CroALa & LatTy: documentum

Ad summum pontificem Pium V, Tranquillus Andronicus post 1566, ante 1571 Sancte pater, qui sceptra tenes sanctissima Christi, Vera Dei soboles, qui per uestigia Petri Ingrederis uitamque refers fesso orbe beatam; Quod capita infractus sinuosae excideris hydrae, Quod uirtute tua multas firmaueris urbes, Quod noua lux mundo de te illuxisse uidetur, Versus in margine sinistra scriptus Depulsis tenebris, in religione fideque, Caesaris haec Post haec deletum est maior laus est maior maior super Cirique scriptum est. Cirique triumphis; Sed nisi perficias optata in pace pede deletum et pace superscriptum est quiescant Seruati populi et supremum numen adorent Hostibus externis securi, ea gloria nempe Non tam erit illustris neque certa sede manebit. Ad uerum ergo decus te accingas, optime princeps, Versus in margine sinistra scriptus Atque in barbaricas, pater, immanesque phalanges Irrue iam praesente Deo faeliciter audax. Quum primum aspicient insignia nostra salutis, Terga dabunt Post dabunt verbum deletum est et nos laeti lęti super exultabimus scriptum est exultabimus hymnis.

Ad caesarem Maximilianum, Tranquillus post 1562, ante 1571 Humanis frustra contendis, maxime caesar, Viribus a capite horrendum depellere Turcum, Quem Deus ob populi scelus immanemque trucemque Carnificem immisit, semper qui cote cruentos Exacuit gladios nostris ceruicibus instans, Donec ad interitum redigat uestigia Christi. Sed tamen euicta diuini numinis ira, Mutato ingenio populorum lumine uitae Omnia prosternes, quae nunc horrescimus, audax Barbaricaeque cadent perculsae Herebique phalanges.

In filium Ioannis regis, Tranquillus Quo ruis, ah demens? Quibus exagitare nefandis Eumenidum furiis? Quae te fera uexat Erinnis? Transfugis ad rabidos sacrati caesaris hostes Exitiumque tibi populisque fidelibus urges Barbaricas tenui socians cum gente phalanges. Nescis hoc hominum genus execrabile et excors Cautibus e Rhodopes duris et quercubus ortum, Perniciem humanae sobolis, uestigia Christi Quae sequitur numenque Dei praesentis adorat? Infestum sacris pietati altaribus, instar Nos pecudum tenet atque omnes discrimine nullo Exagitat miseros diro subigitque furore, Vtilitate fidem expendens, sua commoda tantum Prospicit atque idem est pro tempore amicus et hostis. Interdum quosdam ficto miseratus amore In partem belli accurit ferus, impiger et trux, Caedibus infractum posthac comprehendit utrunque, Ut solet incautos miluus ranamque muremque. Immensas quaesiuit opes his artibus et iam Europa atque Asia quam plurima regna subegit, Non fidei morisque boni monumenta relinquens. Sed, puer, insanis nec proxima mente reuoluis Tempora. Nonne uides, ut te sine lege paterno Deiecit regno? Et credis tibi quaerere curet Regna alia? Immani pietas non regnat in hoste. Id potius memores, imo quoque pectore figas, Ceruus equum bello cum uinceret, ipse equus amens Extemplo implorata hominis uirtute fideque Euasit uictor, sed quo duce uincere ceruum Contigit, assidue fert dorso frenaque mordet.

Ad Aluisium Cippicum, Tranquillus Da je pjesma nastala između 29. XI. 1569. i 1571, kada Trankvil umire, usp. Belamarić studije, str. 469) Nobilis Aluisi, maiorum a stirpe uetusta, Qui genus et proauos raris uirtutibus ornas, Quid iuuat insano tantum indulgere dolori Et lachrymis faedare genas et uellere crines, Quod tibi natorum geminato funere acerba Mors semel atque iterum luctus inuexit amaros? Eximia, fateor, fuit indole notus uterque, Magnas spes patriae, magna ornamenta dedissent, Munere si diuum maturior afforet aetas. Mortales omnes rapit insatiabilis Orcus, Aequat cuncta sua nullo discrimine falce; Quicquid mortale est, longa obliuione fatiscit. Vna quidem pietas, caelestis origine uirtus, Euolat e flammis et sese ad sydera tollit: Huic tete ostentes, mortalia caetera spernas.

