua pensat cuncta, reponit. Protinus hęc, decliue iugum qua parte recumbit, Impellet Sathanam et nigrum damnabit ad Orcum, Quando homini coelo sese lux large refundet, Et uerę terris pietati altaria stabunt." Ast intus, postquam cuneis iam curia sedit, Exoritur murmur, sensim crebrescere uoces Incipiunt, dispar poterat nec sermo teneri. Turbatus mentem surgit de sede sacerdos, Emicat, et solus uinctum repetebat Iesum, Quem plagas inter tacitum et conuitia cernit. Constitit et nutu dehinc ipse silentia iussit, Talia

Talia . . . 587 surgent] Mt 26, 63

mox orsus sedato pectore fatur: "Fare age, et ambiguis tandem nos exime curis, Per Deum obtestor, neu quicquam mente recondas: Tune Dei soboles prędictus Vatibus olim, Cuius in aduentu late aurea secula surgent?" Hęc fatus tacuit, Christus

Christus . . . 599 refugit] Mt 26, 64

dehinc ora resoluit: "Testatur mens sponte tibi sublimia de me, Quem probris media lacerari cernis in aula. Iccirco ne uera loquar, me nulla mouebit Fraus obliqua dolo tentantis; namque potestas Est uobis hodie concessa illudere capto. Ex hoc iam sacro quicunque piamine pectus Expurgant, stantem diuina a parte uidebunt, Coelestique hominum uotis descendere nimbo, Qua uultum melius proprium natura reformat. Notescam hinc pręsens mortalibus obuius ultro, Qua Deus humanum captum sub nube refugit." Hęc postquam dixit, subiecit protinus ille: "Filius ergo Dei tu nunc et uera propago?" "Facta fidem faciunt", ait, "et pręsentia flagra, Quęque supra uires de me mens cogitat ultro Esse Dei sobolem humano de sanguine cretam." "Illicet

Illicet . . . 608 carebit] Mt 26, 65; Mc 14, 63-64; Lc 22, 71

audistis quod protulit impia", dixit, "Lingua nephas: quid opus iam testibus amplius, oro? Ecce scelus coram prolatum audiuimus ipsi, Si culpa facinus tam grande audire carebit." Hęc

Hęc . . . 612 iussus] Mt 26, 67; Mc 14, 65

dicens humeris una discindere uestem, Atque omnem populum furiosas uertit in iras. Incutiunt pugnos, resonat caput ictibus, atque Integitur uultum, pulsantem dicere iussus. Expediunt fustes, operarum turba nouabat Verbera; tunc pręsul medio discedit abitque. Illi instant, repetunt iteratis pulsibus ictus, Vrgent, et fremitu properantum perstrepit aula. Sumpta in carne Deus patitur, licuitque uidere Quantum sępe quidem ludunt mendacia uerum, Vulgarique irrisa manet prudentia turbę, Incassum medio dum Christus uapulat insons. Vt rediit Caiphas, solium suspensus iniuit, Et medius proceres simulac se collocat inter, "Ancipites dudum quonam usque hęrebitis?" inquit. "Expediet demum quis uos ambage profunda? Dum frustra accusant, dum nemo redarguit illum, Ecce obiecta fero, quę non purgauerit unquam. Quamlibet et grauiter defesso milite cęsus, Fert tamen ille Dei promisso foedere sese Prędictum stirpem, uiri lux alma patebit Cuius in aduentu, ut gentes illuminet omnes. Si modo Iudęi populum prius improbet orbis Despectine

Despectine . . . illum] e marg. pro Despectos tandem nos nunc patiamur, et illum

adeo nunc nos patiemur, et illum Efferri supra mortales? Scilicet aeuum Degamus posthac facti ludibria terris, Gloria si populis, huius si nomen obumbret." Dixit:

Dixit . . . 653 senatum] Lc 22, 66-67

continuo acciri fera concio Christum Deposcit; mandant qui uinctum adduceret illo. Tunc intromissus coram simul astitit heros. Perstrinxit subito proceres, fugientibus astris Lucifer ut, roseo cum solus restat Eoo, Imminet, atque acies solus tenet ille tuentum. Perculsi tacuere diu, diuertere tandem Cuncti oculos; facto hoc pulsus pudor omnis abiuit, Inde odium sensim compressaque tollitur ira. Prętextu sumpto, captaret sedula Legem Concio Mosaicam tanquam prędictaque Vatum, Et uestigaret uenturi tempora regis Messię, senior quidam sic protinus infit: "Si quem nostra diu multum desiderat aetas, Afflictis aderit qui rebus, quique secundus Tandem aspirabit melius redeuntibus annis, Ipse ades et nostris erras incognitus oris? Prome palam, cogit suspensum hęc causa senatum." Dixit; cui Christus breuibus mox talia reddit: "Nulla hac dimitti modo spes de compede uinctum, Scitanti

Scitanti . . . est] Lc 22, 67-68

abnuitis cui respondere rogati, Cuique fides dicto non est: sed uera fateri Et iustam causam defendere morte iuuabit. Ecce autem quęcunque Dei stant condita dicto, Cuncta suo imperio late compręhensa reguntur, Quę partim remanent diuini expertia captus, Prędita sunt partim; non illos attamen haustus Cuncta trahunt pariter, solos pietatis amore Fontis inexhausti manante perenniter unda Expleri, studium acre quibus deponitur, aptos, Promouet, attingant illo, quos dextera uirtus, Vt merito a lęua teneant se cętera parte Voti cassa suoque uolumine uersa deorsum Damnato fędus

fędus] suprascr. pro putidus

quę deuehit impetus Orco. Hinc argumento fuerit si senserit ara Ipsa Dei posthac dextra uirtute potentem, Et sacris passim pręsentem rite litatis, Admissus cordis si iam penetralibus alti Purgaro prauo quęcunque infecta residunt Morum usu, depulsa animę cum nocte redibit Lux sua, me uires cuius mox auspice crescent Ingresso qua porta patet pręstatque receptum, Vanaque non temere hic

hic] suprascr.

ficto mendacia ludunt, Sed semper uero demanat lęta uoluptas. Sic adero posthac, pręsenti et numine noscar." His

His . . . 686 uoluntas] Lc 22, 70

dictis murmur stetit, et commota profatur Contio: "Tu sublime Dei modo pignus Olympo Aduenis inuisisque humilem nouus incola terram? Anne Dei, deprome palam, tu filius ergo?" "Asserit hoc", inquit, "de me sententia uestra, Quęque obstat bene conceptis obliqua uoluntas." Continuo insonuit clamor, caua tecta resultant Et caueis late uox exaudita meabat, Ceu

Ceu . . . subito] e marg. pro Quando uelut tonitrus subito

tonitrus, dum iam subito caua nubila rumpit, Dum

Dum contra] suprascr. pro Dumque illa

contra reboat tellus, differtur in auras. "Haud opus est", inquit, "nunc testibus amplius ullis, Qui modo dicentem percępimus auribus ipsum." Inde agitur, strepitu circum subselia clangunt, Et mox in turbam ingenti stridore receptus Vrgetur, colaphis datur illicet ire potestas In faciem, pulsu tunc crebro tunditur ora. Sed me longe alio raptum trahit impetus alta Mente sequi, quascunque uices certaminis ultro Suscepit uirtus uitioque impulsa repugnat, Et facti fontem nostro depromere cantu. Nam ratio primum et uirtus nos colligit intro Ac ueros homines iubet esse, et tollere coelo Ora simul, latos animę camposque recludit, Quo ducit, tenuit quoscunque ea cura, latentem Vestigans indago Deum, qui luce perenni Obductus nebulis illa de parte coruscat. Comimur huc ingressi animam perfectius, atque Os mite induti mores componimus apte, Prouehimurque tenus, qua uultus imbuit alma Lux nostros, uitę quę spe melioris amore Vrit, iterque docet diuinum insistere demum, Ac remanet penitus tenebrosę abscondita terrę, Intus quos hausit, tollens quodcunque caducum, Illustri in regione status qui fertur Olympi. Dimouet ast illinc luxus

luxus] e marg. pro sensus

petulansque libido, Et coeno mergit uitiorum, prorsus inanem Quę uitam faciunt nostram, proprioque rebellem Ingenio, perstat dum nusquam agitata tumultu, Quo nunquam penitus sibi congrua dissidet usque, Immanes (mirum!) uultus induta ferarum. Hinc animi pestes nos uexant cunctaque miscent, Dum prensare iubent miseros fugientia semper. Huc namque exitii recidit natura parentis Errore, atque unum medio tulit omnia crimen, Et tenebris animam patria de sede relegat Eiectam, longum miseram tristemque futuram. Sed memor auspicio Genitor quo condita primum Instituit, rursus quęrit reparare ruinam Atque solo patrio eiectos inducere ciues Ille,

Ille . . . 735 artus] e marg. pro Tunc quo deciderant obiecit sensibus artus

habitum exutus uoluit qui ponere sponte, Si statuat terris sic Patri altaria late, Hactenus eniteat tandem ut mortalibus omnis Virtus, emerita quę gaudet sede potiri,

potiri] post hunc versum expunctus versus sequens: Cęlesti rite aeterno sublata recessu

Indefessa luens multis sudoribus ora. Sic quo deciderant, obiecit sensibus artus, Verbum illustre Patri exuta uirtute litare Percupiens, terris humano in corpore uisum. Ergo aderat missum mentis penetralibus imis, Quo refugit sensus animus contagia uitans, Errores quoties post terga relinquere quęrit, Atque frui pergit propria iam luce, diemque Aeternum uitę secessu hausisse beato, Qui procul hinc alio et meliori sole relucet. Interea hac aderat Christus regione profectus, Et

Et facto] e marg. pro Atque opere

facto argumenta dedit quam plurima de se, Regna Dei obtineat quod pleno iure Parentis Demissus terrę diuina sede prophanę. Sed

Sed . . . 754 nectunt] Mt 27, 1-2; Mc 15, 1

contra auersi tam uero a lumine uultum Culpabant quicquid facundo promeret ore, Amplius

Amplius . . . placerent] e marg. pro Mentem hominum propria dum sensus dimouet arte / Mortalis, raptam nigro una impellit et Orco / Turbandam, ac frustra insanos sententia fallit; v. notam ad v. 646 libri quarti

haud homines, sed iam ludibria facti, 4 Quis nil consulto temere omnia facta placerent. Atque adeo sedit cunctis illum ante tribunal Sisti, cognoscant talem ut prętoria causam. Vincitur, retroque manus in uincula nectunt. Continuo Caiphas facinus crudele perurgens, Quod cęptum semel est, implendum id grauiter, inquit: "Audaci facto posthac timor omnis abesto. Siste age deductum coram, tu, pręside, miles; Cętera mox curę fuerint adeuntibus illo, Ac pariter crimen nobis augentibus ultro." Illicet ut missi, iam post data signa feruntur Pisęo stantes dudum sub carcere currus, Labentumque fugam iam non mora detinet ulla: Talis carpit iter rapto fera turba Magistro. Abscessum est, ingens uomebant atria uulgus: Itur, et innumerę uoluuntur in aethera uoces Collucentque faces; qua tendunt, compita uerrunt, Colluuiesque hominum nocturna affluxit eodem. Flagitii turbę quicquam non defuit olli, Quantum uel superis inuisus concipit Orcus: Protinus omne scelus macularum cogitur una.

De morte Christi liber septimus Damiani Benessę 7 Pilatus stratis tepido sub uellere lanę Carpebat dulcem per mollia menbra quietem, Quem rerum species reflantem uisa tenebat. Ante pedes claro stabat sol aureus orbe, Mirantur terras conuexa nitentia mundi Non propria fulgere die; tum lucida contra Cuncta datur uacuo numerari sidera coelo. Paruaque fragosis exire animalia lamis Visa, globos coeni moli collapsa rotatę In solem pedibus iaculari, et flamine buccę Horrendum octipedi medio de uentre sonantis, Lucentesque uiros mox terris instar oriri Astrorum et radiis mortalia cernere coelo. Ecce fores subito irrumpunt, atque atria late Complerant fremituque uirum caua tecta resultant. Excutitur somno, fugit illicet omnis imago. Ingressus thalamum lecto puer astitit aureo Et simul exponit factum, Christumque ferebat Adduci scribis et multo milite uinctum. Exurgens stratis comit simul ora caputque Et paludamentum componit more Quiritum. 1 Postibus

Postibus . . . 26 Paschę] Io 18, 28

egresso Christus mox sistitur, illum Inde resistenti referebat ad hostia scribę Mortis agi tunc turba reum, quem festa tenebat Lux extra, ne se gentili poluat usu, Instabant quando celebris solennia Paschę. Heu procul a uero miseris mortalibus ultro, Flagitium postquam conceptum est culpaque sedit, Mens agitur, frustraque nihil mactare nocentem Non pudet, at contra uitant contingere ualuas, Quod sceleri non Lex, non quisquam ascripserit unquam! Hunc oculis Pilatus obit tacitusque pererrat, Et secum repetit memori tunc pectore noctem: Ac quo rem melius percenseat, appetit ultro, Sic uisum, partes pręsentes cernere coram. Hinc mouit, gradiens simul atque tribunal iniuit, Conspectum populi lustrans circumtulit ora. Continuo cunctis indicta silentia uoce Pręconis licuitque oranti surgere demum. Accessum passim postquam data copia fandi, Dehinc cęptum studio contendere protinus acri. Quidam sic medio sermonem occępit et inquit: "Non

Non . . . 47 quiuit] Io 18, 30

tam maturo frustra tot tempore, prętor, Adsumus, et uinctum stipati milite multo Offerimus, pridem

pridem] suprascr. pro dudum

nunquam intellecta docendo Qui circum populos turbauit et omnia miscet, Cuius compesci non unquam audacia quiuit. Longa quidem series dictis perstringere cuncta, Si repetam quę nostra dies, quę passa parentum est, Dum communem audax reprobat petulantia uitam, Et sapiunt quidam dum captus amplius haustu Humani stultique fugacia mente sequuntur. At nunc non temere hinc

hinc] suprascr.

transacti longius aeui Ambages arcens rerum compendia carpam. Arenti

Arenti . . . 57 aula] Lc 1, 80; Lc 3, 19-20; Mc 6, 17-29

cute uir latebris regressus heremi Herodis thalamo dum uoce resistit aperta, Occubuit nuper media compręhensus in aula. Quid referam, qualis se nostrę Gesius urbi Inuexit, fretus qui libertate loquendi Suadebat ceruice iugum depellere nostros? Quin et dum Gamalas contracto ciue repugnat Romanis, urbem ciuili cęde repleuit. Quorum

Quorum . . . 69 ulli] Lc 23, 2

nil sane

sane] suprascr. pro dudum

perterruit exitus istum: Commouit gentes quin hęc exempla secutus Fine pererrato regni, lateque uagatus Vrgebat circum Romana repellere iussa, Atque sibi pariter deposcit regis honorem. Sistimus hunc ideo, ut feriat sententia sontem, Tale impune foret neu factum audacius ulli." Hęc fatus siluit, compresso Christus at ore Perstabat tacitus contra, nil protinus hiscens. Interea dictis pulsat Pilatus et inquit: "An ne

ne] suprascr.

ausus tantum sperabas posse moueri Sceptra armis pridem

pridem] suprascr. pro dudum

prisco possessa Quirino? Infausto nec te commorunt omine sępe Frustra cępta uirum, quod non conatibus ullis Optatus uoto successus contigit unquam?" Simplicitas poterat sat respondere roganti, Noxa quod obiectum prorsus non arguat ulla, Et qui mortali captu maiora ferebat Prę sese uultus sat honesta luce refulgens. Atque

Atque . . . 86 passus] Mt 27, 11-12; Mc 15, 2; Lc 23, 3

ideo cum iam nil diceret amplius, illum Hic dictis iterum pulsabat: "Forsitan et rex Tu uerus? Tanto species tua pręstat honore!" "De me fers, animus reputans ut commouet", inquit: Dictis obticuit non amplius hiscere . Poenituit cępti pensantem dictaque et actus: Nam ueri patuit mox lumine limes hyulco, Ambitione procul qua uitę simplicis illum Protinus esse uidet, nulloque tumescere fastu. Tunc

Tunc . . . 95 ultro] Lc 23, 4

sese reuocans sedato pectore fatur: "Quam multa obicitis, longe sincęra repellit Pectore quę forti culpę non conscia perstat Simplicitas: quis sontem animum coelauerit unquam, Non labet ut media in causa, neue hęreat ultro?" Continuo his dictis uoces caua tecta uolutant. Surrexit

Surrexit . . . 105 turmas] Lc 23, 5

quidam, coram progressus et inquit: "Quin nunquam, tellus nostra est quam longa, docendo Cessauit studio lętus discurrere tali. Montanę incipiens Iudęę a finibus omnem Lustrabat tractum circum lateque iacentem Suadebat peragrans Galilęam, sępe secundas Qua reuocat Iordanus aquas retroque pererrat, Hac legis documenta serens ignota recentis. Non lassabatur populorum cogere turmas, Instituisse nouum nec sat sibi dogma, sodales Legerat

Legerat . . . operi] e marg. pro Huic operi legit

huic operi, si terras mouerit olim, Sufficere haud solus uisus conatibus illis, Pergebatque nouos sociis superaddere coetus, Differri credens totum sic posse per orbem." Protinus

Protinus . . . 115 iste] Lc 23, 6-7

his dictis subiecit Pontius: "Illum Hinc

Hinc . . . 115 iste] e marg. pro Hinc agite et dicto citius deducite uinctum / Herodi cuius Galilęa est subdita sceptris. / Si iamque ut fertur uulgo Galilęus et iste

agite et citius procul hinc abducite uinctum. Illicet Herodem talis sententia spectat, Permissa est cuius Galilęa et subdita sceptris, Si namque, ut fertur uulgo, Galilęus et iste." Ausus Pilati uerbis opponere nemo: Mox hominem regi pariter causamque relegat. Nam forte accitum lux illum festa tenebat, Quando frequens populus passim concurrit in urbem, Aede sacrum celebret rite ut redeuntibus annis. Postquam

Postquam . . . 138 raptim] J. BJ 1, 431-673

uersa domus propria et maduere penates Cęde, simul fatis rapientibus occidit ipse Herodes; regni solium diuisaque sceptra In partes abiere; simul subscribere uisum Augusto: propriam partem mox iussus adiuit Heres, cui certo pręscripti limite fines. Ante obitus quondam dilectum extremaque fata Antipatrum postquam obtruncat, crudelis amatę Cuius fraude lares Marianę stirpe necata Foedarat, ne forte dolo iactauerit ullus Sese, perfidiam ualeatue ascribere lucro. Ah miserę matri Marianę cędis iniquę, Qui nocuit, sedit nimium dolor ossibus imis, Atque indigna domus iniuria facta paternę! Ille dolor primum mouit, post culpa penates Vertit non cessans, tabo et maduere suorum. Demum foeda lues turpi tentigine regem Corripiens toto serpebat corpore raptim. Infoelix

Infoelix . . . 147 Eoo] Mt 2, 16-17

cędis tot poenas ille luebat, Vberibus quia nata recens erepta parentum Crudelis miles laniarat pignora ferro. Nam regnum fuerant

fuerant . . . mandata] suprascr. pro hęc regis fuerant

regis mandata per omne, Quem nimis angebant, quę dudum corde recondit, Si qua iam posset tandem sic perdere regem, Audit quem certo prędici carmine Vatum, Aduentu percussa ducum dum sceptra requirit Vrbs, cum gente noua cum toto affluxit Eoo. Partitur

Partitur . . . 155 nocentes] J. BJ 2, 1-183

moriens regnum; post ampla patentis, Quem regi peperit Samaręi nominis uxor, Regna gubernabat Galilęę, uita perinde Mitior ut morum discens tam tutior esset Fratre suis dudum regnis extorre, Quiritum Illico quo fasces subiise et iura uidebat. Illum eadem sed fata manent, et poena merenti Instabat, nunquam segnis punire nocentes. Hic

Hic . . . 159 ense] Mc 6, 17-29

ausus fratris sacrum temerare cubile, Nec sat crudeli tantum scelus ędere, quin et Plus solito quo se mortalis gloria tollit, Cum culpam argueret, ceruicem demetit ense. Vtque scelus fieret tantum maturius, ecce Deuinctum manibus ducunt post terga reductis, Ludibrio

Ludibrio . . . 166 parentes] Mt 2, 13-15

hęredi fatis seruantibus illum, Qui puer elapsus Iudęis finibus enses Subtractus cędi patris uitauerat olim, Quando aruis foelix illatum Ęgyptus opimis Excępit, pueroque diu timuere parentes. Post

Post . . . 188 petebant] Mt 2, 19-21

obitum regis surgunt inuisere tandem Extorres natale solum, promissaque uotis Arua patrum; senior cursu dux pręuius anteit, Pondus

Pondus . . . apertum] e marg. pro Iam carpebat iter pando ipsa mater asello / Pondus dulce gerens; transmittunt aequor apertum

dulce gerens, post pando mater asello Qua carpebat iter, transmittunt aequor apertum Aegypti circum qui pinguia pascua cernunt. Finibus egressos traiecto

traiecto] e marg. pro transmisso

flumine Nili Mox Arabum deserta siti plaga cępit, harenis Est iter, et celeri pede Cassius agger aditur. Littoribus longis pręcinctus tendit in aequor Mons, circum saxis illata infringitur unda, Qua rapti fertur bustum memorabile Magni. Pulsibus interea gradientum terra sonabat, Spectantumque oculis uelox fuga tollit euntes. Infert uicinę regioni et retro relicta Aspectu pereunt properantibus: illicet arua Vlteriora procul tenui, ceu nubila, primum Apparent uisu, spacii discrimina sensim Decrescunt, currunt Sirbonis littora pręter. Vertice summisso hac palmas flectebat Idume, Vt suaues liceat cariotas carpere lassis. Dextrum iter arripiunt, et te, Iudęa, petebant. Hic

