CroALa & LatTy: documentum

Precatio Tranquilli ad Deum O pater, o rerum Deus, infinita potestas, Qui mare, qui terras et summa tonitrua calcas, Cuncta tuis parent caelestia numina iussis, Quicquid et immensus terrarum amplectitur orbis, Saxa etiam et mutae pecudes rationis egentes Te patrem agnoscunt sancto nutuque feruntur. Degener unus homo, temerarius, improbus, audax, Impius et uarius, genio deceptus iniquo, Dissidet a mundi compage miserrimus errans, Ipse sui tanquam genitor primordia uitae Iecisset, nullo posthac occumberet aeuo. In quodcunque nefas laxis rapiuntur habenis Mortales animi, nos urget dira cupido Ambitioque tumens agitat, nos blanda uoluptas Inuidiaeque faces, aspergunt pectore uirus. Nulla fides et amor, reuerentia nulla est, Res agitur Scythicis multo inclementius ursis. Et miramur adhuc quod nos mala torquet egestas Aut inimica lues agros populatur et urbes! Nos fera bella premunt uelluntque a sedibus hostes, Rara quies, etiam uexant sub nocte tumultus, Nec patitur placidos ea cura capescere somnos. Denique ut immemores, profugi seruique rebelles Plectimur innumeris te iusto uindice morbis. Sit satis, oramus suplices, pater optime diuum, Hactenus heu miseros tantum exhausisse malorum. In stabula errantes per inhospita saxa domosque Confer oues, stabili firmes uestigia gressu. Iusticiae inspires ignem et pietatis amorem, Ne tua dispereat soboles, uanescat imago, Mentis inops misereque iacens caligine caeca. Nam nisi tu praesens semel illustraueris, omne Corruit in praeceps, tenebris inuoluitur atris. Vt poenas sumpsisse iuuat quibus impia quondam Mens fuit atque animos uane domuisse superbos, Sic uelis iratum flammasque recondere fulmen, Mutato in melius, flenti quoque parcere uulgo! Non uindicta magis quam te miseratio tangit, Atque ea, quum nostrum peccatum ulcisceris olim, Supplicia ingentes palam uertuntur in usus. Non etenim ut cruties, sed, qua bonitate refulges, Castigas, pariat nobis dolor iste salutem. Te regem et dominum, te laetabunda parentem Haec tua progenies inflexo poplite adorat, Authorem mundi seruatoremque stupescit,Textus in f. 181 continuatur Ac petit exactam patris indulgentia labem Deleat et nolit nostrum meminisse malorum. Respice sed potius lachrymantes lumine dextro Et uirtute foue atque inuictum porrige robur, Ne quis forte furor, siue inconcessa uoluptas, Aut immane scelus iunctaeque cupidine fraudes Rursum conuellant rabide, populumque fidelem A gremio, metuende, tuo, tua iussa trementem, Eripiant, extemplo et ad impia Tartara trudant. Ergo in diuinis meditemur legibus usque Assidueque tuum celebretur, perfice, nomen; Cum diuis hominum fiat una eademque uoluntas, Vnus et in terris regat unum pastor ouile.