De infelicitate senescentium in aula regis, Tranquillus Andronicus Bos iuuenis, ualide membris compactus et acer, Pascitur et stertens instratusque accubat, at quum Aetas et uires abiere neque aptus arando est, Deseritur misere patiturque mala omnia, tandem Carnifici lanio mactandus traditur insons: Ingrato nihil est toto crudelius orbe. Non secus in regum uersantibus euenit aula, Quos distrinxit opum spes inproba, praua uoluptas Quos agitat somnusque gulaeque profunda Caribdis: Nil obstare putant, quin his potiantur in aeuum Delitiis breuibus, quas perfida porrigit aula. Quare securis nimium oblitisque senectae Corporis atque animi uis denique frangitur omnis. Tum uero inualidos, inopes et panis egentes Nemo iuuat miseros, sed quisque immaniter odit. Ipse etiam princeps, solitus laudare uigentis Et studia et mores laeto inspectareque uultu, Occulit ad lachrimas gemitusque immobile pectus, Nulla erumnosi rigidum miseratio tangit: Vtile sectantur proceres modo, caetera temnunt. Quin igitur, dum sensus adest uiridisque iuuenta, Istum fallacem quamprimum defugis Orcum, Tempestiua paras uirtute alimenta senectae, Postea ne frustra doleas seroue queraris Illisus scopulis desperataque salute?

Millos Pariseuich pugnat ex prouocatione cum Bachota Turco, Tranquillus Dum spectant armatae acies insigne duellum, Quo fuit haud ullum toto praestantius aeuo, Noster ab Helisiis et Bachota Turcus ab Orco, Inuictis iuuenes animis, duo fulmina Martis, Concurrunt saeuisque ruunt in uulnera telis, Orbatae ut tigres catulis, ut dira leones Quum rabies agitat caecosque ad praelia trudit. Tum Deus et uirtus nostro affuit: amputat hostis Ense genu; ille quidem secti Correxi ex recti pedis immemor omnes Instructus framea clypeoque uiriliter ictus Excipit et rara sese uirtute tuetur. In caput, ut tandem letali uulnere Millos Rem peragat, magnis attollens uiribus ensem Dirigit: is fixus clypeo irreuocabilis haesit. Sic tamen ipse trucem nimisque dolore furentem Spirantemque minas succiso poplite non est Ausus adire uirum bellacem cominus, atqui Grandine permulta saxorum perdidit hostem. Tum partis demum spoliis uirtute superbis, Exultans magnis nostrorum plausibus heros Accipitur decorisque sui nunc fama refulget.