Hic . . . 192 penates] Mt 2, 22-23

intellectum qui nam moderatur habenis Iudęę, monitique alio diuertere pergunt Et Nazareti decernunt sistere tandem, 2 Atque diu certos illic habuere penates. Pauca memor iuuenis quamuis tradantur in ęuum, Nam degebat ibi primis inglorius annis, Verum

Verum . . . sacri] Mt 3, 13-17; Mc 1, 9-11; Lc 3, 21-22

post noti quęsita piacula sacri Fama uiri passim regno percrebruit omni Ostentis sese insignem facientis et ore. Hinc

Hinc . . . 210 ille] Lc 23, 8-9

regem dudum diuturna cupido tenebat Multa rogare uirum et responsa haurire uicissim. Adducto gliscunt per pectus gaudia regi, Alloquiturque uirum confestim, primus et infit: "Vt tot criminibus ualeas euadere liber, Astat qui causam iudex cognosceret aequus. Fare age, quam pandis, quę sunt decreta recentis Doctrinę? Pariter quę fingis, qualia monstra? Sectatorque tuus qua pollet pręditus arte? Omne tui capitis ius cessum et summa potestas Est nobis, modo ne pigeat signum ędere coelo, Ereptum hinc tollam Galilęę in regna patentis." Perstabat contra dictis immobilis ille, Vt scopulus uariis quatitur qui fluctibus alto, Alluitur pelago, saxis illisa reclamat Vnda tamen, nixu nec cautem dimouet ullo. Vt

Vt . . . 229 ] Lc 23, 10-11

uidit frustra tentantem sępe repelli, Continuo pręceps subitam

subitam . . . iram] e marg. pro subitas aufertur in iras

excandescit in iram, Abducique uirum iussit medioque locari In ludum turbę petulanti: accurritur illo, Atque ictus resonat certantum uocibus aether. Ille toga residet pura de more Quiritum, Certamen proceres si quando uocabat honorum, Quęsierant demum tunc sic illudere capto. Sed non simplicitas contra moresque colore Innocui poterant uestiri dignius ullo. Nil grauius tamen impurę uitęque scelestę Integra est probitate uiri, quę nescia flecti Fortunę cunctos aduersę sustinet ictus, Virtutumque alacri contendit in ardua gressu. Illicet insanis rumpunt clamoribus auras Alternantque uices et inania iurgia iactant. At

At . . . 233 facto] Lc 23, 11-12

simul ut uisum satis illusisse merenti Longe aliud, cętus soluunt redduntque cateruę, Ductum ut restituant Pilato: antiqua simultas Hinc stetit et tali rediit mox gratia facto. Ducitur irrisus diuulso crine Magister Et mento pariter, uultum desputus honestum. Namque hęc doctrinę sunt reddita pręmia sacrę,

sacrę] e marg. pro voce haud legibili

Vt . . . olim] e marg. pro Vt primum cępta est patria tellure doceri

tradi cepta est patriis in finibus olim. Cardine in occiduo suspensis Cynthia bigis Stabat adhuc dubię peragens spacia ultima noctis. Sibila stridoresque meant gradientibus una, Et qua diuertunt, nocturna silentia frangunt. Postquam incomposito prętoria turba tumultu Percussit, subito commotus Pontius exit; Audit ut est habitus, uinctum una et cernit Iesum. Ingens exoritur subito contentio uocum Poscentis temere heu

heu] suprascr.

turbę, tum pręsidis, una Insontem damnare reum uitantis, et inde Parte tamen vulgi superatus uocibus inquit: "Tollitis

Tollitis . . . 258 esse] Lc 23, 14-16

et causam dudum clamore grauatis, Dignam morte tamen non culpam adducitis ullam. Id demum est odio conquirere iudicis auram. Quin etiam nobis hominem qui reddidit, ipso Ecce modo abstinuit nil prorsus cęde nocentis. Sed pręstat uestro tantum seruire furori: Ast hodie regis fuerimque exempla secutus, Si quantum ualeat robusto hunc milite cędam, Vt

Vt lueret] pro Puniat demum

lueret, uili quantum uos pendidit olim, Et discat posthac in uita cautior esse, Vel nullum facinus si solum crimine falso Nouerit ulcisci, tanti nomenque stetisse Delatum, infensus fuerit cuicunque senatus, Oderit aut maior, pars siue potentior urbis. Sic stant iam pridem

pridem] suprascr. pro dudum

mortalia regna timore, Sęuius et spectare licet non uerbere quicquam." Dictis deinde fremit non claro murmure vulgus, Donec voce refert ueri simulator aperta Posse nihil fieri culpa, nil iudice dignum, Prensus si tandem modo lętum euaserit ille, Tollit et antiqua Pharisęum ab origine nomen, Vsque stetisse fidem Iudęa in gente decusque Egregio generi, leuius

leuius . . . tueri] Io 19, 12

si puniat, illum Cęsareas partes grata non mente tueri. Iniectum dubium prętorem pectore mouit, Romanus cessit pulsus uelut ordine miles, Hostis quando subit pręnsis non impiger armis. Inde abit et secum tacitus tunc multa reuoluit: Fato posse rapi sperat, si corpore plagas Viderit, et casum Iudęus sortis acerbę; Humani demum miseret nos quando doloris, Cum iam mutatam fortunam euersaque cuncta Cernamus, speciem nec rerum agnoscimus ipsam. Ceu

Ceu . . . aura] e marg. pro Vt stirps quam tenuis non unquam commouet aura

quercus, tenuis quam nunquam commouet aura, Sed quacunque tamen flatus uiolentior alto Incubuit, frondes et tota cacumina flectit, Impellat donec uertens radicibus imis, Pilatus liquit sic se per lubrica pronum, Qua tracturus erat miseranda labe ruinam, Nec nixu infoelix stabili uestigia firmat: Vertitur ut uariare uidet mutabile vulgus. Continuo

Continuo . . . 298 ora] Io 18, 33-34

ingressus quam plurima pectore uoluit Atque introduci dubius mandauit Iesum. Astitit ut, placido repetens sermone rogabat: "An rex, et nato regali stemmata stirpe Deberi iactas? Liceat modo promere uerum." Hęc

Hęc . . . ora] e marg.

fatus breuiter prętor mox comprimit ora. "Sponte petis uel te potius commouerit alter Talia scitari nostrosque inquirere gressus?" Christus ait, dictis atque illico comprimit ora. "Non

Non . . . 301 illos] Io 18, 35

ego Iudęus, non uestrę legis alumnus," Ille refert, "populus seniorum, et detulit omne Tete consilium: quid tantum offenderis illos?" Mox

Mox . . . 312 recessu] Io 18, 36

Christus nuper respondit rite petitis: "Quid me de regno scitaris? Pręstitit amplam Res non illa fidem castrensi robore tuta est Regia quod sedes, defensa satellite multo Atque adeo nunquam pro me decernere ferro Abnuerent, regnum modo si terrestre fuisset Nostrum? Nec potius captiuos uindicet ultro Libertati animos, generoso turpia pellens Pectore, si fortes discant superare ferendo Cuncta aduersa simul, uirtus incognita terris Quę remanet longe procul hinc semota recessu." "Hoc

Hoc . . . 318 tenebit] Io 18, 37

quodcunque tamen regnum est, regemque necesse Temet", ait, "quamuis degas non milite septus." "Tu me nunc regem testaris, nempe fatebor Ast ego natum ideo, quo ueri redditus", inquit, "Testis nunc adsim, fictum cuicunque peroso Est cordi uerum, nostra hic documenta tenebit." "At

At . . . uerum] Io 18, 38

quid uerum?" inquit. Dicto

Dicto . . . 333 abibit] Io 18, 39

tunc protinus exit, Iudęosque petit, coramque ut constitit, inquit, Ingenio tentans hominem subducere morti: "Non culpam inuenio, non crimen protinus ullum, Quem tanto studio frustra modo perdere uultis, Defuit haud quicquam quamuis, indagine cuncta Dum uestigo viri curaque inquiro sagaci. Mos tamen ex multo seruatus tempore uitę Ecce reum tenuit dimitti carcere uobis. Delectu iccirco datur optio libera uestro: Barrabas an, dudum quo non uiolentior alter 3 Infestos saltus furtis et cęde tenebat, An Christus potius tam falso teste petitus, Et nullo demum conuictus crimine, festo Paschali uobis lęti defensus abibit?" Impulit

Impulit . . . acerbo] Io, 18, 40

in uerbo seniorum curia turbas, Barrabas ut potius fato seruetur acerbo. Heu mentem uesanam hominum moremque sinistrum! Insontem, et quo iam didicisse docente licebat Quid fictum uero, quid recto pectore prauum Dissideat, meritum uel quod comitatur utrumque; Sępe manum cuius fines sensere salubrem Iudęi, Manes dum iussus redderet Orcus. Attamen inuisum frustra illum perdere malle, Saltibus in mediis quam qui siccarius olim Obseditque necans, toties et miscuit urbem! Et non erubuit deposcere uoce rogatus Latronem dono, pręnsum modo tollat Iesum. Pilatus, sedeat dum feruor et ira furentum Expectans paulum, sedato pectore fatur: "Dudum non culpam cuius conuincitis ullam, Quid Christo faciam quando dimittere cędis Vrbe reum factę libuit?" Iubet

Iubet . . . miles] Io 19, 1

illico fustes Expediat miles: talem tunc aduocat artem, Conspectu misero si mouerit effera corda, Vt morte abstineat plebes contenta flagellis. Illico discingunt hominem; dehinc corpore uestem Diripiunt, nudos medio simul exerit artus: Mirantur nitidamque cutem, tum candida menbra. Continuo exertę redolet fragrantia carnis: Nulla erat in toto Christi fere

fere] suprascr. pro tunc

corpore menda. Credibile est manibus dimissos illico fustes, Quos tunc pęnituit facti, suaueolentia postquam Percussit, simul et mortali maius in illo Enituit. Notas sese reuocauit ad artes Mox senior, uires cognouit quando supernas, Vtque alias solitus cęlestibus obuius ire, Induxit uernas et fustes expedit ipse. Tunc captum medio statuunt nexumque columnę Astringunt, facies obtutu hęrebat Olympo: Virtus ore uiri fulget diuina pudico. Tunc malus atque feris ipsis crudelior hostis Auersum statuit, cui duros imprimat ictus, Ne uultu motus cęlesti flagra moretur. At tormenta subit constanti pectore ferre, Et coram iugulante stetit uelut hostia Christus, Vt tali redimat mortalia crimina poena, Iniusti tandem si iustus pondera gestet. "Hostia primitias", tacitus tunc mente perorat, "Has delibo tibi, Genitor, de sanguine nostro. Placato fusus fac rite adoleuerit aras, Vt pandant homini sublata repagula coelum, Quique Deus, noscat, rerum moderaris habenis, Et pietas terris nobis altaria ponat." Nulla mora, orantis rigat omnis uena cruorem, Verbera deuincti menbris incussa sonabant, Qua uellent, poterant inferri haud certius ictus. Hic pectus tundit, mox cruribus incidit alter; Nec defit, plagam qui iam per brachia ducat, Percussoque alius liuorem figit in ore, Plurimus et dorso cecidit. Circum undique uersant, Optantes totum lacerari, flagra ministri. Inde cruor manans iam parte erumpit ab omni. Non secus ac pedibus si stet uindemia nudis, Atque lacu pressam si pręlis inferat uuam, Bacchęum ut melius fundat calcata liquorem, Illato si forte iugo deuincta subinde Cedat, parte fluit largus ruber humor ab omni. Hic, mirum dictu, tellus nam uisa moueri, Vsque adeo ad Manes tundentis hiulca fatiscit Ictibus, et nigro rimis lux incidit Orco, Infernę subito turbantur lumine sedes. Est locus, arcano quem dicunt nomine mystę Abrami

Abrami gremium] Lc 16, 22; Gn 15, 15; Idc 2, 10

gremium, regio seposta beatis, Aut fore spe potius uentura in secla beatos, Cum clausos tandem tenebroso eduxerit antro Prędictus, claustra et leges qui

qui frangeret] e marg. pro qui rumperet

frangeret Orci. Hic cętus Vatum et gentis ueneranda uetustę Canities miro sub lumine cogitur una: "Sedibus insolitum his tantam splendescere lucem, Atque, animo duco, meliori Tartara causa Lustrantur circum: nostra et uicina propinquat Spes hodie; lęto superato huc uictor adibit, Cuius progeniti cunabula nouimus olim, In caput et sparsos latices Iordanide ripa." Inter selectos quidam sic ore serebat, Cum mox cęlestis dubiis apparuit Ales. "Commoti monstrisque nouis et luce recenti Haud frustra ambigitis, nec iam diuersus aberrat Vsquam animus uobis, aderit namque antea coelum Vndis quam Solymo deponat cardine solem. Quid referam? Vidi confectum, qualiter aula In media, uoces urgentes inter et iras Scribarum, nusquam dum lumina dimouet astris, Continuet tum mente preces et pectore toto. Responsat contra qualis clementia uultu Diuino, terram penitus subsidere uisa, Et leges demum pacari ac pristina iura, Dum luit ipse suo mortalem sanguine noxam. Interea hinc superum demanat gratia qualis Sedibus et uestris hodie conspecta tenebris! Nunquam alias aditus, qui nunc, patuere beati, Atque iccirco throni sacro nunc ordine motus Hic adsum uestro solamen ferre labori Iussus et arcani sensus recludere diui. Vicinus uester, nil iam dubitate, receptus Instat, uictorem mox namque uidebitis Orco Demonas edomuisse feros atque addere uinclis. Auspice quo reduces uos hinc remeare licebit, Inuectosque polo sedes implere beatas." Dumque pios uulgo subeunt ea gaudia Manes, Miscentur trepido umbrarum loca territa motu. Hinc metus exagitat Furiarum corda, pauentque Ne poenas subito compręhensi forte dedissent, Atque iugum impositum doleant exemptaque regna. Illicet emicuit Barathri dux ocyor Euro: Iudęam inuisens adiit prętoria nota. Ingressum species tormenti uisa moratur: Percussum media tabescere cernit in aula. Non linguę quicquam, uiui non amplius oris, In lacero demum uultus non pristinus ille, Luridus aspectu foedato corpore plagis Stabat marmoreę deuinctus reste columnę. Nulla quies flagris, resonabant uerbera longe; Terga modo feriunt, uerso modo pectora fuste, Mordacesque sales addunt, Romanaque dicta: "Hęc uia, ne metuas, in regna petita paratur! Macte esto, multo nam stabunt parta cruore Sceptra tibi, modo si lethęo huc amne redibis!" Insolita obstupuit uiso formidine Demon: Miratur subito reddi sibi debile robur, Dehinc

Dehinc . . . 477 minantis] Mt 27, 19

stertentis adhuc uxoris adire cubile Pilati accelerat. Placida resoluta quiete Molliter hęc dulcem reflabat pectore somnum. Excitat, obiectę simulacra tuentibus olim Qua reprimunt species, formatque hic horrida monstra, Misceri ruptoque aperiri gurgite uisum Tunc pelagus, facies teterrima protinus undis Exire et tales horrendum excludere uoces: "Ni sinitis, quem nunc torqueri iussit in aula, Hauriet hic toto tumefactus gurgite pontus Vos et uestra simul, raptos et deuehet Orco. Ocyus,

Ocyus . . . marito] e marg. pro Eia agedum rite perferri mandata marito

eia agedum, perferri dicta marito Hęc iubeas", additque minas vultuque feroci Terrorem incussit; pulso tremit excita somno, Nec mentem Demon commotam deserit usquam. Infoelix mulier nusquam sibi tuta uidetur, Conuocat huc famulas, trepidans mandata referri Prętoremque iubet somni monuisse minantis. Quattuor interea restabant lassa uicissim Cędendo paria, atque una attriuere flagellos. Ecce cruor uenis toto de corpore manat, Liuent menbra, decor nitidi contabuit oris, Horribilis primo speciesque miserrima uisu. Vtque

Vtque . . . 488 abire] Io 19, 4-5

animo prętor ducebat corda moueri Posse sacerdotum si demum cernere plagas Contingat totis impressaque uerbera menbris, Produxit coram, dehinc turbis talia fatur: "Ecce hominem uobis, habitum bene nonne putatis? Dimisso liceat, iam si sat cęsus, abire." In uerbo accessit portans mandata minister: Commotum iam pridem animum perterruit, atque Ipse suam tacito repetebat pectore noctem. Hic

Hic . . . 495 ponat] Io 19, 6

sonuit dudum lectis urgentibus urbis Quę subito audita est late uox fracta per auras: "Tolle illum, iam tolle", sonat, "damnatus agatur, Atque animam ligno suffixus brachia ponat!" Vox ea prętorem loetali perculit ictu, Non ulla facie gentis fera corda retundi Miraturque magis redigi crudelia poenis. Ceu semel in capta rabies si sęuiat urbe Hostilis, nec sat rapienti cuncta ruatque In cędem, ferro direptaque pignora matrum Vberibus mactet furibundaque gaudeat ultro, Insontis multo madeat si sanguine turbę: Non aliter rabidum fertur uesana ruitque Turba sacerdotum, respergi lęta cruore, Et Christi iniustę maculari sanguine cędis. Tunc rursus repetit, cęsum si milite lasso Eximeret lęto Christum: "Conuictus aperti Criminis est multo damnari dignior", inquit, "Eia agite, hunc uobis hac festa luce remittam." Mugitus ueluti, si forte armenta uicissim Cernant, obnixi dum contra cornibus urgent, Impulsu saltus replet clamore remotos, Sic populi retonat late uox rauca per auras: "Tolle hunc, at Barabam populo dimitte petenti!" Vt

Vt . . . 520 unda] Mt 27, 24

frustra studium sumi sibi sensit et iras Acrius intendi, ac uanos in plebe tumultus, Aduocat huc, manibus laticem qui fundat, et inquit: "Vos mihi nunc testes, insons quia sanguinis huius." His dictis utramque manum simul abluit unda. Illico

Illico . . . 526 miles] Mt 27, 25-26

uox populi passim sublata reclamat: "Nil nobis hodie metuendum protinus isto Sanguine foedari: stet nostro hęc noxa nepoti." Nec posthac fremitus cessabat rauca sonantum, Euasit Barabas donec de carcere liber Et missum arbitrio sibi duxit in atria miles. Mox

Mox . . . 551 fateris] Mt 27, 3-4

fama infoelix ut Iudę perculit aures, Tandem latronis mutata morte Magistrum Damnatum, patuit scelus ingens protinus olli, Insontem indigna damnari morte reumque Mortali peragi maiorem denique

denique] suprascr. pro robore

captu, Et se crudelem: precium nam quale rependi Et bene tam merito, sincęri et cordis amanti? Hic non deseruit qui mouerat ordine Demon, Inque scelus motum impulerat iam protinus omne, Maioresque faces uertens sub pectus adegit. Nam simul obriguit deceptus imagine falsa, Inde uices sęuus repetit de crimine lęuo. Cogitat infoelix extrema atque impia lęti, Discurrit, nota seniores aede petebat. Hic coram nummos medio proiecit et infit: "Commisi facinus caput execrabile fato, Cui

Cui iam] suprascr. pro quali

iam nulla usquam fuerit sat pęna nocenti! Non hic, non Orco tristis uindicta malorum, Tam bene qui meritum periniqua morte necaui, Noctu compręhensum prodens crudelibus ultro, Qui frustra iustum nece nunc damnatis iniqua." "Non ulla tua causa tenus nos attigit", inquit 4 Concio, "nam quamuis fueris nequissimus ipse, Haud nostra quicquam refert, quin iure teneri Quem te par, porro qui proditor esse fateris." Abiectis

Abiectis . . . 562 obiuit] Mt 27, 5

medio mox sese proripit inde. Infoelix agitur furiata mente per urbem, Donec ei tendens tabulata perarida truncus Occurrit, uisu percussus restitit atro. Hic peragi rem posse putat, quam cogitat olim, Heu miseram laqueo meditatus rumpere uitam. Nec mora, delatum restem de fronde ligauit, Inuadit ramos, et nectit guttura nodo. Quo facto sese deturbat proditor alto, Et pendens laqueo pondus media hęsit in aethra, Horrendum aspectu, mortem suspensus obiuit. Verum

Verum . . . 573 agrum] Mt 27, 6-8

consilio posthac agitatur, et illo Haud

Haud] e marg. pro non

fas inferri, precium quia sanguinis esset, Censebant, unde est egressa pecunia nuper. Heu hominum mentem

mentem] suprascr. pro mentes

sua facta repręhendere semper Difficilem!