Caesaris Ferdinandi 25. Iulii Viennae morientis mandata ultima, authore Tranquillo Dalmata Dicitur haec moriens Caesar mandata dedisse, Quae documenta omnis uentura tuebitur aetas; Qui, siquidem Stygios properant inuisere manes Grandaeui et lethi comites oracula pandunt, Purius inspiciunt quae nos caligine fallunt. "Accipite hoc animis et pectore condite, reges, Non audita prius quae nunc mihi fata recludunt: Quae dicuntur opes et rerum summa potestas, Et quaesita dolis aut armis – gloria fluxa est. Omnia quae caelum intra se complectitur ulnis Intereunt, non ipsa quidem uestigia restant. Cuncta dies et tempus edax et tarda senectus Absumit cum uita hominum mortalia, quare Rebus in humanis spem ne firmauerit ullus. Accessu exhilarant et opes et regia sceptra, Sed magis excruciant animos amissa dolore. At decus ut maneat donec sit uita superstes, Heu, quales curae subeunt qualesque labores, Saepe etiam noctes luctu asperguntur amaro. Amissas alius classes, alius tibi perdita castra Nunciat, aut interceptas in finibus arces, Proditor hic raptorue negocia mille facessit, Ille auget curas iam defecturus ad hostem. Denique quid referam uesani murmura uulgi, Qui temere insulsas uoces sine nomine iactat?Corr. ex iactas Arripit has auide, multum excandescit in illis, Non silet intrepidus, sed ubique teterrima uersat. Quod serpit crescitque malum incrementa subinde Maxima concipiens, nisi quis compescat, ad ingens Exitium euadent effrenes protinus ausus: Iam tibi seditio flammas et saxa parabit. Caetera si desint tristem excruciantia mentem, Vndique turba petax suplices agitata libellos Porrigit aut uarias iacit importuna querelas. Noctes atque dies nunquam resipiscere fas est: Vrbani exagitant animum externique tumultus. Quo fit ut inuisi strepitus nec pompa subactum Influat in pectus, non stratum classibus aequor, Non equitum turmae aut auro splendentia tecta, Non bona dementi quae sunt gratissima uulgo: Impendente tuis stricto ceruicibus ense Delectant animos stupido magis omnia sensu, Sordescunt uariis infecta angoribus altis. Expertus dico: quid enim mihi defuit unquam, Terrarum domino, quem Caesaris infula texit, Tot quoque regnorum frons est redimita coronis? Me ceu caelestem iuuenes coluere patresque, Indulgens fortuna quidemCorr. ex guidem super omnia uexit, Atque eadem saeuis nos obruit improba curis. Et nil dulce fuit miseri quod uiuimus ipsum, Saepe etiam morti uitam inuidisse fatemur, Vt quae cunctorum constans medicina malorum est. Congestae quid opes, quid summa potentia prodest Tandem ad Leteas nudis migrantibus undas? Ex tantis opibus minimus non restat obellus, Quem uult ipse Caron traiecto flumine naulum. Nil graue ad infernas, Plutonia regna, tenebras Aut mortale potest descendere: pondera rerum Abiiciat, uirtute tamen ne nudus aberret, Excolat hic animum, manet haec post funera uirtus Nec furiis unquam Stigiis excluditur Orco. Creditis, o proceres, quis pridem opulentia cristas Erigit et caelsa ceruice tumentibus, ipsos Applaudens caelum reddat post fata beatos? Mors inopes regesque rapit discrimine nullo, Incertum an Cresus an contemptissimus Irus Extiterit, similis cunctorum est forma sepultis. Illic diuiciis non est locus, optimus ille est Qui fuerit uirtutis amans et pascitur ipsa: Iudicis hic Minois laeta ad subsellia scandet Fortunis animo quisquis non utitur aequo. Cui larga Deus ipse manu dedit esse beatum, At se supra homines expandit numinis instar - Nam stultorum animos congesta pecunia tollit - Hunc praestat Nomadum plaustris errasse Schytarum Obscurum, aut uastis Ciclopum egisse sub antris; Diis similes paupertas uerum innoxia reddit. Nemo uelim reges munus putet esse deorum: Non supremum apicem dedit indulgentia diuum, Praefecit populis summosque aggessit honores; Vt tamen conspicuos metuendaque sceptra tenentes Vulgus eos simplex admirabundus et excors Horreret plausumque frequens geminaret ut amens, Perpetuo superi nos damnauere labore Assiduisque dies statuerunt degere poenis. Quid memorem ingentes terrae pelagique procellas? Inuictae lacerant curae, dolor, ira, cupido, Praesertim mortis timor inuidiosaque multis Imperii malesanaCorr. ex malesona fames et cognita paucis. Si regere imperio iustoque asuescere gentes Regum opus haud dubie est, nec ad ocia uertere mentes, InsomnesCorr. ex Insonmes noctes agere et neque parcere curis, Imprudens qui se non extricet hoc pistrino, Perplexos fugiat curarum tot labirinthos. Nam si ad delicias esset diadema paratum, Multi mortales humili de faece popelli, Insignes forma atque ingenti robore fortes, Consilioque graues doctrinarumque fluentis, Atque hederae cincti caput immortale corymbis, Ad primos merito extolli mererentur honores. Me quoque si liceat rursum post fata renasci, Priuatus mallem quam Caesar degere uitam."

Eiusdem [sc. Tranquilli] in Ioannis regis filium Cf. Varia Dalmatica, ff. 33v-34 c 1550. Quo ruis, ah demens? Quibus exagitare nefandis Eumenidum furiis? Quae te fera uexat Erynnis? Transfugis ad rabidos sacrati Caesaris hostes Exitiumque tibi populisque fidelibus urges, Barbaricas tenui socians cum gente phalanges. Nescis hoc hominum genus execrabile et excors Cautibus e TauriTauri ] Rhodopes Varia Dalmatica duris et quercubus ortum, Perniciem humanae sobolis, uestigia Christi Quae sequitur numenque Dei praesentis adorat? Infestum sacris pietati altaribus, instar Nos pecudum tenet atque omnes discrimine nullo Exagitat miseros diro subigitque furore, Vtilitate fidem expendens, sua commoda tantum Prospicit atque idem est pro tempore amicus et hostis. Interdum quosdam ficto miseratus amore In partem belli accurrit ferus, impiger et trux, Caedibus infractum posthac comprehendit utrumque, Vt solet incautos miluus ranamque muremque. Immensas quaesiuit opes his artibus et iam Europa atque Asia quam plurima regna subegit, Non fidei morisque boni monumenta relinquens. Sed, puer, insanis, nec proxima mente reuoluis Tempora: nonne uides ut te sine lege paterno Deiecit regno? Et credis tibi quaerere curet Regna alia? Immani pietas non regnat in hoste. Id potius memores, imo quoque pectore figas: Ceruus equum bello cum uinceret, ipse equus amens Extemplo implorata hominis uirtute fideque Euasit uictor; sed quo duce uincere ceruum Contigit, assidue fert dorso frenaque mordet.