Conquestio ad caesarem et alios principes, Tranquillus Andronicus Cur audes, caesar, tantum confidere Turcis, Prima quibus praedura silex et quercus origo est, Quos rabies agitat, quibus implacabile pectus Pascitur in lachrymis miserorum et sanguine gaudet? Nulli hominum seruare fidem execranda propago, Verum abiuratis consueuit fallere diuis. Tantisper, dum cauta satis sese instruit atque Dum reparat uires, faedus promissaque seruat; Perfidus at postquam miseros contuderit hostes, Immemor ipse sui, sanctae pietatis et aequi, In uicina rapit ferus arma et proxima quaeque Dirripit ac duris sine fine laboribus urget. Hoc scelere innumeras gentes populosque subegit Et formidati longas diffudit habenas Barbarus imperii. Reges ad iniqua coacti Quaesitae accipiunt deformia faedera pacis, Quam mox, ut libuit, perfringit barbarus et trux Ad solitas fictasque suas conuertitur artes. Tu meminisse uelis, quanta cum fraude quibusue Legibus impositis tecum egerit, optime caesar, In media quoties simulata pace fefellit. Pannoniae regno potitur, nec finibus istis Contentus, sed enim subuertere barbarus ardet, Quidquid ad Hesperios iaceat solemque cadentem. Non Albi Rhenoque putet fore se Germania tutam, Non Pirenei scopulosa cacumina montis, Non Tagus aut spaciosus Anas defendet Hiberos. Quem neque Caucasiae rupes, non ocyor Euro Tigris et Euphrates, Cilicum non aspera claustra, Europam findens Asiamque Propontidis unda, Nullae hominum uires nec opes potuere superbum Ingentisque animi pridem retinere tyrannum, Quin celeris flammae, rapidi quoque turbinis instar Impiger oppositas peruertat ubique phalanges. In tantum nostris refrixit pectore uirtus, Vt nemo ad fratrum extinguenda incendia currat, Et saluum imprudens sese arbitratur et amens, Quum uicina ruunt diroque uruntur ab igne, Quocunque attonito et communi algente ruina. Nunc petit instructus Venetos terraque marique Perdere, qui soli infandis conatibus obstant, Ne tandem subigat totum insaciabilis orbem: Qui faueat Venetis summo discrimine, nusquam est. Tu, caesar, fratresque tui - nam occasio fluxa est - Arripite hoc tempus, communes iungite uires Vnanimes Venetis: regno patriaque furentis Faucibus erepta terram expurgabitis Orco. Non dicam excidat Venetos: uerum Illyris ipsa, Portubus atque uiris multo clarissima, nobis Si forte adimitur sine defensoribus aequis, Nescio quid sperare queant tua proxima regna. Altera Picenos clades Apulosque sequetur. Non uictrix olim populorum Roma nec Arnus, Gallia nec pugnax, Morini gelidusque Bootes, Hesperus et quicquid terrarum amplectitur altus Oceanus patria non a ceruice repellent Terribiles ausus Turcorum horrentiaque arma. Ergo agite, o proceres, et tandem incumbite toto Pectore solliciti in propriam cuiusque salutem, Optatum dum tempus adest, dum barbarus hostis Distrahitur uario per multa pericula bello. Sin minus, ignaui longinquas quaerite sedes, Quo uis barbarici nequeat penetrare furoris. Summe pater rerumque sator, cui maxima cura est Humani generis sanctissima iussa sequentis, Nolis ad

Nolis ad metrum claudicat

extremum electam tibi perdere gentem: Sit satis innumeris toties monuisse flagellis. Respice in abiectam oppressamque tyrannide plebem, Si sceleri iratus nostras audire querelas Contemnis, ceu nobis obliuione sepultis Te moueant gemitus, lacrymas miseresce tuorum, Quos premit atque agitat uinclis immanibus hostis. His tamen erumnis simul assiduoque labore Te modo, Christe, colunt, nulli uiolabile numen.

Tranquilli Andronici Dalmatae contra Thurcos, comunes Christianorum hostes, ad Deum optimum maximum oratio Summe pater rerumque sator, qui lucida Olympi Et loca pura tenes nullum metuentia finem, Qui quatis imperio terram caelumque profundum, Horrida Neptunum miscentemque