Difficilem] suprascr. pro difficiles

Quęnam dementia uana timentum Aurumque et loculos fieri scelerata, nefasque Commiscere simul nobis utcunque libebit, Atque animi uitium corrupti agnoscere nolle. Hinc itum simul et cunctis sententia sedit 5 Hospitibus, uenum posuit quem figulus olim, 6 Posthac humandis mercari protinus agrum. 7 Parte alia interea dirupto uiscera uentre Pendentis funduntur humum, tunc omnia circum Aspectu foedo replentur, mansit inanis Aluus et eiectis iam totum pectus hiabat. Constitit

Constitit . . . 605 auebat] Mt 27, 27-29; Mc 15, 16-18; Io 19, 1-2

at Christus simulac deductus in aula, Hic noua tormenti facies exorta: repertus Saltibus incultis, inter uepreta rubosque Et

Et . . . ultro] add. e marg.

sentes, Syrię tractus quis germinat ultro, Obseptus spinis peracuta cuspide ramus, Non acie ferri, armata non histrice peior, Horrentem contis qualem fert Aphrica tellus. Hoc concinnatur capiti diadema superbum, Vt stetit implexus, spacium defendit in orbem, Contactusque seges prohibebat acuta propinquos. Accubuit postquam, passim concurritur illo, Iniciuntque manus, discingitur haud mora raptim, Nudus direpta qui restitit illico ueste. Induitur clamidem posthac et fulsit in ostro. Mox redit ad solium, capiti diadema reponunt, Seruatum studio iam dudum tempus in ipsum Extabat; densis adigunt impulsibus inde, Hęreat ut melius compressum, cuspidis intro Illicet infixę iam spina subiuit ad ossa, Emicuitque scatens circum mox undique sanguis, Hinc riui passim uultu et ceruice ruebant. Taliter affectus solio residebat eburno: Additur huic, instar sceptri regalis, arundo, Et dum sic ageret regem, ludibria surgunt. Optat flexa genu residenti turba salutem. Hic honor est habitus primo, nec uellitur ille Tunc aliter, solium dum cuncti adiere seorsus Alternantque uices, regem illicet omnis auebat. Deinde

Deinde . . . 616 regem] Mt 27, 30; Mc 15, 19

manu ceptum sensimque iniuria creuit: Incutiunt colaphos et mox residentis in ora Expuitur, uacua fremitus crebrescit in aula. Plaga recumbenti mox crebra illiditur, ictu Ille petit uultus, ast alter arundine pulsat, Vt melius capiti subsidant serta decoro. Luditur et pugnis faciem densissima tundit Dextra, uicem uersat facti sic nuper honoris. Per ludum huc operam miles iam conuocat omnem: Velluntur crines, et barba euellitur omnis. Pro solio cedunt inhonesto uerbere regem: Densior haud tectis hiemali tempore grando Incidit, ut tonitrus coelo stetit, amplius antris Ingeminans uacuis infra nec terra remugit, Quamprimum nubes manante resoluitur imbre Duraturque gelu subito quę desilit unda. Despuitur uultum, colaphis pertunditur ora, Et circum planctus resonant ac perstrepit aula, Atque nihil reliqui permissa licentia fecit. Sic contra affectum fieri uoluere dicaces: "In regnum sic itur enim, persiste ferendo!" O animo species impressa fideliter alto Promere da cantu iam mens quęcunque recondit! Certa fides, dictu absurdum nil debuit inde Damnari, populis Sapientia passa uideri Corpore sustinuit si tanta opprobria uili, Cum non arbitrio sit uisum stare creato Diuę arti, nec, quo iam condidit omnia, Verbo, Cuius ut offensam iam culpa redarguit omnis, Et digito medio cęlo ipsi promicat ultro. Debuit ergo pati, mortalia sumere menbra Si libuit, cuius signant uestigia pressa Mentibus innocuis, foelices degere posse Sola homines uirtute, hoc demum ut facta probarent, Et uires teneras, cuncta aspera ferre doceret. Tolleret ut forti spem, pręmia lęta rependi Post fatum, insinuans sese de more pedentim Insonti et monito, uestigia sistere firma Quo uocat et uirtus pręfert uictricia signa, Nitentem illapsu corroborat illicet ultro. Hęc animi uirtus, opifex ea denique mundi, Quin eadem nostros si demum

demum optauerit] e marg. pro sumere debuit

optauerit artus, Haud humilem decuit subito distringere ferrum, Illud sublimis postquam natura recondit. Hinc fuit humano arbitrio permissa potestas, Christus desputus sedeatque et uapulet ultra, Atque ideo humano pro crimine debuit ara Offerri, et solus poenas hausisse nocentum, Si coelo gremioque patris descenderit ergo, Scilicet hinc tandem ut libans altaria ponat, Et sic relligio mortales imbuat omnes, Quod non, quem primo statuit, dum conderet orbem, Ordo stetit, mollique impulsu machina lapsa est, Et malus humanas res omneis miscuit error. Namque olim fatum quos iam prędestinat astris, Haud fuit, ut captos hostili deserat astu. Quin neque iure rapi potuerunt uiribus hosti, Quotquot sponte sua contraria signa secuti Hostili fuerant iam sub ditione redacti. Debuit ergo iugi liber, qui uindicet, omni Exercere modo uirtutem et rite docere, Qua niti ualeant sese pridem

pridem] suprascr. pro dudum

auspice lecti, Exemisse iugo ut tandem sic iure liceret. Atque ideo quo pandat iter, cui terra resistat, Debebat populo linquens exempla sequaci Sanguine respergi claustrumque recludere morte, Sic posthac reduci quę semita tuta pateret. Sed nimium o foelix, o terque quaterque beatus, Concessum cuicunque altam pertingere mentem: Qui captus, tum qualis item profectus ab illa Parte, Deus terra qua se depauperat ultro, Mortalique fuit natura, et pręditus haustu Humani sensus par nobis undique factus! Ars atque ingenium generati numinis illud Qua Patris in solio diuino substitit alter, Omnia uir factus secum concernat eadem. Sic immixta Dei maneat natura seorsum, Verus homo ut fieret prorsus tamen et Deus idem, Sic sumpta libare Deo quo carne doceret, Atque refert illo posthac quęcunque creabat. Hinc Pater immenso Gnatum complexus amore Demeritus Gnati obsequio mox cuncta rependit Olim natura domini rerumque potentis. Quodque agit iccirco mortali in corpore Christus, Profit in immensum, quoniam de stipite manat, Promicat

Promicat . . . coelo] e marg. pro Vna quo pręit iam tertia gratia coelo

unde una iam tertia gratia coelo. Immensum est quodcunque, Deo sub iudice, Christi: Id nam amor immensus, pietasque immensa mouebat, Demissumque polo menbris mortalibus abdit. Porro opus hoc finis rerumque et summa creatę Totius molis, quicquid, quo pertinet, olli Astruitur iussis coelestibus ordine iunctum, Cuius erat templis aras adolere parenti. Nil ergo hunc latuit, captus mensura creati Namque ea, quin etiam totius regula recti, Atque usu quantum mouet experientia sensum, Examen solidat diuinis legibus haustum. Tunc habitus gliscunt mortali in parte recentes, Quin etiam mediis poenis heroica uirtus Promouit, licuit cumulo superaddere demum; Immensum quamuis quicdam ipsum corpus inumbret, Cuius sunt certi pręscripto limite fines. Vt satis illusum, petulans iniuria, nec iam Restabat prorsus, quo plus excrescere posset, Deponunt solio, turbis ostendere pręses Hunc iterum optauit, coram dehinc talia fatur: "Ecce

Ecce . . . 718 ista] Io, 4-5

hic assistet, culpę prętendere causam Quo nemo ualeat, si poenam deluat insons." In dicto egressus cocco sertisque reuinctus Astitit et medio lustrauerat omnia circum. Pontius hic subitis subiecit talia uerbis: "Ecce hominem uobis, faciesque miserrima casus Quem non mortalem, quęso, commouerit ista?" Eia

Eia . . . 728 necandum] Io 19, 6

Eia] e marg. pro tunc

insperatas uoces tunc

tunc] suprascr. pro eia

audiit ille: Nam nullo casu crudelia pectora flecti, Sed contra immanis rabidos magis efferat ira. Vox populi atque senum tenues erumpit in auras, Atque cruci affixus modo debita brachia tendat, Vsque etiam ut specula subeuntes lustret ab alta. Pontius hic breuibus perstringit talia uerbis: "Non causam cerno, perimi cur debeat iste: Sin uisum uobis, iam iam mihi tollite captum; Quin etiam abduci liceat quocunque necandum." Instabant

Instabant . . . 732 ortu] Io 19, 7

contra, patriam hic opponere legem, Contendunt tum

tum] suprascr. pro voce haud legibili

lege mori quia debeat, atque Quod non mortalem sese, sed stirpe ferebat Diuina ante ęuum secreto proditus ortu. His ergo auditis subita formidine pręses Perculsus rebus componit uisa diurnis, Cui dubia discors uariat sententia mente: Non secus ac solis si quando liquentibus undis Impressi radii geminant laquearibus altis, Atque uagam lucem passim per tecta refundunt. Multa

Multa . . . 741 iuuentę] Io 19, 8-9

agitans mente ingressus prętoria Christum Accersit, repetens dehinc ordine singula quęrit Et genus, et patriam, et primę rudimenta iuuentę. Non secus ille tamen quam saxum immobile perstat, Quod pelago alluitur, furibundo et tunditur Euro. Pertesum

Pertesum . . . 747 uinclis] Io 19, 10

tandem frustra tentare rogando Atque ait: "An ne

ne] suprascr.

etiam mecum conferre recusas? Nonne hodie de te nobis concessa potestas Mactare, aut sedeat potius dimittere uinclis?" His

His . . . 756 malignę] Io 19, 11

contra reddit: "Nullum, Pilate, fuisset In me ius tibi, permissum nisi Lege superna Hoc foret et certo constarent ordine fata. Et delicta gradu quia sunt et crescere nata, Et rursus longe inter se differre uicissim, Est scelus illorum magis execrabile, meme Qui tibi crediderint faciles innectere fraudem. Exin nil reliqui fecit, si qua arte furori Exemisse uirum ualeat gentique malignę." At

At . . . 763 dicta] Io 19, 12

contra insanis populus clamoribus instat, Non aliter uisus nisi sola prorsus Iesu Morte satisfieri, quo circa his uocibus infit: "Cęsareas hodie non rite tuebere partes, Hanc ni iudicio causam damnaueris ultro. Namque audet regis quicunque inuadere nomen, Cęsareas temnit leges augustaque dicta." Non semel hoc ausum testatur publica fama Hunc referens unctum populi de more uetusto. Commouit sensim dubium turbataque mens est Pręsidis; ingressus secum spaciatur in aula. Plurima uoluenti tandem sententia sedit Pro solio stanti coram cognoscere causam. Interea

Interea . . . amictu] Mt 27, 31; Mc 15, 20

ut iussum Christus discingitur ostro Et proprio rursus subito est indutus amictu. Credibile est toto renouatas corpore plagas, Dum clamis exuitur, passim et fluxisse cruorem. Casibus heu uatem rerum quibus intulit ordo! Aeternam Legem, quo sunt et condita Verbo Cuncta, foret uisum qua

qua . . . eadem] suprascr. pro cum nostro in carne repertum est

nobis, prorsus eadem Sic habitum, meriti carpsisse ea pręmia magni, Quod genus humanum faceret pręlustre capaxque Aetherię lucis, multis de gentibus olim Quod sibi dilectum secerneret Israel ultro! Ast illo quoniam

quoniam] e marg. pro dudum

ducit diuina uetustis Iusticię coniuncta simul clementia fatis, Vt quia diuinum naturę mobilis esset Exemplar, nostro quicquid de corpore sumptum est, Sic fieret culpę mortalis nobile spectrum, In

In . . . 788 inusta] e marg. pro In quo cognosci est quicquid exorbitat usquam

quo quicquid enim quantumue exorbitat usquam Cognosci liceat, dum examine culpa notatur Iusto, dum propriique erroris restat inusta Et quo sat dignum, luitur dum noxa, repensum est. Eia agedum tu mecum animo metire profundum! Si mensura boni Deus est, natura reperto Quo contenta manet degens sic usque beata, Vt doleat quanam permissum? Terreus ultro Factus, iter tandem lectis aperiret ad astra, Anne hiat in summo et prorsus quid restat inane? Sed prorsus nostri merces est illa laboris. Mortales adeo quę uires eleuat, omnis Vt torpor simul atque ignaua obliuio cedat. Actu perpetuo quam nostra potentia primum Eluxit, nobis fęlix et uita beata Qua manat, miserasque uices exhaurit adusque. Summum id namque bonum nil usquam ubi restat hiulcum, Vltimus hic rerum finis fructusque laborum. Quo ni pertingat, iam dici nemo beatus Debet, si caueas, ne te sententia fallat Frustra pertuso labentia uase legentem. Hic error multos olim per inania ducit, Nec, qui fortuna tantummodo prępete pendent, Sed quibus est uirtus potius preciumque decusque, Vt sic in numerum fortunę dona receptent Hic uirtute rati fęlices degere posse, Addere fortunam cui quicdam et tollere credunt. Non omnino malos talis sententia ludit, Sed quibus heu fidei lumen, ceu nocte lucerna Defuit incassum tenebris errantibus atris. Reddere nam uirtus non est nos nata beatos, Promouet ast illo, lauat et sudoribus ora Contendens, palmam cernit quo rite repostam, Et sibi curriculo mortale hoc deputat aeuum. Hic fortuna uices uariat mutata, retroque Nitentem studio semper depellere certat. Defunctis contra sedes seposta beatis Sublimis; non interualla aut ocia uitę Illic, quę nunquam mutabilis, acta perennat. Ille igitur sumpta deponit carne thyaram Regalem, campumque ferox certator iniuit, Desudans prorsus iam cuncta per ardua nobis. Atque ideo qui finis erat, uia factus, et inde Virtutum numeros absoluere debuit omneis.

Damiani Benessę De morte Christi liber octavus 8 Interea augebat commota Bethania fletum. 1 Vix rediit mater quo consternata dolore Conciderat, sensus amissos uixque recepit, Illico

Illico . . . una] e marg. pro Confestim huc cętus mulierum cogitur omnis

fęmineus cętus tibi cogitur una Et męsti sensim crebrescunt murmura planctus. Mox ut lugubri genitrix uestitur amictu, Erectę tandem mouerunt protinus inde, Vtque

Vtque] e marg. pro Atque

fores extra tecti uestigia ponunt, Incedunt dubię per prima crepuscula lucis. Tum qua diuertunt, męror comitatur euntes, Ceu nebula tenues qui pręuius inficit auras, Atque fero gemitu circum suspirat anhelans. Egressę paruę prodierunt męnibus urbis, Contenduntque iugum suprema cacumina sursus Qua decliue petit, superant iamque ardua, campis, Vertice quos tendit regio montana, feruntur. Hinc se demittunt et per decliuia raptim Descendunt, tandemque adiere suburbia lassę, Et cepta hic primum sonuit uox missa per auras, Quę uix audiri fletu intercepta gementi: "Huc humilis recidit demum mea uita, memorque Mortalem genitam propria nil laude merentem, Cuncta Deo huc tribuens etiam metuensque pericli, Humano tumeam ne fastu nomine claro! Huc gnati probitas, mala totque et tanta medentis, Huc etiam doctrina pio tam pectore prompta, Dum recludit iter cęli mortalibus olim! Insignes hodie poenis habeamur et inter Vel profligatos cuiuis numerare uacaret. Sed male permissum fraudes innectere tantas, Vt nil heu meriti non digna fraude perirent. Hactenus exitio rerum mortalia semper Miscentur, semper supremo in fine laborant, Dum nocuis, quę ui rapiunt, male pręnsa tenentur, Interituque suo mactant errata monentes. Quemnam tam largo cunctos Deus ubere pascens Offendit, proprio regionem lumine coelum Destituitne aliquam, foueatne tegmine clausum? Quis gnati non sensit opem, cuiusue labori Non opera exhibita est, modo qui fera pręmia carpit, Olim contentus paruo, sapiensque probusque, Atque aduersa pati facilis tam pectore loeto? Moribus his quidnam, quid demum paupere uita Inuidię expositum est, aut quid non possit amari? Huic probitas nunc obsit apud nisi forte nocentes; Heu frustra studii tantum, tantumque laboris Exhaustum, exhibeat Patrum ut promissa nepoti! Iam pridem

pridem] suprascr. pro dudum

cuncta hęc plebes ingrata repellit Hoc animo gnati grauiusque et acerbius omni Poena, quam populus menbris inflixerit olli." Talia dum mater gemebunda uoce referret, Vberibus lachrimis comites simul ora rigabant Stringebantque simul pectus, suspiria demum Vix tristes acri eluctantia corde tenebant. Sed iam sole dies terris illuxerat orto, Cępta frequentari concursu compita feruent, Omne iter et teritur, simul obuia turba salutem Atque alia occursu reddunt bona uerba uicissim. Hic tunc auditum, qui tota nocte labores, Quo ductus fuerat: demum ut sententia dicta est, Et dolor heu moestis gemitus iterabat acerbos: "Heus Pater Omnipotens, aliena ut crimina purges, Exigis insonti si nunc a sanguine poenas, Et sinis humano si tanta in corpore ferre, Aequalem tibi quem aeterno produxeris aeuo, Si patriam haud uisum natis ignoscere culpam, Et uia quęsita est lustrandi tam ardua coelo: Quid par, cum tandem matura adoleuerit aetas, Puniri, qui turpe aliquid commiserit ultro, Diuini uultus speciem aspernatus inustam? Et sic immensum meritum tamen omnia delet, Excidat immemori si non hęc gratia menti. Ipse subiuit onus, penitus qui criminis exsors, Atque luit, fuerant quę nobis iure luenda, Et sibi non, inquam, constant hęc pręmia paruo. Quid ni, cum doleat parque et mortalibus aequum, Secta cutis ferro et pateat, sanguisque sequatur, Quin etiam ipsa cum fungi non morte recuset. O, ego, quam sensus illi sim conscia mater: Sic fleuit, cunis brumę dum frigora sentit Mox natus; cute pręcisa sic fleuit in aede. Quęque aduersa simul tulimus, dum finibus acti Fugimus a patriis peregrinas quęrere sedes Admoniti, pueroque aderat sensusque dolorque! Liquit inexpertum quid posthac, denique quid iam, Vt uisum prodire palam, non passus obiret Dum uarias urbes diuersaque regna docendo? Omnibus expositus facilisque ac obuius ultro Dum quęsitus opem nulli grauis ille negaret. Restitit inuisus

inuisus] e marg. pro infensus

frustra creuitque repente Inuidia orantis, seniori ut sępe petitus; Nunc captus tandem teneatur, pręmia magna, Et fructum referens multi longique laboris. Isthęc doctori nuper, Iudęe, rependis? Cedo, quod propter malefactum, excire sepulchris Ecquid defunctos cęlestes rursus ad auras Flagitium capitale, oculos aut reddere coeco? Quo feror, aut questus genitrix exordiar unde? Persequar an studium gnati et meminisse iuuabit, Quę documenta serens operaque insignis et ore Errabat passim cunctis gratissimus hospes? Vt facto quonam damnetur, conquerar inde An ne, uiam instituit quoniam gradientibus alto, Viuere postposito ut miseris errore uacaret? An ne

ne] suprascr.

opere argueret, sibi quod maiorque potestas Humana, et maius mortali robur inesset? Aut illo potius me uertam, ut crimen iniquum Deplorem patrię et nostri funesta senatus Consilia, haud quicquam ut mactent perdantque merentem? Quę toti exitio res urbi cępta futura est, Quam grauis heu culpę maneat uindicta nepotem, Vt primum patria

patria . . . exul] e marg. pro profugi patria de sede resident

de sede fugabitur exul Et pulsi terras circum fundentur in omnes. Sed scelus hęrebit natis et crimen auitum. Ast urget dudum nos iam breuis hora morantes, Et qua uertendum nobis, quoue usque petendum Incerti uacua ne forte erremus in urbe." Dixit et in dicto factus tunc ante Iohannes Pręibat prima tinguens lanugine malas. Interea exoritur nouus ad prętoria clamor, Ecce foras cum ad solium processit Iesus Exutus trabea proprioque recinctus amictu. Stabat, quo moris, quoties sententia ferri Debet, pręfectus, mox

mox iussa] e marg. pro iussitque

iussa silentia gestu. "Ecce

Ecce . . . 129 olli] Io 19, 5

hominem uobis", inquit, "quem inuadere regnum Est metus: heu quali nunc, quęso, accingitur arte Tortus et horrenti redimitus tempora rubo, Vt sibi sic sceptrum iam speret posse teneri, Et nemo tantę sit noxę conscius olli!" Conspecto

Conspecto . . . reclamant] Io 19, 6

populus clamorem tollit Iesu, Atque cruci figi prętoria tota reclamant. Crebrescit,

Crebrescit . . . 136 Cęsar] Io, 19, 5

dum eadem repetunt, oriturque tumultus. Dicendi spacio correpto Pontius inquit: "Anne

Anne igitur] e marg. pro An ergo

igitur uestrum cruce nunc damnauero regem?" Responsat tenues passim uox fracta per auras: "Nullus rex nobis, nisi Cęsar!" Cęsaris

Cęsaris . . . 139 necandum] Io 19, 16

Hecho Arreptum referens redit illicet ultima nomen. Vix expugnatus uesanis uocibus, ollis

ollis] e marg. pro ille

Arbitrio

Arbitrio . . . necandum] e marg. pro Tradidit arbitrio genti configere tandem

tandem tradit libitoque necandum. Sed

Sed . . . 144 stabat] Io 19, 19; Mt 27, 37; Lc 23, 38

memor, actorum rationem lege teneri Reddere, cur, uisum scribi, sententia dicta est, Hinc placet elogium simulati criminis aedi: Iudęi populi rex Nazarenus Iesus, Atque exaratum triplici charactere stabat. 2 En dum iam peragit custodia tertia lucis Tergo gestator pando crucis exit onustus, Virque Deusque, atomo, mirum, qui iunctus eadem Qua duplex natura, tamen nil passa manebat Seiuncta; hanc fragilem menbris mala ferre sinebat, Altera at aeterno degebat proditus aeuo, Cęlesti patri dum uno conspirat amore, Aspectuque grauis reddebat sarcina dignum. Altera non facies, species non altera coeli, Si nebula aut solis prętenta intercipit orbem, Stentque simul nigrę coelo circum undique nubes, Luce repercussa radius si nube receptus, Inter dissectas qua lucidus emicat oras, Per conuexa poli uariam deduxerit irim Versicolor quando hinc

hinc] suprascr.

coelo pręcingitur arcus: Aut cum nox pressit, nebulisque tenentibus altum Occiduę radiis splendent fulgentibus orę. Salue uera Dei soboles, exercite fatis, A cruce cui pateat regnum stat Lege superna, Congressus uincis quem tam certamine duro? An ne

ne] suprascr.

ut, primęuę cessit cui syngrapha culpę, Atque hinc in sobolem posthac datur ampla potestas, Assereres iuri captiuum uindice dextra? Et postliminio facias reparata reuerti Agmina persoluens alienam in corpore noxam? Salue iterum uati, proh nostri, Christe, laboris Assertor; Stygio nos exime denique loetho, Et fac terrarum nostra hęc uox compleat orbem. Militiam huc duxit nuper data tessera castris, Intuleratque aquilas et primę signa cohortis. Nec mora, castrenses solitus mouet ordo maniplos, Pręuiaque errectis horret custodia contis, Claudebatque acies tergum mox altera pone, Suspensisque humero clipeis armata coruscat, Plurimaque urbano iactabant dicta lepore: "Densius huc agedum iam consere tela, satelles, Fortius ut cuneus se robore muniat omni, Seditio rapiat medio ne forte receptum! Scilicet id leges Romanas sanciet olim, A

A . . . orbis] e marg. pro A cruce uel totus quando seruabitur orbis

cruce quando omnis terrę seruabitur orbis." Inde gradum faciunt, nec non sub pondere Christus Incedit: passim spectatum urbs cogitur omnis, Et captum ingenti pressum sub pondere cernunt Quem norant pridem factis dictisque potentem. Verum ut uentum urbis qua se diuortia scindunt, Obuius hic matri ploranti factus, uterque Attonitus stetit aspectu perculsus acerbo. Spectaclum horrendum matri cruce gnatus onustus, Liuidus, et uisu concreto sanguine foedus. At gnato matris uultusque et cura dolori, Vberibus lachrimis dum fletus funditur ore. Incessu qui tunc procumbit mole ruenti, Desuper adiuuit casum tibi

tibi] suprascr. pro illum ea

sarcina labens. Gnati una genitrix casu exanimata recenti Corruit ingenti pridem confecta dolore. Quo facto commoti animi spectantibus, ultro Accurrunt, stratos annixi et tollere certant, Expediuntque uirum sensim molemque reuoluunt. Questum foeminei fundit pars altera sexus, Quę de more quidem passim collecta ruebat: "Quid non fert aetas, quid non mutabile tempus? Prima ciet tumidam rupto de stipite gemmam, Mox ut uere nouo terrestria cuncta tepescunt, Educit folium paulatim tempus adultum, Arbos statque omnis uiridi uestita corimbo, Vnde legunt ramis posthac iam dulcia poma, Quo tamen interitus properat cum frigore brumę. Attamen occasus rerum iucundus et ortus, Quando uices peragunt mortales tempora certa. Ah nil debilius, magis ah peperitue caducum Humano natura statu, quam uana leuisque Vita hominis cursu interrupta caditue peritue! Heu fallax multum et semper uariabile uulgus! Hic habitus nuper iam factis unus et ore, Cuius facta

facta] e marg. pro gesta

quidem non antea uisa ferebant, Dum doctis populi retineret pectora dictis Iudęa circum multum laudatus in omni. Quo pręceps hodie subito est sententia uersa? Respuat ut tandem mutata quod ante probabat! Alternis odiis mortem pręuertimus ipsam, Orci fraude satum, quod nos inimicat et ultro Inter sese odisse facit, fratrisque cruori Fundendo frater correpta accingitur arma. Ista, soror, meriti cuius dic pręmia, quęso, Insons damnatus nunc ut cruce pendeat alta? Ecquid,

Ecquid . . . restituit] Lc 7, 11-17

quod matri, loculo dum effertur, ab umbris Gnatum restituit, uel

uel . . . rediuit] Mt 9, 23-25; Mc 5, 35-42; Lc 8, 49-55

nondum elata paternis Quod laribus dicto demortua uirgo rediuit? Omne

Omne . . . intus] e marg. pro Omne genus morbi quando sanabat, ut intus

genus morbi cum iam sanaret, ut intus Vix caperet domus aegrotos quacunque pateret, Quos raptim inferri feruent et ponere coram. Quid moror, heu uanis nequicquam lassa querelis, Non minus hunc duci ad poenam mirata necemque! Heus, tibi sic missos mactas patria alta prophetas? Conde nouos luctus, et questum conde, sodalis, Filia Sionię merito hoc memoraberis arcis 3 Mortales casus multum miserata dolensque! Offerri potuit quid tam miserabile uisu, Vna quam gnatum et moestam procumbere matrem? Proh dolor immensus, nec dictu effabilis ulli! Heus soror, hoc monitu communis tangere sortis, Non minus hęc nobis est urbis filia sacrę Nostra soror, tristi casu perculsa feroque! Sed mihi uox hęret, frangunt suspiria pectus, Vberibus lachrimis męstę simul ora rigantur, Flebile dum carmen, lamentum et triste nouatur." Tandem adiutus humo exanimis surrexit Iesus, Et sua tunc uirtus oneri impar uisa ferendo. Forte

Forte . . . 260 famę] Mt 27, 32; Mc 15, 21; Lc 23, 26

reuertentem, qui tunc uicina colebat Prędia, conspiciunt Simeonem rure paterno Impositis humero rastris et mergite culmi. Iniecere manus, deturbant pondus aguntque Inde uirum, imposita est mox altera sarcina tergo. Hic quondam Lybicis Cyrenis natus et altus Antiquam lare translato migrauit in urbem, Crescebantque uiro haud tenuis duo pignora famę. Rursus plorantum uox aethere pulsa sonabat: "O patria, o Vatum prisci sacriue penates! Hic hodie efflabit uitam cruce tentus in alta, Post natos homines melior quo nemo repertus, Aut spectes monitus magis, aut ingentia facta. Hęc uia, nunc, Pharisęe, tibi qua nomina magna Asseris, ut contra nemo hiscere protinus ausit, Sic ultus media si iam regnaueris aede. Iste utcunque luet, sed qui male facta nocentum Arguat, an dabitur posthac? Si constitit istud Huic tanti, culpę fugiet pudor illicet omnis, Opprimet et nostram prostrata licentia uitam. Huius pęna tamen mihi nunc pręcordia findit, Fortiter ah cęsum quia toto corpore cerno Et circum horrenti redimitum tempora rubo, Quamque acies intus peracutę cuspidis acta est Stillans sanguineas toto de uertice guttas! Atrox turba tamen nec sic saciata quieuit: Ecce agitur denso, ut mactetur, milite ductus." Hic

Hic . . . 291 inflet] Lc 23, 27-31

dictis breuibus questum interrupit Iesus: "Parcere fas lachrimis pro me, fas parcere uerbis, Vobis excidii

excidii . . . hanc] e marg. pro hanc uestrę culpam

culpam hanc causantibus urbis. Ecce dies quoniam fatis urgentibus instat, Fęlices uteros, fęliciaque ubera, quando Fęlicem dicent sterilis quęcunque remansit, Quod non ędiderit, foetum aut lactauerit ullum, Hauriat ut sese, cupientibus, ima dehiscat Tellus, atque tegant reuoluto uertice montes. Si uiridis nullo stipes comburitur igne, Aridus

Aridus . . . olli] e marg. pro Aridus hic quantum congesto ardebit et olli

hic quantum congestus et arserit, olli Si non defuerit qui flammam spiritus inflet." Inde

Inde . . . 301 salutem] Lc 23, 32

gradum medio latrones promouet inter, Qui quondam obsessos saltus et tesqua tenebant, Raptabantque uiros spelęaque in abdita ductos Mactabant, dum

dum . . . antra] e marg. pro et nota albebant ossibus antra

nota alberent ossibus antra, Terrorisque procul loca demonstrata notabant. Depręhensis demum data mox sententia mortis, Quos captos

captos] e marg. pro missos

tenuit custodia carceris atri Ederuntque diu tristi pedore catenę, Vti si fatis nossent seruantibus, ipsa Nancisci tandem ut ualeant in morte salutem. Est locus ante urbem patrio de nomine dictus Golgotha, damnatis sedes seposta necandis. 4 Hinc trahit ex poena proprium Caluaria nomen. Fama tamen primi differt ibi busta parentis: Hic crux gestanti tergo deponitur ingens, Continuo adductus qua coram sistitur ille. Tunc procumbit humi genua inclinatus aitque: "O Pater aeterne, o summi omnipotentia coeli, Huc recidit pietas primo concępta sub aeuo, Optaui semper qua me demittere coelo, Ingenio peior proprio mira arte redactus 5 Quo nouus offerrem pręsentia uota sacerdos, Relligio terris positas adoleret ut aras, Dum scelus humanum monitus propulsat eunte Nequitia contra, studio reuocantis ad auras Cęlestes lapsos et ueram admittere lucem Hortantis, tenebrisque exertos tollere uultus. Ast Orci nobis obiecta est machina fraudum, Arreptumque semel placuit non iure teneri Sceptrum, quo constat sceleris censura uigetque, Humanosque actus deducit tramite recto. Hoc caput, et prorsus totius pestis origo 6 Legemque et legis solium non rite tenenti, Aduersus legem ferro se armare Deumque. Meque tuum res ista necat, Pater

Pater . . . oro] Lc 23, 34

optime, facti Neu tamen ignaris modo culpę ascripseris, oro. Ecce ego nunc promptus cunctis ignoscere tendar. Eia sacerdotem factum libamen in aedem Aeternam admittas, reduci modo ianua coeli Fac pateat, posthac pateatque sequacibus una." Illico

Illico . . . 335 ministrant] Lc 23, 36

castrensi miscetur turba tumultu, Hoc non esse morę tempus, non ocia carpi; Iniciuntque manus uiolentas protinus olli, Et quę miscuerant, mox pocula amara ministrant. Sęuit ad extremum rabies, nec sistere nouit, Fas contra simul est transmissis finibus ausum. Ah Christo, quicquid damnatis mortis in ipso Articulo indulsit clementia nostra, negatum est, Autorem quem iam cognouit terra salutis Doctrina salubri et mentis formidine raptę. Quod peius, modo quos ditauit et ubere glebę Pascit, secessus sublimis sede recepto Proh

Proh . . . retinent] Mt 27, 35; Io 19, 24

medio digitoque micant, et parta trophea Christi ui retinent, Baratroque

Baratroque . . . 347 uita] Mt 27, 40-43; 15, 29-32; Lc 23, 35-37;

retrudere quęrunt Victorem lęti, exhausto quęruntque labori Diuersis studiis et falsa illudere uita! Herculis arrepta sic claua et tergore tectum Fabula non dispar scęnis agitauit Iacchum. Atque opifex adeo rerum sibi repperit hostem In populo, quemcunque optat, quem tollit in altum. Sed tunc diripitur tergo surgentis amictus: Vtque stetit primum exutus iam corpore nudo, Deturbant hominem stabat qua lignea moles, In diuersa manus prostrati et brachia tendunt. Huc clauos poscunt, adigunt simul ictibus actos Ad uolam, resonat longe lateque per auras. Ast alii scrobem fodiunt in rupe propinqua, Qua parte accliuis crux ingens terminat ima. Prędurum saxum sumpta recauatur amusi, Vt pede iam subrecta queat consistere firmo, Et plures crebris geminantur pulsibus ictus. Vtque utraque manu clauis affixus adhęsit, Pendeat a casu quo tutus, brachia nodo Astringunt trunco,

trunco] suprascr. pro stipiti

tormentaque pondere crescant.

crescant] crescunt A

Mox tracto figuntque pedes et totus inhęsit, Elogiumque

Elogiumque . . . apte] Io 19, 19; Mt 27, 37; Lc 23, 38

caput supra deponitur apte. Expediere crucem simulac, mox milite turba Dimota circum uacuo stetit area campo. Nulla mora, atque operę nil prorsus perditur usquam: Namque

Namque . . . una] Mt 27, 38; Mc 15, 27; Lc 22, 37; Io 19, 18

laboratum circum non segnius ipsos Latrones, opus et studium par perficit

perficit] proficit A

una. Ingenium huc adhibent, pondus decliue recumbat In scrobem, moles sublata resurgeret ut mox, Et quęsita simul tollendis machina tignis. Hinc alno annexis iniecto fune cheruchis 7 , Alno quę campo medio surgebat in auras, Contendunt, feruetque labor clamore trahentum, Altera dum medio positę crucis ora ligatur, Et quantum tollunt, immisso subice sistunt. At foueam

foueam bassis] suprascr. pro bassis foueam

bassis 8 postquam angulus undique cępit, Illicet introrsum it, ueluti per lubrica pręceps, Et fixis lapsu gemuerunt menbra ruenti, Erectasque cruces una datur ecce tueri. Atque ea tunc cerni licuit spectacula longe Et medio pendens oculos auertit Iesus Cunctorum, species hominis pulcherrima uisu, Vera salus castis, non parua offensio contra Impuris, et mirum obdurat ut effera corda, Cum uia purgatis sit mentibus unica coelo Promens diuinam amota caligine lucem. At ceu pro solio tunc uisa recumbere celso Regia maiestas, grauitas augusta uerendi Oris, et abiegno prauis in stipite terror, Inque loco pęnę humani uerissimus omnis Flagitii uindex;

uindex] e marg. pro iudex

huc

huc . . . 418 plebes] Mt 27, 39-43; Mc 15, 29-32; Lc 23, 35

tota urbs cogitur ergo Spectandi,

Spectandi] e marg. pro spectatum

similemque refert pro pectore captum. Nam uisus regem pręferre, opprobria cuncti Hinc iaciunt, regi Christo pars exprobrat urbis, Mercari solita est quę ditibus aere fauorem. Exprobrat et miles metuendaque curia patrum: "Eia sibi ferat auxilium modo, prorsus habebunt Namque fidem, sese quando extricauerit alto, Atque huc liber humo mecum uestigia ponat. Neu sibi desit opi, qui milibus affuit olim, Filius excelsi, si rex demum Israel iste: Tanta ferat, libito et iactet se laudibus amplis, Postridie qui tollit humo iam diruta templa!" Altera pars regerit conuitia talia parti, Spectabat quę facta tuens et corde tumebat, Atque eadem iuxta appensi iactabat in ora: "Heus, fecisse

fecisse] e marg. pro pręstare

fidem tempusque et copia dictis, Et liceat uel quanta libet confingere uerbo, Destructam iactans triduo ut reparaueris aedem, Expedias modo te demissus liber ab alto. Iuuerit et

et] suprascr.

regem tunc uerum credere Christum, Qui curas alios, si te curaueris ipsum!" Hęc plebes; eadem

eadem . . . 426 istis] Lc 23, 36-37

miles iactabat et ipse, Ac sale Romano dicteria acuta serebat: "Quippe huius rex tu et spes scilicet unica plebis Posse iugum tolli Romanum, libera tellus Vt tandem legum ualeat transcribere iura, Foedere conspirans si iam consenserit uno." Nec mora, sublimem tristi potabat aceto: "Romanas euade manus, et reice iussa, Si tantum spectatus ades modo gentibus istis!" Hęc fatus tum multa iocis addebat. At

At . . . 430 prompto]† Lc 23, 34

ille Nil motus solito de more silentia seruat, Atque Patrem supplex, culpę ne ascripserit, orat, Ignaris facti sese iam ignoscere prompto. Iniuncto

Iniuncto . . . 434 olim] Io 19, 23-24

interea perfunctus munere miles Cessauit postquam, licuitque per ocia, ludum Instituit, domini lęna super alea iacta est, Vt fuit antiquis prędictum uatibus olim. At

At . . . 441 esse] Io 19, 21; Ps 22, 19

simul accessit senior tunc,

tunc] suprascr. pro prope

suspicit alto, Et licuit scripti melius percurrere dicta, Perculsus subito timuit, ne conscia culpę Obiectę plebes fama uulgetur ad urbem. Quippe eadem, cuius rex est, sententia plebem Fert sontem, scriptum simul exposcitque moueri: Non regem, sed qui regnum affectauerit, esse. Reicit

Reicit . . . 445 mouere] Io 19, 22

hos pręsesque iratus dicta refellit: "Obiectum quoniam in causa non constitit unquam, Atque, utcunque", refert, "potuit, sententia lata est, Consilii

Consilii . . . mouere] e marg. pro Atque ideo mentis non est ea scripta mouere

iccirco non est ea scripta mouere. Quin pulchri sic pręstat honor dignissimus oris, Vt dici merito rex omnis debeat ortus, Obiectusque animo uos error ludit inanis, Criminis ut Cęsar uel postulet inde senatus, Hic quod rex fuerit! Potius, sic pectore duco, Damnabunt, tulerim insontem non iure necari, Vocibus insanis uictus populique tumultu." Iamque furor sensim et cępit mitescere feruor, Instabant nuper quo Christum in morte petentes. Hinc infit uerbis ausus prorumpere coram: "O hominum quicquid mens ueri concipit usquam, Quid potuit, quod iam cumulo non addidit aetas Flagitii? Pudor amissus, uis effera regnat Et sceleris doctor sacra discumbit in aede. Hic hodie demum, doceat qui uera, repertus, Belle habitus, cunctis exemplo pendet et astra Testatur, prędę tantum cęlestia nobis Stultitia hinc sensum passim temeraria turbat. Pręclara heu proceres inierunt fędera nostri, Insontem ut mactent! Posthac nemo auserit unquam Fortis

Fortis . . . aede] e marg. pro Pro uero sacra fortis stare cultor in aede

stare sacra pro uero cultor in aede, Vt quicquid libeat, ualeant emungere tuto. En quantum in uobis pietas iam concidit et Lex! Ac quod non hodie tanto de crimine sumpta est Vindicta, heu sceleris proprio sententia more Tardat, quę grauior maturo tempore uenit. Iam dudum uobis debent accepta referri Cuncta tamen; feritas an sit

sit] suprascr. pro est

crudelior ulla, Quam mactare inopem atque aures occludere uero? Impensum

Impensum . . . terra] add. e marg.

sat enim fatis, quia perdere iustum Et libuit uobis sapientem tollere terra." Sic fatus quidam cum scribas cerneret ante. At contra senior reddit sic ore uicissim: "Vsque adeone iuuat constantes esse, crucemque Non satis huic soli damnato credere pęnę? Vos etiam crimen ni iam coniunxerit una, Hic expectatus pręsens quem conspicit aetas? Quin etiam nobis hoc propugnantibus ultro Rex,

Rex . . . 491 Christum] Lc 23, 35

licet et populi fuerit modo, sola salusque, Si liber tandem sese extricauerit alto. Quippe malis alios qui tot seruauit ubique, Compręhensus seruet nunc sese et liberet inde. Atque illum, nuper quo spes erecta ferebat Gnatum ut iactaret, cur non Deus adiuuat alto Et uindex demum pręsens non eruat

eruat] e marg. pro eripit

isthinc? Hac demum ratione uacet tum credere Christum." Atque

Atque . . . 494 necari] Lc 23, 39

eadem ingereret cum iam conuitia latro, Quod simul et sese lęto non auferat ultus, Sed segnis turpi patiatur morte necari, Prouehiturque

Prouehiturque . . . 506 reconde] Lc 23, 40-42

ultra dum iam petulantius ille, Alter at errorem cognouit, pressit et iram Extemplo reuocans socium sic ore procacem: "Dudum debuimus uerbis moderatius uti; Namque queri qui iam, quęso, cruce possumus ista Si facto nobis sententia digna rependit? At nulla hic culpa contra suspenditur insons, Cui melior fortuna necans nos copulat una." Et simul hęc dicens poscebat talia Christum: "Heus memor, ut regno fueris post fata potitus, Sis nostri, tecum trunco pendentis in isto Succurrat, factumque hoc alto corde reconde." Cui

Cui . . . 510 recepto] Lc 23, 43

Christus placido reddit sic ore uicissim: "Hoc demum haud ulla poterit uirtute moueri. Namque hodie mecum cęlestia regna tenebis, Atque frui dabitur paradisi pace recepto." Ast obitus postquam pręsentem percipit

percipit] e marg. pro percipiat

horam Instare, ut leget moriens quęcunque tenebat; Nascenti genitor quondam lignarius esset 9 Cui faber, ex opera solitus uixisse diurna, Fortunę exiguę, uirtutum larga facultas Cui tamen, et castam cui uoto degere uitam: Nam mirum casti quam feruor temporis eius Gliscebat moris, siluas lateque tenebat Essenum nomen, sedes angusta moranti Engadde generi campis nemorique relegat, Quos cernit tolli maiori in sidera raptu. His dum ageret uotis obnoxia pectora Ioseph, Mortales agitans iam corde relinquere curas, Ignarum teneant ni prouida fata futuri. At minus haud sordes purgabat pectoris ille: Sędulus auertit, quod captus impedit altos Siue animum turbat, partitus tempus et horas Insudare operi, sublimi et pascier haustu. Mirus amor iuueni iam tunc inoleuerat usu, Diuino illapsu sumpto de more fouere Pectus, quęque latent alios, ea mente tueri, Sępe futura quidem solitus cognoscere somnis. Cui

Cui . . . 537 damno] Mt 1, 20-21

uox tunc noctu prędicens insonat alto: "Siste animum, melius quam rere implebitur istud." Angelus apparens mox edocet ordine cuncta, Magna ut committi custodia debeat olli, Prouisum humano qua iam succurrere damno. Nec longum, iam iam sed uelox affore tempus, Cęlans ac tacitus spem corde hanc ille recondit, Cogitat arcani solus misteria sacri. Interitus animo pensabat damna dolenti Mortalis, prędaque trahi genus omne Baratro. Orta hinc sępe uiri suspiria sęua sonabant, Et prostratus humi precibus pulsabat Olympum: "Post scelus ah primum ueniens quantum adgerit aetas Flagitii, atque unquam non ultio sera moratur! Peccando tamen haud lassi committimus ultro, Dum poenas luimus, multo grauiora nocentes, Communique malo cum poenis crimina crescunt, Atque ultrix crescit, quę crimina uindicat, ira, Absorbens undas quę sic abrupta uorago Miscet, qui gurges tollit certantibus Euris Tot fluctus, uarios quot habent mortalia casus. At nemo aduertit nec prauos corrigit usus. Quis modus, aut rerum quem nam fore dixero finem, Substiterit subitis si quondam terra sub undis, Deletumque scelus mundi mortali ruina? Verum

Verum . . . 566 reducat] Mt 1, 22-23

fatidici cecinerunt carmine uates, Qui spe nos pridem

pridem] suprascr. pro dudum

meliori aluere, canendo Promittunt et opem labentibus affore rebus. Mira fides, etiam uix ulli effabile dictu, Vt nil mutatus, nil iam Deus aethere motus, Hoc si mente capi, si fas effarier ore, Nobiscum uersans mortales pręferat artus, Et condat leges, adimatque repagula coelo, Et Manes secum iam parta in regna reducat. O me foelicem, si nostro tempore nasci Contingat, pariterque uiri si gesta Deique Narrantes audire nouique piacula ritus." Et promissa Deum uoto poscebat ab omni: Subuehit hunc usu cęlestis gratia tali. Humani generis uerum pietate parentem Induerat: Marię quando maturuit aetas Nubilis, hanc etiam cęlestia monstra iubebant Nubere, uir signis certis ostenditur ultro. Nulla mora, ecce palam tractus comparuit ipse Ioseph, coelesti monitu consentit uterque Et posthac casti degebant coelibe uita, Virginitate pares et uoto pectoris uno, Nobilitas generis quibus una et gratia mentis. Hi non parta domi condebant paupere cultu Contenti, iuxta uictu quoque uiuere parco. Illis diuitię, quicquid mens alta recondit, Fortunę quas non iniuria commouet unquam. Non