Correxi ex miscentem

aequora uentis Compescis rursusque iubes attollere fluctus, Sacratam accinctus candenti fulmine dextram, Das animum uitamque bonis mentemque pudicam; At scelera innumeris sectaris perdita semper Suppliciis, iusta mundum sub lege gubernans: Huc precibus conuerte meis pia numina castis. Immeritos quae cura trahat, quam longa laboris Ingentis series mortalia pectora uerset, Disce, pater, nostrosque metus miseramque ruinam, Quam rabidus populoque tuo gentique minatur Hostis atrox uultu manibusque rapacior atris, Religio quem nulla mouet, qui fasque piumque Contriuit pedibus, contempserit ore nefando Contra hominum legesque tuas pulchrumque pudorem. Nec satis est rapidis agros supponere flamis, Maenia disiecit, uastatis edibus amplae Dirripiuntur opes, quas ingens cura laborque Tempore tam longo per summa pericula uitae Legerat. O superi, frustra pia uota fatigant Vos hominum gemitusque frequens lachrimaeque fluentes. Pars ante ora patrum, patrios pars ante penates Interfecta iacet, neque liuida busta paratis Conduntur tumulis optataque funera desunt. Templa quibus careant maculis, aut denique quas non Sacrilegas sensere manus? Expromere uerbis Difficile est magnosque cient suspiria luctus. Vel meminisse piget! Modo sancto quaelibet aedes Numine plena tuo fuerat, tibi thura precesque Fundebat populus multo Christianus honore: Nunc stabulantur equi, nunc tantum Aegiptia faedo Sistra strepunt sonitu, nunc orgia uana feruntur, Improba nunc longo turpem stridore cerastem Turba colit. Nec Vesta suis placidissima sanctis Virginibus prodest, quae passim crine soluto Raptatae querulis uastissima luctibus antra Impleuere, Deum frustra clamore petentes Auxilium, amisso pulchro sine lege pudore. Quid referam miseros, quos post incendia, saeui Post rabiem gladii tristis fortuna relictos Ad grauiora nimis seruauit? Dira flagello Obuolat ante oculos horrendae mortis imago. Terrent mille neces: morte infelicior ipsa est Vita hominum, liceat modo uitam dicere, quando Libertas, comune bonum preciosius auro Atque opibus Lidiis Scithicis longeque smaragdis Pulchrius, eripitur. Varios tamen adde labores Continuosque simul: quosdam prope Tartara nigra Haerentesque locos Diti Stygiaeque paludi Insatiatus amor Lucri quoque, dira Cupido Viscera telluris miseros detrudit in ima, Vnde Hecatem et grata percinctum lampade Phaebum Conspicere - at frustra! - sublato lumine tentant. Occupat hinc macies squalentia corpora, pallor Plurimus ore uenit morbi et properata senectus. Cogitur hic duris terram proscindere uinctus Compedibus, semperque pati quoscunque labores Et tumidas perferre hyemes Hyadasque madentes, Concretisque graui requiescere frigore campis Vestis egens, demum tolerare famemque sitimque; Ille loco tauri colum summitere iniquis Ponderibus currus flagris Correxi ex flaris agitatus adustis, Aspera seu duris spumantiaque aequora remis Vertere, uel caelo noctesque diesque sereno Excipere et nebulas sonituque tonitrua magno Densa micante polo, quando undique pontus et aether, Fulminibus iaculatus Athos, atque altus Olympus Contremit, et superis usta Acroceraunia flamis. Hinc Aquilo praeceps, illinc rugientibus Auster Turbinibus magnos uoluentes aethere fluctus Ingeminant causasque metus mortemque minantur. Ipse igitur saeuo Busiride saeuior hostis Atque Oetheis nimium crudelior aris Sic tua contemnit cuique admiranda, fidemque Debilitat, gratumque tibi populumque fidelem Conterit assiduis, uelut ingens turbo, procellis. Haec fera Thurcorum soboles tot regna, tot urbes Imperio adiecere Correxi ex adiucere suo, ditissimaque arua, Paphlagonasque Correxi ex Paphlagonias uagos, buxo undantemque Cytoron, Correxi ex Cytheron Faelicemque Gigis patriam, cui Maexia cultu Laeta superiaceat, propriae quoque causa ruinae – Alta diuturno colapsaque Pergama baello. Deinde premit Lyciam primis notosque uolucrum Auspiciis Caras, Cilicum transgressus et undas Inuisas tunc, Cydne, Correxi ex Cynde tuas, quum tabida regis Corpora reddideras, Armenis proxima post haec Maenia Capadocum, rigidi claramque Trapezon In gremio Euxini, Correxi ex Ingremio euxisum Medos Parthosque fugaces. Vsque ad longinqui Correxi ex longiqui 8 feruentia culmina