Non . . . 593 habeto] Io 19, 26

alias etiam suus expectauerat hęres, Atque ideo, cui iam rerum possessio nulla, Mater erat census sola hęc, et census amicus. Ista fuit demum legandi sola facultas. Hos ut cum paucis restantes despicit alto, Dum mater stabat noxas et fata reuoluens, Affatur tenera męstę pietate misertus: "Ecce tibi, quocum poteris distringere curas, Filius; hanc, fuerit tibi iam quę mater, habeto." Illa manus reuocans uultum compressit et acres Profudit lachrimas, magnum pressitque dolorem: Afflictam uires sensim roburque relinquunt. Non animi compos iuxta tristisque Ioannes Languentemque sinu excępit tenuitque cadentem. Conspectusque dolor pendentem sauciat: utque

utque . . . 602 aceto] Io 19, 28-29

Cuncta sibi dudum ad finem perducta notauit, Ecce sitim fassus petit alta uoce per auras. Nec mora, Romanus morientem potat aceto. Heu morem plusquam crudelem, immania corda! Non flecti poenis, non iusti denique morte, Non

Non . . . merenti] e marg. pro Inque abitu haud quicquam succurrere uelle merenti

demum haudquicquam succurrere uelle merenti, Quod non detrectant seruato more scelestis! Delibans

Delibans . . . fatetur] Io 19, 30

utcunque tamen clamauit Iesus, Ac consumari in sese prędicta fatetur. Continuo

Continuo . . . 614 nonam] Mt 27, 45; Mc 15, 33; Lc 23, 44

nigris nox ingruit atra tenebris. Visa loco, pleno iam lumine, luna moueri, Quę subiens orbem protexit, ut obice, solis; Mox late terris subitę cecidere tenebrę. Deliquium cępit post sextam et perstitit horam In nonam. Cunctis rerum scrutantibus ipsam Naturam ingenio florebant oppida passim Per Syrię tractum, studiis intentaque mentem Spectandis aetas sublimibus illa tenebat. Primi oculis motum depręhendunt sideris alto Progressumque notant, quando

quando . . . ruebat] reuolutum quando ruebat scriptum e marg., sed postea expunctum

reuoluta ruebat, Admoniti erroris properantes uergere speras Occasum uersus pulcro suadentis ab ortu: Mane sub Eoo depręhensum sidus, idemque Occasu quando sub noctem appareat ipso Traiecto spacio immenso fallente putantes. Quippe ea non proprio spacium transmittere cursu, Vecta sed immensę circumactu uergere molis Dimotę

Dimotę . . . 629 ortu] e marg. pro Dimotę de sede sua nil prorsus eumque / Indepręhensa metiri uertigine molam

prorsus nil iam de sede, molamque Indepręhensa metiri uertigine motum, Semper ad occasum quo tendit mundus ab ortu. Hinc coeli faciem mutari constet ut ampli Atque breui celeres uariari tempore uultus, Maturet quando gressu tardissimus orbis, Atque gradu tardo iccirco cito cuncta uehuntur. Videre ergo Syri et casus timuere futuros, Orbem lunarem ceu moto cardine uerti, Restituique iterum iam sedi, mouerat unde, Dum stant, quę terris dudum incubuere tenebrę. Extollit

Extollit . . . 642 iubentque] Mt 27, 46-49; Mc 15, 34-36

uocem, qua maximus insonat aether, Vitans uulgarem Hebręo sermone locutus, Desertum se questus opis pendere paternę, Imposuitque rudi turbę uox ęqua, putanti Implorare Heliam, casum expectare iubentque. 10 Nec

Nec . . . 649 auras] Lc 23, 46

sero posthac iterum uoce intonat alta: "Heus Pater, hoc obitu morientem respice Gnatum, Mortales pridem qua parte inuisimus oras, Exceptusque tuis manibus redeuntis in arces Aetherias ut pandat iter fac spiritus illud, Et discedentem commendat protinus olli." Reclinans caput in dicto difflauit in auras. Ecce

Ecce . . . 659 potitus] Mt 27, 50-53

insperato tellus agitatur, et altis Montibus effractę mox per decliuia moles Voluuntur, terrorque oritur rumore ruentum. Videris et scindi petras, monumentaque pandi Sponte uirum, rursus uiuos exire sepulcris. Aedem quin etiam ostendunt uelamina scisa, Et plebi patuere intus penetralia templi. Vita abit, in ligno mansere exanguia menbra, Quodque incumbebat, perfunctus spiritus inde Exilit aetheria coeli regione potitus. O fatis defuncte uale, defuncte paternę Legis mandato, et loeto ter macte quaterque! Tu uatem, et uatis deuotum respice carmen, Nulla usquam, nisi te, sibi qui nunc pręmia quęrit, Tu mores animamque mihi compone, recondens In te mortalem per pura piacula mentem. At tenebris, terrę et motu, rerumque tumultu Obruerat passim terror iam pannicus omneis. Diffugiunt, solasque cruces custodia linquit. Mentis inops fertur, uesanum et

et] suprascr.

pectora uulgus Percellit, frustra differt post facta querelas Vociferans: "Scelus exiguum mactantis Abellem Germani, quando foedata est sanguine tellus. Nos facinus maius peior commisimus aetas. Heu mentes uero auersas, imponere tantum Textu haud ignaras sub relligionis inerti Turbę hominum, et doctas uanum defendere nomen! Vsque adeo fraudum fallax audacia creuit, Vt sontem faceret uerbo factisque potentem, Nobis quem arguerant promissum ostenta prophetam. Non habet ulterius quo nunc excrescere possit Flagitium, domino latitanti inferre reperti Ecce manus, hodie quem cęde necauimus atra, Ni forte aetheria residentem oppugnet in arce Peiori exemplo, celerem quo accerseret olim Interitum rapto gaudens et turpiter actis. Nos etiam ignauum uulgus pendensque potentum Arbitrio, libito quorum uersamur et arte, Consilio frustra

frustra] suprascr. pro temere

peiori accessimus ultro. Heus Vatum domus alta, locus delectus et aedi Diuinę, melius rueres hanc si modo nunquam Conspiceres mortem. Posthac quidcunque malorum Iam ueniet, luci pręsenti ascribere scito: Nostra minis fuerit si tantis uita superstes, Interitus rerum domini nec fata sequetur." Talia

Talia . . . 702 dolore] Lc 23, 48

uociferans errabat turba nouatque Cum gemitu planctus, diuortia deuia quęrit Amenti similis, questus iterumque recursans Integrat et totam differt lamenta per urbem. Perculsę matres ad pectora natos, Et tenerę soboli pestem timuere futuram. Ah miseris ultro lachrimę et suspiria surgunt, Nullo mox metuunt omen pertriste dolore. Atque

Atque . . . 719 ferebat] Mt 27, 54; Mc 15, 39; Lc 23, 47

sua postquam cunctis est sede recessum, Palantem sistit centurio uoce Quiritem, Vnde cruces cernunt subito terrore relictas. Hic breuibus repetit nuper centurio factum: Infit: "Non ualidum robur uiresque potentes Arguit en forti uox ultima gutture missa? Ac, uelut in manibus sunt plurima munera nostris, Sic ille arbitrio proprios animauerit artus. Contingit nobis ut fari siue tueri, Sic corpus dictis paucis exangue remansit. Adde huc tot coelo sublimia monstra, tot infra Coelos ire etiam ceu uerso cardine cerne. Verum Iudęi non stulti ut cętera, quorum Diuino tamen in cultu prudentia pręstat. Sic nunc mente reor, magnum quodcunque relatu est, Quod uatum sua scripta ferant, huc omne referri, Esse Dei pignus, dudum uelut ipse ferebat." At

At . . . 731 penu] Mt 27, 55-56; Mc 15, 40-41; Lc 23, 49

bona pars, fidę sibi quos coniunxerat olim Foedus amicicię, spectabant facta notantes: Prędictum quodcunque fuit seu carmine uatum, Aut Christo secum uersanti, singula quamuis Exprimerent lachrimas replentibus ora genasque. Hic capite incumbit genibus męstissima mater: Stabat pertristis iuxta, lachrimasque ciebat Cui misera ah mater nuper fuit addita curę. Stant etiam circum Salome materque gemellę Prolis, et uberibus lachrimis quę perluit ora Magdalene, nec

nec non] suprascr. pro soror

non pręgrandi corde Iosippus Haud

Haud] e marg. pro non

aberat, nec abest Nicodemus diuite penu.

De morte Christi liber nonus Damiani Benessę 9 Vt liber menbris euasit spiritus, Orco Impressit, primumque erepta est syngrapha noxę Primęuę, agnouit sibi reddita pręmia virtus. Tunc late explicuit campum certaminis, hosti Cernenti ac certo pręscripsit limite iura, Coelestem et patriam multo sudore petenti Aequauit pugnam, liceat concurrere Marte Vt iusto, pugnę pręclara exempla deditque. Nomine se nullo primum nec iure teneri Ostenso, tum fraude mali quam plurima passum Demonis, ut noxas errantum solueret omneis, Aduersas acies ex uitę perdocet actis Deuictas, passim tum per diuortia sternit Arma uiris, quacunque petens ea semita cęlum Se scindit, procul inde et lumine depulit hostem. Eia age mortales quod iam sensusque prophanos Verum ignote 1 lates, menti splendesce canentis! Scilicet hoc nostrum carmen tibi pangimus, orsus Huc namque institui, mortis misteria pandam Vt terris, geminę qua tu confinia ducis Naturę uictorque Orci consistis Olimpo. Quodque operis reliquum da tandem absoluere uati, Qua quęsita stetit crudi uictoria lęti. Sed constat de more mala ut contraria curent. Hinc canere incipiam, nostra hinc exordia ponam, Altius a primo repetens res ordine gestas. Absoluit postquam Deus omnia machinaque orbis Constitit et longe genus intellectile pręstans, Nexu vir, mirum, complecti uisus in unum Cuncta loco propriam sedem sortitur in imo, Naturam medius qui conciliauit utramque, Sensilis ut primum fit et intellectilis una. Instituique status ciuilis cępit, et ordo Continuit sanctam per munera mutua plebem. Insigni tunc sic incedere uisus honore Vir, mox cęlesti mouit studia aemula turbę. Sed penitus placuit prius omnia cernere uisu: Apparet tunc maior honorque decusque tuenti, Hicue Deo quiddam per pacta aeterna petitum, Principio rerum quo rettulit omnia condens, Obsequio cuius stabunt examina diuum, Ex hoc aeterna dum surget in aede sacerdos. Et fore perpetua maneant ea regna quiete, Si nil errarit digressus tramite iusso. Extollique thronum cernit sublimibus astris, Vilius et doluit proprio pręstare decori. Miraturque, alio, quo se diuortia scindunt, Si ferat hinc petulans uetitos per deuia gressus, Exlegi ut contra dominari debeat ultro, Atque sibi cernit templis altaria poni, Interiusque etiam uestigans abdita quęrit. Repperit illustrem penitus ludibria factum: Qua datur, ergo dolis primam malus

malus] suprascr. pro atque

instruit artem. Vnus erat, qualis quę primo promicat ortu Aurora, aut cunctis qui pręnitet Hesperus astris. Hic decus aetherei fueratque et gloria cętus: Instar apum regem stipata classe tuentum Agglomerant circum iam tota examina diuum. Sic infit medio populo comitante receptus: "Spe uana nobis ecquid patiemur inertes Blandiri, ut liceat semotum quęrere numen Arce poli, posita quo sic libetur in ara, Et nos submissis genibus ueneremur in aethra Sublatum germen putris de semine terrę? Dedecori tanto quidnam pensabitur unquam? At satius fuerit, septem qua zona trione Obliquat, uarias regnum rapientibus alto Aetates hominum longa deducere stirpe, Qui diuos colerent, qui numina magna tenerent, Quos nostris studiis per multa pericula rerum Insignes factis reddemus et artibus olim. Iuuerit ut quidnam, iussis si pareat arctis, Vt

Vt] e marg. pro Et

sic longęuus sacerdos degeret annos Seclusus lucis nemorum et secessibus illis? Quo

Quo] e marg. pro Vt

uelut a longo posthac petat astra ueterno, Et nos cęlesti despectet sede minores? Immortale genus, cui dictet uota sacerdos Terrestris, demum nos sic patiemur inulti Degeneres fieri, aut segnes torpere libebit? Eia agite, huc hodie cuncti una incumbite mecum, Ostendunt qua fata uiam, miscere uacabit Arbitrio mortale genus si pellimus illum, Legis obauditor nunc ut de finibus exul 2 His abeat longisque ambagibus auius erret!" Dixit; sed reprobat mox impia cępta Michael: "Nostri huc creuit amor, diuinum ut prorsus amorem Extinguat, uanę

uanę] suprascr. pro voce haud legibili

tumeatque superbia mentis? Impositum detrectet onus legemque refellat Fatalem, cęlum quę contra cornua tollit, Natiuam ac foedo deturpat crimine formam? Sic noster discors

discors]† discors A

diuinis ordo repugnat Mandatis hodie, steteritque a parte seorsus? Facturos quicquam tantis conatibus ecquid Speramus, studiis turbentur ut omnia nostris? Est nam, flagitio qua iam pręscribitur, ultra Certos ne liceat fines elabier usquam. At leges stabunt, et fata immota manebunt, Iusticia ut merito reddat sua pręmia cuique, Atque ideo satius legi parere supernę, Quo iam supplicibus nobis sic uota litarent." Nec mora, seditio exoritur surgitque tumultus, Pulsaque tunc coelo tenuerunt agmina terras. Hic

Hic . . . 108 amoenis] Gn 3

primum stetit aduerso contraria nixu Vis inimica, homini placuitque obrepere fraude. Versanti siluis mulieri et sede beata 3 Conficta uanos obiecit imagine fastus, Consortesque thori suasi cęlestia iussa 4 Contemnunt lucisque simul pelluntur amoenis. Illicet ecce pares

pares superis] Gn 3, 22

superis per prata uagantur, 5 Qua late pecori permissum pascere muto. Vtque semel cęptum non unquam destitit hostis Mortali iam mille dolis imponere plebi. Dumque per erumnas licuit mala noscere uitę, Inueterata suis uitiis occalluit aetas. Nam mens ut primum propria diuellitur arce, Errore admisso sensim labescere cępit, Donec lux adeo tenebris extincta subortis Amouit medio diuini altaria cultus, Atque uoluptati positas libauit ad aras, Et quoscunque Deos humanus miscuit error. Vtque honor offerri cępit mortalibus ille, Protinus euasit pendens sententia: nostrum An sit cura Deis, animus post fata superstes Si foret, an poenę meritorum et pręmia restent? Iustitię potius uel sit iam nomen inane? Oblitis ueteris cultus et Legis auitę Tunc nimis exarsit Veneris uesana libido. Sed

Sed . . . reponat] Gn 6, 5-8

res humanas quę uirtus eximat ultro Non defit, quę spe meliori damna reponat. Ecce

Ecce . . . undis] Gn 7, 11-24

scelus uindex subitis extinxit in undis: Vna

Vna . . . ruinas] Gn 8

domus tantas reparat seruata ruinas; Vita tamen multum sobolis uariauit adultę. A ritu prisco sensim contrarius usus Inuehitur, populos ceu tabes occupat omneis, Vtque pecus pandum nil prorsus suspicit alto; Proni abeunt studiisque incumbunt uilibus una. Et demum petitur sibi nomen inutile famę; Ambitio creuit, creuitque immensa cupido. Eximitur

Eximitur . . . 152 propago] Gn 17 - 22

curis hic uir mortalibus unus, Exiliumque solo et patriis mox prętulit aruis: Euasit, mores hominum uitatque scelestos. Huic generis promissa salus mortalis, in aeuum Spem tantam effoetum, steriles produxit et

et] suprascr. pro ut

annos, Icta simul quando recutitę foedera carnis Rettulit, atque nouo sacrauit pignora ritu. Nec iussus timuit posthac imponere flammis Indolis ah senior tam rarę germen adultum. Vsque adeo uotis obnoxia corda gerebat Diuinis, proprioque aras adolere cruore Promptus succenso comburi lętus in igne. Tamque insigne sui cum pręstitit ille periclum, Germinat optatę stirpis foecunda propago. Ast abeunt capti studia in diuersa nepotes, Secernitque Deus sibi quos iam deligit ultro. Prouehiturque ultra et patriis educitur aruis Progenies, ritusque tamen tenuere paternos. Creuerat interea terris, passimque redundat Instaurans ueteres hominum gens aucta ruinas. Diuini sensim cultus obliuio stirpi Irrepsit creuitque nephas sine uindice noxę. Tunc aras posuit prauo sibi more potestas Regia, mox ritu cessit depulsa recenti Relligio, proprioque simul mens cardine mota est. Hinc uitę humanę uario se calle sophista 6 Inseruit, passim et tenuit suffragia uictor, Seruis eripuit dum libera iura redactis, Vnde frequens terris accepit sceptra tyrannus. Fraude ratus melius mortales lęderet illa, Procliues cernit qua iam obrutescere posse, Humanum tali temerabat Tartarus arte Ingenium uitęque errores aggerit ultra. Hinc animi tenebras terris inuexerat atras Atque sibi tandem dominatum uindicat orbis. Montibus et siluis nonnullos abdicat altis Atque

Atque . . . mitem] e marg. pro Atque hominem mitem docuit dediscere cultum

hominem cultum docuit dediscere mitem, Protinus in mores abiit tunc uita ferinos, Atque instar pecoris uersari deditus aluo Visus homo, factus Diuum ludibria genti, Quęsiuitque dapem propria de carne, cruoreque Occissi spargi non horruit hospitis ultro. Sed non fata tamen damnis occurrere cessant, Atque hominem reuocant labentem, corruit unde: Tunc primum populos libertas cognita mouit. Continuo sumptis iniuria pellitur armis, Oppida diuersis consurgunt protinus oris, Et priuata simul suscepta et publica cura, Ac rebus melius consultum; denique uirtus Aduersus uitium, qua fas, consurgere cępit. Vtque impugnet opem, non defuit obuius hostis, Implicat errores properans diuertere recto. Excipit at medio, quos tunc seruauerat,

seruauerat] secreuerat A

usu Communis uitę sublimi

sublimi . . . rerum] e marg. pro rerum disquirere causas

indagine rerum, Quisue uagam coelo placuit suspendere mentem. Naturę multum scrutandis dedita rebus Gens primum sacro lustrabat pectora ritu Horrebatque simul poenas post fata manentes, Mente secuta, pios contra quę pręmia Manes Exciperent, animi cultus exercuit omneis, Nixa alacri studio Diuum contingere uitam; Vsque adeo sibi certa fides constare supernum Rectorem meritisque rependere pręmia nostris. Hucue suam noctem mendax tamen impulit Orcus, Hinc priscis ausus iam contradicere dictis: Casu cuncta regi, post ultima denique fata Nil superare, obitu deleri cuncta supremo; Protinus hęc uarium inuexit sententia morem. Prima uoluptatis ratio tunc cępit haberi; Nil aliud quoque uirtutem nisi nomen inane. Aduersus

Aduersus totis] e marg. pro Inque uicem

totis instabant uiribus ergo, Obniti hinc uitium, simul inde repellere uirtus, Contenduntque una pugnanteis condere leges. Humanos actus dum scilicet altera format, Qua ratio docuit, qua coelum limite certo Inuadit, uirtusque lauat sudoribus ora. At contra uitium titulos et nomina uana Dum iactat, diuę rationis iura refellit Et mandata tulit, fieret sibi tuta tyrannis. Certatumque diu, dum fatum promouet ultra Correptumque genus dum sęuius implicat Orcus. Sed stabant clauso prętenta repagula coelo, Donec promissę iam secla salutis adessent. Insons conciderat tandem cruce tentus in alta, In se ultro concepta luens fera crimina uitę Mortalis, tenebris Herebi subitusque refulsit. Mirum, quam uirtus ageret diuersa repente! Archetypi iacet inferior pars nubila mundi, Poenarum locus et damnatis carceris atri, Principio statuit quam sedem auersa uoluntas, Cui certo geminę intersunt discrimine partes. Tota procul regio seiuncta a lumine diuo,

diuo] diro A

Foelici saturata uiget quo gloria regno. Pars claro ueluti supereminet altera limbo Interstincta, meat spirans qua desuper aura. Ast inuisa Diis, Furiarumque altera sedes, Perpetuę incumbunt cui noctes, horror et ingens; Manauit summa stantis uis hactenus ora. Debilis hinc nigri iam uirtus exiit Orci, Ipse manus et crura simul ceu compede uinctus. Pręscriptum, qua non liceat, magis esse procaci. Et noxę antiquę tulit altera pagina nomen Exulibusque datur libertas certa receptis. Hic cernit

cernit quodcunque] seruit A

quodcunque nephas et crimina condit, Inuisus

Inuisus . . . Orcus] add. e marg.

superis, sibi tum male conscius Orcus. Mille artes fraudum cernit, quam maxima demum Impietas scelerum est tormentaque sera nocentum. Vtque argumentum miseris eluditur illud Esse malum haud mortem, mortem nil protinus esse, Nam circa haud fieri uiuos, post denique fata Non superesse quibus prorsus mors hęreat ipsa. Nam sic aeternam per se subsistere uitam, Vt quę sunt prorsus diuina prędita mente, His sibi coniunctis sese iam uiuere pręstet. Tali hęc particibus 7 demanat origine uita: Scilicet et natis aliunde hęc aduenit aptis. Aeternaque in morte manet, qui restitit expers, Demeritis habili de nuper factus ineptus, Vt non deficiat mors talis protinus unquam. Nam corruptiuo non rettulit esse receptum Debile principio, quod morti subiacet ultro, Constitit ut certo concors discordia metro, Prognatum, degens semper uariabile casu. Ast ea, quę lęto restant obnoxia tali, Elicita emergunt, iussa ut sunt, uoce creantis. Omnia quin etiam tali iam condita dicto Interitum citra constant debentia causę Nil ulli, occasumque ignorant protinus omnem. Mens agilis diuum nec non et tractus inanis, Ipsaque materies regio simul aetheris alti, Atque anima hęc hominum cęlesti prędita mente Ingenio luteis sic ossibus addita miro, Aeternę abscondens ut cęlet originis artem, Non diducta tamen terrestri corpore defit: Sed res perpetuo durabilis, ampla potestas, Qua facili fieri sibi competit omnia prorsus, Hac gestę uitę merita pro sorte perennat. Scilicet, aeternę si se coniungere uitę Contigit, indignos quo gratia prouehit alma, Aedit perpetuę munus pręnobile uitę. Sin cadit haud habilis diuini luminis expers, Aeternum frustra iam męret inutile fatum, Atque statu uiduo mors hęc aeterna uocatur. Scilicet huc proprii referunt exordia casus. Dum desciscit homo, dum sese deicit alto, Quale animal mutum, dumque hic dediscere cępit Primo hominem, brutum subito genus inde redactus, Prorsus deplumes inoleto crimine factę, Euaduntque pares defunctis munere uitę, Eiectę tristes animę de corpore tandem, Vtque sui contra iam nunquam oblitus, honestum Imbuitur morem et condit ciuilia iura. Iam mox euehitur purgans pręcordia rite, Et se profectu iam tollit ad astra secundo, Obuia cui rapto actutum fit gratia coelo, Et quando occumbit, meritis mox sedibus infert. Hactenus hęc ueteri prouisa piacula culpę, Flagitii sed noxa tamen non omnis abibat, Extingui penitus fatis seruata futuris. Elisium hinc aetas tenuit grandęua parentum, Quo puri luteo migrare e corpore Manes. Scilicet illa piis certus plaga clara receptus, Spes diuturna sinu cani quos patris alebat Auxilium coelo supremis affore seclis, Restituat miseros quod tandem et uindicet ultro. Huc medio acceptus simulac stetit, ampla refulsit Lux passim, cunctis permissum noscere, quantum Tollat humo sese duro perfuncta labore Virtus uel fatis extremis nescia flecti, Atque animi casti sequitur quę gloria mores, Vt demum rapit emeritum prudentia coelum. Ast

Ast . . . geruntur] add. e marg.

in parte alia longe diuersa geruntur. Namque iterum turbę feruent, oriturque tumultus Desertasque cruces et menbra exanguia circum. Ecce

Ecce . . . 315 ora] Io 19, 34

latus subito defuncti lancea fodit, Vtque semel via fit, largus cruor emicat inde, Eiectusque simul ferientis perluit ora Protinus

Protinus . . . 322 oras] Io 19, 35

Protinus . . . 322 oras] e marg. pro versibus primo expunctis et deinde a linea 327. usque ad 333. denuo scriptis

ille quidem cęlum tunc haurit apertum, Perpetuęque oculis subito periere tenebrę. Reddita nec tantum uirtus sibi sola uidendi. Maius adhuc aliud mox menti illuxit, et illum Iam tunc autorem agnouit pignusque salutis. Quod primum ut potuit uerbis factoque professus, Statque fides dictis omnes testantis in oras. Inter terrores rerum mediumque tumultum Solliciti consultum adeunt prętoria nuper. Mox aderant mercati operam

operam] mut. ex operas:operam A

deponere

deponere moles] e marg. pro legere ministros (posuere sepulcro item exp. e marg.)

moles. Protinus

Protinus . . . 333 morte] Io 19, 31-32

inde alacri statuunt pręscripta tyroni, Latronum duro qui frangat uerbere crura. Plebs ritu nimium fraudari cauta parentum, Vana superstitio cui cordi, ueraque contra Relligio uilis: quid enim, ne forte manerent, Flagitium uitant ceu grande, cadauera festo, At rursum

rursum] suprascr. pro contra

insonti nil pensi nectere fraudem, Et demum indigna meritum nil perdere morte? Prętorem

Prętorem . . . 340 ferebat] Mc 15, 42-45

interea pręsenti pectore adiuit, Affatusque simul facili sermone Iosippus Poscebat corpus tollendi libera iura. Ipse diu dubius, si tandem occumberet ille, Vt nouit, serie quę rettulit omnia miles Scitanti, promptus tunc supplice uoce petenti Concessit; properans ille hęc mandata ferebat. Nec

Nec . . . 345 uindex] Mc 15, 46

mora, lecta manus iuuenum comitatur euntem: Vt uentum, quo stat depostum rite cadauer, Accingunt operi; capulo sublata reponunt Menbra uiri raptimque illi subiere pheretro. Effertur scelerum pręcinctus sindone uindex, Deleuit noxamque obitu qui sustulit omnem. Est in secessu sedes uicina propinquo, Affabre structo passim circumdata muro, Quo

Quo . . . recisum] Mt 27, 60; Lc 23, 53; Io 19,41

nondum positus quisquam, de more sepulcrum Namque recens stabat rigida sub rupe recisum. Huc iubet inferri rauca iam uoce Iosippus. Angustus quamuis aditus de parte patebat Eoa, spacium tamen intus latius intrat Atque cauat circum subducta fornice saxum: A latere hic Boreę terra locus aeditus extat, Deponi iussum quo tunc exangue cadauer. At

At . . . 361 amictu] Io 19, 39-40

mos, corporibus regum seruatus humandis Purpureos tellus quacunque excurrit ad ortus, Exhibitus notis extremum in funus amicis. Namque aloen circum et myram simul aggerit olli, Sic demum et puro Nicodemus cingit amictu, Atque

Atque . . . saxi] Mt 27, 60; Mc 15, 46

ita compositum digressi rupe relinquunt Et faucem ingentis pręcludunt obice saxi. Illicet

Illicet . . . 368 remissos] Mt 27, 52-53

ut cępit, nusquam iam terror et horror Desinit, inuadit pauidos urbemque pererrat. Quin etiam manifesta fides defuncta sepulcris Menbra tulisse uiros passimque per oppida uisos, Et Manes Herebo differt ea fama remissos. Non minus infernas sedes res tanta tenebat Attonitas, quo tunc externa potentia primum Incubuit, timuitque ducem perterritus Orcus. Interea roseos aurora ruebat ad ortus, Lata Palestinę qua longe intersecat ora. Lux prorsus mundo non unquam lętior orta Oceano erupit, quę per sola salsa coruscans Permeat atque simul pontum componit et auras.

auras] e marg.

Nam bibulo strati ceciderunt aequore fluctus Et flatus tractu penitus cohibentur inani, Ac tenuit tranquila dies simul omnia circum. Affectus uarii pertentant credula corda: Namque Herebi princeps uisus palescere primum, Insolitaue capi subito formidine:"Fines Cui nostri claustris", infit, "patuere refractis? Quiue potens adeo dux hic noua uincla minatur? Anne, olim quod fata parant, sua tempora tandem Adduxere, doli

doli] doli ut A

pateant et crimina nostra? Sed uideo cęcis ambagibus abditus error Actutum ut pateat, nos et prodamur in auras. Sed miscere iuuat totum iam cędibus orbem: Vincimur, ast hodie non et uincemur inertes. Vt cęptum est passim per cęlum bella cienti, Extremo nec adhuc desistam degener aeuo!" Hęc fanti miris mox nexibus addita uincla, Pręscripti fines, qua iam desęuiat ultro. At secus hinc supera cętus regione beatus Lętitia gestit, noua cui tunc gaudia gliscunt. Iamque recens cęli sublata repagula cernunt, Et qua nunquam alias, olim ardua, peruia facta: Talibus auspiciis cęlestum surgere regna. 8 Optatusque diu medio stetit ille receptus. Certatim agglomerant heroum examina circum. Densior haud latos nimbus descendit in agros, Commouet aut urgens sidus seu tempus hibernum, Cum fremitu properans late iuga sternit et aequat, Ac sensim tellus iam candens aggere crescit, Et

Et . . . teguntur] add. e marg.

subita circum passim niue cuncta teguntur. Accessu feruent et ducunt ordine turmas, Atque sua serie distendunt orbibus orbes. Exhilarat medio cunctos acceptus Iesus, Aspiratque acies densantibus: inficit auras Vere nouo tenues redolens tum uinea qualis, Atque uiatores suaui iam sistit odore Longum iter oblitos tandem durosque labores. Hęrent, immenso capti qui prorsus amore Agnoscunt, humiles quantum non corde proteruo Demereant, quo non adoletur gratior ulla Hostia: fit murmur late clangore sonoro, Acceptamque ferunt tunc pectore et ore salutem Facta hominum Christo miseranti scilicet ultro. Hinc turbę hęrenti radiantur pectora luce, Prouehit hęc sensim motos coeloque reponit. Porro duci gratantur opem promissaque regna Aduenisse,

Aduenisse . . . soluta] add. e marg.

fide et larga iam plura soluta. Quis tamen aut ualeat numerum compręhendere uersu, Virtutesque uirum titulosque aequare canendo? Quo studio, quibus aut meritis ea pręmia demum Per multos uitę fessi petiere labores? Non, si linguę hominum pariter diuumque sonarent Ore meo, fuerit uox aenea denique nobis, Rettulerim populi numerumque et prorsus honores, Quisue illo demum uenere a partibus orbis, Seu quali ingenio quantisue laboribus usque. Sed nunc summa sequar pręscripto fine teneri Contentus, ueteris carpens illustria scripti. Immissis prius ac tot perdidit imbribus orbem, Ante Deus quam iam mortalia miscuit ora, Vsque diu legemque homines nouere, diuque Os una solitique manus sustollere coelo, Aras rite Deo gnatos

gnatos] suprascr. pro natos

adolere docebant. At Deus ut uicibus uariis agitarier ultro Vitam hominum sensit

sensit . . . teneri] e marg. pro frustra summo speculatur Olimpo

uariaque ambage teneri, Secernitque pios longe remouitque nocentes, Mutua miratus certamina surgere genti. Defunctos etiam spes excipit altior inde. Legit

Legit . . . 538 format] Gn 12 - 25

adhuc reliquis iam iam labentibus unum, Destinat unde sibi quęsitam educere prolem, Cui iam fata sinant ueteres reparare ruinas. Ille pererrato defessus constitit orbe, Et tandem Solymo tenuit sua pascua tractu. Tunc sobolemque senex in saltibus educat illis Et docuit sacros adolendi altaria ritus. Mox populus surgit longis ambagibus inde, Spem fouit longam qui signa secutus auiti Fęderis et melius mandatis pectora format. Inde

Inde . . . olim] Lc 16, 22; Gn 15, 15; Idc 2, 10

sinu recipi post ultima fata nepotes Abrami iam certa fides uulgauerat olim. Hoc igitur primos post ortus ordine creuit, Qui populus peperit ciues coelestibus oris, Hoc feruens studio et lętum circumuolat agmen. Exemit quoscunque itidem clam spiritus orbi Incumbens, hominum qui sese cordibus altis Insinuat, coelo et dociles remeare perurget. Vna omnes coeunt, simul et comitantur euntem. Ille hic, cęlabat quondam quęcunque, recludit, Quod

Quod . . . 551 doceret] e marg. pro Vt primi fuerat uotum euacuarier aeui

uotum primo nascens concepit in aeuo, Conditor ut mira terris notesceret arte, Mortalesque Deo iam sic libare doceret. Aemula quod prosus coelestum pectora mouit, Longa stetit qua post certandi pugna uicissim, Prouisum lapsis quando succurrere eadem, Si luat humanam suscepto in corpore noxam. Hinc cunctis patuere necis misteria dirę. Iamque inuecta dies medium lustrauerat axem: Alta silent, uacuo tum ponit in aere uentus, Transparet liquidus spectantum obtutibus aether, Perque diem toto micuerunt sidera coelo. Illa autem duplici luxit celeberrima festo, Quę tectis tenuit mulieres, nulla sonabat 9 Vox circum, gemitus aberant et nęnia tectis. Fata recensebat repetito hic ordine mater: "Diuam ideo prolem humano de sanguine cretam, Vt mortale scelus sic demum exhauriat omne, Insons pro nostris si noxis ipse reponat, Ostentetque simul, quam culpę iniuria pollet, Vel Christi prorsus fuerit quę morte luenda. Sic etenim humano sceleri par posse rependi, Quin etiam aequari nostrum certamen et Orci. Ecce Dei nemo promissa redarguet",

redarguet] redarguat A

inquit, "Optatam frustratus opem: nam Tartara subter Frenantur, tandem et capiunt sua gaudia Manes, Ignotumque diu uerum notescet in orbe, Quando cruci positas adolebunt thura per aras. Namque animi elati ceu quondam et nomen inane Causa stetere, ultro ne mens citroque pateret. Sic probro positum mox tanti euadet honoris, Vt tandem gemini commertia misceat axis, Et redigat populos unius protinus oris. Effecti regale genus ciuesque supernę Hierusalem, cuius structurę protinus addent, Dum sanctam e saxis ducent uitalibus aedem. Aggestis hominum meritis hęc fabrica crescit, Et positam aeternat, dum sidit gloria circum. Huc Deus instituit, quicquid seu condidit olim, Venturos olim seu iam producet in annos. Iam regni tempus cęptum, modo

modo] suprascr. pro nunc

nouerit aetas Clausa olim, quando patuere repagula cęli, Abdita sed quamuis sint hęc mortalibus, atris Sedibus at Manes sublatam morte recepti Senserunt mortem per munera reddita uitę. Ite decus seclorum animę fęlicibus olim Mactę iam fatis, et restaurate ruinas: Nulla uacet posthac sedes cęlestibus oris! Attamen expulsum cum sese uiderit exul, Ecce plagis subito terrestribus imprimet hostis, Opponetque uiris sese Plutonia plebes. Quantum ope sors ex parte animi defensa superna Lectorum fuerit, tantum grassabitur ipsum In corpus, dabitur qua tunc sibi larga potestas Cęde una lectos terris prosternere passim. Ast agedum edocti tantis uos rite periclis Discite iam posthac superare aduersa ferendo! Non armis aut arte alia pertingitur illo, Euadens posuit quo uictor morte receptum, Et soli prorsus rapiunt ea pręmia fortes. Durate, hinc etenim lassabitur ille necando, Restabitque fides et fines proroget ultra, Quo non mortalis uis castris appulit unquam, Passim quando crucis gentes sub signa redibunt, Spirabitque omni iam pectore spiritus unus! Sed uolucris ruit hora tamen, iam tempus et instat, Quo uictor redeat recidiuaque menbra resumat, Spemque simul faciat repetita carne sepultis." Interea mater

mater] suprascr. pro mulier

dum talia uoce referret Luctus iam uisus totis abscedere tectis: Inde domus gauisa diem uelut imbuit almum. Parte

Parte . . . 640 urbe] Mt 27, 62-64

alia iam turba frequens concurrit et una Circumstant solium, prętorem ac uocibus urgent. Mens nocuos torquet dudum sibi conscia culpę. Nescit stare loco tam multis territa monstris Christi obitu nuper morientis qualia uidit. Iccirco insanis rumpunt clamoribus aulam, Si qua tam certos animos

animos . . . pectora] suprascr. pro frustra nimis anxia

et pectora fallant. Perstat

Perstat . . . 630 factis] e marg. pro Et possit luci tenebrosam obducere noctem / Cęde nocens iam rata parum ni fraude noceret / Curia tum licet illa furens hoc sedula tantum / Si posset luce tenebrosam obducere noctem

ad extremum uero contentio pugnans, Cęde parum nocuisse rati ni fraude nocerent, Quamlibet inde furens, at contra sedula noctem Si posset claris obducere curia factis: "Vsque adeo impostor toti persuaserat urbi, Vt se nec lęto superari posse nephando, Sumpturusque iterum corpus iactauerit audax Tertia quam primum lux coelo fulserit orta. Nos opus iccirco, ne qua pręuerteret error, Prospicere et fraudi cautos obsistere tantę. Fac ergo tumulum posito custode tueri, Arte suis ne iam subreptum forte cadauer Ancipiti imponat populo fallatque timentes, Vt peius dubii posthac agitemur in urbe!" Hęc fatus; prętor reddit contra ore uicissim: "Iam dudum falsos frustra uos ludit imago, Quę passim curis subeuntibus angit anhellos, Nec miseros usquam demum sinit esse quietos. Sacrorum hic cultus, festę hęc mysteria lucis? Sic uesci pura pascali scilicet aesca, Inuidia ut potior quocunque piamine uincat? Sin festa iam luce nephas non rite uacare, Quis munus melius uestrum nunc exhibet istud? Anne sui, luctu cohiberi prorsus ab omni Quos constat, uel uos demum prętoria circum? O pietas hodie componi iusta uetustę, Hostili

Hostili . . . ense] I Mcc 2, 32-38

quando urbs occumbere maluit ense, Quam cingi prorsus per Sabbata uindice ferro! Aut duplici seruanda magis non hęc tibi festo? Seu

Seu . . . 659 usum] Mt 27, 65

quid opus tantis contendere uocibus ultro, Venalis prostet quoniam custodia uobis? Eia agite hinc, operę conducto rite merebunt, Fas, utcumque peti libuit, nam militis usum!" His

His . . . 664 antrum] Mt 27, 66

dictis abiit turba comitante sacerdos, Conductas locat hinc operas et milite munit, Quo prius illatum Christi est exangue cadauer; Quin etiam ferri saxo sunt addita claustra, Ori prętentum quod tunc pręcluserat antrum. Inde hoc in uulgus simulac, ut fama, receptum est, Plorauit passim per compita nęnia multas Tunc noctes: "Studium frustra hoc atque anxia cura, Namque haud ingenio fas est obsistere fatis. Inde Deus stabit quanam de parte, tuere: Ipse in te testis per secula longa futurus, Nil intermissum, qua fraus obreperet ulla." At Christo agglomerant, et longa examina ducunt, Post natos homines qui uita puriter acta Quotidie uacui purgarant

purgarant] e marg. pro purgarent

pectore sordes, Dum tempus pugnę superas instabat ad auras, Hos tunc asseruit uictoris gloria regno. Et mox pręscriptum, dehinc uires quatenus irent Tartareę, multa patuit nam semita menti Luce, salus reduci tenebras qua parta fugaret, Vnde homini licuit commertia noscere coeli. Nil fas misceri hac, nec iam permissa potestas. Auspicio inde status foelici gliscere cępit, Atque olim uacuę sedes cęlestibus oris Expleri tandem lectis subeuntibus orsę. Namque olim terram quę uis oppresserat Orci, Lustrandi

Lustrandi . . . sacra] e marg. pro Lustrandi ritus pellit dum mystica sacra

pellit dum ritum et mystica sacra Que gignunt animos diuini rite potentes Captus, pulsa procul lato tunc limite cessit. Inde datum humanos liceat qua promere uultus, Atque haurire simul cęlestes protinus auras, Sed non nitentum uires tentare negatum. Ast anima ut Christi quam primum munere functa est Iniuncto fatis, diuino stipite nixa Ipsa sibi et proprię naturę redditur, inde

inde] e marg. pro unde

Manauit noua uis, positos quę commouet artus, Et radio assertis diua in

in] suprascr.

radice reluxit. Ast indicta prius quia cantu ferre sub auras Aggredior, Manes redeunt recidiuaque surgunt Menbra uelut, rursusque iterum ut compage refecta Mortuus ora capit, uatem instrue, Spiritus alme, Auspiciumque doce captem mihi carminis unde. Namque datum paucis mentis penetralia adire, Qua patet arcanum nostrę pignusque salutis. Illa diu tenuit nam nox oracla, recondens Commentis ueterum uariis mysteria uatum. Sacra cano, sacris agitarunt ocia Mystę, Hinc

Hinc . . . 710 uersant] Ex 23, 10; Lv 23, 23-44

ideo tantum commendant Sabbata nobis, Quis septemgeminum numerum quoque rite dicarunt. Namque dies mensis sacer est et septimus annus, Tempora quęque illo repetita uolumine uersant. At quia res hominis, petitur quę munere tali, Refert ingenium prius huius nosse, simulque Nunc meminisse ideo pręstat, quęcunque docemur, Narrantur longis dum nostri ambagibus ortus, Hinc declinatis cunctis amphractibus alta Mente sequar quęcunque arcana locutio cęlat, Atque ingens hominem miraclum carmine promam. Et nihil erroris reor olim admittier inde, Scriptum more tegat si nobis sensa uetusto, Si nec adhuc rudibus quicquam proponat apertum, Quo nondum certo poterant pertingere captu. Namque

Namque . . . creuit] Gn 1, 26-31

die ut sexto humenti compagine creuit, Dehinc afflatur homo iam numine, spiritus olli Inde, stetit species, atque hausit protinus auras. Illico nosse datum secessu quanta uoluptas Cęlesti, patuitque uiris ea copia porro. Multiplici usque adeo pręstabant dote bonisque Indolis egregię, seu mens potiusue uoluntas Excutienda, decus generis superabat utrinque. Quin et adhuc medio, manat qua uita perennis, Vis suberat, positis starent dum legibus ultro, Scilicet inde manus arcentes, fęda titillat Qua Venus erumnis laxans hinc claustra nocentum. Illo namque statu thalamis custodia castis Incumbebat, eo non infęcunda futura, Debebatque

Debebatque] emend. ex debebantque

thoris partus crebrescere castis, Si fieret flatu mulier fęcunda mariti Assueti pridem prouectibus Alitis almi. Illud coniugium fuerat, non quale remansit Post natis generis corrupto semine nostri, Hircum cuius olet iam lassa et foeda libido. Castus amor castum seruabat rite cubile, Dum Deus aspirat thalamo coeuntibus una, Educat,