Tauri Caucaseumque iugum longas protendit habenas Imperii, cui diues Arabs, cui thure Sabeus Insignis simul et septemplicis ostia Nili Deflexere caput: manibus tua sacra prophanis Sunt monumenta, pater, quae polluit improbus hostis, Et natale solum, et, quas tu legeris, urbes. Haud Asia contentus erat, Lybiamque parauit, Atque Europaeae seruit sibi frigida terrae Taurica, et Euxini resonantia littora Ponti, Armiferam Thracem, ditis populosaque regna Aemoniae, Pellamque ducum deuicit alumnam. Quid memorem Thebas, quid claro sanguine Achaeos, Pierios colles, et amena cacumina Cyrrhae, Eximiam Pelopisque domum, uiridantis oliuae Praemiaque, et doctas aetherno nomine Athenas, Caoniae gentemque trucem quercusque loquentes? Dardanios Tribalosque simul iuga ferre coegit, Misia dehinc capta est, uastatur et Illyris alma, Martigenamque lupi sceuo de more Lycei Dalmatiam populatur atrox, castella Curetum Disiicit in tumulis, nec uos uaga flumina multum, Pannoniae, tutantur aquae; uel semper in armis Bellaces exercet equos rabidusque furore Excurrit longis ut Maenas concita tyrsis. Non aliter flauas ignis depascit aristas Praecipitis Boreae sibilosis flatibus auctus, Quam fera progenies uastos bacchatur in agros, Continuis nostras uires quoque conterit Ex conterrit correctum est horis. 120 Acumulantur opes gladiosque in cote cruentos Exacuit, cunctas donec ferus occupet oras Litus ad Hesperium, Correxi ex experium quo uelox semper Iberus In mare spumosis tumidum deuoluitur undis, Qua uel oliuifero redimitus uellere Bethis Iungitur Oceano, proprio dum Marte Britannos Vincat et extremis Tulem quoque finibus orbis. Hoc immane genus Terra Enceladoque parente Progenitum, cui nulla sitim haec opulentia tollit, Postquam terrarum diro potietur amore, Dehinc tentaturum (si fas est credere) caelum Montibus impositis conscendere teque supremis, Rex hominum diuumque pater, depellere uelle Sedibus, etherea sanctosque in parte locatos Deiicere, et pedibus subiectas trudere in oras. Nam uiolat si iura deum, populumque fidemque Persequitur saeuo uelut atrox bellua morsu, Nonne putes, dirae si plena potentia menti Afforet, ethereae caelestia protinus arcis Sceptra tibi eriperet? Quae nos iam maxima cura Sollicitat uariosque metus magnosque labores Ingerit, instantem dum tristia fata ruinam Obiiciunt. Tam grande nephas, discrimina tanta Quem non comminuant? Tua quem fidissima plebes Imploret uentis pelagoque excussa furenti Naufraga? Laedaeos fratresne, an Prothea formas Fingentem uarias, lituo Tritonaue cinctum, Seu forsan nigri dominum Plutona barathri, Aut geminam prolem Post prolem deletum est Barat Latonae, aut Martis inanes Belligeri sonitus, priscorum numina uana? Quae quoniam impensi contempsimus, undique certis Hostibus opprimimur, nobis neque Sarmata nec Thrax, Non Hierus intonsus, non est Arimaspus amicus: Quae faueat, toto nulla est gens impia mundo. Heu, quod deterius, mutuis Christiana propago Decertant odiis inter se; plurimus armis Interiit populus: testantur sanguine tincti Mincius atque Athesis, Benacus Correxi ex Bonacus 12 et ipse cruore Creuerat humano, pulchrae pars denique multa Quolibet Ausoniae miseris repleta uirorum Funeribus nigro sua tristia uellere cinxit Tempora: nunc etiam nunquam fera praelia desunt. Tu, pater omnipotens atque infinita potestas, Vnica nostra salus, cuius sine numine sancto Nec folia arboribus uentis agitata mouentur, Solus opem praebere potes, obliuia si non Te teneant hominum, quod nulli credere fas est. Ter bino quid enim caelum fecisse labore Prodesset, certisque locis elementa tulisse Humanae sobolis causa, Christumque figuram Accepisse hominis? Quae perdita crimina nobis Auxilium prohibent? Quum te feruentior ira In scelera urgeret quondam tollenda prophana, Nunquam passus eras, grauiter sine fine tot annos Vt tua sic acri premeretur Correxi ex premetur turba flagello. 