Educat . . . uitę] e marg. pro Deducit castęque aperit penetralia mentis

et castę pandit penetralia uitę. Gaudebat coniunx hic ubere lęta mariti, Et qua lux intus fingit, duce tuta subibat. Tum uir diuini magno gliscebat amore Ingenii, sibi quo connubia parta uidebat, Atque uia hęc foetum casta formabat in aluo. Non

Non . . . 761 amicus] vers. add. e marg.

secus audita, ut fertur, de uoce mariti Stat grauis interdum perdix, non illa tumenti Ventre ulli Veneri debet, pleręque uolucres Nec non concipiunt utero

utero . . . fętum] suprascr. pro fętum sine mare recentem

sine compare fętum, Excludi quamuis uel posthac restet ineptus, Inde mari ut tribuat ductus de semine partus. Sed putri de materia non spiritus exit, Ast aliunde uenit uolucer subitoque creatus, Quo nobis artus animantur, et hausimus auras. Non illo uis ergo habilis pertingere nostra, Sed Deus hunc demum diuino protulit ore, Atque thoro casto tunc aspirabat amicus. Sic tunc relligio uitam complexa tenebat, Grata Deo afflatu soboles ut cresceret almi Alitis, et thalamis agerent genialia lętis. Iste futurus erat status olim, ea denique uita, Si primi starent intra pręscripta parentes. Iccirco natosque recens inuisit et ultra Promouet, ac nemori optato collata relegat Gratia, quo socia colerent hac

hac] suprascr. pro se

pectus, et inde Arcerent uigili studio contraria longe. Lex posita hinc tali pręscripto protinus ollis, Vt iusso prorsus seruent connubia ritu, Et delinquenti indicta est mors debita poenę. Nam semen genitale, coit quod sponte cerebro, Si sanctus sonti forte arce facesseret Ales, Debuit inde fluens totam consumere molem, Quam restaurabat, ne fultam iniuria prorsus Concuteret riguo potans ceu flumine terram. Sic demum in reliquum demanans gratia corpus, Sidit ubi primo, prorsus

prorsus . . . inde] e marg. pro defendit protinus inde

defenderet inde Mortem, florentesque annos renouarit

renouarit] e marg. pro renouabat

et aeuum. Neue forent soli, mira ratione repertum Scilicet officio ciuile ut munus obirent, Alterius si tunc operę foret indigus alter. Ecce

Ecce . . . 797 iugarat] Gn 2, 18-24

Ecce . . . causas] e marg. pro Subiecitque oculis uir cuncta et pectore causas

quidem attonitus dum secum pectore causas Scrutatur, rerum naturam mente secutum

secutum] incertum utrum secutus an secutum legendum: secutus A

Obuius ipse

ipse Deus] suprascr. pro huic nitida

Deus sublimem sustulit aethra. Tunc

Tunc . . . sensus] suprascr. pro Ipse deus carnisque

subito sensus alienat in abdita uectum, Mox

Mox cui] suprascr. pro Quando hinc

cui lata stetit mulier potiora uicissim Pręsidia augustamque operam exhibitura marito. Coniugium iccirco instituit quod sede beata, Hac uelut examen suspendi debuit alto Atque omnis posthac prorsus uentura propago. Hinc prouisa uiro, quam curam postulet, uxor, Iure domus, quę lęta pari processit honore, Rite suę sobolis partu factura parentem, Cui Deus omnipotens desponsa lege iugarat. Illa

Illa . . . 804 ] Gn 3

tamen miseris perierunt Sabbata spreta Lege, subit lętum, donum illicet omne ruitque. Naturę missa incertę fluxisque elementis Turbatur bibulo mortalis ut aequore uita, Visentisque Dei sub tempus gratia certum Eripitur, qualis pluuia tunc terra negata Aruit, et uidui frustra bona rapta dolebant. Fluxit et in prolem tunc immoderata libido, Quę genus inuasit primo creuitque subinde, Vt

Vt . . . orbem] Gn 6 - 7

Deus indignans iam ponto merserit orbem. Cęperuntque iterum postquam crebrescere gentes, Continuo ambitio gliscunt et nomina uana, Imperium raptum, ut ui quis pollebat et armis, Atque Dei uilis prorsus mox cura remansit. Non ullas adolent aras, amor urget habendi Vsque adeo, populos tenuitque obliuio moris Antiqui, mentes hominum perterruit aurum. Hinc

Hinc . . . 819 totum] Gn 12 - 25

et fatalis posthac memor ordinis ille, Vt legit quocum cęlestem conderet urbem, Hac sibi parte ferit recutitę fędera carnis, Omne bonum qua iam peccanti corruit olim, Pollicitus damnum sic porro reponere totum. Sed lux, quę primis resplenduit, obruta nocte Protinus ut fallax euanuit umbra nepoti. Post clades multas tandem promissa uetustum Poscebat fatum, prouectaque secula dudum Instabant, redeatue aetas ut prisca, repertum; Omnia

Omnia . . . 844 ultro] Mt 1, 18-25

nam fuerant quorsum iam condita, finis Emicuit, fraus neu noceat tamen hostis iniqui, Qua cępta est labes, prouidit Spiritus almus. Illico conceptam noxa defendit in aluo Materna Mariam, crescentem prouehit ultra, Vt caput antiqui demum contriuerit hostis Vllius non uirgo unquam sibi conscia culpę, Et de more thorum seruabat casta uetusto, Vxor legitimo ritu tam uera mariti, Arbitrio cuius lucrum uel cederet omne, Innocuique status ritu mox nata parentes Effecit proles, nil iuri ut deroget inde. Si dator ille boni nil prorsus adulterat usquam, Si qui prodit homo partu, pertingere porro Quo non uis, inquam, nata est actiua parentis, Si constat diuina animas uirtute creari. Atque datum, si nil refert, utcunque petitum est: Qui non fraude uenit, uerus tibi Filius ergo, Manauit quoniam nobis de fonte benigno, Vnde fluunt bona cuncta quidem mortalibus ultro. Atque perinde sibi, sponte et quod prouenit horto, Vindicat haud opera nec cultu uillicus ullo, Arbor ut interdum surgat lętissimus aruo, Illa ita dotantur sacro connubia partu. Crediderim haud alia quę lege petenda fuisse Aetatis generi sub tempora pristina iusto. Heus saluete status hodie connubia nobis Cognita primęui, salue uir cognite iustę Aetatis, cunctam reparas qui rite ruinam! Nec satis ille sibi bona tot collata putauit, Restituat genus omne suo ni robore uindex. Iustitię porro uestigia nota secutus Crimina rite luit non culpę obnoxius ulli Nostra, litatque suo suspensus sponte cruore. Defensi quo sic traiecimus auspice lętum, Ille caput generis, cuius dum pagina nomen Pręfert prima, dehinc numerato quosque recenset. Vtque Dei porro compręhensus mente creantis Nil uariat numerus, tribuit qui protinus esse Personę, sic quisque idem redit ordine certo. Quamquam alios torquet frustra nimis anxia cura, Si cutis hęc eadem nos iussu uestiet alto, Dimouet omnino cum iam nil calculus ille, Quando anima interitus et nigri nescia lęti, Continuo cineri, missa ut radice, repertę Nomine quemque suo tollens sub uoce cientis Restituet uultum et formatos ocyus artus, Quantum natura exsuctum est, quę format in aluo. Vtque Deum nunc nemo fugit, tum nemo latebit. Constabit

Constabit . . . crines] Lc 12, 7

nostro numeratos uertice crines, Ceu pecus accitum capiti reddemur ut uni, Vna omnes illo coram tunc iudice stantes. Hic addens numero, proprio qua degit in aeuo Foecundus pater, aeterno Deus emicat ortu. Illico manauit bonus illicet unde Cupido. Inque Chaos posthac germen subsidere uisum, Ingenio miro quo sic altaria condat, Vnde suas acies duxere examina diuum, Protinus et nitens immenso mundus inani Perpetuo exemplar diuinum rettulit orbe. Tunc igitur macula demissus fęcis ab omni Defensę Marię corpus sibi sumpsit in aluo Protinus et mira numero superintulit arte, Quem manans ortu penetralibus addidit altis, Vt Deus omnino affectus effugerit omnes, Quique Deus tamen ut tulerit tormenta necemque. Hic mortem numero nil iam dimotus obiuit, Scilicet illatusque hic idem menbra sepulcro, Hic etiam uictor lęti perterruit Orcum, Hic et adhuc animam exangues accersit in artus. Hic, inquam, functus repetiuit munere corpus, Quod dedit humanum in nomen non morte peremptus Digna, pro nostro soluens sic sponte reatu. Vt penetrata Herebi sedes, utque addita claustra Pręscriptus pariter limes certaminis hosti, Conanti populo reclusa ut semita coelo, Emicat interea notoque apparuit ore. Namque uirum haud tenuit moles prętenta sepulcro, Non tantum uarii nexus, non uincula demum Lodici positum complexę inducta cadauer. Hinc rapitur, quocunque petit transmittere Christus: Motus abest, absunt agitati gressibus artus. Finis libri noni

De morte Christi liber decimus Damiani Benessę 10 Continuo Marię hic inuisit tecta dolentis, Foelicique dies aue cępit, reddita quando Sublato gauisa iugo est sibi libera iura Tellus, atque aderat promissus in astra receptus, Aetatisque instar surgunt exordia iustę. Expectata diu properant noua Sabbata lectis, Delapsus coelo bona cuncta ut Spiritus afflet. Ast huc ut subiit, tenuit fragrantia circum, Cuncta nitent tecto ceu lux genialis adesset. Illico signa Dei uenientis nouit, et intus Composita ut stabat conclaui Virgo precesque Fundebat, rapitur sublata in sidera mente. Qua tunc ingressus, conspectum rettulit illo, Tectum augustum intus gaudebat luce recenti. Lętius haud usquam post ortum tempus et annos Terra usquam uidit, manabat honesta uoluptas. Hic infit: "Fatis

Fatis . . . 20 Defendat] Gn 3, 15

ut foemina conterat anguem Prędictum, rursusque

rursusque . . . inde] e marg. pro rursus compressus is unde tenetur

is iam compressus, ut inde Insidias tendat, seseque uolumine frustra Defendat, uinclis ut fortius hęreat arctis, Hęc, inquam, prouisa malis medicina repente, Corruit ut Deus hunc nuper qua sisterat arce. Consilio huc, Pater exortem custodiat olim Vt labis, sanctus conceptam Spiritus afflat, Quo generi humano, fuerat qua tracta ruina Si pręmuniret, produceret inde salutem, Vt uicibus, quibus actus erat, Deus aequus eisdem Restituat lapsum ac nullo certamine cedat, Prouehit antiquum dum fatum, appareat alto Si missus terris, arasque adolere doceret. Hęc cernis consumpta hodie, nec protinus Orco Infracto tibi parte leui uictoria cedit. Hanc aperis tu prima uiam, cui criminis expers Spiritus a lapsu seruatur rite nocenti, Hactenus et iusto generi par facta, caduca Parte tibi damnum ni iam sequeretur auitum More satę patrum spreta sibi lege uacantum." Vt tacuit, nullus dehinc sermo silentia rumpit.

rumpit] rupit A

Dicta animo penitus sidunt, tamen arroget inde Vt sibi Virgo nihil, cernenti iccirco patescit Aula Deum, late arcanos orbesque recludit, Quo mens euehitur tunc scilicet altius olli, Indignę, iactat, quod gratia sacra redundet: Viscera mox diuo recalent afflata furore. Illicet atque uices alias uimque imbuit illa Diuersam, sese pręsentem reddere rebus Amotis, disiuncta itidem pręsentia poni, Atque uni uiuę data sunt commertia coeli. Gliscit honos obitus ante, ante et fata receptę, Alituum cętus et qua simul agmina feruent. Antea non aditus, non posthac protinus ulli Sic patuit, nemoque alias interfuit unquam Sedibus admissus torpenti mole beatis. Ingens miraclum, terris non antea uisum, Mortalem ordinibus uersantem uisere sacris. At factę et deerat sic ultima gloria ciui Vitę post obitum spectanti ea pręmia demum. Parte

Parte . . . 61 Magdalene] Mt 28, 1; Mc 16, 1-2; Lc 24, 1; Io 20, 1

alia gressus in campum et plana ferebat Fęmineus cętus. Celeri dux pręuia passu Incedit secumque animo diuersa uolutat Magdalene; subito

subito . . . 74 urbi] Mt 28, 2-4

intonuit gradientibus, atque 1 Per sudum explorant percussę pectora coelum, Donec continuo tremuit iam terra tenore,

tenore] tremore A

Qui circum tenuit late loca nocte silenti Terror, et emoto patuerunt obice claustra. Consternata ruit lapsis custodia telis: Scuta uiris longe, longe tunc pila fuere, Nil opis indutis loricas aere rigentes. Illicet ecce subit, gressu seque intulit audax Fęmina, militibus medio terrore sepultis. Percussit pauidas conspectus at Angelus intus, Attonitę diu hęserunt in imagine uisa. Infit: eo dicente simul fugit excitus inde Miles, quem raptim incussus pauor intulit urbi. Solatus tenuit simul anxia corda querentum: "Nil

Nil . . . 82 uoces] Mt 28, 5-7; Mc 16, 6-7; Lc 24, 6-7

moueat, neu uos quicquam

quicquam uel] suprascr. pro formido aut

uel terreat", inquit, "Sollicitas

Sollicitas . . . sepulti] e marg. pro Sollicitas nam, nosco, tenet uos cura sepulti

angit nam, nosco, cura sepulti. Hic locus illatum nuper quo corpus Iesu. Ecce uidetis, abest deuicta morte, sicutue Prędixit, dudum quo iam pręuerterit ille. Fac coeant iussi Galilęam, prorsus amicis Fas illic uiuas audire et reddere uoces." Surrepsit formido tamen tumuloque recedunt Monstra ratę sibi uisa, nihil tunc protinus ausę Effari; egressas eadem mox cura coquebat. Iamque rubescebat stellis aurora fugatis, Et uolucrum uario resonabant auia cantu. Substitit hic Marie, progressis omnibus ultra, Inde petit Petrum, cui nuncia uerba ferebat: Visisse et tumulum, foribus reuolutaque saxa Nactas, quin etiam ingressis ostentaque uisa. In dicto tenditque, explorat et omnia Petrus: Magdalene uberibus lachrimis simul ora rigabat, Atque simul tumulum rursus uisura petebat. Hic iuuenes flentem uerbis affantur amicis: "Quę tibi causa uię, fletus quę prorsus acerbi?" "Sodes, si tuleris domini tu corpus humati, Dic ubi coelaris, precium non uile rependam", Et uultu lachrimę manabant talia fanti. Villicus

Villicus . . . 106 ille] Io 20, 15

huic uisus retro simul ora ferenti. Amento pręcincta uiri uestigia pero Ambit, cui latis humeris sua rastra locantur. Actutum hic flentem compellat uoce rogatque Quid causę, fletus cur tantos ore cieret. Hęc eadem repetit, domini subreptaque menbra, Et reddi poscit, si iam coelauerit ille. "Heus",

Heus . . . 114 paterna] Io, 20, 16-17

inquit," Maria", in dicto caligo recessit, Quę męstę iamdudum oculos prętenta tenebat, Adque suos collapsa pedes ait: "Euge, Magister!" At Christus contra sese mox inde reducit, Contineatque manum et tactu uiolare caueret Increpat, in uitam patria uirtute redactum Quem non credebat, properetque ea cuncta referre Fratribus, et uirtute recens se stare paterna. Ecce

Ecce . . . 122 furtum] Mt 28, 11-15

autem pauidus postquam peruenit in urbem, Atque gradu pleno uelox adit atria miles, Continuo lucis differt quę facta sub ortum. Mox ut rumorem uulgo increbrescere sensit, Obliqua inuidia nimis anxia curia patrum Cogitur; hinc pręceps de re consultat et auro Fidere stat, contendit enim uenalia cuncta, Iactauit posthac ideo custodia furtum. Forte

Forte . . . recensent] Lc 24, 13-14

iter ingressi curas sermone leuabant, Et secum tuto tunc singula facta recensent, Multaque dum lepidi sererent ultroque citroque, "Illum non adeo res ulla redarguit unquam, Non, inquam, sceleris, sed, quod magnisque probisque Germanum, famę cupidum seu nominis, unguem Transuersum motum nunquam deflectere recto. Ille perorato, cum fortia facta tulisset In cęlum, solus siluas et lustra petebat. Mortalis prorsus semper contemptor honoris, Ille etiam eximius iam paupertatis amator Commendabat opes animi pia munera, nilque Pendentem externis puram componere mentem, Nilque suum superesse sibi testatus, hibernum 2 Quo decedenti liceat defendere frigus." Astitit,

Astitit . . . 141 teneri] Lc 24, 15-17

et factus simul interpellat euntes Externus cui cultus erat, longinqua petentis Cui facies: "Quidnam confertis mutua tristes Incerta uisi ancipites ambage teneri?" "An

An . . . 160 anceps] Lc 24, 18-24

solum latuit, quod gestum nuper? Iesus, Vir factis uerboque potens uelut occidit, aetas Quo non maiorem aut meliorem uiderit ulla. Illum pręsidium rebus nos credere lapsis, Atque expectatam per secula longa salutem, Sic prędicta uiro quadrabant omnia uatum. Illi more suo nocuit tamen aemula semper Virtuti improbitas; medio sublatus obiuit Fraude patrum, cuius spectacula publica cędis Ex quo facta, dies hodie iam tertius hic est. Nostrum et pars dictis suspensi magna mouemur Accessu ad tumulum mulierum, claustra remota Quę foribus uiso narrarunt corpore nusquam, Conspectosque simul cognata luce nitentes, Qui

Qui] quae A

sibi rettulerint reuocatum ad limina uitę. Dictis commoti quidam monumentaque uisunt, Atque, ut narrarunt mulieres, cuncta reperta Testati, iam certa fides est reddita facti: Sed tamen ambiguos animus nos diuidit anceps." Sic

Sic . . . 174 ] Lc 24, 25-26

fatus Cleophas, cui talia subdidit hospes: "Vobis tarda adeon obtusaque pectora ueri, Vt nil succurrat uates quęcunque locuti? Non mitti prolem in lusus ac ocia terris, Cuius opus rectę uaria experientia uitę Vt reparet quantum humanus temerauerat error, Aut quantum prorsus demens iniuria uellit. Seruato quicquid discussum examine tali: Qua se nitenti per dura atque aspera demum Exerit, et lęto blanditur gloria uultu. Hoc tibi, restituat qui uindex libera iura, Assertoris iter, tecum si rite uetusta Scripta legas, sic uita Patrum delineat actis. Atque hic uaticino tibi sic prędicitur ore: Institui sic cęde ea semita cępit Abelis, Et rerum interitu demum mundique ruina Damnantis mores Nochi longumque monentis. Pręscribunt itidem, quod posthac deligit, acta, Qualis uita, quibus commertia credita cęli. Et licet hac demum mortalem

mortalem . . . sortem] pro mortales noscere casus

noscere sortem, Quantum susceptum in uita est discriminis olim: Hac dum

dum] pro demum

sola animi libertas pręnitet, illac Nil libertatis domino rerumque potito. Hęc doctrina igitur sanciri debuit olli, Hi demum institui mores, ea

ea] et A

uita futuro Ostendi populo nitenti fingere pectus, Non uitę fluxis elementis, qualia nunquam Stant eademque manent, sed uix iam cępta labascunt Ast aura, recudit quę nos in imagine prima. Quid par siue

siue . . . terras] suprascr. pro dum terras ea porro inuisit imago

aequum, dum stat inuisere terras, Atque

Atque . . . imago] suprascr.

ea iam populis ostendi legit imago? Vim miscere, suo aut potius procedere calle, Iusticiam exercens omni si munere pręstet? Aut demum quidnam prędictum constat in illo? Nonne frequens nobis, qui precinit ordine cuncta, Accedit uates memoratque ut singula gesta? Maturo prolem demitti scilicet astris, Qui

Qui . . . arcis] Is 59, 20-21; Rm 11, 26

puer et Sionę fuerit qui filius arcis, Euectumque alia non iri, gloria ni iam Huic tergo tibi contundens aduersa residat. Quaue

Quaue . . . 203 solum] Is 63, 1-3

hoc nam fieri tum demum debuit, inquit, Scitanti uestem sibi cur, tegumentaque rubra, Se pressisse iugo nuper mortalia solum. Quidue hoc declarat, quod scilicet impia facta Nostra tulit, nostra factus libamen in ara Pro noxa, tibi, neu titubes, sic

sic] si A

collige scripta. Iccirco

Iccirco . . . 209 uatem] Agg 2, 9

exiguam Aggęus iactauerit aedem, Esset adhuc etiam longe uictura priorem, Stabat promissum fatis cui cernere uatem. Non

Non . . . annos] Dn 9, 26

illos etiam Daniel tibi computat annos? Atque palam, populi quod fraude necabitur, inquit. Insuper

Insuper . . . 214 ouili] Hab 3, 18

ac Abachuc uiso exultarit Iesu, Et quamuis armenta abeant pręsepibus altis, Exactumque pecus proprio pellatur ouili. Quin et adhuc mentem si tollas altius, inquam, Quam niger infestat, quam uellit et insuper Orcus, Vindicet ut passim et reparet, qui liberat ultro, Est opus, idque magis si longe fortior hoste Adiutor, tum si nocumentum est culpa scelusque, Debuit huic sane opponi contraria uirtus. Quare

Quare . . . 244 salutis] versus scripti e marg.

ortus referat uitium si protinus illo, Qua natura labat succumbens turpiter excors, Contra diuina si manat origine uirtus, Aduersum haud potuit carioso stipite niti, Atque ita debilius multo: fuit ergo necesse Primęua uestrum iungi in radice caducum, Vt sic cognatę iam nil obnoxia culpę, Quam magnum robur, pesti connixa resistat, Et uirtus, sibi iam quacunque obsistitur, ędat Suppremum uindex sceleris tibi prorsus et ultrix, Pręsertim quando possessa iniuria sede Iustitię noceat, cuncta hinc temeraria miscens. Imprimere hac placuit, genus et mortale docere, Quam surgat demum uictoria lęta ferendo, Non ferro prorsus cęlestia regna teneri, Sed uirtute magis si stares pręditus omni, Atque mali hac pręhendi totius debuit autor, Iamque a principio Legi fatisque renitens, Iniectis manibus tandem uirtute reuinctus. Hinc igitur uobis diffidere nempe cauendum. Porro animus nusquam in tantis si pectore pęnis Succubuit, potius spectanda ingentia, quod si Defunctum corpus deuicta morte resumat, Promissę Patribus fuerit spes certa salutis." Interea

Interea . . . 250 fuisse] Lc 24, 28

accessum qua

qua] quo A

se diuortia scindunt, Castellum prorsus petit altera semita, abitque Altera diuerso longe hinc iam deuia cursu. Substitit, in dictoque simul uestigia pressit. Inquit sese alio properare atque hactenus illis, Quod cordi sedit, comitem libuitque fuisse. Contendunt,

Contendunt . . . 256 leuarit] Lc 24, 29

potius secum diuertere uellet: Longa uia, atque urget crescentes Hesperus umbras, Et sol occiduas iam iam succumbit ad undas. Exposcunt illa tunc secum nocte resistat, Atque iter ingresso cras orta luce uacabit Pergere, si cęna, si somno menbra leuarit. Inde

Inde . . . 259 illos] Lc 24, 30

repugnantem ducunt nil amplius, utque Accubuere simul, soliti quod moris, Iesus Mox prece concepta panem partitur in illos, In

In . . . 262 aurę] Lc 24, 31

factoque oculis omnis calligo recessit. Segnius haud, coram

coram] suprascr. pro ipsis

simulac innotuit, inde More quidem leuis elabens euanuit aurę. Attonitos

Attonitos . . . 268 reponi] Lc 24, 32

noua res percussit, uota, potiti Qui prius ac norunt, flentes amissa dolebant: "Heu segnes etiam nimium nos prorsus inertes, Non nobis nuper gliscebant pectora dictis? Insperata simul miseris heu gaudia rapta! Tanto quidnam hodie damno queat inde reponi? Sed

Sed . . . 281 narrant] Lc 24, 33-35

libet atque habitę prosit meminisse loquelę, Sedulus ille animi ambages ut tolleret omnes. Verum quod nostra refert atque expedit una, Nulla mora, hinc recta nostros inuisere, qui nunc Stant dubii, curisque nouis agitantur ad urbem." Quo noti coeunt passim, stant tecta, sinuque Huc secreta domus compulsos undique cogit. Permeat hic leni mox murmure prodita fama: Euictam mortem, de lęto reddita menbra, Fęmineę uisum turbę, uisumque Simoni, 3 Vrgeri cunctos Galilęam tendere iusso: Namque palam demum fas illic cernere uiuum. Illati huc serie repetita singula narrant. Consiliis posthac mox res agitata, recessus Inde uiris placuit Galilęam pergere iussis. Dum

Dum . . . 296 imago] Lc 24, 36-39

tristes agerent tunc inter spemque metumque, Si tandem ueniat, coram cernatur et osi, Ne luerent quicquid calumnia fingeret ultro, Gesta etiam, rumor ferret quęcunque, serebant, Conclaui medius clauso simul astitit, infit: "Pax uobis, tutos qua degere larga facultas, Et formido procul, procul et timor omnis abesto: Ipse ego sum, neu quo turbentur pectora motu!" Stabant non animi percussi compotis illi, Ne qua oblata sibi forsan foret umbra timentes. "Ecce licet palpare manus, palpare pedesque, Vt cuncti solida constant mihi corporis artus Mole, nec aeriam speciem prętendit imago." Dixit,

Dixit . . . 301 omnes] Lc 24, 40-43

at optatis nec adhuc hi credere uotis. "Restat adhuc alia de me ratione periclum, Si medio, quod nunc epulemur, ponitis", inquit. Illi mel ponunt et piscem protinus assum: Vescitur, inde dapem socios partitur in omnes. Porro immensa uiris pertentant gaudia pectus: Post tot, quę tulerat, prędura euicta receptum Incolumem, nullum cędis superare dolorem, Quin etiam passim detersum cernere corpus, Mira quoque et dictu coram ipsum audire docentem. Ille,

Ille . . . 309 Orcus] Mt 28, 18

"Mihi passim cessit", fert, "ampla potestas: Quod cęlum cohibet, cohibet quod terra fretumque, Dictis audit, adhuc quodcunque recondit et Orcus. Huc

Huc . . . feratis] Mt 28, 19

agedum instituo uos et mihi rite ministros, Qui nomenque meum, qui terris gesta feratis, Autoramentumque

Autoramentumque . . . 315 secetur] Io 20, 22-23

rei modo constet ut inde, Magni uim uobis hodie communico iuris, Claudere, seu potius quid uisum aperire uicissim, Omnis ut arbitrio mortalis culpa secetur." Et

Et . . . 327 palmam] Io 20, 24-29

tunc forte aberat conuentu scilicet illo, Christus cui uisus, Thomas cognominis Anceps. Huic uisum narrant et singula uerba locuti; Ille fidem dictis detrectat, et insuper addit Nullis suaderi uerbis, nisi uiderit ipse Et lateris plagam manibus tractarit apertam.

apertam] aperta A

Ecce uiris pręsens actutum apparuit, inde Increpat atque iubet digitos apponere plagę. Absistit, uerum fassus

fassus] emend. e fassum

Dominumque Deumque, "Euge et tu, Thoma, credis quia uideris", inquit; "At credit qui iam non uiderit, ille beatus, Atque fide meritam poterit deposcere palmam!" Ecce Palestino licuit tunc noscere tractu Qui status et generis qualis iam uita beati, Dum pietate simul recta uersantibus ultro Apparet, dum et adhuc simul improuisus abiret, Tristia diuinis solatus pectora dictis. Cesserat usque grauis moles torpedinis expers Natiuę, penitus cęlestem imbuta

imbuta] induta A

uigorem, Ipsa agilis tenuisque, animę iam reddita iuris. Non uictus qualis terrestribus amplius olli, Non somnus, requies lasso quęsitaue tectis. Abditus ast oculis prorsus mortalibus, ultro Ni quantum uisitque suos et sponte uideri Se sinit, hinc tali maturans arte profectum, Afflatu allapsus posthac quos imbuat alto Augebatque fidem ostentis, quia prole ueniret Diuina, quo sic tali iam uita sub umbra Contingat sobolem diuam agnoscentibus illum. At

At . . . 351 Natanael] Io 21, 2

postquam tristi deponens pectore curas Piscatum Petrus iam tenderet, expedit una Retia, deducit lembum tonsasque reponit, Sedulus inde foros aptat recipitque uolentes. Huc secum subeunt Zebedei pignora, Thomas Et subit, huc

huc . . . Natanael] Io 1, 47

quondam laudatus uoce Magistri Natanael. Subigunt conto, mox carbasa malo Excutiunt; uolat illa, uiam dum persecat undis: Murmurat hic subter pontus circumque repulsus Canescit late, labens simul emicat alnus. Vtque altum tenuere, simul tunc uela premuntque Et silicis uenis decussus prosilit ignis. Huc thedas subdunt et puppi flamma reluxit: Temperat hic remis, pontumque ast alter oliuo Inspergit, totum qua fas lustrare profundum: Explorat passim quantum experientia ducit Et gratas sedes et pabula lęta natantum. Genesaram uersant quam gurgite longa recedit, Dumque terunt horas et transit inutile tempus, Spectant astra, notis simul et sua littora signant. Namque alia a positis stant orę nomina terris, Quaque Capharnaos larga se perluit unda, Et

Et . . . 369 salusque] Io 1, 28-29; Mt 3; Mc 1, 1-11; Lc 3, 1-22

qua Bethole testantis conscia Vatis Insonuit quando late uox missa per amnem: Ecce stetit medio rerum spes uera salusque. Quin etiam a studio uersantis saltibus altis Esseni generis stat notum littus et ora Qua totam cernunt peramęna uireta per actam. Passim uertit iter, sensimque obliquat et errat, Dumque locant operas, agitur custodia dumque, Ecce horis impulsa suis nox nigra ruebat, Primaque purpureo iam iam lux promicat ortu. Tunc leuiter primo crispans mare tollitur altum, Certatimque undę dehinc gliscunt aequore toto Et circum passim spumantia littora canent. Astitit

Astitit . . . 385 laborem] Io 21, 4-5

hic subito compellans uoce Magister: "Heus pueri, recte captura an cesserit", inquit, "Ecquid quod uobis epulis superarit habetis?" Dumque ignotus adhuc sola spaciatur in acta, "Perbelle haud equidem noctem transegimus", aiunt, "Non est quo nostrum liceat pensare laborem." "Eia

Eia . . . 394 cernunt] Io 21, 6

agite in dextram laxentur retia puppis, Hac dabitur, tenuis nec uos fortuna sequetur!" Dixit, at ut moniti, parent non segnius olli. Illicet actutum commissa prouolat ora, Pone sinunt restem, pelago mox retia fundunt, Ora rati donec properanti est altera tracta, Quę labens ad rete redit, circumque tuentes Iactum ne qua, regunt, posthac fors falleret ultro. Hic nantum uarium genus intra retia cernunt. Nec mora, rite legunt tractos utrinque rudentes, Vtque legunt, sistit cursus liberque meatus. Emersere simul donec iuga prodita ponto, Vtque

Vtque . . . 403 aberant] Io 21, 7-8

prope accessum, melius diluxerat utque, Ex uultu Dominum cognouit et ore Ioannes. Annuit hic Petro, simul ille incingitur, atque Insilit et pelago uestigia pressa ferebat. Ast alii lembo remeant, duo iugera namque Inde aberant; simul

simul . . . 415 esse] Io 21, 9-12

illati iam littore in ipso Comperiunt prunas ac piscem desuper, una Et panem iuxta; hinc illos affatur Iesus: "Huc agedum nobis capturę afferte recentis",

recentis] primus versus sequentis paginae manuscripti deletus codicem consarcinantis negligentia

4 In terram mox rete simul deduxit honustum. Hic cernunt grandes numerosoque agmine pisces, Tantę illesa tamen stipanti retia turbę. "Eia", inquit, "modo pransuri discumbite mecum!" Hic sumit panem et sumptum partitur in omnes, Tunc piscem pariter: comedunt obsonia lęti. Quis foret ast hospes tunc ausus nemo rogare, Constabat

Constabat . . . esse] e marg. pro Esse quidem dominum constabat nam omnibus illum

cunctis Dominum quia scilicet esse. Vtque

Vtque . . . 431 unquam] Io 21, 15-18

epulis finis, uerbis efflagitat inde, Prę cunctis aliis si sese Petrus amaret. Ille ait: "Haud latuit, quod sane et diligo nosti." "En pecoris tibi cura datur, mihi paueris agnos", Inquit; dehinc iterum si se, repetebat, amaret. Ille iterum, quod iam, nimirum norat, amaret. "Pasce meos agnos", inquit; tum deinde petebat Rursus idem sese si uere Petrus amaret. Commouit, toties quod se pulsaret, et infit: "Mortalis quidnam mentem cęlauerit altam? Nostra tibi nam cuncta patent:

patent] pro manent

quia diligo, nosti." "En tibi curam ouium iccirco committimus", inquit. "Quin

Quin . . . ipse] e marg. pro Quin et adhuc iunior fueras dum tu quoque solus

et adhuc fueras dum tu quoque iunior, ipse Cingebas temet pergens quocunque liberet. At contra senior non iam cingere perinde Vt uelles, ductus quo non speraueris unquam." Olli

Olli . . . 439 curę] Io 21, 19-22

sic obitum pręnuntiat ore futurum, Surgentes fidei quo iam clarauerit annos. Hic soluens cętum surrexit, pręcipit inde Pone sequi Petro, qui mox comitatur euntem. Vtque uidet iuxta gradientem passibus aequis, "Ast", ait, "hic quidnam?" "Si sic decerno manere, Anne

Anne] pro quid

tua refert?" inquit; "Te iussa perurgent Pone sequi, sunto prorsus nil cętera curę." Inde abiere, uiros mox tollit lucida nubes. Fatis ante quidem mundi primordia Christum, Lustramenque humani animi pignusque salutis, Esse sacerdotem, et posita libamen in ara, Ex quo promicuit terris Ecclesia mater, Atque aeui seriem diua sub luce tuentur. Lumen adhuc largum, simul et pręsentia Christi Prouehit hos; cernunt quam cesserit ampla potestas Ecce sibi, claudant potius, reserentue reclusa, Commissos

Commissos] commissas A

claues examenque utile culpę; Vimque illam subter ritu descendere sacro, Crescere sic tamen, ut nec amabile disecet unum, Nec nexu series ea se seiungeret alto, Et tali corpus cohiberi protinus arte. Vtque penes Patrem stat templi pręses, et idem Intercessor adhuc testatus uoce perenni, Exiguas uires et nostrum debile robur. Protinus ordiri uitam degentibus inde, Vt fugiant pectus pręsenti fingere uoto, Promissi potius spectantes pręmia diui, Quando palam meriti mens omnis conscia stabit, Quaque Deo similes redigi contingat, eadem Fidere, spe certa cęlestem carpere fructum. Interea tacitus dum spectat talia Petrus, Proluitur sibi mens maiori luce, subitque, Rarus mortalis quo tollitur: insita malo Ceu pyrus sua fert alieno in stipite mala, 5 Pectore sic toto Christo tunc assitus ille Diuinę remanet ditionis, prorsus in idque Ius abit, et rapto uenientia secla patescunt. En Baratri fraudes commotaque pręlia cernit, Dum formant dictis mortales, ense resistit. Ast ut mox pietas illuxit clarior orbi, Illicet errores infestus miscet inanes. Quam primum demum dolus ille euanuit omnis, Dissidia et uani meditatur nomina fastus. Heu quantum hac diro licuit nocuisse Baratro! Heu furor atque malę uehemens insania mentis! Innecti fraudes, ut mystica munera temnant, Quatenus illapsus mortales Spiritus afflat, Idque in principio rem lęsit et eruit omnem. Desciscunt, subit ambitio turpisque libido, Vincla cadunt quibus est commissa ecclesia cęlo. Pontifices en bella mouent et stringitur ensis. Heu operam egregiam regum confundere iura, Ne sit, qua trutina pensentur facta profana! Scilicet et summo sese diducere cęlo, Vt liceat prędę prorsus dare, nominis usquam Quicquid sit Christi, modo ne sit maior ouili Quem lex pręfecit, uel iuri pugnet in illo.

illo] primus versus sequentis paginae manuscripti deletus codicem consarcinantis negligentia

6 Protinus ad finem uidet ultima secula, Iudam Ad patriosque lares reducem, recidiuaque priscę Męnia Hierusalem, uernantia tempora rursus 7 Promissisque fidem tam longam stare uetustis. Quando etiam, postquam glatialem mitius axem Formarit pietas et fregerit effera corda, Transmittet solem subiectaque regna Canopo Lustrabit, quicquid prorsus tunc gentis et usquam est, Notescet, fidei ritumque docebitur almum. Heu pestem subito qualem miratur oriri Iam qua zona riget septem subiecta trioni! Alciden contra de uulnere quale renascens Monstrum Lerna tulit, triplici dum promicat ore Plaga recens, sistat quo sic conterritus heros. Impulit huc quicquid tenebrarum clauditur Orco: Nequitię prorsus suprema audacia, fędi Extinctusque pudor sceleris, tum denique mentis Vile pię precium, minus haud simulatio uilis, Vt iaceat, despectus enim, quisque optimus inde. Ecce oritur passim pestis, fera monstra tenentque Hinc late terras: profligatissimus usque Exitio rerum sacrę decus arripit aedis. Neu desit mala quo maturent ocyus illa, Fraude niger tenebras huc protinus impulit Orcus, Et mentis lumen populis extinxit utrumque, Interitumque urgens odium disseminat ultro. Quid differt, delet mox, inter iura nephasque, Et subito miseris externum suscitat hostem. Hic cernit fidei nil iam superesse ruinę. Extemplo pietas mouit lachrimasque profudit, Et consternatus dein concidit ille dolore, Ingratos tantum quoniam ultima proferet aetas. Corripiens mox inde suis uis rettulit illum. Instabatque dies, oculis quo sidera Christus Sublatus peteret uiduumque relinqueret orbem Terrarum; lecti coeunt tunc forte sodales. Protinus ecce aderat, medio serit inde loquelas: "Haud

Haud . . . 531 corda] Mc 16, 14

fas, quam pridem iam uos expostulo solam, Immemores spreuisse fidem mandataque temni: Sicne breui demum pietas euanuit omnis, Vt restent tantum uobis incredula corda? At licet en hodie pręsentem cernere coram, Neu posthac anceps cuiquam sententia nutet. Incumbit uobis dispergi protinus oris Ignotis, ritus longe lateque ferendo Iam sancit quęcunque nouus, seruandaque mandat: Hinc adeo cuicunque fides in fonte salubri Abluto, sistet sibi spes iam certa salutem, Vt cui nulla fides, non spes erit ulla salutis. Certa dabunt fidei qui prorsus signa fugantes Vim Stigiam, expedient uario sermone loquelam: Hydras extincto tollunt

tollunt] emend. e tollent

impune ueneno, Ac

Ac . . . menbra] e marg. pro Ac solo tactu languentia menbra leuabant

solo tactu leuant languentia menbra. Atque breui licet hinc terris sublatus abibo, Attamen

Attamen . . . aetas] Mt 28, 20

haud abero uobis, usque ultima namque Ecce piis, inquam, pręsentem sentiet aetas. Prędicto at uates de me quęcunque locuti, Mandatis parens diuinis functus obiui." Lux, dicente, animis penitus subsidere uisa Prisca uirum claro sub lumine scripta recludit. Eia age tu, quęcunque latent, arcana reconde Lux eadem, et sacro da vati promere cantu: Sensile, diuersum et genus intellectile primo Consistunt; uia sed nobis signanda secundo In genere, humanę hic mentis uis ultima sidit. Notior hęc, tamen hinc et adhuc altissima prorsus Coniectanda datur, primum dicenda subinde. Prorsus dissimili coniuncta retunditur ultro, Exemplo et flammę sopito delitet igne, Colligit et sese sensim sibi uindicat usque. Commodus ut primum sibi factus corporis usus, A rebus furata habitum ingeniosa recondit A specie triplici uariatum protinus oris, Et sic pręclaris effulsit dotibus aucta, Vnde nihil prorsus rerum generosius extat. Quin etiam uarię mirus faber exiit artis, Qua sese excoluit res pręstantissima facta, Cui, postquam ex uoto uitę prouidit egenti, Cuncta quidem studio uigili lustrare uacabat. Tunc nouit propriis subsistere mobile causis, Et stabat, moli quę sic moderetur inerti Esse quidem mentem, cuius quęsita subinde Vis est, collatis nimirum cognita rebus, Et fabra hęc melior, non uisa potentia demum. Atque ideo illa facit, fieri quod protinus apta est Nostra, nec omnino quod dedolet, exigit usquam. Namque rei totum prorsus ratio ultima profert Non exempta quidem, sed nostris indita rebus. Hic aliunde nihil, cognatum at protinus omne, Quicquid iam penitus complexum mente profunda, Quę legit regnum non entis, nempe tenebras 8 Luce ciens, seriem pręstans rebusque creatis. Et cognoscendis illis uia facta tuenti Hinc menti nostrę: simile hoc, quo ficta tuenti Materies, ea cum dispar diuersaque multum. Inde, sinum uacuum mentis quod format hiantis, Collectum, impressum diuino ibi scilicet ore: Sicque ferunt habitum notę concrescere uocis. Sed dubium, fuerit talis

talis . . . ecquid] e marg. pro delebilis ecquid

delebilis ecquid Cum prorsus sensus hic fungens exigat usum. At nemo prorsus tibi scilicet ambigit illud, Cum iam se generi cognato iunxerit ultra, Interitu prorsus si mens obnoxia restet. Hęc immortalis, quam dici constet adeptam, Quando interuenit coeunti copula diua Cum mente, hoc animę mox prouenit ubere uita. Citra mors regnat, luctusque extinguit inertem. Non ideo tamen illa malis iam desinit unquam, Aeternam patitur mortem execrabilis Orcus. Sic quantum indulget sese mens illa creatrix, Omne bonum tali manauit origine nobis.

nobis] mut. e uobis

Vita et lux, oculi, ut fertur, sibi prodiit ictu, Quod studio petitur, pariter quod tempore longo. Attamen haud rerum sic certa scientia constat, Lumine

Lumine . . . aethra] horum versuum primus scriptus est in textu, alter additus e margine; at A transcripsit solum hunc posteriorem, quasi ille scriptus in textu esset deletus, nullo tamen signo id faciendum monstrante

permissum donecue potirier almo, Donec et ipsa dies sublatos hauserit aethra. Ecce patet, quęnam morienti gloria Christo, Et quęnam demum uictoria debita lęti, Et quę sit scelerum medicina, et quale leuamen Vulgandum Christi passim sub nomine terris. Ast

Ast . . . tenore] add. e marg.

uno cęptum peragit mox ille tenore: "Eia

Eia . . . 615 alma] Lc 24, 47-49; Act 1, 8-9

agite, hinc testes eritis mihi prorsus in omnes Mox missi terras, modo si prius imbuat alto Spiritus; interea tamen ut spectetis ad urbem Est opus: infirmos uirtus hęc fouerit alma." In dicto gressus surgens de sede ferebat Secessusque petit notos, et montis amati Vt tenuit iuga, cum cerni Bethania cępit, Sistit, et hic prece concepta palmasque ferebat Et uultum cęlo, sociis longumque perorat. Continuo sensim sustolli cępit et aethram Nil motus mediam raptu tollente tenebat. Attoniti non uisa prius noua monstra tuentur, Vsque oculis tristique abeuntem corde secuti. Aspectus tandem euanescere cępit euntis Et condi nebulis, uacuo nusquam amplius ulla Apparet species, uacuo tamen aethere quęrunt, Atque et adhuc męsti gradientem cernere credunt. 9