175 Tu quoque Erithraeis diri pharaonis Correxi ex Pharnonis in undis Signa, duces, equites equites deest in manuscriptu. Supplevi ex editione principe (Augustae Vindelicorum, ca MDXVIII) longam sumerseris ultus Nequitiam, dignas tribuens pro crimine paenas, Et uiduae facinus saeua obsidione fugauit Olim hostes uirtute tua, uel nobilis Hester Faemina seruauit populum tua iussa sequentem. Nonne piis uolucrem Phaebi nostro orbe quadrigam Commotus precibus multis firmaueris horis? Saepe uel in paruo praesens discrimine plebi Affueras: cur nostra, precor, non ultima damna Te moueant? Aliis faueas, uideare nouerca Nonullis? Semperne metu uastoque praememur Agmine curarum? Saeui nullusque laboris Finis erit? Nullisque modis minuenda ruina est? Sed quibus hostiles plagis, quibus hostibus ausus Comprimeres, fidos quum sic excludis amicos? Iustitiae quae Correxi ex que forma tuae? Peccata rependis Impia muneribus, iustorum uota precesque Negligis! Haud possum tamen unquam credere, quin te Haec teneat complexa Deum pulcherrima uirtus, Qui caelum et terras aequo sub pondere libres. Hethereos quis enim temere sic iudicet ignes, Septenas caelique rotas, errantiaque astra, Temporibus certis miro quoque et ordine semper, Nunc petere antipodas, nunc has emergere in oras, Algentesque hyemes mitis florentia ueris Germina, et aestatis feruentia labra tepentis Pomiferi autumni pallentes arbore frondes Et pluuias sudosque dies producere nutu Absque tuo? Vastis quis claudere possit in antris Aeoliam rabiem? Quis motos sistere fluctus? Omnia continuis tua uirtus temperat horis. Saepe quidem nebulas disieceris ipse rogatus, Sustuleris morbos, atque atro funera tabo Reppuleris, Martisque sonantia fulmina bello: Imperio cessere tuo Neptunus et aether. Quare igitur, qui uera tenes, dominator Olympi, Lumina iustitae, totum moderaris et orbem, Crudeles sontesque premis, uirtutibus ampla Praemia das, posco: miserae sucurrere genti, Implorate, uelis, ne spes nos irrita fallat. Num sileam, pactumue tuum meminisse pudebit? Quum tua candenti sanctissima numina nimbo Circumsepta forent quondam melioribus annis, Dilectam sobolem, cuius uestigia iustis Passibus insequimur, tibi longo faedere uinctam Adiectaque fide firmasti tempus in omne. Non haec interpres diuum Cillenius ales, Nuncia non tulerat Iunonia discolor Iris – A facie ad faciem manibus mandata sacratis In tabulis descripta tuis et amore paterno Cum ductore loquens Hebreae gentis ad unguem Perpetuo dederis nostros semperque labores Tollere pollicitus. Quod uel ratione suprema Duceris, ut facias: animantia bruta uidemus, Hircanas saeuasque tygres Libicosque leones, Se quoque pro catulis ultro obiectare periclis. Haec solum natura docet: prudentia nulla est, Qua moueantur enim. Qualem speremus Correxi e supremus habere Te, genitor, cuius comes est sapientia summa Et bonitas immensa quidem, nisi crimina nostra Grandia te incendant? Fateor: peccauimus, inquam, Ignarus rerum populus; nos uana uoluptas Gypsatis manibus blandoque teterrima uultu Allexit, nos turpis amor, nos dira cupido Ambitioque, gulaeque Correxi ex gule scelus, manifesta uorago, Traxerat a recto uiolenti tramite cursu. Quod si longeui iam te non paenitet aeui, Teque tuosque feris nisi uis comitere prorsus Hostibus, o, magni, certissima gloria rerum, Sancte pater, mundi decus et sapientia summa, Vnica spes nostri, tandem miserere piorum: Auertas rabiem, tantam depelle ruinam! Supplicii satis est, seruato has denique paruas Relliquias hominum, nostris quoque uiribus adde Virtutem, qua nos hostis uesana prophani Agmina ad interitum redigamus, siue subactus Legibus et sacrae supplex obtemperet aulae. Quisque tuum laudet nomen uotisque precetur, Quatenus excelso contingit uertice Olympum Maurus Atlas, gelidam quo surgit mundus ad Arcton, Atque ubi Tithoni linquens Aurora mariti Complexus primas illustrat lampade terras, Vsque et Hyperboreis uicinae montibus orae Te resonent et templa tibi pulcherrima surgant. Correxi ex surgent Non aries uitulusque tuis mactentur in aris: Balsama, myrra recens, passim quoque pinguia thura Assiduis precibus magno fundantur Correxi ex fundatur honore, Omnipotens solusque Deus genitorque uoceris.

Antonio Verantio, episcopo Agriensi, Tranquillus Iam mea non Helicon, iam non Parnassia laurus, Non turba Aonidum Phaebo comitata sororum Plectra mouent, solitas nec dant in carmina uires. Sed tu si praesens grata adspiraueris aura, Non modo Pierios superabo uertice colles, Verum ego cigneis uolitabo per aethera pennis.